Mreze, Internet, Servisi

Internetske i komunikacijske tehnologije

Računarske mreže, Internet i servisi Interneta

2010

1

1. Računarske mreže

1.1. Osnovni pojmovi

Povezivanjem računara s ciljem razmjene informacija nastaje računarska mreža.

Da bi povezali računare u mrežu potrebno je imati:

• komunikacioni uređaj • komunikacioni kanal • odgovarajući softver

Komunikaconi uređaj pretvara informacije iz računara (bitove i bajtove) u signal pogodan za prenos.

Komunikacioni kanal je medij preko kojeg se prenosi informacija.To može biti bakarni kabl,optički kabl,telefonska linija,satelicki link,radio veza,...

Software je uglavnom ugrađen u operativni sistem i to su mrežni protokoli i servisi.

Da bi računarska mreža radila, neophodno je da računari od kojih se ona sastoji "pričaju" istim jezikom. Mrežni “računarski jezik” zove se mrežni protokol. Protokol je skup pravila i procedura po kojima se odvija komunikacija između dva ili više mrežnih uređaja. Postoje razni protokoli, a najčešće korišteni među njima je: TCP/IP - Transmission Control Protocol/Internet Protocol.

� Ovaj protokol se koristi i u lokalnim i u globalnim mrežama- Internet funkcioniše po ovom Protokolu.

Brzina prenosa informacija između 2. računara se može izraziti u sledećim jedinicama:

• baudi/bodi (baud - Bd) i • bitovi u sekundi (b/s – bps-eng. bites per second)

Veće veličine su :

- Kbps(kilo bit per second) = 1000 bps - Mbps(Mega bit per second) = 1 000 000 bps - Gbps(Giga bit per second) = 1 000 000 000 bps ...



2010

2

1.2. Prenos podataka Bez obzira na vrstu,složenost ili način građe,svaka računarska mreža ima istu i osnovnu funkciju: prenos podataka između dva fizički odvojena mjesta.

1.2.1 Oblik signala

Informacije u računarima pohranjene su i obrađuju se u digitalnom obliku. Prenos kroz komunikacioni kanal može biti u analognom ili digitalnom obliku.

Analogni prenos predstavlja prenos podataka u obliku analognog signala . Analogni signal ima oblik neprekidnog talasa određene frekvencije signala pri čemu se osobine tog talasa neprekidno mijenjaju u toku vremena(pritom uzimaju neograničeno mnogo različitih vrijednosti, u svakom trenutku, na nekom intervalu).

Digitalni signal prenosi podatke „u formi impulsa“ . Nula vrednost signala označava bit sa vrednošću 0 dok nenulta vrednost signala označava bit sa vrijednošću 1(dakle, u osnovi radi se samo o dvije vrijednosti). Digitalni signal je otporniji na uticaje okoline i može se lakše regenerisati („u slučaju slabljenja lakše se odlučiti ima li ili ne signala - tj. prepoznati 0 ili 1, nego prepoznati tačnu vrijednost analogog signala“). Moderne mreže uglavnom prenose signal u digitalnom obliku.

Pošto se analogni signal neprekidno mijenja kroz vrijeme, često se predstavlja karakterističnim sinusoidalnim talasnim oblikom (slika). Digitalni signal se može koristiti za predstavljanje podataka pridruživanjem 0 niskom i 1 visokom signalu.

Ilustracije radi možete pogledati i poslušati video: http://www.youtube.com/watch?v=XPQz1z42tEM&feature=related



2010

3

1.2.2. Načini prenosa

U računarskim mrežama postoje dva osnovna načina prenosa podataka. Kod prvog načina, koji je stariji, veza između izvorišta poruke i odredišta uspostavlja se kroz čvorove mreže, na način da se zauzima kompletan prenosni put(od pošiljaoca do primaoca). Karakterističan primjer je javna telefonska komutirana mreža. Drugi tip je paketski način prenosa, gde se poruka dijeli u manje cjeline – pakete (okvire), a kroz mrežu se paketi mogu preusmeravati po različitim spojnim putevima pri čemu se na odredištu slože u odgovarajući redoslijed . Ovakav način prenosa je karakterističan kod prenosa podataka preko Interneta.

1.2.3. Vrsta prenosa prema širini kodne riječi (digitalnih podataka):

• serijski (slika 1) • paralelni (slika 2)

Paralelni tip brže prenosi podatke kroz komunikacijski kanal jer u jednom vremenskom trenutku može prenijeti odjednom više bita.

Sledeća podjela tipova prenosa se odnosi na smjer kojim se podaci šalju, odn. primaju. Tako se razlikuju tri tipa prenosa:

• jednosmjerni (slika 3) • naizmjenično dvosmjerni (slika 4) • istovremeni dvosmjerni (slika 5)



2010

4

Slika 3. jednosmjerni tip prenosa

Slika 4. naizmjenično dvosmjerni tip prenosa

Slika 5. istovremeni dvosmjerni

1.3. Mrežne topologije

Mrežne topologije su načini povezivanja računarskih mrežnih elemenata u razne topološke strukture. Smatraćemo da su linije(veze) koje povezuju uređaje komunikacioni kanali (mada se to može odnositi i na logičke veze koje predstavljau principe funkcionisanja same mreže, a ne fizički raspored).

Topologija je u određenoj mjeri povezana sa vrstom kablova koji se koriste za umrežavanje i predstavlja određeni model koji u realnoj situaciji biva prilagođen u skladu sa potrebama.

1.3.1 Topologija magistrale



2010

5

Magistrala ili sabirnica je glavni vod koji predstavlja kičmu mreže i duž koga su povezani računari u određenim razmacima. Magistrala je jedinstveni komunikacioni kanal kojim se obavlja saobraćaj i zajednički je svim čvorovima. Ova topologija se smatra pasivnom jer računari povezani na magistralu samo osluškuju šta se dešava na njoj. Kad posredstvom mrežne kartice primjete da su podaci na magistrali upućeni njima, prihvataju ih. Kad je računar spreman za predaju podataka, on se prvo uvjeri da ni jedan računar ne šalje podatke na magistralu, pa tek onda šalje svoje podatke u paketu informacija.

Iako se može upotrijebiti veliki broj vrsta kablova u lokalnim mrežama, bakarni koaksijalni kabl (tanki i debeli) je standard. Najveći broj mrežnih kartica je ranije imao ovakav priključak. Ovaj model topologije ima veliki nedostatak da se usled prekida na kablu prekida saobraćaj u cijeloj mreži. Pored toga labavi konektor, kratak spoj ili odvrnuti terminator dovodi do prekida. Još jedan čest problem je da se logički kvar neke kartice koja počinje da se ponaša kao da stalno emituje podatke ogleda u tome da se cijela mreža blokira i čeka da se pokvarena kartica isključi. Ovakvi problemi su izazvali da ova topologija izgubi popularnost u praksi.

1.3.2 Topologija zvijezde

U topologiji zvijezde mrežni računari su povezani sa centralnim uređajem za povezivanje(najčešće hub ili switch). Svaki računar je povezan posebnim kablom na priključak razvodnika. Mreže sa ovim modelom topologije koriste istu tehniku za pristup i slanje podataka kao i u topologiji magistrale.

