Muammer Onat mimarl›k e¤itim sisteminin felsefe, ilke, teknik ve yöntemlerine genel bir bak›fl

Girifl (1)

Mimarlk eitiminin beflii okulumuzuneitim tarihine damgasn vuran, mimarlkeitiminde yntemleri, yaratc retmen-lii ve nemli lde baflkal ile zelbir yer edinmifl olan hocamz MuammerOnatn katklarn incelemek, sze dkmek, olabildiince kuramsallafltrmakve ana verilerini ortaya karmak iindzenlenen bu kollokyumda, sunulan herbildirinin hocamzn gerek yaflamdayaratt zengin eitsel dinamiklere oranlane denli indirgeyici ve basitlefltirici olabileceinin, hatta bilinenin yinelenmesigibi bir tehlike ierdiinin bilincindeolduumu syleyerek bafllamak isterim.

Bu giriflten sonra da sylenmesi gereken,bu inceleme yazsnn iki boyutlu bir yaz olduudur. Bu boyutlardan ilki -doal olarak insan iliflkilerindenoluflan- 38 yllk tarihi ve hiuzaklaflmadm meslek gnl, dflnce ve mantk ba boyutudur. kinci boyutu ise yine ayn tarih dilimindeolgunlaflan, kkleri ncelikle Akademi68-70 eitim reformunun olaanstheyecan taflyan ortamnda, gerisi de bir

yandan rencilik ve asistanlk dnemindedier yandan uzaktan yazlan doktoratezine ve bugnlere uzanan mimarlk vemimarlk eitimi sorgulamas boyutudur.Bu inceleme, bu iki boyutun uzantsniteliindedir.Ksacas, 1970 ylnn Ekiminde hocaylarenci olarak ilk karfllafltm TautAtlyesindeki dersten, tutkulu denecekkadar yakndan izlediim ders ve tashih-lerinden bugne dek dflnce gcyle hiayrlmadm, onun hi haberi olmasa bilemimarlkla ilgili yazdm her satr okuttuum, denetiminden geirttiimhocam, bylesi bir baflretmen yapan etkenlerin kk bir blmntanmlayabilmek iin kaleme alnmfl, buynyle baflndan yetersizlie mahkumolmufl bir alflmadr.

Bu denli ykl bir gemiflten beslenenverileri, znel olarak ele almak ne denlizengin ve anlatc olsa da, hocamzneitim yaklaflmn, ilke ve yntemlerinikuramsal olarak ele almaya ve gerektirdiiyntemlerle yazmaya ve sunmaya kararverdim. Sunulan metin, bu tercihin izlerinitaflyor.

zel say 2, Ekim 2011 15

Work In Progress Muammer Onat mimarlk eitim sisteminin felsefe,

ilke, teknik ve yntemlerine genel bir bakflr.Gr. Dr. Ufuk DORUSZ,

MSGS Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm

Herfleyin ls insandr: olduklar iin olanlarn, olmadklar iin olmayanlarnProtagorasa atfen Platon, Thtte

zet:Bu alflma, Mimarlk eitiminde sradfl

bir retmenlik anlayfl gelifltirenhocamz Muammer Onatn gelifltirdii

eitim anlayflnn ilke, yntem ve felsefitemellerini zmlemeyi

amalamaktadr. Arafltrmann ilkblm, Mimarlkta eitimbilim

alflmalarnn ok yaygn olmad, varolan kuram ve yntemlerinin yaygn

kabul grmedii bir ortamda, bu tr bireitim anlayfln zmleyi olanakl

klan bir yntem nerisine ayrlmfltr. Sonraki blmlerde bu yntemin M.

Onat retisine uygulamas ele alnarakbu eitimin genel nitelemelerine deinilk karmlar yaplmfl, renci ret-

men iliflkilerinde sokratik diyenitelediimiz yaklaflmn dier eitselboyutlara uygulanmas incelenmifltir.

Arafltrmann son blmnde Onat eiti-minin ekirdei olduunu

savladmz, insan/mekn iliflkisi vemekn deneyimlerinin temellendirdii

eitim modeli, daha kapsaml veevrensel nitelikleri vurgulanan bir

mimarlik eitimbilim kuramnnoluflturanlar incelenmifltir.

Summary:

In this study we aim to analyze-in amethodical way- the principles, meth-ods, techniques and the philosophical

foundations of a genuine architecturaldesign training system developed by

our Master Architect M. Onat. In the first part of the study, we intro-

duce a new sketch framework whichallows us to study the nature of the

design training system proposed anddeveloped by Architect Onat.

In the next sections, we discuss essential-ly the philosophical bases of the Onat

approach to the design studio practicebetween the master and student, which

can be qualified as Socratic method, andthus we aim to analyze the key features

of the didactic issues intervening and theextensions of these educational princi-

ples to the school design studio practice. In the last part of this research we try torefund some epistemological foundation

which we can attribute to the Onatsimplicit pedagogical frame.

Anahtar Kelimeler:

Tasarm, Mimari tasarm eitimbilimi,nsan/uzam (mekn), nsan boyutu,

Uzam fenomenolojisi.Keywords:

Design, Architectural design didactic,Man/space relation, The human

dimensions, The phenomenology ofspace.

1 Bu arafltrmann Girifl ve Sonu blm-lerinde birinci tekil flahs anlatmn,Muammer Onatn rencisi ve asistanolmaktan kaynaklanan znellii vurgulamakiin kullandm. Dier yerlerdeki birinci oulflahs tercihim; bir yandan Onat eitimini bellibir corafya ve tarihe hapsetmeden, yerel vebireysel boyutlarndan kurtararak, evrensel

Afladaki blmlerde srasyla, mimarlkeitimi konusunun genel bir kuramsalmodelizasyonunu sunduktan sonra,buradan karmlanan sorunsallar,Muammer Onat eitim yaklaflmnn incelenmesinde dayanak noktas olarakalacam. Baflka bir deyiflle, mimarlkretiminin temel dinamiklerini anlatankuramsal modeli, genel olarak bu modeldeortaya konulan belli bafll belirleyicilerinve iliflkilerin, zelde de Onat eitimininokunmasnda ereve olarakkullanacam. Daha sonraki blmde,Onat eitim yaklaflm (modeli ya da sistemi) olarak adlandrdm,modelin temel tercihlerini, genel ynelim-lerini, felsef seimler olarak inceleyerek,bu yaklaflmn yntemlerininzgnlnn dayanaklarna flk tutmayaalflacam.Arafltrmann bu ve sonraki blmnde, bu saptanan zellikleri ile Muammer Onatmimarlk eitim modelinin ilke ve yntemlerinin evrensel boyutlarn vegenellefltirilebilecek ynlerini deerlendireceim. Bu nedenle bu zmleme projesini, incelenen eitim modelinin, yzeysel birbakflla gzlemlenen, ancak arkaplanndaki dinamiklerin tam olarakkavranmad, kavranmflsa da -eldeki bilimsel verilerin yetersizliinden- gerekanlamda deerlendirilmedii varsaymna,ancak bunun da afllabilecei inancnadayandrmaya alfltm. Genelde mimarlk arafltrmalarnn vezellikle mimarlk eitimi arafltrmalarnnbilimsel temellere inme abasnn yetersizliinin(2), mimarlk ve -genelde- sanateitimi ile bilimsel arafltrmalar arasndakikprlerin azlndan kaynaklandndflndmden, bu arafltrmay bu durumun afllabilirliine yetersiz de olsakk bir katk olarak ele aldm. Onat eitim sisteminde gzlemlediim

belli bafll etmenlerin bilimseldayanaklarn sorgulayp, kurgulamaya ve kavramsallafltrmaya alfltm. Burada yaplan deerlendirmeler, kuramsal balantlar ve kurgular doalolarak, tam anlamyla bireyselkarmlardr ve byk lde zgn ve yeni dflncelerdir. Kuramsal biimlendirmelerin -neredeyse- hibiri,hocamzn ve de onunla ayn ilkeleripaylaflan meslektafl ve rencilerinindenetiminden gememifl olduundan buarafltrmann tm dflnsel sorumluluubana aittir.

Sunuflu bitirirken belirtilmesi gerekenbaflka bir nokta da, byle bir yaznn kstlerevesinde bu eitim sisteminin tmgrnmleriyle ele alnmasnn ve denerilen zmlemelerin her birinin somut rneklerle desteklenmesininolanakl olamayacadr. Bu nedenle Onatmimarlk eitimi bu arafltrmada, -belkibiraz da dengesiz olmas tehlikesineramen- uygulamalar yerine, kuramsal ve ilkesel boyutlar ile ele alnd; bazilkeler daha ok felsef seimleriasndan, bazlar da -benim grflmegre- dayandklar bilimsel temelleribalamnda incelendi. Bu ynelim ise Onat sisteminin genelolarak salam bir ka ilke ve ana deerlerzerine kurulan, uygulamada ise ok farklboyutlar alabilen bir sistem olduunudflnmemden kaynaklanmaktadr; baflkabir deyiflle, uygulamadaki zenginliklerinkaynann, ald biimlerin, kuruluflfelsefesinin, eitim ilkelerinindayanaklarnn ve yntemlerinin az saydaama gl olduuna, renciye vemeslee bakfl alarnn doruluuna olan

kantlanabilir inancmdan(3) kaynaklan-maktadr. Bu nerme bu arafltrmanntemel tezi olarak, kantlama urafl dakatks olarak kabul edilebilir.

Ufuk Dorusz

zel say 2, Ekim 201116

ve genelgeer karmlara zemin yaratan sre-genliini salamaktan, dier yandan da birokzmlemeyi deiflik zaman dilimlerinde hocannrencisi, meslekdafl olmufl arkadafllar ile azyada ok paylaflmfl olmaktan kaynaklanmak-tadr. Bunun yannda, son otuz ylda eflitlizamanlarda burada sz konusu olan baz konu-larda yazdm yazlar ve sunduum bildirilermeslekdafllarla paylaflldndan, bir ldekollektif boyuta gemifllerdir. Bu oulluuanlatma da yanstmay grev bildim. Bunakarfllk bu inceleme ilk kez bylesi bir sentezeulafltndan, tam anlamyla zgn ama doalolarak yetersizdir. Yetersizlik, bir yandan benimistediim dzeyde Trkeyle -terimleriolabildiince yaln bir Trkeyle-yazlamamasna, dier yandan da yer ve zamanyetersizliinden arafltrma konumuzun nemliboyutlarndan bazlarn atlamama yol at. Sonyetersizlik de incelemenin neredeyse hep laftakalmas neredeyse hi bir rnekle beslen-memesindedir; Muammer Hoca gibi izili meknseven bir hocaya dair bir anlatmn resimsizolmasnn zrnn de yalnzca yersizlikolmadnn bilincindeyim. Ama hocay zmle-menin daha baflndayz. Dileimiz, tm dier

boyutlaryla bu arafltmalarn srmesidir.

2 Belki de bu tr abalarn gereksizliine olanyaygn inantan; mimarlk retmenliinin biryeti olduuna, bunun yazya dklemeyeceine,dklse de pek anlam olamayacana dair yaygnbir inantan da kaynaklanan

3 Bilgi felsefesinin tartflt ayrma gre, (sonzmlemede) bilginin iki trnden birisi inanise dieri kantlanabilir inantr. (E. L.Gettier,R.Chisholm, A. Goldman. R. Nozick, D. Davidson)

4 Bu satrlarn yazarnn savunduu genel para-digmaya gre mimarlk arafltrmalar ikili birbilgi bilimsel ve yntemsel yap ile temellendirilir.Bu, genel ve zgl kuramsal erevelerolabildiince dier disiplinlerle ortak kavramlarile oluflturulduktan sonra, pragmatik ltlerle,mimarlarn ve eitmenlerinin gerekten iflineyarama snrlarndan sonra, meslek ii yntem-lerle tamamlanmas ile oluflturulan ikili biryapdr.Bu ikinci bilgi kurgusu betimleme teknik ve dilleri(metaforlar, izgiler, izelgeler, doal dilleanlatlar, fotoraflar, gazetecilik teknikleri,mimarlk dergilerinin genel dili), mesleki disiplinerevesinde sosyal olarak oluflan zgn ve zglyntemlerdir. Bu yaklaflm iflbirliki ya dapaylaflmc diye nitelersek, bu nermenin tamkarflt olarak bamszlk bir yaklaflm bulabil-iriz. Bamszlk ya da benmerkezci diye nite-lenebilecek bu tr mimarlk arafltrma yaklaflm,meslek dalna ve nesnesine uygun olarak kendiarafltrma dilini kendi yntemleriyle ve zglbilgi bilimsel kurallara baflvurarak ya da hi degereksininim duymayarak yaratabilecei, baflkadisiplinlerle iflbirliine ve diyaloga gerek gster-medii bir yaklaflmdr.

5 mre Lakatosun bilim felsefesi kuramndakianlamyla.

