Müzik Fiziği Uygulamaları.pdf

7/27/2019 Mzik Fizii Uygulamalar.pdf

1/25

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MZK ALETLER YAPIMI

MZK FZ UYGULAMALARI212MGS030

Ankara,2012


2/25

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.


3/25

AIKLAMALAR

.................................................................................................................... iiGR ....................................................................................................................................... 11. MZK VE SES ................................................................................................................... 3

1.1. Fiziksel Olarak Ses ........................................................................................................ 31.2. Fizik ve Psikofizik ........................................................................................................ 31.3. evre Etkileri ................................................................................................................ 4

1.3.1. Kapal Bir Ortamdaki Ses Dalgalar .......................................................... 41.3.2. Yap Akustiiyle lgili Baz Kavramlar ve Matematiksel Bantlar ......... 41.3.3. Salon Mzik likisi ve Salonlarn yiletirilmesi ...................................... 5

1.4. Mzik Seslerinin Alglanmas ....................................................................................... 51.4.1. Perde Alglanmas ...................................................................................... 51.4.2. Tn Alglanmas ......................................................................................... 61.4.3. Mzik Seslerinin Tanlanmas .................................................................... 61.4.4. Vibratonun Etkileri ..................................................................................... 6

UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 7LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 9

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 102. SESN OLUUMU ............................................................................................................ 10

2.1. Sesin Oluumu ............................................................................................................ 102.1.1. Uyarc Etkenin Oluumu ......................................................................... 102.1.2. Basit Uyumlu Hareketin Ayrntlar ......................................................... 102.1.3. Basit Uyumlu Hareket ve Enerji

.............................................................. 112.1.4. Titreimlerin Erilerinin izilmesi .......................................................... 11

2.1.5. Rezonans .................................................................................................. 122.1.6. Perde ve Frekans ..................................................................................... 122.1.7. Elektronik Frekans Belirleme Yntemlerine rnekler ............................ 12

2.2. letici Ortamlar ............................................................................................................ 132.2.1. Titreimlerin Yaylma Mekanizmas ........................................................ 132.2.2. Havadaki Ses Dalgalar ............................................................................ 142.2.3. Dalgalarn Ortamdaki Yaylma Hz ........................................................ 14

2.3. Basit Seslerin Alglanmas .......................................................................................... 142.3.2. Frekans Alglama Mekanizmas ............................................................... 162.3.3. Kulak Selenleri ......................................................................................... 16

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 19CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 20KAYNAKA ......................................................................................................................... 21

NDEKLER


4/25

AIKLAMALARKOD 212MGS030ALAN Mzik Aletleri YapmDAL/MESLEK Yayl Enstrman YapmMOD L N ADI Keman Tablolarnn Montesi

MODLN TANIMIKeman tablolarnn montesi ile ilgili bilgi ve becerilerinkazandrldbirrenme materyalidir.

S RE 40/32N KOULYETERLK Keman tablolarn monte etmek

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli ortam salandnda mzik fizii uygulamalarnamacna ve tekniine uygun ekilde yapabileceksiniz.Amalar

1. Fiziksel olarak mzik ve ses sistemleri uygulamalarnyapabileceksiniz.

2. eitli ortamlarda titreim denemeleriyapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: Akustik zellikli snf ortamDonanm: Ses kayt cihazlar, ses kayt rnekleri, gereklikitap ve dokman vb.

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonraverilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve

becerileri lerek sizi deerlendirecektir..

AIKLAMALAR


5/25

GR

Sevgili renci,

ok zengin ve kkl bir mzik birikimine sahip olmamza ramen mzie gerekennem verilmemektedir. Hlbuki bir halkn seviyesiyle o halkn dinledii ve icra ettiimziin seviyesi arasnda dorudan bir ba bulunmaktadr. Bu nedenle kaliteli mzik demekmzii tm incelikleriyle anlamaktr nk mziin her safhas ok temelli bir ekilde skskya fizie baldr. Byle olduu iin eksiksiz bir mzik iin mziin fiziksel temellerineaina olunmas gerekmektedir.

Bu modl, bu fiziksel temelleri atmanz amacyla hazrlanmtr.

GR


6/25


7/25

RENME FAALYET1

Bu faaliyet sonunda uygun ortam salandndamzik ve ses sistemleri standardnagre fiziksel olarak ses sistemleri uygulamalarn yapabileceksiniz.

Fiziksel olarak ses nedir? Bu konuda aratrma yapnz. Fizik ve psikofizik arasnda ne gibi benzerlikler ve farkllklar bulunduunu

aratrnz.

evrenin ses zerindeki etkilerini aratrnz. Karmak mzik seslerini alglarken bu seslerin iitme sistemimizde tek tek

nasl deerlendirildiini inceleyiniz.

