MONOGENETSKE BOLESTIIvana Pugar Dina Sinkovi

Monogenetske bolesti bolesti

koje su uvjetovane samo jednim genom ili parom alela 3 tipa: autosomno recesivne autosomno dominantne spolno vezane poznajemo 50-ak monogenskih bolesti

Posljedica

su mutacija u DNA Dijagnosticiraju se tehnikama molekularne genetike Slijede Mendelove zakone nasljeivanja

Autosomno recesivne bolesti gen-uzronik

bolesti nalazi se na

autosomima podjednako oboljevaju oba spola homozigoti obolijevaju, dok su heterozigoti prenosioci

Osnovne karakteristike autosomno recesivniog nasljeivanja su: kod rijetkih bolesti, bolest se javlja kod brae i sestara, dok roditelji i roaci ne pokazuju znakove bolesti; djeca bolesnih roditelja su bolesna; oba spola podjednako obolijevaju; vea je vjerojatnost krvnog srodstva.

Autosomno recesivne bolesti su: albinizam fenilketourija cistina fibroza sindromi kromosomskih lomova

Albinizam genetski

uzrokovana bolest koju obiljeava odsutnost ili minimalna prisutnost pigmenta melanina u koi, kosi i oima postoji vie tipova

Tirozinaza pozitivni albinizam Tirozinaza negativni albinizam

sve

oblike albinzma prati slaba ili gotovo nikakva prirodna zatita od fotooteenja koe UV zrakama

Fenilketourija najea

nasljedna metabolika bolest, koja nastaju zbog poremeaja u oksidaciji aminokiseline fenilalanina u aminokiselinu tirozin uzrok je mutacija jednog gena posljedica je prekid u glavnom lancu metabolikih procesa u kojima se razgrauje fenilalanin

Cistina fibroza povezana

s poremeajem luenja svih egzokrinih lijezda gen odgovoran za pojavu ove bolesti nalazi na kromosomu 7 simptomi mogu biti izolirani i netipini, kao npr. kronina upala sinusa, opetovani pankreatitisi, bolest jetre ili neplodnost u mukarca

"krivac" za bolest je bjelanevina nazvana cystic fibrosis transmembrane conductance regulator (CFTR) koja se nalazi u membrani epitelnih stanica lijezda s vanjskim luenjem za potpuno ispoljavanje bolesti potrebno je da su oba gena iz para promijenjena Bolest se u djeteta moe javiti u tri sluaja: 1. oba zdrava roditelja moraju biti nositelj bolesnog gena 2. jedan roditelj bolestan, a drugi nositelj 3. oba roditelj bolesna.

Sindromi kromosomskih lomova obuhvaaju

skupinu rijetkih nasljednih

bolesti npr. anemija Fanconi, Bloomov sindrom, Louis-Barr sindrom Osobe s tim sindromima ee obolijvaju od malignih bolesti,npr.leukemije

Autosomno domanantne bolesti obolijevaju

heterozigoti, tj. dovoljna je mutacija u samo jednom alelu da se bolest oituje heterozigot prenijet e svoje svojstvo ili bolest na svoje potomstvo u 50% sluajeva, bez obzira na spol

Autosomno dominantne bolesti su: Polidaktilija Bolest krhkih kostiju Huntingtonova bolest

Polidaktilija malformacija

kod koje je broj prstiju

prekomjeran dominantan, mutirani alel smjeten na autosomnom kromosomu esti prst moe kod razliitih osoba ispoljiti u razliitom stupnju: od naznake u vidu zadebljanja pa do skoro potpuno razvijenog prsta operativno lijeenje

Bolest krhkih kostiju

nasljedna je bolest vezivnog tkiva, koja se kliniki oituje prijelomima kostiju, raznim deformitetima kostura i osteoporozom simptomi: plavkasta obojenost bjeloonica, gluhoa, poremeaj u razvoju zuba, pojaana pokretljivost u zglobovima i elasticitget koe, sklonost hernijama (kilama), krhkkost kapilara, aneurizme, mlohavost sranih zalistaka

izljeenje zasad nije moguebitan veliki unos kalcija i vitamina D i fizikalna terapija

Huntingtonova bolest progresivna

neuroloka bolest u kojoj dolazi do propadanja neurona u podruju mozga nazvanom bazalnim ganglijama, tonije nucleusu caudatusu Bolest je 1872. godine opisao ameriki lijenik George Huntington, po kojem je i nazvana

Simptomi

mogu biti: motoriki kognitivni (spoznajni) afektivni (osjeajni) Gen odgovoran za bolest (mutirani gen) nalazi se na kratkom kraku 4. kromosoma Gen je nazvan ''IT15' viestruko se umnaa sekvenca trinukleotida CAG (od 40 do ak 120 ponavljanja)

ZANIMLJIVOST potomci dvoje predaka roenih u mjestu Suffolk u Engleskoj, a koji su emigrirali u Salem, Massachusetts 1630. godine. Po svemu sudei, neke ene koje su u prolosti spaljivane kao ''vjetice iz Salema'' zapravo su bolovale od Huntingtonove bolesti. Bolest je u obitelji praena kroz 12 generacija (due od 300 godina), a javila se u svakoj od njih.

