Michał Stefanowski

WZORNICTWO PRZEMYSŁOWE- ELEMENT STRATEGII

GOSPODARCZEJ PAŃSTWA/wersja poprawiona/

Warszawa2004

2

PODZIĘKOWANIE

Dziękuję prof. Wojciechowi Wybieralskiemu za udostępnienie materiałów istotnych dla napisania tej pracy.

3

SPIS TREŚCI

1. WSTĘP 62. WZORNICTWO PRZEMYSŁOWE A GOSPODARKA 83. POLITYKA STOSOWANIA PROJEKTOWANIA I PROGRAMY PROMOCJI WZORNICTWA W WYBRANYCH KRAJACH 104. WSPARCIE RZĄDOWE – PROGRAMY RZĄDOWE, CELE DZIAŁAŃ I STOPIEŃ ICH WDROŻENIA 134.1 FINLANDIA 134.2 WIELKA BRYTANIA 144.3 NIEMCY 144.4 SZWECJA 154.5 DANIA 164.6 NORWEGIA 184.7 IRLANDIA 194.8 HOLANDIA 224.9 WŁOCHY 224.10 FRANCJA 234.11 GRECJA 234.12 LUKSEMBURG 234.13 PORTUGALIA 234.14 HISZPANIA 244.15 ESTONIA 254.16 ŁOTWA 254.17 KOREA PD. 255. ORGANIZACJA SEKTORA PROJEKTOWEGO W WYBRANYCH KRAJACH (CIAŁA RZĄDOWE, ORGANIZACJE, STOWARZYSZENIA) 285.1 AUSTRIA 285.2 DANIA 285.3 FRANCJA 295.4 HISZPANIA 295.5 HOLANDIA 305.6 IRLANDIA 315.7 NIEMCY 325.8 NORWEGIA 325.9 PORTUGALIA 335.10 SZWECJA 345.11 WIELKA BRYTANIA 345.12 WŁOCHY 395.13 CZECHY 395.14 WĘGRY 406. EUROPEJSKIE CENTRA DESIGNU 43 7. BILANS INWESTYCJI I ZYSKÓW,PRZYKŁADY OSIĄGNIĘĆ I CELÓW POLITYKI DOTYCZĄCEJ SEKTORA USŁUG PROJEKTOWYCH W WYBRANYCH KRAJACH – LICZBY 447.1 DANIA 447.2 FINLANDIA 457.3 SZWECJA 467.4 NORWEGIA 467.5 IRLANDIA 477.6 KOREA PD. 477.7 HOLANDIA 477.8 WIELKA BRYTANIA 488. PROJEKTOWANIE A POLITYKA PAŃSTWA 51 8.1 RÓŻNICE W PODEJŚCIU DO POLITYKI STOSOWANIA WZORNICTWA 518.2 CELE DŁUGOFALOWE POLITYKI – WARTOŚCI PROSPOŁECZNE I JAKOŚCI WNOSZONE DO ŻYCIA PUBLICZNEGO 518.3 POLITYCZNE ZNACZENIE PROJEKTOWANIA 518.4 ELEMENTY STRATEGII PROJEKTOWEJ WPŁYWAJACE NA OBRAZ PAŃSTWA 518.5 EKONOMIA 528.6 CZYNNIKI MAJĄCE WPŁYW NA STOSOWANIE WZORNICTWA NA POZIOMIE RZĄDOWYM 52

4

9. UNIA EUROPEJSKA 539.1 PROGRAMY UNII EUROPEJSKIEJ A WZORNICTWO 5310. POLITYKA PAŃSTWA WOBEC WZORNICTWA PRZEMYSŁOWEGO W POLSCE 5510.1 WYDZIAŁ WYTWÓRCZOSCI, BNEP, IWP 5610.2 INICJATYWY REGIONALNE 5910.3 RADA WZORNICTWA 6110.4 EDUKACJA 6510.5 OŚRODEK WZORNICTWA NOWOCZESNEGO MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE 6910.6 STOWARZYSZENIE PROJEKTANTÓW FORM PRZEMYSŁOWYCH 7010.7 CZASOPISMA 7210.8 TARGI, WYSTAWY 7310.9 WSPARCIE RZADOWE 7410.10 WZORNICTWO A INNOWACYJNOŚĆ 7611. WNIOSKI I ZAKOŃCZENIE 7812. BIBLIOGRAFIA 83

5

1. WSTĘP

Głównym celem niniejszej pracy jest pokazanie na konkretnych przy-kładach jak stosowanie wzornictwa może wpływać na rozwój gospodar-ki, co w tej dziedzinie działo się i dzieje w Polsce i jak ten problem roz-wiązywany jest w wybranych krajach. Wiedza ta powinna przyczynić się do wzrostu ogólnej świadomości na temat roli wzornictwa. Opracowa-nie to nie jest monografią opisującą kompletnie problem wpływu wzor-nictwa przemysłowego na wzrost konkurencyjności gospodarki w kon-tekście historycznym i w pełnym przekroju geograficznym. Mimo zawartej w niniejszej pracy tezy, że wzornictwo przemysłowe nie jest w Polsce dostatecznie wykorzystywane, istnieje ono w naszym kraju od kilkudziesięciu lat i nie jest dziedziną zupełnie nie znaną. Dlatego nie powtarzają się tutaj podstawowe definicje wzornictwa, oraz informacje o jego korzeniach i kolejnych etapach rozwoju. W aspekcie czasowym praca skupia się na latach ostatnich, jedynie z niezbędnymi odniesie-niami historycznymi, a w aspekcie geograficznym odnosi się głównie do krajów europejskich, z którymi polska gospodarka jest najbardziej powiązana i których model działania jest najlepszym i najłatwiejszym do zastosowania narzędziem, mogącym pozytywnie wpłynąć na dalsze losy naszego kraju. W Polsce nie istnieją wiarygodne dane statystyczne o sektorze wzornictwa i jego wpływie na gospodarkę. Dlatego postrze-gane jest ono głównie jako zjawisko kulturalne, którym jest bez wątpienia. Tak było również przez wiele lat w krajach rozwiniętych. Jednak coraz częściej prowadzi się tam badania świadczące o pozytywnym wpływie wzornictwa na rozwój gospodarki. Ich wynik ma bezpośredni wpływ na zaangażowanie rządów i organizacji producen-tów we wspieranie i promocję wzornictwa. Działania te są oparte na konkretnych i wiarygodnych danych. W Polsce dane takie były do tej pory niedostępne. Dotarcie do nich stanowiło jeden z kluczowych problemów tej pracy. Badania zagraniczne prowadzone są od niedawna, a ich wyniki prezentowane głównie na międzynarodowych konferen-cjach. Tylko niektóre zostały dotychczas opublikowane po angielsku, ale liczba ta zwiększa się dynamicznie. Praca dzieli się na dwie zasadnicze części: opis sytuacji wzornictwa w wybranych krajach i opis sytuacji wzornictwa w Polsce. Część dotycząca zagranicy skupia się na aktualnych danych dotyczących strategii rzą-dów poszczególnych państw w odniesieniu do wzornictwa przemysło-wego i opisie istniejącego w tych krajach profesjonalnego sektora pro-jektowego. Część dotycząca Polski przedstawia opis podmiotów działa-jących w naszym kraju na polu wzornictwa w powiązaniu ze strukturami państwowymi. Choć obecnie Polska jest jednym z bardziej uprzemysło-wionych krajów w Europie, wzornictwo przemysłowe nie odgrywa tu tak istotnej roli, jak w wielu innych krajach naszego regionu. Co dziwniej-sze, nigdy dotąd stosunek władz nie był w stosunku do tej dziedziny aż tak obojętny jak obecnie. Można to zrozumieć w odniesieniu do pier-wszej połowy lat 90-tych, okresu, w którym podejmowano generalne decyzje, dotyczące zmiany ustroju gospodarczego i politycznego. Jednak dalsze ignorowanie wzornictwa przemysłowego w formułowaniu programów rozwoju gospodarki przez kolejne rządy jest zupełnie niezrozumiałe, zwłaszcza w kontekście zupełnie odmiennych działań

6

podejmowanych w tym zakresie, w latach 90-tych, przez władze Czech, Słowacji i Słowenii, a ostatnio Węgier i Estonii. Można żywić nadzieję, że informacje przedstawione w niniejszym opracowaniu będą miały wpływ na wzrost świadomości o roli wzornictwa przemysłowego i że przytoczone fakty obrazujące bezpośrednie powiązanie między stosowaniem wzornictwa, a wzrostem konkurencyjności gospodarki, przyczynią się do zmiany panującej obecnie w Polsce sytuacji.

7

2. WZORNICTWO PRZEMYSŁOWE A GOSPODARKA

Wzornictwo przemysłowe jest dziedziną interdyscyplinarną. Znajduje się między światem techniki (produkcji) i światem marketingu (sprze-daży). Efektem pracy projektanta jest nadana przedmiotowi forma. Mądrze i ergonomicznie zaprojektowane formy przedmiotów sprawiają, że ich użytkowanie jest wygodne i łatwe. Pięknie zaprojektowane formy mogą mieć korzystny wpływ na rozwój kulturowy osób, które z nimi na co dzień obcują. Projekty wzornicze przemyślane od strony technicznej, materiałowej i uwzględniające uwarunkowania technologiczne produ-centa mają istotny wpływ na koszty wytwarzania. Projekty uwzględ-niające uwarunkowania rynkowe mogą mieć kluczowy wpływ na poziom sprzedaży produktu i przyczynić się do jego sukcesu na rynku. Badania przeprowadzone w ostatnich latach w Wielkiej Brytanii, Danii i Szwecji dowodzą, że ok. 80% przedsiębiorstw stosujących wzornictwo odnoto-wuje wzrost zysków, średnio o 40%1. Pierwszymi, modelowymi przykładami kompleksowego stosowania wzornictwa w przedsiębiorstwie przemysłowym były projekty Petera Behrensa wykonane na początku XX wieku dla firmy AEG w Niemczech. Jednak w Europie początki wzornictwa bardziej kojarzą się ze sztuką użytkową, z naciskiem na jego cechy kulturotwórcze i użytkowe. Inaczej wyglądała sytuacja w dwudziestoleciu międzywojennym w Stanach Zjednoczonych. Tam już wtedy wzornictwo było istotnym elementem gospodarki rynkowej, a odpowiednio zaprojektowane przedmioty przynosiły zysk producentom. W dzisiejszym świecie istot-ne są oba modele wzornictwa: społeczne – skierowane do grup potrze-bujących i rynkowe – generujące zysk i rozwój gospodarki. Dlatego wzornictwo przemysłowe, czy też szerzej dziedzina projektowania jest dzisiaj elementem, realizowanej na szczeblu rządowym, polityki gospodarczej większości państw, których gospodarki liczą się w konkurencji międzynarodowej, lub które chcą w tej konkurencji osiągnąć sukcesy. Wśród państw Europy zachodniej na uwagę zasługuje polityka Wielkiej Brytanii, Niemiec i Danii, których rządy wiele lat temu włączyły wzornictwo do strategii gospodarczej. W krajach tych istnieją ustabilizowane struktury państwowe, zajmujące się wspieraniem i promocją projektowania. Najdłuższą tradycję ma w tym względzie Wielka Brytania, gdzie już w 1944 roku utworzono Radę Wzornictwa, zorganizowano wystawy „Britain Can Make It” w 1946 r., „Festival of Britain” w 1951 r. Wzornictwo przemysłowe było jednym z kół zama-chowych gospodarki brytyjskiej, przestawiającej się na produkcję rynkową po II wojnie światowej. W ostatnich latach znalazło się w centrum zainteresowania rządu Tony Blair’a, co m.in. uwidocznione zostało w prezentowanej w 2000 r. w wielu krajach wystawie osiągnięć brytyjskiej gospodarki, nauki i wzornictwa, pod nazwą „Millenium Products”. W Wielkiej Brytanii kształci się najwięcej projektantów. Stosunek do wzornictwa jest tam elementem kampanii wyborczych wszystkich kolejnych gabinetów. Drugą ważną grupą są dynamicznie rozwijające się kraje europejskie takie jak Finlandia, Irlandia, Norwegia i Hiszpania (Katalonia). W państwach tych uznano wzornictwo za istotny element wzrostu konkurencyjności gospodarki, zainwestowano w ostatnich latach w tę 1 Opportunities in Design, Dublin, 1999

8

dziedzinę znaczne środki i stworzono programy jej rozwoju w przy-szłości. Podobna strategia realizowana jest w Szwecji. Z krajów pozaeuropejskich najistotniejsza jest polityka prowadzona przez rząd Korei Południowej, która w założeniu władz ma się wkrótce stać centrum projektowania dla Azji Pd.-Wschodniej. Nakładem ogrom-nych środków realizowany jest tam wieloletni plan rozwoju wzornictwa. Dyrektor Instytutu Wzornictwa posiada kompetencje zbliżone do kom-petencji ministra. Organizacja kongresu ICSID (International Council of Societies of Industrial Design) w 2002 roku poprzedzona była, prowa-dzonymi na całym świecie, intensywnymi, koordynowanymi przez rząd zabiegami dyplomatycznymi. Strategiczną wagę wzornictwa doceniono również w tradycyjnie ograniczających do minimum instytucjonalne zaangażowanie państwa w gospodarkę Stanach Zjednoczonych. Rada Wzornictwa przy prezy-dencie została tam utworzona po wyborze Billa Clintona na pierwszą kadencję1. W krajach Europy Środkowo-Wschodniej, po zreformowaniu w pier-wszej połowie lat 90-tych, aktywnie działają Centra Designu w Repu-blice Czeskiej i na Słowacji. W ostatnich latach odrodziła się Rada Wzornictwa na Węgrzech, a rząd Estonii przygotowuje się do realizacji opracowanego właśnie programu rozwoju wzornictwa w tym kraju do roku 2010. Promocją wzornictwa zajmuje się kilka finansowanych przez rząd instytucji w Słowenii. Jedna z nich organizuje cenione w świecie Biennale Projektowania BIO.

1 „Designing” I.D. Magazine, 1993

9

3. POLITYKA STOSOWANIA PROJEKTOWANIA I PROGRAMY PROMOCJI WZORNICTWA W WYBRANYCH KRAJACH:

Badaniem przeprowadzonym przez fińskie Centrum Innowacji w Proje-ktowaniu Designium (wyniki opublikowane w październiku 2003) objętych zostało 25 państw o najbardziej konkurencyjnych gospodar-kach (na podstawie The Global Competitiveness Report 2001-2002 / World Economic Forum i Center for International Development – Harvard University). Z nich wybrano 12 państw + Estonię, której nie by-ło na tej liście, ale jest dobrym przykładem państwa rozwijającego się i rozumiejącego rolę wzornictwa w tym procesie. Przedmiotem badania były następujące aspekty: Struktura polityki stosowania wzornictwa Jakość stosowanych programów Główni aktorzy i obszary stosowania polityki i programów

promocji Ciała odpowiedzialne za promocję wzornictwa na poziomie

rządowym Rola narodowych centrów designu Sposoby finansowania polityki wspierania wzornictwa i

programów promocji

Wykonano porównanie wykazujące związek stosowania wzornictwa z konkurencyjnością gospodarki. Oceniając design brano pod uwagę: stopień innowacyjności, unikalność projektów, wyrafinowanie procesów produkcji, wpływ projektu na markę, znaczenie marketingu.W zestawieniu podano kolejność krajów o najbardziej konkurencyjnej gospodarce w roku 2001, a w nawiasie pozycję dotyczącą stopnia skutecznego stosowania wzornictwa:1. Finlandia (1)2. USA (2)3. Holandia (7)4. Niemcy (3)5. Szwajcaria (6)6. Szwecja (8)7. Wielka Brytania (10)8. Dania (9)9. Australia (21)10.Singapur (22)

10

Zestawienie wykazuje bezpośredni związek wzornictwa z konkuren-cyjnością gospodarki w przypadku pierwszych 8 państw. Poza Stanami Zjednoczonymi są to państwa europejskie, a więc działające w otocze-niu, w którym obecnie znalazła się Polska. Najsilniejszą strukturę wspierania rozwoju usług projektowych w kraju i ich eksportu posiada Wielka Brytania. British Design Initiative infor-muje, że dochody z eksportu usług projektowych w 2002 r. wzrosły z 1 mld do 1,4 mld funtów. Podobny kurs obrała Korea Południowa, której celem jest zdobycie pozycji centrum wzornictwa dla Azji Wschodniej. Celowi temu służą działania władz, budujących ogólnokrajową strukturę funkcjonowania wzornictwa, zwiększających świadomość, rozwijających szkolnictwo i wpływających na zwiększenie stopnia stosowania designu w prze-myśle. Dla przykładu, dzięki rządowemu wsparciu udało się zmienić obraz firmy Samsung, do niedawna postrzeganej jako producenta kopii produktów japońskich, a obecnie figurującej na 5 miejscu na świecie w opracowywaniu nowych patentów (za firmami takimi jak IBM i Cannon, ale przed Sony, Hitachi i Mitsubishi).Finlandia, Szwecja, Dania, Norwegia, Irlandia, Nowa Zelandia i Korea Pd. sformułowały cele narodowej polityki w sferze designu. Polityka rządów Wielkiej Brytanii i Korei Pd. w największym stopniu zintensyfikowała rolę projektowania jako elementu wspierającego konkurencyjność ich gospodarek na rynkach międzynarodowych.Stany Zjednoczone są dobrym przykładem wspólnego finansowania działań profesjonalnych instytucji projektowych z funduszy rządowych i prywatnych.

W ogólności narodowa polityka wobec projektowania i promocji ma na celu: Silną identyfikację kulturową; budowanie wizerunku narodowego

i narodowej marki Podwyższanie poziomu życia i wzrost zamożności Podwyższanie poziomu indywidualnego i interdyscyplinarnego

wykształcenia w zakresie projektowania i umożliwienie dostępu do nowej wiedzy

Wspieranie wzornictwa jako narzędzia rozwoju ekonomicznego w sektorze publicznym i prywatnym

Wspieranie wzornictwa jako narzędzia tworzącego nowe miejsca pracy i możliwości nowych przedsięwzięć

Wspieranie wzornictwa jako narzędzia wzrostu eksportu Wspieranie wzornictwa jako narzędzia wzrostu konkurencyjności

Wnioski: Wzornictwo przemysłowe ma bezpośredni wpływ na

konkuren-cyjność gospodarki. Osiem państw o najbardziej konkurencyjnych gospodarkach zajmuje również osiem pierwszych miejsc jako pań-stwa najskuteczniej stosujące wzornictwo przemysłowe. Najwięcej we wzornictwo inwestuje pierwsza na liście konkurencyjności Fin-landia.

11

Państwa odnoszące sukcesy gospodarcze posiadają ogólnokrajowe systemy wspomagania wzornictwa. W wielu z nich stworzono naro-dowe programy rozwoju wzornictwa.

12

4. WSPARCIE RZĄDOWE - PROGRAMY RZĄDOWE, CELE DZIAŁAŃ I STOPIEŃ ICH WDROŻENIA

4.1 FINLANDIA„Design 2005!”, narodowy program zatwierdzony w 2000 roku, realizo-wany przez interdyscyplinarny zespół tworzony przez: Ministerstwo Handlu i Przemysłu, Narodowy Fundusz Badań i Rozwoju, Ministerstwo Edukacji, Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Ministerstwo Kultury. (Budżet: 27 mln EURO/4 lata – Program Design Technology; 5 mln EURO/4 lata – Program Wzornictwo Przemysłowe)

Cele programu: Stworzenie bazy dla dobrobytu i przyspieszenie powstawania no-

wych miejsc pracy poprzez wzornictwo Stworzenie środowiska o wysokiej jakości estetycznej i

materialnej; wzmocnienie świadomości narodowej i wizerunku kulturalnego kra-ju poprzez wzornictwo przemysłowe i rzemiosło

Wzmocnienie międzynarodowej konkurencyjności kraju poprzez podniesienie poziomu kształcenia i badań, oraz włączenie wzor-nictwa w narodową strategię innowacyjności, a także poprzez pro-mocję Finlandii jako lidera w dziedzinie wzornictwa.

Stałe generowanie nowej wiedzy na temat projektowania Ścisła współpraca świata akademickiego i przemysłu, której

rezulta-tem będzie wysokiej jakości wiedza o wzornictwie, porównywalna z najwyższymi światowymi standardami

Rozwój procesów produkcyjnych, produktów i usług odpowiadają-cym potrzebom rynku, innowacyjnych, ukierunkowanych na użytko-wnika i jego potrzeby kulturowe.

Narzędzia wdrażania: Program Technologii Designu Fińskiej Narodowej Agencji Techno-

logii (TEKES) Designium, Centrum Innowacji w Projektowaniu Muzeum Designu – rozpowszechnianie wiedzy o fińskim projekto-

waniu Promocja designu w środowisku businessu i gospodarki Wspomaganie MŚP, szczególnie w zakresie stosowania usług

proje-ktowych i inkubatorów przedsiębiorczości – przez regionalne centra pracy i przedsiębiorczości

Działania zmierzające do umiędzynarodowienia firm projektowych Kontynuacja kształcenia, z naciskiem na zarządzanie i projekto-

wanie strategiczne Doskonalenie metod szkolenia w celu podniesienia ilości profesjo-

nalnych projektantów, szersze włączenie do programu szkolenia elementów ekonomii i technologii, zwiększenie świadomości doty-czącej wzornictwa w ogólnym programie nauczania

Interdyscyplinarne studia i programy badawcze, łączące projektowa-nie i inne dyscypliny uniwersyteckie

Strategia propagowania designu; sektor publiczny jako wzór i pro-motor kultury projektowania; międzynarodowy marketing wzor-nictwa fińskiego, wyposażanie budynków publicznych i ambasad Finlandii przy pomocy fińskiego wzornictwa.

13

4.2 WIELKA BRYTANIARząd brytyjski wspiera poprawę jakości produktów brytyjskiego prze-mysłu na rynkach międzynarodowych poprzez stosowanie wzornictwa w produkcji. Design jest postrzegany jako kluczowy „bezcenny” czynnik wpływający na sukces przedsiębiorstwa na rynkach światowych. Rea-lizowany w drugiej połowie lat 90-tych, pod patronatem premiera Tony’ego Blaira program „Creative Britain” był przedsięwzięciem mają-cym na celu wypromowanie Wielkiej Brytanii jako kraju nowoczesnej myśli i techniki. W ramach programu zorganizowano m.in. pokazywaną w wielu krajach świata wystawę „Millenium Products”. Promocja wzornictwa należy do Departamentu Handlu i Przemysłu (DTI), którego celem jest tworzenie klimatu sprzyjającego przedsiębior-czości i dobrej koniunkturze.Jednocześnie polityka rządowa opiera się na świadomości wagi systemu kształcenia projektantów i wspiera go tak, aby dostarczał przemysłowi w optymalny sposób wykształconych absolwentów.Rada Wzornictwa (the Design Council), otrzymująca od rządu roczne wsparcie w wysokości ok. 7,7 mln EUR/rok, jest głównym narzędziem rządu brytyjskiego w promocji programów i polityki projektowej.