1. MZK VE SES

1.1. Fiziksel Olarak Ses

Fiziksel olarak ses, insan sesi ve enstrman sesi olmak zere iki ana balkta toplanr.nsan sesi, diyaframdaki ve akcierlerdeki havann basnla ses tellerine itilmesi ve

buradaki ses tellerinin titremesi sonucu oluur.

Enstrman sesi, cisimlerin titremesinden oluur. Kulamza gelen her seste tn,ykseklik, sre, kurgu ve grlk nitelikleri vardr.

1.2. Fizik ve Psikofizik

Fizik, bir sistemin belirli balang koullarndan karak nasl gelieceini kestirmeyeyarayacak yntemler bulmaya alr. rnein hz, ktlesi ve frenleme kuvveti bilinen birotomobil nerede durur? Gnlk yaamda ilgili konularda byk bir gvenilirliklekullanlmakta olan klasik fizikte llerek veya kestirilerek elde edilen sonularn kesin vetek olmas gerektii dnlr.

Psikofizikte de tpk fizikte olduu gibi balang koullar bilinen sistemlerindavranlar kestirilmeye allr. Psikofiziin inceledii sistemler, beyin, evresel sinirsistemi ve i salg sistemleridir. Bu sistemlerin balang koullar, dardan gelen fizikseluyarlardr. D uyarlar karsnda bu sistemler tarafndan gsterilen davranlar ise

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA


8/25

fizyolojik tepkiler ve psikolojik duyumlardr. Fiziksel uyarlar sonucu oluan tepkileri motor

psikofizik inceler. Sensrler (bir uyary alan ve tepki gsteren, rnein bir sinyal yollayanhcreler) tarafndan uyarlan duyumlar ise sensr psikofizii inceler.

zetle unu bilmeliyiz; fizik, psikofizik eklinde de olsa mzik olaynn beyinle vealglamayla ilgili son safhalarnabile karmaktadr.

1.3. evre Etkileri

1.3.1. Kapal Bir Ortamdaki Ses Dalgalar

Kapal bir ortamda ses dalgalar uyarlabilecek titreim biimlerine gre ok daha

eitlidir. nk kapal ortam boyutludur.

Kapalbir ortamda rezonons frekanslar ve akustik parametreler (belirleyiciler) gznnde bulundurulmaldr. Rezonans frekanslar,odann biimine ve byklne baldr.Odann sert duvarlar basn ortamlarnn olutuu yerlerdir. Kapal ortamn boyutlar Lx x fyx fz

1.3.2. Yap Akustiiyle lgili Baz Kavramlar ve MatematikselBantlar

Akustik enerji hem iinde yayld ortam tarafndan hem de temasa geldii yzeylertarafndan sourulur. Havadaki sourulma, ok byk sapmalar dnda yap akustiindenemli bir rol oynar. Yzeylerdeki sorulma ok daha nemlidir nk yzeyde kullanlanmaddenin cinsini deitirerek bir evrenin akustik zelliklerini tmyle deitirme olanavardr. Genellikle sert ve dzgn yzeyler gelen enerjinin ounu yanstrken yumuak vegzenekli yzeyler (kuma vb.) gelen akustik enerjiyi byk oranda sourur.

Bir madde, zerine gelen toplam akustik enerjinin tamamn (%100) souruyorsa oideal bir sourucudur.

Bir maddenin sourma kat saysn yzey alanlaryla arparsak yine alan boyutunasahip bir nicelik elde ederiz. rnein; sourma kat says 0,28 olan s = 20 m

ise bu ortamn rezonans frekanslar bellibir bantya gre hesaplanr.

Herhangi bir ortamkarakterize etmek iin baz akustik parametrelerden yararlanlr.Bunlar akustik evrenin zelliklerini anlatan ok nemli deerlerdir. Kapal bir ortamn ennemli karakteristii yanklanma sresidir. Dieri yank gecikmesidir, ncs ise

birinci yansmadan gelen sesin iddetinin dorudan gelen sesin iddetine orandr.

2likkontraplaktan yaplm bir yzey iin s = 0,28 x 20 = 5,6 m2dir. Bu deer yleanlamlandrlabilir: Yzey kontraplaktan deil de ideal sourucu bir maddeden yaplsayd 20m2lik kontraplan sourduu akustik enerjiyi bir ideal yzey 5,6 m2sourabilirdi.