SPOLNO VEZANE RECESIVNE BOLESTIbolesti nalazi se na spolnom X kromosomu Bolesti: -ee se pojavljuju kod mukaraca - ena je u najee prenosioc (heterozigot) - bolesna ena (homozigot) gen-uzronik

Najee

bolesti:

- HEMOFILIJA - MIINA DISTROFIJA (neki oblici)

HEMOFILIJA spolno-vezana

recesivna bolest nastaje zbog nedostatka proteina tj. faktora koji sudjeluju u zgruavanju krvi 2 vrste hemofilije: - HEMOFILIJA A (85%)-1 na 5 000muke novoroenadi (faktor VIII)

- HEMOFILIJA B (15%)- 1 na 30 000 muke novoroenadi (faktor IX)

ZNAKOVI

BOLESTI: -velike modrice na tijelu -krvarenja u miie i zglobove (osobito koljena, laktove i glenjeve) nepokretnost -krvarenja u unutarnje organe -spontana unutranja krvarenja - produeno krvarenje davanjem gotovih koncentrata faktora zgruavanja

LIJEENJE:

MIINA DISTROFIJAprogresivna bolest koja unitava miie koji kontroliraju pokrete, oni s vremenom propadaju i slabe (1 od 3500 djece) defekt gena koji kontrolira proizvodnju miinog proteina distrofina (dio membrane miinih stanica) spolno vezana recesivna bolest samo za 2 oblika: - DUCHENNEOVA (delecija) - BECKEROVA (djelomina delecija

SIMPTOMI DUCHENNEOVE DISTROFIJE : -slabe miii natkoljenice, zdjelice -tzv.gegajui hod -lordino dranje -oteano je je stajanje na jednoj nozi, sputanje u uanj i ustajanje; ustaju penjui se po vlastitom tijelu, hvataju se za noge (Growersov znak) - u dobi od 12 do 15 godina ne mogu hodati - kasnije nastupaju smetnje rada srca i disanja zbog zahvaanja miia srca i meurebrenih miia -smrt najee nastupa izmeu 20. i 30. godine

SIMPTOMI

BECKEROVE DISTROFIJE: - obino se javlja kod mukog spola izmeu 2. i 16. godine ivota, mogu i kasnije - simptomi su isti kao kod Duchenneove distrofije, ali se javljaju kasnije i sporije napreduju - klinika slika je tea to bolest ima raniji poetak - bolesnici obino doive 30 godina pa i vie

x-vezane

ili spolno vezane genetske bolesti zahvaaju x i y spolne kromosome Dovoljno je da bude oteena samo 1 kopija genabolesni gen dominira nad zdravim Svatko tko ima gensku greku ima i bolest Mnogo su rjee nego recesivne bolesti

Uzrokovane su grekom na jednom genu DNAna genu 23. spolnog x kromosoma Zahvaa autosomne kromosome Samo ene mogu imati oba bolesna gena Keri imaju 100% naslijea od oca u kombinaciji s 50% naslijea od majke Sinovi imaju samo 50% od majke

Rijedak

genetski poremeaj Karakteristike: nepravilnosti kostiju glave i lica,nagnutost prostora izmeu onih vijea, gomoljast nos, meke ruke i zailjeni prsti Kvocijent inteligencije nii od 50 Zahvaa i mukarce i ene u jednakom broju

rijetka, nasljedna i multisistemska bolest prenatalno smrtonosna kod mukaraca uzrokovan pretjeranim izluivanjem melanina (normalnog pigmenta koe) ENE visok uestalost spontanih pobaaja, teke malformacije i anomalije koe, kose, noktiju, zubi, oiju i sredinjeg ivanog sustava homozigoti (promjena se nalazi na oba kromosoma) heterozigoti (promjena je na smo jednom x kromosomu u paru)

Saetak

bolesti koje su uvjetovane samo jednim genom ili parom alela 3 tipa: -autosomno recesivne: albinizam, fenilketourija cistina fibroza, sindromi kromosomskih lomova -autosomno dominantne: polidaktilija,bolest krhkih kostiju,Huntingtonova bolest -spolno vezane: hemofilija,miina distrofija

Pitanja

to su monogenetske bolesti? Koje su vrste monogenetskih bolesti? Koji su simptomi cistine fibroze? Koje su autosomno dominantne bolesti? Koje su najee spolno vezane recesivne bolesti? Koje su dvije vrste hemofilije? Koliki je kvocijent inteligencije oboljelih od Coffin-Lowry sindroma? to je polidaktilija?

Literatura Martina

Zeba, skripta

Genska

terapija 1. dio, doc. dr. sc. Gordana Maravi