Monopolistic Competition

STANBUL BLG NIVERSTES

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar

Istanbul, 2007http://akat.bilgi.edu.tr

Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 1

GR VE MODELLER

Birinci Kitap


BALARKENKavramlar, Kurumlar

Birinci Blm


Toplum ve kurumlar nsanlar toplum halinde yaar Toplum bireylerden oluur ama onu oluturan

bireylerin toplamndan ibaret deildir nsanlar birarada yaayan dier canl toplulukla-

rndan ayrdeden unsur toplumsal kurumlardr Kurumlar insanlar kurar, ynetir ve gelitirir nsan topluluklar tarmla yerleik dzene geti Yerleik dzen ihtiyac ne kard

Bakalarna kar korunma Bireyler aras anlamazlklarn zmlenmesi Dnyay anlama ve tefsir etme

Devlet ve inan sistemleri gibi kurumlar bu ihtiyalarn sonucu ortaya kmtr


Toplum ve ekonomi Toplumsal faaliyetlerin bir blm insanlarn gda,

barnma, giyinme, vs. gnlk ihtiyalarnngiderilmesine yneliktir

Bunlara bugn retim ve ekonomi diyoruz Son birka yzyla kadar toplumsal retim esas

itibari ile tarmda gerekleiyordu Bu uzun tarih kesidinde retim vardr ama bugnk

anlam ile ekonomiden sz edemeyiz Tarm toplumlarnda iblm ve ticaret azd Aileler yada kk topluluklar znde kendi

tketimleri iin retim yapyordu Toplumda sava ve din ekonomiden ok daha nemli

faaliyetlerdi


Sanayi toplumu Son yzylda insan toplumlar sanayi devrimi

ad verilen byk bir atlm gerekletirdi Doal enerji gleri daha youn kullanld Bilimde, teknolojide, retkenlikte havsalann

almayaca dzeyde gelimeler yaand Toplam retimde tarmn pay giderek ok dt retkenlikle birlikte toplumsal refah artt; ortalama

yaam sresi uzad; eitim dzeyi ykseldi Kentler byd megakentlere dnt Tarm toplumlarnn kendi kendine yeterli kk

insan topluluklarnn yerini kreselleme ald Bylece ekonomi toplumsal faaliyetlerin en nemlisi

haline geldi


Piyasa ekonomisi Sanayi devriminin gerisinde modern ekonominin iki

kurucu unsuru vardr: mlkiyet haklar ve piyasa zel mlkiyet bireyin rettii zenginlie keyfi

ekilde birilerinin el koymasn engeller Piyasa ise bireylerin rnlerini zgrce dier

bireylerle mbadele etmelerine olanak salar zel mlkiyet ve piyasalar ancak ve ancak tarafsz

ve etkin bir hukuk sistemi ile mmkndr Sanayi devrimi ile demokrasinin ayn mekanda, yani

ngilterede ortaya kmas bir raslant deildir ktisat biliminin ncleri Adam Smith ve David

Ricardo da Byk Britanyada yaad ktisat teorisi piyasa ekonomisinin teorisidir


Piyasa nedir? Piyasa (pazar) szc alc ve satclarn u yada bu

ekilde temasa getii tm durumlar iin kullanlr Baz piyasalar sk kurallara balanmtr rnein hisse senedi yada ham madde borsalarnda

alc ve satclar bir mekanda buluur Dierleri ok daha mulaktr Buzdolabnn yada televizyonun borsas yoktur ama

alclar aradklar maln nerede bulunacan bilir Baz piyasalar tanm icab mekan iinde

tanmlanmak zorundadr Genel bir konut piyasas yoktur; her kentin, her

mahallenin ayr bir konut piyasas vardr Piyasa ekonomisi tm mal ve hizmetleri kapsar


Grnmez el Piyasa ekonomisi fevkalede ilgin bir yapdr nk ortalkta toplumun kaynaklarn datan,

insanlara neyi nasl reteceklerini yada neyi nasl tketeceklerini syleyen bir merkezi otorite yoktur

Bireyler retim, tketim, tasarruf, vs. ekonomik kararlarn kendi karlarn dnerek alrlar

Adam Smith: yediimiz ekmei frncnn bizi doyurma arzusuna borlu deiliz (1774)

Piyasalarda milyonlarca bamsz kararn koordinas-yonunu adeta bir grnmez el tarafndan salanr

Piyasa ekonomisi, toplumun kt kaynaklarn etkin ekilde alternatif kullanm alanlarna dalmnademi-merkeziyeti bir srete gerekletirir


Arz ve talep Bamsz bireylerin kararlar piyasada arz ve talep

mekanizmas sayesinde birbirine balanr ktisadn en temel kural arz ve taleptir Bir mal yada hizmetin talebi artnca fiyat ykselir Fiyat retici ve tketicilere o mal yada hizmetin

toplum tarafndan ne kadar arzulandn haber verir Yksek fiyattan yararlanmak isteyen reticiler o mal

yada hizmetin retimini arttrr Yksek fiyat gereksiz gren tketiciler o mal yada

hizmeti kullanmaktan vazgeer Bir yandan daha ok kaynak o mal yada hizmetin

retimine kayar Dier yandan onu en ok isteyenler kullanr


ktisat ve yntem Toplumsal olaylar ok karmaktr Ayrca toplum stnde deney yapma olana yoktur ktisat anlamaya alt olay basitletirek

incelemek iin model kurar Model, karmak gerein temel zelliklerini

saptayan soyut bir laboratuardr Basitletirme varsaymlar aracl ile yaplr rnek: modern bir ekonomiyi anlamak iin nce

devletin olmad kapal bir ekonomiye baklr Devlet ve d ticaret adm adm modele eklenir Profesyonel iktisat ile sradan vatanda arasnda

varolan ok sayda yanl anlamann nemli nedenlerinden biri soyut modellerin alglanmasdr


Mikro ve makro ktisat iki ana blme ayrlr: mikroiktisat ve

makroiktisat Mikroiktisat tekil birey ve firmalarn, tekil

piyasalarn davranlarn inceler rnein bir piyasada rekabet koullarna gre arz ve

talep mekanizmasnn nasl altna bakar Rekabetin salanmas, tketicinin korunmas, gelir

dalm, vs. mikroiktisadn kapsamna girer Makroiktisat ise ekonominin bir btn olarak

davranlar ile ilgilenir Resesyonlar, krizler, byk alkantlar ekonomideki

btn piyasalar etkileyecektir Bunlarn anlalmas makroiktisadn kapsamndadr


Makroiktisadn zorluklar Makroiktisat ayn anda hem soyut hem de somut

olmak zorundadr Soyut: ekonomilerin davrann aklayan genel

model ve teoriler gereklidir Somut: teorik ereve Trkiye, ABD, AB, vs. fiilen

varolan somut ekonomilere uygulanmak zorundadr Halbuki zellikle farkl gelimilik dzeyindeki

ekonomiler arasnda benzemezlikler ou kez benzerliklerden fazladr

Maalesef makroiktisadn temel teorik erevesi gelimi lkelerin karlat sorunlara zm ararken olumutur

Trkiyenin gemii ve bugn ise ok farkldr


Temel deikenler Makroiktisat az sayda fakat tm ekonomi ve toplum

iin fevkalade nemli byklkleri izler GSMH byme hz: ekonomik faaliyetteki

deiimin yn ve hacmi sizlik: i bulamayanlarn say ve oran demeler Bilanosu: ekonominin d dnya ile

ilikileri Enflasyon: fiyatlar genel seviyesindeki deiim Faiz haddi: parann fiyat Dviz kuru: dvizin fiyat Kamu maliyesi: vergiler, kamu harcamalar, bte

dengesi Para ve mevduat: para arz ve talebinin deiimi


Temel kurumlar Ekonomi ynetimi bir dizi kurumda somutlar Maliye Bakanl: btenin hazrlanmas,

uygulanmas ve vergiler Hazine: kamu borlanmas, d ekonomik ilikiler,

mali sektr denetimi Merkez Bankas: para otoritesi, dviz rezervleri,

demeler bilanosunun izlenmesi Trkiye statistik Kurumu: milli gelir, d ticaret,

enflasyon, sanayi retimi, vs. temel veriler BDDK: bankaclk sektr denetiminden sorumlu st

kurul IFI: Uluslararas mali kurulular (IMF ve Dnya

Bankas)


Baz tanmlar Sk kullanlan baz kavramlar tanmlayalm Boom: GSMHda hzl byme Resesyon: GSMHda ksa sreli eksi byme Depresyon: GSMHda uzun sreli eksi byme Deflasyon: fiyatlar genel seviyesinde d Maliye politikas: bte tarafndan temsil edilen

kamunun vergileme ve harcama kararlar toplam Para politikas: Merkez Bankas tarafndan alnan

para arz miktar ve faiz haddi kararlar Dviz kuru politikas: dviz kurunda kamu

mdahalesi (olmamas dahil) D ticaret politikas: mal ve hizmet ihracatna kamu

mdahaleleri


En basit model: evrisel akm Makroiktisadn k noktas ekonominin btn

asndan gelir ve harcama akmlarnn analizidir in z aslnda ok basittir Ekonomideki her harcama mutlaka bir ekonomik

aktre gelir yaratr Ekonomideki her gelir mutlaka bir ekonomik

aktrn harcamasdr Buna gelir ve harcama evrisel akm deriz Makroiktisat evrisel akmn neden ve nasl dzgn

altn anlamaya yneliktir En basit evrisel akmda mali piyasalar, devleti,

para otoritesini, d dnyay ihmal ederiz Teorinin amac bunlar teker teker ekleyerek gelir

harcama dengesini anlamaktr


evrisel akm emas

Haneler Firmalar

Varsaymlar:Devlet yok; Finans yok; D dnya yok

Faktr gelirleri (TL)

retim faktrleri (emek, sermaye, vs)

Mal ve hizmetler

Harcamalar (TL)


Milli gelir zdelii Makroiktisat toplam gelirin ve toplam harcamalar

izlenmesi stne ina edilmitir Toplam gelir drt ana kaleme tahsis edilir: zel

tketim (C), tasarruf (S), vergiler (T) ve ithalat (M)Y = C + S + T + M

Toplam harcama drt ana kalemden oluur: zel tketim (C), yatrm (I), kamu tketimi (G) ve ihracat (X)

Y = C + I + G + X hracat-ithalat farkna NX = X M dersek, temel

milli gelir zdeliini u ekilde yazabiliriz:Y = C + I + G + NXY = C + S + T + NX


Ekonomik dalgalanmalar evrisel akmn bozulmas ile birlikte ekonominin

tmn kapsayan dalgalanmalar oluur Bazen harcamalar retim kapasitesinin

salayabileceinin stne kar: enflasyon Bazen harcamalar retim kapasitesinin altnda

kalr: resesyon Bazen bu dalgalanmalar ok sert olur: kriz Makroiktisat piyasa ekonomisi iin fevkalede

nemli soruya cevap arayarak gelimitir evrisel akmn dzgn ileyiini hangi

mekanizmalar salar? evrisel akm ne zaman bozulur? Bozulduu takdirde tekrar dzgn ileyii iin

neler yaplabilir?