9/25

1.3.3. Salon Mzik likisi ve Salonlarn yiletirilmesi

Mimari ile mzik arasnda ok yakn bir bant vardr. Bu nedenle tarihiler mziistilistik devirlere ayrmaktadr. Bunlar; barok, klasik ve romantik dnem adyla ana

balkta toplanabilir.

1600l yllardan J. S. Bachn dnemine (1750) kadar olan sreye Barok dnemdenir. Bu dnemin bestecileri dinsel kutlama, dn treni, festival gibi zel durumlar iinmzik pazarlard. Bu programlarngerekletii yerler ise kilise, dan ve tiyatro alanlaryd.Bu yerlerin ortakzellikleri yle sralanabilir:

Kktr. Dikdrtgen biimlidir. Sert yanstc yzeylere sahiptir.Klasik dnem, Mozart, Beethoven ve Schubert'in temsil ettii Viyana okulunun

devridir. Modern orkestray kabul etmeyenler klasik bestecilerdir. Klasik besteleryap olarakbugnkne benzer; yayl alglar, aa ve pirin flemeleri ve vurmal alglar ierir.

Romantik devir mzii daha kiiseldir. Bestecinin duygularn anlatmaya yneliktir.Brohes, aykovski, Wagner, Derbussy gibi bestecilerin mzii anlamlandrma amalarngerekletirebilmek iin daha dalgn seslere ve daha uzun yanklara, srelere ihtiyalarvardr.

imdi biraz da salonlarn akustik bakmdan daha iyi duruma getirilmesi iin neleryaplacan grelim.

Salonlardaki art grltler (uak, trafik, grlts vs.) mzik seslerinibastrrsahava kanallar, ses sourucu maddelerle astarlanabilir. Kanal sistemine dirseklerkonabilir.

Salondaki yanklanma sresi gereinden uzun olursa tavan alaltlabilir,yzeyler sourucu maddelerle kaplanabilir (hal, perde, kuma kapl koltukgibi).

Salondaki sesler yeterli grlkte duyulmuyorsa sahnenin duvar ve tavanyzeyleri yanstc hle getirilmelidir, sesi souraneyler (perde, ses vb.) varsakaldrlmaldr.

1.4. Mzik Seslerinin Alglanmas

1.4.1. Perde Alglanmas

Sesin perdesini alglama ileminin aslnda bir meknsal konum alglama ilemiolduuna inanlr. Frekans ne olursa olsun, bu tr periyotlu seslerin kulakzar zerinde eniddetli rezonansasebep olduklar yer, sesin niteliiyle hemen hemen hi deimez.


10/25

Merkez perde ilemcisinde de bir takm kalplar olutuu ve taban zarndan gelen

karmak meknsal uyar demetininbu kalplarla karlatrlarak deerlendirildii varsaylr.Kalplardan biriyle benzerlik grlrse karmak uyarnn o kalbn temsil ettii perdeyesahip olduuna kararverilir.

1.4.2. Tn Alglanmas

Tn duyumunu belirleyen balca unsur ses spektrumudur yani statik tn duyumu,taban zar boyunca uyarlan rezonans bilgilerinin etkinlik derecelerinin bir fonksiyonudur.Rezonans blgelerinin farkl iddetle uyarlm olmas, buralardan gnderilen sinyalleringnderilme hznn farkl olmasyla sonulanmaktadr. Bu hz farklar analiz edilerek sesintns hakknda karar verilir.

1.4.3. Mzik Seslerinin Tanlanmas

Tanlama ilemlerinin karakteristik yan, hepsinin de bilgilerin elenmesinedayanmasdr. Gelen pek ok sinyalin oluturduu korkutucu karmaklk iinden anlaml bir

bilgi karabilmek iin beynimizin konuyla ilgili olan verileri ilgili olmayanlardan ayracakszgelerkullanmas gerekir.

Alglama srecinde nce iddet ve grlk duyumu daha sonra serin periyodiklikbiimi, nc admda ise sesi oluturan bileenlerin iddet spektrumu saptanr ve analizedilir. Bylece tn duyumu ortaya kar.

1.4.4. Vibratonun Etkileri

Mzik sesinin niteliini (tnsn) belirleyen etkenlerden birisi de vibratodur (titreimkayna). Uygun bir vibrato, seslere canllk ve scaklk katar. craclar, bir sesi icra ederkenounlukla sabit bir perde hlinde deil perdeyi periyotlu olarak,biraz deitirerek icra eder.

Vibrato insan sesiyle yapld gibi alglarla da yaplr. Bylece seste hoa giden biresneklik, itenlik, tatllk ve zenginlik ortaya kar. Hoa giden bu vibratoda saniyede 6-7defa dalgalanma grlr(Vibrato frekans 6,5 Hz kadardr.).