4.3 NIEMCYNiemiecka Rada Wzornictwa jest centralną agencją federalną odpowiedzialną za promocję projektowania w Niemczech. Głównym zadaniem Niemieckiej Rady Wzornictwa jest

dostarczenie odpowiednich informacji, wyznaczanie odpowiednich kierunków i inicjowanie działań dotyczących wzornictwa wobec sektora prze-mysłowego, handlowego, instytucji kulturalnych i opinii publicznej.

Finansowana przez Federalne Ministerstwo Gospodarki, oraz krąg sponsorów, w tym publicystów i reprezentantów świata nauki, oraz wiodących firm produkcyjnych i usługowych

Oprócz Niemieckiej Rady Wzornictwa istnieje 13 regionalnych Centrów Designu, również odpowiedzialnych za promocję wzornictwa. Centra są finansowane w całości lub częściowo z funduszy państwowych, jednak wyraźnie wzrasta udział finansów prywatnych. Aktualnie przedsię-biorstwa finansują ok. 50%, a państwo 50% kosztów działalności centrów designu.

4.4 SZWECJAPolityka państwowa w Szwecji opiera się na stwierdzeniu, że „wzor-nictwo przemysłowe jest kluczowym czynnikiem spełniania wymagań rynku”. Szwedzka Fundacja Wzornictwa Przemysłowego (SVID), działa na zlecenie Departamentu Spraw Ekonomicznych. Jej zadaniem jest spowodowanie, żeby jak największa liczba szwedzkich przedsiębiorstw stosowała wzornictwo przemysłowe, a w konsekwencji była konkuren-cyjna na rynkach nowych i tradycyjnych. Wspólne przedsięwzięcie władz lokalnych i SVID to „100 Godzin Pro-jektowania”, projekt, dzięki któremu wybrane przedsiębiorstwa mogą otrzymać 100 godzin doradztwa projektowego po obniżonej cenie. Po podsumowaniu pierwszych stu projektów stwierdzono, że 80% z nich

14

przyniosło zysk. Działania te są skierowane do małych i średnich przedsiębiorstw i wspierają bezpośrednio handel i przemysł, a nie środowisko projektowe. Jednakże projektanci są jednymi z najważniej-szych uczestników tego projektu.

Program rządowy: „Społeczność Dbająca o Innowacyjność”, opracowany w 2002 roku przez Szwedzką Fundację Wzornictwa Przemysłowego i Szwedzkie Stowarzyszenie Rzemiosła i Projektowania na zlecenie Mi-nisterstwa Przemysłu i Handlu (obecnie nadzorowany przez Premiera Szwecji). Planowany budżet: 27.400.000 EURO/rok2.740.000 EUR od U.E. (10%), 3.840.000 EUR od władz lokalnych (14%), 9.092.000 EUR od przemysłu (33%), 11.721.000 EUR od rządu Szwecji (43%).Zatwierdzony budżet: 8.200.000 EUR/rokU.E. (8,6%), Regiony (23%), Business (11,5%), Rząd Szwecji (56%)Uzyskano pieniądze na promocję i wdrażanie wzornictwa w gospodar-ce. Nie uzyskano pieniędzy na badania, edukację i sektor publiczny.

15

Cele: Poprawa jakości życia, konkurencyjności, poziomu sektora

publicz-nego, wizerunku państwa Uzyskanie statusu światowego lidera, wytwórcy produktów, usług,

systemów komunikacji, otoczenia, odpowiadających ludzkim po-trzebom użytkowym, intelektualnym i rekreacyjnym (do roku 2006)

Uzyskanie statusu światowego lidera w dziedzinie projektowania dla szwedzkich producentów, wzrost międzynarodowej konkurencyj-ności, zysków i eksportu.

Osiągnięte poprzez: Działalność marketingową i promocyjną, wystawy w Szwecji i na

głównych rynkach zagranicznych Promocję międzynarodowych badań i współpracy szkoleniowej Programy badawcze (studia magisterskie) ukierunkowane na

sektor publiczny (opieka zdrowotna, edukacja, praca i administracja) i stra-tegiczne obszary w sektorze prywatnym (środki transportu, teleko-munikacja, sprzęt medyczny, biotechnologia)

Rozwój programu w środowisku przedsiębiorców i administracji publicznej

Utworzenie Europejskiego Instytutu Projektowania Dbającego o In-nowacyjność – o funkcjach badawczo-edukacyjnych

Generowanie projektów w skali państwa skierowanych na rozwój gospodarki, uwzględniających stosowanie wzornictwa, w obszarze wielkich przedsiębiorstw

Powołanie Szwedzkiego Centrum europejskich badań projektowych

Programy na szczeblu państwowym i regionalnym, wskazujące na wzornictwo i innowacyjność jako model dla sektora prywatnego

Lokalne „miejsca spotkań” dla wystaw, wydarzeń projektowych, warsztatów, publikacji itp.

2005 – rok Designu w Szwecji

4.5 DANIAW 1985 r. projektowanie stało się po raz pierwszy elementem polityki rządowej dzięki serii inicjatyw dotyczących rozwoju designu: promocja projektowania produktów; stosowanie projektowania przez agencje rządowe w działalności wewnętrznej.W 1987 r. podjęto szereg kolejnych inicjatyw: utworzono Duńskie Centrum Wzornictwa (DDC), wprowadzono profesjonalną identyfikację wizualną ministerstw, „design” stał się fakultatywnym przedmiotem w szkołach średnich; „design” stał się przedmiotem nauczania w szko-łach podstawowych; zwiększono wsparcie finansowe dla państwowych szkół projektowana; w kopenhaskiej Business School wprowadzono przedmiot „zarządzanie projektowaniem”; „design” stał się przedmio-tem nauczania w politechnikach; obszar „designu” wprowadzono rów-nież do programu nauczania dla dorosłych.W 1993 r. cztery ministerstwa Kultury, Finansów, Szkolnictwa i Badań podjęły inicjatywę stworzenia wspólnego ramowego programu doty-czącego projektowania, czego rezultatem była opracowana w 1994 r. Duńska Polityka Projektowania (Danish Design Policy).

16

W 1994 r. opublikowano raport DDP, który przedstawiał wspólną poli-tykę rządową w zakresie: promocji wzornictwa w przemyśle, projekto-wania w sektorze publicznym i utworzenia zauważalnego w skali mię-dzynarodowej sposobu prezentacji osiągnięć duńskiej architektury, rzemiosła i wzornictwa przemysłowego.Dodatkowo wiele przedsiębiorstw państwowych opracowało wieloletnią politykę stosowania projektowania. Ministerstwa Przemysłu i Spraw Zagranicznych stały się odpowiedzialne za inicjowanie i organizację wystaw przygotowanych przez Duńskie Centrum Designu. Działania te stały się kluczowe dla promocji duńskiego wzornictwa za granicą.Podjęto również inicjatywy wspierające profesjonalną praktykę zawodową w zakresie edukacji CAD i innych kursów wspomagających rozwój projektantów profesjonalistów.W 1997 r. utworzono Instytut Doradztwa Projektowego (the Institute for Design Consultancy), pod auspicjami Ministerstwa Handlu, które również nadzoruje Duńskie Centrum Designu. Usługi IDC są subsy-diowane przez rządowy Departament Przemysłu.Małe i średnie przedsiębiorstwa (SME) mogą skorzystać z 27 godzin pracy konsultantów wartych EU 390/godz. za kwotę EU 2590. Niezależnie od wysokości honorarium, SME są zobligowane do pokrycia 30% kosztów.

Program rządowy o nazwie „Regeringens Designredegorelse” został zatwierdzony w roku 1997.Cele: Utworzenie z duńskiego wzornictwa unikalnej marki, mającej

wpływ na konkurencyjność duńskich przedsiębiorstw rozwijających nowe produkty

Osiągnięte przez: Promocję wzornictwa w sektorach: przemysłowym, finansowym

i publicznym Praktyczne narzędzia umożliwiające organizację konkursów

projek-towych, prowadzenie analiz projektowych itd. Zagraniczną promocję duńskiego wzornictwa Pomoc państwa zachęcającą do stosowania wzornictwa i

kontaktów z projektantami: dofinansowanie doradztwa projektowego, progra-my „przełamywania lodów” – dofinansowanie usług projektowych

Fundację Wzrostu finansującą rozwój projektów, w tym wzorniczych

Centrum Badawcze Bez Ścian Kontynuację kształcenia: granty na podróże zawodowe i kursy

mgr Komórkę innowacyjną MindLab, element Ministerstwa Finansów W latach 1998-2001 powstała nowa siedziba DDC. Po obcięciu przez rząd funduszy na promocję wzornictwa DDC zostało dofinansowane przez wiodące firmy duńskie. Obecnie, zgodnie z nową polityka Minis-terstw Kultury i Gospodarki, budżet na promocje wzornictwa wynosi 2 mln EUR/rok

W roku 2003 Duński Urząd Normalizacji we współpracy z projektantami opracował standardy ISO dla zawodu projektanta form przemysłowych.

17

4.6 NORWEGIAPolitykę wspierania i promocji designu realizuje Rada Wzornictwa (12 osób; budżet 2 mln EUR/rok, w tym 1,5 mln od rządu) Program rządowy: „Design som drivkraft for norsk naeringsliv, Rapport fra Utvalget for Naeringsrettet Design” na lata 2001-2005 z budżetem 17 mln EUR opracowany w latach 2000-2001, został wstępnie zatwierdzony w 2001 roku. Po zatwierdzeniu programu odbyły się wygrane przez partię opozycyjną wybory i nowy rząd postanowił nie realizować planu intensyfikacji norweskiej gospodarki z udziałem wzornictwa w planowanym kształcie. Stabilność gospodarki norweskiej opiera się obecnie na dochodach z wydobycia ropy naftowej i gazu, oraz połowów łososia. Sytuacja ta nie zmusza rządu Norwegii do wpro-wadzania nagłych zmian, ale w dłuższej perspektywie aktywizacja in-nych gałęzi gospodarki i dywersyfikacja dochodów są nieuniknione. Cele opracowanego programu: Wzornictwo jako element wyznaczający kierunki norweskiej przed-

siębiorczości i konkurencyjności na rynkach globalnych Wzrost udziałów w rynku, lepsze zarobki, większa satysfakcja

klientów Postrzeganie Norwegii jako dobrego partnera do interesów, współ-

pracy i miejsca podróży turystycznych Innowacyjność powstająca z myślą o człowieku i jego otoczeniu Inwestycje we wzornictwo jako element umacniania norweskiej

toż-samości, opartej na innowacyjnych produktach i usługachOsiągnięte przez: Znak Good Design – nagrody i akcje promocyjne, Narodową

kampa-nię projektową 2002-2005, zwiększoną aktywność instytucji pub-licznych i metodyczne tworzenie wizerunku kraju kompetentnego w dziedzinie wzornictwa

Profesjonalne i finansowe wspieranie usług projektowych kupowa-nych po raz pierwszy

Regionalnych konsultantów wzornictwa, promocję wzornictwa w kręgach businessu, bazę danych o wzornictwie użytecznym dla przedsiębiorców, wzornictwo w inkubatorach przedsiębiorczości, doradztwo projektowe wykorzystujące media interaktywne i cyfro-we.

Oparcie dla projektowania innowacyjnego, wspierające nowe idee, koncepcje i produkty

Program umiędzynarodowienia norweskich produktów, projektan-tów i firm projektowych

Granty wspierające kontynuację kształcenia projektantów, mające na celu zaprezentowanie i rozwój własnych możliwości za granicą

Integrację projektowania związanego z rynkiem z działaniami Rady Badawczej

Rozwój kształcenia w zakresie projektowania i programów badaw-czych

Interdyscyplinarne Centrum Badawcze

4.7 IRLANDIAOd lat 60-tych poprzez 80-te Warsztaty Projektowe Kilkenny (Kilkenny Design Workshops – KDW) promowały stosowanie i wdrażanie wzornic-twa w Irlandii. KDW były rządową agencją,

18

odpowiedzialną za promocję dobrego wzornictwa wobec przemysłu i konsumentów.W 1992 r. zespół oceniający politykę gospodarczą wskazał na koniecz-ność podjęcia kroków zwiększających konkurencyjność wszystkich sektorów gospodarki irlandzkiej. Podkreślono istotny udział w tym pro-cesie projektantów związanych z przemysłem. Instytucja Enterprise Ireland /Przedsiębiorstwo Irlandia/ (poprzednio Irish Trade Board) jest obecnie statutowym ciałem odpowiedzialnym za promocję wzornictwa w Irlandii. Jej działalność dotyczy obszarów produkcji przemysłowej i rynkowej w zakresie:1. Rozpoznania możliwości zastosowania wzornictwa (Design Audit)2. Formułowania założeń projektowych3. Dysponowania bazą danych projektantów4. Planowania procesu projektowego5. Pomocy finansowej dotyczącej projektowania prototypów i

produk-tów6. Oceny jakości projektów i rynkowych szans produktów7. Dostarczania informacji o reakcjach rynków na produkty poprzez

sieć placówek zagranicznych 8. Dostarczania gamy usług pomagających projektantom promować

i stosować swoje usługi za granicąEnterprise Ireland wspiera programy związane z designem, takie jak: Target Market Consultancy (TMC), Marketing Activities Investment (MAI), oraz the New Products Programme (Program Nowe Produkty), który wspomagał finansowe wydatki na projektowanie ponoszone przez producentów - eksporterów. Oceniana wysokość sprzedaży, dzięki temu programowi, w roku 1997 to 17,5 mln EUR.Enterprise Ireland oferuje usługi profesjonalnych projektantów w za-kresie: ekspertyz dotyczących projektowania, produkcji, rynku. Organi-zuje usługi projektowe, doradcze i finansowe w zakresie projektowania dla przemysłu i promocji produktów. Działania Enterprise Ireland dotyczą obszarów: Rozwoju Nowego Produktu; Badań i Rozwoju; Badań, Technologii i Innowacji. Zgodnie z wytycznymi Unii Europejskiej granty pokrywają 25% - 45% kosztów projektów. Przed fazą B&R wspomagane mogą być prace oceniające Studium Możliwości, w skali 50%, do sumy 38000 EUR. Enterprise Ireland zajmuje się również pomocą we wdrażaniu programów: DFM (Design for Manufacture) – promującego dobrą organizacje produkcji i DFA (Design for Assembly) – promu-jącego produkcję proekologiczną, będących elementami World Class Manufacture Strategies. Zgodnie z programem promocji wzornictwa, producent zatrudniający projektanta na etacie otrzyma dofinansowanie przez 2 lata; producent korzystający po raz pierwszy z usług zewnętrznej firmy projektowej otrzyma dofinansowanie pierwszego projektu, ale przez okres nie dłuż-szy niż dwa lata.Organizacja rządowa Shannon Development zajmuje się aktywizacją gospodarczą regionu Shannon. Na seminaria, publikacje, warsztaty o designie przeznaczono w roku 2003 sumę 70.000 EUR.

Program rządowy: „Możliwości Designu, Strategie Wzrostu Irlandzkiego Sektora Projektowego”, 1999Cele:

19

Wzrost sektora projektowego Design postrzegany na rynkach krajowym i eksportowych jako

rzeczywiście innowacyjny, twórczy, unikalny „styl irlandzki”, postrzegany jako element procesu wdrożenia przynoszący duże zyski

Postrzegany jako istotny element strategiczny Umożliwiający ciągłą konkurencję i przyczyniający się do

dobrobytu

Osiągnięte przez: Centrum Środków Projektowych (Design Resource Centre)

odpowie-dzialne za promocję znaczenia designu, rozwój nowej wiedzy, administrowanie i dysponowanie utworzoną bazą danych

Narodowe programy: Usługi Doradztwa Projektowego dla przemysłu wytwórczego, Program Oceny Projektowej, Indywidualne Doradzanie Firmom, Program Nowych Produktów, Inteligencja Projektowa

Agencje państwowe wspierające i promujące irlandzki sektor proje-ktowy: Business Development Programmes skierowane do firm projektowych, umiędzynarodowienie usług projektowych, organizo-wanie pokazów promujących irlandzką myśl projektową za granicą

Narodowy Plan Szkolenia dla Designu: Kontynuacja Rozwoju Zawo-dowego – kursy, kooperacja między reprezentantami przemysłu, agencjami rządowymi i sektorem akademickim, rozwój firm pro-jektowych, lepsze i efektywniejsze planowanie, wzmocnienie sieci współpracy sektora projektowego

Spełnienie potrzeb sektora akademickiego i wprowadzenie udosko-naleń do programu kształcenia o projektowaniu na poziomie szkol-nictwa podstawowego i średniego

Kształcenie projektantów nastawione na bezpośrednie wspieranie sektora przemysłowego

Creative Ireland Inc. – wzorowane na brytyjskim programie „Creative Britain” przedsięwzięcie mające na celu wypromowanie Irlandii jako kraju nowoczesnej myśli i techniki

Nastąpiła zmiana strategii gospodarczej Irlandii: ponieważ produkcja irlandzka nie może już konkurować cenowo z produktami z Europy Wschodniej i z Azji, dlatego postawiono na jakość (w tym wzornictwo). Stwierdzono, że ważniejsze jest wykreowanie „Marki Irlandia”, a nie marki „Irlandzki Produkt”. Siłą Irlandii ma być wysoki poziom myśli i projektowania, a nie produkcja1.

Irlandzka Rada Nauki, Techniki i Innowacji (ICSTI) – jest autorem opracowania „Design i Rozwój” 2002 – Kompletny opis strategii pro-jektowej państwa i głównych uczestniczących podmiotów. 4.8 HOLANDIAW 1990 r. „design” został włączony w zakres obowiązków Departa-mentu Sztuki, Architektury i Projektowania w Ministerstwie Opieki 1 Andrew Bradley, Konferencja „Challenges of Design Promotion in Europe” Paryż 2004

20

Spo-łecznej, Zdrowia i Kultury. „Design” rozumiano jako pojęcie obejmują-ce: wzornictwo przemysłowe, projektowanie ubiorów, projektowanie wnętrz, projektowanie graficzne i sztukę użytkową.W 1993 r. powołano Holenderski Instytut Projektowania. Jednocześnie utworzono szereg funduszy, umożliwiającym projektantom rozwój za-wodowy. Projektanci mogą starać się o granty ułatwiające rozpoczęcie praktyki projektowej, stypendia, granty na podróże, oraz prezentacje i rozpowszechnianie swoich osiągnięć, łącznie z publikacjami. Wydatki rządu Holandii na design w roku 1993 wyniosły ok. 4.8 mln EUR, łącznie z subsydiami na założenie studiów projektowych. Od 2002 roku działa finansowana przez Ministerstwo Edukacji, Kultury i Nauki, oraz miasto Amsterdam „Premsela”, zatrudniająca 10 osób instytucja zajmująca się prowadzeniem badań, koordynacją projektów i działań organizacyjnych w kraju i za granicą.

4.9 WŁOCHYPaństwo włoskie nie uznaje „designu” jako odrębnej specjalności zawo-dowej i w przeciwieństwie do innych państw członkowskich Unii Euro-pejskiej nie włącza się w organizowanie, wspieranie i promocję ośrod-ków badawczo-projektowych i centrów promocji wzornictwa.Mimo to szereg projektów ustaw dotyczących projektowania było przedłożonych w Parlamencie: Ustawa dotycząca instytucjonalizacji i regulacji rejestru architektów wnętrz (1989), Ustawa dotycząca ochrony prac wzornictwa przemysłowego (1991). Dodatkowo, w 1993 r. ADI – Associazione per il Disegno Idustriale (Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych) zaproponowało utworzenie Międzyministerialne- go Komitetu lub Narodowej Rady Wzornictwa Przemysłowego. Aktualnie, ze strony rządu włoskiego nie istnieje poważne finansowe wsparcie dla rozwoju wzornictwa włoskiego.Podejmowane są działania regionalne: np.: dystrykt Lombardia i jego obszar Mediolan są przedmiotem badań projektowych Politechniki w Mediolanie (POLIMI). Celem jest rozwój regionalnej przedsiębiorczości i jej konkurencyj-

ności na rynkach międzynarodowych, oraz rozwój regionalnych ma-rek dla produktów, pod kątem turystyki i przemysłu

4.10 FRANCJA We Francji następujące instytucje państwowe są odpowiedzialne za promocję wzornictwa: Ministerstwo Kultury; Ministerstwo Przemysłu; Ministerstwo d.s. Badań.W 1982 r. został utworzony specjalny fundusz (FIACRE) w celu zakty-wizowania twórczych działań. Ministerstwo Przemysłu, Poczty i Tele-komunikacji, oraz Handlu Zagranicznego powołało 10 regionalnych centrów promocji wzornictwa, których zadaniem jest bezpośrednia współpraca z przedsiębiorstwami, poprzez diagnozowanie problemów związanych z projektowaniem i doradztwo w trakcie procesów projek-towych.

4.11 GRECJAW Grecji oficjalna polityka rządowa uznaje wzornictwo przemysłowe i innowacyjność za bardzo ważne narzędzia rozwoju gospodarki. Istniejące programy rządowe dotyczą wzornictwa przemysłowego,

21

rozwoju produktów o cechach innowacyjnych, tworzenia laboratoriów prowadzących badania stosowane, oraz produkcję prototypową. Dzia-łanie tych programów polega na subsydiowaniu działań z powyższych obszarów w wysokości (zależnej od typu działania i regionu, w którym działa przedsiębiorstwo) wahającej się od 40% do 70 %.Innym działaniem władz jest modernizacja prawa w zakresie ochrony praw autorskich, własności przemysłowej, wzornictwa przemysłowego i wzorów.

4.12 LUKSEMBURGW Luksemburgu wprowadzono szereg rozporządzeń prawnych doty-czących wzornictwa: Wspólne Prawo Beneluxu dotyczące projektowania i wzorów; Wspólne Prawo Beneluxu dotyczące nazw handlowych; Prawo dotyczące tantiem i Prawo zarządzania patentami.

4.13 PORTUGALIANie istnieje jasno sprecyzowana polityka dotycząca wzornictwa, choć rząd portugalski jest przekonany o kluczowym znaczeniu wzornictwa dla jakości produktów i usług.Istnieje Plan Kierunkowy dla Wzmocnienia Świadomości na temat Wzor-nictwa Przemysłowego, a Portugalskie Centrum Designu działa w imie-niu rządu na rzecz promocji idei oraz praktyki projektowej. Osiągalne jest wsparcie finansowe i inne bodźce motywujące do stosowania i rozwoju wzornictwa przemysłowego.