PYASALAR VE DENGE Gelir-harcama modelleri

kinci Blm


Ekonominin ileyii Ekonominin makro dengesi birbiri ile iie alan

bir dizi piyasa aracl ile gerekleir Bildiimiz arz-talep mekanizmas alr Her piyasada bir denge fiyat ve ona tekabl eden

denge miktar belirlenir Her piyasada, arz ve talebi etkileyen faktrler vardr te yandan baz kritik deerler iktisat politikas

arac olarak kamu otoritesi tarafndan saptanr nce piyasalar ksaca tanmlayacaz Her biri iin arz-talep fonksiyonlarn vereceiz Politika deikenlerini greceiz Fiyat ve miktar deikenlerini saptayacaz Sonra sistemin nasl altn anlatacaz


Piyasalar Makroiktisat be ayr piyasa stne kurulmutur Mal-hizmet piyasas harcamalar ve retimi zetler Ana kalemleri GSMH, tketim, yatrm ve kamu

harcamalar ve net ihracattr Borlanabilir fonlar piyasas tasarruf arz ile yatrm

talebini yanstr ve mal-hizmet piyasas iinde zaten mevcuttur

Emek piyasas mal-hizmet talebinin bir sonucu olarak istihdam dzeyini belirler

Para piyasasnda likidite talebi ve arz dengelenir Dviz piyasasnda net ihracat ve sermaye akmlar

sonucu ortaya kan dviz arz ve talebi kar karya gelir


Fonksiyonlar Makroiktisat iin yedi ok nemli fonksiyon vardr Bunlar ekonominin temel ilikilerini zetler retim (F): azami dzeyini retim fonksiyonu, fiili

durumunu ise talep dzeyi belirler Tketim (C): gelir ykselince artar, faiz ykselince

der Tasarruf (S) : gelir ykselince ve faiz ykselince

artar Yatrm (I) : faiz ykseldike azalr Likidite talebi (L) : gelir ykseldike ve faiz

dtke artar Net ihracat (NX) : reel dviz kuru dtke artar Sermaye akmlar (CF) : faiz arttka azalr


Politika deikenleri Piyasa ekonomisinde piyasa dnda dorudan kamu

otoritesinin iradesi ile belirlenen temel deiken vardr

Para arz: Merkez Bankas saptar Vergiler: Hkmet ve Parlamento tarafndan tesbit

edilir Kamu harcamalar: Bte ile kararlatrlr zetle bunlar para ve maliye politikalardr Para arz dorudan para piyasasn etkiler Vergiler harcanabilir geliri deitirerek mal-hizmet

ve borlanabilir fonlar piyasalarn etkiler Kamu harcamalar da ayn ekilde bu iki piyasaya

dorudan etki yapar


Fiyatlar ve miktarlar Be piyasa, yedi fonksiyon ve politika deikeni

aadaki temel makro byklklerin belirlenmesini temin edecektir Reel milli gelir dzeyi (byme) stihdam ve dolays ile isizlik Tketim ve yatrm harcamalar (piyasa canll) Fiyat dzeyi (enflasyon) Faiz haddi Likidite miktar Dviz kuru demeler dengesi (net ihracat ve sermaye akm)

Dikkat edilirse, bunlar dersin banda tanmladmz temel makro deikenlerdir


Ekonomide denge ktisatta denge kavram son derece nemlidir lk bata soyut gibi duracaktr ama ok yararldr Fonksiyonlar ve politika deikenlerini veri alalm Piyasalar bunlarla tutarl deikenleri bulacaktr Dengede unlar ortaya kar:

Harcama ve retimi birbirine eitleyen gelir Tasarrufu yatrma ve ayn anda likidite talebini

para arzna eitleyen faiz haddi Para talep ve arzn eitleyen fiyat dzeyi Net ihracat sermaye akmna eitleyen dviz kuru

Dengenin anlamn yakalamak iin dengeden sapmahalinde temel deikenlerdeki deiimi izlemek yararl olacaktr


Bte ak veriyor Hkmet harcama art yada vergi indirimi ile

dengede olan btenin ak vermesine neden olsun Toplam talep arttndan milli gelir ykselecektir zel yatrmlar derken faiz artacaktr Yksek faiz sermaye akmn cazip klacandan

lke paras (kur) deer kazanacaktr Dolays ile ihracat azalrken ithalat artacaktr Bu olayn mant nedir? Ekonomide biri ek harcama yapmaktadr Ek harcamann bir blm ek retimle karlanr Yetmediinden birileri harcamalarn ksar (faiz) Ama ayn anda ekonomi dardan daha ok kaynak

kullanr (kur)


Para baslyor Merkez Bankas para basarak likiditeyi bollatrsn Para piyasasnda faiz decektir Yatrm ve tketim harcamalar artacandan milli

gelir ykselecektir Dk faiz sermaye kn tevik edeceinden kur

deer kaybedecektir Dk kur ihracat arttrp ithalat azaltacaktr Bu olayn mant nedir? Likiditenin bollamas harcamalar ve oradan milli

geliri ykseltiyor Kurun deer kaybetmesi tekrar harcama arttrc

etki yapyor Risk: talep ve kur art enflasyona neden olabilir


Beklentiler bozuluyor Bu basit modele beklentileri ekleyerek geree biraz

daha yaklatrabiliriz Beklentiler zellikle sermaye akmlar iin ok

nemlidir Ekonomik aktrleri korkutan bir olay olsun ki piyasa etkilenir: likidite talebi artar ve sermaye

k hzlanr Faiz ykselirken kur deer kaybeder Faiz ykselii harcamalar ve milli geliri azaltr Kurun deer kayb maliyet enflasyonuna neden

olarak karamsarl arttrr Neticede milli gelir der, faiz ykselir, kur deer

kaybeder (size bireyler hatrlatyor mu?)


Ne zaman enflasyon olur? Analizden kardmz bir gzlem nemlidir Bte aklar tek bana enflasyon yaratmyor Faiz ykselir, byme hzlanr ve d ak byr Para arz sabit tutulursa bir sre sonra yksek faiz

ar basar ve ekonomi tekrar yavalar Dolays ile enflasyon olmaz Bte a sonras faizin ykselmesini engellemek

iin para politikas da gevetilirse durum deiir Harcama iki yanl arttndan toplam talep retim

kapasitesinin stne kar Mal-hizmet ve faktr fiyatlar ykselir (enflasyon) Bir ekonomide para basmadan enflasyon olamaya-

cann anlalmas ok nemlidir


Enflasyon-byme amaz Analizin ilgin bir sonucuna geldik Ksa dnemde, hkmetler iin bte a ve

gevek para politikalar yolu ile bir sre bymeyi hzlandrmak mmkn duruyor

lave byme isizlik sorununu da hafifletecektir Ancak ekonomide hi bir ey bedava deildir Hzlanan byme ve azalan isizliin bedeli d ak

ve ykselen enflasyondur 1950 sonrasnda makroiktisatta en ok tartlan

konu bu olmutur sizliin azalmas uruna daha yksek enflasyona

raz olalm m? Bu sorunun cevab ok nemlidir


GELR VE HARCAMA TEORSlk model: Klasikler ve Keynes

nc Blm


Model ve gerek ktisadi olaylarn karmakl teoriyi soyut modeller

stnde almaya mecbur eder Bylece nisbeten basit kavramsal yaplar aracl ile

temel ilikiler aa kartlr Geree yaklamak iin kstlayc varsaymlar adm

adm gevetilir lk modelimiz olay ok basit bir ekonomi zerinde

izleme olanan yaratmaktadr Enflasyon yoktur ve olmas sz konusu deildir;

yani reel ve nominal ayrm gereksizdir Ekonomi da kapaldr: d ticaret, sermaye

hareketi, dviz kuru yoktur Hatta, devlet yoktur


Milli gelir zdelii GSYHnn ayn anda ekonominin toplam gelirini ve

toplam harcamalar yansttn hatrlayalmY = C + I + G + NXY = C + S + T + NX

Kapal ekonomi varsaym ile Net hracat kalemi zelikten dr

Y = C + I + GY = C + S + T

Devleti de soyutlaynca zdelik daha da basitleirY = C + I Y = C + S

Bu basit iliki bize baz temel konularda ipularsalayacaktr


Tasarruf = Yatrm evrisel akmn dzgn ileyici iin kazanlan

gelirin tmnn harcanmas gerekir Tketim her iki denklemde varolduuna gre, tanm

icab bu eitlik yatrm harcamalarnn tam tasarruf kadar olmas ile mmkndr

S = I Halbuki, tasarruf ve yatrm kararlar farkl ekonomik

aktrler tarafndan alnmaktadr Makroiktisat teorisinin ilk ama en nemli sorusu

budur: bir ekonomide yatrm harcamalarnn tasarruflara eit olmasn hangi mekanizmalar ve nasl temin eder?

ki zt hipotez vardr: Klasik ve Keynesyen


Klasikler: faiz haddi Klasik yaklam milli gelirin (Y) harcama kararla-

rndan bamsz ekilde sabit olduunu kabul eder retimi sermaye, emek, teknoloji, vs. (retim fonk-

siyonu) belirler Yatrmlar faiz haddinin (i) azalan bir fonksiyonu-

dur: faiz dnce yatrm harcamalar ykselirI = I ( i )

Tasarruflar faiz haddinin artan bir fonksiyonudur: faiz ykselince tasarruflar artar

S = S ( i ) Tasarruf arz ve yatrm talebi borverilebilir fonlar

piyasasnda biraraya gelir Faizdeki hareket piyasay dengeye getirir


Borverilebilir fonlar piyasasnda denge

Borverilebilir Fonlar(trilyon TL)

0

Faiz haddi

5%

Tasarruf

Yatrm

TL 1,200 trl.


Tam istihdam kuraldr Modelin anlam ok aktr evrisel akm daima dzgn iler nk

tasarruflardaki bir art yada yatrmlardaki bir azalhalinde faiz haddi decek ve tasarruf-yatrm eitlii salanacaktr

Bu durumda retilebilecek milli gelirin evrisel akmda bir bozulma nedeni yani talep yetersizlii yznden retilememesi diye bir durum sz konusu olamaz

Ekonomi daima emek dahil tm kaynaklarnn tam kullanld bir dengededir

Eksi byme yada yaygn isizlik gibi durumlar varsa nedenleri baka yerlerde aranmaldr


Keynes: eksik istihdam Keynes iin retim fonksiyonu sadece ekonominin

retim kapasitesini snrlar; her hangi bir anda retilen miktar ise talebe baldr

Keynesyen modelde Y sabit deil deikendir Yatrm harcamalar mteebbislerin yrtcl,

teknolojik deiim gibi dsal nedenlerin etkisinde dsal bir veri kabul edilir

I = I Tasarruflar milli gelirin artan bir fonksiyonudur

(Y C) = S = S ( Y ) Her yatrm harcamas dzeyine, ona eit tasarrufu

salayacak milli gelir dzeyi tekabl eder Denge noktasnda pekala isizlik olabilir


Gelir-harcama modeli Tasarruf gelirin tketilmeyen ksmdr Dolays ile tketim fonksiyonu aslnda tasarrufu

belirlerC = C ( Y ) = + Y

S = Y C = - + (1 - ) Y Dengede, ekonomideki toplam harcama (H) toplam

gelire eit olmak zorundadrH = ( + Y) + I = Y

Bu denklemi ancaY = ( + I) x 1 / (1 - )

Milli gelir otonom harcamalara ve tketim eilimi tarafndan belirlenir

1 / (1 - ) = arpan Katsaysdr


Saysal rnek Tketim fonksiyonunun iki parametresi

= 10 TL ve = 0.6 arpan katsays

1 / ( 1 0.6 ) = 2.5 I = 20 TL ise, Y = 75 TL; C = 55 TL; S = 20 TL Tersinden gidip Y = 100 TL haline bakalm: bu

durumda C = 70 TL ve S = 30 TL buluruz Yani 100 TL gelir retildiinde sadece 90 TL

harcama yaplmaktadr: rettiklerini satamayan reticiler mutlaka retimi dreceklerdir

Y = 50 TL olsa, C = 40 TL ve S = 10 TL kar Yani 50 TL gelir retildiinde 60 TL harcama

gelmektedir; retim art kanlmazdr


Gelir-harcama dengesiHarcanan gelir H

Uretilen gelir Y

C = 10 + 0.6 Y

H = C + 20

75 TL

75 TL

50 TL 100 TL

45O

daraltc ak

geniletici ak


Kim hakl? Uzun dnemde milli gelir verimlilik ve onu

belirleyen retim faktrleri tarafndan kstlanr Bunlar deimeden sadece toplam talepte art

olmas ekonominin daha fazla retim yapmasna salayamaz

Ksa dnemde durum farkldr; toplam talep yetersiz kalrsa ekonomi kapasitesinin altnda retim yapabilir