11/25

UYGULAMA FAALYET

Fiziksel olarak ses sistemleri uygulamalarn yapnz.lem Basamaklar neriler

iddeti ve sresi sabit bir ses kaydyapnz(insan sesi, enstrman sesi vs.).

Bir ortamn hafif malzemelerledenmi, dier ortamn przszyzeyli olmasna dikkat ediniz.

Gvenilir bir lm iin iki ortamda dases kaytlarna ayna anda balayp aynanda bitiriniz.

Farkl yapda iki ortam belirleyiniz veyaoluturunuz.

Elinize bir kronometre alnz. Birinci ortamda sesin yanklanma sresini

tespit ederek not alnz.

kinci ortamda sesin yanklanma sresinitespit ederek not alnz.

Bu sonularortamn ses zerindekibelirleyici etkisi asndan deerlendiriniz.

Ses akustii bakmndan sorunlu bir salontespit ediniz.

Salonu seerken gz nne alnacakltleri yannzda maddeler hlinde

bulundurunuz. zmlerinizin basit zmler olmasna

dikkat ediniz.

Salondaki sorunu tespit ediniz (artgrltler, tavan ykseklii ve duvardakideme malzemeleri bakmndan).

Tespit ettiiniz sorunlara zm nerilerigetiriniz.

Salonda yaplabilecek deiikliklerigerekletiriniz.

Salonda yaplanbu deiikliin sesindolam bakmndan salon yapsn nederece deitirdiini lnz.

UYGULAMA FAALYET


12/25

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. iddeti ve sresi sabit bir ses kayd aldnz m?2. Farkl yapda iki ortam belirlediniz mi?3. Yannza kronometre aldnz m?4. Birinci ortamda sesin yanklanma sresini tespit ederek not

aldnz m?

5. kinci ortamda sesin yanklanma sresini tespit ederek notaldnz m?

6. Bu sonularortamn ses zerindeki belirleyici etkisi asndandeerlendirdiniz mi?

7. Ses akustii bakmndan sorunlubir salon tespit ettiniz mi?8. Salondaki sorunu tespit ettiniz mi?9. Tespit ettiiniz sorunlara zm nerileri getirdiniz mi?10.Salonda yaplabilecek deiiklikleri gerekletirdiniz mi?11.Salonda yaplanbu deiikliin sesin dolam bakmndan

salon yapsn ne derece deitirdiini ltnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.


13/25

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilenbilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Fiziksel olarak ses, insan ve enstrman sesi diye ikiye ayrlr.2. ( ) Fizik ve psikofizik arasnda bir fark yoktur.3. ( ) Mimari mzik; barok, realistik ve romantik diye stilistik devreye ayrlr.4.

( ) Salondaki yanklanma sresi gereinden uzun olursa tavan alaltlabilir.

5. ( ) Sesin niteliine vibrato denir.6. ( ) Mzik seslerinin alglanmas perde ve tn alglamas olmak zere iki balkta

incelenir.

7. ( ) Mzik seslerini tanmlarken beyin ve sinir sistemimiz bilgilerin elenmesisistemine gre hareket eder.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME


14/25

RENME FAALYET2

Bu faaliyet sonunda uygun ortam salandnda teknie uygun olarakenstrmanlarlaeitli ortamlarda titreim denemeleri yapabileceksiniz.

Sesin oluumunda rol oynayan etmenler nelerdir? letici ortamlarda titreimlerin ve havadaki ses dalgalarnn etkisi nelerdir?

Aratrnz.

Sesler alglanrken kulan yaps ve ilevi, kulak sesleri ve frekans alglamamekanizmas nasl alr ve insandan insana deikenlik gsterir mi?

Aratrnz.

2. SESN OLUUMU2.1. Sesin Oluumu

2.1.1. Uyarc Etkenin Oluumu

Kula uyaran etkenler, her zaman yinelenen bir hareket sonucu oluur. Bir cisminkonumunun, bir referans cismine veya noktasna gre deimesine hareket denir. Hareket nekadar karksa o hareketin sonucu olarak oluan uyarc etkenler ve bu etkenlerin uyarsylaalgladmz sesler de o kadar kark olur. ok kark seslere grlt denir.

alglarmzdaki tellerin hava stunlarnn, ubuklarn hareketinden doan mzik sesleri isegrltlere gre ok daha basit yapdadr. Yine de basit sesler deildir. Doada basit sesolumaz. Basit ses, bir cismin bir boyut zerinde yapt yinelenen hareketten domaldr.Mzik aletleriyle basit sesler kararak daha kark olan grltlerin yaplarn anlayabiliriznk en karmak ses bile eitli basit seslerin bir bilekesidir.