4.14 HISZPANIAHiszpańskie Ministerstwo Przemysłu i Energii rozpoczęło promocję designu w połowie lat 80-tych, kiedy podjęto pierwszą istotną inicja-tywę dotyczącą przemysłu odzieżowego, w postaci „Planu – Moda i Promocja Designu” (1985-88). Kładł on nacisk na niematerialne as-pekty przemysłu, jednocześnie rozbudzając świadomość społeczeń-stwa i ukierunkowując jego potrzeby na innowacyjne produkty o wy-sokiej jakości. W 1988 roku plan został poszerzony o elementy jakości: „Plan – Moda, Promocja Designu i Jakości”. Dotyczył on już nie tylko przemysłu odzieżowego, ale również mebli, zabawek, ceramiki łazien-kowej i produktów konsumpcyjnych.W 1992 roku wprowadzono Plan Promocji Wzornictwa Przemysłowego, w celu poprawy konkurencyjności produktów hiszpańskich poprzez promocję ich odmiennej tożsamości. Dodatkowym celem planu było wdrożenie wzornictwa przemysłowego do wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw w Hiszpanii. Efektem planu miało być zwiększenie liczby małych i średnich przedsiębiorstw hiszpańskich włączających na stałe wzornictwo przemysłowe w strategię rozwoju firmy, konsolidacja i powiększenie sektora publicznego wspierającego design, zarówno na szczeblu lokalnym, jak ogólnopaństwowym, oraz nadanie odpowiedniej rangi i charakteru hiszpańskiemu wzornictwu.Hiszpańskie firmy otrzymują silne wsparcie od Ministerstwa Przemysłu, Gospodarki i Turystyki (MICYT), które jest promotorem konkretnych akcji w celu podniesienia konkurencyjności małych i

22

średnich przedsię-biorstw, poprzez ułatwianie stosowania wzornictwa przemysłowego w przemyśle. MICYT finansuje działalność wyspecjalizowanych konsul-tantów, którzy doradzają zarządom przedsiębiorstw w zakresie odpo-wiedniości i uwarunkowań formalnych dotyczących projektów związa-nych z wzornictwem przemysłowym, mających szansę na dalsze wspar-cie finansowe.W 1992 roku utworzono Państwową Agencję Promocji Designu (DDI), której celem jest wspieranie zarządzania wzornictwem w przedsiębior-stwach, oraz integracji wzornictwa w ich strukturalne działania, zwłasz-cza procesy innowacyjne. DDI sprawuje pieczę nad projektami koncep-cyjnymi, rozwojem nowych produktów i modernizacją istniejących w dziedzinach: projektowanie produktów, opakowań, identyfikacja to-warów i firm. DDI wspiera finansowo i instytucjonalnie centra promocji i usługi projektowe, tworząc ogólnokrajową sieć, która umożliwia dos-tarczanie przedsiębiorstwom usług na odpowiednim poziomie.

4.15 ESTONIAPodstawy polityki dotyczącej designu w Estonii zostały opracowane dzięki wsparciu rządu Danii przez Mollerup Designlab A/S, przy współpracy Ministerstwa Gospodarki Estonii i Estońskiego Stowarzysze-nia Projektantów.Program zakłada, że do roku 2010 rozwinie się w Estonii profesjonalny rynek usług projektowych, w pełni zaspokajający potrzeby gospodarki Estonii.Kroki prowadzące do celu: Utworzenie Centrum Designu (strona www, biblioteka, wizyty

zagra-nicznych gości itd.) Działania wobec kół businessu i gospodarki Działania w sektorze publicznym (materiały informacyjne,

konkursy, przepływ informacji) Działania w środowisku projektantów (dokształcanie, zagraniczne

praktyki zawodowe) Działania w środowisku akademickim i naukowym (wspólne

projek-ty, sprowadzanie wykładowców i naukowców z zagranicy, kształce-nie ekonomiczne, system stypendialny)

Działania w sektorze turystycznym i transportowym (materiały informacyjne i promocyjne, konkursy na elementy małej architek-tury, systemy informacyjne i strony www)

4.16 ŁOTWAPodstawy polityki dotyczącej designu na Łotwie są w trakcie opracowy-wania dzięki wsparciu rządu Danii przez Mollerup Designlab A/S i przy współpracy rządu Łotwy. W tej pracy wykorzystywane są doświadczenia wyniesione z opracowanego wcześniej programu dla Estonii.

4.17 KOREA Pd.Rządowy Pięcioletni Plan Promocji Wzornictwa Przemysłowego, od 1993Cele:

23

Wspieranie konkurencyjności koreańskich produktów, tworzenie wi-zerunku nowej Korei poprzez promocję koreańskiego wzornictwa

Promocja wzornictwa przemysłowego i wzrost liczby projektantów, firm projektowych i inwestycji w infrastrukturę projektową

Wzrost inwestycji na rozwój wzornictwa, zwłaszcza w MŚP Wzrost kreatywności, oraz wspieranie wzornictwa o wysokiej

jakości i ukierunkowanej na użytkownika Korea Pd. - centrum designu dla regionu Azji Pd.-Wschodniej

Osiągnięte przez: Promocję rozwoju wzornictwa w przedsiębiorstwach, programy

kon-sultacyjne dla MŚP Budowanie, rozwój i finansowanie infrastruktury projektowej Wspieranie firm projektowych, tworzenie inkubatorów dla firm

star-tujących, udostępnianie pomieszczeń i doradzanie Szkolenia dla projektantów, coroczne doszkalanie etatowych pro-

jektantów Weryfikowanie materiałów szkoleniowych na temat projektowania

dla uczniów szkół podstawowych i średnich co trzy lata Ustanowienie standardów i kryteriów ocen zachęcających do

specja-lizacji w zakresie wzornictwa, kładących nacisk na marketing, tech-nologię, ergonomię, zarządzanie projektem i multimedia

Międzynarodową Szkołę Designu – dla Studiów Zaawansowanych Kształcenie w zakresie wzornictwa dla nauczycieli wychowania

plastycznego w szkołach podstawowych i średnich Coroczne Zjazdy Wzornictwa Przemysłowego Korei, Narodowe Na-

grody dla projektantów i producentów 500 Produktów Tysiąclecia (2003) uwzględniających nowoczesne

koreańskie wzornictwo na światowych rynkach Zwiększanie świadomości opinii publicznej o projektowaniu Działalność Koreańskiego Centrum Designu: gromadzenie infor-

macji o wzornictwie z całego świata, wdrażanie dobrych pomysłów, konferencje, seminaria, imprezy, wystawy i koncerty; udostępnianie pomieszczeń dla inkubacji nowych przedsięwzięć, programy kon-sultacyjne dla MŚP, badania projektowe, biblioteka, szkolenie dla ekspertów z dziedziny wzornictwa, studentów i zwykłych ludzi

Możliwość formułowania i wdrażania programu rządowego wsparcia dla wzornictwa w Korei wynika z odmiennego niż w Europie modelu funkcjonowania państwa. Mimo, że istnieje tam demokracja parlamen-tarna i gospodarka rynkowa, udział państwa w gospodarce i zależność jej głównych podmiotów („czeboli”) od decyzji politycznych i gwaranto-wanych przez państwo kredytów jest znaczny. Można powiedzieć, że panuje tam „sterowany liberalizm”

24

Wnioski: Kraje, w których sformułowano narodowe programy

wspomagania gospodarki przez wzornictwo: Finlandia, Szwecja, Norwegia, Dania, Irlandia, Estonia, Korea Pd. Finlandia i Irlandia to najbardziej konkurencyjne i najszybciej rozwijające się kraje Europy Zachodniej; w Szwecji wzornictwo jest jednym z filarów nowej polityki po wyczerpaniu się filozofii państwa opiekuńczego; Dania jest krajem, w którym wzornictwo od wielu lat odgrywa istotną rolę; Norwegia przygotowuje się do sytuacji, w której skończą się dochody z wy-dobycia ropy naftowej, gazu i połowów łososia; Korea Pd. skutecz-nie zmierza do wyznaczonego celu – bycia liderem gospodarczym Azji Pd. Wschodniej.

Kraje, w których prowadzona jest świadoma polityka wspomagania gospodarki przez wzornictwo i istnieją odpowiednie do jej realizacji struktury: Wielka Brytania, Niemcy, Holandia, Hiszpania.

Papier przyjmuje wszystko. Opisane powyżej programy mogą być jedynie zbiorem pięknych, ale pustych haseł. Są jednak istotne dla-tego, że w przypadku Finlandii, Szwecji, Danii, Irlandii, Korei Pd. kolejne punkty programów rządowych są konsekwentnie realizowa-ne i mają rzeczywisty wpływ na tempo rozwoju gospodarki

25

5. ORGANIZACJA SEKTORA PROJEKTOWEGO W WYBRANYCH KRAJACH (CIAŁA RZĄDOWE, ORGANIZACJE I STOWARZYSZENIA)

5.1 AUSTRIAGłówną instytucją jest Austriacki Instytut Designu, którego celami w roku 1998 były: nadanie projektowaniu właściwej roli, jako czynnika ekonomicznego i kulturotwórczego, przekonanie polityków do znacze-nia wzornictwa, propagowanie idei wzornictwa, otwarcie nowej szkoły projektowania oraz promocja Austriackiego Instytutu Designu w Austrii i w innych państwach Europy.Po osiągnięciu tych celów instytut planował podjęcie szeregu działań, zwłaszcza promocji roli identyfikacji wizualnej wobec rządu, w celu zwiększenia wydatków na programy identyfikacji Austrii, uruchomienie studium „Design 2000”, którego efektem byłoby utworzenie rządowego budżetu na wydatki w dziedzinie sztuka / design, utworzenie stanowis-ka Doradcy d.s. Projektowania w Departamencie Sztuki, zreformowanie praktyk zawodowych w szkołach projektowych i wprowadzenie dyscy-pliny „design” do programu nauczania szkół niższych szczebli.

5.2 DANIADuńskie Centrum Designu (DDC) utworzono w 1987 r. Jego głównymi zadaniami są: promocja duńskiego wzornictwa przemysłowego, pro-mocja duńskiego wzornictwa za granicą, wspieranie rozwoju edukacji, dążenie do sytuacji, w której dobre wzornictwo przemysłowe i dobra komunikacja wizualna, staną się częścią codziennej działalności duń-skich przedsiębiorstw.W celu osiągnięcia tych celów, główne działania polegają na: do-starczaniu odpowiednich informacji, szkoleniach, kampaniach promo-cyjnych, publikacjach, serwisie prasowym, wystawach, organizacji kon-kursów projektowych i nagradzaniu znaczących osiągnięć projekto-wych.Duński Instytut Doradztwa Projektowego (IDR) został utworzony w marcu 1997 r. IDR pomaga duńskim małym i średnim przedsiębior-stwom stosować wzornictwo przemysłowe w procesie rozwoju produk-tów. Stanowi pomost między producentami i projektantami. Dostarcza wachlarz usług doradczych, takich jak: przeprowadzanie analizy pro-jektowej, tworzenie założeń projektowych, wybór odpowiednich pro-jektantów, planowanie procesu projektowego, zarządzanie projektem i finansowanie.Działalność IDR jest subsydiowana przez Duński Departament Przemy-słu. IDR jest blisko związany z Duńskim Centrum Designu. Obie instytucje mają wspólny zarząd.Budżet IDR w roku 1997 wynosił ok. 300.000 EUR i pochodził bezpo-średnio od rządu. W 1998 r. ministerstwo przeznaczyło na działalność IDR i DDC ok. 290.000 EUR, co stanowiło 50% budżetu. Reszta pochodziła z prowizji wypłacanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa za konsultacje. Rząd postanowił kontynuować finansowanie przez trzy lata. IDR

26

dociera do ŚMP poprzez 14 funkcjonujących w kraju Centrów Informacji Tech-nicznej (TIC). Stowarzyszenie Duńskich Projektantów skupia ok. 820 członków. 330 z nich to projektanci produktów i mebli, 330 – projektanci wnętrz i ar-chitekci, 130 to graficy, a 30 – projektanci tkanin i ubiorów.Dania ma wysoką reputację, jako kraj dobrych projektów mebli i elementów wyposażenia wnętrz. Wzornictwo jest tu stosowane od wielu lat, projektanci cieszą się reputacją i często wchodzą w skład zarządów firm.

5.3 FRANCJAReseau Francais des Centres de Design jest ciałem nadrzędnym dla dziewięciu Francuskich Centrów Designu. Te centra są fundacjami typu non-profit. Reprezentują różne regiony Francji i współpracują z ekspertami d.s. technologii i innowacji. Celem działania Francuskich Centrów Designu jest stymulowanie rozwoju wzornictwa przemysło-wego i jego wdrażanie przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Ofero-wane usługi to: doradztwo dotyczące uwzględniania wzornictwa przemysłowego w strategicznych planach rozwoju firm; tworzenie centrów dokumentacji, dostarczających informacji na temat wzor-nictwa; dostarczanie informacji o wzornictwie środkom masowego przekazu; reprezentowanie świata projektowego na profesjonalnych imprezach; organizowanie kongresów, konferencji i konkursów projek-towych.Aktualnie najprężniej działają: regionalne centrum CDRA (Centre de Design Rhone Alpes) i APCI (Agence de Promotion de la Creation Industrielle).

5.4 HISZPANIAW 1992 roku utworzono Państwową Agencję Promocji Designu (DDI). Celem agencji jest zwiększanie roli zarządzania projektowaniem w fir-mach i wprowadzanie wzornictwa w system organizacji firm, zwłaszcza w działania innowacyjne. DDI wspiera projektowanie, rozwój nowych produktów, lub modernizacje istniejących w dziedzinach takich jak: projektowanie produktu, opakowania, marka i identyfikacja firm. Zada-niem DDI jest wspieranie i konsolidacja centrów designu i usług projek-towych, tworzenie ogólnokrajowej sieci umożliwiającej przedsiębior-stwom korzystanie z usług projektowych na odpowiednim poziomie.Stowarzyszenie Projektantów Profesjonalistów (ADP) skupia grafików, projektantów wzornictwa i wnętrz. Jego działalność skierowana jest na promocję kulturotwórczej roli projektowania. Usługi świadczone dla członków to: informacje, doradztwo, profesjonalna wymiana i kontakty międzynarodowe. ADP jest członkiem ICSID.Centrum Designu w Barcelonie (BCD) jest prywatną fundacją non-profit założoną w 1973 roku. Jej celem jest wspieranie strategii businessowej poprzez promocję wzornictwa, badania i informację. BCD zajmuje się doradztwem w zakresie zarządzania projektowaniem, analizami zwią-zanymi z projektowaniem produktu i identyfikacji firm, wyborem pro-jektantów, oraz organizacją konkursów projektowych i przyznawaniem nagród. W 2000 r. w Katalonii zainwestowano w innowacje 2,7 mld EUR. Obecnie

27

funkcjonuje Plan Innowacji w Katalonii 2001-2004. Budżet w 2003 r. – 1 mln EUR.

5.5 HOLANDIAHolenderski Instytut Designu utworzony został w 1993 roku jako niezależna fundacja, otrzymująca większość środków od rządu holen-derskiego. Jego głównym zadaniem jest określanie nowych dróg, dzięki którym design mógłby wpływać na ekonomiczny i kulturalny rozwój społeczeństwa holenderskiego. Efektem pracy instytutu są nowe idee, wiedza i kontakty oferowane klientom rządowym i komercyjnym, pro-jektantom i użytkownikom designu. Instytut jest również miejscem spotkań międzynarodowych, służących wymianie myśli między śro-dowiskami projektowania, przemysłu i kultury. Stowarzyszenie Holenderskich Projektantów (BNO) skupia ok. 2500 profesjonalistów, zgrupowanych w trzech kategoriach: projektowanie graficzne, projektowanie produktu i projektowanie otoczenia. Dzia-łalność BNO polega głównie na: promocji konkurencyjności i profesjo-nalnych standardów w sferze designu; reprezentowanie interesów śro-dowiska wobec instytucji rządowych i akademickich; świadczenie usług wobec swoich członków i w sferze publicznej. BNO nie prowadzi żad-nych sformalizowanych działań eksportowych, istnieje jednak w tej sfe-rze szereg inicjatyw nieformalnych.Oprócz BNO istnieje w Holandii szereg innych stowarzyszeń projek-tantów. VES (sztuka użytkowa) ma 150 członków, NVK (ceramika) ma 200 członków, BNI (projektowanie wnętrz) ma 450 członków, a NIC (ilustracje) skupia 300 członków.Szacuje się, że obrót 150 holenderskich biur projektowych wynosi 68.4 mln EUR. Dodatkowo zarobki projektantów pracujących z wolnej stopy wynoszą ok. 11.5 mln EUR.W roku 1999 szacowano liczbę działających w Holandii projektantów na 6.500, z czego 3.500 pracujących indywidualnie lub zatrudnionych w 200 biurach projektowych. Pozostałe 3.000 zatrudnionych w przedsię-biorstwach produkcyjnych1.Badanie zlecone w latach 2000-2002 przez Premselę Instytutowi Badawczemu TNO i CBS (Statistics Nethetlands) określiło liczbę proje-ktantów w Holandii na 46.000, z czego 14.000 projektantów produktu (wzornictwo przemysłowe, moda, biżuteria), 27.000 projektantów gra-fiki użytkowej i 5.000 projektantów przestrzeni (architektura wnętrz, scenografia, mała architektura). Większość aktywnych projektantów to ludzie w wieku 25-44 lat, co może świadczyć o szybkim rozwoju dzie-dziny. Większość z nich pracuje we własnych firmach zatrudniających poniżej 10 osób. Wartość dodana wypracowana przez sektor designu w Holandii w 2001 roku to 2,6 mld EUR, co jest porównywalne z wartością dodaną wypracowaną przez sektory paliwowy i transportu lotniczego. Największy wpływ miały na to branże: projektowanie wnętrz, mody i reklamy. Mniejszy jest udział wzornictwa przemysłowego. Widać wyraźną przewagę znaczenia designu w Amsterdamie 21,7% (reklama, wnętrza, moda, grafika), w stosunku do Eindhoven 5,8% gdzie skupiony jest przemysł (wzornictwo przemysłowe). Planowane są działania mające odwrócić te tendencję. Sektor designu rozwija się w Holandii szybciej niż inne sektory.

1 „Opportunities in Design”; Irlandia 1999

28

5.6 IRLANDIAW Irlandii ponad 90% firm zatrudnia mniej niż 10 ludzi, 8% firm zatrud-nia 10-50 pracowników. Poniżej 18% firm świadomie stosuje wzornic-two. Brak tradycji stosowania wzornictwa. Ok. 100 projektantów za-trudnionych na etatach, ok. 100 projektantów pracujących w firmach projektowych. Ponadnarodowe koncerny generują obecnie ponad 90% eksportu Irlandii (w niektórych sektorach 98%).1

5.7 NIEMCYW Niemczech istnieje ponad 750 organizacji zaangażowanych w pro-mocję i wspieranie wzornictwa, w tym fundacje, ciała rządowe, uczelnie oraz izby handlowe.Niemiecka Rada Wzornictwa jest centralną agencją federalną odpowie-dzialną za promocję dziedziny projektowania w Niemczech. Głównym celem pracy Niemieckiej Rady Wzornictwa jest nadawanie kierunków działaniom przemysłu, biznesu, instytucji kulturalnych i reprezento-wanie tej dziedziny wobec społeczeństwa. Wg danych z 2004 roku, roczny przychód Niemieckiej Rady Wzornictwa wynosi 1,6 mln EUR (20% od rządu, 10% ze składek członkowskich, 70% za świadczone usługi). Odbiorcami usług są: 40% przedsiębiorstwa, 20% uczelnie, 15% projektanci, 10% organizacje, 10% media, 5% inni.2

Podobną funkcję, do sprawowanej na szczeblu federalnym przez Niemiecką Radę Wzornictwa, pełni na szczeblu landów, 13 regionalnych Centrów Designu, również odpowiedzialnych za promocję wzornictwa. Niektóre z nich istnieją od wielu lat (np. w Stuttgarcie, Hanowerze, Essen /roczny budżet ok. 5 mln EUR/). Centra Designu organizują wystawy, konkursy, szkolenia, przyznają nagrody. Są finansowane w całości lub częściowo z funduszy państwowych. Mogą być również samofinansowalne. Po zburzeniu Muru Berlińskiego głównym zadaniem Międzynarodowego Centrum Designu w Berlinie stało się zwiększenie wpływu wzornictwa na wzrost ekonomiczny w nowych landach. Międzynarodowe Centrum Designu w Berlinie oferuje liczne szkolenia dla projektantów z byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej pomagające im w przystosowa-niu do zmienionego otoczenia rynkowego.iF international Forum Design ułatwia kontakty środowisk przemysło-wych z profesjonalnymi projektantami, agencjami reklamowymi i agen-cjami PR. Kojarzy istniejących i potencjalnych klientów z odpowiednimi firmami projektowymi, organizuje przyznawanie znaku iF za dobrze zaprojektowane produkty.

5.8 NORWEGIAZadaniem Norweskiej Rady Wzornictwa jest promocja stosowania designu w rozwoju produktów w celu zwiększenia konkurencyjności i zyskowności gospodarki norweskiej. Działania Rady są adresowane przede wszystkim do indywidualnych przedsiębiorstw norweskich, organizacji handlowych i doradztwa businessowego.

1 „Opportunities in Design”; Irlandia 19992 Anrej Kupetz, Referat na: Regional Meeting on Design Support, Budapeszt 2004

29

Podstawowe usługi polegają na doradztwie w dziedzinie projektowania, związanym z rozwojem nowego produktu i komunikacji wizualnej, pomoc w nawiązywaniu kontaktów z projektantami wzornictwa i grafiki, udzielanie finansowego wsparcia (wstrzymane w 1997) firmom po raz pierwszy zatrudniającym projektanta, w ramach programu „Wynajmij Projektanta”, organizacja seminariów, wykładów i wystaw, organizacja konkursów projektowych dla świata businessu i przemysłu.

5.9 PORTUGALIAPortugalskie Centrum Designu (CPD) zajmuje się w imieniu rządu pro-mocją konceptów i praktyki projektowania. W roku 1999 CPD zaan-gażowane było w dwa programy badawcze związane z wzornictwem: (1) ocena efektywności grupy sektorów (przemysłowych); (2) ocena zwrotu inwestycji (ROI) dokonanych w firmy projektowe (polityczna i finansowa).CPD prowadzi uzupełniające programy edukacyjne przy współpracy University of Glasgow. Obejmują one studia podyplomowe i 10 miesięczne szkolenia w wybranej dziedzinie przemysłu.Na projektowanie w Portugalii duży wpływ ma wieloletnia tradycja sztuki użytkowej i rzemiosła. Dlatego głównymi obszarami działań projektowych są tu obuwnictwo, produkty ze skóry, ceramika, meble i tkaniny. Wzornictwo przemysłowe (w tym projektowanie produktów) nie odgrywa znaczącej roli w budżecie wydatków na projektowanie.Podczas gdy większość projektantów i biur projektowych pracuje na polu grafiki i komunikacji wizualnej, w ostatnim czasie można zauwa-żyć oznaki specjalizacji w projektowaniu mody i tkanin. Nie istnieją systematyczne badania na temat potrzeb przemysłu doty-czących projektowania, a małe i średnie przedsiębiorstwa (stanowiące 90% wszystkich firm) dysponują niewielkimi, lub żadnymi wiarygodnymi danymi o wydatkach na projektowanie i zarządzanie projektowaniem.Stopień rozwoju lokalnego twórczego projektowania jest ograniczony charakterem portugalskiego przemysłu, który zorientowany jest bar-dziej na produkcję adresowaną w kierunku przemysłu niż na produkcję produktów rynkowych.

