Bu kitap okuyucularn elektronik ortamda kitaptan daha hzl yararlanabilmeleri amacyla taranmtr.Ticari bir amacmz yoktur. Kitap hounuza giderse ltfen basl olanndan sata bir sre iinde bunu silin. Zahmet edip eksikleri giderirseniz ltfen bize bildirin. harunkutlu@mail.ru

MUHAMMEDiki tasavvur bir gerekMustafa slmolu

NDEKLERNSZ YERNE..............................................................................................................8BRNC BLM AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURU- Bakn, tebli ettim mi?- ittik ve itaat ettik ya Rasulallah!- ahid ol ya Rab!(Veda hutbelerinden)Ondan 14 yzyl soma gelen ve kendisine mmet olmay hayatnn en byk bahtiyarl bilen bdin ehadeti, Sevgili Nebi iin bir deer ifade ederse, Allah ahid olsun ki o, risalet grevini hakkyla yapmtr.Bu kitab, ehadetimin bir belgesi olmak zere, o insanlk gzeli NSAN'a, EFENDM'e ithaf eyorum.A. AIRI YCELTMEC PEYGAMBER TASAVVURU..........................................................171 nsan ve Bilgi..........................................................................:....................................212 Anlama problemi insanolunun en ezeli problemidir...............................................223 Ar yceltmenin sonucu "hayattan dlama"dr.....................................................264 "Yatay iliki"den "dikey iliki"ye, "makul"den "mahsus"a.........................................28I. AIRI YCELTMENN PSKOLOJK ARKA PLNI..........................................................31a. bn Sayyad rnei..................................................................................................31b. Deerleri tketmeli mi, retmeli mi?.....................................................................34II. AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA PLNI........................................................36a. Cahiliyye akl..........................................................................................................36b. Cahiliyye akl "makul" olana deil "mahsus" olana arr..................................37c. Kur'an "seicilik"e, cahiliyye "toptanclk"a arr.............................................39B. BR 'HIRSTYANLAMA TEMAYL' OLARAK AIRI YCELTME..................'...........431 Hz. sa rnek olay......................................................................................................442 Kur'an ve Meryem olu sa.........................................................................................453 ncil ve sa'ya kar "nciller" ve "Tanr sa".............................................................474 Mecazdan hakikate: "Baba-Oul"...............................................................................51

5 "Makyavel'den nce Pavlus vard".............................................................................536 Gnah zerine din, zulm zerine iman ina etmek...............................................577 Kilise: sa'y ldrdk, yaasn 'sa'.......................................................................608 Kilisenin topra ateist yetitirir..................................................................................619 Hristiyanlama bir eilimdir.......................................................................................63C. HZ. PEYGAMBER VE AIRI YCELTME................................1 Kur'an'da geen be put, balangta be veli miydi?........2 "Efdaliyet" dncesi ve Hz. Peygamber'in tavr...............3 Hz. Peygamber'den sonra ortaya kan ar yceltme......a. lk nesiller arasndaki anlay ve kavray farkllklar..b. Akl anlamaya mukabil "hissi anlama"..c. Mslman olan ve olmayan kitap ehlinin slm'a tad eski kltr.........d. Siyas rivayetlerin peygamber tasavvuru alannda kullanlmas...................4 Peygamber tasavvurunu ina eden literatrn olumas ve iki kitap........................64........64........66........67........67........72...77 ...80FA VE HASAS'N ZD PEYGAMBER PORTRES................................................1 Haberlercleki mteabih sembollerin yceltmeci manta tahvili............................912 Hz. Peygamber'in beden atklarnn ar yceltmeye konu edilmesi..........:...........923 Irk ve beer niteliklerinin ar yceltmeye konu edilmesi....................................964 Cinselliinin ar yceltmeye konu edilmesi.............................................................995 Her peygamberin mucizesine bir nazire aray.......................................................1016 "Mucize olarak, bu kitab sana indirmemiz onlara yetmedi mi?".............................1047 Peygamber: Yaam bir kii mi, "oluturulmu bir imaj" m?................................1099 "Mirata ne oldu?" zerine kadim bir polemik.........................................................11510 Kur'an ayetlerinin ar yceltmeye uygun yorumlanmas.....................................119SONU...............................................................................................................................121KNC BOLUM NDRGEMEC PEYGAMBER TASAVVURUA. NDRGEMEC AKLA GENEL BR BAKI.....................................................................1251 nsan ve indirgemecilik.............................................................................................1252 ndirgemecilik neden bir anlama problemidir.........................................................1273 Hibir peygamber bir "iletiim leti" deildir...........................................................1294 An yceltmecilik gibi indirgemcilik de bir hayattan dlama'dr..........................130B. PARANTEZ BR KONU: AAILAMA....................................................................1331 Bir "yahudileme eilimi" olarak aalama.............................................