2.1.2. Basit Uyumlu Hareketin Ayrntlar

Basit uyumlu hareket, basit seslerin temelidir ve en basit yinelenen harekettir.Titretirilen bir ses atalnn kollarn oluturan her madde tanecii, bir elektrik devresindesalnan elektronlar veya yaklak da olsaaklda daha kolay canlandrlabilen bir rnek olarak

bir dzlem iinde kk salnmlar yapan birsarka basit uyumlu hareketler yapar ve btn

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA


15/25

bu hareketler hep ayn ilkelere uyar. Geometrik olarak da basit uyumlu hareketi bir ember

zerinde dzgn bir hzla dnen bir noktann ap zerindeki izdmnn yapt hareketolarak tanmlarz (bk. ekil 1.1).

ekil 1.1. Referans emberi zerinde dzgn bir hzla dnen P noktasnn ap zerindekiizdm olan P'noktas, AB ap zerinde gidip gelerek bir basit uyumlu hareket yapar.

2.1.3. Basit Uyumlu Hareket ve Enerji

Daha ok enerji verilirse sistemin denge konumundan daha ok uzaklaabilecei yanibasit uyumlu hareketin genliinin byyecei aktr. Enerji arttka referans emberininyarap gitgide byr. ncelikle bir titreimin enerjisi, genliin karesiyle doru orantldr.rnein; genlii kat yapabilmek iin enerjiyi dokuz katna karmak gerekir. Enerji

azaldka referans emberinin yarap gitgide klr. Peki, basit uyumlu hareket yapmaktaolan bir sistem bu hareketini ne kadar srdrebilir? Eer hareket srasnda bir enerji kaybolmazsa hareket sonsuza kadar srer. Genelde enerji kayb olur, bu nedenle hareket gitgideklr. Bu enerji kaybnn nedeni yle aklanabilir: Ses atalnda enerjinin byk birksm sya dntnden sistemin enerjisi zlr ve ses gitgide duyulmaz olur. Bunasnm sresi denir.

2.1.4. Titreimlerin Erilerinin izilmesi

Salnan bir sarkacn, bir yayn veya titreen bir ses atalnn yapt basit uyumluhareketin izinin izilmesi olduka kolaydr. rnein, ses atalna sivri bir u tutturulur. Bu

u, bir isli cama hafife deer. atal titreirken cam titreimin olduu dzleme dikdorultuda dzgn bir hzla ekilirse hareketin zaman iindeki izini gsteren sins erisielde edilir (sli cam yerine kt da kullanlabilir.).

Ancak ayn yntemi mzik sesi veren sistemlerin hareket erilerini izmektekullanamayz nk mzik seslerin erileri ok karmaktr. Bu amala osiloskop denilenmodern bir alet icat edilmitir. Osiloskop (cam top) elektronik bir dzenektir, titreimhareketinin periyodunu ve genliini kolayca belirler(bk. ekil 1.2) .


16/25

ekil 1.2: Osiloskopun ana paras olan elektron tpnn emas

2.1.5. Rezonans

Uyarc sistemin frekans ile rezonatrn z frekans ayn deerde ise zel birzorlanm titreim oluur. Bu zorlanm titreimin genlii, uyarc titreimin genliine gre ok byk deerler olabilir yani uyarc titreim, rezonatr tarafndan glendirilmi olur. Buolaya rezonans denir. Rezonans, zorlanm bir titreimdir.

Rezonansn nasl olutuunu basit bir rnekle anlatalm. Arkadanz bir salncaktasallamak istediinizi dnn. Biraz iterek salnca kendi hline brakrsanz salnmlarngenlii gitgideazalr ve sonunda hareket durur. Bu sonumlu hareket salncan z salnmdrve belirli bir frekans, periyodu vardr. Ayn salnca ne zaman harekete geirseniz hep ayn

periyotla salnr. imdi salncaa z frekansna uygun olarak yinelenen bir kuvvetuyguladnz ve dnmekte iken onu yeniden ittiinizi dnn. Her yeni itite salnmgenliinin nasl arttn deneyimlerinizden bilirsiniz. Uyguladnz yinelenen kuvvetinfrekansyla salncan z frekans ayndr,uyarc ile rezonatr (salncak) rezonans hlindeolduu iin genlik art grlr.

2.1.6. Perde ve Frekans

Perdeyi ksaca bir sesin iitme sistemimizde uyandrd tizlik, pestlik duygusu olaraktanmlayabiliriz. Bu duygunun ls, ses kaynann titreim frekansdr. Perde dediimiz

psikofiziksel nicelikle frekans deeri llebilir. Fiziksel nicelik, hep birbirine kouttur.

