EKO V‹T R‹N NİSAN 2013 129EKO V‹T R‹N NİSAN 2013128

Filmlere konu olan, Arap Baharı’nın

uğramadığı ender Arap ülkelerinden

biri olan Fas ve tarihi kraliyet kentleri…

Yaklaşık olarak 32 milyonnüfusa sahip Fas, resmî

olarak Fas Krallığı Kuzey Afrika'nın en batısında

turistik, ekonomik ve ekzotik bir merkez.

tlantik okyanusu kıyısında,Afrika'nın kuzeybatısında,Akdeniz, Atlas Dağları vegüneyinde Batı Sahra ile çevrili,eskilerin "el-Mağribu’l-Aksa,

diğer bir deyişle “Uzak Batı” ülkesi Fas.Müslümanların İspanya’ya da Endülüsümedeniyetini kurmak için geçtikleritopraklar, Cebelitarık Boğazı burada.Biz de politik başkent Rabat, kültürelbaşkent kabul edilen Fes, ekonomikbaşkent Casablanca, kızıl şehir Marakeşve Fas dendiğinde akla gelen diğerkraliyet şehirlerine bir seyahat yapıp, si-zler izlenimlerimizi derledik…

Yaklaşık olarak 32 milyon nüfusa sahipFas, resmî olarak Fas Krallığı KuzeyAfrika'nın en batısında turistik,ekonomik ve ekzotik bir merkez.Berberi ülkelerinin başkentlerine göreadlandırılması geleneğine uygun olarak,biz Türkler de Fas ülkesine antik İdrisîve Marinî başkent Fes'ten (Fas) alıntı-landırılarak isimlendirmişiz. Avrupalılarise bu adlandırmayı diğer tarihi başkentMarakeş'ten esinlenerek Maruecos,Maroc, Morocco’ya dönüştürerek kul-lanmış.

A

Gökhan ERCANFas izlenimi

GEZİYORUM

FAS

UZAKTAKİBATI ÜLKESİ

mrgercan@gmail.com

EL-MAĞRİBU`L-AKSA,

EKO V‹T R‹N NİSAN 2013 131EKO V‹T R‹N NİSAN 2013130

as’ta muhalif partiler demevcut. Bu partiler hüküme-ti eleştirme hakkına sahipler.

Ancak, monarşinin, İslam’ın ve Batı Sahra sorununun eleşti-rilmesi yasak durumda. Fas, Afrika Kıtası’nda bulunup, AfrikaBirliği’ne üye olmayan tek ülke durumda. Afrika Birliği’ne üyeolmamasının nedeni ise Batı Sahra sorunu. Fas hükümeti,Batı Sahra'nın tümünün Fas'a ait olduğunu iddia ederken, BMve Afrika Birliği bunu kabul etmiyor. İspanyol çekilmesindensonra Batı Sahra, 1966’dan itibaren Fas ile Moritanya arasın-da sorun olarak devam ediyor. 1975 yılında ‘Yeşil Yürüyüş’

denilen gösteriden bu yana bölge Fas tarafından yönetiliyor.Fas’ın diğer bir dış sorunu da Kuzey’deki iki kenti. 1956’dakibağımsızlık ilan edilince, Fransızlar ülkeyi tert etmişler. Fakat,Fas’ın kuzeyinde Sebte ve Melilla şehirleri, halen İspanyolkontrolü altında. İspanyoların dünyada kalan son sömürge şe-hirlerinden denilebilir. Bu iki şehirde yaşayan Arapların oy ver-me hakkı yok, İspanya’dan gelenler için yapılan sitelereArapların girmesi de yasaklanmış. Fakat Avrupa’ya kaçak geç-mek isteyenler için Kuzey Afrika’daki bir üst durumunda buşehirler. Ocak ayında haberlerde, kamikaze otomobiller ilegümrükten kaçmaya çalışan mültecileri görmüşsünüzdür…

GEZİYORUM / FAS

as, Kuzey Afrika’da meşrutikrallıkla yönetilmeye devameden tek ülke durumda. Şu an-

da tahtta 46 yaşındaki 3.kralları VIMuhammed bulunuyor. 2 Mart1956’da Fransa’dan bağımsızlığınıkazanan Fas’ın nüfusunun yüzde55`ini Araplar, yüzde 34`ünü deBerberiler oluşturuyor. Nitekim se-yahat esnasında tanıştığımızBerberiler’den bazıları, Türk oldu-ğumuzu öğrenince, “Biz Türkiye’dekiKürtler gibiyiz” diyerek bahsetti.

Kalan yüzde 10’luk nüfusu da büyükçoğunlukla Moorlar, azınlık olarak daİspanyollar başta olmak üzereAvrupalı hristiyan ve yahudiler oluş-turuyor. Dolayısıyla Resmi diliArapça olan bir demokratik monar-şi Fas… 1999 yılında ölen Kral II.Hasan’ın büyük oğlu olan Kral VI.Mohammed, hem kanun koyucuhem de dini ve ahlaki bir lider ko-numunda. Başbakanı, hükümet üye-leri, ordu komutanlarını ve üst düzeyyetkilileri Kral atıyor. Ortadoğu’da

başa geçen ikinci nesil krallar gibi VI.Mohammed de ülkedeki modern-leşme çalışmaları yürütüyor.Seyahatimizde gördüğümüz kadarı ileFas halkı sakin huylu. Arap Baharı is-yan rüzgarının buraya gelmemesindeki başlıca neden olabilir. DolayısıylaFas’ta yakın gelecekte politik sisteminve ekonominin istikrarını sürdür-mesi bekleniyor. Fas’ta gördüğümüzistikrarlı sistem, güvenli bir yaşam or-tamını da getirmiş. Turistler ve işadamları rahat hareket edebiliyor.