Bu takdirde talep art geliri de ykseltecektir Klasik model uzun dneme ve genel duruma,

Keynesyen analiz ise u yada bu ekilde evrisel akmn krld resesyon ve depresyon dnemlerine uygun dmektedir


Modele devlet giriyor imdi modeli gereklie doru bir adm daha

yaklatrmak iin devleti ekleyebiliriz Devlet milli gelir zdeliine vergiler (T) ve kamu

harcamalar (G) ile dahil olurY = C + I + GY = C + S + T

Tasarruf-yatrm eitliini kullanarakI = Y C G I = S S = ( Y T C ) + ( T G )

Kamu ve zel tasarruflar ayredebilirizSp = ( Y T C ) = zel tasarrufSg = ( T G ) = kamu tasarrufu


Tasarruf: zel ve kamu zel tasarruf: gelirden vergiler ve tketim ktktan

sonra kalan blmdrSp = ( Y T C )

Kamu tasarrufu kamu harcamalar yapldktan sonra kamuya kalan vergi gelirleridir

Sg = ( T G ) ( T G ) kamu btesi dengesidir: eer bte a

varsa Sg negatif olacaktr Tasarruf daima yatrma eittir ama zel tasarruf

bte ilikisini bte dengesi belirlerS = I + ( G T )

Tanm icab, kapal ekonomide kamu a zel tasarruflarla finanse edilir


Klasikler ve devlet Klasik modelde tasarruf arz kamu tasarrufunu da

kapsarS = ( Y T C ) + ( T G )

Tasarruf gene faiz haddinin artan fonksiyonudur Yatrm gene faiz haddinin azalan fonksiyonudur Faiz haddi tasarruf ve yatrm miktarlar arasndaki

eitlii salayarak evrisel akmn dzenli akntemin eder

rnein yatrmlarda bir art faiz haddinin ykselmesi ile sonulanr

Bir yandan yksek faiz zel tasarruflar arttrr Dier yandan baz yatrmlardan vazgeilir Bylece tasarruf ve yatrm birbirine eitlenir


Kamu a ve crowding out Klasik modelin kamu dengesi ile ilgili ok nemli bir

sonucu vardr Kamu anda ani bir art varsayalm: toplam

tasarruflar azalacaktr (tasarruf erisi sola kayar) Bu durumda faiz ykselir Yksek faiz yatrmlarn dmesine neden olur ve

piyasa dengeye gelir Kamu a zel yatrmlar piyasadan kovmaktadr

(crowding out) Yatrmdaki d kamu andaki arttan daha

kktr: faizin ykselmesi tasarrufu arttrr Klasik yaklam, yatrmlar ve bylece bymeyi

engelledii iin kamu aklarna kardr


Kamu a ve crowding out

Borverilebilir Fonlar(TL trilyon)

0

FaizHaddi

TL 800 TL 1,2003. ...ve zel yatrmda kullanlabilecek kaynaklar azalyor

S2

2. ...denge faiz haddi ykseliyor...

S1

Demand

5%

6% 1. 500 TL bte a borlanabilir fon arznazaltyor...


Keynes ve devlet Devlet Keynesyen modele kamu harcamalar G ve

vergiler T yolu ile girer Kamu harcamalar milli gelir dzeyinden bamsz

kabul edilir (otonom harcama) Bu durumda toplam harcama yledir:

H = C + I + G Tketim fonksiyonunun deimedii kabul edilince,

arpan katsays ve bamsz (otonom) harcama (, I, G) denge milli gelirini belirler

Y = ( + I + G ) x 1 / (1 - ) Modelin mant devletin eklenmesi ile deimez Ekonomi talep kadar retim yaparak dengeye

gelmektedir


Keynes ve kamu a Keynesyen analiz iin kamu ann etkisi

klasiklerin tam zttdr Ekonomide tasarruf fazlas nedeni ile kaynaklarn

tam kullanlmadn kabul edelim Bu durumda kamu harcamalarndaki bir art toplam

harcamada (H) bir ykselmeye tekabl ettiinden milli gelir (Y) artacaktr

Ek harcama arpan katsays ile ek gelir yaratmakta, yani ek harcamay finanse edecek olan ek tasarruf bizzat ek harcama sayesinde olumaktadr

Talep yetersizlii durumlarnda Keynesin bte a tavsiye etmesi bu analize dayanmaktadr

Modelde crowding out yoktur


Gelir-harcama dengesiHarcanan gelir H

Uretilen gelir Y

C

C + I + G

C + I

45O

Yo

Ho


lk deerlendirme Basit bir model aracl ile makroiktisatn baz

temel kavramlarn akladk ki farkl yaklam birbirine zt sonulara ulayor ktisatlarn byk ounluu her ikisini de kabul

etme eilimindedir Klasik reti uzun dnemde ve ekonominin kapasite

snrnda olduu durumlarda geerlidir Keynesyen reti ksa dnemde ve ekonomide

kullanlmayan kapasitenin varlnda anlamldr Dikkat: gerek ekonomiler ok daha karmaktr Para ve enflasyon, d denge, mali piyasalarda

sorunlar, vs. daha gidilecek ok yol vardr nce isizlik sorununun ayrntlarna bakalm


SZLK VE KTSAT TEORSFiyat ve cret esneklii/yapkanl

Drdnc Blm


sizlik sorunu Klasik ve Keynesyen modeller arasndaki temel fark

ksa dnemde konjonktrel isizliin mevcudiyetidir Daha 19uncu yzyln ikinci yarsndan itibaren

ekonominin yavalad dnemlerde ktlesel isizliin olutuu gzlemleniyordu

Halbuki klasik teoriye gre yaygn isizlik olamazd sizlik halinde cretlerin dmesi emek piyasasn

tam istihdamda dengeye getirecekti Ama Byk Buhran srasnda ABDde isizlik

oran1929dan 1933e % 3den yzde 25e kmt Emek piyasasnn teorinin ngrd ekilde

almad ok akt Keynes modeli bu somut gerei yanstyordu


Emek piyasas Makroekonomik anlamda istihdam ve isizlik emek

piyasasnda belirlenir Emek arzn reel cretin artan bir fonksiyonu kabul

edebiliriz Rekabeti firmalardan oluan bir ekonomide emek

talebi emein marjinal rnn yanstacaktr Reel cret marjinal rnn altnda olduu srece

firmalar cretli almay srdrecektir Emek arz ile talebinin kesitii noktada hem

ortalama reel cret hem de ekonomideki istihdam miktar belirlenir

Rekabet koullarnda denge reel cretinde i arayan herkes tanm icab istihdam edilir


Emek piyasasnda denge

stihdam 0

Reel cret

W/P

Emek arz

Emek talebi =Emein marjinal rn

N


sizliin sonular sizlik olgusu piyasa ekonomisi asndan ciddi

skntlara yola aar Fiilen varl piyasa sisteminin etkin iledii

eklindeki inanc zedeler sizlikle mcadele adna devletin ekonomiye

mdahalesine meruiyet salar Arz-talep mekanizmas stne ina edilmi tm

iktisat teorisinin geerliliine glge drr creti emein marjinal verimine balayan gelir

dalm teorisini derinden yaralar Keynes sonras makro teorinin temel hedeflerinden

biri Keynesin eksik istihdam dengesi ile fiyat mekanizmasn badatrmaktr


Yapkan cretler Fiyat mekanizmas ile isizlik olgusun badatr-

mann en basit yolu reel cretin u yada bu ekilde piyasa dnda yani emek arz ve talebinden bamsz belirlendiini kabul etmektir

Emek talebinin dmesi halinde reel cret fiyat sinyali fonksiyonunu yerine getirmez

sizliin nedeni reel cretin piyasa denge reel cretinin stnde olmasdr

Yapkan cret arz fazlasna ramen reel cretin dmemesidir (non-clearing market)

En kolay tefsir emek piyasasnda rekabet eksiklii (imperfection) olduudur

Kabahat sendikalarda, asgari crette, vs. bulunur


Yapkan cretler ve isizlik

Reel cret

Ystihdam

W/P

Narz

Emek Arz

Emek talebi

W/P

Ntalep

sizlik


Etkinlik cretleri Ampirik gzlemler reel cretin tam istihdam denge

dzeyinin stnde kalmasn sendikalar yada asgari cret gibi piyasa-d unsurlara atfetmenin gereki olmadn gstermitir

Etkinlik creti teorisi reel cretin isizlie ramen dmemesinin firmalarn kar maksimizasyonu ile tutarl olduunu gsterir

ilerin eitimi pahaldr ve yeni ii ek maliyet getirir (uzun sreli almay tevik)

Yksek cret daha kaliteli iilerin mracaat etmesini temin eder (adverse selection)

Yksek cret iileri iyerinde retim srecine daha gnll ekilde katlmaya tevik eder (moral hasard)


Yapkan fiyatlar Emek piyasasnda fiyat sinyalinin yapkanlk nedeni

ile almad kabul edilince ayn mant baka piyasalara da uygulamann yolu alr

Mal ve hizmet piyasasnda fiyatlarn yapkan olmashali de ekonomide srtnme (friction) yaratarak genel bir eksik istihdam dengesine yol aabilir

Ekonomide tam rekabetin kural deil istisna olduu bilinmektedir

Pek ok sektrde arz fazlas halinde ksa dnemde fiyatlar dmemekte fakat retim kslmaktadr (markets dont clear)

retimin gerilemesi beraberinde konjonktrel isizlii getirecektir


Yapkanlk ve makro teori Makro ders kitaplar klasik ve Keynes ayrmn

cret ve fiyatlarn esneklii yada yapkanleklinde yapyorlar

Esnek fiyat modelleri ksa dnem dalgalanmalar ve dolays ile konjonktrel isizlii ihmal ediyor

Ekonominin uzun dnem davrann inceliyor Yani klasik modele tekabl ediyor Yapkan fiyat modelleri ekonominin uzun dnem

davrannn esnek fiyat modelleri tarafndan aklandn kabul ediyor

Buna karlk isizlik gibi ksa dnem dalgalanmalaraklyor

Keynesyen modelin genel haline tekabl ediyor


PARA Temel kavramlar

Beinci Blm


Para nedir? Ekonomik aktrlerin mal ve hizmet alm-satmnda

dzenli ekilde kullandklar varlklara para denir Mal ve hizmet satanlarn deme arac olarak kabul

ettikleri her ey paradr Tarih boyunca, iblm ve mbadele daima parann

kefedilmesi ile sonulanmadr Parann ana ilevi vardr:

Mbadele aracdr Hesap birimidir Servet saklama aracdr

20.inci yzyl balarna kadar bu ilevleri bizzat kendilerinin deerli olan madenler ifa etmitir (bakr, gm, altn)


Kanuni para Bugn para olarak kullanlan banknot ve bozukluk-

larn kendi deerleri yok kadar azdr Kanuni para (fiat money) devletin kard kanunlar

sonucu mbadele arac olarak kullanlr Btn dnya ekonomilerinin (ABD, AB, Japonya,

vs.) paralar kanuni para statsndedir Bir lke iinde yaplan demelerde o lke parasn

kabul etmek hukuki bir zorunluluktur (legal tender) Trkiyede Merkez Bankasnn kard banknot-

lar tm demelerde kabul etmek zorundayz Fiyatlar baka herhangi bir eye balayabiliriz