Bir sesin frekans arttka perdesinin ykseldiini (tizletiini) frekans azaldka daperdesinin dtn (pestletiini) syleriz. Frekans ayn kalyorsatitreen sistem ne olursaolsun hep ayn perdeyi alglarz. Perdeye frekansn mzik dilindeki karl diyebiliriz.

2.1.7. Elektronik Frekans Belirleme Yntemlerine rnekler

Perde, sesin iddetine pek bal olmadna gre bir sesin perdesini (frekans)belirlemek iin ses iddetini katmann gerei yoktur. Frekans belirlemek iin eitliyntemler kullanlr. Deney yapann kulann duyarllna da bal olan sonometre ve

sirenle frekans belirleme yntemlerinin yan sra frekanslar milyarda bir hertz kadarbelirsizlikler verebilen ve kulaktan bamsz olarak uygulanabilen elektronik frekans


17/25

belirleme yntemleri de vardr. rnein; frekans belirlenecek ses nce bir mikrofon

yardmyla ayn frekansl bir elektrik akmna evrilir. Sins erisini andran deiimlergsteren bir elektrik akm bir asilatrden elde edilen, frekans bilinen ve ayarlanabilen bakabir elektriksel titreimle birlikte bir osiloskopa gnderilir (bk. ekil 1.3).

ekil 1.3: Osiloskop

2.2. letici Ortamlar

Uyarc etkenin maddesel bir sistemin yapt titreimlerden doduunu biliyoruz. Butitreimlerin yinelenerek kulamza kadar gelebilmesi iin tanecikleri ayr ayr titreebilenve bu titreim hareketini birbirine geirebilen maddesel bir ortamn bulunmas gerekir.Kulakla ses kayna arasnda bulunan bir maddesel sistem, iletici ortam oluturur yani ileticiortam herhangi bir maddesel sistem olabilir. Ses iin iletici ortam bir gaz, bir sv ya da kat

olabilir (Kat ve svlar, sesi gazlardan daha iyi iletir.). Ancak kaynan kendisi deil titreimenerjisi ortamda iletilir ve ok uzaklara gidebilir yani ortamn ilettii ey madde deil,enerjidir. Enerjiyi ileten de ortamda ilerleyen hareket yani oluan dalgalardr.

2.2.1. Titreimlerin Yaylma Mekanizmas

Maddesel ortamn herhangi bir blgesinde oluan bir hareket, maddenin esnekliinedeniyle az sonra dier blgelerin de harekete gemesine neden olur. Bir ortamda ilerleyenhareketlere dalga denir. rnein, havuzdaki durgun suya kk bir ta attmz dnelim.Tan dt yerde oluan ukurluun hemen evresini kuatan bir tmsek halka, apgitgide genileyerek ve enerji tayarak havuzun kenarlarna kadar ilerler. Bu ilerleyen ey,su ortamnda iletilenbir dalgadr. Sarsntyla birlikte iletilen ey enerjidir.


18/25

2.2.2. Havadaki Ses Dalgalar

Ses kayna titreirken evresindeki hava,periyotlu olarak skp gever, bu sarknther yne doru boyuna dalgalar hlinde yaylr. Dalga yaylmaktayken yolu zerinde

bulunan herhangi bir noktadaki basn, periyotlu olarak azalp oalr.

2.2.3. Dalgalarn Ortamdaki Yaylma Hz

Dalga hz, bir dalgann ortamda ald yolun o yolu almak iin harcanan zamanaorandr yani dalgann birim zamanda ald yoldur.

Hz = Alnan Yol / Harcanan ZamanBu hz, ortam taneciklerinin ve bu tanecikler arasnda etkili esnek kuvvetlerin

byklne baldr.

Katlardaki yaylma hzGerilmi bir telde taneciklerin arasndaki ekim kuvveti, teli geren kuvvetle orantldr.

Taneciklerin ktlesinin bykl ise telin birim ktlesiyle orantl olduuna gre enine birdalgann yaylma hz;teli geren kuvvetle doru, telin birim ktlesiyle ters orantldr.

Svlardaki yaylma hzAkkan (sv veyagaz) ortamlarn belirli bir biimleri, boylar olmadna gre bunlar

iin younlukdeerinden sz edilemez. Akkanlarda boyun bir anlam olmadna gre Bdeeri (hacimsel deer) uygulanan basntaki deimenin akkandaki bal hacimdeimesine oran olarak tanmlanr.

Gazlardaki yaylma hzGazlar iin B deeri (hacimsel deer) ideal gaz denkleminden B = Py olarak

tanmlanr. P = gaz basncn, Y ise sabit basntaki s sasnn sabit hacimdeki s sasnaorann gsterir.