““TTüürrkkiiyyee’’ddeekkii KKüürrttlleerr ggiibbiiyyiizz””Fas’ın nüfusunun yüzde 55`ini Araplar, yüzde 34`ünü de Berberiler oluşturuyor.Nitekim seyahat esnasında tanıştığımız Berberiler’den bazıları, Türk olduğumuzuöğrenince, “Biz Türkiye’deki Kürtler gibiyiz” diyerek bahsetti. Kalan yüzde 10’luk nüfusu da büyük çoğunlukla Moorlar, azınlık olarak da İspanyollar başta olmak üzereAvrupalı Hristiyan ve Yahudiler oluşturuyor.

F

SSiiyyaasseett F

as’ın yerlileri olarak bilinen Berberiler, ku-zeybatı ve Batı Afrika ülkelerine yayılmışbir topluluk. Tümü Müslüman olan

Berberiler’in şehirlere göç edenleri dışında, kendi aralarındakabile hiyerarşisi halen devam ediyor. Berberi isminin “bar-bar” kelimesinden geldiği ve Avrupalılar tarafından bu halkaverilmiş olduğu da söyleniyor. Bütün Berberilerin anladığı or-tak bir dil bulunmuyor. Fakat içlerinde sadece Tuareg lehçe-

sinin yazısı mevcut. Fas’ta halk arasında kullanılan Arapça'yaDarija deniliyor. Diğer Arap ülkeleriyle karşılaştırıldığında fark-lı bir lehçede olan bir Arapça. Aynı zamanda ülkede yoğunolan Berberilerin de kullandığı farklı diller bulunuyor. Bunlarınbaşında güneyde Sousi halkı tarafından konuşulanSheluhveya Shelha dili, kuzeyde ise Tamazigt dili geliyor.Ülkenin kuzey kesimi İspanyolların etkisi altında kaldığındanburalarda İspanyolca konuşanlara rastlamak da mümkün.

DDiill F

EKO V‹T R‹N NİSAN 2013 133EKO V‹T R‹N NİSAN 2013132

Kasablanka’da çekilmemiş. Fakatfilmindeki kafe ile aynı isme sahip vebenzer dekorlu olan Kasablanka’daki"Rick's Cafe"ye giderek nostalji ya-şayabilirsiniz. Dünyada her kenteolan eski ve yeni şehir alanları, Fas’tabiraz daha belirgin halde.Kasablanka’da biraz küçük olsa da,Fas’taki tüm eski yerleşim yerleri, sur-lar ile çevrili durumda, ve “Medina”olarak isimlendiriliyor. “Eski Pazar”anlamına da geliyor. Labirentvâridar sokaklardan, oldukça hareketli veotantik yerler Medina’lar. Küçükküçük bir çok dükkan ve üstlerinde-ki evlerden oluşan Medina’larda ge-nelde gelir seviyesi düşük insanlar ya-şıyor. Ama alışveriş yapmanın tamyerleri. Kasablanka’nın Medina’sıda hemen limanın bitişiğinde olan birpazar yeri. Düşük fiyatlara aklınızagelebilecek her türlü şeyi satın al-manız mümkün. Tabii söylenen fiya-tın yarısını değil, en azından üçte bi-rini vermeniz gerekiyor. Çünkü herşey pazarlıkla işliyor bu ülkede.Medina’dan sonra kraliyet Sarayı’nınyanında geçerek ve Habous Meydanıdenilen kısmen yeni pazara gidiyoruz.Fas ve Arap kültürünü yansıtan bir-çok egzotik ürünü burada bulabili-yorsunuz.

Fas’taki ilk günümüzün yarısı

yolculukta geçtiği için Medina çev-resinde akşamı hemen ediyoruz.Aldığımız tavsiyeler üzerine akşamyemeği için geleneksel Fas yemekle-rinin güzel örneklerin tadabileceği-miz geleneksel bir dekorasyona sahipScala Restoran’a gidiyoruz. Masaortasına gelen küçük küçük birçokmeze bizim mutfağımızı andırıyor.Tabii yediğimiz yemekler ise Fas’ın enünlüleri: Erikli, bademli kuzu etli ta-jin ve sebzeli kuskus ve meyve ko-teylerinden yapılmış içecekleri. Fas,muazzam lezzetleri birarada bulabi-leceğiniz bir ülke. Faslılar kuzu, ko-yun ve tavuk etini taze ya da kurumeyvelerle pişiriyorlar. Bizim yedi-

ğimiz kuzu tajinnin içinde de kayısıve erik vardı. Genel olarak Fas mut-fağı, bol baharatlı, aromalı, tatlı vetuzlunun karıştığı bir mutfak.

Kasablanka’da ilk yerleşim 12.yüzyılda Anfa adlı bir Berberi köyüile başlıyor. 15. yüzyılda korsanlarınmerkezi durumuna gelen köy, 1515'tePortekizliler tarafından “CasaBranca” adlı bir yerleşim yerine dön-üştürülüyor. 1755 LizbonDepremi’nden sonra boşaltılan kent,18. yüzyılın sonlarında Sultan SidiMuhammed bin Abdullah'ın emriy-le yeniden kuruluyor. Ardından, ken-te Fransızlar başta olmak üzere,İspanyol tüccarlar ve Avrupalılaryerleşmeye başlıyor. Nitekim, 1907'teFransa, Kazablanka'yı işgal ediyor. Taki 1956’daki bağımsızlığa kadar… Budönemde Kasablanka, Fas'ın en bü-yük liman kenti haline geliyor.Böylece Kazablanka limanı çevre-sinde ticaret hızla gelişiyor, ve böy-lece kent, Fas ekonomisinin merke-zi haline geliyor. Bugün toplam üre-timin yüzde 39'unu ve Fas sanayisin-deki işgücünün yüzde 60'ını tek ba-şına Kazablanka karşılıyor.

Kazablanka yeni ile eskinin, kla-sik ile modernin iç içe geçtiği son de-rece ilginç bir şehir. Ama diğer Faskentlerine kıyasa en moderni.Nitekim Fransız yönetimi altındakizamanlarda, Paris'teki güzel sanatlarakademisi mezunu mimarların öğ-rendikleri modern mimari teorileri-ni burada uygulamışlar. Bundan do-layı Kazablanka 20. yüzyılda mo-dern yöne doğru bir mimari değişik-liğe uğrayarak diğer Fas şehirlerindenfarklılaşmış.