6 nsan temelli ve eylemsel bilgi bilimsel temel-lidir. Nesne ve nesnenin olgulaflmas zerinedeil, olgularn ve nesnelerin zne tarafndandnfltrlmesi epistemolojik ilkesindenhareket eder. Bu yaklaflm insan bilimlerinintemel ilkelerine dayanr. Ancak bu yntemsel ilkegelifltirilen bu tr genel zmleme modelleriningzlemsel verilerle dorulanabilirliini getire-bilmesi asndan bilimsel ilkelere uysa da sontahlilde tm insan bilimlerin kaderini paylaflr:gerek yaflamn oulluunu aza indirger.Karmaflk olgular, yaflamn tarihsel geliflimlersresince devinen ve dnflen karmaflk veri-lerinde ve bireysel insan iliflkilerinin olaanst

Genel kuramsal yntemBu saptamadan sonra, ncelikle buarafltrmann genel bilgi bilimsel (epistemolojik) ve yntemsel seimlerini,zellikle snrlandrlmfl alann, dahasonra da genel modellerini ksaca aklamaya alflalm.

lk olarak bahsedilmesi gereken, yntemeiliflkin olarak yaplan seimdir. Buarafltrmada temel bilgi bilimsel seimolarak, daha nceki arafltrma program-larmda da srarla ifllediim ilkeden yolaktm. Bu yaklaflma gre gerek mimarlkgerekse de mimarlk eitimi, dier olgualanlarndan farkl deildir ve tasarm vetasarm eitimi sorunlar da -belli birlye kadar (4) - oluflmufl insan- vetoplumbilimlerin yntem ve teknikleri ilezmlenebilirler; bunlar bilimselarafltrma program(5) konusu olabilirler.leride gelifltireceimiz zmleme yntemleri bu yaklaflmn bir yansmasolacaktr. Bu balamda, tasarm ve eitimikonusunun genel zmleme tekniklerieitim bilimleri, ifl psikolojisi ve bilgibilim (bilisel psikoloji) ana bilim dallarndanesinlenerek kurgulanacak, ancak buerevenin betimleme gcnn yetersizlefltii, gdklefltii anda yenitekniklere geilecektir. Bu arada -alt nottabelirtildii gibi(6) - yaklaflmmz bilgi bilimsel anlamda da salam olduusavunulan bir temelin zerinekurulmufltur.

Kuramsal Gnderge Modelin Temelgeleri kinci olarak belirtilmesi gereken,arafltrmann nesnesine, -baflka bir deyiflleierikine- ynelik bir n kabulle, dahadorusu ikinci bir tezle ilgilidir. Kabacasylersek; bu, Muammer Onat olsun,baflka bir mimarlk retmeni olsun, oretmenin eitim sisteminin

zmlemesi, -tutarl ve yeterli olduuvarsaylan ve savunulan- bir temel okumamodeline gre yaplmaldr. Bu model,mimarlk retmenleri ile mimarlk rencilerinin iliflkisinin ierikini veetmenlerini betimleyen kuramsal bir modeldir. erik -tanmlansn tanmlanmasn,yazlsn yazlmasn- bu iki aktrnmimarlk mesleine ynelik gelifltirdiklerignderge model ile belirlenir. Eitiminerevesi ve programlar, bu immanent(yzey altndaki) bakfln yansmasdr.

Bu kuramsal seimin sonucu olarakarafltrmamzn ereve dayana; - mimarlk meslekleri(7) ,- mimarlk retmenlerinin bu mesleeve renilmesine bakfl as- ve rencilerinin ve renmemeknlarnn ayr olgu kresi vedolaysyla bu nitelikleriyle bilimsel nesneler olduklar, ve mimarlk eitimsrelerinin bu etmenin birbirleriyleolan -kuramsal, pratik ve pragmatik, hattakurumsal- iliflkilerinden olufltuu tezizerine kurulmufltur. Bu konumlamadan yola karak diyebilirizki, mimarlk eitmenlerinin uyguladklareitimin felsefe, ilke ve yntemlerinin,yani bu eitmenlerin eitim meknlarnoluflturan etkenlerin zmlemesi, oeitmenlerin dier iki arafltrma kresine-meknlarna bakfl alaryla ve o krelerle ilgili oluflturduklar gnderge sistemleri ile oluflur. Buarafltrma, mimarlk retmeni ilemimarlk rencisinin (zellikle proje atlyesindeki) geici sreli birlikteliklerinedair betimleme ve zmlemenin yukardabahsedilen teorik erevede olmas gerektiini savunmaktadr(8) .nerdiimiz kuramsal yaklaflmn ikinciaflamasnda bu modelin dinamik etmeninerastlarz. Modelimize gre; bu etmen,

Muammer Onat Mimarlk Eitiminin Felsefe, lke, Teknik ve Yntemlerine Genel Bir Bakfl


zenginliklerinde nasl oullafltklarnkavrayamaz, yani bir nceki kuramsalmodellerin gerek yaflam anahatlarn -bir adan kabaca anlatsada- esas zenginliini yanstmada sve kaba kalabilir.Ancak belirtelim ki bu kabullerin veyntemsel seimlerin tesinde ve sonrasnda dier iki sorun zm beklemektedir, ve bunlarn yantszkalmas tm abalar bofla karabile-cek niteliktedir. Bunlardan birisi -yukarda belirtilen- genel sorunsalolarak mimarlk tasarmnn (dahagenel olarak mekn tasarmnn) incelenebilir olduu, mimarlktasarm retmenlerininarafltrmaclk niteliklerinin retmenlik nitelikleri kadar nemliolduu, buna bal olan dieri isemimarlk tasarmnn eitimcilerineflk tutmak amacyla kuramsal modellerin gemiflinin ve bugnnnbilinmesinin ve gelecee ynelikolarak incelenmesinin nnn aktutulmasdr.

7 Meslekleriden kast; bir diplomaveya oda sicil numarasn aflan nitelikte, bilgi ve beceri olarak ucuak bir uygulama alanna sahip olunmasdr.

8Neredeyse tek paradigma olarak,eitimin amacn tek bir meslekteknik beceri, eitime adm admulaflmann, bilenin bilmeyeni eittii,geleneksel usta rak iliflkisi ile anlatmak gibi. Doaldr ki bu folkpsychology trnden dflncekalbyla (paradigma) ne eitim ne de onun aktrlerinin getirdiizenginlikler kavranabilir, ne degeliflmeler aklanabilir.

mimarlk retmeninin renci nne buiki mekndan (btnsel ya da paral)karmlad referans modelleriyle ktvarsaymdr.Afladaki flemalar bu iliflkiler anngrsellefltirilmesine yararl olabilir:

Modelin alfl: Eitsel meknlar, retmen ve grencinin zgl meknlar,balantl ve greli meknlarYukarda ilk iliflkiler a belirlenenkuramsal kurguyu bir alt dzleme velee indirgersek, bu kez tasarm reni-

mi ve aktrlerinin meknna geliriz.Afladaki izelge bu meknn etmen zneve nesnelerini betimliyor. Bu tablonun ana ekseninde retmenolduundan, onun ikili yaps dikkatekiyor ve burada mimarlk retmenininkimlii iki kutuplu olarak betimleniyor.

lk indirgemede: 1- mimar olarak (mimarlk tasarmkonusunda kendi grfl ve ilkelerindenoluflan isel gndergeleriyle),2- retmen olarak (tasarm retmeni

Ufuk Dorusz


olarak, nce genel eitim sorunlaryla,sonra zel tasarm renme sorunlar veretme yntemleriyle ilgili iselleflmiflgnderge ve modelleriyle). Bu flema her iki kutba eklemlenen iki yenietmenle tamamlanyor. Birinci eklenengnderge, retmenin kendisi dflndakiyetiflkin mimarlarda olduunuvarsayd beceriler ve yetilerden oluflan(dfl) gndergedir. kincisi, bunun pratie dnflm olaraktanmlanabilecek, birinci etmeni tamam-layan, rencinin edinecei bilgi ve becerilerin tasarlanmfl(9) ancak ucuak braklmfl gnderge modelidir. kincignderge modeli, bu iliflkinin insan iliflkisiolarak srdrlme teknik ve taktiklerini,baflka bir deyiflle, kullanlacak eitselteknik ve taktikleri ierir.

retmen meknnn koflutunda ikincikutupta renci meknn grrz.renci meknnn genel nitelikleri vedier zellikleri retmen meknndanolduka farkldr. Onun ana oluflturan;psiko-affektif alan, renci-mimar kimlikve kiflilik alglamas -mimarla vemeslee bakfl as-, genel eitsel kavrambilgi ve becerileri ile meta-bilgi edinmepotansiyeli ve potansiyelinfarkndalndan oluflur.

Tamamlayc dier modellere gndermeBurada belirtilmesi gereken son saptamada yine yntemsel olacaktr. Yukardagenel iliflkilerini belirlediimiz mimarlkeitim sistemi modelinin dier iki tamamlaycs, onun kadar nemli olan,mimarlk tasarm modelleri ve mimarlk



9 Genel eitim modelinin,zel pedagojik tercmeleri...

renim modelleridir. Ancak biz buarafltrmada bunlara daha fazla yer veremeyeceimizden okurlara baz ksaaklamalar ve gndergeler vererek temelkonumuza dneceiz. Genelde tasarmn, zelde mimarlktasarmnn tanmlanmasna yardm edecekkuramsal bir model arayflnn,Vitruviustan bu yana zellikle L. B.Albertinin Rnesansta yeniden gncellefltirdii biimiyle iki bin yl aflknsren bir aba olduu biliniyor. Amalarve yneldikleri ortam farkllklaryla okeflitli biimler alan bu yazya dkmeabalar, yirminci yzyla da damgasnvurdu, ve bugn de bu abalar sryor.1960l yllarn sonunda oluflan yntemci yaklaflmn yolat yanlflanlamann -Christofer Alexander sendro-mu(10) diyebileceimiz, ve baz evrelerdehala bu modellefltirme alflmalarnnamalarn yanlfl yorumlamamza nedenolan dnemin- dflnda, etkisi azalsa dasren bir arafltrma alan olmay srdryor. Kanadal arafltrmaclar A.Findeli ve R. Bousbacinin arafltrmalarnagre, bu tr alflmalar 1500 sayfay bulanbir kaynaka oluflturuyorlar. Yine buarafltrmaclarn J. Broadbentten alarakgenifllettikleri zmlemede ise, kimininetki alan az da olsa 36 tip tasarm srecimodeli saptanmfltr (Findeli & Bousbaci, 2005,41-43). ou birbirini dfllayan yaklaflmlarolsa da, genelde tamamlayc eleriieren bu tr modellefltirme abalarnnyararlar mutlaktr dflncesindeyiz.Bu balamda, gerek renme srelerininmodellefltirilmesi gerekse de detayl olarakincelenen tasarm modelinin elefltirisiiin doktora alflmalarma da baflvurula-bilir (Dorusz, 1997-1998). Bu alflmalarda -ve daha sonraki gelifltirilmifl biimlerinde-genel olarak mimarlk ve eitimialanlarnda olgusal bilgi ve, buradagenelde kullanlan doal dil aralaryla

bilimsel bilgi ve onun gerektirdiikavramlar (st-dil) arasnda yeni bir dengenin kurulmas amalanmfltr.Aflada izlenilecek zmleme de bu trden bir abann rndr.

Girifli bitirirken: kuramsal betimleme modellerinden olgularaBu kuramsal blmden sonra ve buerevedeki yerlemlere ve iliflkilere,Muammer Onat pedagojisinde bunlaradenk gelecek olan bulgu ve saptamalarageeceiz. Bu yaz erevesinde zmleme nasl olsa eksik kalacandan,afladaki ana bafllklar, saptanabileceketkenlerin kk bir blmn olufltura-caktr. Bu anlamda alflmamz, daha uzunerimli ve geliflmeye ak bir arafltrma programnn ilk eskizi olarak kabuledilmelidir.

Bir defa daha belirtmekte yarar var;mimarlkta olsun dier komflu alanlardaolsun, bir insan etkinlii olarak, mimarltanmlamak, okumak, betimlemek, meknlarn ve de onlarn yapclarnn(tasarmclar, yapclar, kullanclar)

davranfllarn incelemek, daha salkl ve denetlenebilir yntem ve kavramlarlayazlmasna, iletilerek ve tartfllmasnaynelmek tasarm disiplinlerinin dieryksek eitim disiplinlerinin iindemarjinal olmayan bir yer almasnnnkoflulu olduu tartflma bile gerektirmeyen bir kfle tafldr.Bu arafltrmann da bu saptamann biruygulamas olmas amacndan yolakarak gerek nerdiimiz sistemikiliflkiler flemalar gerek gndermeyaptmz arafltrmalar, zgn bir alandave konuda alflrken baflvurduumuzgzlk, harita ve nirengi noktalarndanbaflka bir fley deildir. Somut ama karmaflk olarak betimlemeye

Ufuk Dorusz


(10) 60l yllarn ortasnagelindiinde mimarlk ve kentseltasarma, mekn olgularn hemtasarm betimlemeye hem de yeniuygulamalar ynlendirmeye ynelikolarak ortaya kan metodolojistkuramlar, ilk kurucularnn ne kadaryanlfl bir kuram olduunu kabuletmelerinden (Alexanderin 70liyllarn ortasndaki kesin zrneramen, mimarl her kada dkmeabasnn bir tasarm (metodu) ner-mekle efldeer olduu sansndourmaktadr. Bat mimarlkarafltrma programlarnda oktanafllmfl bu yanlsama, lkemizde yada baz eitim evrelerinde aynyanlfl nyargyla, ve de kuflkuylakarfllanyor -yanlmyorsam, ve de

yanldm umarak-.

alfltmz olgu, bir byk mimarlkeitimcisinin yntem, ilke ve felsefesininanlatmna ereve oluflturacak harf,imge ve gramer kurallarndan ibarettir.Btn haritalar gibi gerekle ve gerekkiflilerle iliflkileri uzaktr.