...............1332 Mekke tipi aalama rnekleri.................................................................................1353 Medine tipi aalama rnekleri...............................................................................1394 Sahici talebe sahte arz: yalanc peygamberlik..........................................................140C. RFAN VE BURHANI NDRGEMECLK.....................................................................1441 Hermetik kkenli irfan-indirgeme...........................................................................1442 bn Arabi ve Hermetik irfan okulunun peygamber tasavvuru................................1463 Pozitivist ve rasyonalist peygamber tasavvuru.........................................................149D. YAYGIN BR NDRGEME TR OLARAK SNNET KARITLII............................1521 Kur'n'n Peygamber'e ykledii misyon.................................................................1522 Snnet nedir ve nasl anlalmaldr?.........................................................................1543 Hadis nedir ve hadise nasl yaklalmalclr?.............................................................1594 Hariclerden oryantalistlere snnet kartl........................................................1615 ndirgemeci tasavvurun tipik rnei: Hinci Kur'aniyyun akm...............................1646 Kur'anclkla snneti-hadisilik kar karya...................................................167E. HND KUR'ANYYUN AKIMININ NDRGEMEC SERVEN.....................................1731 Her tepkisel arlk bir baka arln rndr......................................2 Abdullah ekralevi: Hadisilikten Kur'ancla........................................................1763 Peygambersiz Kur'an, snnetsiz namaz...................................................................1774 Ahmecluddin Amritsari..............................................................................................1815 nayetullah Han el-Meriki: Cambridge'li mfessir..................................................1846 Guhlam Ahmed Perviz: Pozitivist mfessir................................................................1857 "Kur'n namaz" ya da dinin direi nasl yklr?.....................................................188a. Abdullah ekralevi grubunun namaz................................................................189b. Ahmeduddin'in namaz.......................................................................................191c. Seyyid Refiudclin grubunun namaz....................................................................192d. Mcmiln grubunun namaz................................................................................192F. DSPLN VE AYRI PEYGAMBER TASAVVURU..............................................41 Haclis.ilerin peygamber tasavvuru...........................................................................1952 Fkhlarn peygamber tasavvuru............................................................................1983 Mistik peygamber tasavvuru.....................................................................................203SONU..................................................................V............................................................207

NC BOLUM KUR'N'IN PEYGAMBERA. KUR'N'IN TANITTII PEYGAMBER..........................................................................2111. NTELKLER..............................................................................................................213a. Beer - nsan Peygamber (abduhu: O'nun kulu)...............................................213b. Nebi -Rasl (ve rasuluhu: ve O'nun Rasul).....................................................218c. Hayranlk verici bir ahlk (l hulukin azm)....................................................224d. lemlere rahmet (rahmeten li'1-lemin).............................................................230e. Gzel bir rnek (usvetun hasenetun).................................................................2332 GREVLER................................................................................................................239a. Hitab ile ilgili grevler.........................................................................................2391 Verilen mesaj alma (ittiba ve istikra).............................................................2392 lahi mesaj eksiksiz iletme (tebli)................................................................2443 lahi mesaj aklama (beyan ve tebyin).........................................................246b. Muhatab ile ilgili grevler...................................................................................2501 nsan ilh mesaja tama (davet)..................................................................2502 nsana mesaj yaayarak retme (talim).......................................................2573 nsan, bilin, duygu ve eylem dzeyinde arndrma (tezkiye)...................262B. KUR'N'IN OLUTURDUU PEYGAMBER AHSYET.............................................2071 KENDSYLE LKSNE AT TALMATLAR.......................................................267a. Oku-dnerek oku-gzlem yap-hatrla (ikra'-rattil-unzur-uzkur)....................267b. Temizle (tahhir)...................................................................................................268c. Dosdoru ol (istakim)..........................................................................................269d. Tbi ol - rnek al (ittebi' - iktedi)......................................................................269e. Diren (sbir)..........................................................................................................2702 ALLAH LE LKSNE AT TALMATLAR............................................................272a. O'nu vekil edin (fettahizhu vekila)......................................................................272b. O'na kulluk et - O'nu ycelt (va'bucl - kebbirhu).............................................272c. O'nu tebih et (sebbihhu)....................................................................................273 Allaha sn (istaiz billah)....................................................................................273e. Uykuyu ibadet iin bl (fetehecced )..................................................................275f. Gnahna af dile (vesta'fir li zenbik)....................................................................275g. Allah'a kar sorumluluunun bilincinde ol (ittekillah).....................................2763 EVRESYLE LKSNE AT TALMATLAR.....................................................