İkinci gün oteldeki kahvaltımız-da ilk dikkatimizi çeken şey, peynirkullanmamları oldu. Ayrıca bizimbildiğimiz anlamda çay da yok.

GEZİYORUM / FAS

HY’nin Kazablanka seferi ileMuhammed V Havaalanı’nainmemizle Fas gezimiz başlı-

yor. Yakıt fiyatlarının daha uygunolması ve rahat hareket etmek için araç kiralayarakrotamızda şehirlere gitmeye başlıyoruz. İlk durağımızindiğimiz yer olan ülkenin “beyaz” renkli şehriKazablanka. Fas’a geldikten sonra iyice fark ediyor-sunuz ki her şehrin bir rengi var. Tüm şehrin doku-su, mimarisi bu renklere göre şekilleniyor.İspanyolca’da “Beyaz Ev” anlamına gelen Casablanca(Arapça; Dâr-ül-Beydâ), Fas'ın batısında, AtlasOkyanusu kıyısında yer alan liman bir kenti. Aynı za-manda 4 milyona yaklaşan nüfusu ile Fas'ın en büyükşehri, ticaretin kalbinin attığı yer. Aslında bu şehrinismini hafızalara kazıyan şey, 1942 tarihli HumphreyBogart ve Ingrid Bergman’ın oynadığı efsaneviHollywood filmi, Casablanca. Aslında bu film

RReessmmii AAddıı :: Fas KrallığıBBaaşşkkeennttii :: RabatDDeevvlleett BBaaşşkkaannıı :: Kral Mohamed VI (30 Temmuz 1999 ‘dan bu yana)BBaaşşbbaakkaann :: Abbas El Fassi (Eylül 2007 seçimlerinden itibaren)YYöönneettiimm ŞŞeekkllii :: Anayasal MonarşiKKoonnuuşşuullaann DDiill :: Arapça (resmi dil) Fransızca (iş, hükümet ve diplomasi dili)DDiinnii :: %98,7 Müslüman, %1,1 Hristiyan, %0,2 Musevi EEttnniikk YYaappıı :: % 99,1 Arap-Berber, % 0,2 Yahudi, % 0,7 Diğer PPaarraa BBiirriimmii :: Fas Dirhemi –MAD ( 1 $= yaklaşık 8.l MAD) YYüüzzööllççüümmüü :: 458.730 km2 (,Batı sahra hariç)ÜÜllkkee SSıınnıırrllaarrıı :: 2.017,9 kmÖÖnneemmllii ŞŞeehhiirrlleerr :: Kazablanka, Rabat-Sale, Fes, Marakeş, TangerNNüüffuuss :: 32,.381.000 kişi YYııllllııkk NNüüffuuss AArrttıışş OOrraannıı :: % 1,5 OOrrttaallaammaa ÖÖmmüürr :: Erkek 70,4 yıl, kadın 74,8yıl ÖÖnneemmllii LLiimmaannllaarrıı :: Kazablanka, Tanger-MedZZaammaann DDiilliimmii :: GMT+0 GGSSYYİİHH :: 96.030KKiişşii BBaaşşıınnaa DDüüşşeenn GGSSYYİİHH :: 2.966 $KKiişşii BBaaşşıınnaa DDüüşşeenn GGSSYYİİHH :: 4.590 $ (2009 yılı)((ssaattıınn aallmmaa ggüüccüü ppaarriitteessiinnee ggöörree))GGSSYYİİHH BBüüyyüümmee OOrraannıı :: % 3,3*SSeekkttöörrlleerree GGöörree GGSSYYİİHH DDaağğııllıımmıı :: Tarım (%18,1), Sanayi (%32,2), Hizmetler (%49,6)EEnnffllaassyyoonn-- ttüükkeettiiccii ffiiyyaattllaarrıı :: %0,8(2010)* İİşşggüüccüü :: 11.442.000 kişi İİşşssiizzlliikk OOrraannıı ((rreessmmii)) :: 9,1%

FAS ÜLKE PROFİLİ

Kasablanka T

Kasablanka’da ilk yerleşim12. yüzyılda Anfa adlı birBerberi köyü ile başlıyor.

EKO V‹T R‹N NİSAN 2013 135EKO V‹T R‹N NİSAN 2013134

GEZİYORUM / FAS

Alıştığınız Türk kahavaltısını Fas’tayapmak pek mümkün olmuyor.Ancak çay yerine, taze veya kuru-tulmuş naneden yapılan çayları içi-yorlar. Birde içemeden önce yük-sekten dökerek köpürmesin ve havaile daha çok temas etmesi sağlıyorlar.Yanlız dikkat edilmesi gereken,Fas’daki çoğu şey gibi bu nane çayı-da bol şekerli.

Bugün Kazablanka'daki gezimi-ze Atlas Okyanusu’nun hemen kı-yısında bulunan, dünyanın en büyükyedinci camisi olan ve 210 metre ileen uzun minaresine sahip II.HasanCamii ile başlıyoruz. Bu görkemli ya-pı Fas eski kralı ikinci Hasan’ın1989 yılındaki altmışıncı doğum gü-nüne yetiştirilmek için yoğun çaba-lar sarf edilerek inşa edilse de bin-lerce işçinin sabah akşam çalışma-sına rağmen ancak 1993’te tamam-lanabilmiş. 25 bin kişi içeride, 80 binkişi avluda olmak üzere toplam 105bin kişinin aynı anda ibadet ediliyor.Gerçi biz gittiğimizde bu kadar çokkişi yoktu! Atlantik Okyanusu’nunüzerine denize dolgu yapılarak inşaedilen camide tonlarca gümüş kul-

lanılmış. Bu devasa yapı mutlaka ge-zilmesi gereken yerlerden ve ziya-retçileri kolayıkla etkiliyor. Camiyegirmek isterken başka bir şeyi dahaöğrendik. Fas’ta camilere Müslümanolmayanları almıyorlar. Kapıdakibir görevliye Müslüman olduğunu-zu söylemeniz gerekiyor. Hatta içe-ride bile gelip soruyorlar. Tavsiye;sorduklarında “Elhamdülillah” de-meniz yeterli oluyor. Fas’ta camilerve minareleri bizim Osmanlı-Türkmimarisinden bir hayli farklı.Camiler, kiliseler gibi genelde dik-dörtgen zemin üzerine, minareleride kare planlı ve genişce inşa edili-yorlar. İspanya’nın Endülüs bölge-sindeki mimari ile birbirine çokbenziyor.