Ovakve mreže se lako proširuju zbog toga što je svaki računar na mrežni razvodnik prikopčan posebnim kablom. Jedino ograničenje kad je u pitanju broj priključka je broj priključaka na razvodniku, mada se i sami razvodnici mogu prikopčati u oblik zvijezde. Nedostaci ove mreže vide se u potrebnim kablovima koji su potrebni za svaki računar u mreži. Kupovina dodatnih razvodnika takođe dodatno povećava troškove postavljanja mreže ove topologije. Proširivanje mreže vrši se neometano po druge korisnike mreže. Takođe, ako jedan računar otkaže, ostali računari bez obzira na to, nastavljaju da komuniciraju među sobom. Najosjetljivija tačka ove topologije je centralni razvodnik(hub ili switch). U praksi se ova topologija pokazala kao najpraktičnija za održavanje.



2010

6

1.3.3 Topologija prstena

Topologija u kojoj su računari povezani provodnicima jedan za drugim, i čine fizički krug naziva se topologija prstena. Informacije putuju provodnicima u jednom smijeru. Računari na mreži reemituju pakete, odnosno primaju pakete, a zatim ih šalju sledećem računaru u mreži.

Otkrivanje kvarova na ovoj mreži je otežano jer otkaz jednog računara prekida protok podataka u cijeloj mreži. Takođe, dodavanje ili uklanjanje jednog računara prekida rad cijele mreže. Ova topologija je dosta skupa i može se naći samo u velikim preduzećima.

Jedna varijacija ove topologije, se koristi u optičkim mrežama, kada se koriste dvostruke veze, dvostruki prsten. Ovo omogućava da se čak i u slučaju prekida može pronaći alternativni put i očuvati funkcionisanje mreže.

1.3.4 Topologija stabla

Topologija stabla se koristi pri isporučivanju usluga kablovske televizije.

Prednost se ogleda u tome što je mrežu lako proširiti jednostavnim dodavanjem još jedne grane, pa je tako izolovanje grašaka relativno lako.

Nedostaci su ti što ako koren postane neispravan, cijela mreža postane neispravna. Ako bilo koja razvodna kutija postane neispravna, sve grane sa te razvodne kutije postaju neispravne. Pristup postaje problem ako cijelo uređenje postane suviše veliko.



2010

7

1.3.5 Mesh topologija

se sastoji od čvorova koji mogu imati direktne veze sa više (partial) ili sa svim čvorovima u mreži (full mesh).

Potpuna mesh topologija je preskupa i presložena za primjenu tako da se koristi samo na mjestima gdje je to krajnje nužno (obično nuklearne centrale) i gdje nema veliki broj čvorova koje je potrebno povezati.

1.4.Vrste mreža

• Lokalne mreže (LAN, Local Area Network) povezuju računare unutar jedne prostorije ili zgrade, te tvorničkog kruga ili univerziteta. Karakterizira ih velika brzina prijenosa i malo kašnjenje. Koriste se sabirničke (Ethernet), prstenaste (Token Ring) i kombinirane (Token Bus) mreže, od kojih je najrašireniji Ethernet. Mreže lokalno povezanih terminala mogu se smatrati lokalnim mrežama. Uspostavljaju se na udaljenostima do 1km,a brzina priejnosa podataka dostiže 1Gbps.

LAN

• Globalne mreže (WAN, Wide Area Network). Povezuju računare razmještene na velikim udaljenostima, reda veličine 100 i više km, i na velikom teritoriju, jedne ili više država, koje ne moraju biti na istom kontinentu. To su javne mreže izgrađene telekomunikacijskom tehnologijom, ranije koristeći sisteme telefonske mreže, a danas optičke, satelitske i mobilne kanale veze . Karakterizira ih manja(nekoliko Kbps) do velika brzina prijenosa(nekoliko Mbps) i kašnjenje pri prijenosu podataka.



2010

8

WAN

• Metropolitan Area Network je mreža koja se obično nalazi u jednom gradu Za razmjenjivanje podataka najčešće se koristi optički kabl ili bežični način komunikacije. MAN mreža može tako imati više umreženih LAN mreža, a preko MAN-a može imati vezu sa Wide Area mrežom (kao što je Internet) čineći jednu veliku međusobno povezanu mrežu računara). Brzina ovakvih mreža se kreće od 34 do 155 Mbps.

MAN

1.5. Odnosi među računarima u računarskim mrežama:

- Klijent-server: računar server (poslužitelj) daje usluge klijentima u vidu obavljanja različitih poslova po zahtjevu klijenta(proslijeđuje mu tražene informacije, obrađuje podatke koje mu klijent proslijedi, obezbjeđuje i kontroliše komunikaciju klijenta i ostatka mreže...)a



2010

9

- Isti sa istim (pear-to-pear) : u ovakvoj svaki računar može biti i klijent i server u zavisnosti od potrebe i trenutka.

- Distribuirana obrada : u takvoj mreži može biti više poslužitelja(servera), odnosno obrada zadataka je raspodijeljena – računari sarađuju na zajedničkom poslu a da korisnik često toga nije ni svjestan.

Mrežni klijent je izraz za računar ili neki drugi uređaj u nekom tipu mreže koji koristi njene usluge. Vaš računar treba da bude jedan mrežni klijent. Istovremeno on može biti i mrežni server.



2010

10

Server je računar ili neki drugi mrežni uređaj koji daje neku uslugu na mreži, odnosno nudi mrežni servis. Najjednostavniji oblik takvih usluga je dijeljenje resursa - najčešće datoteka i štampača ili internet konekcije I sl..

1.6. Mrežna oprema

U današnje vrijeme, ukupna količina kreiranog sadržaja koju je potrebno razmjeniti koristeći računarskee mreže (lokalne i internet) je gotovo nemjerljiva. Sisitemv koji omogućava razmjenu podataka je u neprestanom razvoju već nekoliko desetljeća i sastoji se od različitih vrsta opreme. Jedna od glavnih vidova podjele te opreme je podjela na pasivnu i aktivnu mrežnu opremu.

Ova podjela može biti zasnovana na dva kriterija:

• prema kriteriju uptrebe električne energije za samo funkcionisanje te opreme (pasivna oprema ne treba struju za rad, aktivna treba)

• prema mogućnosti logičkog odlučivanja (za potrebe usmjeravanja mrežnog prometa, aktivni dijelovi donose odluke o načinima i putevima proslijeđivanja informacija).

Jedna od definicija navodi da aktivnu opremu sačinjavaju svi elektronički uređaji koji prihvaćaju i distribuiraju promet unutar računalnih mreža (imaju memoriju i procesor), dok pasivnu opremu sačinjava sistme provodnika(bakarnih i optičkih kablova) koji služi za povezivanje aktivne opreme.

1.6.1 Pasivna oprema

se sastoji od kablova, konektora, razvodnog panela (patch panel, switching panel, punch-down panel), komunikacijskih ormara i sustava za napajanje električnom energijom (vodovi, sklopke i naponske letve, sustav za hlađenje). Hub se može smatrati pasivnom opremom sa gledišta da nema nikakvu logičku funkciju usmjeravanja prometa. On samo pojačava primljeni signal i prosljeđuje ga dalje na sve svoje portove.