(dviz, altn, mal, enflasyon, vs.) ama TL dnda bir deme arac talep edemeyiz


Likidite Likidite kavram parann anlalmasn kolaylatrr Likidite, herhangi bir varln ekonominin mbadele

aracna dnme kolayldr Likiditenin avantaj riskinin az olmasdr Tanm icab, para en likit varlktr: cebimizdeki

banknotlar baka bir eye dntrme gerekmeden deme aracdr

Vadesiz mevduat ve likit fonlar da likit varlklardr Vadeli mevduat, borsada kote edilmi hisse senetleri,

yatrm fonlar daha az likit varlklardr Gayrimenkul, borsada kote olmayan irketlerde

hisseler, hayat sigortas polieleri likit varlk deildirler


Bankalar da para yaratr Banka sistemi de mevduat-para yaratabilir Bankalar kredi atka para arz artar Bu sreci anlamak iin banka bilanolarna baklr Mevduat hem varlk hem de ykmllk oluturur Krediler varlk oluturur Bir bankann verdii kredi kendinde yada bir baka

bankada mevduat halini alr Baslan bir birim TL iin bankaclk sisteminde

yaratlan parann miktarn bize para arpan verir Geri planda bankalarn mevduata % 100n altnda

nakit karlk tutmalar yatar Vadeli ek ve bono gibi kymetli katlar da banka-

d zel kesim tarafndan yaratlan paradr


ki bankann bilanolar

Varlk Ykmllk

A Bankas

RezervTL 10.00

KrediTL 90.00

MevduatTL 100.00

Toplam VarlkTL 100.00

Top.YkmllkTL 100.00

Varlk Ykmllk

B Bankas

RezervTL 9.00

KrediTL 81.00

MevduatTL 90.00

Toplam VarlkTL 90.00

Top.YkmllkTL 90.00


Para arpan 100 TL ek para baslan bir ekonomide sonunda ne

kadar para yaratlr? Bankalarn rezerv tutma orannn tersi kadar

M = 1 / R Bankalarn rezerv tutma oran M = % 10 ise, para

arpan M = 10 olacaktrlk mevduat = TL 100.00A Bankas kredisi = TL 90.00 [=0.9 x $100.00]B Bankas kredisi = TL 81.00 [=0.9 x $90.00]C Bankas kredisiVs.Vs.

= TL 72.90 [=0.9 x $81.00]vs.vs.

Toplam para arz = TL 1,000.00


Para arz ve para politikas MBnn ekonomideki para miktarn (para arzn)

kontrol etmesine para politikas denir MBnin elinde drt ana ara vardr

Ak piyasa ilemleri AP tahvil piyasasnda bono-tahvil alm-satm ile likiditeyi ayarlar

Dviz (FX) ilemleri dviz alm satm Banka karlk oranlarnn deitirilmesi: para

arpan byk yada klr skonto haddinin (fonlama faizi) deitirilmesi:

Mali sistem MB bor kararlarn etkiler Dikkat: para arzndaki deiim MBnin TL

ykmllklerindeki deiimdir; ykmllk artpara arz artna eittir


Dolam hz ve mali derinleme Parann dolam hz para arznn cari fiyatlarla

(nominal) GSMHya blnmesi ile elde edilir Ksa dnemde oynak olabilir fakat uzun dnemde

belirli bir eilimi izler Trkiyede M2Y+R bl nominal GSMH yakn

gemite srekli ykselmektedir Bu olgu mali piyasalarn derinlik kazanmas

iaretidir Para arpan da ayn olayn iyi bir lsdr Mali sistemin bymesi, ayn miktar dolamdaki

para ile daha byk bir para arznn elde edilmesi anlamna gelir

Para arpan da yakn gemite srekli artmtr


Parann deeri ve para talebi Parann deerini nasl leriz? Bir birim parann farkl dnemlerde satn ald mal

ve hizmet sepetini karlatrarak Baka trl sylersek, parann deeri Vm fiyatlar

genel seviyesi Pnin tersidirVm = 1 / P

Dikkat: bu hali ile parann deeri sadece ayn lke parasnn iki ayr dnemdeki satn alma gcnkarlatrmak iin kullanlabilir

Para talebi parann deerinin azalan bir fonksiyonu-dur: parann deeri arttka daha az para talep edilir.

Yani para talebi erisi fiyatlar genel seviyesine gre azalan eimlidir

Para talebi

Para miktar

ParannDeeri FiyatDzeyi

0

1

(Dk)

(Yksek)

(Yksek)

(Dk)

1/2

1/4

3/4

1

1.33

2

4Paratalebi

Para arz ve talebi dengesi

MBnn saptadPara miktar

Para miktar

Parann Deeri

FiyatDzeyi

A

Para arz

0

1

(yksek)

(dk)

1/2

1/4

3/4

1

1.33

2

4

Denge fiyatdzeyiParannDenge deeri

Paratalebi

(yksek)

(dk)


Paray ne deerli klar? Bir para ne zaman salam olur? Bu konuda ok illzyon mevcuttur

Nfus, byklk, askeri g nemsizdir: svire, Danimarka, Singapur

Kii bana gelirle bir ilikisi yoktur: Msr, Hindistan, in

D akla balantl deildir: ABD Kanuni (fiat) parann deeri insanlarn ve piya-

salarn o paraya ne kadar gvendiklerine baldr Gveni ekonomik politikalarn ciddiyeti ve

ynetimlerin sorumluluk duygusu tesis eder Gemiinde enflasyon ve kriz olmayan lkenin

paras salam olur nk gvenilir (svire)


Enflasyon parasal bir olaydr Enflasyon dnyann her yerinde ve her zaman esas

itibariyle parasal bir olaydr Baka deyile, ncelikle ekonominin mbadele

aracnn (para) deeri ile ilgilidir Enflasyon Merkez Bankasnn para talebinin

zerinde para basmas sonucu oluur Baslan para mal ve hizmet piyasalarnda talep

fazlas yaratarak fiyatlar ykseltir Fiyatlardaki art para talebini arttrdndan baslan

paraya tekrar talep oluturur Para miktarndaki deimenin fiyatlar hangi

mekanizmalarla ve nasl bir zaman profili iinde deitirdii makroiktisadn nemli bir konusudur


Beylik hakk Devletin para basma tekeli sayesinde elde ettii

gelire beylik hakk (seignorage) denir Osman Bey Beyliini hutbe okutup sikke bastrarak

ilan etmiti Darphane bast sikkenin kymetli maden muhteva-

sn garanti ederken bir pay alrd (beylik hakk) Banknotlar Merkez Bankasna verilen faizsiz bortur Reel gelir arttka kullanlan para da artacandan

Merkez Bankas ek gelir elde eder Enflasyon olgusunun geri plannda devletin daha

fazla seignorage geliri elde etme abas yatar Bu bakma enflasyon elinde para tutmak zorunda

kalanlardan alnan bir vergidir


Miktar Teorisi Para miktar ile fiyat dzeyi arasndaki birebir iliki

iktisadn en eski teorilerinden birini oluturur Parann miktar teorisi (Quantity Theory of Money)

ekonomide para miktarnn parann deerini belirlediini ifade eder

Para arz ile parann dolam hznn arpm bize fiyat dzeyi arp reel geliri verir

M x V = P x Y Denklemin sa taraf nominal GSMHdr Eer V ve Ynin sabit olduunu dnrsek, fiyat

dzeyi Pdeki deime para arz Mdeki deimeye eit olacaktr

rnein M iki katna karsa, P de iki kat olur


Miktar teorisi: deerlendirme Miktar teorisinin iki hayati varsaym vardr

Dolam hz istikrarl olmaldr Gelir esas itibariyle retim fonksiyonu tarafndan

belirlenmelidir kisi de uzun dnem iin makul kabul edilebilir Ksa dnemde ise ikisi de deiebilir En az birka yl kapsayan uzun dnemde miktar

teorisinin geerli olduu genellikle iktisatlar arasnda kabul grr

Daha ksa srelerde ise para politikas (para miktar) ile gelir dzeyi arasnda bir iliki mevcuttur

Trkiyede TFE ile M2Y+R arasndaki yakn iliki miktar teorisini doruluyor (1985-2001)


Parann tarafszl Klasik iktisatlar reel byklklerin para arzndan

etkilenmediini nermilerdir Klasik dichotomy ekonomide reel ve nominal

deikenlerin ayrmasna denir Byme, istiham, yatrm, reel cret, nisbi fiyatlar,

vs. gibi reel deikenler fiziki yada sabit llerle hesaplanr

Nominal deikenler ise nominal cret, nominal GSMH gibi parasal byklklerdir

Parann tarafszl para miktarndaki deimenin reel deikenleri etkilememesidir

Klasik dichotomy ve parann tarafszl miktar teorisinin mantiki sonulardr


Kanuni para amaz Kanuni para iktisat politikasna nemli bir imkan ve

ayn anda ciddi bir risk getirir nk kanuni parann arz istendii gibi ve snrsz

ekilde attrlabilir Kanuni para ekonomide bir daralma halinde para

basarak resesyonun reel zarar hafifletme frsatnsalar

Ancak dikkat edilmedii takdirde ekonomide enflasyona yol alabilir

Enflasyon ise uzun dnemde fiyat mekanizmasnn ileyiini bozarak kaynak dalmnda israfa yol aar

Yani uzun dnem byme hzn drerek reel ekonomiye fevkalede yksek maliyetler ykler


Parasal apa sorunu Miktar teorisi ile ekonomide nominal byklklerin

para miktar tarafndan belirlendiini grdk Enflasyon btn nominal byklklerin beraberce

hzl art trendine girmeleridir Bu takdirde nominal byklkler ekonomik

ilevlerini yerine getiremezler Ekonominin nominal byklkler iin bir apaya

ihtiyac vardr Altn Standard bu apay kendiliinden salar Kanuni para ile birlikte iktisatlar bir nominal

(parasal) apa arayna girmilerdir lk akla gelen para arz yani Merkez Bankasnn

ekonomiye zerkettii para miktardr


Gelir-harcama modellerinde para Gelir ve harcama modelleri ufukta enflasyon

tehlikesinin mevcut olmad ortamlarda gelitirildi Fiyatlar genel dzeyini sabit almak makul bir

varsaymd Fiyat artlarnn varl halinde dahi, bunun geici

olduu, yani enflasyondaki ykselmenin ksa srecei kabul ediliyordu

Modellerin esas amac reel gelirdeki ve istihdamdakidalgalanmalarn nedenlerinin tehis ve tedavisi idi

Enflasyon modellere dahil edilmesi 1970li yllarda enflasyonun ykselmesinden sonradr

Enflasyon analizi son yirmi ylda makro teoride nemli bir dnme neden olmutur


MLL GELR, FAZ VE FYATLARLM-IS ve AD-AS Modelleri

Altnc Blm


Varsaymlar nc Blmdeki modeli paray da dahil ederek

yeniden ele alyoruz Kapal ekonomi varsaymn srdryoruz: ekonomi

d dnyaya sonra alacak Ama, enflasyonun da olabildii bir kapal

ekonomide evrisel akmn ksa ve uzun dnemde dzgn ileyiini anlamaktr

Neleri aryoruz? Reel deiken: milli gelir dzeyi Y , faiz haddi r,

tasarruf S, yatrm I, reel para talebi M/P Nominal deiken: fiyatlar genel dzeyi P, nominal

gelir P x Y, nominal faiz haddi i, vs. Politika deikeni: para arz Ms, kamu dengesi (T-G)


ki model Btn deikenleri ayn modelde grmek ileri

kartrcaktr ki ayr model kuracaz LM-IS (Liquidity Money Investment Saving)

modelinde fiyat dzeyi P model dndan verilir Reel gelir Y ve reel faiz r model iinde belirlenir Toplam talep toplam arz (AD-AS: Aggregate

Demand Aggregate Supply) modelinde reel faiz haddi r dardan verilir

Reel gelir Y ve fiyat dzeyi P model iinde belirlenir

nce LM-IS modelini, sonra AD-AS modelini inceleyeceiz


LM-IS: piyasalar Model piyasann karlkl ilikilerini zetler ve

nasl ayn anda dengeye geldiklerini aratrr Mal ve hizmet piyasas: toplam harcama ve gelir

denklemi ifade ederY = C + I + G = H

Reel milli gelirin bykl bu piyasada belirlenir Borverilebilir fonlar piyasas: tasarruf-yatrm

eitlii zetlerS = I + ( G T )