..277a. Marufu emret (ve'mur bi'l-urf)............................................................................277b. Ailene namaz emret (ve'mur elleke bissalati)..................................................277c. Bala - dan (fa'fu - avirhum)........................................................................277d. Mminleri yreklendir (harrd'l-mu'minn)........................................................278e. Hatrlat - onlar brak (zekkir - zerhum)............................................................279f. Onlarla en gzel biimde tart - sert ol - cihad et(cadilhum billeti hiye ahsen - valuz - cahidhum)...........................................280SONSZ.............................................................................................................................281KAYNAKA........................................................................................................................284DZN.................................................................................................................................292NSZ YERNEKonumac heyecanl bir ses tonuyla tezini sunuyordu:"Allahmz bir! Kitabmz bir! Peygamberimiz bir!"te tam burada durmutum. Bu duru hayli uzun srd. zerinden yedi yl geti. Elinizde tutbu kitap, ite bu duruun haslatdr. ncitmeden brakyorum akleden kalbinizin nazik kolla.O ses hl kulaklarmda nlyor: "Peygamberimiz bir!.." Bu ne gzel temenni; fakat yaanan tekabl ediyor mu? Bu temenninin aktel karl var m? Sahi, bir mi Peygamberimiz?Sorular bunlarla snrl deildi: Mslmanlarn tm ayn peygambere mi inanyorlard? Farz-lar peygamber kabrinden kalkp gelse, "Peygamberimiz bir!" diyenler ona kar ka tr tavrrtaya ko-yard? Bir tel alabilmek iin sana sakalna hcum edenlerin yzdesi, bir para kobilmek iin elbisesine enlerin oran ne kadar olurdu?Ya hi tanmayacak olanlarn yzdesi? Yoksa, "benim zihnimde oluturduum imaj aslndan dahayi" deyip gereine srt m dnerlerdi? Peygamberlerini talayarak ldren srailoullar gilar da kar myd?Her ey iin geerlidir: Bir eyin gerei kaybolunca, imaj olutum-NSZ YERNElur. Oluturulan imaja "tasavvur" denir. Mslmanlann zihninde oluan peygamber tasavvurlarn merak edip aratrsak, birbirine hi uymayan ka peygamber tasavvuru kard dersinizMelek peygamber?Yeryznde deil gkyznde yaayan, dolaysyla iz brakmayan, iz brakmad iin de izlenltme bahanesiyle dlanm, dolaysyla hayata tanmas mmkn olmayan, bir masal kuu gibimesken tutan, hayatn iinde ve hayata mdahil olmayan bir peygamber...Ya da "vahiy postacs"?Kur'n' bir ara kablosu hviyetiyle iletip, mminlerin hayatndan usulca geri ekilen bir peygamber... Bu durumda o, artk tarihin maldr. Misyonu yaamyla snrldr. Dolaysyla b tanmas, yaanmas, retilmesi, ihya edilmesi, rnek alnmas sz konusu deildir.kisi de ayn kapya kmyor mu: Hayattan dlamak... Ne ki, birincisi bu sonucu yceltme akletirirken, ikincisi indirgeme adna gerekletiriyor.Birinciler peygamberlerine, Hz. sa'y ycelteceim derken yar ilh hline getiren Hristiyrn yaklamn sergilerken, ikinciler peygamberlerini talayarak ldren, iftira eden, onlaalayan ve onlara sradan biri muamelesi yapan Yahudilerin yaklamn sergiliyor.u