Felsefe, ilke, yntem, etkinlikBu blm bitirirken daha sonrakigeliflmelerin bir baflka teknik ynn debelirtmekte yarar gryoruz. Yukarda resmedilen kuramsal iliflkialarna gnderme yaparak tanmlayacamz olgular ve davranfllar,ve eitim dinamiklerini zmlerkenbizim varsaymlarmza gre drt tipetkinlik sz konusudur. Bunlar nitelikolarak bir btnn paralar olmalarnakarfln, bulunduklar argman dnyas-kresi, ve dzlemlerinde etmen olarakoynadklar rol farkldr. Bu nedenle bizbu eitim sistemini anlatrken, zmlenen olgunun hangi dzlemdeolduunu da belirteceiz. Etkinlik felsefesi balamnda gelifltirdiimiz bu drtl ereve(11), etkinlik/uygulama,yntem(12) , ilkeler ve felsefe(ya da deerler) olarak belirlenir. rnein flemada gsterilen, mimarlkretmeninin mimarlk rencisiyleiliflkisinin erevesini ve bakfl asnincelerken, bu konuda yaplan uygulamalarn hangi yntemlerle, o yn-temlerin hangi ilke ve felsef dayanaklarlayapldn belirlemeye alflacaz. Ancakdaha nce de sylediimiz gibi biz buarafltrmada daha ok son iki dzlemle,yani ilke ve felsefi deerlerleilgileneceiz. Bu girifl ve bilgi bilimsel seimlerin sunulduu blmden sonra zmlemeleregeerken hatrlatalm: sunulan zmlemealt bafllklar birbirinden bamsz da elealnabilir.

1-Onat mimarlk eitim modelinin yn-temlerini belirleyen, felsefi dayanaklarve ilkeleri Modele karfl yntemMuammer Onatn bir yandan kendieitim yaklaflmnda kullandnainandm, dier yandan da rencisindegenel olarak oturtulmasna nem verdiinisandm ve varsaym olarak buradasavunduum yaklaflmlardan birincisi, bir nceki blmde szn ettiimiz usta-rak iliflkili eitimin de temeli olanmodel aktarmna karfl yntem renme,dahas da yntem renmeyi renmedir.

nk Onat eitim anlayflnn kurgusunda mimarlk tasarmnn temelsistemi, renilmesi gereken bir yapdr;bu dflardan verilmez, alnr. Ksacasbunu retmen vermez, bunlarn bulunmasnn koflullarn yaratr. Bulan,arama yoluna kan rencidir.Karflt eitim anlayfl, belli kalp-modellerin iletilmesi ile eitimdir. Yntemlerin bulunup uygulamaya geiflinaranmasn ngren Onat yaklaflm ilenceden hazrlanmfl kalp-modellerinrenciye izgisel bir tarih srasyla verilmesi zerine kurulu eitim ilkesitemel farkllklar ierir ve birbirinin zttniteliktedirler.Kalplaflmfl modeller (yaplar, trleri, boyutlar), retmenin nceden szgecindengeirdii ve salamlna kadar verdii,rencinin renmesi iin taklit etmesigereken oluflmufl bir btndr. Aslnda birkalp-modelin de geri plannda -yeterli ya da yetersiz- belli bir felsefe, deerler veilkeler vardr ama sonuta model bununhepsini ierir, nne geer, onlar byklde saklar, neredeyse gereksiz klar.Kalp-model bir deerler btnnn veilkelerin sonucu olduundan, onun sorgulanmas bafll baflna bir analitik aba



11Bu yapnn hiyerarflik olarak eklemlenen gesi;felsefe -deerler-, ilkeler ve yntemlerdir. Bu drt

boyutlu yaklaflmn her biri st-alt iliflkisiyle birbirine balanr. Her iki ynde de okunabilir bu

resim: pratik etkinlikler yntemlerin bir sonucuolarak deerlendirilir, yntemler ilkelerin

denetimine, ilkeler ise deerlerin denetimine ve sonzmlemede felsefi deerlendirmeye bamldr.

Dier ynde ise felsefi seimlerden ilkeler, ilkelerdenve onlarla tutarl yntemler, ve onlardan ulafllan

pragmatik etkinlik biimleri. Genel geer zellikleri olan bu (basite indirgenmifl)

insan etkinlii modelinin, karar ve denetleme sreleri sistematiinin, mimarla ve mimarlktatasarm srelerinin etkinliklerinin ve eitiminin

okunmasnda ve zmlenmesinde kullanlabilecekbir ilk ereve olduunu kabul ediyoruz. Burada

dayanaklar tartfllamayacak kadar uzun olan bukurgunun bilgi bilimsel temellerinin bir yandan

etkinlik felsefesine (philosophie de laction) dieryandan da insan bilimlerin actoriel -edenli-

yaklaflmna dayandn hatrlatalm.

12Burada gelifltirilen yaklaflmn kkeninde kentselve mimarlk kuramlarndaki tarihsel farkllklar ve

krlmalar kuramsallafltran bir dier hocamz F. Choayin kavramlarna da gnderme yapabiliriz.

Choay, Albertinin mimarlk yazlar ile Moorentopyasn gelecek dier tm

kuramsallafltrmalarn temelindeki yol ayrmolarak grr ve bunu kural ve model kutuplarnn

atflmas olarak betimler (Choay, 1980). Doalolarak yukarda sz konusu olan drtl ereveninChoay kriterlerine gre karflt da bu drt etmenin

bir btn halinde, sorgulanmayan kapal bir modelde birlefltirilmifl halidir.

Muammer Onatn eitim sisteminin karflt olan bu btnsel kat dflnme sistemi elbette

alflmamzda sadece karflt rnek olarak gsterilecektir.

zmlememizde bu erevenin olgusalkarfllklarn ve yansmalarn elden geldiince

gstermeye alflacaz.

gerektirir. Ancak bu yaklaflmn amaczaman kazanarak bir an nce operasyoneleleman yetifltirmek olduundan analiz ilekaybedilecek vakit yoktur. Bu yaklaflmdataklit esastr. Onat modelinde ise; etkinlikleri belirleyenyntemler dorulanmaldr. Yntemlerinve kabul edilen ilkelerin kayna dflardadeildir; rencinin alflmalar ileoluflturulur. Bu dorulanma sreciyaratlmak ve savunulmak zorundadr. Buyaklaflm zaman alan, sorgulatan, zorlayanbir sretir, ve de baflar garanti deildir.Muammer Onat ile eitim bylesi birsretir, eski deyimle meflakktli vesonucu belirsizdir.Bu nedenle kalp-model renme pedagojisini (taklit ile) renme pedagojisi olarak adlandrrsak, deerlerve ilkelerle dorulanan yntem pedagoji-sine ilk zmlemede renmeyirenme pedagojisi diyebiliriz (lerikiblmlerde bu eitim anlayflnn felsef kaynaklarn

da tartflacaz).

Birinci yaklaflm; bir tekniin (sorun zmetekniklerinin, sonuca gitme becerilerinin) hocadan-renciye geirilifli, basitten karmafladoru, izgisel bir edinim zerine kuruluise, ikincisi, bunlarn belirli bir sraya tabiolmadan, retmenin sunduu eitselfrsatlardan karlmas, deneme-snama-yanlma ile renilmesidir.Ancak Onat pedagojisinin ana ynelimi burada durmaz. Burada anaama, sadece taklit ile renmek, tekrarederek, teknik gelifltirerek renilenleri pekifltirmek deil, yntem ve tekniklerin neden ve naslnnda sorgulanabilecei olgunlua ulaflmaktr. Bu sav daha iyi anlatmak iin onu genel geer eitim anlayflnn iine oturtalm:1- Yntem retmek (renmek, yaparak renmek, taklit ile renmek)

2- Yntem buldurmak (renmeyi renmek, snama-yanlma)

3- Yntem yaratmakTasarm eitiminde geleneksel usta-rakeitimi birinci tr eitimse, adafl eitim-Bauhaus geleneinden beri- genelde ikinci kategoriye girer. Onat eitimi isegenel olarak ikinci tre yakn olsa da,renci yant verdiinde nc tredoru geliflir. Bu adan bakldnda, eitimderencinin katksnn boyutu baflka birdzeye ulaflr ve eitim tam da bu nedenden dolay renci dinamiklerinebal olarak farkllaflr. Hazr reetelerebal olmayan yapsyla bu tr bir eitimnceden belirlenemez sonulara gebedir.Ancak eitimin amac sonu deil, sonuca gidifli yaratan koflullarn kavranmasdr.

Menon paradoksuna yantlarYazmzn baflnda da belirttiimiz gibi,arafltrmamz, Onat eitiminin gelenekselproje eitimine oranla farkllaflmasn, fiziki olarak Muammer Onatn kifliselatlye yrtmesindeki zgllkleri iledeil, bu zgl davranfllarn arkasndakiilke ve yaklaflmlarda arama niyetindir.Bu ama da doal olarak bizi ncelikletemel kabullerin, krlmalarn kaynanaramaya iter. Bu nedenle bu alt blmde,Onat tipi eitim yaklaflmfarkllnnkkenlerinin felsefi dayanaklar iin ner-diimiz varsaymlar eitim kuramlarnahl flk tutan temellere ineceiz.

Efltundaki SokratBu zmleme o nedenle bizi zorunluolarak iki bin ksur yllk sorgulamalara,Efltuna ve Sokrata, hatta bir yanylaAristoya kadar uzandracaktr. Ancakncelikle belirtelim ki her ne kadarAristoya ksa bir atfta bulunulacak olsada Onat eitim yaklaflm, temel olarak

Ufuk Dorusz


Aristocu deil Sokratik bir eitim modelidir.nce Efltundan bafllayalm. Efltununeitim ilkelerinin nne koyduu nlparadoksa verilen yant -ya da o paradokstan kap kurtulmak istei-eitimciye ilk ynn gsterir.Uyarlayarak sylersek; Sokratn sorusubilmediimiz bir fleyi nasl bilebiliriz(yahut nasl renebiliriz) ?dir. Bu sorunun bir yn teknikse de, yanieitim srelerinin nasl dzenleneceindeyatsa da, ana sorunsalna yant pek zordur.Burada da iki yol olasdr; birincisi insanaen kolay gelen, sorgulanmayacak kadaremin olduunu zannettii biriktirme-ekleme yntemidir, ikincisi ise hemenakla yatmayan pek etin ama en yaratcyol olan dnfltrme kuramdr.

Birincisine, bilgilerin birbiri stneeklenerek kelmesi denebilirse(13),ikincisine, Efltunun nerdii gibi yenibir bilginin ancak eski bir bilginin ya dabilgiler ann dnfltrlmesi ileoluflabilecei yaklaflm denilebilir.Bu yaklaflmlardan birinin benimsenmesi,genelde eitim modeli oluflturmada veonun sonularnda belirleyicidir; hele desz konusu olan tasarm eitimi ise. Birinci anlayflta, st ste gelen bilgilerinve becerilerin erifltii bir seviyede, yeterligrlecek yeni tekniklerin eklenmesinkofluluyla, meslek renilmiflsaylacaktr.

Her yeni bilginin, eskilerin oluflturduubtnn -renme koflullar dahil-sarslarak yeniden oluflturulmasyla ortayaktn kabul eden ikinci yaklaflmda isetasarm sreci, rencisini ucu ak birsrece, hi bitmeyen bir ak renimflantiyesine atacaktr. Yine bu yaklaflmnbenimsenmesi retme, renciyi ynetmeve ynlendirme tekniklerini de

sorgulayacak, eski tarz kalp ve bilgiaktarm yaklaflmndan uzaklaflmaya itecektir. Burada da Efltunun hocas Sokrat sorunun ilkeyi koyduktan sonra, bundankarmlanan eitim yntemi, o nldiyalektik soru-yant-soru-yant evremiyntemi gndeme gelecektir. Bu ikifelsefi kaynak, daha sonra pratikte veolgularda gzlemlenen birok eitimkuramn ve davranfl aklayacaktr.

Ayn ynelimle yine Onat eitim ve yntemlerini aydnlatmaya alflrsak,Eflatnun yanstt Sokrat ilkelerini dahada aarak tartflmay srdrebiliriz. Eerbirinci ilke olarak yukarda sznettiimiz dnfltrmeci eitim anlayflnbenimsemifl isek, onun doal sonucuolarak baflta soru-yant yntemini(14),sonra da dier Sokratik ilkeleri benimsemenin yolunu amfl oluruz(15).Bunlar:- Diyalog ynteminin bir sonraki eitimaflamas ve taktii olarak maeutique,baflka bir deyiflle, dflnceleri kendieliflkileriyle karfl karflya getirip,tutarllk aratma, buldurma, oluflturma,yeni dflnceler dourtma teknii.- Edinilmifl kalplaflmfl dflnceleri (doxa)sistemleri ztlaryla (paradoxa),zayflklaryla karfl karflya getirerek,kuflku ilkesini ana yntem olarak ner-mek.- Hatta o nl dflnce fleytann,devreye sokmak.

lk bakflta konumuzdan uzaklaflmfl gibigzksek de, yukardaki eitimyaklaflmlar bizi dorudan Onat modelinegetirecek ve bu ilk eitim felsefesi seiminden yola karak, Onat mimarlkeitimi modelinin neden zndednflmc ve katlmc ve yntemasndan Sokratik bir yaklaflm olaraknitelememiz gerektiini nerecektir.



13Yaznn arln azaltmak iin buna birazmizah katarak baklava-brek yufka katlar

modeli diyebiliriz.

14 dialogue/diyalektik ya da Bakhtinein terimiile dialogique anlamnda.