2.3. Basit Seslerin AlglanmasSeslerin alglanmas karmak bir olaydr. Kulaa kadar gelen ses dalgalarnn tad

akustik enerji, kulak zarna periyotlu hareketler yaptrr. Orta kulaa, oradan da i kulaailetilen bu hareketler, i kulakta nral sinyallere dntrlr. Sinyaller beynin iitmeyleilgili blmne iletilir. Bylece alglama ilemi tamamlanm olur. in iine beynin birok

blgesi girdiine gre sesin alglanmas fiziksel, fizyolojik, nrolojik ve psikolojik ynleriolan karmak bir olaydr.


19/25

2.3.1. Kulan Yaps ve levi

Belli frekanstaki bir sesin beynimizde uyandrd tizlik pestlik duygusuna perdedenir.

Kulakanatomik bakmdan d, orta ve i kulak olarak blmden oluur. D kulak;kulak kepesi, iitme kanal ve bu kanaln sonunu kapatan kulak zarndan meydana gelir.(bk. ekil 1.4).

ekil 1.4:Kulan yapsn gsteren izim

Kulak kepesinin grevi, olabildiince ok akustik enerjiyi iitme kanalnaynlendirmektir.

itme kanal, titreimleri younlatrlm olarak kulak zarna iletmektedir. Kulak zarnn grevi, iitme kanalndaki hava titreimlerini yineleyerek orta

kulaa aktarmaktadr.

Orta kulakta kulak zarna yapk bir zincir oluturan art arda kk kemik vardr.Bunlara biimlerinden dolay eki, rs ve zengi ad verilmitir. Her yan kapak bir oyuk

grnmnde olan orta kulakta yalnzca boaza alan bir kanal (staki borusu)bulunmaktadr. Bu borunun orta kulaktaki salglarboaltmakve kulak zarnn iki yanndakihava basncnn ayn olmasn salamak gibi iki grevi vardr. Orta kulaktaki kemikzincirinin grevi kulak zarnn yapt titreimleri i kulaktaki svya aktarmaktr.(Kemiklerdeki herhangi bir bozukluk, aktarma ileminin yaplmamasna ve sarln ortayakmasna neden olur.).

kulak, yarm ember kanallar ve salyangoz olmak zere balca iki ksmdanoluur:

Kanallar, ses alglamayla deil vcudumuzun dengesinin salanmasylailgilidir.

Salyangoz, ses alglamayla ilgili en nemli organmzdr.


20/25

2.3.2. Frekans Alglama Mekanizmas

Havada ilerleyen ses dalgalar (basn deiimleri), kulak zarn kendi frekanslarnauyacak bir titreim yapmaya zorlar. Zardaki titreimler kemikler araclyla oval pencerezarna iletilir. Buradan salyangoza geer ve bu dalgalar rezonans hline gelir. Gelen sesinfrekans deiirse i kulak svsndaki dalgalarn dalga boyu deiir. Dolaysyla rezonans

blgelerinin yerleri de farkl olur. Beyne farkl nronlardan farkl sinyaller gider. Her birfrekans iin taban zar zerinde, farkl bir maksimum duyarlk blgesi (rezonans blgesi)vardr.

Dk frekansl sesler, zarn u ksmna (apeks) yaknesnek ksmlarnuyarr. Yksek frekansl sesler, zarn oval pencereye daha yakn olan blmlerini

uyarr.Ksaca bir sesin frekansyla ilgili bilgilerin cortr organ (kulaktaki sinir hcreleri

topluluu) tarafndan uyarlm nronlarn meknsal konumu olarak kodland sylenebilir.Uyarlan nronlarn bulunduu yere gre perde,pest veya tiz olarak alglanr.

2.3.3. Kulak Selenleri

Birleim seslerinin olumas iin iki ayr sese gerek var. Gelen basit sesin iddetiyeterince yksekse iitme sistemimiz bir tek sese bile yeni yeni sesler ekler. Bu eklenenseslere kulak selenleri denir. Kulak selenlerinin frekans gelen orijinal sesin frekansnn tamkatlar kadardryani orijinal ses ve kulak selenleri, bir harmonik ses oluumlardr. Temelses, bu serinin birinci elemandr yani birinci selendir(bk. ekil 1.5).

ekil 1.5: Kulak selenleri

Yukardaki ekilde de grld gibi orijinal sesin iddeti arttka fark edilebilen

kulak selenlerinin says da artar.