bir gerek ki, bir peygamber iki tr yaar: Birincisi fizik varlyla, ikincisi misyonu Bir peygamber iki kez ldrlebilir: Birincisi fizik varlm ortadan kaldrarak, ikincisiyonunu ortadan kaldrarak.Eer peygamberin fizik varl ortadan kaldrlm fakat misyonu ya-. yorsa, o gerekte y nk peygamberi peygamber yapan bedeni deil mesajdr. Fakat, eer ortadan kaldrlan misse, ite peygamber asl o zaman lm ve ldrlm demektir.Birincisini genellikle peygamber dmanlar yapar, fakat ikincisini peygambere dost olduunu syleyenler yaparlar. Bu nasl dostluktur ki, dost olduklar peygambere onun dmanla

rndan daha beter fenalk ederler?!"Uhud'a vardmzda ... Efendi dedi ki: "Sizden, Rasulllah Efendimizin gezip dolat bu sol ellerinizi gizlemenizi rica ediyorum. " Kendisi, gmleinin tek dmesini zerek elini gsnde saklad, bizler de yle yaptk."Yllar nce bu hatrasn bana anlatan muhatabm, akliyyet sahibi, kelimenin gerek anlamnyan okutan biri olarak biliyordum. "ok byk bir zatn hem irad hem soyca varisi" olarak niteledii kiinin sz konusu davranndan ylesine etkilenmiti ki, kendisine, Medine'de et ettiini bildiim rehberinin sol elini Peygamber Mescidi'nde nereye koyduunu, Rasulllah'n makberinin hemen yanbanda namaz klanla- MUHAMMED rn bu tr bir "edeb"i uygulamalar durumunda manzarann nasl bir hl alacan, byle bir 'sayg' trnn eer yaasayd bizzat Hz.dan nasl karlanacan, bylesi bir edep ve sayg tanmnn nasl bir Peygamber tasavvuruandm, bu tasavvurun hangi sorumluluklarn zerini rtp hangi zaaflar ne kardn soMesele, sadece "Sol elimizi ne yapmal?" meselesi deildi.Mesele, sadece 'sekin' ve snrl bir grubu ilgilendiren bir mesele de deildi.Mesele, ok daha derinlerde yatan "peygamber tasavvuru" ve "mslman akl"yla ilgiliydi. mmet-i Muhammed'i ilgilendiriyordu ve varl, hayat, insan, kutsal ve dini nasl okudun da bir gstergesiydi. Daha dorusu, bata peygamberlik kurumu olmak zere, mslmanlarn kdi deerlerini ve inan sistemlerini anlama ve anlamlandrma konusunda cidd bir krizle yz yze olduklarnn saysz rneklerinden sadece biriydi bu.Tm peygamberlerin gnderili amac, insann kendisini, evresini, hayat, varl ve Allah'masn salamaktr. O yzden peygamberler, hep anlamn kaybolduu, ortal yanl anlamann ve zeminde gelmilerdir. Kendisini, evresini, hayat, varl ve Allah' yanl anlayan, bonucunda da hayatn anlamm kaybeden insanla doru anlamann en kalc yntemini bizzat yagstermilerdir.nsanla rahmet pnar olarak gnderilen son peygamber Hz. Muhammed aleyhisselamn evrenselisyonu da budur.Fakat, ite tam da bu noktada korkun bir anlama problemiyle yzyze gelinmitir. Gnderilimac "doru anlamay" temin olan Hz. Peygamber ve onun temsilcisi olduu peygamberlik kurumu, bizzat "yanl anlamann" konusu olup kmtr. Sorunu karmaldatran ve krize dnPeygamber sayesinde anlama sorununu zmesi ve hayat tekrar anlamlandrmas gerekenler, bizzat peygamberin kendisini yanl anlam-larsa, ne yapacaklard? Nitekim yle de olmutur.elinizdeki kitap, mslmanlarn-peygamberlik kurumuna ve Hz. Peygamber'in misyonuna ilikin anlama sorununu irdelemektedir.Kitabn ad, kitab oluturan ana konuya bir atftr:1 An yceltmeci peygamber tasavvuru.2 indirgemeci peygamber tasavvuru.3 Kur'n'n