15 Tekrarc, teknik iyilefltirmeci, ne yaptnyeterince sorgulamayan, yalnzca teknik

iyilefltirmelerin renilmesiyle ilerleyen yntem.Karfl yntem olarak Sokratn sofistelere nerisi:

kifliye kendisini ve pratiklerini sorgulatma yntemi.

renmeyi renmek: Sokratik eitimanlayflnn mimarlktaki izdflmYukarda grdmz gibi, bu ynteminbirincil nitelii sorgulama tekniidir.Sorgulamann olmazsa olmaz koflulu isehi bir sze -retmen sz de olsa- a priori inanmamaktr. Bu anlayfltaretmen sz yalnzca bir sorgula-mann tetikleyicisi fonksiyonundadr. Onat sistemi ile proje yapmay istemek,uzunca srecek bir soru yant silsilesineatlmaktr.

Bu tehlikenin gze alnmas, Sokratikkarfllaflmann doasndadr; retmeninsorgulamas, rencinin kendi nermelerinin tutarszlklar ile karflkarflya kalmasdr. Geri dnflml birsretir. Daha da tesi sorumlulukykleyen bir sretir. Bu balam ve bu tr bir eitim iliflkisi, retmenliin deniteliklerini deifltirmifltir. retmenlikterimi belki de yeterli deildir bu iliflkiyitanmlamak iin. Pratik uygulamada bumodeli uygulayan retmen, rencinne bitmifl bir dflnce ile gidemez. Buyntemle alflmann nkoflulu, diereitim partnerinin nne, en azndanbafllang evrelerinde, sadece bir niyet,kabaca dfllenmifl bir sorunsal ilekmaktr.

Sokratik diye nitelediimiz eitim srecigenel hatlaryla, bu niyetlerin veyakalanmfl birka elemann sunuluflu veretmenin sorularyla yeni bir sarmalsoru-yant alflverifl srecininbafllangcndan oluflur. renci en azretmen kadar eitimin taraf, aktr,edenidir. Bu ynleriyle -ve de Sokratik treitim ilkelerinin doal sonucu olarak-bylesi bir yaklaflm, tam anlamylaadafl bir eitim felsefesi olarakkarfllkl szleflme temelinde kurulur.Bu ikili eitim antlaflmas ise zgrlk,

eflitlik ve sorumluluk deerlerinin zerineinfla edilecektir.

zgrlk ve sorumluluk: eitimininaktr ren(i)ciBurada oluflacak olan bireysel eitim sre-cidir. Her rencinin yolu, takvimi vesreci farkldr. renci-retmen iliflkisi-ni belirleyen -yazsz- anlaflma (bu bir eitimszleflmesidir), ne tek baflna retmenin nede rencinin tercihleriyle oluflur.Bu proje iliflkisi iki boyutlu bir eitimanlaflmasdr; birbirinin ayrlmaz parasolan bu iki boyutun birisi zgrlk(16) isedieri sorumluluktur. Bu yaklaflmnyrmesi ancak bir koflulla olabilir:rencinin, ren(i)ci ve etkin rencisorumluluunu alma koflulu ile.Onat mimarlk eitim modelinde herrenci kendi kiflilii ve ynelimine greyol bulabilir. Bu modelde ne standart tek boyutlu bireitim sreci (ve sresi !), ne tek bir mimari(biim, ekol, stil) gnderge, ne tek bir trmimarlk meslei gndergesi ne de retmenin kendi mimarlk stiline ynelik yol gstermesi vardr.Standard bir eitim modeli uygulanmadgibi, Onat yaklaflmnda rencinin katksve yn belirlemesi birincildir. Bu nedenlebu yaklaflm reniciden sorumluluk vegiriflimcilik bekler; temeli budur. Bununkarflsnda da doal olarak reniciyetannan zgrlk vardr; tam zgrlk vetam sorumluluk.

Modelin tamamlayc uzants: eflitlikBu eitim modelinin dayand ilkeseltemelin nc oluflturan/bilefleni ise,dierlerinin tamamlaycs olan eflitlikilkesidir. Bu ilke ancak beraber olduklar srece tutarldrlar. Sorumlulukzgrlksz olamaz. Ancak Onat modelibununla yetinmez; temeline daha gl,gl olduu kadar da flaflrtc ve

Ufuk Dorusz


16 Kuramdan uzaklaflp rnek verirsek; pratikte, kabaca bir bakflla, hi bir hocadaMuammer Hocadaki kadar zgr olamazsnz.

anlafllmas zor bir ilke daha koyar.Akademiye tanklk syleflilerindesyledikleri asla demagojik deildir;renci onun iin gerekten eitimin bafl aktrdr, bundan dolay da renciretmeninin -bir lde- retmenidir;Hemen asistan ocuun nne atacaksn.ocuklar yetifltirir hocay, asistan. Gerek budur. (2003, 154) Bu yaklaflmnbenzerini, yzeysel bir bakflla -gerekeitim gerekse de pratikte ayn ekoldenolmad zannedilse de- Utarit zgide degrmek olanakldr. (2003, 84-88)Konumuz eitim olduu iin, buradainceleyemeyeceimiz eitimin genelrgtlenifli ve demokratik katlm sorunlaralanlarnda, snrl da olsa bu yaklaflmndaha teye gtrldn ve eitimdedemokratik katlmn yalnz projesrecinde deil, akademik ynetimekatlm ilkesi olarak da savunulduunugzlemleriz. Bir baflka arafltrmannkonusu olacak bu politik felsefe ilkesini,her iki hocamzn 1968 Akademi reformusrecinde ve daha sonrasnda ne denliilkeli bir biimde yaflama geirdiklerinisylememiz gerekir. Ve doal olarak buradan giderek, mimarlarn bulunduklar toplum ile ne tr bir etik iliflki ierisinde olmalar

gerektii sorusunun sorulduu, projesrecinin yalnz bir fizik mekn oluflturmak abas olmayp insan, evre ve toplum iliflkilerine katk sorumluluu boyutunun dier kayglar kadar nemli bir veri olarakaltnn izildii bir eitim felsefesiylekarfl karflya getirir bizi.Yine konumuza dnersek, buradan yola karak yukarda tanmlanan iliflkileri bir ilke tablosundatoplarsak, flyle bir eitim modelifarkllklaflmasnn biimlendiinikarmlarz:

Bu ilkesel model kaymasnn doal sonucunu ise kimlik grelilii (relativite)olarak adlandrabiliriz.

Usta rak iliflkisinde yer kaymalar,oynak kimlikler (grelilik ilkesi)Bu eitim anlayflnda, artk gelenekselst-alt iliflkisi, bilen bilmeyen, ok bilenaz bilen ikililikleri yerini oynak bir matris(yeri deiflebilen kimlikler, oynak ve ok kimlikli bir

deiflkenlik) ve de doal olarak kaygan birortama brakr. Sistem tmylekarmaflk iliflkilere dnflr; rahatlatc,gven verici, nceden belirlenmifl yol yerine, her fleyiyle her defasnda yenidenyaratlacak bir yoldur sorunsal. Srecintm tafllar yerinden oynatlmfl, bilinenyolun ve yollarn izleri ustaca dinamitlenmifltir. Program denilen, o en azndan salam birtemel diye sarlacak cankurtaran simidipe atlmfl, cankurtaran simidinin neden,niin olduunun sorgulanmas istenmifltir;a priorinin de a priorisi, ilkten ncekiilkleri sorgulamaya davet edilmifltirrenici.Belki de her fleyin ncesinde Onat eitimmodeli de bir paradoks zerinekurulmufltur: yaratclk eitimi yaratc birsrecin zerine bina edilecektir.

renciye gre esnek, ve bireysel eitimtakvimleri dzenlemeOnat eitim modelinin dayand bu ilkeler ann bir baflka sonucu da, modelin her renciye kendi potansiyeli,niyet ve istemleri dorultusunda -geneleitim takviminde olamasa da- proje



1Usta rakretmen renci2Ynlendiren retmen Etken ren(i)cirenen retmen reten ren(i)ciYaratc retmen Yaratc ren(i)ci

yrtme takviminde ve proje yrtmetekniklerinde tam anlamyla kifliye zel,bireysel biimler verebilme olana yarat-masdr. Bu bireysellefltirme, renciyezg eitsel uyarlanma, Onat modelininyntemsel zn oluflturur; istisna deilkaidedir.Yukarda sz edilen eitsel takvimin veonun iflletilmesinin (management)arkasnda, bu model ile (daha nce sznettiimiz) mimarlk eitiminin mimarlkmeslek srecindeki srekli eitim boyutuarasndaki yakn iliflkinin kurulmasndayattn varsaymak olanakldr. Onatmodeli okul sonras da srecek bireitimin ilk adm olarak tasarlanmfltr.Farkll, rencinin eitim srecindekinitel deiflkenlik potansiyelinin mimarlkpratiinin nitel deiflkenlik potansiyelinebalanmasndadr. Geleneksel modeldehemen okul sonras olmas gerekliliineinanlan optimum meslek uygulamayetisine hazrlama hedefi yerine, Onatmodeli srekli geliflme ve yenilenme modelidir. Gnmz moda terimlerindenbirini kullanrsak bu yaklaflmasrdrlebilir eitim modeli de diyebiliriz.

retmenin de dengesiz bir ortamda vetakvimde seyretmesiBu eitim modeli ister istemez retmenide dengesiz ve zorunlu olarak yaratc birortama srkleyerek, srekli olarakdeiflen koflul ve renci niteliine uymaskoflulunu dayatr. Onat modeline gre bir projenin olgun-laflma sreci, retmen iin de, akademiktakvim ile snrlanamaz : proje olduuzaman olur(17).Eitim zamannn farkllaflmas geleneksel modeldeki proje srecininizgisel (lineer) yaklaflmna oranla okfarkldr. Eitimi bireysellefltirme ilkesininbir sonucu olarak niteleyeceimiz, ancak

kendi baflna temel tafl olan bu ilke, Onatmodelinde proje konu ve boyutlarnn ok esnek bir erevede braklmasnabaldr. Bu yaklaflmda nceden belirlenmifl, kkten bye, kk programdan byk konulara -aatanormana, emeklemekten yrmeye-izgisellii yoktur. Bu konuda dadeiflkenlik ve szleflme pedagojisi ilkedir.renicide bireysel mimari kimlik imgesi hangi aflamada ve olgunlukta ise,eitim onun yansmas olmaldr. Bireyselmimar olma hissinin hangi aflamasndaolunduunun alglanmas ve rencininhangi dinamikler iinde mimarla gittiiiletiflim yoluyla belirlenir. Buradamimarlk retmeninin, rehberin, kendisi de arafltrma-sorgulama iindedir.Bilgi paylaflmdadr. Bu karar bir gizlianlaflmadr. Szleflme vardr ama maddeleri esnektir. Bu iliflki zgr biriliflkidir; eitim deiflken geometrili bireitimdir.

Blm bitirirkenBir mimarlk eitim modeli olarakevrensel boyutlarn deerlendirdiimizOnat modelinin bir sonraki daha somut ve uygulamalara ynelik blmnegemeden, uzunca bir zmlemeyaptmz bu blm yine ayn tr birkarmla bitirmek istersek, Onat eitimmodelinin her fleyden nce hmanist bir felsefe temelli olduunu syleyebiliriz. Onatn yaflamna ve eitim gemiflinebaktmzda, en erken Grek hmanizminden talyan Rnesans hmanizmine, Aydnlanmadan FranszDevrimi ilke ve hmanizmine, ve Evrensel Aydnlanmadan CumhuriyetAydnlanmasna giden yolun izlerini buluruz. Yukarda mimarlk eitim modeline yn verdiinisavladmz dflnsel altyap,

Ufuk Dorusz


17 Akademiye tanklkta yinelenen

-yanlmyorsam- bu kumafltandokunmufltur.

2-Onat mimarlk eitim modelinin ilkel-erden ynteme, yntemlerden uygula-maya geifl kprleriOnat modeli proje atlyesinin dier tratlye anlayfllarna gre yntemasndan konumlandrlmasGenel eitim yaklaflmlarnn felsefiseimler ve ilkelerini incelenmesineayrdmz ilk blmden sonra bublmde daha somut olarak modelinmimarlk eitimi uygulamalarndaki yntemlerini tartflacaz. Ancak bundannce, Onat atlye yrtme yntemlerinidier tr atlye anlayfl ve yaklaflmlarylakarfllafltralm.

Son elli yllk dnemde, tasarm vetasarm eitimi arafltrmaclar, tasarmeitiminin modellefltirilmesi konusunda -eitim mhendislii, niversiteleflmeolgusu ve de zellikle sanat, mimarlk vedier tasarm disiplinlerinde arafltrma vetez yapma konularnn getirdii dinamiinetkileri ile- olduka nemli birikimlersalamfllardr. Bu birikimlerin iinde konumuzla ilgiliolan alanda, -olduka indirgeyici olsa da-befl tr tipleme kararak, Onat modelinikonumlandrmaya bafllayabiliriz.Befl tr proje atlyesi modeli flunlardr:1- Arafltrma ve proje zerine sz sylemenin en aza indirgendii, genelolarak szel, ve implicite birkuramlafltrmann olduu, ana ama olarak belirlenen proje yapmabecerisinin eksen alnd anlayfl.2- Proje yapma olgusunun kuramsal veriler ve tavrlar, bilgi ve becerilerolmadan yaplamayacan savunan vedier yan disiplinleri (sanat tarihi, felsefe,gsterge bilim, sosyoloji vb.) projeuraflsnn olmazsa olmaz koflulu klan,

birinci trn tam karflt olan yaklaflm.3- Mimarlk tasarm eitimini genel hatlaryla bilim ve teknik alanlarnn biruygulamas olarak alglayan yaklaflm.4- Mimarlk tasarmn, uygulamal sanatolarak alglayan anlayfl ve ona karfllkgelen eitim dzenleri.5- Mimarlk eitimini ve zellikle tasarm eitimini arafltrma, gelifltirme vesorgulamay dfllamayan, kuram-uygulamaalflveriflinde kuram uygulamann(tasarmn) amalar ile belirleyen vesnrlayan ama tasarma flk tutan,tasarmn gerek ncesinde gerek oluflumsrecinde gerekse sonrasnda her mesafealfla deer veren eitim anlayfl.