Öğle yemeğini, Kazablanka'nınAtlas Okyanusu sahilinde bulunanKorniş (Corniche) semtine, AinDiab kordon boyunda bulunan ka-felerin birinde yapıyoruz. Üstüne deokyanusa karşı nane çayımızı içerekferahlıyoruz. Nane çayı servisi ge-nelde, zarif işlemeli, süslerle beze-li bardaklar ile yapılıyor. Hasan IICami’nden hemen sonra yer alan

Korniş, oldukça uzun bir sahil şeri-dine sahip. Korniş Bulvarı şehrin enhareketli bölgesi; birçok restoran,cafe ve bar günün her saatindeaçık. Akşamları ise şehrin ünlü ge-ce klüpleri sahili renklendiriyor.Korniş sahil şeridini bitirdikten son-ra, aynı yol üzerinde devasa alışve-riş merkezi Morocco Mall’ı gidebi-lirsiniz. 250 bin metrekare üzerineinşa edilen bu üç katlı AVM, AfrikaKıtası’nın en büyük alışveriş merkezikonumunda. Ayrıca Morocco Malliçerisinde 40 farklı balık türünü ba-rındıran ve 360 derecelik görüş açı-sına sahip Aquadream isimli bir ak-varyum bulunuyor. Bu bölge yak-nında, Atlantik Okyanusu kıyısındadeniz fenerinin hemen altında yeralan “La Fibule” isimli gelenekselrestoran da Fas lezzetlerini tadabi-leceğiniz en ünlü restoranlardan.Ayrıca Kasablanka’da bulunan,Paşa’nın Mahkeme binası(Mahkama du Pacha), BirleşmişMilletler Meydanı, II. Hasan Kulesi,V.Muhammed anıt mezarı, KasbahOudayas Kalesi gezilebilecek nok-talardan bazıları.

Fas’ta camilere Müslüman olmayanları almıyorlar. Kapıdaki bir görevliye Müslüman olduğunuzu söylemeniz gerekiyor. Hatta içeride bile gelip soruyorlar.

Tavsiye; sorduklarında ““EEllhhaammddüülliillllaahh”” demeniz yeterli oluyor.

Rabat

asablanka’nın ardından 86 kmuzaklıktaki Fas'ın resmi baş-kenti Rabat’a geliyoruz. Fas'ın

kuzeybatı kıyısında Bou RegregIrmağının denize döküldüğü yerdebulunan Rabat, ülkenin yönetim veöğretim merkezi konumunda. 2 mil-yonluk bir şehir olan Rabat’ta da darsokakları ve eski yapıları bolca bu-labiliyorsunuz. 12. yüzyıl'da Endülüs'eyapılan seferler için bir askerî üsolarak kurulan Rabat, daha sonraönemin yitirdiyse de, Fransız işga-linden sonra koruma bölgesinin mer-kezi yapılınca hızla gelişiyor. Rabat’daeski şehre duvarlarında bulunan on-larca kapıdan biriden geçerek giri-

yoruz. Görüntü gitgide alıştığımıztürden. El sanatları ve hediyelik sa-tan dükkanlar, arka sokaklarda kay-boldukça yerel haşka yönelik fırı-nından, manavına, berberinden ter-zisine kadar tüm dükkanları bulabi-yorsunuz. Aslında en ilgi çekici olankasaplar; etleri hala açıkta asarak sa-tan ülkerden Fas. Sokaklarda bulu-nan küçük kasap dükkanlarında sar-kan etleri görüyorsunuz. Bazılarındatanıtım amaçlı deve kafaları bile ası-lı. Fas’a gidince ilk dikkatinizi çeke-cek noktalardan birisi de herkesin cel-laba denilen kapüşonlu kaftan ben-zeri bir elbise giymesi. Bazı Faslılarcellabeyi elbise gibi kullanırken, ba-

zıları ise palto gibi kullanarak altınapantolon giyiyor. Bu cellabalerinrengi geldikleri bölgeyi, ait oldukla-rı topluluğu, mali durumlarını görefarklılık gösteriyor. Kışın va yazınfarklı, kadınlar ve erkekler farklıcellabaler giyiyor. Bizde Rabat’ınMedina’sında bolca bulunan terzi-lerden birine girerek hediyelikCellabeler aldık. Bu arada terzi ka-püşonlu olmayanların “kaftan” ola-rak isimlendildiği söyledi. Fiyatları ge-nelde 150 dirhem ile 450 dirhemarasında değişiyor. Fakat Medinasokaklarında yerde satılanlara rast-larsanız 50 dirheme ile bulabilirsiniz.Yani bizim paramız ile 10 TL’ye.

K

Rabat’ta eski şehre duvarlarında bulunan onlarca kapıdan biriden geçerek giriyoruz.

Görüntü gitgide alıştığımız türden. El sanatlarıve hediyelik satan dükkanlar, arka sokaklarda

kayboldukça yerel haşka yönelik fırınından,manavına, berberinden terzisine kadar tüm

dükkanları bulabiyorsunuz.

EKO V‹T R‹N NİSAN 2013 137EKO V‹T R‹N NİSAN 2013136

Rabat’ta gidilmesi gereken yer-lerden bir tanesi de 12 yy’da inşa edi-len Udaya Kasba’sının (Kasbah of theOudaias) devasa surlarını içine alanKale kalıntıları. ise Fas’ın en büyükmimarı miraslarından olan bu yere,şehrin en güzel manzarasına sahip.Yüksekte yer alan konumu Kasbahbölgesi, Rabat’a adını veren Ribat’ınüzerine kurulmuş. Bugün beyaz vemavi boyalı şirin evlerinden oluşanhoş bir mahalle durumda. BuradanRabat Plajı’nı rahatlıkla izleyebilrsi-niz. Plajda dünyanın dört bir yanın-dan gelen profesyonel sörfçülerü,Atlas Okyanusu dalgaları üzerindeoynarken seyredebilirsiniz.