Kablovi služe za prijenos signala između računala i komunikacijske opreme. Za različite tipove signala se koriste različiti kablovi: bakar za prijenos napona i optički kabel za prijenos svijetlosnog signala.

Primjeri kabela:

- koaksijalni kabel: sastoji se od izoliranog (C), središnjeg bakrenog vodiča (D) oko kojeg je upletena bakrena ovojnica (B). Sve zajedno je izolirano vanjskom plastičnom izolacijom (A).



2010

11

- konektori za koaksijalni kabel:

- uvrnuta parica (Twisted Pair): može biti bez zaštite od vanjskih smetnji (UTP – Unshielded Twisted Pair) ili sa zaštitom od vanjskih smetnji (STP – Shielded Twisted Pair). Sastoji se od 8 žica isprepletenih u parove (parice). Ta 4 para žica su omotana vanjskom ovojnicom, a mogu biti omotani u zaštitu protiv smetnji (STP).

- konektor i utičnica za UTP kabel:



2010

12

- optičko vlakno: može biti singlemode (svjetlost ulazi u vodič pod samo jednim kutem) i multimode (svjetlost može ući u vodič pod više kuteva u određenom rasponu). Sastoji se od jezgre (core) koja vodi svijetlo i skupa ovojnica koji služe za zaštitu te jezgre.

Konektori za optička vlakna:

• A - SC-DC • B - LC • C - MT-RJ • D - Duplex SC • E - Volition • F – Fiber-Jack



2010

13

- patch panel: služi za koncentriranje dolaznih kablova iz utičnica razmještenih po prostorijama koje pokriva lokalna mreža. Iz patch panela se tzv. patch kablovima povezuju računala spojena na dolazne kablove sa aktivnom opremom (obično switch).

- komunikacijski ormar: služi za smještaj pasivne i aktivne mrežne opreme (kablovi, patch paneli, switchevi, routeri, serveri,...).

- naponska letva: služi kao izvor napajanja za aktivnu opremu. Postavljaju se u komunikacijski ormar vodoravno ili okomito.



2010

14

1.6.2 Aktivna mrežna oprema

Aktivnu komunikacijsku opremu sačinjavaju uređaju koji koriste izvor električne energije i koji omogućuju aktivno upravljanje mrežnim prometom. Zajednička im je značajka da imaju procesor i memoriju. Na osnovu svojih značajki, namjene, operativnog sustava i ugrađenih programa donose odluku o putanji mrežnog prometa kojeg generiraju ili koji kroz njih prolazi.

Aktivna oprema se sastoji od računala i servera koji stvaraju promet, te preklopnika (switch) i usmjerivača (router) koji usmjeravaju promet od izvora do odredišta.

Switch služi za povezivanje dvaju računala unutar iste mreže (LANa) ili za povezivanje računala i routera za promet koji je namjenjen drugim mrežama. Switch povezuje parove koji komuniciraju na osnovu njihove fizičke adrese (MAC – Media Access Control adresa). Switch omogućuje komunikaciju više parova istovremeno. Primljeni promet na jednom portu prebacuje samo na jedan odgovarajući izlazni port (prema odredišnoj MAC adresi). Postoje različiti tipovi switcheva koji mogu imati i dodatne funkcionalnosti (usmjeravanje prometa po logičkim IP adresama).

Routeri služe za usmjeravanje prometa prema logičkim adresama (IP adrese). Iz zaglavlja primljenog paketa pročitaju odredišnu IP adresu i usporede je sa zapisom unutar svojih routing tabela. Ako pronađu odgovarajući zapis, takav paket prosljeđuju prema izlaznom portu na kojemu se nalazi dostupna odredišna mreža. U suprotnom se taj paket odbacuje. Routeri mogu imati više različitih vrsta portova. Najčešće su to ethernet portovi namjenjeni za komunikaciju sa lokalnim mrežama (LAN) i serijski portovi za komunikaciju sa udaljenim mrežama (WAN, Internet). Routeri međusobno razmjenjuju informacije o dostupnim mrežama.



2010

15

Hub: služi za pojačavanje primljenog signala (napona) kojeg šalje na sve svoje portove. Nema mogućnosti usmjeravanja prometa. O osnovi je to repeater (pojačivač signala) sa više portova (multiport repeater).

Mrežna kartica (en. Network card, NIC, network adapter) je dio koji se brine za komunikaciju računara preko računarske mreže.

Moderne matične ploče obično na sebi imaju integrisan mrežni čip i priključak, ali također postoje i mrežne kartice koje se ubacuju u PCI utor. Danas se rijeđe viđaju odvojene mrežne kartice, obično se uzima dodatna kartica (uz integrisanu) zbog mogućnosti priključivanja više mrežnih uređaja (npr. ADSL modem (Ethernet) i mrežni hub) , iako neke matične ploče dolaze i sa dva čipa, odnosno priključka.¸Danas postoje mrežne kartice u 10, 100, i 1000 Mbit/s (Gigabit) izvedbama, što označava propusnost podataka koju može podnijeti jedna mrežna kartica.

Mrežna kartica na pročelju imati će jedan ili više tipova priključaka:



2010

16

Za one koji žele znati više: 1.) THIN ETHERNET (tanki) koaksijalni kabel - Koaksijalni kabel se preko BNC-T člana vezuje direktno na karticu; 2.) TWISTED-PAIR (upletene parice) 8 žilni kabel - zvijezdasta topologija s HUB ili switch uređajem i RJ45 PTT tipom konektora za telefon. Mogu biti oklopljene-STP i neoklopljene-UTP.

3.) THICK ETHERNET (debeli) koaksijalni kabel + 'TRANSCEIVER' uređaj koji se povezuje s mrežnu karticu pomoću 'transceiver' kabela (15 pinski AUI konektor).

Kartica koja sadrži više tipova priključaka uobičajeno se naziva kombinirana (combo) mrežna kartica. Naravno, nije moguće istovremeno upotrijebiti više načina priključivanja mrežne kartice na mrežu već samo jedan od njih. Kada NIC nema odgovarajući konektor za spajanje s prijenosnim medijem, koristi se AUI (Attachment Unit Interface) konektor koji omogućava spajanje različitih medija uz odgovarajuće transceiver-e (pretvornike).

Modem je uređaj koji moduliše noseći signal da bi enkodirao digitalnu informaciju i demoduliše noseći signal da bi dekodirao prenešenu informaciju. Najčešće se koriste za pristup Internetu putem telefonskih linija - POTS (Post Office Telephone Service). Kod PC računara se mogu naći kao interni (povezuju se na ISA ili PCI slot) ili eksterni (povezuju se na serijski port).. Najčešća maksimalna brzina prenosa je 56.000 bita/s (7KB/s).

Naveli smo samo dijelove opreme koji se najčešće susreću u našem Ethernet radnom okruženju. Dijelova i vrsta mrežne opreme, zavisno od tehnologijie koja se primjenjuje za umrežavanje, ima na stotine.