Reel faiz haddi bu piyasada belirlenir Para piyasas: para arz ve talebinin eitlenmesidir

Ms = Md Reel faiz haddi bu piyasada da belirlenir


Yatrm ve tasarruf Klasikler iin yatrm ve tasarruf reel faiz haddinin

fonksiyonu idi Keynes tasarrufu milli gelirin fonksiyonu yaparken

yatrm dardan belirliyordu Her iki yaklam birletirebiliriz Tasarruf: reel faiz ve gelirin fonksiyonudur

S = S ( r, Y ) Yatrm: reel faizin fonksiyonudur

I = I ( r ) Borverilebilir fonlar piyasas denge koulu ayndr:

S = I Dikkat: her gelir Y dzeyine farkl bir tasarruf arz

erisi tekabl edecektir


Tasarruf-yatrm dengesi


0

Faiz haddi

r0

S( r , Y0)

I ( r )

S0=I0

S( r , Y1)

S( r , Y2)

S2=I2 S1=I 1

r2

r1

Y1> Y0 > Y2


IS erisi farkl gelir dzeyi aldk

Y1> Y0 > Y2 Daha yksek gelir daha fazla tasarruf anlamna

geldiinden tasarruf erisini yukar kaydrd Bylece her gelir dzeyinde borlanabilir fonlar

piyasasnda farkl bir denge olutu Buna gre artk Y ile r arasnda bir iliki kurabiliriz Ceteris paribus, Y arttka r dmektedir IS erisi farkl gelir dzeylerinde borlanabilir

fonlar piyasasn dengeye getiren reel faiz haddi ryi gstermektedir

Bte dengesi (T G) ve tketim ve yatrm fonksiyonlar veridir


IS erisiFaiz haddi

r

YMilli gelir

r2

r0

r1

Y2 Y0 Y1

I=S


IS erisinde kayma Tasarruf-yatrm denkliine geri dnelim

S = ( Y C T ) + ( T G ) Tketim fonksiyonunda, vergilerde yada kamu har-

camalarnda bir deiiklik IS erisini kaydracaktr Ayn ekilde, yatrm fonksiyonunda bir deime de

IS erisini kaydracaktr IS erisi, tketim ve yatrm fonksiyonlar ve kamu

dengesi sabit iken faiz haddi ile gelir arasndaki ilikiyi vermektedir

r = IS (YC , I , T , G ) rnein kamu ann bymesi halinde IS yukar

(IS1), tketim eiliminin dmesi halinde aa (IS2) kayacaktr


IS erisinde kaymaFaiz haddi

r

YMilli gelir

r0

Y2 Y0 Y1

IS0

IS1

IS2

I or GI or C


Likidite talebi Bir nceki blmde para talebi Md ile fiyatlar genel

seviyesi P arasnda iliki kurduk lem saiki ile para talebi reel gelirin ve fiyat

dzeyinin artan fonksiyonudur (miktar teorisi)Mdt = (1 / V) x (P x Y) = Md ( Y , P )

Ancak, parann frsat maliyeti kaybedilen faizdir Likidite talebi nominal faiz haddinin azalan bir

fonksiyonudurMdl = Md ( i )

Nominal faiz haddi = reel faiz haddi + enflasyon Bu durumda toplam reel para talebini gelirin ve reel

faizin fonksiyonu olarak yazabiliriz(M / P)d = Md ( r , Y )


Para piyasasnda denge Reel para talebi, reel faiz haddi, reel gelir ve fiyatlar

arasndaki ilikiyi aalm P ve r sabit iken, gelirdeki art reel ve nominal

para talebinin arttrr Y ve r sabit iken fiyatlardaki art nominal para

talebini arttrr Y ve P sabit iken faizlerdeki bir art nominal ve

reel para talebini drr Para piyasas MBnn kontrolndeki para arz ile

para talebi eitlenince dengededirMd = Ms

Farkl gelir dzeylerine (Y2> Y0 > Y1) tekabl eden para piyasas dengelerini saptayarak LM erisineularz


Para piyasasnda dengeFaiz haddi

r

MPara miktar

M( r , Y0)M( r , Y2)

M( r , Y1)

Y1> Y0 > Y2

MS

r1

r0

r2


LM erisiFaiz haddi

r

YMilli gelir

r1

r0

r2

Y2 Y0 Y1

L=M


LM erisinde kayma Para piyasas para arz ve likidite talebindeki

deimelerden etkilenmektedir Para arzndaki her deime LM erisini kaydrr Likidite talebi ok sayda deikenden etkilenir rnein enflasyon beklentilerine, siyasi

istikrarszla, sava haline, vs. gre likit olma arzusu deiecektir

LM erisi para piyasasnda faiz haddi ile gelir arasndaki ilikiyi vermektedir ( = beklentiler)

r = LM (YV, MS , ) rnein para arz artnca LM aa (LM2),

beklentilerin ktlemesi halinde ise yukar (LM1) kayacaktr


LM erisinde kaymaFaiz haddi

r

YMilli gelir

r1

r0

r2

Y0

LM0 LM2LM1

MS


LM-IS dengesi ki eri ayn eksenlere sahiptir: ayn ekil stnde

bir araya getirebiliriz ki erinin kesitii noktadaki reel gelir Y ve reel

faiz haddi r hem borverilebilir fonlar hem de para piyasasnda ayn anda dengeyi salamaktadr

Denge gelir ve faiz dzeylerinde (Y0 , r0 ) Mal-hizmet piyasasnda harcama ve gelir eittir Borlanabilir fonlar piyasasnda tasarruf ve

yatrm+kamu a eittir Para piyasasnda para arz ve likidite talebi eittir

Tm dier gelir ve faiz dzeylerinde bir yada birkapiyasa denge dnda olacaktr

Model faizi ve gelir dzeyini eanl belirlemektedir


LM-IS dengesiFaiz haddi

r

YMilli gelir

r0

Y0

IS

LM


Para ve maliye politikas Maliye polikasnn gevediini kabul edelim: kamu

a byyecektir ve IS erisi yukar doru kayar MB para arzn sabit tutarsa, faizler ykselirken

gelir artar Eer ayn anda MB para politikasn gevetirse LM

erisi de aa kayacandan gelir art daha da yksek olur ama faiz deimez

MB para politikasn skarsa gelir sabit kalr ama faizler daha da ykselir

Siyasi istikrarszlk sonucu beklentilerde bir ktleme ve tketim eiliminin dmesi ayn anda olursa IS aa LM yukar kayacandan gelir mutlaka der


Gevek maliye ve para politikasFaiz haddi

r

YMilli gelir

r0

Y0

IS0

LM0

LM1

IS1

Y1


LM-IS: deerlendirme Model Klasikler-Keynes ztln bir arayol bularak

zmeye alyor Klasik ekoln bir yandan ksa dnemde geliri sabit

tutmaktan vazgemesi dier yandan Keynesin likidite talebini kavramn kabul etmesi demektir

Ksa dnemde gelir dalgalanmalar ve faiz haddinin para piyasalarndan etkilenmesi yaamla uyumludur

O nedenle makroiktisadn temel ilikilerini aklamakta yararldr

Byk zafiyeti fiyat dzeyini dardan almasdr Keynesyen iktisatlar IS-LM yerine fiyat dzeyini

kullanan toplam talep-toplam arz analizinigelitirmilerdir


Toplam talep toplam arz Model, gelir dzeyi-enflasyon ilikisini arz-talep

dengesi aracl ile aklamaktadr ekil stnde dnelim: y eksenine fiyatlar genel

seviyesi P, x eksenine ise milli gelir Y konur Toplam talep erisi Pnin azalan bir fonksiyonudur Toplam arz erisi Pnin artan bir fonksiyonudur Toplam arz ve toplam talep erilerinin kesitii

noktada hem milli gelir dzeyi hem de fiyatlar genel seviyesi belirlenmektedir

Toplam arz erisinde uzun ve ksa dnemiayrdederek uzun dnemde hem retim fonksiyonu tahdidini hem de ksa dnemdeki dalgalanmalar bir arada aklamak mmkn olabilecektir


Toplam talep - AD Toplam talep erisi hanelerin, firmalar ve devletin

her fiyatta mal ve hizmet talebini gstermektedir Kapal ekonomide toplam talep tketim, yatrm ve

devlet harcamalar toplamdr (ak ekonomide net ihracat NX eklenir)

Y = C + I + G Tketim ve yatrm fonksiyonlar ve maliye

politikas sabit iken, toplam talep, fiyat dzeyinin fonksiyonudur

Y = F ( P | C , I , G , T ) Pnin gerilemesi, serveti arttrarak ve faizi drerek

reel talebi arttrr (negatif eimli eri) Sabitler deiince AD erisi kayar


Toplam talepte kayma Tketim fonksiyonun deimesi: tketim

eilimindeki art eriyi saa, d sola kaydrr Yatrm eiliminin deimesi: yatrm arzusunda art

eriyi saa, azal ise sola kaydrr Maliye politikas: gevemesi halinde (daha byk G

yada daha kk T) eri saa, sklmas halinde sola kayar

Her nde arpan katsays iler; saa kayta reel faiz ykselir sola kayta der

Para politikas: gevemesi halinde eri saa, sklmas halinde sola kayar

Para politikas geveyince reel faiz der, sklnca ykselir


Toplam talep erisiFiyat Dzeyi

P

YMilli gelir

P1

P2

Y1 Y2

AD1

AD3

AD2

Gevek iktisat politikasSk iktisat politikas


Toplam arz - AS Toplam arz erisi firmalarn her fiyatta mal ve

hizmet retim ve arzn gstermektedir Uzun dnemde retim fonksiyonu tarafndan

belirlenir: LRAS dikeydir (klasikler) Ksa dnemde toplam arz fiyat dzeyindeki

deimeden etkilenir: SRAS pozitif eimlidir Yatay SRAS erisi basit Keynesyen modeli verir SRAS ekonominin maliyet yapsn yanstr: daha

fazla retim maliyeti ykselterek mmkndr cretlerde, vergilerde, kamu ve doal kaynak fiyat-

larnda deiim, verimlilik art ve fiyat beklenti-lerindeki deime halinde ksa dnem toplam arz erisi aa yada yukar kayar


Ksa dnem toplam arz - SRASFiyat Dzeyi

P

YMilli gelir

P1

P2

Y1 Y2

SRAS1SRAS3

SRAS2

Maliyet dyor

Maliyet artyor


Uzun dnem toplam arz - LRASFiyat Dzeyi

P

YMilli gelir

P1

P2

Y1 Y2

LRAS1 LRAS2

Ekonomik byme


Uzun dnem dengesi Toplam talep erisinin ksa ve uzun dnem toplam

arz ile ayn noktada kesimesi ekonominin uzun dnem dengesidir

Milli gelir tam istihdam dzeyindedir Fiyatlar stnde art yada azal basks yoktur Uzun dnem denge makroekonomik istikrar

anlamna gelmektedir Eer her eri (AD, SRAS, LRAS) ayn noktada

kesimiyorsa evrisel akmn dzgn ileyii bozulmutur

Eer fiili milli gelir uzun dnem (tam istihdam) dzeyinin altnda ise resesyon,stnde ise enflasyonsz konusudur


Uzun dnem dengesiFiyat Dzeyi

P

YMilli gelir

P0

Y0

SRASLRAS

AD


Resesyonun iki nedeni Uzun dnem dengeden sapma ya toplam talebin

(talep oku) yada ksa dnem toplam arzn (arz oku) doru yerde olmamasndan kaynaklanacaktr

Her iki durumda iktisat politikasnn tepkisi byk nem tar

Hkmet, bir resesyonun ortaya kmas halinde para ve maliye politikalarn kullanarak mdahale edebilir