peygamberi.Bu ana balklardan da anlalaca gibi kitap, ikisi de birbirinin zdd fakat ikisi de birama probleminin sonucu olan iki peygamber tasavvurunu, Kur'n'n tantt peygambere arz etmektedir.Kur'an'a arz edilen bu tasavvurlardan birincisini ilerken, nce genel manada anlama sorunu zerinde durduk. Sonra bu sorunu peygamber ta-10NSZ YERNEsavvuru zelinde ele aldk. Ar yceltmeci peygamber tasavvurunun tarihsel kklerini, psikojik ve sosyolojik arka plann, "cahil-bedev Arap akl" ekseninde tahlil etmeye altk.Peygamberlik kurumuna ilikin tarihteki en tipik anlama problemi Hz. sa rneinde yaanmtz. sa'nn peygamberlik misyonunun, Pav-lus ve kurduu Kilise tarafndan nasl bir anlama problemine kurban edildiini ayrntl olarak ele aldk. nk bu tarihsel sapma, mslmanla bir ibret vesikasyd. Bu vesikada "nsanolu sa"nn "Tanr olu" ve "Tanr" olarak kurgulokunuyordu. Gerekte olan, sa Peygamber hakikatinin Tanr sa imajnda armha gerilmesiy-dDaha sonra, mslmanlarn hristiyanlamas anlamna gelen eilimin tarihsel kklerini bulmaz. Peygamber'i anlama noktasnda istikamet ve sapma alarn doru tesbit edebilmek iin, mn aklnn akt iki yata iyi tanmak gerekiyordu. Bunun iin anahtar ilevi gren kavram landk: Makul ve mahsus, logos ve mitos ya da gerek ve efsane gibi.Gerek peygamber bilincinin, kurgusal peygamber tasavvuruna d-nmesiyle, doal olarak muazzam bir edebiyat olumutu. Ar yceltmeci tasavvurdan beslenen ve onu besleyip byten debiyatn ierisinden iki rnei ele aldk: Kad lyaz'n e-ifa ve Syuti'nin el-Hasaisu'l-li eserleri. Nisbeten ayrntl bir tahlile tbi tuttuumuz bu eserler, gncel ar yceltm

ltyapsn oluturan eserlerdi. Bu eserlerden yaptmz alntlarla mslman kitlelerin peyvuru karlatrldnda, bu eserlerin aktel deeri ve peygamber tasavvurunun olumasndakez rol daha bir anlalm olacaktr.Bu kitapta ele aldmz ikinci tasavvur, indirgemeci peygamber anlaydr. Bu anlay, yuk tam zddna, Hz. Peygamber'in peygamberliini srf "habercilie" indirgemek isteyen bir yaklamdr. Onun rneklik misyonunu grmezden gelen ya da hafife alan bu anlayn a-mzd temsilcileri, Hind Kur'aniyyun akm olmutur. Snneti ve hadisi tmyle reddeden, yaklameygambersiz bir Kur'an tasarmna kadar gtren bu anlay, bu yzyln ilk yarsnda Hindisr arasnda cidd bir taraftar kitlesi kazanm, deta frtnalar estirmitir.."Kur'an, sadece Kur'an!" sloganyla kan Hind Kur'anclk akmnn hemen hepsi de dnemleri nde gelen lim ve mf essirlerinden oluan nderleri, ok gemeden kendi kadrolarn ve cerini oluturmular ve birbirinden farkl ekoller hlini almlardr. Hind Kur'aniyyun akmnn farkl ekolleri, hem birbirine kar hem de mslman cemaatin kendileri dnda kalan bylk kez krize sokan konu "namaz" olmutur. Hind Kur'aniyyun akmn oluturan fraksiyonlarn her biri, kendilerine zg "snnetsiz namaz" yntemleri gelitirmeye kalkmlar, fakat Alta zamanda etkisi altna alan hareket, namaz konusunda girdii krizden kamayarak, ykseldii hzla d- MUHAMMEDsse gemitir. ndirgemeci Peygamber Tasavvuru blmnde, msl manlarn bu yzylda yaadi ayrntl olarak i lemeye altk. Bunun ardndan slm disiplinin ayr peygamber anlayna y verdik: Hadisilerin hep konuan peygamber anlay s, Fkhlarn, Hz. Peygamber'in her sz ve