Sunuflun biiminde ak bir flekilde -taraftuttuunu da kabul ederek- grld gibi,bizim tezimize gre, Onat tasarm atlyesimodeli, hatta Muammer Onatn tm diereitim meknlarndaki (yksek lisans, doktora,eskizler, hatta bina bilgisi atlyeleri) uyguladmodel/yaklaflm, bu uygulamaya endekslikuramclk diye kavramlafltrabileceimizeitim anlayflnn yansmasdr.

Bu arafltrmann kapsam elvermediinden, dier yaklaflmlardan,onlarn karma ara modellerinden ve kaygan snrlarndan sz etmeyi -kabacatanmladmzdan dolay hakszlkyaptmzn farknda olarak- bir baflkaalflmaya brakarak, Onat modeliniincelemeyi srdrelim.

Yanstma, etkinlik iin dflnme,dflnme iin etkinlikOnat modelinde proje; mekn veierdii insan etkinlikleri ve sembolik-lerinden oluflan, birbirini tamamlayan veetkileyen iki kutbun alaflm srecinin geici bir sonucudur. Ancak Onat modeliburada bu iki kutuptan hibirine zel birstnlk tanmaz. Elbette beklenen sonu



meknlafltrmaktr. Ancak mekn kendibaflna, bamsz, zgn bir ama deildir.Meknn varlk nedeni; onun bir yaflamarac olmasnda ve projenin de bu iki kimlikli (hem ama, hem ara) esini her ikikimliine ayn nemi vererek, hem arasalhem de amasal kimliini temel ynelimolarak almasndadr. Kaba bir mecazanlatmla; mekn hem tavuk hem deyumurtadr. Buradaki paradoks; zaman vekavramsal nitelik farkllklarndadr.Mimarlk tasarm; mekn tasarm ilemekn tesi verilerin, proje ncesindeele alnfllar ile proje sonrasnda(18)

yaratacaklar dinamiklerin ngrlmesidir.Proje sreci bu deiflik takvimleri vedeiflik nitelikleri bir araya getiren,karmaflk ve salt meknlafltrma yetisinintesinde sorumluluk ve bilgi gerektiren birsretir.

Onat eitimi praxis mi poseis mi ?Ancak ncelikle biz bu yntem analizini,yine yntemlerin ve yaklaflmn temelfelsef seimlerine inerek aklamaklabafllayalm.Bu kez yine Eski Yunan felsefesinin deerkrlmalarn aklayan kaynaklarnabakalm. Baflvuracamz kaynak, Aristove onun insan etkinliklerini -teknik olsunsanat olsun- tanmlama ltleridir. Aristook bilinen tanmlamasyla iki tr etkinlikbelirler. Bunlar posesis ve praxistir.Poesis ile praxisi ayran temel fark etkinliin amalarndadr. Poesis dfla yneliktir; bir nesneninretilmesine, teknik bilgi ve deneyimle,reten znenin dflnda bir nesneye yneliktir; tekniklerin uygulanmasylaoluflturulan bir dfl sonuca yneliktir.

Etkinliin amac retimdir. retimin

sonucu tekil ve yereldir. Praxis tr etkinliklerde ise ama iseldir;etkinliin iinde sakl olan hedeftir, ancakbu hedef sonlu deildir; sreen, bitifl

noktas olmayan bir etkinliktir. Ana hedefetkinliin znesinin kendisidir. Praxisinana amac, onu yrten znenin olgunluadoru ilerlemesidir. Sonu, etkinliinznesine yneliktir ve o nedenle bitmeyenbir sretir.Buradaki ayrmn Sokratik eitimyaklaflmna olduka benzer bir ayrmolmas, daha nce sylediklerimizlepekiflmektedir. rak sofistlerin teknik renip onu srekli iyilefltirerek tekrar etmeleri ve ustasofistleri taklit ederek ilerlemek isteklerisonucunda Sokrat onlara, bunun kendilerini sradanla ve ayn fleyitekrarcla gtreceine dair elefltirilerdebulunmufltur. Buna karfllk Sokrat,iyilefltirmeyi ancak yaplmfl olanaalnacak mesafe sayesinde, pratiinkuramsal bilgilerle sorgulanmasnnsalayaca, sanatn bilimi gerektirdii,nesnenin bilgisiz retiminin eitimfelketi olduu ve insanlar eitme veyetkinlefltirmeye dair tek kfl yolununsanat ile bilginin birleflmesi olduununermektedir.

Onat eitiminin neden poesis tr bir eitim yerine praxise yneldiini,neden Sokratik ilkeleri temel edindiini, eitiminde grlen baflkalklarn nereden kaynaklandn bilmem yinelemek gerekir mi?

Bu ilke-deer parantezinden sonra yeniden konumuza dnersek, aynbalamda Onat eitiminin bu ilkeleri naslmekn ve yaflam erevesi retecek olanrenici-mimarlara ynelik olarak uyguladn sorgulamay srdrelim.

Etkinlik iin dflnce Dflnce iin etkinlikOnat eitim anlayflnda, dflnce ile tasarlama etkinlikleri zamansal bir izgide

Ufuk Dorusz


18 Ergolojik, ekolojik, ekonomikpotansiyeller. nsan etkinliklerinin,ve sembolik deerlerinin olufltuu,toplumsal pratiklerdenkarmlanan, ve gelecekteierecei pratik ve taflyaca etikdeerler.

19 rnein Louis Kahnda, nasl ileneyin tamamlayclnn sorgula-mas.

birbirini izleyen olgular deildir; i iegemifl, birbirini besleyen, btnselleflmifl,trdefl olmad sanlan iki etkinliintrdeflleflmesidir. Bu anlayflta, proje sreci ayn zamanda bir arafltrma projesidir; proje iin yakalanan -yakalan-maya alfllan- eflitli ipularnn birbiriardnca ya da beraberce arafltrlmasna,incelenmesine yneliktir. Bu arafltrmalar,nceden belirlenen bir erevenin, belir-lenmifl (kanunlaflmfl) alanlarn yenidenkazlmas deil, yol ararken bulunmufl,bir sre izi srlmfl merak alanlardr. Bu balamda ve felsefi erevede yntem,projenin bir deil bir ok yolu olduu, veyollarn nceden izilmifl olmadklarilkesinin hayata geirilmesidir. Zatenizlenecek yol terimi (sre (process) ve araanlamnda) felsefi olarak Onat ilkelerininkarfltdr. Bu felsefede yol, bir nceki anlayflnaksine ara deil amatr. Kartezyenanlayflla ayrfltrlan ama-ara, Onatilkelerinde sarmal bir i ielikte, birbiriniyaratan ve tamamlayan, yer deifltirenolgu ve dflnceleri anlatrlar. Bu yeni bir epistemolojik yaklaflm, sistemik vekarmaflklk kuramlarnn yeniden biimlendirdii bir kavrayfl biimidir.Yukarda sylendii gibi, renciyakalanan ipularnn trne gre enuygun disiplinlerin dilinde -aklnnyattnca- kimi zaman toplumsal (toplumbilimsel), kimi zaman meknsal, kimizaman etnometodolojik, kimi zaman sembolik (gsterge/anlam bilim) alanlarauzanr; kimi zaman olgusal ve gzsel(ampirik), kimi zaman kuramsal, kimizaman salt fiziksel ve meknsal zmlemelere, bazen de alanarafltrmalarna kayar. Buradaki ilke, renci ile reticinin birlikteliinden doan yaratcla olaninantr. Bu anlamda hi bir proje birbirine benzemez. Bu nedenle

Onat eitiminin uygulama boyutu ele alnmas zor bir bilim nesnesidir. Tek sabit veri davranfllar ile ilgilidir,renici etken (aktif) ve giriflime hazrdr(olmaldr). Bu n koflullar retmenin deetken ve yaratc olmasnn kofluludur.Ayrca bu arafltrmalar srasnda dier disiplinlere merak saran rencilere yolalr; baflka tr mimarlk perspektifleri degsterilmifl, baflka deneylere, disiplinleraras iletiflime, dil ve yntem akflna yolalr.Ayrca bu yntem ve anlayfl, projeninyaratlma yntemi olarak harekete geirildiinde reniciye tasarlama yntemlerini sorgulama olana da verir.Ksaca bu anlayfl reniciye hem yntemyaratma (yol bularak yol bulmay) hem de yntemleri kuramlafltrma pencereleriaar; proje iin retilen bilgiler sayesindeproje retmek zerine meta-sorgulamalarve bunlara uygun dil ve terim arayfllargndeme gelir. Findelinin dedii gibiproje ayn zamanda projenin laboratuvarolur. (Findeli, 2005)

Nasl m ne mi ?Onat modelinde nasl bir mekn kadarneyin mekn sorusu nemlidir.Doaldr ki bu sorgulama biimi yirminciyzylda baflka mimarlarn da gndemineve savunduklar yaklaflmlarayansmfltr(19)

Bir mekn dzenleme sorunu gelenekselyaklaflmda ifllev/biim (form/fonksiyon),program/proje gibi ikili anlatmlarla dilegetirilse de, ayn sorunun dier sorgulanma biimleri kkl farkllklaryanstr; sorunu nasl bir mekn veneyin mekn olarak koymakla, program/proje, ierik/kabuk olarak koy-mak kkl kavramsal farkllklar ierir.Bu saptama ne kadar sradan gzksede, fleytan bu sradanlkta saklanmfltr;



zira bu iki tr tamamlayc kutbun eitseluzants, iki tr sorunsal arasndaki bilgitr (epistemolojik nitelik) farkllnda yatar.Baflka bir deyiflle; farkl bilgi retme veiletme sreleri, ve de bu farkllakarfllk gelen beceri, renim ve yazmatekniklerindedir. Bu farkllklardan dolay yukarda sznettiimiz atlye yaklaflmlarndan birincisibu sreleri genelde szsz ve yazszisel bir biimde geifltirir, ikincisi isemekn srecini ikincillefltirerek yazl veszl anlatm ne karr. Onat eitimi isebu ikililii eitimin gbeine oturtarak,her iki kutbun i dinamiklerini projeyekatmann deiflik ve uyarlanmfl yollarn arar; neyin mekn ile naslbir mekn sorunsaln ayrlmaz birbtne dnfltrmeyi, neyin meknnkonuflmann aralar ile nasl bir meknkonuflturmann aralarn eflzamanl eitselyataklara yatrarak, farkl becerileri veyetileri bir ve btn yapmay hedefler.Bu amala, Onat eitim sistemi, eitimtaktii olarak proje srecinin baflnda hertrl fizik mekn alflmasnn nneinsan deneyimlerini (phenomnologique),bir baflka deyiflle rlvesini koyar. Bu arafltrmann ne biimi ne dili nceden belirlenmifltir. Anlatm kalp, dil ve reeteleri renicinin sorumluluuve girifliminde olur; Sokratik sorgulamadan kalmayaca koflulu ile, onun kimlik ve duyarllklarnyanstmasna, kendi yntemini belirlemeabasna braklmfltr.rnein bu yaklaflmda; bir proje niyetiyle yola kldnda nce, mekniine alnacak olguyu betimlemek iin,renci fizik projeden olabildiinceuzak tutulmaya alfllr. Bu meknn anaverisi olarak kullanlacak insan etkinlii, bireysel ve sosyal olgular, sembolikoluflumlar, etik ve politik sorumluluklar -varsa- incelenir; seimler, ilkeler, fizik

mekna flk tutacak kavram ve itkileryakalanmaya ve kurulmaya alfllr.

Buradaki aba, mimarl ve mimarlkolgularn mimar gzyle -ancakgerektiinde mimar dilinin dflndakidillerde- okuyup yazabilmektir. Onatsistemi bu abann mimar merkezliolmasna zen gsterir. Bu bir harekettir;mimar merkezden dflar kp baflka disiplinleri dener, geri dner; eitsel amao dflsall mimari dil yoluyladoallafltrmaktr. Baflka bir deyiflle;mimarlkla ilgili, baflka bir bilimin dilindekonuflulanlar kendi ana diline evirmeyetisinin kazanlmasdr. Doal olarak bumerkez-evre-merkeze dnfl hareketievre dillerde konuflmay, evre ile dahask ve uzun sreli iliflkileri dfllamaz.Onatn esnek eitim modelinde hibir fleyolmazsa olmaz koflul deildir ancakmeknn kavranmas ve ifllenmesi ennemli ama olmaktan uzaklaflmaz; buboyut eitsel szleflmenin ekirdeidir.

sel dinamiklerin btnselliiYukarda tantlan iki kutuplu (ne / nasl)eitim tekniini ilk okumada gelenekseleitimin de kulland, pek sradan olarakalglanabilecek bir teknik ile yani ifllev-biim (form-fonksiyon) eklemlenmesi ile karfltrlabileceini sylemifl,farkllklarn bir lde amfltk. Ancak fark yalnzca yukardabetimlediimiz uygulamaya ynelik yntemlerde deil, bu yntemi ynetenkuramsal erevededir. fiimdi bunuaalm.