Gezerken her verdiğiniz moladanane çayı haricinda, taze sıkılan mey-ve suyu kokteylerini de tatmanıı tav-siye ederim. Fiyatları gayet makul.Tercih ettiğiniz meyveleri söylüyor-sunuz, ya da anlaşamazsanız eliniz ilegösteriyorsunuz, sıkıp ve renderdangeçirip getiriyorlar. Biz Türkiye’de

nadir bulunan mango, avakado, kak-tüs meyvesi, guava gibi tropikal mey-veleri tercih ettik.

Fas’ın hemen hemen tüm büyükşehirlerinde bir Kraliyet Sarayı bu-lunuyor. Her kapısında asker, poliskarışık muhafızlar bulunan bu sa-raylara genelde giremiyorsunuz.Hatta dışarıdan fotoğraf çekmenizebile izin vermiyorlar. Ama şanlıysa-nız muhafızlar Rabat’ta KraliyetSarayı’nın bir kapısından girip, içeriyegirmeden, diğer kapısından çıkma-nıza izin verebilir. Ayrıca Rabat’taiken uzun bir yürüyüş ile “Chellah”isimli Kartacalıların kurduğu eskiyerleşim yerine gidebilirsiniz. BurasıRomalılar ve Arapları barındırdıktansonra, günümüzde sadece devasasayıda kuşa ev sahipliği yapıyor.Tarihi kalıntılarında görülebildiğiÇella’ya giriş, çoğu turistik yerdeki gi-bi 10 dirhem. Rabat’ta UlusalArkeloji ve El Mağrip Bankası mü-zelerine de gidebilirsiniz.

engi “sarı” olan Meknes’e varırvarmaz şehri çevreleyen 40 kmlik uzun surlar ve Bab Mansour

(Mansur Kapısı) bizi karşılıyor.UNESCO Dünya Kültür MirasıListesi'nde yer alan Meknes, 10. yüz-yılda Miknase Berberileri tarafın-dan kurulmuş. Moulay (Molla)İsmail’in 17 yüzyıl sonlarında bura-yı başkent olarak seçmesiyle önemi-ni artırıyor. Meknes’e görkemli ya-

GEZİYORUM / FAS

MeknesRabat’ın 100 km doğusunda bulunan kraliyet şehrilerindenMeknes’e yaklaşık bir saatlik bir yolculuktan sonra vardık.

R

pılar yaptıran Molla İsmail, buranınsaraylar şehri olarak nam salmasınısağlıyor. Ölümü ardından Meknes es-ki gücünü kaybediyor. Meknes’teFas geleneksel otelleri olanRiad’lardan birisinde konaklıyoruz.Ortasında genellikle üstü kapalı biravlusu ve bu avlunun etrafında sıra-lanan odalardan oluşan Riad’lar, eg-zotik ortamları ile Fas’ta görmeniz ge-reken mekanlardan. Odaların ince in-ce süslemeler bulabileceğiniz, sa-bahları çatı terasında kahvaltı yapa-bileceğiniz yerler Riad’lar. Tabi fi-yatları her zaman pazarlığa tabi.Buralarda fiyatı yarıya indiremese-nizde iyi bir indirim almanız mümkünolabiliyor.

Diğer şehirlere kıyasla Meknes da-ha küçük, ve kontsantre diyebilece-ğimiz bir kent. Yürüyerek çoğu yerikolayıkla görebiliyorsunuz. Fas’ın engüzel şehir kapısı, kimilerine göremimari harikası Bab Mansour ve he-men karşında El Hedim meydanı gö-rülecek yerlerinde başında geliyor. ElHedim meydanında at ve midilli’ye bi-neliyorsunuz. Yılan oynatıcılarını dagörebilirsiz. El Hedim meydanının ar-

kasında “Dar Jamai” isimli eskiden sa-ray olan, şuan Fas Sanatları Müzesiolan yer alıyor. Ardından eski şehrinsokalarında kaybolabilirsiniz. Biz sa-rı renkli evlerin aralarında kaybol-dukça, doğal yaşamın her haline şahitoluyoruz. Karşımıza çıkan herbirifarklı renkte elbie giymiş çocukları da

fotoğraflamak ayrı bir keyif veriyor. Almasjid AlAdam camii Meknes'inayakta kalan en büyük ve en eski ca-mii. Müslüman olarak içeriye girebi-lirsiniz. Ayrıca “Bou Inania”Medresesi ve Molla İsmail’in mah-kumlarını tuttuğu “Habs Qara” isim-li yer altı hapishanesi de kente ziyaretedilebilecek noktalardan. Meknesalışveriş yapacaklar için çok seçeneksunan bir şehir değil. Medina’nın iç-lerinde takı, kilim, geleneksel Fasayakkabıları “bilgha” ve diğer hediyelkürünleri bulabileceğiniz dükkanlaryer alıyor. Fiyatların Fes ve Marekeş’egöre daha uygun olduğunu söyleye-bilirim. Meknes’te ayrıca 17 yüzyıldankalan Dünyanın en büyük yapay su-lama havuzu Agdal’da bulunuyor.Meknes yakın çevresinde gidilebileceken önemli yer ise Molla İdris kasaba-sı ve Anıt Mezarı. Molla İdris,Hz.Peygamberin soyundan geliyor veFas’a Müslümanlığı getirmiş olma-sından dolayı Fas’ta bir öneme sahip.Biraz daha uzağa giderseniz, 30 kmkuzeyinde, Roma kalıntılarının bu-lunduğu 3 yüzyıldan kalma VolubilisAntik Kenti yer alıyor.