5.10 SZWECJADo zadań Szwedzkiej Fundacji Wzornictwa Przemysłowego (SVID) należy zwracanie uwagi przedsiębiorstw na rolę odgrywaną przez design dla ich konkurencyjności; umacnianie zdolności przedsiębiorstw do zama-wiania, rozwijania i wdrażania projektów; wpływanie na lepsze zrozu-mienie potrzeb przemysłu ze strony projektantów; zwiększanie kompe-tencji i profesjonalizmu projektantów; rozwój sieci kontaktów między handlem, przemysłem, środowiskiem akademickim, projektantami oraz innymi mającymi wpływ na, lub będących pod wpływem wzornictwa przemysłowego; wspieranie szkoleń i badań w dziedzinie projekto-wania; udział w przekazywaniu know-how i zwiększaniu wiedzy o pro-jektowaniu wśród inżynierów i ekonomistów.Oferowane usługi zawierają: kontakty z projektantami, analizę pod kątem projektowania, rozwój koncepcji, prototypowanie,

30

modelowanie i rządową prowizję w wysokości 50% kosztów usług projektanta zatrud-nionego po raz pierwszy. Ocenia się, że w Szwecji zatrudnionych jest w roli konsultantów ok. 250 projektantów wzornictwa przemysłowego. Większość z nich pracuje niezależnie, a wielu wchodzi w skład biur projektowych. Szwedzka Fundacja Wzornictwa Przemysłowego stworzyła rejestr aktywnych pro-jektantów, w którym figuruje ok. 150 projektantów wzornictwa prze-mysłowego i 40 projektantów tkanin.1

5.11 WIELKA BRYTANIAZadaniem Brytyjskiej Rady Wzornictwa (Design Council) jest promocja wzornictwa wśród brytyjskich wytwórców. Rada nie udziela bezpośred-niego wsparcia sektorowi usług projektowych. Rada usiłuje poprawić konkurencyjność gospodarki brytyjskiej poprzez innowacje, nowe technologie, handel międzynarodowy, edukację i szkolenia. W celu zwiększenia konkurencyjności Rada określiła po-trzebę zlikwidowania różnicy między ilością przedsiębiorstw przekona-nych o znaczeniu stosowania wzornictwa (92% przedsiębiorstw) i ilością przedsiębiorstw stosujących wzornictwo w praktyce (50% przedsię-biorstw). Do końca lat 80-tych, oprócz zadań polegających na promocji wzornictwa i łączenia świata gospodarki i świata designu, Rada Wzornictwa pełniła rolę opinio i kulturotwórczą. Za rządów premier Margareth Thatcher aktywność Rady skupiła się na praktycznych dzia-łaniach związanych z rynkiem. Każdorazowa zmiana Przewodniczącego Rady wywołuje żywą dyskusję o jej programie i zadaniach2. Rada Wzornictwa stworzyła sieć „Połączeń Projektowych” („Design Links”). Są to grupy projektantów profesjonalistów udzielające wsparcia i specjalistycznych ekspertyz innym ciałom, takim jak „Połączenia Businessowe” („Business Links”) i „Doradztwo Projektowe” („Design Councellors”).Brytyjska Inicjatywa Projektowa (British Design Initiative Ltd) – BDI jest prywatną organizacją promującą rozwój eksportu poprzez efektywne stosowanie wzornictwa. Zachęca zagraniczne firmy projektowe do współpracy z projektantami brytyjskimi i jest jedyną organizacją ułatwiającą bezpośredni dostęp zagranicznych klientów i mediów do brytyjskich firm projektowych.The Design Business Association (DBA) jest ciałem zawodowym dla brytyjskiego sektora projektowego. Jego rolą jest promocja praktyki projektowej poprzez organizację szkoleń, seminariów i dostarczanie fachowych informacji i usług sektorowi projektowemu.DBA odpowiada za DBA / Marketing Week Design Efectiveness Awards. Nagrody te są odbiciem wymiernego wpływu, jaki wzornictwo wywiera na wzrost sprzedaży zaprojektowanych produktów.Połączenie Businessowe (Business Link) jest częścią Departamentu Handlu i Przemysłu (DTI) i dostarcza MŚP usługi innowacyjne, projektowe i technologiczne. Business Link dysponuje siecią Doradców Projektowych (Design Councellors) oferującą porady i informacje na temat zysków płynących ze stosowania wzornictwa; 1 „Opportunities in Design”; Irlandia 19992 Blueprint, 04,2000; „Get Back to the Basics”; Blueprint 01,2004

31

wiedzę na temat firm projektowych; pomoc w formułowaniu założeń projektowych i specyfikacji rozwoju produktu; pomoc w zarządzaniu projektem, oraz doradztwo w zakresie pozyskiwania grantów i wsparcia finansowego.Zarząd Projektowy (Design Directorate) w Irlandii Północnej został utworzony przez rząd w celu przekazywania środków na rozwój i wspieranie stosowania wzornictwa przez przemysł Irlandii Północnej. Jego zadania to: wzrost świadomości dotyczącej zagadnień projek-towych; doradztwo i informacja; informacja o możliwościach wsparcia finansowego rozwoju produktu; dostarczanie najnowszych informacji o bieżących trendach, zarządzaniu procesem projektowania, osiągnię-ciach technologicznych i informacji na temat sektora przemysłowego poprzez tury studialne na temat międzynarodowego wzornictwa.Design Directorate wdraża Program Rozwoju Wzornictwa wspierający długofalowe stosowanie designu przez przedsiębiorstwa; pomagający osobom podejmującym decyzje w rozwijaniu strategii businessowej; doskonalenie projektowania i rozwoju produktów; reagowanie na nowe możliwości rynkowe. Program jest kombinacją szkoleń, interaktywnych warsztatów i indywidualnego doradztwa projektowego.Dodatkowo funkcjonuje Program Rozwoju Nowego Produktu, który dotyczy bieżącego projektowania i procesu rozwoju, strategii, ko-munikacji wewnętrznej, pracy zespołowej i zarządzania projektem. Metodologia programu również oparta jest na sesjach warsztatowych

i bezpośrednim doradztwie dotyczącym zarządzania projektem.W ramach innego programu o nazwie „Projekt Konkurencja” („Compete Project”) można uzyskać wsparcie finansowe na rozwój produktów innowacyjnych i rozwój innowacyjnych procesów wytwarzania.Szkocka Rada Wzornictwa (the Scottish Design Council) jest organizacją oferującą usługi doradcze dla sektora businessu, obejmujące wszystkie aspekty projektowania i procesu rozwoju produktu. Jest to unikalna organizacja, skupiająca multi-dyscyplinarnych specjalistów, posiadają-cych duże doświadczenie w praktyce projektowej i w zakresie metodo-logii rozwoju produktu. Do ich głównych zadań należy doskonalenie koncepcji, procesów, metod pozyskiwania środków, oraz podnoszenie świadomości.W ramach całościowej strategii rozwoju ekonomicznego Szkocji, Szkocka Rada Wzornictwa współpracuje ze Szkocką Siecią Przedsię-biorczości (Scottish Enterprise Network), organizacjami przemysłowymi i akademickimi, oraz szkockim środowiskiem projektowym, w celu stymulowania skutecznego rozwoju produktów we wszystkich dzie-dzinach businessu.Design Walia (Design Wales) - DW zatrudnia 10 osób i oferuje bezpłatne usługi doradcze dla przemysłu, dotyczące szerokiego zakre-su zagadnień projektowych. Dostarcza wsparcie w zakresie zarzą-dzania projektem i specyficznych zagadnień z zakresu projektowania oraz promocji produktu. Organizuje seminaria w Pn. i Pd. Walii na tematy takie jak: Projektowanie Wspomagane Komputerowo, Rozwój Nowego Produktu, Kolory i Trendy w Modzie, Identyfikacja Firm i PR.

32

WDAS działa w ścisłej współpracy z ośmioma punktami Doradztwa Innowacyjnego i Technologicznego (Innovation and Technology Councellors), rozrzuconych w różnych miejscach Walii. Rolą ITC jest budowanie zrozumienia wagi innowacyjności jako środka zwiększania konkurencyjności i doradztwo w zakresie technologii towarzyszącej innowacjom.

33

Szczegółowe zadania:

Brytyjska Rada Wzornictwa wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez

dostarczanie wiedzy, tworzenie narzędzi i podnoszenie świadomości umożliwia-jące prezentację brytyjskiej kreatywności i innowacyjności

DTI / Design Policy Unit (Dział Wzornictwa Departamentu Handlu i Gospodarki) odpowiedzialny za politykę stosowania i promocję wzor-nictwa Zachęca środowiska gospodarcze, akademickie i rządowe do

stoso-wania wzornictwa Pośredniczy w kontaktach reprezentantów środowiska

projektantów z agendami rządowymi Rozwija wiedzę, tworzy narzędzia i podnosi świadomość w celu

zwiększenia konkurencyjności przedsięwzięć Sponsoruje sektor usług projektowych i przedsięwzięcia

eksportowe

British Design & Art Direction (D&AD) Promuje dobre pomysły i kreatywność w środowisku businessu Szkoli i inspiruje następne generacje twórców Przyznaje nagrody i wystawy D&AD Awards Touring Show i

wydaje coroczną publikację promującą brytyjskie wzornictwoDesign Business Association (DBA), organizacja zawodowa środowiska projektantów Pomaga w wejściu na nowe rynki poprzez sponsorowane przez

British Trade International wystawy i misje handlowe Organizuje eksport usług szkoleniowych w dziedzinie wzornictwa

Muzeum Designu (Design Museum) Organizuje stałe i objazdowe wystawy i seminaria dla British

Trade International Sprawuje nadzór kuratorski i jakościowy nad wystawami

British European Design Group Organizuje międzynarodowe targi i zagraniczne misje handlowe

sponsorowane przez British Trade International Prowadzi badania rynkowe

The British Council Design Department Propaguje wiedzę, umożliwia kontakty ze środowiskami opinio-

twórczymi, decyzyjnymi i potencjalnymi nabywcami Tworzy nowe możliwości dla brytyjskich dostawców

The British Design Initiative Ltd (BDI) Design Advisory & Recommendation Service - doradza zagranicz-

nym firmom jak inwestować w brytyjski sektor usług projektowych Design Export News - publikuje artykuły i wyniki badań na temat

jakości brytyjskiego wzornictwa i jego sukcesów eksportowych Design New Service – podsumowuje najnowsze informacje na

temat innowacji, produktów i projektów

34

Design Export Register – śledzi zagraniczne projekty, jest źródłem dla British Trade International Export Desk formułowania celów planowanych misji handlowych i akcji promocyjnych

Ma bezpośrednie kontakty z firmami projektowymi Jest wsparciem dla British Trade International w organizacji misji

handlowych, seminariów, wystaw i warsztatów projektowych Organizuje badania rynkowe, kampanie PR i eksport usług

projekto-wych

The Crafts Council (Rada Rzemiosła) Promuje współczesne rzemiosło i sztukę użytkową poprzez

wystawy, szkolenia, kształcenie, doradztwo, informację i sprzedaż Bierze udział w targach i inicjatywach eksportowych we współpracy z British Trade International i British Council

Wpływy z usług świadczonych przez brytyjskie firmy projektowe za granicą wynoszą ok. 518 mln EUR. Brytyjski przemysł wytwórczy wydaje ok. 14.2 mld EUR na rozwój produktów i wzornictwo (znaczna część dotyczy przemysłu motoryzacyjnego). W projektowanie zaangażowa-nych jest 4,5% sił wytwórczych przemysłu produkcyjnego (173.000 ludzi). Brytyjskie środowisko projektowe obejmuje ok. 300.000 ludzi (1,2% wszystkich zatrudnionych). Brytyjskie firmy projektowe zatrudniają średnio 15-20 ludzi.

Dane BEDA (2003): W Wielkiej Brytanii działa 3700 firm projektowych. Dochód „przemysłu projektowego” – 180 mld EUR /ponad 5% PKB/Aktywnie działa 67 tys. projektantówIch przychód to 9 mld EURPrzychód z eksportu usług projektowych – 2,1 mld EUR1

5.12 WŁOCHYWe Włoszech wiodącym opiniotwórczym centrum akademickim i ba-dawczym wszystkich aspektów projektowania jest Domus Academy. Stowarzyszenie Wzornictwa Przemysłowego (Associazion per il Disegno Industriale / ADI) jest organizatorem głównego międzynarodowego konkursu „Compasso D’Oro”.Promocją wzornictwa włoskiego zajmuje się IDA (Italian Design Agency), finansowana przez sektor przemysłowy, z niewielkim wspar-ciem funduszy państwowych. IDA jest organizatorem objazdowej wys-tawy wzornictwa włoskiego Italian Design on Tour (IDoT).We Włoszech „design” nie jest postrzegany jako odrębna profesja. Zawód projektanta jest utożsamiany z zawodem architekta, który jest głęboko zakorzeniony we włoskiej tradycji. Nie istnieje wiarygodna informacja o ilości praktykujących projektantów we Włoszech i żadne profesjonalne badania na ten temat nie były prowadzone. Wiadomo jednak, że honoraria większości projektantów stanowią tu tantiemy, a nie jednorazowe wynagrodzenia. W latach 1950-1970 dewizą wzornictwa włoskiego była „forma i funkcja” (np. Olivetti i Fiat). W latach 80-tych utraciło reputację funkcjonalnego. Jednakże od 1990 r. włoscy projektanci stopniowo od-zyskują reputację twórców przedmiotów funkcjonalnych.1 „Opportunities in Design”; Irlandia 1999

35

Obecność projektowania jest silnie zakorzeniona w kulturze włoskiej. Gospodarka włoska opiera się na firmach rodzinnych, których interesy opierają się na kontaktach interpersonalnych. Włosi są świadomi wagi estetyki produktów, posiadają duże kompetencje techniczne i przy-wiązują duże znaczenie do detalu. Ich działania często mają niefor-malny charakter.

5.13 CZECHYPolityka rządowa realizowana jest poprzez Centrum Designu Czeskiej Republiki, utworzone w 1991 roku, na bazie poprzednio istniejącej instytucji. Jego strukturę i działalność dostosowano do zmienionej sytuacji gospodarczej i politycznej. Centrum podlega Ministerstwu Przemysłu. Zadaniem Centrum Designu jest skuteczna promocja dziedziny pro-jektowania w sektorach: produkcji, handlu, usług, kultury i edukacji. Projektowanie uważa się za jeden z najważniejszych czynników wpły-wających na poprawę jakości produktów, ich konkurencyjność i poten-cjał eksportowy. W celu osiągnięcia założonych celów Centrum stymu-luje odpowiednie działania, zwłaszcza w obszarze produkcji i handlu. Centrum Designu zajmuje się promocją strategicznej roli projektowania w polityce gospodarczej i jego znaczenia dla kultury materialnej spo-łeczeństwa. Działania Centrum Designu Republiki Czeskiej prowadzone są poprzez: systematyczne monitorowanie i ocenę wydarzeń w dziedzinie pro-

jektowania przyznawanie nagród krajowych i międzynarodowych w dziedzinie

projektowania czuwanie nad wysokim poziomem projektowania i organizację

kon-kursów działalność doradczą, informacyjną i edukacyjną organizację programów umożliwiających stosowanie wzornictwa

przez MŚP promocję projektowania poprzez internet, wydawanie comiesięcz-

nego biuletynu, oraz magazynu „Design Trend” organizację wystaw prowadzenie publicznej biblioteki, udostępniającej specjalistyczną

literaturę i prasę współpracę z rządowymi i pozarządowymi organizacjami,

zwłaszcza ze stowarzyszeniami projektantów, artystów i architektów

rozwój współpracy międzynarodowej z organizacjami partnerskimi za granicą

Centrum Designu Republiki Czeskiej jest członkiem ICSID, ICOGRADA, IFI i BEDA.Budżet Centrum Designu Republiki Czeskiej w roku 2003, całkowicie pokryty ze środków Ministerstwa Przemysłu i Handlu wynosił ok. 470.000 EURNa programy pomagające MŚP stosować wzornictwo przeznaczono w 2002 roku ok. 300.000 EUR.

36

5.14 WĘGRYW 2001 roku rząd węgierski wydał dekret o powołaniu Węgierskiej Rady Wzornictwa w celu zwiększenia konkurencyjności węgierskiej gospo-darki. Zadaniem Rady jest opracowywanie rządowej strategii dotyczącej projektowania oraz pomoc w jej realizacji. Rada jest prawnym spad-kobiercą instytucji powołanej w 1975 roku, również o nazwie Rada Wzornictwa, a od 1991 roku Rady Wzornictwa i Ergonomii. Członkami Rady są eksperci z dziedziny projektowania i finansów, oraz przed-stawiciele ciał rządowych. Umocowana jest przy Węgierskim Urzędzie Patentowym, którego prezes jest jednocześnie prezesem Rady Wzor-nictwa.Zadania Rady: przegląd i ocena poziomu wzornictwa na Węgrzech, oraz

śledzenie trendów światowych formułowanie propozycji dotyczących polityki rządowej i

inicjowanie działań pozwalających na jej realizację działania ułatwiające kontakty między środowiskiem projektantów

i przedsiębiorców inicjowanie programów, grantów, wystaw i innych wydarzeń

promu-jących design odpowiedzialność za rozpowszechnianie informacji o projektowa-

niu, w tym o ochronie praw autorskich, działanie na rzecz stwo-rzenia narzędzi finansowych umożliwiających bardziej efektywne wykorzystywanie wzornictwa

inicjowanie i wspieranie działań wspomagających szkolenia projek-tantów

promocja wzornictwa węgierskiego i umożliwianie projektantom węgierskim uczestniczenia w projektach międzynarodowych

organizacja i nadzór nad przyznawaniem krajowych nagród w dzie-dzinie projektowania, oraz stypendiów

Węgierska Rada Wzornictwa jest członkiem ICSID.Jej ciałem wykonawczym jest Biuro Węgierskiej Rady Wzornictwa. Biuro jest jednostką organizacyjną Węgierskiego Urzędu Patentowego, zajmuje się organizacją prac Rady Wzornictwa i realizacją wytyczanych przez nią zadań, przygotowywaniem studiów i propozycji dla Rady Wzornictwa, realizacją i koordynacją zadań wyznaczanych przez Urząd Patentowy, Ministerstwa Gospodarki i Transportu oraz Edukacji i Narodowego Dziedzictwa Kulturalnego. Biuro Węgierskiej Rady Wzor-nictwa odpowiada również organizacyjnie za Narodowe Nagrody w dziedzinie Projektowania i Nagrody oraz stypendia dla młodych projek-tantów im. Laszlo Moholy-Nagy. Rada Wzornictwa finansowana jest w 100% z funduszy rządowych. W zaawansowanej fazie organizacyjnej jest nowe Centrum Wzornictwa, do którego zadań należeć ma głównie współpraca z węgierskimi przedsiębiorcami. W oresie początkowym Centrum Wzornictwa ma być w 70% finansowane przez państwo, a w 30% przez usługi komercyjne. Po trzech latach działalności ta proporcja ma ulec odwróceniu. Po uruchomieniu Centrum Wzornictwa, Rada Wzornictwa będzie odpowiedzialna przede wszystkim za kontakty międzynarodowe i ogól-ną koordynację działań związanych z wzornictwem.

37

Od 1963 roku istnieje również przy Ministerstwie Narodowego Dzie-dzictwa Kulturalnego Biuro Doradcze d.s. Sztuk Pięknych. Do jego zadań należy rekomendowanie ekspertów z dziedziny sztuki użytkowej i projektowania; propagowanie i nadzór nad stypendiami dla młodych twórców; organizacja konkursów projektowych, dostarczanie na życze-nie usług doradczych i eksperckich w dziedzinie projektowania.

Wnioski: Większość państw członkowskich Unii Europejskiej posiada

rządowe ciała wspomagające gospodarkę poprzez wzornictwo. Najbardziej rozbudowane systemy istnieją w Wielkiej Brytanii i Niemczech.

Nowocześnie działające rządowe ciała istnieją również w Czechach, oraz na Węgrzech i Słowacji.

Wzornictwo przemysłowe może być nie tylko elementem wspoma-gania gospodarki. Samo w sobie może być istotnym jej elementem. (W Wielkiej Brytanii sektor usług projektowych zatrudnia ok. 300 000 ludzi). Pojęcie „wzornictwo przemysłowe” („industrial design”) w różnych krajach obejmuje różne dziedziny projektowania; np. w Wielkiej Brytanii istnieje specjalizacja i podział na projektantów pro-duktów, mebli, opakowań, komunikacji wizualnej, czy grafiki użyt-kowej, a we Włoszech jest to pojęcie ogólne i obejmuje różne dzie-dziny projektowania. W powyższym opracowaniu pod pojęciem „wzornictwo przemysłowe” rozumie się różne dziedziny projekto-wania

38

6. EUROPEJSKIE CENTRA DESIGNU

W Europie istnieją 34 Centra Designu. 25% z nich zostało objętych badaniem przeprowadzonym w 2002 roku przez Michaela Thompsona z brytyjskiej firmy Design Connect. Struktura i sposób działania wielu centrów designu opiera się na modelu brytyjskiej Rady Wzornictwa. Centra operują w skali kraju, ale 30% z nich uczestniczy w progra-

mach międzynarodowych Ich główną rolą jest promocja wzornictwa, ale 30% rozwija nową

wiedzę, a 40% pełni rolę mediatorów między środowiskiem projek-tantów i przemysłem

80% kieruje swoje główne działania do środowiska projektowego, działania 40% są skierowane do rządu

50% oferuje płatne usługi firmom potrzebującym wzornictwa (głó-wnie zarządzanie projektem)

Centra pełnią podwójną rolę: jako miejsca zachęcające producentów do stosowania wzornictwa i jako punkty promocji wzornictwa wobec opinii publicznej; ich działania polegają na wydawaniu publikacji, organizacji wystaw i seminariów, przyznawaniu krajowych i między-narodowych nagród, oraz usługach kojarzenia projektantów z pro-ducentami

Wszystkie centra wydają własne publikacje lub e-ziny Niewiele z nich prowadzi lub inicjuje badania projektowe, lub

rozwija nową wiedzę Niewiele z nich opracowało aktywną strategię w celu zmiany

nasta-wienia rządu do wzornictwa Żadne nie ma dostępu do funduszy europejskich Centra nie rozwijają się, ale koncentrują się na przetrwaniu

39

7. BILANS INWESTYCJI I ZYSKÓW, PRZYKŁADY OSIĄGNIĘĆ I CELÓW POLITYKI DOTYCZĄCEJ SEKTORA USŁUG PROJEKTOWYCH W WYBRANYCH KRAJACH – LICZBY (źródła: „Opportunities in Design” Irlandia 1999; „Polityka Stosowania Projektowania i Programy Promocji w Wybranych Krajach” - Designium UIAH Finlandia 2003; Mollerup Designlab A/S “Establishing the Basis for the Elaboration of the Estonian Design Policy Measures”- Final Report 2003; Seminarium „Challenges of design promotion in Europe” Paryż 2004):

7.1 DANIA 1997-2002 Liczba firm potwierdzających, że wzornictwo miało wpływ na kon-

kurencyjność wdrażanych nowych produktów wzrosła z 62% do 80%

Liczba przedsiębiorstw korzystających z usług zewnętrznych firm projektowych w rozwoju i projektowaniu nowych produktów wzrosła z 30% do 50%

Badania firm stosujących wzornictwo przemysłowe, przeprowadzone przez DDC, wykazały, że ich zyski wzrosły o 20%

Roczne nakłady na wzornictwo w Danii firm zatrudniających powyżej 10 pracowników to 860 mln EUR

Ok. 50% firm zatrudniających powyżej 10 pracowników nie współpracuje na stałe z projektantami wzornictwa. Procent ten jest znacznie większy w przypadku firm mniejszych. Istnieje więc wciąż ogromny potencjał rozwojowy dla wzornictwa przemysłowego w Danii.