davranna bir hukukgibi baktklar kodlamac ve formel peygamber anlay ve Mist sizm'in, Peygamber'i deta burlatrp bir "enerji bedene" dntre "Nur- lyiuhammed" felsefesine dayal irfan peygaBu iki tasavvur, birbiriyle taban tabana zt yaklamlard. Fakat, b1 ztla ramen garip biimde birbirine benziyorlard. nk ikisi de bi anlama probleminin rnydler. Bu iki eianl anlamaya d& yanyorlard. Bu bakmdan ikisi de sapma asn temsil ediyorlard. H2 Pei anlama konusunda bir sapma asndan sz edebilmek iin bir istikamet asnn olmas gere kitabn son blm ilk ik blmndeki tasavvurlar kendisine arz edeceimiz gerek bilinci : Kur'n'n PeygamberiNeden Kur'n'n Peygamberi?..nk biz Kur'n' Peygamberle tanmtk. Kur'n' Peygamber' gzard ederek anlamaya alanlama so rununa yol aacan sylemitik. Ayn srarla diyoruz ki: Peygamber'i ta nyaca, en birincil ve en apl kaynak Kur'an'dr. Nasl ki Kur'n' peygambersiz anlamaya almama sorununa yol ayorsa, Peygamber'i Kur'ansz anlamaya almak da ayn soruna yol aacaktKur'n'n Peygamberi ana bal altnda, Kur'n' referans alarak Hz. Peygamber iin vahyin belirledii Nitelikler, Grevler ve Ta-limatlar' tek tek tesbit etmeye altk. Bunun biz iin ok farkl bir nemi daha vard: Hz. Peygamber'in ahsnda, vahyin bir insann kiiliina ettiini renmek. te bu motif, bu blmn tamamnn eksenini tekil eden en belirginKitabn referans erevesi iinde yer alan baat unsurlardan biri, snnet ve hadis edebiyat nemli ya da kritik bulduumuz kimi metinleri, evirisinin yannda vermeyi uygun bulduk. Hadis kaynaklarna bavururken, yer yer ift nsha kullanmak zorunda kaldk. Bunlardan biri her zaman olduu gibi basl eserler, dieri de artk ilim hayatmzn kanlmaz bir paler idi. Eer ift nsha kullanmak zorunda kalmsak, kaynakada ikisine ait bilgilere de yer verdik.Bu kitab kaleme almaktaki amacmz, Hz. Peygamber'in ebed risa-letinin doru anlalmasnakda bulunmaktr. Bunun iin yaplmas gereken ilk i, mevcut peygamber anlaylarn Kur'ande sorgulamakt. Bu sorgulama yapldnda ortaya kan manzara, ne yazk ki hi de i acu gerek, ona mmet olma iddiasndaki dev bir kitlenin mevcut hlinden de anlalabilir.O, tarihin ender ahit olduu insanlk hamlelerinden birini gerek-12NSZ YERiNEletirmiti. Onun misyonunu srdrme ykmll ise, slm mme-ti'ne ait bir ykmllkt.rumuyla bu sorumluluktan ne kadar da uzak grnmektedir! Bu tr abalarn, bu uzakl bir n de olsa gidermeye yardmc olmas, en byk temennimizdir.Ele aldmz konunun, nazik ve netameli bir konu olduunu biliyoruz. Bu nedenledir ki, eseri kaleme alrken en ok zorlandmz husus, slp ve dil meselesi olmutur. Bylesine haskonuyu ilerken ne kadar titiz ve dikkatli olmaya alsak da, slbumuz ya da kullandmz ksm okuyucuya yabanc gelebilir. Herkese, "cama" deil "camdan" bakmalarn teklif etmekt