Yada hi bir ey yapmadan piyasalarn ekonomiyi tekrar dengeye getirmesini bekleyebilir

okun talepten yada arzdan gelmesine gre farklsonular ortaya kacaktr

rneklere bakalm


Toplam talepte d Toplam talep erisinin sola kaymas ile balayalm Siyasi istikrarszlk, tketici-yatrmcnn

karamsarl, vs. neden olabilir Hem milli gelir Y hem de fiyat dzeyi P der Hkmetin resesyona para ve maliye politikas ile

mdahale etmediini kabul edelim sizlik cretleri drecek ve zaman iinde ksa

dnem toplam arz erisi de sola kayacaktr Bu ekilde ekonomi yeni uzun dnem dengesine ayn

milli gelir fakat daha dk fiyat dzeyi ile ulaacaktr

ADde sola kayma ile oluan resesyon SRASn sola kaymasna yol aarak dengeyi salamaktadr


Talep kkenli resesyonFiyat Dzeyi

P

YMilli gelir

P0

Y0

SRAS0LRAS

AD0

P1

P2AD1

SRAS1

Y1

A

BC


Olumsuz toplam arz oku Toplam arzda olumsuz ok maliyet yapsnda art

yani SRAS erisinin sola kaymasdr Ak ekonomide devalasyon, doal kaynak

fiyatlarnda ani bir art, enflasyon beklentilerinde ktmserlik neden olabilir

Yeni dengede milli gelir derken fiyatlar ykselecektir: stagflasyon

Resesyona kar iin devletin iktisat politikasnn gevettiini varsayalm (accomodating policy)

Toplam talep saa kayar: yeni uzun dnem dengesinde milli gelir ayn ama fiyatlar daha yksektir

Resesyonu engellemenin bedeli enflasyondur


Olumsuz arz okuFiyat Dzeyi

P

YMilli gelir

P0

Y0

SRAS1LRAS

AD1

P1

P2

AD0

SRAS0

Y1

AB

C


Resesyon ve iktisat politikas Ekonomiden kaynaklanan iki resesyon durumunda

iktisat politikasnn farkl iki eklini grdk Birey yapmadan beklemek: resesyon SRAS erisine

sola kaydrarak kendi kendini tedavi etmektedir Maliye ve para politikasn kullanmak: toplam

talepteki artla resesyondan klr ama fiyatlarn ykselmesi sz konusudur

lki daha arzulanr bir yol gibi duruyor ancak zamanlama asndan nemli bir sorun vardr

Ksa dnem toplam arz erisinde aa (saa) kayuzun zaman ister, hzl olmaz

Talebin canlandrlmas ise abuk sonu verir Resesyon-enflasyon amaz ok nemlidir


AD-AS: deerlendirme Keynesyenler tarafndan en yaygn kullanlan

modeldir Ekonomide esas sorun enflasyon yada enflasyon

tehdidi ise, LM-ISe kyasla daha anlamldr LM-IS modeli ile elimez, tam tersine onu

tamamlar Toplam talep erisinin negatif, ksa dnem toplam

arz erisinin pozitif eilimi teoride baz sorunlar kartmaktadr ama saduyu ile tutarldr

nemli bir sorun, fiyatlarn art hz (enflasyon) yerine mutlak dzeyi ile almasdr

Resesyonla mcadele ile enflasyon arasndaki elikiyi net gstermektedir


AIK EKONOMDviz kuru ve LM-IS ve AD-AS modelleri

Yedinci Blm


Ak ekonomi Artk kapal ekonomi varsaymn terkederek ak

ekonominin ileyiine bakabiliriz Bir ekonominin ak yada kapal olmas iki ayr

srece tekabl eder D ticaret akmlar: lke dna mal ve hizmet

satlmas ve lke dndan mal ve hizmet satn alnmasdr

Sermaye akmlar: lke dnda varlk satn alnmasve lke dna varlk satlmasdr

Ak ekonomiler dnya mal-hizmet piyasalarnda ve dnya sermaye piyasalarnda yer alrlar

Bu husus ok nemlidir: ak ekonomi, hem mal ve hizmet hem de sermaye akmlarn kapsar


Ak ekonomide tasarruf-yatrm Milli gelir denklemini hatrlayalm

Y = C + I + G + NX demeler Dengesinden NX = CF Buna gre ak ekonomide tasarruf

Y C G = I + NXS = I + NX = I + CF

Tasarruf = yatrm + Net sermaye hareketi Art CF (cari denge fazlas) yurt dna net sermaye

kdr ve tasarrufun i yatrmdan daha yksek olmasdr

Eksi CF (cari denge a) yurt dndan sermaye giriidir tasarrufun i yatrmdan daha kk olmasdr


ve d tasarruf Yukardaki sonu ok nemlidir Ak ekonomide tasarruf-yatrm ilikisini yeniden

ifade edebiliriz Ak ekonomi, i tasarrufun i yatrmdan farkl

olabilmesine olanak tanr Ak ekonomide toplam tasarruf i ve d tasarruf

toplamdrST = SD + SF

Toplam Tasarruf = Tasarruf + D Tasarruf Dolays ile yatrm toplam tasarrufa eitlenir

ST = SD + SF = I + SF = - CF = - NX (yani cari denge a) D tasarruf yksek yatrm finanse eder


Dviz kurlar Dviz kurlar ak ekonominin en nemli fiyatlar

arasnda yer alr Biri gzlenen dieri hesaplanan farkl kur

Nominal dviz kuru (fiilen varolan) Reel dviz kuru (enflasyondan arndrlm) Satn alma gc paritesi dviz kuru (nisbi fiyat

farkllklarndan arndrlm) Nominal dviz kuru bir birim lke parasnn satn

ald yabanc para miktardr rnek: 1 $ = 1.35 YTL Amerikallar iin kurdur;

1.00 YTL = 0.74 $ Trkler iin kurdur Yksek enflasyon nedeni ile Trkiyede dviz kuru

ters kullanlmaktadr


Dviz kurunda deiim Ayn miktar TL ile daha ok dviz alabiliyorsak, TL

nominal olarak deer kazanmtr Ayn miktar TL ile daha az dviz alabiliyorsak TL

nominal olarak deer kaybetmitir Devalasyon ve revalasyon ayn anlama gelir fakat

sadece sabit kur rejimleri iin kullanlr Nominal deiimi iki lke arasndaki enflasyon

farklar ile karlatrarak reel dviz kuru bulunur Trkiyede bu hesab TCMB yaparak (Tartl Efektif

Reel Kur TERK) yaynlamaktadr Nominal deiime ve enflasyon farklarna gre bir

lke parasnn reel olarak ar-deerli yada dk-deerli olduu sylenebilir


Satn alma gc paritesi Reel dviz kurlarn ne belirler? Uzun dnem iin en eski ve yaygn hipotez reel

kurlarn satn alma gc paritesine gre belirlendiidir

Mant basittir: uzun dnemde d ticarete konu olan bir rn (tradeables) her yerde ayn fiyata satlmaldr

Reel kurlar, heryerde fiyatlar eitleyecek ekilde belirlenir; aksi halde ticaret karl olacaktr

Ancak hizmetler iin bu mmkn deildir Dnya bankas lke fiyat yaplarn karlatrarak

Satn Alma Gc Paritesi kurlar (PPP) hesaplar ve yaynlar


Nominal kur ve enflasyon Nominal kurlarn seyrini izlediimiz zaman, uzun

dnemde lkeler arasndaki enflasyon farklarnn bire bir nominal kurlara yansdn grrz

Yksek enflasyonlu lkelerde nominal kurlar srekli deer kaybeder

Dk enflasyonlu lkelerde nominal kurlar srekli deer kazanr

Genellikle uzun dnemde nominal kurdaki deii-min tm enflasyon fark tarafndan aklanr

Ancak satn alma gc paritesi hipotezi cari denge arlkldr

Ksa dnemde sermaye hareketleri nominal kurun belirlenmesinde ok etkilidir


Ak ekonomide denge: klasik model nce basit bir model stnde tasarruf, yatrm, d

ak, reel faiz ve reel kur ilikisine bakalm Modelde klasik varsaym kullanacaz: milli gelir

retim fonksiyonu tarafndan belirlenir Bu durumda, iki piyasa (borverilebilir fonlar

piyasas ve dviz piyasas) ve iki deiken (reel faiz ve reel kur) olacaktr

Deikenler iki piyasada birden belirlenecektir Borverilebilir fonlar piyasasn ve dviz piyasasn

tek tek ele aldktan sonra ekonominin dengesini saptayacaz

Dikkat: dviz kuru piyasada oluuyor (serbest kur rejimi); sabit kur rejimine sonra bakacaz


Borverilebilir fonlar piyasas Ak ekonomide i tasarruf zel ve kamu tasarrufu

toplamdrSd = Y C G = ( Y T C) + ( T G )

D tasarruf eklenince toplam tasarruf bulunurS = Sd + Sf = Sd + CF

Borverilebilir fonlar piyasasna tasarruf arz edilir yatrm borverilebilir fonlar piyasasnda taleptir Ak ekonomide i ve d tasarruf i yatrma eittir

S = Sd + CF = I Bu eitlii denge reel faiz haddi temin eder Reel faiz haddi i tasarruf art sermaye akmnn i

yatrma eit hale gelmesini salayacak dzeyde oluur


Borverilebilir fonlar piyasasnda denge


0

Faiz haddi

5%

Tasarruf ( Sd + CF )

Yatrm ( I)

TL 1,200 trl.


Dviz piyasasnda arz ve talep Dviz piyasasnda arz ve talep Net hracat NX ve

Net Sermaye Hareketi NFI kkenlidir (NX = CF) NX (cari ilemler dengesi) dviz piyasasnda TL

talebini temsil eder (net ihracattan gelen dviz bozduruluyor)

TLnin reel deer kayb TL talebini arttrr: NX erisi negatif eimlidir

CF (sermaye hesab dengesi) dviz piyasasnda TL arzn temsil eder (d yatrm iin dviz alnyor)

CF borverilebilir fonlar piyasasnda belirlenir; kurdan bamszdr: CF erisi dikeydir

Dikkat: NX ve CF eksi yada art olabilir (cari ilemler dengesi ak yada fazla verebilir)


Dviz piyasasnda denge Reel dviz kuru dviz piyasasnda TL talep ve

arznn eitlenmesini temin eder Denge kurunda, net ihracattan gelen TL talebi net

sermaye hareketinden gelen TL arzna eittir Eer dengede net ihracat eksi ise (cari dengede ak),

TL talebi negatiftir dolays ile TL arz da negatiftir (yani sermaye hesabnda fazla vardr)

Eer dengede net ihracat art ise (cari dengede fazla), TL arz pozitiftir dolays ile TL arz da pozitiftir (yani sermaye hesabnda ak vardr)

Denge dnda, talep arzdan yksek ise (dviz bolluu) TL deer kazanr; arz talepten yksek ise (TL bolluu) TL deer kaybeder


Dviz piyasasnda denge

Reel dviz kuru

rer

Dviz piyasnda TL miktar

NX

CF

rer0


Sermaye hareketleri ve faiz haddi ki piyasa arasndaki ba: net sermaye akm CF Net d tasarruf faiz haddine gre borlanabilir

fonlar piyasasnda belirlenir ama sonucu mutlaka dviz piyasasnda grlr

Net sermaye hareketini ne belirler? Ana belirleyici reel faiz haddidir faiz haddi ykseldike TL varlklar cazip

olmakta, bu da d tasarrufu d yatrm eksiye evirmektedir

faiz haddi dtke tersi olacaktr CF faiz haddinin azalan bir fonksiyonudur CF erisinin istikrar makroiktisat asndan

fevkalade nemlidir


Sermaye hareketleri ve reel faiz

Reel faiz haddi

r


CF

CF = 0Cari ilemler dengesi a

Cari ilemler dengesi fazlas


Ak ekonomide denge ki deiken, iki piyasada aralarndaki ba kuran net

sermaye hareketleri fonksiyonu ile belirlenir Tketim ve yatrm fonksiyonlar, maliye politikas

ve d talep veri iken, reel faiz dzeyi dviz kurunu belirler

Tketim ve yatrmn artmas, maliye politikasnn gevemesi: reel faiz ykselir ve TL deer kazanr

Ekonomide harcama artnca toplam arz arttrmann tek yolu ithalattr ve kur onu salar

D talepte deime: sadece kuru etkiler (faiz sabit) CF erisinde ani bir yukar kayma (gven bunalm)

hem reel faiz artar hem de TL deer kaybeder (ubat 2001?)