Program „Przełamywanie Lodów”:W latach 1998-2001 ponad 400 duńskich MŚP otrzymało rządowe wsparcie finansowe w ramach programu służącego stosowaniu profe-sjonalnego wzornictwa w procesie tworzenia nowego produktu. Firmy uczestniczące w programie współpracowały z ponad 120, wcześniej zakwalifikowanymi projektantami i firmami projektowymi.

Kryteria otrzymania wsparcia rządowego: firmy zakwalifikowane jako MŚP według kryteriów Unii Euro-

pejskiej: zatrudniające max. 250 osób, o max. obrocie rocznym 300 DKK i max. 25% firmy należące do jednej lub więcej firm.

firmy, które nie współpracowały i nie zatrudniały projektantów w ciągu ostatnich pięciu lat

firmy, które zlecą kompleksowy, pełnopłatny projekt projektan-towi lub firmie projektowej

Wsparcie finansowe było ograniczone do 50% honorarium projek-tanta i nie mogło przekraczać 66000 DKK.

Cele programu zakładały, że: 70% uczestniczących przedsiębiorstw uzyska

satysfakcjonujący rezultat współpracy z projektantami

40

60% uczestniczących przedsiębiorstw rozpocznie regularną współpracę z projektantami

Po zrealizowaniu indywidualnych projektów stwierdzono, że: ok. 90% przedsiębiorstw było usatysfakcjonowanych lub

bardzo usatysfakcjonowanych z programu „Przełamywanie Lodów”

prawie 75% przedsiębiorstw odnotowało wzrost świadomości roli projektowania w zarządzaniu

prawie 80% przedsiębiorstw odnotowało wzrost konkurencyj-ności i zysków firmy

Końcowy raport opublikowany w kwietniu 2003 roku stwierdził, że: 57% przedsiębiorstw kontynuowało lub planowało kontynuację

współpracy z projektantami 93% przedsiębiorstw kontynuujących lub zamierzających

konty-nuować współpracę z projektantami uznało, że wzornictwo ma wpływ na podniesienie konkurencyjności. 80% uznało, że wzor-nictwo jest dobrą inwestycją.

projekty wzornicze odniosły sukces przede wszystkim w firmach, w których zarząd średniego szczebla był odpowiedzialny za wdrażanie wzornictwa.

7.2 FINLANDIA Plan 2000-2005 50% przedsiębiorstw korzystających z profesjonalnych usług

projek-towych 30% przedsiębiorstw uwzględniających wzornictwo w planowaniu

strategicznym 10 fińskich firm projektowych operujących na rynkach

międzynaro-dowychPlan 2005-2010 200 nowych firm rocznie uwzględniających wzornictwo w swoich

działaniach 80% przedsiębiorstw uwzględniających wzornictwo w planowaniu

strategicznym 50% biorących wzornictwo pod uwagę w swoich działaniach

businessowych 20 fińskich firm projektowych operujących na rynkach

międzynaro-dowych

7.3 SZWECJA 1998Wspólne przedsięwzięcie władz lokalnych i Szwedzkiej Fundacji Wzor-nictwa Przemysłowego - „100 Godzin Projektowania”, projekt oferujący wybranym przedsiębiorstwom 100 godzin konsultacji projektowych w obniżonej cenie. Weryfikacja pierwszych stu projektów wykazała, że 80% zrealizowanych projektów dotyczących rozwoju produktu przynio-sło zysk.Plan do 2006100 przedsiębiorstw rocznie doskonalących design i podejmujących świadome decyzje na tym polu

41

7.4 NORWEGIA Opracowanie Norweskiej Rady Wzornictwa „Ukryte Aktywa: Wzornictwo Przemysłowe Jako Twórczy Czynnik Konkurencyjności” prezentuje osiągnięcia pierwszego norweskiego projektu badawczego (1991-1995) dotyczącego projektowania widzianego przez pryzmat businessu. Badanie dowodzi, że przedsiębiorstwa, które w swojej stra-tegii stosują wzornictwo przemysłowe w dłuższej perspektywie osiągają znakomite rezultaty, w zakresie unikalności produktów, wzrostu sprze-daży, ożywienia businessu, zaangażowania pracowników, zdobywania nowych rynków w kraju i za granicą, oraz wzrostu wiedzy i kompe-tencji.Co ważne, pięć przedsiębiorstw poddanych badaniu osiągnęło zaska-kująco szybki zwrot środków zainwestowanych w rozwój produktu tam, gdzie wzornictwo było istotnym czynnikiem. Technologia jest atutem Tomra norweskiej firmy, międzynarodo-

wego lidera w produkcji maszyn do skupu przetwarzalnych butelek i puszek. W okresie 1988-1994 skuteczne zastosowanie wzornictwa wpłynęło na czterokrotny wzrost sprzedaży produktów firmy.

HAG, inne przedsiębiorstwo norweskie, rozwija, produkuje i sprze-daje krzesła, umożliwiające zmiany pozycji i ruch w czasie pracy. Dzięki wprowadzeniu wzornictwa, jako integralnej części sposobu działania firmy, w 1994 roku zysk HAG wzrósł siedmiokrotnie.

Hamax jest przedsiębiorstwem przynoszącym zyski na międzynaro-dowym rynku sprzętu i ubiorów sportowych. Hamax zastosował wzornictwo przemysłowe jako narzędzie zbudowania wizerunku firmy i rezultatem był wzrost sprzedaży o 50% po dwóch latach.

Eksport stanowi obecnie 90% sprzedaży Stokke (producenta mebli)

Grorud Industrier (wytwórca wysoko przetworzonych produktów z metali), dzięki zastosowaniu wzornictwa zdobył szereg kontraktów miedzynarodowych.

Plan 2001-2005Połowa przedsiębiorstw norweskich stosująca wzornictwo w procesie rozwoju nowych produktów i usług

7.5 IRLANDIA 1999-2003 Wzrost zatrudnienia w firmach projektowych z 3700 do 8000 Wzrost zatrudnienia projektantów etatowych z 2300 do 4000 Wzrost obrotów firm projektowych z 270 mln do 590 mln EUR Wzrost obrotów z usług eksportowych firm projektowych z 45 mln

do 590 mln EUR

7.6 KOREA Pd. Wzrost potencjału koreańskiego wzornictwa do 2002 roku o 65% Podniesienie poziomu usług koreańskich projektantów do 80-90%

jakości usług w krajach rozwiniętych Wzrost liczby projektantów etatowych z 20000 do 100000, do

2007 roku Trzykrotny wzrost wartości rynkowej „przemysłu projektowego”

(sektora usług projektowych)

42

7.7 HOLANDIADuży projekt badawczy przeprowadzony przez Uniwersytet Erazmusa w Rotterdamie pod hasłem „Konkurencyjność Poprzez Inwestycje we Wzornictwo Przemysłowe” ocenił efektywność inwestycji dokonanych we wzornictwo przez 47 holenderskich MŚP z sektorów: meblarskiego

i aparatury precyzyjnej. Główne wnioski tego badania były następujące:na krótką metę wzornictwo przemysłowe może podnieść koszty produkcji. W średnim dystansie, inwestycje zwracają się wielokrotnie;Przedsiębiorstwa inwestujące relatywnie duże sumy we wzornictwo dysponują lepszymi produktami i osiągają wyższą pozycję na rynku niż te, które inwestują mało lub wcale. „Wyższa pozycja na rynku” oznacza, że przedsiębiorstwa o wysokim poziomie inwestycji we wzornictwo osiągają procentowy wzrost skutecznie wprowadzonych na rynek produktów, wzrost sprzedaży w kraju i za granicą i poprawę wizerunku firmy.W sektorze wytwarzania mebli istnieje pozytywny związek między poziomem inwestycji we wzornictwo, a wynikami sprzedaży, udziałem w rynku i poziomem innowacyjności. Innymi słowy: producent mebli, który inwestuje relatywnie dużo we wzornictwo przemysłowe, osiąga relatywnie większą sprzedaż, większy udział w rynku i wprowadza więcej nowych produktów na rynek.W sektorze aparatury precyzyjnej istnieje pozytywny związek między poziomem inwestycji we wzornictwo a zyskiem przed opodatkowaniem, wzrostem zysku, średnią roczną sprzedażą, procentowym udziałem w eksporcie, innowacyjnością i tempem rozwoju nowych produktów. Innymi słowy: producent aparatury precyzyjnej, który dużo inwestuje we wzornictwo przemysłowe osiąga lepsze rezultaty w zakresie: zysku, poziomu sprzedaży, eksporcie, rozwoju nowych produktów, szybkości wprowadzania ich na rynek.

7.8 WIELKA BRYTANIAW Wielkiej Brytanii przeprowadzone przez Radę Wzornictwa studium po nazwą „Projektowanie i Ekonomia” zawierało m.in. ocenę zwrotu nakła-dów poniesionych na projektowanie. Typy projektów poddanych badaniu (obejmującym 220 przedsiębiorstw produkcyjnych) obejmowały całe spektrum rodzajów projektowania, włącznie z projektowaniem konstrukcyjnym, projektowaniem opako-wań, grafiki, wzornictwa przemysłowego i ergonomii. Zgromadzono dane dotyczące kosztów profesjonalnych projektów, wykonywanych za-równo przez niezależne firmy projektowe, jak i projektantów etato-wych, oraz dane dotyczące całkowitych kosztów wdrożenia projektów, obejmujących rozwój projektu, wykonanie narzędzi, wdrożenie, wpro-wadzenie na rynek itd. Wyciągnięto następujące wnioski:85% badanych projektów przyniosło zwrot poniesionych nakładów po-przez wzrost sprzedaży, wyższy margines zysku i / lub niższe koszty produkcji;Spośród tych projektów, które przyniosły zysk, 47% przyniosło całko-wity zwrot nakładów poniesionych na projektowanie w ciągu roku lub

43

wcześniej. Średnio nastąpiło to po roku i trzech miesiącach. Sprzedaż wzrosła średnio o 41%.(Źródło: Design in Britain 1997-98)Przeznaczenie 1% od obrotu na rozwój produktu i projektowanie ma wpływ na wzrost obrotów i zysków od 3% do 4% w ciągu pięciu lat.(Źródło: Design in Britain 1997-98)Raport stwierdza: „przeprowadzone badanie dowodzi, że stosowanie projektowania nie tylko jest opłacalne, ale dobrze zrobione projekty zwracają się bardzo szybko”.

W oparciu o przeprowadzone badania większość rządów i producentów z krajów Unii Europejskiej ma świadomość roli, jaką design odgrywa w podnoszeniu konkurencyjności ich firm. Dlatego stale rosną ich wydatki na projektowanie. W roku 1994 wydatki na same honoraria dla projek-tantów wynosiły 8,2 mld EUR, a w roku 2000 wzrosły do ok. 12 mld EUR. W tym 36% wydano na projektowanie graficzne, 24% na rozwój produktów, a 40% na projektowanie otoczenia (wnętrza, sklepy itp.)

Wydatki na projektowanie (honoraria) w poszczególnych państwach U.E. w mld. EUR (1994):Wielka Brytania – 2.2Niemcy – 2Francja – 0.64Hiszpania – 0.64Włochy – 0.64Holandia – 0.51Dania – 0.51Irlandia – 0.25Belgia – 0.25Portugalia – 0.25Grecja – 0.13Luksemburg – 0.13E.U. (suma) – 8.2

Wnioski: Badania przeprowadzone w Danii, Holandii, Wielkiej

Brytanii, Norwegii dowiodły, że ok. 80% przedsiębiorstw inwestujących we wzornictwo odnotowało zdecydowany wzrost dochodów.

W większości krajów U.E. systematycznie rosną nakłady na wzornictwo i liczba przedsiębiorstw inwestujących w usługi projek-towe.

44

8. PROJEKTOWANIE A POLITYKA PAŃSTWA1

8.1 RÓŻNICE W PODEJŚCIU DO POLITYKI STOSOWANIA WZORNICTWA: Na poziomie ogólnokrajowym aktywna polityka w odniesieniu do

wzornictwa istnieje np. w: Danii, Finlandii, Norwegii, Korei Pd., Irlandii, Niemczech, Nowej Zelandii, Szwecji, Wlk. Brytanii, a także w Singapurze i Kanadzie

Na poziomie regionalnym istnieje np. w: Australii, Francji, Włoszech

Ogólnokrajowa polityka promocji i tworzenie międzynarodowych, regionalnych centrów projektowania: Wielka Brytania – w Europie, Korea Pd. – w Azji

Promocja wzornictwa w skali regionalnej, skoncentrowana jest na promocji marki i produktów regionalnych

8.2 CELE DŁUGOFALOWE POLITYKI - WARTOŚCI PROSPOŁECZNE I NOWA JAKOŚĆ WNOSZONA DO ŻYCIA PUBLICZNEGO: Projektowanie wpływa na stały wzrost ekonomiczny i jakość życia

dzięki kształtowaniu środowiska; oddziaływuje zarówno na jed-nostki jak i większe społeczności

Strategia ekonomiczna, uwzględniająca potrzeby konsumentów to nie wszystko – strategia projektowa musi uwzględniać aspekty ekonomiczne, kulturowe, a zwłaszcza społeczne

8.3 POLITYCZNE ZNACZENIE PROJEKTOWANIA:Strategia projektowa stosowana w krajach zaawansowanych ekono-micznie uwzględnia aspekty odpowiedzialności społecznej. Dzieje się to zwłaszcza poprzez: Odpowiednie projektowanie środowiska Uwzględnianie wartości społecznych w projektach dla jednostek

i większych społeczności Uwzględnianie roli wzornictwa w strategii ekonomicznej prowa-

dzącej do ekonomicznego wzrostu Uwzględnianie roli wzornictwa w zwiększaniu zysków z eksportu Stosowanie wzornictwa jako czynnika wspomagającego przedsię-

biorczość

8.4 ELEMENTY STRATEGII PROJEKTOWEJ WPŁYWAJĄCE NA OBRAZ PAŃ-STWA: Wzmacnianie identyfikacji narodowej i wizerunku państwa Wzrost poziomu edukacji Podnoszenie jakości życia i wzrost zamożności Poprawa wyglądu środowiska Oddziaływanie wzornictwa na zachowania jednostek i

społeczności

8.5 EKONOMIA: Wzornictwo jest elementem strategii gospodarczej prowadzącej

do ekonomicznego wzrostu

1 Na podst. „Design Policy and Promotion Programmes in Selected Countries and Regions”; Designum - Finlandia, 2003

45

Coraz wyraźniejsza jest tendencja przesuwania produkcji na wschód z powodu niższych kosztów produkcji. Inwestycje w sektor badawczo rozwojowy (w tym we wzornictwo) są strategicznym celem państw europejskich. W sektorze produkcyjnym Europa nie może wygrać konkurencji ze wschodem. W sektorze projektowym konkurencja jest możliwa i konieczna.

Stosowanie wzornictwa zwiększa zyski z eksportu Stosowanie wzornictwa wzmacnia skuteczność i międzynarodową

konkurencyjność sektora biznesu Wzornictwo wspomaga przedsiębiorczość Tworzy nowe miejsca pracy i pomaga w aktywizacji zawodowej

8.6 CZYNNIKI NA POZIOMIE RZĄDOWYM MAJĄCE WPŁYW NA STOSOWA-NIE WZORNICTWA: Procedury rządowe uwzględniające interdyscyplinarną specyfikę

projektowania Wykształcenie i świadomość polityków i społeczeństwa Poziom nakładów ponoszonych na badania i rozwój Poziom uprzemysłowienia kraju Poziom rozwoju ekonomicznego

Wnioski: W zależności od lokalnej specyfiki istnieją różne podejścia

rządów do aktywnego wspomagania stosowania wzornictwa. Większość polityków państw liczących się na świecie jest świadoma znaczenia wzornictwa, traktuje je jako stały element strategii rozwoju państwa, tworzy odpowiednie struktury państwowe umożliwiające rozwój, stosowanie i promocję wzornictwa.

Wzornictwo stymuluje rozwój gospodarczy, wzrost zamożności kraju i obywateli, oraz ma pozytywny wpływ na rozwój kulturowy społeczeństwa

Dzięki wzornictwu poprawia się wygląd środowiska, percepcja kraju przez obcokrajowców i jego mieszkańców. Dobrze zaprojektowane produkty są atutem eksportowym, a rozwój produkcji niweluje bez-robocie. Są to elementy uwzględniane w kampaniach wyborczych polityków wielu państw.

46

9. UNIA EUROPEJSKA

W 2002 roku z inicjatywy Komisji Europejskiej utworzono komitet, którego zadaniem jest stworzenie ogólnoeuropejskiej sieci stowarzy-szeń projektantów pod nazwą DESIGN EUROPE, odpowiedzialnej za koordynację polityki projektowej w różnych krajach, w celu podnie-sienia konkurencyjności gospodarki europejskiej. Obecnie tworzony jest również program Design for the Future Needs (Projektowanie Odpowiadające na Potrzeby Przyszłości): Potrzeby obywateli Europy, jej gospodarki i kultury.

9.1 PROGRAMY UNII EUROPEJSKIEJ A DESIGN1:Piąty Program Ramowy zawiera niewiele programów bezpośrednio od-noszących się do designu. Poprzedni program ramowy był skierowany do MŚP i w znacznym stopniu dotyczył wzornictwa. Piąty Program Ramowy zawiera programy:- „Made it” - w którym mówi się o rozwoju oprogramowania dla

MŚP ułatwiającego dostęp do designu- „The European Design Prize” – kontynuacja poprzedniego

programu

„The Action Plan for Innovation in Europe” zawiera podprogramy:- „Showcase” – promocja innowacyjności w MŚP- „Strategist” – definiowanie, koordynacja, integracja strategii

wpływa-jących na skuteczność projektów. Rozpowszechnianie dobrych przykładów

- „Pride” – wspomaganie zarządzania projektem. Rozpowszechnianie informacji o podejmowanych krokach

- „Lifestyle” – wsparcie przekazywania wiedzy i nauczania przeła-mującego kulturowe i sektorowe bariery

- „Eco Innovation” – wspieranie stosowania technik używanych do ochrony środowiska w projektach innowacyjnych

- „Clip” – ułatwianie wymiany doświadczeń dotyczących różnych pro-jektów i współpracy ponadnarodowej

- „Craft” – dofinansowanie badań nad stosowaniem designu przez MŚP w ramach programu innowacyjnego dla MŚP. Wymaga współ-pracy z partnerem z innego kraju członkowskiego Unii Europejskiej. Pokrywa koszty projektowania.

Wzornictwo przemysłowe było jednym z priorytetowych sektorów Programu Ramowego „Kultura 2000” w 2002 roku. Program przedłużony jest do 2006 roku.

W ramach Europejskich Funduszy Strukturalnych, projekty dotyczące m.in. wzornictwa mogą być finansowane przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

W ramach Inicjatyw Wspólnotowych wzornictwa mogą dotyczyć fundusze: Interreg III, Urban II i Equal.

1 Na podst. ICSTI Statement – „Design and Development”; Irlandia 2002

47

Sektor edukacyjny wspierany jest przez programy: Socrates / Erasmus – wymiana studentów i wykładowców, oraz Leonardo da Vinci – projekty badawcze.

W ramach wspierania rozwoju regionów Unia Europejska chętnie dofinansowuje przedsięwzięcia, w których dla producentów z danego obszaru, zagrożonego upadkiem, pracują projektanci z różnych krajów. Pozwala to na wymianę doświadczeń, oraz na spotkanie różnych trady-cji i kultur, a także na dostarczenie producentom możliwie najlepszych projektów. Rodzi się pytanie o zagrożenie utraty własnej tożsamości. Z drugiej strony takie podejście daje szanse na stworzenie optymalnych produktów, odpowiadających potrzebom nowego, globalnego świata. Tego typu działania podejmowane są w Europie coraz częściej. W ten sposób poszukiwane są projekty mające ożywić lokalny przemysł w Toskanii. Taką samą filozofię przyjęło również kierownictwo kojarzonej do niedawna tak silnie ze Skandynawią firmy IKEA. Od niedawna ich zespół projektantów mówi wszystkimi językami świata.

48

10. POLITYKA PAŃSTWA WOBEC WZORNICTWA PRZEMYSŁOWEGO W POLSCE

Prekursorka wzornictwa przemysłowego, czyli sztuka użytkowa była w Polsce, w dwudziestoleciu międzywojennym takim samym objawieniem jak użytkowa sztuka skandynawska. Proste formy, naturalne materiały, wyrafinowany detal, to wszystko przyniosło deszcz nagród na dwóch światowych wystawach w Paryżu. Jednak brak świadomości w kręgach wytwórców i brak narzędzi promujących wzornictwo przemysłowe były przyczyną, że ciekawe i zauważane w kraju i za granicą projekty nie trafiały do wielkoseryjnej produkcji. Pod koniec lat 30-tych dzięki zabiegom późniejszej twórczyni Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, Wandy Telakowskiej, Ministerstwo Przemysłu i Handlu przygotowało program subwencji dla placówki pośrednictwa pracy służącej plastykom współpracującym z przemysłem1. Realizację programu wstrzymał wy-buch drugiej wojny światowej. Po wojnie przyszły lata komunizmu i nastąpiło przerwanie naturalnego rozwoju. W tym samym czasie wzornictwo szwedzkie, duńskie i fińskie, które startowały z tego samego miejsca, rozwijały się konsekwentnie i wyrobiły sobie światową markę. Nie znaczy to, że nic się przez te kilkadziesiąt lat w Polsce nie działo. Zmienił się ustrój i przez kilkadziesiąt lat gospodarka rynkowa istniała w szczątkowej postaci. Na rynku krajowym, w gospodarce niedoboru problemem stało się wyprodukowanie produktów, a nie ich sprzedaż. Z prawdziwą konkurencją mierzyły się głównie przedmioty przeznaczone na eksport. W tak zmienionej sytuacji, inna stała się rola wzornictwa przemysłowego. Oczywiście racjonalizacja produkcji, względy technologiczne zawsze odgrywały rolę, ale główny akcent został przesunięty na problemy społeczne i wpływ wzornictwa na kulturę ludzi obcujących z pięknymi, dobrze zaprojektowanymi przed-miotami. Taka była teoria i dążenia. Praktyka często nie pozwalała na realizowanie tych założeń.