2010

17

1.7 Adresiranje računara Nakon fizičkog povezivanja računara pomoću prežne opreme neophodno je

instalirati odgovarajuće protokole te software-ski konfigurisati mrežne uređaje tako da mogu komunicirati. Obično se instalacijom samog operativnog sistema(npr. Windows) automatski instaliraju i aktiviraju protokoli neophodni za uspostavljanje konekcije. Kako bi komunikacija bila i definitivno omogućena preostaje da se računaru dodjeli adresa koja će ga jedinstveno identifikovati unutar te mreže.

Kod etherneta, razlikujemo dvije vrste adresa tj. adresiranje je sastavljeno od fizičkog i logičkog adresiranja. Da bi slali podatke u mreži, potrebno je da uređaj poznaje i hardwaresku i logičku (IP) adresu.

Fizička adresa aktivnog mrežnog uređaja je tzv MAC adresa - broj koji označava neku mrežnu karticu ili drugi aktivni mrežni uređaj. Sastoji se od 48 bitova (6 okteta) koji se zapisuje u obliku 12 hexadecimalnih znamenki. Iako je zamišljeno da MAC adresa u potpunosti jedinstveno predstavlja neki mrežni uređaj, to nije tako, jer na većini današnjih mrežnih kartica postoji mogućnost promjene MAC adrese.

IP adresa (Interent Protocol) je logička adresa koja se dodjeljuje uređaju kojega želimo spojiti na mrežu. Adrese koje se usmjeravaju preko interneta trebaju biti jedinstvene kako bi računar bio jedinstveno identificiran u svojoj mreži ( i na internetu) . IP je adresa koja se može mijenjati pa je nazivamo logička adresa i često se dinamički dodjeljuje pa se ne može reći da ona jedinstveno identificira određeni mrežni uređaj. Umjesto toga, ona samo omogućuje pronalaženje uređaja i usmjeravanje toka podataka kroz mrežu do njega.

Trenutno su u upotrebi dvije verzije IP protokola: verzija 4 (IPv4) i verzija 6 (IPv6). IPv4 adresa se sastoji od 32 bita, a IPv6 adresa ima 128 bitova. IPv6 je razvijen zbog iscrpljivanja adresa u IPv4 verziji.

IPv4 adresa se sastoji od četiri broja između 0 i 255 međusobno razdvojenih tačkama, npr. 128.183.243.36. Iako je ovaj naziv računaru sasvim dovoljan da nađe put, čovjeku ne govori mnogo.



2010

18

IP adresu možemo zadati ručno(vodeći računa da se ne dupliraju adrese unutar jedne mreže) ili prepustiti da DHCP uradi to automatski. DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) je protokol koji se koristi da bi klijenti na mreži dobili različite parametre koji su im potrebni da bi mogli raditi u IP mreži. Ovaj protokol značajno smanjuje vrijeme potrebno mrežnim administratorima za podešavanje mreže na klijentima.

MAC adrese „vežu“ se za odgovarajuću IP adresu računara i u paru jedinstveno određuju računar u mrežnoj komunikaciji. IP adresa se koristi za komunikaciju računara ka Internetu i IP adrese su geografski distribuirane(npr. naša država posjeduje tačno određene IP adrese koje koriste računari iz naše države za komuniciranje sa ostatkom Interneta). Ovo omogućava lakše fizičko lociranje računara pri komunikaciji na Internetu . MAC adrese nisu javne pa omogućavaju programima za filtriranje mrežnog saobraćaja da prepoznaju „svoje“ računare i tako spriječe nepoželjnu „vanjsku“ komunikaciju.

Zbog hroničnog nedostatka adresa za IPv4, IP adrese su podjeljene u javne i privatne. Javne su one adrese koje se koriste za komunikaciju preko Interneta. Privatne IPv4 adrese se ne mogu usmjeravati preko Interneta, već se podešavaju u zatvorenim privatnim mrežama.

Da bi računar sa privatnom adresom(npr. jedan od računara u kućnoj ili školskoj mreži) komunicirao sa onima na Internetu, mora se izvršiti prevođenje privatne IP adrese u javnu. Router automatski mjenja privatnu adresu sa svojom javnom koja se usmjerava Internetom. Nakon dobijenog odgovora, od udaljenog računala, ponavlja postupak, ovaj put mjenjajući javnu adresu sa odgovarajućom privatnom adresom računara koji je uputio zahtjev(jer ruter pamti koja je adresa u pitanju). Na taj način se štede IPv4 adrese jer se veliki broj privatnih adresa može mjenjati sa jednom ili manjim brojem javnih adresa.

1.8 Konfigurisanje PC-a za rad u lokalnoj mreži U našem okruženju je najčešća situacija u lokalnoim mrežama je sljedeća:

• stanice sa Windows operativnim sistemom (danas je to uglavnom Win XP,Vista,7),

• TCP/IP protokol • UTP kablovi kao medij za prenos podataka • Odnos računara je isti-sa-istim a u nekim slučajevima i klijent-server. • Mrežni adapteri su Ethernet 10/100Mbps ili Gigabit Ethernet • Koriste se HUB-ovi ili switch-evi(koncentratori). • Mrežna topologija je savremena • U nekim slučajevima postoji i Router koji je usmjerivač prometa ka drugim

mrežama i Internetu Operativni sistem ima svu podršku za rad u LAN-u i ta podrška je uglavnom ugrađena prilikom instalisana samog OS-a. Administrairanje se svodi na podešavanje IP adresa(ručno ili automatski), dodjele imena računarima i radnoj grupi, dijeljenje resursa (File and Print Sharing) i korisničkih prava na određenim radnim stanicama. WLAN(Wirwless LAN) mreže koriste drugačiju mrežnu opremu ali je princip umrežavanja analogan prethodnom.



2010

19

2. Internet 2.1. Nastanak i razvoj Interneta

Nakon pojave prvih kompjutera, utvrđeno je da je broj informacija koje nudi jedan računar, bez obzira na njegove mogućnosti nedovoljan, pa je bilo očigledno da je potrebno omogućiti komunikaciju između različitih računara. Krajem šezdesetih godina američka vojska razvija mrežu ARPANET za svoje potrebe. Da bi se zaštitilo od ratnih udara, mreža je bila decentralizovana, kako bi se spriječio njen ispad u slučaju pada jednog računara u toj mreži. Vremenom je vojska dopustila univerzitetskim institucijama pristup, a sa pojeftinjenjem dovoljno jake opreme mreža se omasovila, povezavši se sa svim ostalim mrežama, dobivši ime Internet.

Danas se došlo do situacije da se na mreže sve manje gleda kao na skup povezanih različitih mreža, a sve više na jednu jedinstvenu mrežu. Internet danas omogućava pristup do informacija svih vrsta, u raznim formama, tekstualnim, grafičkim, zvučnim i animiranim, dostup do ogromne baze programa, i često daje odgovor na pitanje koji se inače traži godinama za svega nekoliko minuta.