Ak ekonomide denge(a) Borlanabilir fonlar piyasas (b) Net sermaye hareketi

(c) Dviz piyasas

CF

Reelfaizr

Net sermaye Hareketi TL

r 1

ReelFaizr

BorlanabilrFonlar miktar TL

r1

Arz (Sd + CF)

Talep (I)

TL miktar

ReelDviz Kuru

E1

Arz (CF)

Talep (NX


Klasik ak ekonomi: deerlendirme Model basit ekilde kur-faiz ilikisini anlamaya

yardmcdr Milli gelirin sabit tutulmas analizi kstlamaktadr Kur ve faiz reeldir; enflasyon, nominal faiz ve kur

yoktur Para politikas yoktur (klasik dichotomy) Ak ekonomide kurun esas itibariyle tasarruf-

yatrm ilikisi ve yerli para-dviz tercihleri ile belirlenmesi nemli bir sonutur

Modele likidite tercihi ve para politikas eklenince ak ekonomi iin LM-IS modeline geilir

Bylece milli gelir Y de modelin isel deikeni halini alr


Ak ekonomide LM-IS Hatrlayalm: LM-IS modeli borlanabilir fonlar ve

para piyasasndan oluuyordu Ak ekonomide CF (net sermaye hareketi) ve dviz

piyasas ekleniyor Kapal ekonomi LM erisinde sadece i para talebi

vard; imdi net sermaye hareketi eklendi LM erisi uygulanan kur rejiminden etkilenir: ak

ekonomide kur rejimi (sabit versus serbest kur) para arznn kontrolnde ok farkl etki yapar

Serbest kur rejiminde LM erisi kapal ekonomi ile ayn zellikleri gsterir

Dengede, milli gelir, reel faiz ve reel dviz kuru eanl belirlenir


Ak ekonomide LM-IS dengesi Denge byklkleri: Y1 , r1 , E1 Klasik ak ekonomi modeli ile aradaki nemli fark,

reel faizin dviz kuru stnden net ihracat yani gelir dzeyini etkilemesidir

rnein reel faizin dengenin altnda olduunu varsayalm

Bir yandan dk faiz yatrmlar arttrdndan harcama ve milil gelir artacaktr

te yandan TL deer kaybedeceinden net ihracat art da milli geliri olumlu etkileyecektir

Tketim, yatrm ve maliye politikasnn etkisi klasik modele benzer ancak imdi milli gelir de ayn ynde hareket edecektir


Ak ekonomide denge(a) LM-IS dengesi (b) Net sermaye hareketi

(c) Dviz piyasas

CF

Reelfaizr

Net sermaye Hareketi TL

r 1

ReelFaiz

r

Milli gelir Y

r1

LM

IS

TL miktar

ReelDviz Kuru

E1

Arz (CF)

Talep (NX)

Y1


Para politikas ve mali kriz Para politikasnn dengeye etkisine bakalm Gevek para politikas reel faizi drr ve buradan

TLnin deer kaybna yol aarken ayn anda milli gelir artacaktr

Dk faiz ve kur, bir yandan yatrm dier yandan net ihracat arttrarak geliri olumlu etkiler

Gven bunalm yada benzer nedenle likidite ve dviz talebinde eanl ani artlar dnelim

LM erisi hem i likidide talebinde hem de sermaye kndaki artla yukar kayar

l etkisi vardr: r artar, E ve Y der Eanl ekonomik daralma, yksek faiz ve deval-

asyon bir mali krize iaret eder


Sabit kur rejimi Dviz kurunun piyasada belirlenmesi varsaymn

bugn iin gerekidir ama gemite ok sayda lke sabit kur rejimini semiti

Sabit kur rejiminde dviz piyasasnda arz ve talep dengesizlii halinde piyasa kurun deimesi ile dengeye gelemez

Bu durumda arz-talep fark MB rezervleri tarafndan karlanacaktr

TL talebi fazla ise rezervler artacak, TL arz fazla ise azalacaktr

Rezerv deimesi MBnn para arzn denetlemesini zorlatracaktr (FX ilemleri)

Sabit kur rejiminde para politikas etkili deildir


Sabit kurda dviz piyasasReel dviz kuru

rer


NX

CF

rer1

rer2

Rezerv kayb

Rezerv art

NX1 NX2CF


Kk ak lkede denge Bir baka zel hale bakabiliriz: kk ak lke

(SOE) yada tam sermaye seyyaliyeti (perfect capital mobility)

Kanada-ABD, Hollanda-Almanya gibi, byk bir ekonomi ile btnlemi kk lkeler rnei

Konvertibilite, kk lkede faizin byk lke faizine eit olmasn salayacaktr

Bu durumda kk lkede faiz LM-IS erileri tarafndan belirlenmez, dardan verilir

Onun yerine, LM-IS analizini reel dviz kuru ile yapmak olana oluur

Yani y eksenine reel faiz yerine reel dviz kuru konur, x ekseni gene milli geliri temsil eder


Kk ak lkede IS-LM Aadaki analize Mundell-Fleming modeli denir Mal ve finans piyasasn zetleyen IS erisi dviz

kurunun azalan bir fonksiyonu olacaktr Bir: reel faiz dardan verilmitir dolays ile kur

oynamalar harcamalar etkilemez ki: kur ykseldike net ihracat azalr, kur dtke

net ihracat artar; yani kurun dmesi toplam harcamay arttrr

Para piyasasn zetleyen LM erisi dikeydir Faiz darndan verilince, para arz ve talebi

sabitlenir; yani para talebi kurdan bamszdr Dikkat: faiz sabit olduuna gre, her para arz

miktarna bir tek milli gelir dzeyi tekabl eder


Kk ak lkede LM-IS dengesiReel dviz kuru

rer

YMilli gelir

rer0

Y0

IS0

LM0 LM1

IS1

Y2

rer1

rer2

Gevek maliye politisas

Gevek para politikas


Politikalarn etkinlii Kk ak lkede makro politikalarn etkinlii kur

rejimine gre ok farkl olacaktr Dalgal kur rejiminde maliye politikas etkin deildir Kamu aklar sadece dviz kurunu etkiler Buna karlk para politikas etkilidir: gevek para

politikas (LM saa kayyor) kurun dmesi ile birlikte net ihracat stnden milli geliri arttrr

Sabit kur rejiminde durum tam tersidir Gevek maliye politikas faizi yukar itince, d

kaynak (scak para) MB rezervine girer ve para arzartar (LM saa kayar)

Gevek para politikasnda para rezervi eriterek MBna geri dner (LM deimez)


Ak ekonomide LM-IS: deerlendirme Faiz haddi, dviz kuru ve milli gelir dzeyi

arasndaki iliki makroiktisat iin ok nemlidir likinin kur rejimine ve sermayenin akkanlk

derecesine bal olduu anlalmaktadr Kur rejimi ve sermaye akkanl zellikle maliye

ve para politikalarnn etkinliini belirlemektedir Gven sorununu ve lke parasna ani bir saldry

kavramsallatrma olanan vermektedir Modelin sadece reel byklklerle almas, yani

enflasyon olgusunu kapsayamamas en byk eksikliidir

O adan toplam talep-toplam arz analizi ile birlikte gtrlmesi daha yararldr


Ak ekonomide AD-AS Sra toplam talep-toplam arz modelinin ak

ekonomide ileyiine geldi Dviz kurunda deime hem toplam talebi hem de

toplam arz etkileyecektir rnek: para ve maliye politikas sabit; kur dyor Dk kur NX stnden toplam talebi arttrr (AD

saa kayyor) Dk kur ithal girdi maliyetleri stnden toplam

arz azaltr (SRAS sola kayyor) Her ikisi enflasyonisttir: fiyatlar artar Gelire etkisi belirsizdir: hangi erinin daha ok

kaydna bal olarak gelir artabilir, azalabilir, sabit kalabilir


Ak ekonomide olumsuz arz oku Petrol ithalats lke iin petrol fiyatlarndaki ani

bir artn etkisini izleyelim Toplam arz azalr (SRAS sola kayar) ve ksa

dnemde stagflasyon grlr Petrole denen ek dviz resesyonla kslan ithalat

sayesinde karlanr Para (maliye) politikas gevetilirse toplam talebi

yukar kayar; gelir, enflasyon ve d ak artar Dviz talebindeki art kuru drr ve SRAS tekrar

sola kayar (enflasyon hzlanr) Ak ekonomide olumsuz arz oku, devreye

enflasyonun girmesi ile kapal ekonomiye kyasla daha da ciddi sorunlara yol amaktadr


Ak ekonomide olumsuz arz okuFiyat Dzeyi

P

YMilli gelir

P0

Y0

SRAS1

LRAS

AD1

P1

P2

AD0

SRAS0

Y1

AB

C

SRAS2

P3


Ak ekonomi: deerlendirme Ak ekonomi hem mal-hizmet piyasasn (ihracat ve

ithalat) hem de sermaye piyasasn (sermaye hareketleri) kapsamaktadr

Dviz piyasas hem cari ilemler dengesinden hem sermaye dengesinden gelen dviz arz-talebi tarafndan belirlenir

Ak ekonomide maliye ve para politikalarnn etkinlii ve ileyii kapal ekonomiden farkl ve daha karmaktr

Ak ekonomide klasik analizle Keynesyenler arasndaki farkllk azalr

Dviz kurundaki dalgalanmalar enflasyon-byme arasndaki gerginlii arttrc ynde etki yapar


ENFLASYONUN ANALZktisat politikas amazlarna giri

Sekizinci Blm


Byme-enflasyon amaz Toplam talebin toplam arzdan daha hzl artmas

halinde fiyat dzeyinin ykseldiini, aksi halde ise fiyat dzeyinin dtn grdk

Genel kural, toplam arz zorlayan (LRASnn sandaki) talep dzeyinin enflasyona yol amasdr

Buna karlk Trkiye dahil pek ok ekonomide hzlbyme ile enflasyonun geriledii dnemler kadar stagflasyon dnemlerine raslanmaktadr

Enflasyonla byme arasndaki ksa dnemlikarmak ilikinin ortaya kartlmas o bakma ok nemlidir

Her byme enflasyonist midir? Her klme enflasyonu drr m?