1 W. Telakowska „Wzornictwo moja miłość” IWP, 1990

49

10.1 WYDZIAŁ WYTWÓRCZOŚCI, BNEP, IWPW 1945 roku przy Ministerstwie Kultury utworzono Wydział Wytwór-czości (działający dzięki dotacji z Ministerstwa Przemysłu i Handlu) – pierwszą w krajach komunistycznych komórkę w strukturze zarzą-dzania państwem, łączącą sprawy plastyki i produkcji przemysłowej. W roku 1947 Wydział Wytwórczości przekształcono w podlegające mi-nistrowi kultury i sztuki, a współdziałające z Ministerstwem Przemysłu Biuro Nadzoru Estetyki Produkcji /BNEP/, od 1949 roku działające w ramach Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Do jego zadań należało: „podniesienie i utrzymanie należytego poziomu estetycznego wytworów produkcji przemysłu państwowego oraz nadzorowanej przez państwo produkcji przemysłowej, rzemieślniczej i chałupniczej”, poprzez „oce-nianie jakości estetycznej plastycznych form produkcji, dostarczanie wzorów i modeli oraz poradnictwo, organizowanie współdziałania od-powiednio przygotowanych plastyków z wytwórczością, propagowanie udziału sztuki w zaspokajaniu potrzeb gospodarczych, prowadzenie prac badawczych w kraju i za granicą”1. W 1950, w oparciu o spe-cjalistów z BNEP utworzono Instytut Wzornictwa Przemysłowego. Wszystkie te instytucje powstawały dzięki staraniom prof. Wandy Telakowskiej, próbującej niestrudzenie realizować własne hasło: „Piękno na co dzień i dla wszystkich”. Jej społecznikowskie podejście kształtowania człowieka poprzez obcowanie z pięknymi, mądrymi przedmiotami, oraz próby twórczego wykorzystywania tradycji ludowej w produkcji przemysłowej, przegrały jednak w konfrontacji z realiami „przodującego ustroju”. Niezrozumienie ze strony decydentów, polityka rozwoju przemysłu ciężkiego, a później oparcie produkcji na zagra-nicznych licencjach w latach 70-tych, nie sprzyjały rozwojowi wzornictwa w Polsce. Działalność Instytutu Wzornictwa Przemysłowego skupiała się głównie na obszarze mieszkania i dotyczyła przede wszystkim projektowania tkanin, szkła, ceramiki i mebli, a także ubiorów. Od 1960 roku projektowaniem mody zajmowało się utwo-rzone z kilku pracowni IWP Centralne Biuro Wzornictwa Przemysłu Lekkiego. Począwszy od lat sześćdziesiątych przedmiotem prac proje-ktowych prowadzonych w instytucie stały się narzędzia, sprzęt gospo-darstwa domowego, środki transportu i ubrania robocze. Prowadzono również prace badawcze, zwłaszcza z zakresu ergonomii, oraz proble-mów dotyczących dzieci i osób niepełnosprawnych. Inną gałęzią dzia-łalności IWP było promowanie dziedziny Wzornictwa przemysłowego. W świetnie zlokalizowanym budynku instytutu, odbyło się szereg wystaw i seminariów pokazujących możliwości i osiągnięcia wzornictwa polskie-go i zagranicznego. Imprezy takie instytut organizował również w innych miastach Polski i w innych krajach. W bibliotece IWP zgroma-dzono ogromną ilość wartościowych publikacji o wzornictwie. Kierunki działania IWP miały zwolenników i przeciwników, ale jest faktem, że w latach 50-tych i 60-tych była to dynamicznie rozwijająca się instytucja, o jasno określonym przez prof. Telakowską programie. Po jej przejściu na emeryturę w latach 70-tych instytut stał się instytucją zbiuro-kratyzowaną. Mimo wysiłków pracowników nie mógł działać efek-tywnie w niesprzyjającej sytuacji popierania przez rząd produkcji 1 K.Czerniewska, J. Olejniczak „Z dziejów wzornictwa w powojennej Polsce (1945-1950); IWP 1989

50

licencyjnej, a nie opartej na polskich projektach. Struktura IWP i jego zadania wpisane były w system obowiązujący w PRL. Po roku 1989, w nowej sytuacji gospodarczej, instytut wymagał sformułowania nowego programu i strategii. Podobne instytucje w Czechach i na Słowacji zostały skutecznie zreformowane i przekształcone w Centra Designu. Ich działalność skupiła się na promocji wzornictwa, doradztwie i poś-redniczeniu między środowiskiem projektantów i producentów. Mimo opracowanego w 1994 roku na zlecenie Krajowej Izby Gospodarczej (Exprom), przez niemiecką firmę doradczą Internationale Cooperation und Transfer GMBH (I.C.T.) programu reformy IWP, jego struktura w zasadzie pozostała niezmieniona. Ministerstwo Gospodarki otrzymało profesjonalne opinie prof. Jerzego Ginalskiego i prof. Wojciecha Wybieralskiego na ten temat, ale również one nie miały wpływu na zmianę sytuacji. Przedmiotem zainteresowania i podstawowym źródłem dochodów stał się głównie atrakcyjnie położony budynek, a nie mieszcząca się w nim instytucja i jej sensowna przyszłość. Udało się co prawda obecnej dyrekcji wyprowadzić IWP z zupełnej zapaści finan-sowej, do której doprowadziły go poprzednie władze, ale nie ma obecnie wiarygodnego krótko i długoterminowego planu restruktury-zacji instytutu, ani polityki personalnej, która sprzyjałaby modernizacji. Struktura, priorytety i efekty działań nie odpowiadają aktualnym potrzebom, zwłaszcza, że IWP jest wciąż jedyną instytucją państwową odpowiedzialną za promocję i rozwój wzornictwa w Polsce. Do pozytywów należą programy „Dobry Wzór” i Design Młodych”, ale to stanowczo za mało jak na potrzeby wzornictwa w Polsce znaczenie i skalę tej instytucji. Słuszny w założeniu program promocji polskich producentów i polskiego wzornictwa - „Dobry Wzór”, nie jest reprezentatywny dla prawdziwego obrazu polskiej gospodarki. W dzisiejszych czasach potrzebne jest aktywne Centrum Wzornictwa, zajmujące się skuteczną promocją tej dziedziny i pośrednictwem między projektantami i producentami. Paradoksalnie należy to do zadań IWP, ale obecnie trzeba to robić zupełnie inaczej. Do tego potrzebni są nowi, dynamiczni ludzie. Instytucja taka, finansowana z budżetu państwa nie powinna sama zajmować się projektowaniem, a próbuje również to robić obecnie. Miało to sens w poprzedniej epoce, ale dzisiaj nosi znamiona dotowanej przez państwo konkurencji dla działających na wolnym rynku projektantów. Efekty aktualnych działań pionu badawczego instytutu nie są szeroko upowszechniane i wiedza profesjonalnego środowiska projektantów o nich oraz możliwość za-stosowania w praktyce są znikome. W roku 2004 zasłużona, działająca od 54 lat placówka wciąż istnieje, ale, mimo dobrej woli i wysiłków dyrekcji i pracowników, dryfuje bez odpowiadającego potrzebom czasu programu i wizji na przyszłość.W roku 1998 prof. Ginalski i prof. Wybieralski przygotowali dla Ministerstwa Gospodarki ekspertyzy dotyczące rozwoju wzornictwa w Polsce i aktywnej polityki państwa w tej dziedzinie. Utworzenie nowoczesnego Centrum Wzornictwa było jednym z elementów propo-nowanych działań. Większość sugerowanych w ekspertyzach rozwiązań znalazło się w opracowanym przez Ministerstwo Gospodarki w 1999 roku projekcie programu: „Zwiększanie Innowacyjności Gospodarki w Polsce do 2006 roku”. Jednak w ostatecznej wersji programu rozdział dotyczący wzornictwa został zlikwidowany. Gdyby tam pozostał i był realizowany, program

51

rozwoju polskiej gospodarki byłby porównywalny z programami innych krajów. Tak niestety się nie stało.

52

10.2 INICJATYWY REGIONALNETymczasem udaje się realizować inicjatywy regionalne.W ramach „Regionalnej strategii innowacji województwa śląskiego na lata 2003-2004” pod nazwą „Wyobrażenia Tworzą Rzeczywistość” w roku 2003 rozpoczęto realizację budowy Centrum Przedsiębiorczości pn. „Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości” w Cieszynie. Do zadań Centrum przedsiębiorczości mają należeć: Promowanie wzornictwa i projektowania użytkowego Zwiększenie wykorzystania prawa własności przemysłowej Wspieranie kultury innowacyjności w systemie edukacji Wspieranie powstawania innowacyjnych firmStymulacja wzrostu ekonomicznego i społecznego Województwa Śląskiego ma się odbywać poprzez rozwój MŚP, a zwłaszcza: Wzrost innowacyjności i konkurencyjności firm dzięki poprawie

wzornictwa i promocji Zapewnienie stałych form doradztwa i pomocy, zwłaszcza nowo

po-wstałym MŚP Tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze turystycznym i gospo-

darczym Zwiększenie atrakcyjności miasta i regionu, a w konsekwencji

wzrost dochodów z turystykiInwestycja finansowana jest dzięki funduszowi PHARE (1.7 mln EUR), oraz ze środków krajowych ok. 670 tys. EUR.Nie ulega wątpliwości, że pomysł zlokalizowania Regionalnego Centrum Wzornictwa, bo takim w rzeczywistości ma być „Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości” w uprzemysłowionym i borykającym się z restruk-turyzacją Województwie Śląskim jest bardzo słuszny. Dotychczasowe działania organizatorów są prowadzone racjonalnie i skutecznie. Stoi teraz przed nimi zadanie sformułowania szczegółowego programu działań i skompletowanie odpowiedniego zespołu do jego realizacji. Aktywność i racjonalne działania organizatorów pozwalają wierzyć, że będzie to wkrótce Centrum Wzornictwa z prawdziwego zdarzenia. Nowością jest w tym przypadku umocowanie Regionalnego Centrum Wzornictwa w strukturze organizacyjnej miasta. Zazwyczaj tego typu jednostki podlegają władzom centralnym (ministerstwom) lub regional-nym.

Inną inicjatywą jest organizowane w Gdyni, w ramach Pomorskiego Parku Naukowo Technologicznego, Pomorskie Centrum Designu. Jest to wspólne przedsięwzięcie Gminy Miasta Gdynia i Pomorskiego Centrum Technologii. Jego celem jest rozwój gospodarczy województwa pomor-skiego. Oferta PPNT skierowana jest do MŚP zainteresowanych wdraża-niem wyników prac naukowo-badawczych i projektowych, dzięki transferowi wysoko zaawansowanych technologii z nauki do przemysłu. Wzornictwo przemysłowe jest obok biotechnologii, ochrony środowiska i informatyki jednym z obszarów działania PPNT. Środki uzyskane na realizację tej inwestycji z funduszu PHARE i od Gminy Gdynia to 3,5 mln EUR. Koniec inwestycji planowany jest w drugiej połowie 2005 roku.

Z inicjatywy władz niemieckiego landu Hesja, w czerwcu 2003 roku odbyła się w Poznaniu prezentacja osiągnięć heskiego wzornictwa

53

i seminarium poruszające problemy wzornictwa w Niemczech i w Pol-sce. Kierownictwo Design Zentrum Hessen zaproponowało Urzędowi Mar-szałkowskiemu Wielkopolski pomoc w zorganizowaniu Centrum Designu w Poznaniu. Mimo wysiłków strony niemieckiej, oferta dotych-czas nie doczekała się realizacji przez stronę polską.

54

10.3 RADA WZORNICTWABardzo istotnym elementem systemu organizacji wzornictwa na szczeblu rządowym jest ciało, umocowane w strukturach państwa, sku-piające decydentów i autorytety z dziedzin związanych z wzornictwem. Ciało takie może formułować strategię rozwoju tej dziedziny i nadzoro-wać jej realizację.Taką rolę w wielu państwach pełni Rada Wzornictwa. W Polsce w 1959 roku została powołana do życia, działająca pod kie-runkiem wiceprezesa Rady Ministrów Rada Wzornictwa i Estetyki Pro-dukcji Przemysłowej, która wytyczała kierunki rozwoju i stosowania wzornictwa w gospodarce do roku 1968.Do jej zadań należało: badanie stanu wzornictwa i estetyki produkcji w kraju i za granicą przedstawianie wniosków skierowanych do poszczególnych

pionów gospodarki narodowej opiniowanie zamierzeń instytucji w zakresie estetyki produkcji inspirowanie do działań legislacyjnych w dziedzinie wzornictwaRada dysponowała stałym sekretariatem i specjalistycznymi komisjami, sprawowała nadzór nad działalnością Instytutu Wzornictwa Przemysło-wego, dążyła do stworzenia stałych służb wzornictwa w przemyśle, oraz do stworzenia zawodu projektanta form przemysłowych. Z inicja-tywy Rady prezes Rady Ministrów ustanowił nagrody za szczególne osiągnięcia w rozwijaniu wzornictwa i estetyki produkcji przemysłowej dla twórców i wykonawców wzorów, zakładów produkcyjnych i zespo-łów oraz osób wyróżniających się w tej dziedzinie. Nagrody przyznano w latach 1962, 1966 i 1970.

Uchwałą Rady Ministrów Nr 61/75 z 29.03.1975 roku powołana została Rada Wzornictwa Przemysłowego, organ opiniująco-doradczy mający zapewnić prawidłowy rozwój wzornictwa przemysłowego. Przewodni-czący Rady i jej członkowie powoływani byli przez Prezesa Rady Minis-trów. Do głównych zadań Rady należało: rozpatrywanie i opiniowanie podstawowych problemów w

dziedzinie wzornictwa przemysłowego tworzenie warunków rozwoju wzornictwa inspirowanie do działalności związanej z wzornictwem przemysło-

wym w poszczególnych dziedzinach gospodarki narodowejDo zadań szczegółowych należało również inicjowanie i opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i zadań wzornictwa przemysłowego, oraz badanie stanu wzornictwa w kraju i za granicą.

Przewodniczącym Rady został wiceprezes Rady Ministrów, jego zastęp-cą podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, a członkami podsekretarze stanu w ministerstwach: przemy-słu ciężkiego, budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych, kul-tury i sztuki, leśnictwa i przemysłu drzewnego, handlu wewnętrznego i usług, przemysłu chemicznego, handlu zagranicznego i gospodarki morskiej, przemysłu lekkiego, przemysłu maszynowego, oraz wicepre-zesi Urzędu Patentowego PRL, Polskiego Komitetu Normalizacji i Miar, Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni

55

Budownictwa Mieszkanio-wego, Zarządu Głównego Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy, a także reprezentanci środowisk twórczych: Sekcji Projektowania Związku Polskich Artystów Plastyków, Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych, Stowarzyszenia Architektów Polskich, oraz dyrektor Instytutu Wzornictwa Przemysłowego. Rada powołała resor-towe zespoły konsultacyjne, na czele których stali reprezentujący posz-czególne resorty członkowie Rady.1 Dzięki staraniom Rady Ministerstwo Kultury i Sztuki wydzieliło wzornictwo przemysłowe jako dziedzinę twórczości w wyższym szkolnictwie plastycznym i powołało w roku 1977 Wydział Wzornictwa Przemysłowego w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, jako drugi samodzielny wydział obok istniejącego dotych-czas Wydziału Form Przemysłowych w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.8 kwietnia 1977 roku Rada Ministrów podjęła uchwałę nr 57/77 w sprawie rozwoju wzornictwa przemysłowego, która m.in.: określiła pojęcie wzornictwa przemysłowego jako dziedzinę twór-

czości, która zajmuje się nadawaniem walorów estetycznych i użytkowych wyrobom przemysłowym

zobowiązywała ministrów i inne organy centralne do ustalenia odpowiedniej do potrzeb i specyfiki resortów organizacji wzornictwa w podporządkowanym im jednostkach, oraz zorganizowanie w nich zaplecza wzornictwa, w szczególności zaplecza badawczo-rozwojo-wego i technicznego, a także zapewnienia projektantom korzystania z niego

zobowiązywała producentów wyrobów przemysłowych do zapewnie-nia projektom z zakresu wzornictwa ochrony prawnej w kraju i za granicą

tworzyła zawód projektanta wzornictwa przemysłowego, którym mogła być osoba posiadająca wyższe wykształcenie i odpowiednie doświadczenie zawodowe w dziedzinie wzornictwa przemysłowego

29.03.1978 roku Prezes Rady Ministrów wydał zarządzenie Nr 29/78 nowelizujące zadania Rady. Istotnym punktem było postanowienie, że ustalenia zatwierdzone przez przewodniczącego Rady – wiceprezesa Rady Ministrów obowiązują ministrów, kierowników urzędów central-nych, wojewodów i prezydentów miast wojewódzkich. Miało to ułatwić egzekwowanie postanowień Rady. Rzeczywistość ówczesna pozwalała jednak decydentom różnych szczebli na ignorowanie powyższej uchwały.W listopadzie 1979 roku podpisane zostało zarządzenie Nr 42/79 Ministra Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki w sprawie powołania „międzyresortowego zespołu programowego do programowania i kierunkowania indywidualnych działań projektowych wzornictwa prze-mysłowego”. Jego celem było opracowanie zasad projektowania „stan-dardowych wyrobów rynkowych”. Od października 1979 do maja 1981 roku nastąpiła przerwa w dzia-łaniach Rady Wzornictwa. Zarządzenie Prezesa Rady Ministrów Nr 15/81 z kwietnia 1981 roku zapoczątkowało kolejny etap działalności Rady pod kierunkiem kolejnego wicepremiera, który trwał do czerwca

1 Walerian Spychała, „Wzornictwo przemysłowe w latach 1975-1982, Działalność Rady Wzornictwa Przemysłowego”, IWP 1987

56

1982 roku. W posiedzeniach Rady organizowanych w stanie wojennym nie uczestniczyli przedstawiciele środowiska projektantów.Działalność Rady Wzornictwa została reaktywowana po pięcioletniej przerwie, w roku 1987 i trwała do roku 1989. W niepodległej Polsce Rada Wzornictwa znikła ze struktur rządowych. Żaden z kolejnych rządów nie doceniał roli wzornictwa przemysłowego, nie przywiązywano więc wagi do dalszego istnienia i działalności Rady. Rada Wzornictwa funkcjonowała z przerwami przez 30 lat. Przyszło jej działać w innej sytuacji gospodarczej i politycznej. Szereg postanowień Rady było uwarunkowane ówczesnymi realiami, w większości państwo-wego przemysłu i gospodarki nakazowo-rozdzielczej i nie ma odnie-sienia do dzisiejszych czasów. Część jej działań pozostała na papierze i w sferze werbalnej, co wynikało z fasadowego charakteru ówczesnego państwa. Mimo to należy zwrócić uwagę na pozytywne elementy i skut-ki działań Rady Wzornictwa. Należą do nich: Zaistnienie problemu i roli wzornictwa przemysłowego w świado-

mości członków rządu. Sprzyjało temu umocowanie Rady na wyso-kim szczeblu rządowym. Każdorazowo przewodniczącym Rady był wicepremier (w pierwszym okresie E. Szyr, a od połowy lat 70-tych: J. Tejchma, T. Pyka, J. Ozdowski, Z. Szałajda, J. Patorski). Częste zmiany wicepremierów były jednak przyczyną przerw w jej funkcjonowaniu.

Wpływ na stanowione prawo. Uchwała o wzornictwie przemysłowym z 1977 roku, zmiany w prawie autorskim, szereg rozporządzeń re-sortowych

Rozwój profesjonalnego szkolnictwa. Rozwój Wydziałów kształcą-cych projektantów wzornictwa w 7 Akademiach Sztuk Pięknych w kraju.

Wspieranie promocji wzornictwa przemysłowego w kraju i za granicą, oraz obecności polskich przedstawicieli w organizacjach międzynarodowych.

Reaktywowanie Rady Wzornictwa wydaje się być dzisiaj jednym z kluczowych elementów odbudowy prestiżu wzornictwa przemysłowego, oraz wzrostu świadomości o jego roli dla kultury i gospodarki. Umocowane na wysokim szczeblu władzy ciało może formułować strategię dotyczącą tej dziedziny Jego decyzje będą miały wpływ na szczegółowe działania organizacyjne w różnych dziedzinach fun-kcjonowania państwa. Tak dzieje się w większości państw o rozwiniętej gospodarce, tak dzieje się w innych państwach naszego regionu, tak wreszcie działo się przez wiele lat w Polsce. Rada Wzornictwa powinna jak najszybciej zostać reaktywowana.