Nedostaci Interneta su sve veće zagušenje potrebnim i nepotrebnim informacijama, koje sve više okupiraju slobodno vrijeme korisnika, baš kao što je televizija prije četrdeset godina potpuno promijenila čovjekov život učinivši da joj dnevno posveti bar 2-3 sata. Internet se često kritikuje da su informacije sa njega ponekad netačne ili društveno neprihvatljive, ali to je karakteristika svih komunikacionih medija, počev od knjiga nadalje.



2010

20

Šta je domena? Domena je tehnika adresiranja računara (host-a = “domaćina”) na Internetu. Naime, računari se međusobno prepoznaju isključivo na osnovu njihovih numeričkih Internet protokol (IP) adresa(kao što je objašnjeno u prethodnom poglavlju). Kada jedan računar komunicira sa drugim putem Interneta, on zapravo šalje “Internet pakete” adresirane na pomenutu numeričku IP adresu primaoca.

Međutim, pokazalo se da je za ljude suviše komplikovano pamtiti nizove brojeva (IP adrese) i na šta se ti nizovi odnose. Većina ljudi mnogo jednostavnije pamti nazive i opise (riječi). Upravo zbog toga je nastao Domain Name System (DNS), koji omogućava korištenje riječi umjesto brojeva, manje-više prema vlastitom izboru (mada postoje neka pravila i ograničenja). Ovo je omogućilo Internet korisnicima da pristupaju računarima (hosts) bilo kroz unošenje IP adrese, bilo unošenjem naziva domena. DNS je distribuirana baza podataka koja prevodi IP adrese u imena (domene) i obrnuto, te upravlja domenskim prostorom na Internetu. Može se koristiti i za pristup drugim uslugama i informacijama. Domena je dakle adresa servera na Internetu sa kojeg se vrši posluživaje stranica i ostalih dostupnih servisa. Budući da je svaka domena i svaka IP adresa jedinstvena, moguće ju je registrirati samo jednom u cijelom svijetu. Domene se definiraju sa desna na lijevo. Svaki logički dio domene odvojen je tačkom. Ovdje je potrebno još napomenuti da domena nije: - http://www.utic.ba. www je, iako najvažniji, samo jedan od servisa raspoloživih na toj domeni ili web lokaciji. Drugi servisi su npr. mail, ftp...

Upravljanje globalnim domenskim Internet prostorom i sistemom root servera koji osiguravaju funkcioniranje DNS-a, danas se ostvaruje kroz nezavisnu organizaciju Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN).

Eksluzivno pravo na dodjelu .ba domene kod nas ima UTIC.

Dakle, DNS je jedan od najvažnijih servisa Interneta, bez kojeg ne bi bilo moguće posjetiti web stranice, niti komunicirati putem e-maila. Zahvaljujući ovom servisu, svaka domena je jedinstvena i ne može se registrirati od strane više različitih korisnika. Struktura DNS-a je hijerarhijska i razgranata. Korijen stabla (root server) se grana se u top level domene, koje se dalje granaju u domene drugog nivoa, itd.



2010

21

Vrste domena Pored klasifikacije domena prema nivou (hijerarhijskoj strukturi), domene se mogu razvrstati i na:

• Generičke (internacionalne) domene. To su .com, .org, .net, .edu, .gov, .biz i mnoge druge.

• Državne (nacionalne) domene. Svaka država ima svoju dvoslovnu oznaku kojom se završavaju web adrese Internet prezentacija iz te zemlje, na primjer .ba, .uk, .de...

Ukoliko uzmemo za primjer naziv domena UTIC.BA, oznaka “.BA” govori da je riječ o nazivu domena pod državnom top level domenom, odnosno vršnom domenom (country code Top Level Domain - ccTLD). Sufiks .ba je dakle domen prvog reda, i to državni top level domen

Svaka Web stranica ima svoju jedinstvenu adresu, tzv. URL adresu ( engl. Uniform Resource Locator).Dijelovi URL adrese su:

protocol://naziv.domena (npr. http://www.stubica.com)gdje "http://" označava da se radi o HTTP protokolu

URL adresa može se pisati velikim i malim slovima, ali se preporučuje korištenje isključivo malim slovima kako bi se smanjila mogućnost greške za slučaj da korisnik ručno upisuje URL adresu.



2010

22

2.2. Načini pristupa Internetu Pristup Internetu obezbjeđuju davaoci usluga koje nazivamo Internet Service

Provider (ISP). To su firme koje obezbjeđuju hardware-sku i software-sku podršku za povezivanje na Interent. Razmotrićemo najčešće načine povezivanja na Internet u našem okruženju.

2.2.1 Dial up

- Najstariji način konektovanja na Internet kućnih korisnika - Prijenos signala u analognom obliku putem postojeće telefonske

infrastrukture (bakrenom telefonskom paricom), modem vrši pretvaranje signala iz digitalnog u analogni oblik kako bi se signal prenio telefonskom paricom, zatim modem na strani primaoca radio obrnutu konverziju(iz analognog u digitalni)

- Potrebna oprema : modem + telefonski priključak - Modem od Modulator – Demodulator (interni i eksterni) - Max brzina 56Kbps (u realnoj situaciji rijetko prelazi 50Kbps) - Loše strane: spora, podložna izobličavanju i slabljenju signala, nemoguće

telefonirati za vrijeme konekcije, spora - Tarifira se vrijeme provedeno na Internetu + cijena lokalnog telefonskog

“razgovora” sa ISP - Dobre strane: samo jedna – široka dostupnost( skoro svugdje gdje ima

telefonski priključak) - Možete biti anoniman i pretplaćeni korisnik

Ko želi znati više može pogledati na: http://www.bhtelecom.ba/privatni_net_dialup.html



2010

23

2.2.2. ISDN (Integrated Service Digital Network) - ISDN je dugo predstavljao jedino rešenje pored Dial up - Prijenos signala u digitalnom obliku telefonskom paricom - Potrebna oprema: digitalna centrala provider-a, NT(Network Terminator),

ISDN adapter i iznajmljena telefonska linija od ISP - Dvije vrste pristupa :

1) BRA (Basic rate Access) 64Kbps-128Kbps 2) PRA(Primary Rate Access) preko 1Mbps

- Dobre strane: garantovana brzina, moguće telefonirati i biti na Internetu istovremeno, pogodna za spajanje udaljenih dijelova firme

- Tarifiranje: iznajmljivanje linije, - Loše strane: sporija i skuplja od najnovijih tehnologija (npr. ADSL) - Ko želi znati više može pogledati na:

http://www.bhtelecom.ba/3316.html



2010

24

2.2.3 ADSL(Asymetric Digital Subscriber Line)

Potrebni uslovi za realizaciju ADSL-a

Za realizaciju ADSL potrebna je "čista" bakarna parica. Drugi uslov je da je na Vasoj centrali postoji DSLAM jer ADSL radi na maksimalnom rastojanju od 5-6 km od telefonske centrale uz odgovarajuci precnik zica.