en baka ne yapabiliriz ki!Kul kusursuz, insan rn hatasz olmaz. Bu eserin daha da gzellemesi iin ilim ve hikmet li her okurun yapaca katk, bu satrlarn sahibi tarafndan bir teekkr olarak alglanacaHibir abay karlksz brakmayacak olan Allah'tr. O hlde tm hamd ve senamz da O'na y. Hi kuku yok ki, bu kitabn yazl vesilesi O'nun Elisi, bizim sevgili Peygamberimiz'di Kur'an, "Allah ve meleklerinin ona salat ettiklerini" ifade etmekte ve mminlere de ona "salat etmeyi" emretmektedir.Bu emir, bir fiili yapma emridir. Ben de ona saltm fiil olarak yapmak isterdim. Bu isteimin "kitap suretinde" gereklemi olmas, benim iin byk bahtiyarlktr. Bu fiil sahunu ad etmesi, en byk dileimdir.Mustafa slmolu Maltepe, 25 Kasm 200013KsaltmalarAge.Ay.bkz.dn.Hz.h. nu...kr.ks.ner.nkl.l.s.tah.trc.ty.vd.yay.: Ad geen eser : Ayn yer : baknz : dipnot : Hazret-i... : hadis numaras : sa'dan ncearlatrnz : ksm : nereden : nakleden : lm : sayfa : tahkik : tercme : tarih yok yaynlarBRNC BLMAIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURU"Muhammed sadece bir elidir. Ondan nce de eliler gelip gitmitir. O lr ya da ldrlrsizin zerine geri mi dneceksiniz} Kim keleri zerine geri dnerse, iyi bilsin ki Allah'a hi bir zarar vermi olmaz."Kur'n- Kerim (3.144)"Beni, Hristiyanlarn Meryem'in olunu ycelttikleri gibi yceltmeye kalkmayn: Ben yalnzcbir kulum. Benim iin yle deyin: O, Allah'n kulu ve Elisidir."Hz. Peygamber (sav.)A. AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUKonunun nemini ve gncelliini vurgulamak iin; Hac ibadetini ifa ede/ken gzlemlediim bir rnei naklederek girmek istiyorum. Bu rnek zerinde dnldnde, olayn mslmanlar a ve "akl" problemi olduu ok daha iyi kavranlacaktr.Hz. Peygamber'in hicretinin ilk dura Sevr Maarasndayz. Orada, bizden nce oraya kan K Afrikal olduunu tahmin ettiim bir grup daha var. Grup bakan manzum bir eyler okumakta ve kafileden kimileri de buna youn bir duyguyla itirak etmekte. Hatta gruptan bazlar oradaki talan kucaklamakta ve teberrken takkelerini, tebihlerini srmekte.Okunan manzume bir yerden itibaren Sevr Maarasnda, hicretin ilk gecesi getii iddia edilen ylan hikayesini anlatyordu. Dndkten sonra bu hikayenin asln aramaya koyuldum. Sadece sahih deil, zayf haberler ieren hadis derlemelerine de gz gezdirdim. 400.000 hadisi barndran bini akn snnet-hadis kaynan ieren CD'lerde yaptm tm taramalara ra. Hikaye farkl biimlerde ve ksmen Taberi Tarihi, el-Mevahib'1-Ledunniyye vs. gibi muahhar tarih ve siret kitaplarna girebilmiti. Fakat hikayenin en renkli son versiyonuyla Trke bir eserde karlatm. Anlalan o ki, efsaneletirilen her haber gibi, bu habeendi kendini oaltmay gnmze kadar srdrmt. Hikaye yle kurgulanm:

"Gece karanlnda Sevr Maarasna vardlar... Maara; haerat ve vahi hayvanlarn yuvas iSddik- Ekber, ieride Allah Resul'ne zarar verebilecek ylan ve akrep gibi hayvanlarn olabileceini hesap ederek kainatn fahrinin oraya girmesine gnl raz olmad:-Ey Allah'n Resul, dedi; Allah akna ben girmedike, sen girme! Eer ieride zarar dokun bir ey varsa, onun zarar sana dokunmadan bana dokunsun...Ve maaradan ieri szld... Elleriyle yerleri yoklad, dzledi, ufak tefek talar bir kent... Bu arada maarann bir kesinde bir delik buldu. Elbisesinden bir para yrtp oray ri kalan ksmna da ayaklarn dayad. Ve seslendi:-Ey Allah'n Resul, buyurunuz! Nebiler nebisi ieri girdiler...Nihayetsiz olan mlkn seyyidi ve Kevser havuzunun sahibi Cenab- Mustafa js.a.v.), mukaddes ban, cihann en byk peygamber dostu ve en iddetli hak sevdals Hazret-i Ebu Be.a.)'in kucana koymu, gzlerini yummu, "Gzlerim uyur, kalbim uyumaz" dedii uykusundala..Hilm alemi yce Sddik (r.a.), nur- cihann mbarek yzne nazar ediyor... Gne gne prllah sevgilisinin yz..