57

10.4 EDUKACJAW przemówieniu inaugurującym rok akademicki 1927, dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie Józef Czajkowski zacytował słowa Cypriana Kamila Norwida mówiące o nierozerwalności tzw. sztuki czystej i sztuki projektowania przedmiotów. Mówił również o konieczności budowania własnej tożsamości, tworzenia współczesnej kultury materialnej ota-czającego świata. Dotyczyło to zwłaszcza rzeczywistości otaczającej Polaków po odzyskaniu niepodległości. „...nie ma sztuki stosowanej ani czystej, małej ani dużej, nie ma zdobnictwa, bo nie o zdobienie chodzi, lecz o tworzenie całości”1. Przemówienie dyrektora poświęcone było wadze projektowania przedmiotów i ich wpływie na używających je ludzi. Znamiennym jest, że ówcześni wykładowcy SSP, a później ASP w Warszawie tak wielką wagę przywiązywali do sztuki projektowania. Założyciele Spółdzielni „Ład” i wykładowcy tacy jak: Wojciech Jastrzębowski, Mieczysław Kotarbiński czy Karol Tichy podjęli próby nauczania projektowania w dwudziestoleciu międzywojennym. W powojennej Polsce już w latach 50-tych, pod kierunkiem Julii Kotarbińskiej utworzono Wydział Szkła i Ceramiki PWSSP we Wrocławiu. Pierwszy samodzielny Wydział Form Przemysłowych wyodrębniono w 1963 roku z Wydziału Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jednym z jego twórców i wieloletnim dziekanem był Andrzej Pawłowski.Założona w 1960 roku przez Jerzego Sołtana w ramach Wydziału Architektury Wnętrz ASP W Warszawie Pracownia Projektowania Przemysłowego, w 1977 roku przekształcona została w niezależny Wydział Wzornictwa Przemysłowego.Obecnie, oprócz krakowskiego i warszawskiego, Wydziały Wzornictwa (czasem Wzornictwa i Architektury Wnętrz, lub Form Przemysłowych), istnieją w Akademiach Sztuk Pięknych w Gdańsku, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi i Katowicach, a także na Politechnice Koszalińskiej. Zaczęły również działalność prywatne szkoły wyższe uczące projektowania dla przemysłu.Programy i jakość nauczania wzornictwa w Akademiach Sztuk Pięknych nie odbiegają od średniego poziomu światowego. Studenci i absolwenci Wydziałów Wzornictwa są laureatami nagród wielu międzynarodowych konkursów. Doceniając poziom nauczania, z uczelniami podejmują współpracę światowe. (np. Alessi, IKEA z WWP ASP w Warszawie, czy Volkswagen z WWP i AW ASP we Wrocławiu). Polscy studenci coraz częściej korzystają z możliwości studiowania w uczelniach zagranicz-nych w ramach programu Socrates/Erasmus. ASP w Krakowie i Warsza-wie są członkami Europejskiego Stowarzyszenia Szkół Artystycznych, Projektowania i Mediów CUMULUS, co poszerza ich możliwości kontak-tów międzynarodowych. W 2006 roku zaplanowana jest w Warszawie międzynarodowa konferencja tej organizacji, która będzie okazją do publicznej dyskusji o wzornictwie. WWP ASP w Warszawie wprowadził zgodny z Kartą Bolońską i ułatwia-jący międzynarodową porównywalność dwustopniowy system studiów. Obawy może budzić stopień niedofinansowania wydziałów wzornictwa przemysłowego przez państwo. Rozwój technologii powoduje koniecz-ność korzystania z nowoczesnych urządzeń. Taką 1 Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie. Cele i zadania. 1927

58

możliwość posiadają szkoły europejskie. Brak „uzbrojenia” naszych szkół w odpowiedni sprzęt może spowodować powstawanie luki między poziomem naucza-nia wzornictwa w Polsce i za granicą. Słuszne metodycznie nauczanie myślenia i praktyki zawodu może nie wystarczyć w pędzącym do przo-du i wciąż rozwijającym się technologicznie świecie. Nadzieja pozostaje w akcesji Polski do Unii Europejskiej i ew. dostępie do funduszy na do-finansowanie szkolnictwa. Rocznie Wydziały Wzornictwa opuszcza w Polsce ok. 100 absolwentów. Można szacunkowo przyjąć, że z dotychczas wykształconych w pol-skich uczelniach projektantów, w zawodzie pracuje ok. 10% - 15% (300-500 osób).Zazwyczaj jest tak, że nie wszyscy absolwenci różnych wydziałów podejmują pracę w wyuczonym zawodzie. Jednak sytuacja, w której pracy nie podejmuje ok. 90% absolwentów jest chora. Można powie-dzieć, że należałoby zmniejszyć liczbę szkolonych studentów, ale to nie prawda. Potencjał polskiej gospodarki powinien wchłonąć o wiele większą ilość projektantów. Dla przykładu można powiedzieć, że uczel-nie niemieckie co roku opuszcza ok. 1400 absolwentów1.Coraz więcej polskich projektantów znajduje pracę za granicą, ale przecież potrzeby w kraju są olbrzymie. Jest to więc marnowanie po-tencjału i włożonych w wykształcenie tych ludzi pieniędzy. Na zadane pytanie: „Czy widzi Pan nową falę emigracji wśród młodych Polaków?”, Kenneth J. Fairfax, Konsul Generalny Stanów Zjednoczonych w Krakowie odpowiedział: „W samych tylko Stanach Zjednoczonych żyje 11 mln Polaków – to blisko jedna trzecia mieszkańców Polski. General-nie , liczba Polaków żyjących poza granicami swojego kraju ciągle roś-nie. Za granicę wyjeżdżają wykształceni młodzi ludzie. Polska ich kształci i nie starając się ich zatrzymywać, robi wielki prezent m.in. Ameryce. Skąd u was taka potrzeba dawania nam prezentów?”2

Dla kontrastu można przytoczyć dane dotyczące zupełnie odmiennej tendencji, występującej obecnie w Irlandii, kraju, który tradycyjnie był „eksporterem” emigrantów. Jeszcze w 1994 roku z Irlandii wyemigro-wało 40 tys. ludzi. Gdy w drugiej połowie lat 90-tych, m.in. dzięki inte-ligentnemu stosowaniu wzornictwa, gospodarka irlandzka zaczęła działać bardzo sprawnie, sytuacja zmieniła się diametralnie. W 1998 roku do Irlandii przyjechało 30 tys., a w 2003 roku 50 tys. ludzi3.Słabą stroną naszego szkolnictwa jest niedostateczna ilość praktyk i stażów zawodowych studentów w przemyśle i w profesjonalnych fir-mach projektowych. Istniejący dawniej system został rozregulowany z powodu braku funduszy, partnerów w przemyśle i niedostatecznej ilości firm projektowych. Ten element kształcenia musi być odbudowa-ny.Modelem do którego powinno się dążyć jest międzyuczelniany system współpracy szkół uczących wzornictwa z politechnikami i uczelniami ekonomicznymi. Powinno się to odbywać zarówno w postaci wymien-nych prelekcji wykładowców, jak i wspólnych projektów studenckich. Elementy takiej współpracy istnieją, ale nie 1 Janusz Konaszewski. Referat na Konferencji Wydziałów Wzornictwa Przemysłowego w Skokach; 20032 „Miasto działa, państwo mniej” – wywiad z konsulem generalnym USA w Krakowie; Gazeta Wyborcza Wrocław 05.03.20043 A.Bradley – Referat na seminarium „Challenges of Design Promotion in Europe” Paryż; 2004

59

ma spójnego działania systemowego. Modelowym przykładem takiego działania jest program działający w sztokholmskiej szkole Konstfack1, która wspólnie z Sztokholmską Szkołą Ekonomiczną, Instytutem Karolinska i Politechniką Królewską utworzyły Sztokholmską Szkołę Przedsiębiorczości (SSES) . Na początku lat 90-tych wykładowcy i studenci Wydziałów: Form Przemysłowych ASP w Krakowie i Wzornictwa Przemysłowego ASP w Warszawie uczestniczyli w ramach programu europejskiej współpracy międzyuczelnianej TEMPUS w przedsięwzięciu p.n. „Management of New Product Development”. Wiedzę zdobytą w wiodących w tej dziedzinie ośrodkach w Anglii i Irlandii usiłowano następnie przekazać w Polsce w postaci konferencji, warsztatów i seminariów. Niestety były to jednorazowe wydarzenia i nie miały wpływu na działania systemowe. Trwałym efektem udziału w tym programie jest publikacja „Rozwój nowego produktu”2, autorstwa Jerzego Ginalskiego, Marka Liskiewicza i Janusza Seweryna, która do dzisiaj jest podstawowym źródłem wiedzy o tej dziedzinie w Polsce. W przeciwieństwie do stosunkowo wysokiego poziomu nauczania wzornictwa na poziomie wyższym, sytuacja nauczania wzornictwa lub wiedzy o wzornictwie na poziomie podstawowym i średnim jest niezadowalająca. Nie istnieje kompleksowy program nauczania o wzor-nictwie i sztuce użytkowej. Proponowane przez prof. Jerzego Ginalskiego zmiany w programie szkolnictwa średniego zmierzające do kształcenia średniej kadry specjalistów wzornictwa przemysłowego: modelarzy, operatorów komputerowych programów 2D i 3D itp. po-zostały tylko na papierze.3 Tego typu specjaliści kształceni są w wielu krajach, m.in. w Wielkiej Brytanii i Finlandii, a wiedza o wzornictwie przemysłowym i szerzej projektowaniu przedmiotów znajduje się w programach nauczania podstawowego większości krajów europej-skich.Potencjał polskich uczelni kształcących projektantów co roku jest do ocenienia podczas uczelnianych wystaw kończących rok akademicki i innych wystaw lokalnych, co dwa lata podczas Biennale Projektowania w Krakowie, a w ostatnim czasie można go było również zobaczyć na wystawach prezentujących dorobek młodych projektantów: w polskiej części IDoT (Italian Design on Tour), wystawie Wydziału Wzornictwa Przemysłowego ASP w Warszawie „Spotkanie” z okazji 100 lecia ASP w Warszawie, oraz podczas wyróżnionej nagrodą Biennale, wystawy „Wo-bec konsumpcji” zorganizowanej w ramach 4 Biennale Projektowania w St-Etienne we Francji.

1 Referat na konferencji Cumulus w Colle Val d’Elsa; 20022 J.Ginalski, M.Liskiewicz, J.Seweryn „Rozwój nowego produktu”; ASP Kraków, 19953 J.Ginalski „Polityka państwa na rzecz rozwoju wzornictwa” Ekspertyza dla Min. Gosp. 1998

60

10.5 OŚRODEK WZORNICTWA NOWOCZESNEGO MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIEUtworzony w 1979 roku skupia cenną kolekcję polskich projektów, głównie z okresu wczesnej działalności Instytutu Wzornictwa Przemy-słowego, ale również obiekty wcześniejsze, np. produkty Spółdzielni „Ład”, jak i późniejsze, do lat 70-tych. Kolekcja, która mogłaby i po-winna być ogólnodostępnym świadectwem tradycji i osiągnięć polskich projektantów, oraz inspiracją dla nowych pokoleń, z braku zrozumienia władz i braku funduszy, od pewnego czasu nie gromadzi nowych obiektów. Jej zbiory można zobaczyć na czasowych wystawach to-warzyszących pokonkursowym prezentacjom PRODECO,lub np. z okazji jubileuszu 50-lecia IWP. Były też istotnym elementem zorganizowanej Muzeum Narodowym w Warszawie w 2000 roku wy-stawy „Rzeczypospolite – polskie wyroby 1899-1999”. W niewielu państwach istnieją takie kolekcje i zadziwiające jest, że zamiast wyko-rzystać posiadany atut i zorganizować stałą ekspozycję, kolekcję czeka prawdopodobne przeniesienie poza Warszawę, gdzie może pełnić tylko funkcję martwego magazynu. A przecież aż prosi się, żeby taka kolekcja znalazła się w miejscu ogólnodostępnym, np. w budynku Instytutu Wzornictwa Przemysłowe-go, gdzie mogłaby być stale eksponowana i być świetnym dopełnieniem nowoczesnego Centrum Wzornictwa.

61

10.6 STOWARZYSZENIE PROJEKTANTÓW FORM PRZEMYSŁOWYCHUtworzone w 1963 roku jako społeczna organizacja służąca wymianie myśli i dbająca o wysoki poziom zawodu i jego promocję, na skutek zawirowań historii jest obecnie (od 1964 roku) jedynym reprezentan-tem Polski w światowej organizacji ICSID (International Council of Societies of Industrial Design). W roku 2003 SPFP zostało zaproszone do europejskiej organizacji BEDA (Bureau of European Design Associations). Zapadła już decyzja Zarządu BEDA o przyjęciu SPFP (formalne zatwierdzenie przez Walne Zgromadzenie nastapić ma w marcu 2005 w Oslo).Członkowie SPFP reprezentują Polskę na międzynarodowych spotka-niach, konferencjach i seminariach i zazwyczaj jako przedstawiciele jedynego kraju w Europie robią to bez instytucjonalnego i finansowego wsparcia władz państwowych. Prowadzone są obecnie działania zmie-rzające do zwiększenia ilości członków stowarzyszenia, ze specjalnym uwzględnieniem młodych, aktywnie uprawiających zawód projektantów, oraz rozszerzenia zasięgu terytorialnego organizacji na całą Polskę. Do SPFP należy ok. 100 projektantów. Mimo więc, że jest to pozarządowa organizacja społeczna, zastępuje często w swoich działaniach instytu-cje państwowe, zwłaszcza na obszarze promocji wzornictwa i kontak-tów międzynarodowych.W styczniu 2004 roku przedstawiciel SPFP reprezentował Polskę na konferencji poświęconej wspomaganiu wzornictwa przez Państwo w Paryżu, a w październiku uczestniczył w Regionalnym Spotkaniu doty-czącym wzornictwa w krajach Europy Środkowo - Wschodniej, organi-zowanym przez Węgierską Radę Wzornictwa w Budapeszcie.W latach 90-tych SPFP organizowało prezentacje polskiego wzornictwa na towarzyszących kongresom ICSID międzynarodowych wystawach w Taipei i Seulu. W 2003 roku SPFP było współorganizatorem prezentacji polskiego wzornictwa towarzyszącej włoskiej wystawie IDoT w Warszawie, a w 2004 polskiej wystawy na Biennale Projektowania w St.Etienne w ra-mach Roku Polskiego we Francji.Od 2003 roku SPFP wspomaga merytorycznie tworzone w Cieszynie Centrum Wzornictwa p.n. Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości. Jest również inicjatorem nadania nowej formy organizacyjnej Instytutowi Wzornictwa Przemysłowego.Członkowie Zarządu SPFP są członkami jury wielu konkursów krajowych i zagranicznych: m.in. BIO w Słowenii, Biennale Projektowania w Krakowie, Architektury Murator, oraz prelegentami seminariów. Publikują również artykuły na temat wzornictwa w prasie specja-listycznej i codziennej (m.in. w „2+3D” i „Gazecie Wyborczej”).Aktualnie SPFP jest w trakcie nawiązywania ściślejszej współpracy z Krajową Izbą Gospodarczą i Stowarzyszeniem Architektów Polskich.

Istniejąca równolegle Sekcja Projektowania Związku Polskich Artystów Plastyków nie odgrywa dzisiaj tak istotnej roli jaką odgrywała przez wiele lat, przed rozwiązaniem ZPAP w stanie wojennym.

62

10.7 CZASOPISMAPo zniknięciu z rynku zasłużonego miesięcznika „Projekt” i zaprze-staniu wydawania „Wiadomości IWP” nie istniało w Polsce fachowe pismo poruszające problemy wzornictwa przemysłowego. Pojawiały się sporadyczne wydawnictwa będące dodatkami do pism takich jak „Architektura – Murator”, czy „Elle Decoration”. Pisano o wzornictwie w periodykach piszących o wnętrzach, meblach, czy biurach, a także incydentalnie w tygodnikach i dziennikach wysokonakładowych, takich jak Newsweek, Business Week Polska, Rzeczpospolita, Gazeta Wyborcza.Od roku 2001 ukazuje się wydawany przez krakowską fundację „Rzecz Piękna”, kierowany przez Czesławę Frejlich, kwartalnik „2+3D”– pismo o projektowaniu na poziomie światowym. Pismo to jest nie tylko źródłem informacji o bieżących wydarzeniach w kraju i na świecie, ale stało się również miejscem wymiany myśli o projektowaniu, wiadomości o historii „dizajnu” (tak redakcja nazywa projektowanie), wiadomości praktycznych i dokumentów takich jak np. „Kodeks Postępowania Projektanta”, czy „Regulamin Organizowania Konkursów ICSID”. Szale-nie potrzebne pismo o bardzo wysokim poziomie edytorskim i me-rytorycznym, będące najlepszym w Polsce źródłem informacji o wzor-nictwie i elementem jego promocji, nie uzyskało dotacji rządowej, o którą się ubiegało i z wielkim wysiłkiem, ale skutecznie walczy o utrzymanie się na rynku.

63

10.8 TARGI, WYSTAWYIstotnym elementem promocji wzornictwa przemysłowego są publiczne prezentacje pozytywnych rezultatów pracy projektantów. Nadzieję mo-że budzić fakt, że wzornictwo zostało zauważone przez organizatorów Międzynarodowych Targów Poznańskich, oraz targów odbywających się w Centrum Targowym EXPO XXI w Warszawie. Prowadzone obecnie przez nich rozmowy ze środowiskiem projektantów powinny w niedługim czasie doprowadzić do sytuacji, w której wzornictwo przemysłowe stanie się istotnym elementem organizowanych przez te instytucje imprez handlowych.Pod koniec roku 2003, na zaproszenie rządu Danii, odbyła się w Kopenhadze prezentacja osiągnięć wydziałów projektowania polskich Akademii Sztuk Pięknych. Również w 2003 roku zorganizowanej przez agencję IDA wystawie włoskiego wzornictwa w Warszawie towarzyszyła zorganizowana przez SPFP prezentacja osiągnięć młodych polskich projektantów.Pozytywnym faktem jest włączenie wzornictwa przemysłowego do oficjalnej promocji Polski podczas koordynowanego przez Instytut Mickiewicza roku polskiego we Francji. Jedną z istotniejszych, tam organizowanych w 2004 roku imprez, jest Biennale Projektowania w Saint-Etienne, a Polska w roku 2004 jest jego honorowym gościem. Ekspozycja przygotowywana przez Fundację „Rzecz Piękna” i Stowarzy-szenie Projektantów Form Przemysłowych uhonorowana została przez organizatorów Grand Prix Biennale. Pod koniec 2004 roku polscy projektanci zaprezentowali swoje prace w Ośrodku Kultury Polskiej w Budapeszcie na wystawie „Design PL”.

64

10.9 WSPARCIE RZĄDOWEPo roku 1989 gospodarka polska przechodzi głębokie zmiany sys-temowe i strukturalne. Niektóre jej gałęzie padają, inne odnoszą suk-cesy. Jest to dla gospodarki okres wielkich szans, ale i wielkich pro-blemów. Z pewnością jednak polska gospodarka nie zniknie z dnia na dzień. Jest przedmiotem przekształceń własnościowych. Wiele dużych firm państwowych przechodzi w ręce zagranicznych koncernów. Najczęściej stają się wtedy producentami produktów zaprojektowanych w innych krajach. Jest jednak ogromna ilość MŚP (Małych i Średnich Przedsiębiorstw), które znajdują się najczęściej w prywatnych rękach i których produkcja skierowana jest głównie na całkiem duży rynek polski, choć coraz więcej odnosi również sukcesy eksportowe. Dla tych przedsiębiorstw najlepszym partnerem są polscy projektanci wzornic-twa. Dotychczas panująca w Polsce doktryna, dotycząca konkurencyj-ności gospodarki, a głoszona przez kolejne rządy, mówiła, że przedsię-biorstwa muszą walczyć z konkurencją poprzez obniżanie kosztów. Kosztów nie można jednak obniżać w nieskończoność, a doświadczenie uczy, że w innych krajach, takich jak np. Chiny, koszty produkcji są niższe niż w Polsce. Dlatego, aby produkt mógł być konkurencyjny, oprócz niższej ceny, powinien gwarantować lepszą jakość i mieć atrakcyjny wygląd, a więc być dobrze zaprojektowany. Ta oczywista, wydawałaby się prawda nie jest oczywista dla wielu producentów, zwłaszcza dla tych, którzy nigdy dotąd nie współpracowali z pro-jektantami wzornictwa. Przez tę fazę przechodziły wszystkie kraje odnoszące dzisiaj sukcesy gospodarcze i korzystające na co dzień z wzornictwa. W tym celu, w większości krajów uruchamiano programy ułatwiające pierwszy kontakt producenta z projektantem. Zazwyczaj polegało to na zarekomendowaniu odpowiednich fachowców i czę-ściowym lub całkowitym sfinansowaniu przez państwo pierwszego wspólnie realizowanego projektu. Jak przedstawiono w poprzednich rozdziałach, takie programy istniały dawniej i wciąż są realizowane w wielu państwach europejskich. W Polsce, do końca 2002 roku, istniały fundusze na tego typu działania w ramach programu PHARE. Niestety zostały wykorzystane tylko w niewielkim stopniu. Przyczyną tego był brak informacji. W opubliko-wanych warunkach ubiegania się o fundusze nie napisano wprost, że mogą one dotyczyć wzornictwa (mimo, że w szczegółowych opisach było to stwierdzone). Nie było takiej informacji na stronach interneto-wych, odpowiedzialnej za dystrybucję tych środków, Państwowej Agen-cji Rozwoju Przedsiębiorczości. Zajmujący się bezpośrednimi kontak-tami z beneficjentami funduszy urzędnicy niższych szczebli, z nielicz-nymi wyjątkami, w ogóle nie wiedzieli o możliwości finansowego wspomagania projektów wzorniczych. Te pieniądze już zostały straco-ne. W kolejnej edycji programu PHARE analogicznych środków na wzornictwo już nie przewidziano. W przygotowywanym przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej „Sektorowym Programie Operacyjnym” dotyczącym wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, w którym mówi się o „zwiększaniu sprawności wdrażania i komercjalizacji innowacji, w tym transferu technologii, osiąganemu m.in. dzięki

65

wzmocnieniu współpracy między sferą badawczo-rozwojową a gospodarką”, powinna być jasno opisana rola wzornictwa. Jeśli tak się nie stanie, to może się zdarzyć, że wbrew intencji twórców programu, projekty do 75% finansowane przez pro-gram, nie będą dotyczyły wzornictwa. Instytucją, która może być jednym z ogniw łączących świat polskich producentów ze światem projektantów jest Krajowa Izba Gospodarcza. Była ona zaangażowana w połowie lat 90-tych w próbę restrukturyzacji Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, oraz w inne działania zmierzają-ce do nadania wzornictwu właściwej rangi. Jednak po trwającym jakiś czas okresie aktywności, zmniejszyło się zainteresowanie KIG wzornic-twem. Na szczęście powróciło ono w przededniu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Najwyraźniej związane jest to z zauważeniem pozycji wzornictwa w krajach europejskich, z którymi nasza gospodarka będzie lada dzień skonfrontowana, a także z funduszami, które w U.E. są na wzornictwo przeznaczane. Rozmowy na temat współpracy prowadzi z KIG Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych, a Wydział Wzornictwa Przemysłowego ASP w Warszawie przygotowuje wspólnie z KIG cykl warsztatów i wykładów dla przedsiębiorców, mających pomóc w podniesieniu konkurencyjności ich firm. Jednostką organizacyjną WWP ASP jest powołane w 2004 roku Biuro Współpracy z Partnerami Zewnętrznymi, które w założeniu pełnić ma również rolę zaplecza Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych. Powołanie biura jest eksperymentem i kolejną próbą oddolnej organizacji działań dotyczą-cych wzornictwa przemysłowego w Polsce.