Onat eitim sisteminde iki kutup bir-birinden kesin snrlarla ayr olmad gibi,kuramsal olarak insan-mekn iliflkisininbtnsellii ve teklii (holistik) zerinekurulmufltur. Bizim kutuplaflma olarakdfla vurmaya alfltmz kutup imgesi,

Ufuk Dorusz


kutuplarn iliflkilerini ve birliini de ierir. Biraz ileride kuramsal temelinikuracamz bu yaklaflm, Onat eitimmodelinin nc etkeni olan -bizimkolaylk olsun diye- dflsal dinamikler diye adlandrdmz olgular iin de geerlidir. Ne ile nasl projenin iseldinamikleri olarak tanmlayan bubasitlefltirici model, bu ikiliye bir de dflsal etkeni ekler. Dflsal etkendenanladmz, projenin yeridir.Tabii ki geleneksel mimarlk eitimininpek bilinen bir esi olan evrenin (arazi,proje iin seilen yer, meknsal ya da kentsel btn)

incelenmesi ve projenin o btne katlmen temel sorunsal ve de edinilecek bece-rilerden, eitimin amalarndan biridir. Ancak bu konuda Onatn yaklaflmnzgn ve farkl klan nedir?Savunduumuz teze gre buzgnl/zgll, projenin dflsaldinamikleri terimi olarak adlandrdmzbu dzlemi, rencinin projesi iin gzkoyduu doal ve yapay meknlarnpotansiyellerini sonuna kadar arafltrmakve o meknlar konuflturmak yoluyla omekn ile tasarmcnn (neredeyse) fizikselbtnleflmesinin salanmas olarakniteleyebiliriz.

Birincil olan insan/mekndr, yapsalsorunlar paranteze alnr. Bununla beraber,yalnzca proje meknnn alfllmas, yaniproje meknnn fiziksel ve plastik potansiyelinin ortaya karlma alflmasda Onatn yaklaflmn yeterince zglklmaz.

Sistem burada nce, isel dinamiklerlearafltrlan sorgulanan meknsorunlaryla dflsal dinamiklerinbtnleflmesini, sorunun ayrlmaz parasyapmaya alflr. Bu amala Onat sistemi,nce kktenci (radikal) bir seim yapar; buaflamada -belki de neredeyse projenin son

anlarna kadar- konstrktif sorunlar geriplana atlr.

Bu onlarn yok varsaylmas,nemsizlefltirilmesi deildir, ancak seimmekn iin mekn ve insan iinmekndan yanadr. Bu tavra karfln,yapsal veriler bu aflamadan tam olaraksilinmezler; arlma koflullar mekna veinsan dinamiklerine katkda bulunmaktr.

Mekn potansiyelinin arafltrlmas,meknn konuflturulmas, isellefltirilmesi,ve bedensellefltirilmesi: biraz kuramOnat eitiminin, -biz her ne kadar betim-leme amacyla ikili l olarak tanmlasakda- btnsel bir yaklaflm olduunuyukarda sylemifltik. Afladaki blmde, Muammer Onatneitim sisteminin, zerine kurulduunugzlemlediimiz ancak aka ifadeedilmeyen bir boyutunu yeni tezlerleaklamaya alflacaz. Bu varsaymOnatn grnflte mekn merkezli atlyeeitiminin arka plannda bir insan/meknerimesi/btnlnn varlna olaninancmzdr. Bu varsaym, Onat sistemi-nin bylesi bir erime ve btnselleflmesiolmasa, dier eitim sistemlerinden budenli farkllaflamayacan nerir.Gelelim bizim Onat sistemine ml etmekistediimiz bu tezin sunuluflu vesavunulufluna.

Baflka bilimsel girdiler ve arafltrmalarnflnda bizim giderek daha glgerekelerle savunduumuz teze gre; biryandan isel iki genin (ne/nasl, insan/mekn)birbirleriyle, dier yandan isel geler iledfltakilerin (iten gelen mekn ile dfltan gelenmekn potansiyel verilerinin) alaflmnsalayan, insan ve mekn olarakadlandrlan ve ikiye ayrfltrlan olgular/kavramlar aslnda tek bir olgudur/kavramdr.



Baflka bir deyiflle; mekn dediimiz olguinsansz, insan ve etkinlikleri de meknszalglanabilecek tutarl bilim nesnelerideildirler. Burada sz konusu olabilecekolgu/kavram, insann mekn deneyimidir;insan/mekn grngleridir, fenomen-leridir. Ancak bu bilim (ve de mimarlk)nesnesine karfllk gelecek terimler vekavramlar, geleneksel kuramlara, halktipi psikolojiye (folk psychology) ve dealglama snrlarmzn verilerine bellillerde ters dflmektedir. Bu nedenle yukardaki ikili l betimleme aralarn geici ve yzeyselolarak nitelemek ve onlarn yntemselolarak tek bir bilgisel (epistemolojik)izginin rn olmalarn salamak gerekmektedir. Bu ereve ise adaflgrng bilimin (fenomenoloji) kavramsalalanna girmektedir.

Onat sisteminde insan-mekn deneysellii (20)

Yirminci yzyla damgasn vuran adaflfelsefe akmlarnn baflnda gelen grngbilim(21), gerekte befl alm ve dnflmgeirmifl, yirminci yzyln sonunda bilimsel geliflmelere giderek yaklaflarakneredeyse psikolojinin ve genelde nrobilimlerin bir yan rn olmaya yztutmufltur.

Bu arafltrmann bafl savna bir yandangrng bilimsel (fenomenolojik), dier yandan nrobilimsel kavramlarlayaklaflldnda; Onat modelinde olduusavlanan ve yukarda ikili oluflumlarlaanlatlan geler (insan/mekn, form/fonksiyon, i etken/dfl etken) gerekte tek ve tmel birkavramsal oluflum olarak kavranabilirler.Baflka bir deyiflle; eer savmz doruysailk zmlemede Onat sistemini tanmlamada kullandmz kuramsalerevenin edenleri, bir tek aflknkavram olan insann meknla deneyi

ile bir arada tutulabilmekte, beraberliklerisalanmaktadr. Szlerimizin daha iyi anlafllmas iinbaflka bir biimde dile getirirsek; geleneksel mimarlk tasarm modellerindede tasarmn temel verileri olarak kullanlan, Onat eitiminin dnfltrerekyeniden oluflturduu bu kurgunun, tek birtz vardr: mekn ile insannayrlmazlndan oluflan, insann meknlaolan deneyimi, yani insann mekndeneyerek alglamasdr. Bu teze gre, meknn tasarm ile alglanmas, meknsal olgularn kavranmas ve yeni olgular iin mekntasarmlanmas ayn bedensel, biliflsel,deneysel iliflkilerdir. Mekn, iinde insan varsa mekndr. Mekn kendisiyle iliflkiye giren insan var oldukavar olur; insan da yalnzca meknla vemekn kullanan, kulland dfllenenbaflka insanlarla iliflkide olduka var olur.Yine baflka bir biimde sylemeyealflrsak; genelde insan -zelde mimar- mekn insansz, insan meknsz dflnemez, kavrayamaz. nsan meknbiliflsel, grsel olarak kavradn zannetse de, meknn gerek kavramasreci bedenin de katld tmel birsretir.

Disiplinimiz dflndaki bilimsel geliflmelerbu balamda nerilen tezleri dorular niteliktedir. Nitekim, son yirmi yln tmbilimsel (nrobilimler ve insan bilimleriningeliflmesiyle doallafltrlmfl grng bilim felse-

feleri) verileriyle glenen bu yaklaflm,kanmzca artk mimarlk gibi, bilimlereolduka uzak duran bir disipline ve budisiplinin temel sorularnnaydnlatlmasna yararl katkda bulunabilir duruma gelmifltir.Burada daha fazla gelifltirilemeyecek olanbu savlar iin okuyucuyu yakn dnemdeki arafltrmalarmza

Ufuk Dorusz


20 Grngbilim(Fenomenoloji); deneysellii deieren kavramsal erevede

21 Bu yaznn erevesindekalarak, iki gndergeoluflturalm: birincisi adaflbiimini 19. yzyln sonundanbafllayarak kuran Husserlinalglamada nesnellik-znellikfenomenolojisi, Heideggertarafndan insan-dnya deneyimsel iliflkisinekaydrlmfl, 50li yllarda biryandan Merleau-Pontyninalglama ve mekn-bedeniliflkisi yaklaflm ile bugnkbiimine giden yollar almfl,yine ayn yllarda, Sartrenat daha ksa mrlvaroluflu programa temelolmufltur. 80li yllaragelindiinde, felsef temellerdenbiliflsel alanlara doru kayarak,bir yandan dflnsel felsefe(philosophie de lesprit mind)dier yandan nro bilimleriniinde zellikle insan-dnyailiflkilerinin yalnz beyin-zekdzleminde deil, bedenselvarlyla ve alglamasylaolufltuu savyla, nemli birbilim felsefe sentezini olanaklklmfltr. Bu yeni fenomenoloji onedenle doallafltrlmfl fenom-enoloji olarak adlandrlmak-tadr.

22 1974 ylnda 3. projealflmalarnda Merleau-Pontyve Abraham Molesn eser-lerinden yola karak sorgu-ladmz ancak mimarlksorunlarna uzaklklarndandolay ak braklan bu flantiye,80li yllarda Fransada yenidengndeme gelerek bugnlerdekizmlerine ulaflt. Ne yazk kihocamzla bu son geliflmeleripaylaflma olanamz olmad.

ynlendirerek (Dorusz, 2007,125-145)sonuta Onat eitim sistemininekirdeinin insan-mekn grng bilimizerine kurulduu savnn doru olduunusyleyebiliriz.Bu toplantda ilk kez dile getirdiimiz busavn dorulamas ne yazk ki MuammerOnatn onayn almamfltr(22). Ancak otuz yl ncesinde, kabaca dilegetirdiimiz, ve ancak son yllarda bilimsel temellerine oturtabildiimizeinandmz bu zmleme, sanyorum,tam anlamyla dile getirilmemifl olsa da,Onat eitim sisteminin temel kabullerinidorular niteliktedir.

Blm baflndaki aklamalara geri dnersek; Onat yaklaflmnn ierdiinine srdmz belli bafll eitimtekniklerinin, rnein: - dfl meknn dilinin ve potansiyelininkavranmas (insan ve yaflamla doldurulmas),- i meknn bedenleflmesi, yenidenyaratlmas (ifllevle biimin erimesi) ve- iselleflen meknn projeye dnflmolanaklarnn arafltrlmasgibi ynelimlerin eitsel deerini ancak bu tezlerin erevesinde anlayabiliriz.Ancak bu kavramsal btnleflme, sistemdeki yansmasyla, mimar-rencinin, i-mekn, insan-dfl meknalflmasna verdii nemi aklarsa da,kuramn tam anlamyla tamamlanmas vekapanmas, bunun mimarlk rencisininpratiklerine nasl yansdnda zmlen-mesindedir. Bu yaznn erevesiniarlafltrmaktan ekindiimizden, felsefve bilimsel boyutlaryla ok karmaflk olanbu sorunun tartfllmasn baflka birarafltrmaya brakyoruz.

Meknn sreklilii ve devamllzmlemenin son konusu olarak, insan-mekn birliinde, mekn olgusuna verilennemin altn izdikten sonra Onat eitim

sisteminin baflka bir temel gesine geelim. Bu ilke, mekn leklerininbirlii, sreklilii ve devamlldr. Onatsisteminin mekn kavramnda ve meknayaklaflmnda ilke olarak, gelenekselmeslek iflblmnn de glendirdiilek temelli ayrmlara yer verilmez.Muammer Onat eitiminde mekn, insannen kk leinden (rnein beden)alglayabildii en uzak mekn leinekadar oluflan alana yaylr. Onat eitimi,en azndan mekn alflmas kapsamnda,mekn leklerini yapay olaraksnrlandrmaz. Bu nedenledir ki Onat sistemi mekn gndergesi olarak kentsellekler dahil olmak zere eitsel deneyleri her trl mekna ve her leeyaymay ilke edinir; yakn, orta, uzakmeknlar ayn arafltrmannsreenliindedir.

Bu nedenledir ki Onat sisteminde meknreferans olarak orta mekn diyeadlandrdmz mimar lek kadar,kentler ve evre dzenlemeleri nemli biralfltrma-deneme eksenidir. Bu eitimmeknnda (kentsel evre analizlerinde) mimarlek ile flehircilik lekleri arasndakikonvansiyonel blnme tutarl deildir.Ayn flekilde dier ynde; yakn lektekimeknlarda mimarlk ile i mimarlk yada endstri tasarm lekleri arasndakiayrt edici nitelikler tutarl deildir. nemli olan her projenin kendi leini,kendi tutarlln yaratmasn salayanarafltrma srecidir. Mekn bir srekliliktir, leini tasarm sorunu belirler.

Bu ilke o denli merkezidir ki Onat sisteminde mekn eitim ilkesi (meknlaeitim ilkesi de denilebilir) bir yerden sonramekn modelleri ve tipolojilerininarafltrlmasna dnflebilir; bir noktadansonra mekn sorunsal tutku haline gelir.



Meknlara ad vermek ve yeni sorunsallarbulmak, projeye koflut, hatta neredeyseondan bamsz bir arafltrma biiminebrnebilir. Proje, dilin doallndan kaynaklanan yaratc isimlendirmeler vemetaforlarla, bir anlamda bir arafltrmaprojesine dnflr.Ancak hatrlatalm, bu sistemdeki meknalflmalar, -baflka eitim anlayfllarndagrlebildii gibi- bir model arayflnnveya yeni projelere esin kayna bulmannveya baz elemanlar projeye katlacakmodeller olarak anlafllmamaldr. Onatsistemi, model kalplnn antitezidir.