21/25

UYGULAMA FAALYET

eitli ortamlarda titreim denemeleri yapnz.

lem Basamaklar neriler Basit uyumlu titreim hareketi izinin

izimi iin hazrlk yapnz (Ses atal, islicam, sivri kalem ucu bulunuz.). Salam tutturduunuzdan emin olunuz.

Ses atalna sivri kalem ucu tutturunuz. Bu ucu, isli bir cama dediriniz. sli cam yerine kt da

kullanabilirsiniz. atal titreirken camn olduu dzleme ne

tr bir a yaptnhesaplaynz.

A dik ve hzl ise sins erisi eldeedildiini kontrol ediniz.

Kt zerindeki izden hareketinyounluunu (genliini) saptaynz.

Herhangi bir andaki uzanmn dasaptanabildiini tespit ediniz.

Mzik sesi veren sistemlerin hareketerilerinin iziminde hangi aletlerinkullanldn tespit ediniz.

mknnz varsa osiloskopu yerindeinceleyiniz.

KONTROL LSTESBu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi

deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr. Basit uyumlu titreim hareket izinin izimi iin hazrlk

yaptnz m?

. Ses atalna sivri kalem ucu tutturdunuz mu?

. Bu ucu, isli bir cama dedirdiniz mi?

. atal titreirken camn olduu dzleme titreimin ne tr bira yaptnhesapladnz m?

. Kt zerindeki izden hareketin younluunu (genliini)saptadnz m?. Mzik sesi veren sistemlerin hareket erilerinin izimindehangi aletlerin kullanldn tespit ettiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

UYGULAMA FAALYET


22/25

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgilerdoru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Bir titreimin enerjisi genliin karesiyle ters orantldr.2. ( ) Uyarc titreim rezonatr(uyarc, enerji) tarafndan glendirilmi ise bu olaya

rezonans denir.

3. ( ) Perde, sesin iitme sistemimizde uyandrd tizlik pestlik duygusuna denir.4.

( ) Bir ses frekans arttka perdesi alalr.

5. ( ) Basit sonometre ve siren, birer frekans belirleme aletleridir.6. ( ) Dalga hz bir dalgann ortamda ald yolun o yolu almak iin harcanan enerjiye

orandr.

7. ( ) Kat, sv ve gazlarn yaylma hz ayndr.8. ( ) Kulak; d, orta ve i kulaktan oluur.9. ( ) D kulak; kulak kepesi, staki borusu ve iitme kanalndan oluur.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

LME VE DEERLENDRME


23/25

MODL DEERLENDRME

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Sesin ne olduunu biliyorum, fizik ve psikofizii sesleilikilendirebiliyorum.

2. Salon ve mzikilikisinin ne olduunu biliyorum, salonlarniyiletirilmesi iin zm nerileri getirebiliyorum.

3. Mziin stilistik devirden olutuunu ve arasndaki farklarbiliyorum.

4. Tnlar alglayabiliyorum.5. Mzik seslerini alglarken bilgilerin elenmesi metodunu

kullanyorum.

6. Selen, perde ve frekansn ne olduunu tanmlayabiliyorum.7. Elektronik frekans belirleme yntemlerine rneklerverebiliyorum.8. Titreimlerin yaylma mekanizmasn rendim.9. Dalga hz = alnan yol / harcanan zamandr. Bu formlle

yaylma hzn bulabiliyorum.

10.Kat, sv ve gazlarn yaylma hzlarnn birbirinden farklolduunu biliyorum.

11.Kulan yaps ve ilevi hakknda tm bilgilere sahibim.DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

MODL DEERLENDRME


24/25

CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET- 1N CEVAP ANAHTARI

1 Doru2 Yanl3 Yanl4 Doru5 Yanl6 Doru7 Doru

RENME FAALYET- 2NN CEVAP ANAHTARI

1 Yanl2 Doru3 Doru4 Yanl5 Doru6 Doru7 Yanl

8 Doru9 Doru

CEVAP ANAHTARLARI


25/25

KAYNAKA

Beranek, L. L., Music, Acoustics and Architecture, John Wile & Sons, NewYork, 1962.

Blackham, E.D., The Physics of the Piano, Scio, Aner, 1965. Culver, C. A. Musical Acoustics, Mc Graw Hill Book Company, New York,

1956.

Hartmann, W. M., The electronic Music Synthesizes and the Physics of Music,Diner, J. Phys., 1975.

Hutchins, C. M., The Acoustucs of Violin Plotes, Sci, Dmer, 1981. ZEREN M.A., Fizik ve Mzik, Musiki Mecmuas, 1993. ZEREN M. A., Mzik Fizii,Pan Yaynclk, stanbul, 2005.

KAYNAKA

Documents

Müzik Fiziği Uygulamaları.pdf