Yüksekte yer alan konumu Kasbah bölgesi, Rabat’a adını veren Ribat’ın üzerine kurulmuş. Bugün beyaz ve mavi boyalı şirin evlerinden oluşan hoş bir mahalle görünümünde

EKO V‹T R‹N NİSAN 2013 139EKO V‹T R‹N NİSAN 2013138

olduğu bir tepe ile birlikte kale sur-larıyla vadiye doğru yayılıyor. Bu es-ki çarşı genelde eni 3-4 metre olandaracık sokalardan oluşuyor. Fas’ınen dar sokakları olan Medina’sı.Sanki insanlar, binalar üzerinize ge-liyor gibi. Bu eski şehrin, çarşının so-kakların toplam uzunluğu 90 km,dükkanların sayısı 13 bini buluyor.Dışarıya penceresi olmayan, içeri-sindede havuzlu, bahçeli, yeşil kire-mitli kerpiç evleri, , içleri avlularıy-la süslü medreseler, riadlar, resto-rantlar ile burası Fas’ın en büyük "me-dina"sı. Tamamını gezmek için 3-4gün ayırmanız gerekiyor. Labirent gi-bi sokaklarda kaybolmak hiç de zordeğil. Bizde Fes’in ünlü kapısı (BabBoujeloud) “Mavi Kapı” yı bulmayaçalışırken kayboluverdik. Oteli bul-mak için bir çocuğa 30 dirhem ver-mek zorunda kaldık. Mavi Kapı’nınolduğu bölge restoran ve kafeler iledolu. Fas mutfağının farklı lezzetle-ri tadabileceğiniz bu mekanlardaçok güzel terbiledikten sonra yap-tıkları kuzu şiş yiyebilirsiniz. Üstünede tabi nane çayı. Fes, deri tabakha-neleriyle de meşhur. Medina’a ge-zerken kokuları takip edip, bu ta-bakhaneleri gezebilirsiniz. Dolayısıyladeriden yapılan çanta, cüzden, ayak-kabı gibi ürünleri pazarlıkla çok uy-gun fiyatlara bulabiliyorsunuz.Örneğin biz 450 dirhemlik bir çantayı120 dirheme alabildik.

Fes'in medinası içerisinde o kadarçok farklı dükkan, esnaf varki, bak-maktan yoruluyorsunuz. Baharatdükkânları, Fas’ın argan yağından ya-pılmış ürünleri satan aktarlar, deri-ciler, kilim satan dükkanlar, kitapçı-lar, berberler 5-10 metrekare dük-kanlarında Fes’e binbir renk katıyor.Kasaplar’ın etleri sokakta asaraksattığını söylemiştim. Ayrıca tavuk-larıda ayaklarından bağladıkarı teldolaplar üzerinde canlı satıyorlar.

Sokaklara motorlu araçlar girmedi-ğinden, zaten 3 metre olan sokak-larda eşekkler ve el arabaları ile ta-şıma yapılıyor. Kalabalıktan sıkılır-sanız, kendinizi ara sokakların biri-ne atıp herbirinde farklı esnafların ol-duğu kısmen tenha olan hanlarınbirinde dinlenebilirsiniz. Bu hanlaripek, bakır, deri, mermer ve seramikgibi ürünlerinin bulunduğu zanaat-karlar çarşıları.

Medina’nın tam kalbinde Fatimabin Muhammed el-Fikri isimli varlıklıbir kadın tarafından 859 yılına yap-tırılan muhteşem bir cami bulunuyor.Hemen yanında 10 yüzyılda eklenenKaraouine medresesi ve kütüphanesibulunuyor. Medrelere girmnizi tav-siye ederim. Talebelerinin daracıkodalarında kaldığı bu medrelerdekiince işçiliğe, gözü yorarcasına yapıl-mış süslemelerine hayran kalacaksı-nız. İnsan bunu yapan ustalar, işele-ri bitirdikten sonra kör kalmış ola-bileceğini düşünüyor. Karaouinemedresesi ve kütüphanesinde İbnRüşt ve İbn Haldun gibi birçok İslamdünyasının en önemli alimleri dersvermiş. Yalnız kütüphanedeki bin-lerce elyazması eserden günümüzepek azı kalmış durumda.

Fes’in dar sokakları, geceleyinhava karardıkça korkutucu bir hal dealabiliyor. Birden karşınızda beli-ren celabalı gölgeleri görüdükçe in-san ürkebiliyor. Yalnız, tanıştığımızbirçok kişi Fas Devleti’nin turizmeçok önem verdiğinden sokaklardabolca sivil polis olduğundan bahse-diyor. Eğer sizi biri rahatsız etmeyekalkarsa, önce “La şükran” (hayır te-şekkürler) demeniz, bu da olmazsa“polis” diye yüksek sesle bağırmanızyeterli. Rahatsız eden kişi ya kaybo-lacak, ya da polis götürecek. FesMedina’sında Nejarine Meydanı veÇeşmesini, ve Yahudi Mahallesi’ni degörebilirsiniz.

GEZİYORUM

FAS

ir milyon nüfusa sahip olan Fes,geçmişte Fas Sultanlığı'na baş-kentlik yapmış kentlerden birisi ve

halen Fas'ın dini ve kültürel başkenti sa-yılıyor. Arabımızı Fes Medina’sının ka-pılarının birinde yer alan otoparkapark ediyoruz. Böylece Fes şehrinin cur-cunası hemen başlıyor. Etrafımızı vali-zi taşımak isteyenler, otel göstermek is-teyenler, para isteyenler sarıveriyor.Kendimizi en yakın Riad’lardan birineatıp kurtuluyoruz. Fes, önemini İdrisîhanedanının kurucusu olan İdris ibnAbdallah’ın şehri alıp başkent haline ge-tirmesiyle kazanıyor. ArdındanTürklerin de katkısıyla Portekiz etki-sinden kurtulan Fas Sultanlığı XVI. veXVII. yüzyıllar boyunca zenginleştikçe,Fes kenti de Fas’ın bilim kültür merkezihaline geliyor. Ta ki Fas’ın 1912’deFransız kontrolüne kadar. Fransız yö-netimi tarafından Rabat'ın başkent ilanedilmesiyle Fes'ın önemi de azalmayabaşlıyor. Fes’in ince süslemeli kapıla-rından birinden girip, Medina’da gez-meye başlıyoruz. Arapça "uygarlık" an-lamına da gelen “medina” müslüman ül-kelerdeki eski şehre verilen isimler.Gerçi bu Medina’da uygarlık, çıktığı za-manda kalımış gibi görünse de. Eski Fes,Merenid hükümdarlarının mezarlarının

B

Meknes’ten sonra 1 saatlikseyahat ile UNESCO DünyaKültür Mirası Listesi'nde yer

alan bir diğer kent olanFes’e varıyoruz.