Phillips erisi Enflasyon-byme ilikisini gsteren nemli bir

analitik ve ampirik ara Phillips erisidir Phillips, ngilterede yksek isizlik oranlarnda

daha dk enflasyon, dk isizlik oranlarnda ise daha yksek enflasyon gzlemlemiti

sizlik orannn ekonominin byme hznn iyi bir gstergesi olduunu kabul edebiliriz

ktisat politikasn yapanlar enflasyonla byme arasnda tercih zorunluluu ile kar karyadr

Enflasyonda bir ykselmeyi kabul ederek maliye ve para politikalar aracl ile byme hzlandrlabilir

Enflasyonu drmek ancak bymeden fedakarlk ederek mmkndr


Phillips erisiEnflasyon %

sizlik oran %


ABDde makro politika 1960l yllarda, Keynesyen iktisatlarn nerileri

erevesinde ABD ynetimleri Phillips erisini makro politikalarda kullandlar

sizlii drmek iin enflasyonda kk artlar gze alnp toplam talep canl tutuldu

1961-1969 arasnda ekonomi aynen Phillips erisinin ngrd gibi davrand

Enflasyondaki kk artlar (sekiz ylda % 1.5dan yzde 5e) isizlik orannn % 7den % 4n altna indirilmesine olanak verdi

Ancak, 1970den itibaren bu iliki bozuldu Enflasyondaki art srerken isizlik tekrar

ykselmeye balad

Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007)

sizlik oran %

Enflasyon oran %

1973

19661972

1971

19611962

1963

196719681969

1970

19651964

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 100

2

4

6

8

10

ABDde Phillips erisiAsaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 161

Phillips erisinde kayma Basit bir soru: Phillips erisi nasl kayar? Cevap enflasyon dinamiini anlamay salar unsuru ayrdedelim

Beklenen enflasyon (e) Beklenen satlarn gerekleme oran (u un) Arz kkenli oklar ()

Fiili enflasyonu u forml verecektir = e - (u un ) +

lk kalem beklentiyi, ikincisi talep enflasyonunu, ncs ise maliyet enflasyonunu ifade etmektedir

Maliyet enflasyonunu soyutlayalm Ayn konjonktrde farkl beklentilere farkl Phillips

erileri ve enflasyon oranlar tekabl edecektir


Beklentiler ve Phillips erisiEnflasyon %

sizlik oran %

e1e0e2

2

0

1

e1 >e0 > e2


Uzun dnem Phillips erisi Phillips erisi AD-AS modelinin farkl bir sunuu

olarak dnlebilir Her enflasyon beklentisi dzeyinde, gerekleen

enflasyonla isizlik arasndaki ters iliki srer Ksa-dnem Phillips erileri (SRPC) enflasyonla

byme arasndaki olaan ilikiyi yanstr Enflasyon beklentilerindeki deiim ksa dnem

Phillips erilerini kaydrr Uzun dnemde enflasyon dzeyinin konjonktrel

isizlie etkisi yoktur Uzun dnem Phillips erisi (LRPC) dikeydir Uzun dnemde tam istihdam dzeyi her enflasyon

dzeyi ile tutarl hale gelir


Uzun dnem Phillips erisiEnflasyon %

sizlik oran %

SRPC3SRPC2SRPC11

2

3

LRPC

NF


Enflasyonda inertia Basit bir varsaym yapalm: beklentiler bir nceki

dnem enflasyona gre olusun: e = -1 Ekonomi uzun dnem dengesinde olsun: u un = 0 Arz oku olmasn Formlden enflasyonun deimeden sreceini

buluruz: = -1 Bu durumda enflasyonun nedeni talep fazlas

olamaz nk yoktur Enflasyon, bir nceki dnemdeki enflasyon bu

dnem de beklendii iin sregelmektedir Enflasyonun nedeni gemi enflasyondur Demek ki enflasyonu drmek uzun ve zahmetli bir

sre olacaktr


Dezenflasyon ve fedakarlk oran Inertia yksek enflasyonun drlmesini ok

zorlatran bir unsurdur Dezenflasyon: enflasyonla mcadele sreci Bir yntem, yllarca ekonomiyi resesyonda tutarak

beklentilerin tek haneye gerilemesini salamaktr Ekonomi dezenflasyon boyunca potansiyelinin

altnda bymek zorundadr Dezenflasyon nedeni ile kaybedilen milli gelir

fedakarlk orann verir kinci yntem, tek seferde beklentilerin tek haneye

indirilmesidir Bu yaplabilirse, fedakarlk oran sfr olacaktr:

maliyetsiz dezenflasyon


Rasyonel beklentiler Makro politikann amalanan sonular salamas

beklentileri nasl etkilediine baldr Ekonomik aktrler beklentilerini nasl oluturur? Rasyonel beklentiler ekol, piyasalarn hkmetin

uygulad politikalarn mantiki sonularnbeklentilerine dahil edeceklerini nerir

Bu durumda genileyici politikalar enflasyon beklentisini deitirerek Phillips erisinin kaymasna yol aar

Yani enflasyon ykselirken isizlik azalmaz Ayn ekilde, hkmetin dezenflasyon kararll

varsa piyasalar bunu alglayacandan dezenflasyonun fedakarlk oran dk olacaktr


oklu denge oklu denge makroiktisatta beklentilerin nemini

gsteren bir dier nemli kavramdr Ayn reel politikalar ve byklklerle, beklentilere

bal olarak ekonomi biri kt dieri iyi iki ayrnoktada dengeye gelebilir

IS-LM modelinde iki fonksiyon stnde izleyebiliriz Sermaye akmlar ve likitide talebi Gvensizlik sonucu bu fonksiyonlarda istikrarszlk

ve yksek volatilite oluursa ekonomi biri iyi dieri kt denge arasnda hzla gidip gelecektir

Kronik (yksek ama nisbeten istikrarl) enflasyon da bir kt denge rneidir: ekonomi dk enflasyona indii takdirde orada kalabilecek zelliklere sahiptir


Para talebinde istikrarszlk Teknolojik yenilikler, sermaye hareketleri, para

ikamesi, kayt-d ekonomi gibi etkenler para talebini istikrarsz hale getirebilir

Yeni mali enstrmanlar ak ekonomilerde MB denetimi dndaki para-benzeri varlklar arttrmtr

Dk enflasyonlu lkelerde bile ksa dnemde parann dolam hznda ve para talebinde byk oynamalar izlenmektedir

Para talebinin ve dolam hznn abuk ve beklenmedik ynde deimesi MB ve para politikasiin nemli sorunlar yaratr

Para arz, para talebi ve faiz arasndaki ilikiyi gzden geirmek gerekir


Para arznn denetimi MBnn para arz miktar stndeki fiili denetimi

herzaman yeterince hassas deildir ki nemli sorunun altn izelim Hanelerin ve firmalarn arzuladklar mevduat/nakit

oran hzla ykselebilir yada debilir Ayn ekilde bankalarn kredi/mevduat oran da

piyasa koullarna bal olarak hzla deiebilir Bu durumda para taban sabit iken ekonomideki para

arznn artmas yada azalmas mmkndr Para miktarn denetleme sorunlarnn anlalmas

sonucu MBlar para politikasnda arl faiz oranlarna vermilerdir

Yani faiz haddi para arzn belirler


Enflasyon ve para politikas Enflasyonun analizi mutlaka para otoritesinin

davranlarn kapsamak zorundadr Merkez Bankasnn enflasyon karsndaki tavr

enflasyonun ve dolays ile ekonomik konjonktrn en nemli belirleyicisi olacaktr

ktisatlarn parasal apa arayna Beinci Blmde deindik

Dk enflasyonlu bir ekonomide ak yada rtkbir parasal apa mutlaka mevcuttur

Buna Merkez Bankas tepki fonksiyonu diyebiliriz imdi modelin Merkez Bankas tepki fonksiyonunu

iselletirecek ekilde yeniden tanmlanmasgerekecektir


John Taylorun kural John Taylor Stanford niversitesi eski retim

yesi ve halen ABD Hazine Bakan yardmcsdr ABD iin nerdii basit para politikas kural ile

nldr; Fed Bakan Greenspann bu kuraluygulad sylenir

Kural MB iskonto haddini enflasyonun ve milli gelirin hedef byklklerden sapmasna balar

id = + 2.0 + 0.5 ( 2.0 ) 0.5 [ ( Y Y ) / Y ] Eer enflasyon % 2 ve byme potansiyele eit ise

iskonto haddi % 4 olacaktr Enflasyondaki art ve bymedeki hzlanma

iskonto haddini arttracak, bymenin yavalamasve enflasyondaki d ise drecektir


Enflasyon ve faiz haddi

0

1

23

4

5

67

8

9

0 1 2 3 4 5 6Enflasyon %

skonto haddi %

Taylor kural


Byme ve faiz haddi

Ortalama Byme Hzndan Sapma %

skonto haddi %

Taylor kural

0

1

2

3

4

5

6

-3 -2 -1 0 1 2 3


AD-IA modeli Taylorun modeli AD-AS modeline alternatiftir Eksenler daha gereki hale getirilmektedir Dikey eksende Phillips erisindeki gibi yllk

enflasyon oran vardr Yatay eksende ekonominin ortalama byme hz ve

bundan sapmalar yer almaktadr Toplam Talep (AD) erisi negatif eimlidir: ceteris

paribus enflasyondaki d reel talebi arttrr Keynesyen gelir-harcama modeli kullanlr Mant yledir: enflasyon dnce Merkez

Bankas tepki fonksiyonu gerei faiz indirmektedir Dk faiz toplam talebi ve oradan byme hzn

ykseltmektedir


AD erileri ve potansiyel GSMHEnflasyon %

Ortalama reel GSMH byme hzndan % sapma

AD3AD2AD1

Potansiyel Reel GSMH(Ortalama Byme Hz)


Enflasyon-uyarlama izgisi Modelde ksa dnem toplam arz (SRAS) yoktur Onun yerini enflasyon-uyarlama izgisi IA (Inflation

Adjustment)almaktadr IA herhangi bir andaki fiili enflasyonu ifade eder IA izgisi yataydr: ekonomik aktrler reel gelir

deiirken fiyat ve cretleri enflasyonu sabit tutacak ekilde uyarlar

ki neden sayabiliriz Enflasyonda inertia enflasyon beklentilerinin ksa

dnemde deimemesi demektir cret ve fiyatlardaki yapkanlk ksa dnemde reel

gelirdeki oynamalarn nominal deikenlere etkisini kstlar


AD-IA modelinde dengeEnflasyon %

Ortalama byme hzndan % sapma

AD

Ortalama byme hz

IAHedef enflasyon


Modelin ileyii Modelin ileyiini anlamak iin fiili enflasyonun

Merkez Bankas tepki fonksiyonunda ngrlenden yksek olduunu kabul edelim

IA erisi uzun dnem denge erisinin stndedir Dolays ile byme potansiyelin altndadr Talep yetersizlii mal-hizmet ve faktr fiyatlarn

drc ynde bask yapar Enflasyon gerileyince IA izgisi aaya kayar Enflasyon dtke Merkez Bankas faizleri drr Toplam talepteki art ekonomiyi arzulanan

enflasyonda potansiyel byme hzna tar Dk enflasyon iin ayn mekanizma tersine

alacaktr


Genel deerlendirme Yksek enflasyon, para ikamesi, belirsizlik ve gven

(credibility) sorunlar istikrarl ortamlar iin retilen teorik aralarn geerliliini kstlar

LM-IS ve AD-AS analizleri dk enflasyonlu/istik-rarl ekonomilerde anlaml ekilde kullanlabilir

Phillips erileri enflasyonun analizine ok nemli katklar yapmtr

Enflasyonla birlikte makro teoride beklentilerin rolve nemi ok artmtr

Enflasyon olgusu para otoritesinin aktif bir aktrolarak analize katlmasn gerektirmektedir

AD-IA modeli bu bakma hem ilgin hem de ok yararldr


BYME TEORSSolow modeli

Dokuzuncu Blm


Byme gerei Son iki yzyln en belirgin ekonomik zellii

toplam ve kii bana retimde yaanan byk artlardr

Tm dnya lkelerinde bugn ulalan gelir dzeyikalitesi birka nesil ncesinin ok stndedir

Buna karlk ktalar, blgeler ve lkeler arasnda insanlarn yaam kalitesinde arpc farklargrlmektedir

Milli gelirde grlen ksa dnemli dalgalanmalarn nemi dnem uzadka azalmaktadr

Uzun dnemde ise milli gelirin byme hztoplumlarn yaam kalitesinin nihai belirleyicisi olmaktadr


Solowun byme modeli Nobel dll iktisat Robert Solow 1950lerin

ikinci yarsnda byme teorisinin temel erevesini gelitirdi

Bugnn byme teorisinin nemli blmSolowun ilk byme modelinden tretilmitir

Model retim faktrlerinin (emek ve sermaye) miktarndaki ar

Documents

Monopolistic Competition