Bu noktada Onat sisteminde mekndeneyiminin ald neme ve biime ynelik -speklatif de olsa- baflka birvarsaym daha ileri srlebilir; MuammerOnat nce stanbul sonra talyan meknlarnn yaratt bir mimardr. Bizcebu denli gl bir mekn dinamii tutkusuher iki deney kaynann zenginliklerinde,fenomenolojilerinde yatmaktadr.

Onat eitim ilkelerinin uygulamayageiriliflinde iki dier nemli boyutunzmlenmesi Onat eitim yaklaflm olarakadlandrdm ve genel ilkelerini belirlemeye alfltm stteki blmlerden sonra, bu yaklaflmn yaflama geiriliflinde gzlemlediimizdier iki olguya ve onlarn mimarlk eitimindeki gerek derinliklerinedeineceim. Bir baflka deyiflle;alfllagelmifl bir yaklaflmla bir retimyntemini uygulamaya koyma biimiolarak alglanan iki tekniin gerekteeitimin temelini oluflturan gelerden biri olduu ve sisteminmerkezinde mimarlk tasarm becerilerinin edinilmesinin temel olduutezini -adafl biliflsel bilimlerin (cognitivescience) flndaki verilerle- savunacam.

Bu iki olguyu tek bir tanmlama ile anlatamasak bile bir ka terim ile kavram-sallafltrarak bafllayalm:1- Destek, heyecan verme, canlandrma,gdleme, gven ve cesaret verme2- Benzetme (teflbih-analoji) ve mecaz(metafor) ile anlatm yntemleri.Daha derin bir incelemeye gemeden, vebilinenin yinelenmesi (malumun ilan)sulamasn bafltan karfllamak adna,ncelikle yukarda belirtilen iki boyutugeleneksel eitim bilimlerinin incelediianlamda almadm sylemek isterim.Bu nedenle aflada gelifltirilecek olan buiki boyuttan birincisi psiko-affektifieriiyle yani uyandrma, rehberlik,gven ve cesaret verme, gdleme nitelikleriyle incelenmeyecektir. Btneitim srelerinde olmas gereken bunitelikler incelememize bir art deergetirmeyecektir. Dier yandan ikinciboyut iin de ayn fleyleri sylemekolanakldr. Mimarlk ve mekn tasarmgibi szel olmayan alanlarn eitimininszsel/dilsel kavramlarla yaplmasnnzorluu bilinen bir gerektir. te yandan,bu eitimde anlatm ve iletiflim -anlamrgleri kesin olarak snrlanan belirlisayda terimin dflnda- nesnel ve belirlizaman srelerinde geerli olan zamanave mekna zgn szlkler ile salanr.Bu nedenle benzetme ve mecaz, mimarlkalannda olduu gibi birok alanda, zellikle de sanat alanlarnda (rnein mzikte) yararl bir destekleyici, olmazsaolamaz bir geretir. Ancak biz Onat eitim sistemini incelerken yalnzca buboyutla ilgilenmeyeceiz. Yerimiz elverdiince benzetme ve mecazlarn builetiflim fonksiyonu dflndaki temel nemine deineceiz. Bu erevelendirme ve snr belirlemelerden sonra bu iki eitimetkeninin Onat mimarlk eitimyaklaflmndaki kullanmn ele alalm.

Ufuk Dorusz


Heyecan ve gdleme; duygudan bilgiyerencilerin isel gdlenme potansiyeliyksek ortamlarda eitimden zevk alarakve heyecanla alfltklarnn gzlemlendiive, benlik ve meslek benlii tasarmgl bir evre yaratld durumlardabaflar oranlarnn yksek olduu eitimtarihi kadar eski bir olgudur. Doal olarakbunun ilk verisi, seilerek/istenerekyaplan eitim ortamlar ve yaratc eitimiliflkileri ise, tamamlayc etmen retmenlik becerileridir. Geleneksel anlayfla gre bu, retmeninbir yandan bireysel niteliklerinde, meslekbilgi ve becerilerinde dier yandansaretmenlik anlayflnda gizlidir.Doruluk pay (en azndan binlerce defa gzlemlendii iin ampirik adan doru

varsaylmaya yakn olduundan) yksek olsa da,bu nerme yakn zamana kadar bilimselolarak dorulanamaz saylmfl ve (istatistikiverilerle desteklenip kantlanarak) en sayg deerkuramlar erevesinde rencinin ilgisinieken bir eitim sreci baflarl olurgibisinden bir genelleme ilegeifltirilmifltir.

renci-retmen iliflkilerinin oluflumubakmndan hem Onat sisteminde hem deo tr bir eitsel sistemi uygulayan eitimcilerin yaklaflmlarnda ayn olgulargzlenmifltir.Burada ksaca da olsa savunacam tez isegzlemlenen baflar durumlarnn, istatistiki frekanslarn dflnda gerektenbilimsel bir karfll olduu ve heyecann biliflsel geliflme srelerinde(bilgi ve beceri edinmede) ne denli temel biretmen olduu tezidir.Bir baflka deyiflle; insann blmlerdenoluflan modler bir yaps olduunusavlayan geleneksel anlayfllardaki heyecann bilgiden ve beceriden ayrdflnlen bir etmen olduu yaklaflm ile,insan bir yandan vcut/beyin

btnlnde dier yandan da beynibltlenemez bir btn olarak kabul edenyaklaflm arasnda Onatn yaklaflm -sonyirmi yln nro bilimlerinin de dorulamas yapt- ikinci teze dayanmaktadr.Ksacas; heyecan ve onun insan beyni vevcudundaki fiziksel karfllklar olmadanbiliflsel ve becerisel oluflumlar btnsellie ulaflamazlar; beyindeki heyecan duyusal, duygusal ve biliflselmerkezlerin fonksiyonlarnn temel btnleyicisidir, heyecan ve duygununolmad srelerde bilgi de olamaz.

1990l yllarda nro bilimlerin ald yeniivmeler ierisinde nemli saydaarafltrma, genel beyin ifllevlerinin yenitekniklerle incelenmesine ayrlmflken baznrologlarn ilgi alanlar yukarda sznettiimiz alanlara kaymflt. Bu alandaki enetkili ve kamuoyuna yansmas sesgetiren alflmalardan birini Amerikalnrolog Antonio Damasio ve ekibi yapt.Ve Damasio dier bilim adamlarndanfarkl olarak alflmalarn genifl bir kitleyeyayan kitap yaynlad. (Damasio, 1994 Damasio, 1999 Damasio, 2003) Bu kitaplardasavunulan tezler ve aklanan bulgulartabii ki burada zetlemek olanaksz ancakkonumuzla iliflkisi asndan birka sonucu tartflmakta yarar var.Beyin bilimlerin son yirmi ylda aldklarmesafe, beraberinde bir yandan iki binyllk felsef sorgulamalara getirilen yeniaydnlatmalar, dier yandan da Descartesile bafllayan ve son yz elli ylda geliflenbilimlerin flnda sorgulanan insan bilgisinin nitelii tartflmalarna yepyeniboyutlar getirilmeye bafllanmas, yeniyzyl eskilerinden farkllafltran ennemli olgudur denilebilir. Konumuzakatks lsnde bu kitaptan bir kaana dflnceyi iletmeye alflalm.



Descartesn yanlfl bu arafltrmamzdada szn etiimiz insann birlik vebtnln kavramsallafltran fenomenolojik yaklaflmn bilimsel temellerini inceler. Kitabn tezi dinsel vemetafizik temelli ruh/beden ayrmnnbeden/beyin ayrmnkavramsallafltrmasyla oluflturulan kuramlarn yeni bilimler flndageerliliini yitirmesidir. Descartesinyanlflnn afllmas yalnzca ruhkavramnn ifllevini yitirmesi ile deil,Descartesn ruh ile zdefllefltirdiibeyin ve mantk/dflncenin vcuttanayrfltrlmasn gerektirmekteydi. Bukavramsal yenilenmeye adm adm gidifliise 1980-90l yllarda temel bilimler veadafl nroloji hzlandracakt.Damasionun bu ilk kitab baflka bilimadamlarnca da gelifltirilen (beden/beyin)insan btnl kavramnn bilimselsavunusuna bir katk olacakt. BuradaDamasionun yan sra tm byknrolog, psikolog ve nropsikologlar da(rnein Changeux, Jeannerod, Edelman,Ramachandran, Gazzaniga, Minsky, Thagard,

Gardner, Kosslyn, Varela vb.) eklemek gerekir.Teknik olarak yetersiz de olsa zetlesylenecek olursa, beyinde vcutladorudan bal olan ve yaflamsal ifllevleridzenleyen merkezlerin (filojenetik olarak ilkoluflmufl birincil beynin amygdale, hippocampe,

bazal ganglionlar) ayn zamanda tmdflnsel ifllevlerin, bellek, kavrama, ksave uzun vade hatrlama, geri dnflmlzmleme, tanma ve kortekste olufltuubilinen biliflsel ifllevlerin, beyin iidflnce yollarnn tmnn uramadangemedii yerler olduu artk bilimsel birgerektir. Beynin dflnsel merkezlerininkumanda ettii ikili vcut kavram artktarih olmufltur.On yl sonra ayn temalar Spinozayagnderme yaparak yeniden ele alacak olanDamasio heyecan ve duygular -ve onun

beyinsel karfllklarn- insann tmelvarlnn merkezine oturtacak, ve sonzmlemede, gzellikler ve yaflamnanlam sorgulamasyla birlefltirecekti.Bu iki kitap arasnda yer alan Kendiolmann duygusu, vcut, heyecan ve bilin adl kitabnda, yine ayn on yllarnen nemli beyin arafltrma tematii olanbilin ve benlik sorularn bilimseladan ele alacak ve bir nceki sorgulamalar adafl nrolojinin enmerkezi sorunsal olan bilin sorununabalayacakt. Bu makale erevesinde teknik olarakdaha da ileri gidilemeyecek olsa da ksacasylemek gerekirse, heyecan ve duygu ilebilginin, bilgi ile bedenin, insan bilincininetkinlikler ile olan iliflkisini bir dahageri dnlemeyecek biimde yeniden kurmas ve tm kuramsal modellerin artkbu veriler zerine yeniden infla edilmesidenebilir.

Bafll baflna bir zmleme konusu olanbu tematiklerden yola karakarafltrmamza dnersek; genelde bilgi vebecerinin oluflum ve kullanmnda, -bir altdzlemde eitim ve renim srelerinintasarmnda- vcut, heyecan ve duygulartemel olmazsa olmaz etmenler ve ifllevlerdir. Duygu, duyu ve bilifl bir ve tek btnn oluflturanlardr.steksiz ve heyecansz bilgi (ve de eitim)olanakszdr. Buradan yola karak denilebilir ki,genelde eitim srelerinde, zeldemimarlk tasarm eitiminde (bir uzantolarak sanat ve yaratm temelli eitimlerde)rencinin yaplan iflten heyecan duymasnn salanmas, buna elveriflliortamlarn ve eitsel iliflkilerin yaratlmasbilgisel ve becerisel srelerin nkofluludur.Onat eitim yaklaflm belki de bu bilimselverilerin fl olmadan, duyumlar ve

Ufuk Dorusz


uzun bir zincirin igdsel verileri ileeitimin bu boyutuna nem vermiflgzkyor. Bu arafltrmada getirmeye alfltmkatklar, tam anlam ile bilinmeden de olsayaplan yaklaflmlarn temelsiz olmadnkantlar niteliktedir.

Benzetme, analoji, metafor kullanm,teflbih: eitsel retorik mi, eitimin kendisi mi?Onat sisteminin ve de genelde mimarlkeitiminin en nemli ancak az incelenmiflzelliklerinden biri benzetme ve mecaznkullanld dil ve kelime oyunlardr. Bublmde savunacam tez, bu konununolursa olur, olmazsa da ziyan yok diyenitelenemeyecek kadar nemli, eitimdeyaflamsal, merkez bir yeri olduudur. Buteze gre, dil oyunu ve benzetme yalnzcaifade yardmcs, baflka bir deyiflle, birdflncenin flu veya bu flekildeoluflmasndan sonra onu iletmeyeyarayan ara deildir. ki adan -her trl eitimin olduu gibi-mimarlk eitiminin de temel tafldr. Birincisi; zek-beden-evre iliflkilerikurma ifllevinden, o iliflkilerin neredeyseontojenetik olarak eflzamanl oluflumundankaynaklanan doal gcnden dolay temelbir veridir. Bu niteliiyle bu yaklaflm,nceki blmlerde savunduumuz genelteze uygun olarak, beden-zek-deneyiliflkisinin yeniden kuruluflu ile oluflangenel paradigmayla tam uyumierisindedir. Baflka bir deyiflle, beden ve zek yalnz yaflam deneyiyle deil,yaflam deneylerinin dile dklme sre-lerindeki doallkla da ontolojik bir btnlk ierisindedir. Dil olgusu bubalamda salt toplumsal konvansiyonlarndfltan belirledii ve gstergelerinbamsz olduu(23) bir olgu deil,bedenin ve evrenin doal uzantsdr.

kincisi; mecaz kullanm ve benzetmeoluflturma mimarlk alannn temelmantk yrtme, sorun oluflturma vezme srelerinin ana teknik ve taktik-lerindendir.Bu anlayflla, mecaz kullanma ve benzetme yapma, aralar ile amalarnayrfltrlmayacak denli i ie getii,aracn ama, amacn ara olduu karmaflktasarm srelerinin ana edimlerindendir.Ancak olayn bu biimde ele alnmas,alfllagelmifl ikili yaklaflmlarn (zek/beden,ama/ara, nce/sonra, dflnce/ifade gibi), hiyerarflik ve zamansal ayrflmalarlaalflan kartezyen yaklaflmlara bilgi bilimsel bir dnflm getirilmesiyleolanakldr.Mimarlk eitiminde ve meslek pratik-lerde benzetmenin, model dnfltrmeninnemli bir tasarm yaklaflm olduu bilinen bir gerektir, ancak bu gerekdier konularda olduu gibi yeterincekuramsallafltrlmamfltr. Benzetme insanzeksnn olduu kadar mimar zeksnnda birincil davranfl biimidir. Blmnikinci yarsnda mecaz ve benzetme olgularn bir de bu ynyle ele alarak,Onat eitim sisteminin bu konudaki zengin yaklaflmnn kuramsal olarak nedenli salam yeralt kaynaklarndanbeslendiini ve salam zeminler zerinekurulu olduunu kantlamaya alflacaz.