U tehnologiji DSL-a postoji nekoliko podvrsta, međutim, ona koja se danas najčešće koristi (i koju implemetira BH Telecom) je takozvana asimetrična digitalna pretplatnička linija (ADSL-Asymetric Digital Subscriber Line). Kao što joj i samo ime kaže, osnovna karakteristika ove vrste DSL izvedbe je asimetričnost. Upravo ona je i čini najzanimljivijom DSL izvedbom za privatne i poslovne korisnike. Asimetričnost, zapravo, znači mogućnost mnogo bržeg prenosa podataka u download-u(prenos podataka od mreže ka korisniku) nego što je to u upload-u ( odnosno u odašiljanju podataka od korisnika ka mreži). Većina najzanimljivijih aplikacija za korisnike na mreži su asimetične (video on demand-video na zahtjev, pristup udaljenim lokalnim mrežama LAN, pristup Internetu, multimedijalni pristup, home shopping, itd.), gdje puno više informacija korisnik ''uzima'' s mreže nego što ih u nju ''šalje''. Ta asimetričnost čini ADSL idealnim za ove aplikacije.

Struktura DSL mreže Postojeća telefonska infrastruktura je stvorena prvenstveno za prenos glasa,

tako da ova mreža nije izvorno prilagođena za prenos podataka velikom brzinom. Zbog toga su potrebne izvjesne prilagodbe i izmjene na postojećoj PTSN mreži. Da bi se ostvarila mreža za brzi prenos podataka bazirana na DSL uslugama, potrebno je obezbijediti nekoliko vrsta mrežne opreme.

Struktura širokopojasne DSL pristupne mreže



2010

25

Dakle rezimirajmo ADSL...

- Digitalni prijenos podataka tel.paricom. - Više vrtsta DSL :ADSL, HDSL, R-ADSL, SDSL... - ADSL (Asymetric DSL) – različita brzina Upload(kućni korisnici obično

do 512Kbps) i Download(do 8Mbps u ADSL 1 i 24 Mbps u ADSL2 tehnologiji).

- Potrebna oprema na strani korisnika: ADSL modem(router), splitter, mrežna kartica (ili usb 2.0)

- Dobre strane: brz, brzina stalna, konekcija stabilna, telefoniranje neovisno od konekcije.

- Tarifiranje: po “paketima” zavisno od brzine i količine prenesenih podataka. - Loše strane: dostupnost ograničena na oko 5.5km od DSLAM.

2.2.4 Kablovski Internet pristup

- Konektovanje putem kablovske TV (1940) - Brzina obično od 64 kbps do 1,5 Mbps, nekada i više - Potrebna oprema: kablovski modem, mrežna kartica i odgovarajuća

kablovska TV - Podjela prijenosnog opsega na više korisnika - Dobre strane: brz kada nema gužve na liniji(nekada brži od ugovorene

vrijednosti) - Tarifiranje: po “paketima” brzina+količina prometa - Loše strane: podjela prenosnog opsega na više korisnika koji koriste isti kabl

pa brzina opada u vremenu najvećeg opterećenja, morate imati kablovsku TV



2010

26

2.2.5 Bežični pristup

- 1971. Univerzitet na Havajima prvi prijenos(infrared tehnologijom) - Prijenos radio valovima frekvencije npr. 2.4GHz ili 5GHz - Potrebna oprema: kartica sa antenom, AP(Access Point) - Brzina: od 128 Kbps do preko 1Mbps i uvećava se iz godine u godinu - Tarifiranje: po količini prenesenih podataka - Dobre strane: tehnologija budućnosti, nema prostorne ograničenosti, relativno

brza - Loše strane: za najbolje rezultate neophodna optička vidljivost, fizičke

prepreke i vremenske nepogode i dalje su ograničavajući faktor

Najčešća tehnologija wireless umrežavanja je wireless fidelity, koja je uvijek skraćena na Wi-Fi. Institute of Electrical and Electronics Engineers ( IEEE ) je ovoj mreži dodijelilo oznaku standarda 802.11. Postoje četiri glavne vrste : 802.11a, 802.11b, 802.11g te 802.11n od kojih svaki ima svoj vlastiti opseg i ograničenja brzine.

2.2.6 Satelitski pristup

Da biste uveli satelitski Internet, potrebna vam je, naravno, satelitska antena (od 50 do 100 evra, zavisno od veličine i kvaliteta prijema), satelitska kartica (oko 70 evra), kablovi za povezivanje kompjutera i satelitske antene i modem (dial-up, kablovski, GPRS ili ISDN). Ako imate samo dial-up modem, telefon će vam stalno biti zauzet kada ste na Internetu jer modem šalje satelitu zahtev za podacima koje skidate na svoj kompjuter.



2010

27

Za satelitski Internet ne postoji flet režim, to jest protok se ograničava, i to je najveća mana ovog načina pristupa Internetu. Ako biste hteli da se pretplatite na godinu dana, uz 5 GB protoka mesečno, cena bi bila oko 100 evra (zavisi od provajdera), a ako vam 5 GB mesečno nije dovoljno, možete dodati još, naravno uz doplatu. Maksimalna brzina koju možete imati preko satelitskog Interneta je 2 Mbit/s u sekundi.

Internet putem satelita nije novost. Osnovni princip korištenja Interneta putem satelita zasniva se na komunikaciji koja se ostvaruje preko vaše antene te satelita koji je pozicioniran u Zemljinoj orbiti (udaljen preko 36000 km od ekvatora) korištenjem DVB-S standarda. PC „radi“ u saradnji sa DVB karticom, koja vam omogućava prijem sadržaja preko satelita. Dobiveni signal se pretvara u određeni frekventni opseg, a DVB kartica vrši dekompresiju signala (jer su svi signali kompresovani sa MPEG2). Zahvaljujući TCP/IP protokolu, servis možete koristiti i za Internet, a DVB karticu možete iskoristiti i za gledanje TV, odnosno slušanje radio kanala koji se nalaze na određenom satelitu.

Rezimirajmo...

- Konektovanje putem satelitske antene, kablovi za povezivanje računara i satelitske antene i modem

- Brzina obično 2 Mbps, nekada i više - Potrebna oprema: kablovski modem, mrežna kartica i odgovarajuća

kablovska TV - Dobre strane: dostupna na cijeloj - Tarifiranje: po “paketima” brzina+količina prometa - Loše strane: skup, kvalitet signala nekada varira zbog vremenskih prilika

Konfiguracija računara za pristup Internetu zavisi od tipa Internet konekcije koji odaberete.



2010

28

3. Internet servisi Internet danas predstavlja najvažniji informacijski resurs koji nudi različite

mogućnosti za komuniciranje i razmjenu informacija, razmotrićemo samo neke.

3.1 WWW (World Wide Web)

Danas najpopularniji servis Interneta je MMM Međunarodna Multimedijalna Mreža (engl. WWW- World Wide Web). World Wide Web je grafički dio Interneta koji nudi korisnicima pristup mnoštvu korisnih i beskorisnih informacija u multimedijalnom obliku (slika, tekst, video, zvuk), putem tzv. Web stranica. Osnovni jezik pomoću kojih su ove stranice kreirane je HTML (Hypertext Markup Language) a mrežni protokol je HTTP (Hypertext Transfer Protocol).