66

10.10 WZORNICTWO A INNOWACYJNOŚĆKolejnym, często spotykanym w Polsce nieporozumieniem jest utożsamianie wzornictwa przemysłowego wyłącznie ze stylizacją. Oczywiście projektant form przemysłowych jest w największym stopniu odpowiedzialny za ostateczny kształt produktu. Jednak projektowanie polega również na tworzeniu koncepcji zupełnie nowych produktów i modernizowaniu już istniejących. Chodzi tu nie tylko o stronę formalną, ale również użytkową i często konstrukcyjną. W krajach rozwiniętych gospodarczo projektanci form przemysłowych są uzna-nymi specjalistami i wspólnie z inżynierami biorą udział w tego typu pracach. Wiążącym się z tym problemem jest w ogóle sposób pozys-kiwania funduszy na projekty badawcze. Nakłady na badania i rozwój (B+R) są obok liczby zgłoszeń patentowych głównym wskaźnikiem innowacyjności. Dane statystyczne dowodzą, że w krajach europejskich zaangażowanie państwa ma istotny wpływ na osiągane w tej dziedzinie efekty. Dla przykładu: ilość zgłoszeń patentowych na 100 tys. miesz-kańców w roku 1997 wynosiła w Niemczech 331, w Szwecji 994, a w Polsce 91. Wzornictwo, które nie jest tylko stylizacją ma istotny wpływ na nowatorskie rozwiązania. W poprzednich rozdziałach opisano stopień zaangażowania państwa w rozwój wzornictwa w Niemczech i Szwecji. Dla kontrastu Włochy, w których gospodarka pozbawiona jest wsparcia rządowego, a wzornictwo choć powszechnie stosowane, ma jednak charakter głównie stylizacyjny, zajmują dopiero 10 miejsce w Europie pod względem zgłoszeń patentowych. Przekłada się to również na konkurencyjność włoskiej gospodarki. Włochy nie są liderem w tej dziedzinie2.Statystyki pokazują również różnice w wydatkach ponoszonych przez poszczególne kraje na badania i rozwój. Szwecja i Finlandia, które doskonale rozumieją rolę wzornictwa, na badania i rozwój przeznaczają odpowiednio: 4,3% i 3,4% PKB. Polska przeznacza 0,7% PKB3 i nakłady te systematycznie maleją. Już dzisiaj obok Grecji i Turcji zajmujemy ostatnie miejsca w Europie. Jeśli ta tendencja będzie trwała, nie mamy co marzyć o realnym wzroście konkurencyjności naszej gospodarki.Jedną z dróg pozyskiwania funduszy na badania i rozwój są granty Komitetu Badań Naukowych. Obecnie, zdobycie grantu na projekt związany z wzornictwem jest rzadkością, bowiem dziedzina wzornictwo przemysłowe nie figuruje w ogóle w spisie KBN. Wydział Wzornictwa Przemysłowego ASP w Warszawie podjął przy poparciu innych uczelni działania zmierzające do zmiany tej sytuacji, ale samo jej istnienie w roku 2004 świadczy o tym jak bardzo struktury i świadomość dotyczą-ca wzornictwa w Polsce różnią się od tego co ma miejsce w innych krajach Europy. W tej szarej, obecnej polskiej rzeczywistości jaśniejszym punktem jest zorganizowane przez Biuro Promocji i Technologii UNIDO we współ-pracy z Polska Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości PARP pakiet seminaryjny pod nazwą: „Konkurencyjność dzięki 1 „Zwiększanie innowacyjności gospodarki w Polsce do 2006 r.” Projekt programu Ministerstwa Gospodarki / Departament Strategii Gospodarczej; listopad 1999 2 Anselmo Sole „Social immovability and creativeness” The Journal of Design; IDoT; 01.20043 Main Science and Technology Indicators, OECD; 2003

67

innowacjom”, którego elementem jest przygotowane przez gdańskich projektantów seminarium „Wzornictwo przemysłowe jako element innowacyjności i konkurencyjności firmy”.

Istnieją więc do rozwiązania dwa podstawowe problemy:1. Zwiększenie wydatków na badania i rozwój w Polsce2. Zrozumienie, że wzornictwo przemysłowe jest istotnym

elemen-tem prac badawczo-rozwojowych

68

11. WNIOSKI I ZAKOŃCZENIEWzornictwo przemysłowe jest jednym z istotnych elementów wpływają-cych na konkurencyjność gospodarki. Każdy wytwórca musi brać pod uwagę funkcję, formę, opakowanie i promocję nowego produktu. Wszystkie wymienione elementy mają związek z projektowaniem. Dobre, kompleksowo zaprojektowane produkty mają też wpływ na użytkownika, oraz na wizerunek potencjału technologicznego i intelek-tualnego kraju, w którym zostały wytworzone. Fakty te są dzisiaj oczy-wiste dla rządzących państwami o rozwiniętej gospodarce, oraz państwami mającymi ambicje, aby do nich dołączyć. Jest też faktem, że wzornictwo przemysłowe to dziedzina młoda i świadomość korzyści płynących z jego stosowania nie jest znana powszechnie. Bez wsparcia władz, wzornictwo może przynosić korzyści jednostkom w skali lokalnej, a nie całej gospodarce. Dlatego rządy państw liczących się gospodarczo angażują się aktywnie we wspieranie wzornictwa. We wszystkich państwach Unii Europejskiej istnieją instytucje odpowie-dzialne za promocję wzornictwa i systemy jego wdrażania. W wielu opracowano długofalowe plany aktywizacji gospodarczej z udziałem wzornictwa. W Finlandii, kraju o najbardziej konkurencyjnej gospodarce ostatnich lat, wzornictwo jest kluczowym elementem strategii gospo-darczej państwa zawartej w programie „Muotolu 2005!” - „Design 2005!”. Podobne programy, poza U.E. istnieją również w USA, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii, Japonii, a zwłaszcza Korei Pd. Wzornictwo przemysłowe jest także elementem polityki państw Europy Środkowo-Wschodniej. Po 1990 roku zreformowano dotychczas działające instytucje odpowie-dzialne za promocję i rozwój wzornictwa na Węgrzech, Słowacji, w Republice Czeskiej i Słowenii. Obecnie trwają prace nad wdrożeniem odpowiedniego programu w Estonii. Analogiczny program tworzony jest również na Łotwie. Oczywista jest tendencja przesuwania produkcji na wschód, z powodu konkurencyjnych kosztów produkcji. Dzisiaj koszty produkcji w Polsce są niższe niż w krajach „starej Unii”, ale koszty na wschodzie są niższe od naszych, a nasze będą sukcesywnie rosły. Dlatego strategicznym kierunkiem rozwoju dla państw Europy jest rozwój sektora badawczego i projektowego. Wzornictwo jest jego strukturalnym elementem. W przeciwieństwie do Korei Pd., gdzie fakt ten opisany jest w dokumentach rządowych, w Europie wciąż toczy się na ten temat dyskusja i w większości krajów (może poza Włochami) istnieje poczucie, że świadomość roli wzornictwa jest niedostateczna – w najlepszym razie stosuje je 50% przedsiębiorstw. Wszędzie więc mówi się o potrzebie wspierania wzornictwa. Mówimy więc w Europie w zasadzie o tym samym. Różne są natomiast fakty i liczby: od 10 mln EUR przeznaczanego rocznie na rozwój i promocję wzornictwa przemysłowego w Wielkiej Brytanii, po śladowe kwoty w Polsce. Oprócz Wielkiej Brytanii bezwzględnie największe kwoty inwestuje się we wzornictwo w Niemczech i Danii, ale biorąc pod uwagę ich stosunek do ilości mieszkańców, dochodu narodowego, efektywności ich wykorzys-tania itp. zdecydowanie przodują kraje skandynawskie

69

(Dania, Szwecja, Finlandia). Polska we wszystkich poświęconym temu statystykach zajmuje ostatnie miejsce.1

Na początku lat 90-tych wzornictwo przemysłowe zostało zaliczone przez ekspertów międzynarodowych do grupy dziedzin mających w Polsce największe perspektywy rozwoju. Dlatego przeznaczono wów-czas na nie znaczne środki pomocowe, włączono do puli stypendialnej Fulbrighta, British Council itp. Niestety, mimo sygnałów z zagranicy i prób podejmowanych przez środowisko polskich projektantów, rola wzornictwa przemysłowego była ignorowana przez wszystkie rządy po 1989 roku. W tymże roku odbyło się ostatnie spotkanie działającej

z przerwami od 1959 r. przy urzędzie Wicepremiera Rady Wzornictwa. Instytut Wzornictwa Przemysłowego, mimo próby reformy w oparciu o program naprawczy przygotowany w połowie lat 90-tych przy współudziale Krajowej Izby Gospodarczej, nie uległ odpowiednim przekształceniom i nie jest wciąż instytucją odpowiadającą potrzebom czasu. Wydziały Wzornictwa Przemysłowego (Form Przemysłowych) siedmiu Akademii Sztuk Pięknych i jednej Politechniki opuszcza każde-go roku ok. stu solidnie wykształconych absolwentów. Wyposażenie techniczne naszych szkół ustępuje wyposażeniu szkół zagranicznych, ale poziom nauczania jest wciąż porównywalny, a wymiana i kontakty międzynarodowe coraz intensywniejsze. Na rynku skutecznie działa grupa firm projektowych, ale ich liczba jest niewspółmierna do potrzeb przemysłu i potencjału środowiska projektantów. Z drugiej strony znajdują się polscy producenci, w znikomym stopniu korzystający z usług projektantów wzornictwa przemysłowego. Te dwa potencjały pozostają wciąż nie wykorzystane. Dotychczasowe działania próbujące zmienić tę sytuację były indywidualnymi inicjatywami projektantów, producentów, ośrodków akademickich lub Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych – jedynej organizacji polskich projektantów obecnej aktualnie w strukturach międzynarodowych. Pozytywne osiągnięcia szkolnictwa, czy projektantów miały miejsce obok struktur urzędowych, bez elementarnego wsparcia z ich strony. Jest jednak oczywiste, że bez kompleksowej polityki państwa sytuacja nie ulegnie radykalnej poprawie. Tym bardziej, że dotychczasowe działania orga-nów państwowych prowadziły w przeciwnym kierunku: w 1999 roku rozdział o wzornictwie zniknął z ostatecznej wersji rządowego progra-mu Ministerstwa Gospodarki „Zwiększanie Innowacyjności Gospodarki w Polsce do 2006 roku”, a obecnie termin „wzornictwo” znika z programów rozwoju polskiej gospodarki w kolejnych latach. Istotna wydaje się konieczność włączenia zagadnień wzornictwa do programów i działań rządowych. Narzędzie to nie powinno być wciąż ignorowane przy formułowaniu polityki gospodarczego i kulturalnego rozwoju państwa. Pierwszym krokiem zmierzającym do zmiany istniejącej sytuacji powinna być reaktywacja, lub utworzenie w nowej postaci wysoko umocowanego ciała opiniotwórczego, Rady Wzornictwa, złożonej z wysokiej rangi przedstawicieli środowiska polityki, gospo-darki, kultury, nauki i szkolnictwa, oraz projektantów. Ciało takie byłoby odpowiedzialne za 1 Jean Schneider – Referat na seminarium „Challenges of Design Promotion in Europe“ Paryż styczeń 2005

70

sformułowanie polityki państwa wobec wzornictwa przemysłowego. Konieczne jest sformułowanie polityki średnio i długofalowej, na 2, 5 i 10 lat, określenie strategicznych celów, gałęzi gospodarki, nisz mogących być polskimi atutami. Polska posiada potencjał produkcyjny i intelektualny, które się nie spotykają.Niezbędne jest wykreowanie pozytywnego obrazu polskiej gospodarki poprzez atrakcyjne własne produkty, a nie wyłącznie poprzez pro-dukcję obcych wzorów. Sytuacja, w której marką kojarzoną z Polską jest zazwyczaj „Wódka Wyborowa” (nota bene należąca już do koncernu Pernod Ricard) nie pomaga w promocji polskiej gospodarki. Jest to w pewnym stopniu odzwierciedleniem jej rzeczywistego stanu, ale rów-nież pokutującej od wielu lat polityki będącej zaprzeczeniem tworzenia własnej marki, ukrywania własnej dobrej produkcji pod nazwami zagranicznych firm. Jednym z podstawowych narzędzi odbudowania rangi polskich produktów powinny stać się nowoczesne i efektywne Centra Wzornictwa oraz wspierane przez państwo szkolnictwo projek-towe. Oprócz tworzonych obecnie dzięki lokalnym inicjatywom ośrod-ków regionalnych, wskazane jest utworzenie aktywnego Centrum Wzornictwa w Warszawie. Mogłoby ono powstać na bazie Instytutu Wzornictwa Przemysłowego i mieścić się w kojarzonym z wzornictwem jego budynku. W pomieszczeniach wynajmowanych obecnie w celach zarobkowych mógłby działać, a w części wystawienniczej prezentować swoje niedostępne obecnie dla szerszej publiczności cenne zbiory Ośrodek Wzornictwa Nowoczesnego Muzeum Narodowego w Warsza-wie. Uzupełniającym podmiotem, mógłby być prowadzący m.in. działalność badawczą Wydział Wzornictwa Przemysłowego ASP w Warszawie. Część zajęć praktycznych i warsztaty wyposażone w nowo-czesny sprzęt mogłyby znaleźć siedzibę na ul. Świętojerskiej. Urządze-nia do modelowania trójwymiarowego mogłyby świadczyć również usługi prototypowe dla podmiotów zewnętrznych, a partnerem do korzystania z nich i ich obsługi mogłaby być Politechnika Warszawska. Ulokowanie tych trzech instytucji w jednym miejscu wzmocniłoby każdą z nich i ułatwiło wspieranie wspólnych działań. Powstałby bardzo silnie promieniujący ośrodek wzornictwa, nadający nowy sens posiadającemu wieloletnią tradycję budynkowi Instytutu Wzornictwa Przemysłowego. Odpowiedni, dynamiczny zespół ludzi dałby szansę realizacji celów, które obecnie są pięknymi, ale nie wypełnionymi treścią hasłami. Koncepcja ta ma sens również w przypadku, gdyby IWP nie mógł lub nie chciał być partnerem przedsięwzięcia. Byłoby to stworzenie nowej war-tości organizacyjnej, instytucjonalnej i kulturowej, dającej szansę na pozyskanie funduszy z Unii Europejskiej. Kolejnym ruchem powinno być wsparcie rodzących się inicjatyw i utworzenie nowych regionalnych Centrów Wzornictwa. Innym polem działania jest rządowe wsparcie Wydziałów Wzornictwa (Form Przemysłowych). Bez niego, za jakiś czas, mogą one zacząć tracić dystans do uczelni europejskich, ze względu na brak specjalistycznego wyposażenia. Na tym polu państwo (oprócz wsparcia funduszy unijnych) może działać wspólnie z przedstawicielami świata gospodarczego, dla których wykształceni projektanci są późniejszymi partnerami i inwestycje w nich mogą się w przyszłości zwrócić. Dopóki nie powstanie zajmujące się m.in. promocją dziedziny w skali krajowej i międzynarodowej Centrum Wzornictwa, państwo powinno wspomóc działających społecznie,

71

zwłaszcza na arenie międzynarodowej przedstawicieli Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych. Wskazane byłoby również zauważenie poziomu, oraz roli pełnionej przez pismo „2+3D”. Dopiero takie skoordynowane działania państwa dadzą szansę na wykorzystanie istniejącego w Polsce potencjału. Dadzą również większą szansę na wykorzystanie funduszy europejskich w tej dziedzinie, które inne kraje już skutecznie wykorzystują, a Polska wykorzystuje w stopniu znikomym. Wzornictwo przemysłowe jest dziedziną, która tworzy wartości kulturowe i która może przynosić konkretny zysk. W obecnej sytuacji część pieniędzy państwowych wydawana jest nieracjonalnie, część się marnuje, a zyski są niewspółmierne do nakładów i możliwości. Niezbędne jest stworzenie systemu, który po przeanalizowaniu obecnej sytuacji, pozwoli na sensowne działania. Zwiększanie konkurencyjności gospodarki poprzez obniżanie kosztów ma swoje granice. Stosowanie wzornictwa przemysłowego jest inną, sprawdzoną metodą podnoszenia konkurencyjności gospodarki. Żeby ta metoda mogła być stosowana, powinien w Polsce istnieć odpowiedni, skoordynowany system obej-mujący aktywnie działające ciała rządowe, gospodarcze, szkolnictwo, media, targi i inne działania promocyjne. System taki istnieje w większości państw, z którymi polska gospodarka konkuruje.Pozytywne działania dotyczące wzornictwa, podejmowane były w ostatnich latach głównie przez środowisko projektantów. Po przystą-pieniu Polski do Unii Europejskiej sytuacja uległa istotnej zmianie. Zarówno nasza gospodarka, jak projektanci muszą stawić czoła międzynarodowej konkurencji. Z drugiej strony polskich obywateli i polskie władze obowiązują już ogólnoeuropejskie standardy. Rządy i producenci państw „starej Unii” mają świadomość znaczenia wzor-nictwa. We wspólnej kasie są na ten cel przeznaczone znaczne kwoty. Polska gospodarka może je wykorzystać, ale do tego potrzebna jest nie tylko aktywność środowiska projektantów. Potrzebna jest również ak- tywność kół gospodarczych i władz. Z okazji rozszerzenia Unii Europejskiej, w 2004 roku, Wielka Brytania przygotowała kampanię promocyjną pod nazwą „Crossroads for Ideas”, mającą na celu zaprezentowanie tego kraju, jako miejsca atrakcyjnego dla młodych profesjonalistów. Jedną z niewielu dziedzin, uznanych w tej akcji za najistotniejsze jest wzornictwo przemysłowe. Wśród osób zaproszonych do Wielkiej Brytanii znalazł się młody polski projektant. Pierwszym punktem programu było jego osobiste spotkanie z premie-rem Tony Blairem. Należy żywić nadzieję, że w niedalekiej przyszłości nie tylko brytyjski, ale również polski premier uzna za istotne poświęcić swój czas na spotkanie z polskimi projektantami wzornictwa przemy-słowego i że nowa generacja projektantów doświadczająca osobiście wagi, jaką przywiązuje się do wzornictwa w innych krajach, będzie mogła swoje umiejętności realizować w Polsce. Granice będą teraz otwarte i jest wiele krajów, które chętnie skorzystają z wykształconych tutaj talentów. Warto dać szansę im i polskiej gospodarce.

72

12. BIBLIOGRAFIA1. Opportunities in Design; Dublin, 19992. „Designing”; I.D. Magazine, 19933. „Design Policy and Promotion Programmes in Selected

Countries and Regions”; Designum - Finlandia, 20034. ICSTI Statement – „Design and Development”; Irlandia, 20025. W. Telakowska „Wzornictwo moja miłość”; IWP, 19906. K. Czerniewska, J. Olejniczak „Z dziejów wzornictwa w

powojen-nej Polsce (1945-1950); IWP, 19897. W. Spychała, „Wzornictwo przemysłowe w latach 1975-1982,

Działalność Rady Wzornictwa Przemysłowego”; IWP, 19878. J. Ginalski, M. Liskiewicz, J. Seweryn „Rozwój nowego

produktu”; ASP Kraków, 19959. J. Ginalski „Polityka państwa na rzecz rozwoju wzornictwa jako

instrument wzrostu konkurencyjnosci przemysłu” – Ekspertyza dla Ministerstwa Gospodarki, 1998

10. „Zwiększanie innowacyjności gospodarki w Polsce do 2006 r.” Projekt programu Ministerstwa Gospodarki / Departament Strategii Gospodarczej, listopad 1999

11. A. Sole „Social immovability and creativeness”; The Journal of Design - IDoT, 01.2004

12. W. Telakowska i T. Reindl „Problemy Wzornictwa Przemysłowe-go”; PWN, 1966

13. L. Lallerstedt „Design and Entrepreneurship – An Introduction from a Swedish Perspective”; Cumulus Working Papers, 2003

14. “Wzornictwo w Polsce”; IWP, 198715. „Sztuka dla życia” Wspomnienia o Wandzie

Telakowskiej; IWP, 198816. „Draft Report - Technical assistance to the Polish

Institute for Industrial Design IWP”; I.C.T., 199417. W. Wybieralski “Polityka państwa na rzecz rozwoju

wzornictwa jako instrument wzrostu konkurencyjności przemysłu”, 1998

18. G. Julier „New Spanish Design”; Thames and Hudson, 1991

19. D. Kielan “Z prac Rady Wzornictwa Przemysłowego”; Wiadomości IWP, 01/1989

20. “Z prac Rady Wzornictwa Przemysłowego”; Wiadomości IWP, 02/1987

21. „Annual Report”; Design Centre of the Czech Republic, 2002

22. “Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie – cele i zadania” SSP w W-wie, 1928

23. „75 lat warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych – tendencje twór-cze pedagogów”; Muzeum Narodowe w Warszawie, 1980

24. „Proposal for a National Programme for Design as a Force of Development in the Private and Public Sectors”; Svensk Form, Svensk Industri Design, 2002

25. Regionalna strategia innowacji woj. śląskiego na lata 2003-2013 -“Wyobrażenia tworzą rzeczywistość”, 2003

26. Government Decree No.266/2001 (XII 21) Korm. on the Hungarian Design Council

73

27. C. Frayling “O Design Council”; Blueprint, 04/200028. R. Holdway, D.Walker “Get Back to the Basics”;

Blueprint, 01/200429. K.J. Fairfax “Miasto działa, państwo mniej”; Gazeta

Wyborcza Wrocław, 05.03.2004 30. D. Zagrodzka „Ile kosztuje zacofanie”; Gazeta

Wyborcza, 01.06.2000 31. Z. Domaszewicz „Centra badań, peryferie rozwoju”;

Gazeta Wyborcza, 16.09.2003 32. Z. Domaszewicz „Możemy pozostać na uboczu”; Gazeta

Wyborcza, 13.04.2004 33. Mollerup Designlab A/S “Establishing the Basis for the

Elaboration of the Estonian Design Policy Measures”, Final Report; 2003

34. A.Etmanowicz, J. Sanetra-Szeliga „Kultura w programach i funduszach Unii Europejskiej”; Ministerstwo Kultury, 2003

Strony internetowe:1. www.icsid.org (International Council of Societies of Industrial

Design)2. www.beda.org (Bureau of European Designers Associations)3. www.uiah.fi (University of Art & Design in Helsinki)4. www.design-germany.de (Design Zentrum Nordhein

Westfalen, Essen)5. www.german-design-council.de (Rat fur Formgebung, Frakfurt)6. www.ifdesign.de (industrie Forum Design, Hannover)7. www.design-center.de (design Center, Stuttgart)8. www.vizo.be (Centre de promotion du design Flandres Belge)9. www.ddc.dk (Dannish Design Centre)10. www.bcd.es (Barcelona Design Centre)11. www.dzdesign.com (Centro de Diseno, Bilbao)12. www.designforum.fi/intro.html (Design Forum Finland)13. www.apci.asso.fr (Agence pour la Promotion de la

Creation Industrielle)14. www.cdra.asso.fr (Centre de Design Rhone Alpes)15. www.norskdesign.no (Norvegian Design Council)16. www.norskform.no 17. www.edc.nl (European Design Centre, Eindhoven)18. www.cpd.pt (Centro Portuges de Design)19. www.designcentrum.cz (Design Centrum Ceske

Republiky)20. www.design-council.co.uk (Design Council)21. www.sdc.sk (Slovak Design Centre)22. www.svenskform.se (Svenskform)23. www.svid.se (Swedish Industrial Design Foundation)24. www.enterprise-ireland.com

74