Genel ve yzeysel olarak bakldndamimarlk, grsel sanatlar ve mzik eitiminde; ele alnan nesneleri betimlemek, onlar zerine konuflmak birdil sorunu olarak alglanmaz. Szelaralarla (doal dilimizin verdii olanaklarla)duyusal ve grsel nesneleri betimlerkenher ne kadar zorluk eksek de betimlemelerimizi birka arac beraberkullanarak yapmaya alflrz. Bir yapy,bir grsel olguyu bir yandan dil ile (szck-lerin yettii kadar ile) bir yandan da



23L. F de Saussure ve1960 yllardan sonraki"yapsalc" izleyicileri...

gstererek, duyurarak, yani algsalkanallar birlikte harekete geirerekkonuflulabilir, iletilebilir durumagetirebiliriz. Ancak bu olanaklardan yoksun kalndnda, yalnzca dil ilebetimlemeye kalndnda szlerin yetersizlii, kavramlarn ksrl ortayakar. Kavramsal ve doal/yapay diller ilekavramsal olmayan ierikteki nesnelerinbetimlenmesi, gstergelerin zerinekonuflabilmek, tm insan etkinliklerininolduu gibi genel olarak bilimselurafllarda, eitsel etkinliklerde gstergeler ile anlam arasndakibalantlarn sorgulanmas ve bu etkinliklerde gstergeden anlama gidenyollarn zmlenmesi tm zamanlarn enetrefilli felsefi / bilgi bilimsel ve bilimselsorunlarndan olagelmifltir.19. yzyln sonunda Fregeden bafllayarakRussel ve Wittgensteinn da katldklar(Viyanadan Cambridgee uzanan tartflma diye

adlandrlan) felsefi tartflmalar, yirminciyzyln ikinci yarsndan itibaren yenidencanlanmfl, nce Quine daha sonra 70liyllardan itibaren en nemli felsefecilerinkatld bilin/dil/zek gibi tm temelalanlar da kapsayarak -yirmi birinciyzyln ilk on ylnda biraz hz azalsa da-srmfl bir tartflma alandr.adafl dilbilimler ise geen yzylda ikinemli sorgulama dalgasnn etkisindegeliflmifltir. Birinci dalgada; yirminciyzyln bafllarnda Saussuren, dahasonra Hjelmslevin yapt katklarlafiloloji/gramer temelli dilbilimanlayflndan gsterge/anlam ekseninekaydrlan dil bilim tartflmalar ilk elliylda Austin/Morris pragmatizmiyle, 60lyllarda ise yapsalcln attartflmalara sahne olmufltur. Butartflmalar ncelikle metodoloji alanndagerekleflmiflken dieri, dil ve insanbilim/biliflsel psikoloji alanlarnda

geliflmifltir. Piagetnin geliflmesinihzlandrd bilifl bilim, 70li yllardayapay zek tartflmalarnn yaratt rekbet ortamna hl durulmayan yenibir ivme getirmifl, psikoloji ile dil bilimkuramlar arasnda yeni ve temelvarsaymlar da sorgulayan kprleratlmasn salamflt. Bu kprlerin enbilineni, en ok tartfllan temel konusuDil yetisinin doufltan m, yoksa sonradan olma m? sorununun karflkarflya getirdii nl Chomsky-Piagetkarfltlndadr. Bu ortamda yeni alt bilimsel alanlar,arafltrma alanlar kurulmaya bafllanmfl,konumuza giren alanda bafln (ve kutuplarnoluflturduu) J. A. Greimas ve U. Econunektii (arka plann Saussure/Peirce ikililiininoluflturduu) semioloji/semiotik olarakadlandrlan (gsterge/anlam bilim) yeni birdisiplin domufltu. Biliflsel psikolojininetkisini arttrmas ile son yirmi yldazayflayarak ve dnflerek de olsa etkisinisrdren bu disiplin(24) son yllarda yenibilgi bilimsel ve yntemsel tartflmalara veparalanmalara sahne olmufltur.Son krk ylda mimarlk alannda da (azsayda ekibin katld) yntemsel sorgulamalarsayesinde nemli katklar salanmfltr(25).Yine ayn srete, yani 60l yllarnsonundan bafllayarak gerek dil bilimdegerekse dier disiplinlerde yapsalclnkat kalplara ve formllere hapsolduunuve bilgi bilimsel yanlfllar zerine kurulduunu savlayan, bir yandan eski dilbilimsel kuramlarn zenginliini veyenilenmesini neren, dier yandan da dilve insan zeksnn doal zelliklerinisorgulayan yeni akmlar ortaya kmayabafllamfltr.Bu akmlarn iinde en yetkin olarak yeralan akm ise, Amerikal bilim adamlarG. Lakoff (Lakoff, 1990) ve M. Johnson(Johnson, 1987 Johnson, 2007) ve BatAmerika niversitelerinde bu balamda

Ufuk Dorusz


24 Belirli llerde tm disiplinlerin arka plannda varolan ancak ayrfltrlp kuramsallafltrlmad iin zelbir yer verilmeyen.

25 Bu makalenin yazarnn bukonuda bilgibilimsel ve yntemsel elefltirel yaklaflmluluslararas kongrelere sunulmflyaynlanmamfl drt incelemesivardr.

26 Benim bu yazda ele almakisteyip kenarda braktm sorularn kk bir blm, yeniflantiyeler:-Muammer Onat gibi dnyamimarlk literatrn yakndanizleyen bir mimar, hangi ilkeleryoluyla eitim alan ile gerekmimarlk alann belirginsnrlarla ayrmay tercih etti ?(yantlarn baz boyutlarnadeindik)-Ayn balamda, retmenMuammer Onat, mimarMuammer Onat ile arasna naslve neden olduka kaln bir duvarekme ilkesini benimsedi?- 1968 reformu sonrasndakidnemde, dier reforme edilendisiplinler ile birlikte insanboyutu kavram ile reformeedilen Bina Bilgisi/MeknDzenleme dersleri ve atlyelerine ne gzle yaklaflt; budeneyimden ne kard, reformdan uzaklafllma srecininasl yorumlad?-Eitim ilkelerini belirli birbiimde, mimarlk mesleininoullaflmas, deiflik meslekbiimleri oluflmasna ve bugeree uymann bir yolu olarakm esneklefltirdi ve metodolojiynne arlk m verdi? Yoksabaflndan beri gerek meslekkoflullar ne olursa olsun (50liyllarn mimarl ile 80li yllarnmimarlnn meslek perspektiflerindeki farkllklar)eitiminin ana ekseni yntemzerine mi kuruluydu?-Yine bu balamda bir soru:Doktora ve yksek lisans retmeni olarak da MuammerOnat fark var denilebilir mi?Varsa bu farkn niteleyicileri nelerdir?-Bir yllk talya staj M. Onatneitimciliine ne katklar getirdi?-Onatn eitimciliinde dnemselfarkllaflmalar gzlenebilir mi?

alflan dier bilim adamlardr. (Fauconnier,1997 Fauconnier 2003)

Bu yaklaflmn genel bilgi bilimsel tezi zetle daha nce sylenildii gibi,gerek genel olarak szel dillerin, gereksezel dier dil olarak nitelenebilecek alanlarn incelenmesinde benzetme vemecaz gibi aralarn insan zeksnntemel nitelikleriyle bire bir rtflmesi,kaynan ondan almasdr. Bu anayrnge, altta referanslar verilen (dier referanslarn yan sra) alflmalarda dabelirtildii gibi, insann beyin ve vcuduyla bir btn halindeki doalyapsyla, benzetme olgusuyla tarihselsrete olufltuu tezi zerine kuruludur.Bu kurulufl ilkeleri ise zaten tm bilimselprogramlarn organik bir btn olarakbaland evrim ilkeleriyle ve tm adafl bilim tezleri rgsyle tutarldr.Benzetmeler tm canly harekete geirdiinden, yalnzca bir kavramaarac deillerdir. Benzetmeler ayn zamanda, dnyay yeniden retme,tasarlama srelerinde de insann btn vcut potansiyellerini hareketegeirdii doal bir aratr.

Daha fazla gelifltiremeyeceimizden zetle flyle syleyebiliriz; niteliklerini ve ilkelerini arafltrdmz MuammerOnat eitim yaklaflm, szel balamda bir eitim arac olarak, benzetmelerle,meknn (olmayan dili ile) onu yanstan (olur klan) tasarm resmi arasndakikprleri, zengin bir anlatm ile oluflturur. Bu anlatm arac, yukarda sylendii gibi yalnzca syleneni anlamaya, kavra-maya ynelik edilgen bir ara deil, kavrama ile tasarm arasnda hi bir arac gerektirmeyen, en ksa yollarn dakullanld ve oluflturulduu tmel(beden/beyin, i/dfl) bir olgudur.

Bu blm bitirirken, zetle sylenmesigereken, daha nceki blmlerde savunduumuz, grfllerle bu sonblmdekilerin bir btnsellik iindeolduudur.Bu genel zmleme erevesinin (bilimselve felsef verilerle desteklemeye alfltmz)

Muammer Onat eitiminin genel dinamiklerine bire bir karfllk gelmesi,Onat eitiminin ve onun bal bulunduu dflnce akmlarnn arkaplnnn ispatlanmasa ve akasavunulmasa da ok kkl ilkeleredayanmasndadr sanrz.

Geici olarak bitirirkenOnat eitim modeli (sistemi/yaklaflm)olarak adlandrdm ve arlkl olarakilkelerin ve yntemlerin kuramsal vefelsef dayanaklarn incelediim buarafltrmada, Muammer Onatn nedenfarkl ve baflka tr bir mimarlk retmeni olduunun ve onun eitim sisteminin hangi evrensel ve genel geer boyutlara sahip olduunun altn bu eitimin temel saydmgeleriyle izmeye alfltm.

Bafllangta da sylediim gibi, kuramsaldzlemde ele alnabilecek daha birokkonuyu, zaman ve yer yetersizliindendolay bir sonraki seminerlere vealflmalara braktm. ncelenmeye ve stnde durulmaya deerbirok sorudan ilk azda akla gelen birka noktay ekte ilettim(26).

nancm ve umudum, sze ve yazyadklmesinde epeyi glk ekildiinigzlemlediimiz mimarlk eitimisorunlarnn, gelecekte kuramsal zeminleri kayganlktan kurtarlmfl daha ok ve rahat tartfllr, yazlrolduu bir ortama doru ynelmesidir. Burada Onat ekolnden gelen gen



retmen ve arafltrmaclara nemli bir rol dflyor; hocann yaratc vekatlmc ilkelerinin bu alanda da uygulanacandan, katklarnn yenikatklarla srdrleceinden kuflkum yok.

Bitirirken; benim gibi birok arkadaflmave meslektaflma verdikleri iin, hocamza,sevdii bir baflka dilde teflekkrlerimi sunmak isterim:

Grazie et bravo maestro.

KAYNAKAAkademiye tanklk 2003. No 2, stanbul, Balam yaynlar.

Choay, F. 1980, La rgle et le modle, sur la thorie de larchitecture et de lurbanisme. Paris, Ed. du Seuil.

Damasio, A. R. 1994. Descartes Error, Emotion, Reason, and the Human Brain. A. Grosset/Putnam Books.

Damasio, A. R. 1999. The feeling of What Happens, Body and Emotion in the Making of Consciousness.Harcourt Brace& Company, New York.

Damasio, A. R. 2003. Looking for Spinoza : Joy, Sorrow, and the Feeling Brain. Harcourt Inc, New York.

Dorusz, U. 1997. Analyse des modlisations des processusde conception en architecture. Yaynlanmamfl Doktora tezi, Mimar Sinan niversitesi.

Dorusz, U. 2007. Images et imagerie mentale en conception assiste, les brches pistmologiques de notre conception de la conception assiste, Actes du 2e sminaire de conception architecturale numrique , image numrique en conception, Universit de Lige. Polycop: 125-145.

Findeli A. & R. Bousbaci. 2005. Lclipse de lobjet dans lesthories du Projet en Design. The design journalVol. 8, Issue 3: 41-43.

Fauconnier, G. 1997. Mappings in thought and languageCambridge University Press, New York.

Fauconnier, G. & M. Turner, 2003. The way we think, conceptual blending and the minds hidden complexitiy. Basic Books- Perseus Books, New York.

Johnson, M. 1987. The Body in the Mind, The bodily basis ofMeaning, imagination, and Reason. The University of Chicago Press, Chicago.

Johnson, M. 2007. The meaning of the body, Aesthetics of human understanding. University of Chicago Press, Chicago.

Lakoff, G. 1990. Women, Fire, and Dangerous Things, WhatCategories Reveal about the Mind. The University of Chicago Press, Chicago.

Ufuk Dorusz


Documents

Muammer Onat mimarl›k e¤itim sisteminin felsefe, ilke, teknik ve yöntemlerine genel bir bak›fl