HTML (HyperText Markup Language) je osnovni jezik kojime se opisuje izgled web stranice. HTML-om opisujemo raspored sadržaja na web stranici, a HTML datoteke su u stvari obične tekstualne datoteke. Unutar HTML-a se mogu pisati i programski kodovi koji se često nazivaju “skripte”. To mogu biti skripte na strani servera i skripte na strani klijenta. Skripte na strani servera u zavisnosti od zahtjeva sa strane korisnika generišu HTML kod i prosljeđuju ga na korisnikov računar. Korisnikov Web klijent (Browser) takav html rekonstruiše u web stranicu. Takve stranice su dinamične i nazivaju se web aplikacije, i najčešće su pisane u asp (active server pages) ili php (hypertext preprocesor) jeziku.

Osnova weba je hyperlink, odnosno hypertext. Hyperlink je veza ka drugoj web stanici.

Web preglednicima ili web prikazivačima nazivamo aplikacije pomoću kojih pristupamo www stranicama, one interpretiraju HTML kod kako bi mo dobili prikaz odgovarajuće stranice. Najpoznatiji su Internet Explorer, Mozilla Firefox, Opera,



2010

29

Safari, Google Chrome, Netscape Communicator... Budući das vi rade na sličan način opisaćemo jedan od popularnijih.

3.2 E-mail-Elektronska pošta

Elektronska pošta odnosno E-mail predstavlja najviše korišteni servis Interneta poslije WWW servisa.Elektronska pošta je najrasprostranjeniji oblik ličnog komuniciranja.Da bi korisnik mogao koristiti usluge elektonske pošte on mora posjedovati svoje elektroničko poštansko sanduče (eng. mailbox). Elektronsko poštansko sanduče je ustvari određeni memorijski prostor na računaru koji se brine o prijemu i otpremi korisnikove pošte i koji se naziva E -mail poslužitelj (server). Svaki Internet provajder(ISP) svakom korisniku, koji kod njega otvori korisnički račun, automatski dodjeljuje i elektroničko poštansko sanduče tzv.e-mail adresu. Adresa elektronske pošte korisnika sadrži njegovo ime ispred imena računara ili mreže na kojoj se čuvaju poruke, npr. [email protected] . Prilikom slanja elektronske pošte najviše se koristi protokol koji se naziva SMTP(Simple Mail Transfer Protocol),dok za prijem elektronske pošte obično se koriste POP3(Post Office Protocol version 3)ili IMAP(Internet Message Access Protocol)protokoli.

Za usluge elektronske pošte koriste se posebni programi nazvani E-mail klijenti,među kojima su najpoznatiji Eudora, Microsoft Outlook(sastavni dio paketa Microsoft Office), Lotus i Outlook Express(sastavni dio Windows operativnih sistema u novijim verzijama.Veoma značajna mogućnost elektronske pošte je mogućnost slanja dopunskih datoteka (poput slika,programa itd.)zajedno sa porukama.Ove dopunske datoteke nazivaju se attachmenti ili MIME (Multipurpose Internet Mail Extension)dodaci.

Elektronička pošta nudi i mogućnost diskusija putem elektronske pošte preko tzv.mailing foruma(mailing listi)koji omogućavaju međusobnu razmjenu iskustava i informacija o raznim problemima između grupe korisnika. Forumi nude ogroman broj različitih tema za diskusije.

Pored e-mail adrese koju otavramo pomoću Internet provajdera, postoje i Web poslužitelji kao što su Yahoo Mail, Hotmail (u vlasništvu Microsofta), G-mail i mnogi drugi pomoću kojih svaki korinik može otvoriti korinički račun popunjavanjem određenog formulara (tzv. web-mail usluga), ovaj načine je zbog jednostavnosti i dostupnosti sve popularniji .

3.3 IRC

Jedan od servisa koji je donekle sličan elektronskoj pošti predstavlja ćaskanje (engl.chat) putem Interneta ili IRC (Internet Realy Chat). Za razliku od elektronske pošte komunikacija se obavlja u realnom vremenu tj. svi učesnici u komunikaciji moraju se istovremeno nalaziti u blizini računara. Sav razgovor se obavlja posredstvom kanala, koji pokrivaju razmjene informacija o specifičnim temama. Postoje različite vrste IRC servisa, a njihovo korištenje koriste se odgovarajući programi kao što su mIRC, Mirabilis, MSN Messenger, AOL Messenger.



2010

30

3.4 FTP

FTP dolazi od File Transfer Protocol. To je protokol kojim se šalju sve vrste datoteka preko Interneta. FTP stranice su obično ″skladišta″ dokumenata raspoloživih za preuzimanje. Za razliku od grafičkih Web stranica FTP stranice sadrže jednostavne tekstualne popise dokumenata .

Korištenjem FTP servisa moguće je putem Interneta nabaviti veliki broj dokumenata , elektronskih knjiga, slika, proprograma, itd. Često se koristi za web stranica na web domaćine (web host).

3.5 Telnet

Telnet je servis i protokol koji služi za pristup za rad na udaljenom računaru (engl. remote login)korištenjem lokalnog računara kao terminala.Pokretanjem odgovarajućeg komunikacionog programa (npr.programa Talnet koji dolazi u sastavu Windows O.S.) i navođenjem adrese računara na koji želimo pristupiti ,korisnik može raditi na udaljenom računaru isto kao da se nalazi u njegovoj sobi.

3.6. Mrežne novine (engl.Usenet News)

predstavljaju Internet servis putem kojeg korisnici širom svijeta mogu razmjenjivati informacije o različitim temama.Sve poruke koje pristižu svakodnevno su razvrstane u različite tematske skupine (engl. newsgroups)ovisno o području u kojem se nalaze.Za korištenje mrežnih novina potrebno je posjedovati odgovarajuće programe tzv.news klijente.Outlook Express se može konfigurisati da radi i kao newsklijen ne samo kao E-mail klijent.

3.7 Gopher

Gopher predstavlja nekadašnji servis i protokol za pristup dokumentima,koji se danas veoma rijetko koristi .Gopher je zapravo negrafički(textualni)informacioni sistem,zasnovan na sistemu menija.Gopher protokol prosljeđuje kroz Internet na korisnički zahtjev za pronalaženjem određene informacije,i vrši prenos dokumenata sa željenom informacijom na korisnički račun .Pojavom WWW servisa uloga i značaj Gophera su se izgubili zbog veoma ograničenog i kompliciranog korisničkog interfejsa kojeg posjeduje Gopher u poređenju sa WWW servisom .



2010

31

3.8 WEB pretraživači

Web Browser – Browser (pretraživač) je aplikacija koja vam omogućuje da vidite stranice na World Wide Web-u. Internet Explorer je primjer takve aplikacije. Da bi se omogućio pristup informacijama za koje ne znamo gdje se nalaze,unutar WWW sistema nalazi se i veliki broj tzv. računara pretraživača (engl. search engines).Računari pretraživači posjeduju ogromne baze podataka koje čuvaju informacije .