Fes471 yılında Vattasi hanedanı tarafın-dan yönetilen Fas, 16. yüzyılın başın-dan beri Cezayir'e hakim olan Osmanlı

Devleti ile sıcak ilişkilere kurmuştur.Vattasiler 1553'te kuzeye doğru ilerleyenSaadiler karşısında yenilgiye uğrayaraktahtlarını ve taht şehirleri Fes'i kaybettikle-rinde, Vattasiler'in devrik kralı AbouHassoun'un yardım desteğini yanıtsız bı-rakmayan Cezayir Valisi Salih Paşa o yılFes kentine girerek devrik kralı tekrar tahtaçıkarmış. Ancak 1554 Eylül'ünde Saadi li-deri Muhammad al-Şeyh Fes kentini geri al-mıştır. Buna rağmen, Saadiler de OsmanlıDevleti ile yakın ilişkiler kurmuşlar.

1576 yılında ise bu defa SaadilerdenAbdülmelik, Fas Kralı yeğeni Muahmmedal-Mütevekkil'i devirmek ve tahta geçmekiçin Osmanlılar'dan yardım istemiş, hattaOsmanlıların Tunus'u fethiyle sonuçlanansefere (1574) de katılmıştır. 1576 yılındatekrar Fes'e giren Osmanlı ordusu al-Mütevekkil'i devirerek Abdülmelik'i tahta çı-karmıştır. Böylece Fas ülkesi de Osmanlıhimayesine girmiş.

Devrik Sultan al-Mütevekkil Portekizlileriyardıma çağırınca, Portekiz Kralı Sebastiaoile al-Mütevekkil'in bir yanda, Osmanlı or-dusunun desteklediği Abdülmelik'in diğeryanda çarpıştığı Vadiyüsseyil Savaşı mey-dana gelmiş (4 Ağustos 1578). Savaş neti-cesinde üç kral da maktul düşmüş,Portekiz ordusu iki yıl sonra İspanya ege-menliğine düşecek kadar (1580) örselen-miş, Portekiz Donanması Tanca açıkların-da Osmanlılarca imha edilmiş, Osmanlıyanlısı Ahmed al-Mansur tahta çıkmıştır.Osmanlılar, geride devre dışı kalmış, hattaegemenliğini kaybetmiş bir Portekiz ileCezayir için tehdit arzetmeyen veOsmanlı'ya eğilimli bir Fas sultanı bıraka-rak Fas topraklarından çekilmişler.

1

TTüürrkklleerriinn FFaassttaarriihhiinnee eettkkiissii

EKO V‹T R‹N NİSAN 2013 141EKO V‹T R‹N NİSAN 2013140

GEZİYORUM / FAS

aklaşık 1 saat gittikten sonra,bahçeler ve havuzlar ile süslü, is-kandinavya tarzı evlerin olduğu

bir kasabadan geçerken şaşırıp du-ruyoruz. Fas’ın çorak toprakların-dan geçerken, çölde bir vaha gibi av-rupai bir kasaba burası. Adının İfranolduğunu öğrendiğimiz bu kasaba,Fransız egemenliği döneminde kayakmerkezi olarak kurulmuş. Hava san-ki Fas’ta değilmişiz gibi soğuk. HalenFas'ın önemli tatil beldelerinden bi-ri olarak kullanılıyor İfrane. Fas’lılarında çok içtiği kahve içmek için göl ba-şında bir cafede mola veriyoruz.1665 metre yüksekliğe kurulmuşİfran, 19. yüzyılda İngiltere’de geli-şen “bahçeli, parklı şehirler” kon-septine göre imar edilmiş. Avrupa’nınAlp’lerinde ki bir kasabayı andıranİfran’da kışın bolca kar yağıyor.Hatta Afrika Kıtası’nda görülen endüşük sıcaklık olan 24 °C’nin 1935’teburada ölçülmüş. Gayet düzenli, in-tizamlı olan İfran, size Fas’ın o kar-maşasını unutturup, dinlendiriyor.

BBEENNII MMEELLAALLİfran sonrası tekrar yola koyulu-

yoruz. Atlas Dağları'yla çevrili yollar,vadilerden geçtikten sonra, Beni Melalkentine vardığımıza saat gece 11’ibuldu. Mola verdiğimiz bir kafe sahi-bi, bize Marekeş’e bu saatte gitmemeziönerince Beni Melal’de kalmaya ka-rar veriyoruz. Türkiye’ye 2 defa gelmişolan Muhamed Bey, bize otel tavsiyeetti ve ertesi günde kenti gezirerekFas’ın misafirperliğini bize gösterdi.Sultanahmet taraflarında bulabile-ceğiniz bizim ‘çakal’ diyebileceğimizinsanlardan olmasına rağmen, Fasinsanı çoğunlukla iyi huylu. HattaTürkiye’den geldiğiniz söylediğinizdesize özel bir ilgi gösteriyorlar. Bu kı-sa gemimizde bizden 2-3 kere para al-mayan esnafa, normelden daha fazlaindirim yapan dükkanlara, kahvaltısınıçayını paylaşıp, bizi içeri davet insan-lra bolca rastladık. BaşbakanErdoğan’ın hemem hemen konuştu-ğumu herkes biz söylemeden överekbahsediyor. Ayrıca bizimde Fas ka-