Internetski pretraživač (tražilica) je specijalizirano Web “mjesto” čija je glavna funkcija pomoć u pronalaženju informacija pohranjenih na drugim Web mjestima. Internetski pretraživač je pretraživač namijenjen pretraživanju informacija na World Wide Web-u. Informacije mogu biti Web stranice, slike i ostale vrste datoteka. Neki pretraživači, također, pretražuju podatke dostupne u tematskim grupama, bazama podataka ili u otvorenim imenicima. Za razliku od Web imenika koje održavaju uređivači teksta (ljudi), internetski pretraživači djeluju po algoritmu ili su kombinacija algoritma i ljudskog upisa

Razvoj Internet pretraživača je počeo još davne 1990. godine, a jedan od prvih internet pretraživača koji je koristio metodu indeksiranja web stana koja se i danas koristi je nastao 1993. godine, i zvao se Wandex. Iste godine, nastao je i pretraživač po imenu Aliweb.



2010

32

Najpoznatiji Web-pretraživači

Najpoznatiji pretraživači: � Google ( www.google.com ) � Yahoo ( www.search.yahoo.com ) � Ask.com ( www.search.ask.com ) � Alta Vista � MSN � Pogodak � Bing

Google Google je danas na zapadu svakako najpoznatija i razmjerno najbolja tražilica

za regionalne teme na germanskim i romanskim jezicima latiničnog pisma iz zapadne Europe, te obje Amerike i Australije, dok je znatno slabiji za istočnu Europu, Afriku i Aziju (gdje uglavnom pokriva Izrael, Taiwan i Japan). Da bi pronašli sajt koji sadrži određene informacije, u Google pretraživač je potrebno unijeti pojmove koje tražite. Riječi kao što su "i", "ili", "gdje", "ako" i slične ne morate koristiti, ukoliko ne tražite određenu frazu, jer takve i druge najšešće korištene riječi Google izbacuje iz pretrage.

Ukoliko želite da izvršite pretragu samo stranica na određenom jeziku, Google je pravo mjesto za pretragu. Omogućuje Vam da izabarete jezik stranica nad kojima ćete izvršiti pretragu. Google sadrži i poseban odeljak namenjen pretrazi slika. Korišćenjem tog dela u Google pretraživaču, rezultati pretrage će biti slike koje u nazivu sadrže određeni pojam. Važno je pomenuti da Google pretraživač ne pravi razliku u pojmovima kucanim malim ili velikim slovima, tako da oko toga ne morate voditi računa.

AltaVista To je jedna od najstarijih učinkovitih tražilica, koja je u osnovi slična kao

Google. Nakon pojave Google-a danas se na zapadu već manje koristi, ali je ipak još uvijek najučinkovitija i vrlo informativna za istočnu Europu, Afriku i Aziju pa i kod nas, a nadasve je najučinkovitija za zemlje s nelatinskim pismima. Npr. ako se u paralelnim prozorima za određenu hrvatsku temu otvore Google i Altavista istodobno, Altavista za nas ipak izlista prosječno po 2X - 3X više pripadnih poveznica. Osnovana je već 1995, a danas je u vlasništvu kompanije Yahoo.

MSN (Microsoft) MSN je treća jača tražilica u vlasništvu kompanije Microsoft od 2005, ali je od

prethodne dvije ipak tehnički slabija jer uglavnom nema posebne mogućnosti usmjerenog ni specijalnog pretraživanja cijelih izraza i rečenica, nego samo pojedinih natuknica. Također je pretežno usmjerena na zapadne jezike s latiničnim pismom, a učinkovitost za hrvatske teme je manja nego Google.Ostale tražilice na internetu su uglavnom slabije od ove tri spomenute i većinom nemaju mogućnosti usmjerenoga ni specijalnog pretraživanja kao Google i Altavista. Takve su npr. Yahoo, Lycos, HotBot i još niz drugih, manjih ili lokalnih tražilica.



2010

33

Pricip rada pretraživača Tražilice funkcioniraju po principu sakupljanja informacija s mrežnih stranica.

Za to se koriste tzv. pauci ( spider, crawler, robot ), programi koji automatski posjećuju pojedine stranice, pregledavaju sadržane informacije i bilježe ih u bazu podataka

Na tražilicama informacije pretražujemo prema ključnim riječima koje što preciznije opisuju ono što želimo pronaći.Tražilice koristimo kad tačno znamo što nas zanima te kad dobro znamo odrediti ključne riječi.

Spideri (pauci) Da bi web pretraživač mogao da vrati neki dokument kao rezultat upita on ga

najprije mora pronaći. Da bi našli informacije koje se nalaze na milijardama web strana web pretraživači koriste spajdere.

Web spajder (u upotrebi su još izrazi Web Crawler, web robot, web bot) predstavlja program ili skript koji automatizovano krstari web-om prikupljajući informacije o stranama. Ovaj proces prikupljanja informacija se naziva Web Crawling ili spidering.

Dvije veoma bitne karakteristike Web-a diktiraju ponašanje spajdera i njihov zadatak čine veoma teškim:

• Veliki broj stranica. Ovo ima za posledicu da spajderi mogu samo da posjete djelić web-a, što znači da taj djelić treba da bude posebno odabran.

• Brzina promjene. Dok spajder posjeti posljednju stranicu na sajtu, veoma je vjerovatno da su u međuvremenu neke strane dodate, neke obrisane, a neke izmjenjene.

Ovo je pogotovo karakteristično za velike sajtove. Zbog toga web pretraživači koriste različite algoritme za određivanje koja će slijedeća stranica biti indeksirana i kada će je ponovo spajder indeksirati.

Ključne riječi Ključna riječ je ona riječ koja najbolje opisuje predmet određenog

dokumenta.Kao ključnu riječ, koju upisujemo u tražilicu koristimo najprecizniju riječ koja opisuje temu o kojoj želimo pronaći informaciju.Moramo paziti da smo tačno napisali ključnu riječ.

Ako u tražilici dobivamo previše rezultata možemo nastaviti pretraživati unutar dobivenih rezultata tako da upisujemo još preciznije ključne riječi.Radi što preciznijeg pretraživanja često koristimo Booleove operatore AND ( i ), OR ( ili ), NOT ( ne ).



2010

34

Dobro je znati...

Booleovi operatori

� Operator AND sužava pretraživanje, tako da rezultati uključuju samo one dokumente koji uključuju sve nazive povezane operatorom Primjer: škola AND Delnice

� Operator OR proširuje pretraživanje, tako da rezultati pretraživanja uključuju samo one dokumente koji uključuju sve nazive povezane operatorom ( Delnice OR Ogulin )

� Operator NOT koristi se za isključivanje nekog pojma iz pretraživanja ( NOT Rijeka ) � Primjer: mačke AND psi - rezultat su dokumenti koji govore i o mačkama i o psima � Primjer: mačke OR psi – rezultat su dokumenti o psima, dokumenti o mačkama, te

dokumenti o mačkama i psima istovremeno � Primjer: psi NOT mačke – rezultat su dokumenti o psima, ali bez dokumenata koji

govore i o mačkama i o psima

Druga pretraživanja

� Pretraživanje fraza – želimo li tražiti po nekoj frazi moramo je upisati u navodnike � Pretraživanje prirodnim jezikom – upisujemo upit u rečenici kao u prirodnom jeziku,

npr. Kako pretražiti Internet?

Documents

Mreze, Internet, Servisi