nallarında rastladığımız birçok Türkdizisini benden daha iyi biliyorlar.160 bin nüfuslu Beni Melal, Tadla-Azilal bölgesinin başkenti. Orta Atlasdağlarının eteklerindeki şehri yarımgünde gezebilirsiniz. Şehir surlarınıntarihi 1688’de Alaouite hanedanındanMolla İsmaile kadar gidiyor. Eski ka-le kalıntıları şehre tepeden bakan birdağda yer alıyor. Bu bölgeye gitmenizitavsiye ederim, çünkü dağ eteklerineyaptıkları bahçe ve süs havuzları ra-hatlatıcı bir ortam meyana getirmiş.Şehrin geri kalanı genede modern biryapıda. Yolları keşişme noktası BeniMelal’i geride bırakıp, Marekeş’edoğru yola koyuluyoruz. Kasablanka,Rabat tarafarında otoyollar iyi ol-masını rağmen, Fas’ın doğusunda,bu bölgeldeki yollar tek şeritli ve ge-nelde azami hız limiti 80 km. Hatta ba-zen şehirlerarası yolda bile 60 km yeinebiliyor. Bizde tam böye bir nokta-sa polis radarına 70 km ile yakalan-dığımızdan dolayı 300 dirhem cezaödemek zorunda kaldık.

Y

Ifrane

Fes’ten ünlü kızıl şehir Marekeş’e gitmek için arılıyoruz.

400 km’lik yolu Orta AtlasDağları’ndan geçerek yaklaşık

6 saatte almayı plandık.

Ve nihayet "Kızıl Şehir" olarak adlandırılan Marakeş' evarıyoruz. Eski şehir, Medina yine surlar ile çevrili. Oldukça büyük olan Medina, otomobil, motosiklet ve insan kalabağında kaos içinde kendine bir düzen kurmuş. Bu hareketlik içinde kalmak istemediğimizden kendimizesur dışında yeni şehre doğru bir otel ayarlıyoruz.

Marakeş

nesco Dünya Kültür Mirası Listesi'nde de olanMarakeş’in ismi, Berberîce'de “Tanrının Toprakları”anlamına gelen Mur-Akush kelimesinden geliyor,

Fas’ın ingilzce ismi "Morocco" da, Marakeş isminden. DiğerFas kraliyet kentleri gibi, Almoravide isimli hanedanlığınbaşkentlik yapan Marakeş, 1062 yılında kurulmuş. Zamanlaönemli bir ticaret kenti olmaya başaran kent halen gör-kemini koruyor. El sanatları, dericilik, kilim dokumacılı-ğı, çinko, bakır, grafit madenlerinden ve en önemlisi turizmMarekeş gelir kaynaklarından. Güney’deki Atlas dağları veçöl ile kuzey Fas arasında bir geçit görevini görüyor.Atlas dağlarının eteğinde, verimli bir vahada, çöle açılankapıda kızıla bürünmüş bir şehir olan Marakeş, adımınızıattığınızdan itibaren sizi etkiliyor. Evlerin duvarlardan, top-rağa kadar her yer kızıl. Medina’da gezimize içine gire-mediğimiz Kraliyet Sarayı’nın ünlü meydanı, şehri kalbi“Djemaa el Fnaa” Meydanına giderek başlıyoruz. Cemaül Fena, fanilerin toplanma yeri, Kıyamet Meydanı anla-mına geliyor. Gerçekten te öyle. Afrika'nın en hareketli şe-hir meydanı Cema ül Fena belgesellerde yer aldığı kadarvar. Yılan ve maymun oynatıcıları, el ve yüz kınası yapankadınlar, falcılar, hikaye anlatanlar, etnik müzik yapan grup-lar, hokkabaz ve cambazların gösterileri ile şenlenen bu mey-dana, adeta bir “açık hava tiyatrosu” gibi. Bende bu orta-mın fotoğrafını çekmek için makeinem davrandığımda, ya-nımda hemen para isteyenler bitiveriyor. Meydan’da bir ki-şi gösteri yaparken, yanındaki on kişi kim fotoğraf çekiyordiye izliyor. Ancak uzaktan fotoğraf çekebiliyorsunuz, ya

da her kareniz içn para verdiğiniz sürece fotoğraf çekil-mesine izin veriyorlar. Meydanın bir kısmında onlarda por-takal suyu satan seyyar dükkan var. Bir yanında ise seyyarrestoranlar. Faslılar ve turistler dumanı tüten ocaklarda pi-şen tajinler, çorbalar, etler, baharatlı pilavlar, ve hatta sal-yangoz haşlamalarını yiyorlar. Müslüman mahallesinde sal-yonga satmak deyimi, sanırım Fas için söylenmemiş.Marakeş ruhunu en iyi hissedebileceğiniz Cema ül Fena,yaşayan bir organizma gibi hareketliliğini 24 saat koruyor.Bizde buraya kadar gelmişken Fas’ın ünlü kınalarında yap-tırıp, meydanı üsten gören bir restoranda yemek yiyoruz.Ardından Panorama Cafe’nin üst katında kahve içerek mey-danı ve Marakeş’in bir diğer mimari harikası Kutubiye Camiive minaresinin fotoğraflıyoruz.

Cema Ül Fena meydanının karşında yer alan KutubiyeCamii ve minaresi, Paris’teki Eyfel Kulesi gibi Marrakech’insembolü. Cami yerinde daha önce bir kütüphane olduğuiçin bu ismi almış. 1120 yılında Endülüs- Moresk tarzındainşa edilen Kutubiye Camii’nin minaresinde Müslümanlık,Hıristiyanlık ve Yahudiliği temsilen 3 tane metal yuvarlakbulunuyor. 67 metrelik minare, şehrin hemen hemen heryerinden görüldüğü için labirent gibi Marakeş sokak ve çar-şılarında kaybolmamak için adeta bir mihenk taşı görebigörüyor bize. Caminin etrafında da Koutoubia nefis çiçeklerve ağaçlar içeren bahçeleri yer alıyor. Burada sizi rahatsızeden tek şey trafiğin aşırı gürültüsü.

Cema Ül Fena meydanının hemen arka tarafında daYahudi Mahallesi yer alıyor. Burada evler birbirinin içine

U