- ' .? MUHAMMEDte o an, maarann deliklerinden birinde kk bir ylan ba grnd... Hemen plak aya Bekir'in ayana incecik bir neter gibi ylann zehirli dii girip kt. Cihan Sddik' aa yrei kaynad... Fakat Allah'n Resul uyanmasn diye hi kprdamad. O kadar yand ki, iplik iplik ya boand ve p, p alemin fahrinin yzne damlad...Nebiyyi Muhterem uyandlar:-Ne oldu, sana ya Eba Bekir?-Ayam bir ey soktu ama beis yok siz rahatnza baknz...Kainatn Efendisi oraya tkrklerinden srdler ve acdan yanan ayak birden ifaya kavutu.Hikayenin, son zamanlara kadar kendi kendini yazmay srdrdnn en ak gstergesi, tasavid Badadi ile girdii bilinen sistematik rabtay, Sevr maarasnda balatan ve bu sayede stten bir de delil vaz etmi olan u ilavedir:"Sddik- Ekber'i karsna ald, dizleri st oturttu, gzlerini yumdurdu ve kendisine gizli talim etti:-Ya Eba Bekir! Dilini damana yaptr, hi hareket ettirme, btn cann kalbinde topla veen gizlice haykr:-ALLAH, ALLAH, ALLAH!.. Ve Hazret-i Ebu Bekir haykrd: -Allah, Allah, Allah...Her dalndan binlerce kol budak fkrm olan ve binlerce hakikat meyvesi vermi bulunan erler aac t o vakit dikilmiti.Hazret-i Ebu Bekir (r.a.) geidinden Allah sevgilisinin ruhaniyetine varan yolun, hi bozulmadan t o gnden bugne kadar gelmi bir mektebi vardr... "Altn Silsile"2Vurguladmz gibi bu rivayet, hibir muteber hadis kaynanda yer almamaktadr. Hakim'in Mek'i (3/6), Beyhaki'nin Delil'n-N-bvve'si (2/290), Ebu'l-Fida'nn el-Bidaye ve'n-Nihaye'si (3/180) ve bunlardan nakil yapan bn Hacer'iri el-sabe fi Temyizi's-Sahabe'si gibi kendi alanlarnn ikincil ve daha aa derecedeki kaynaklarnda sadece u cmle bulunmdr: "Rasulullah'la Ebbekir, Hicret gn Sevr Dandaki maaraya ulanca Ebbekir ona dediRasulallah! Sen bekle, ben ierisini temizleyip dzenleyeyim."Kim ve hangi gerekeyle kurgulam olursa olsun, uydurma olduu su gtrmez olan bu rivayetin shhatiyle ilgili tartma, konumuzu birinci dereceden ilgilendirmemektedir-3 Asl bizi ilgilendiren, Hicret'in ans-1. M. Necati Bursal, Alemlere Rahmet Hz. Muhammed Aleyhisselam, s. 257-260 elik yay.stanbul -1998.2. Age.,261.3. lmnden uzun yllar nce bu rivayetin shhatini kendisine sorduum yerli siyer otori-18AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUn dimdik ayakta tutan Sevr Maarasnn mslmanlara verdii mesaj, onlann zihninde uyandrdembolize ettii deerlerdir.Peygamberlik kurumunu "mitolojik" bir yceltmeye tbi tutan bu tasavvurun, sahibine neler kazandrd ya da kazandrabilecei ortadaj His, heyecan... Onlara dayal youn duyguhayranlk...Peki, ya neler kaybettirdii?..Bunu tesbit edebilmek iin, bu kurgusal yknn tasavvur analizini yapmak arttr.

1 Bu yky kurgulayan ve onu ylece kabul eden mantk, insan "zne" kabul eden aktif kadeanlay yerine, insan "nesne/figran" kabul eden pasif kader anlay zerine kurgulamt2 Dolaysyla, insan iradesi, olay anlama ve anlamlandrmada hibir rol stlenmemektedir. olayn kahramanlarnn iradesinin hibir rol stlenmedii bir noktada olay anlatan ve anlaylarn irade ve akllarn ie bulatrmalar abes olurdu. Ylann da dahil olduu bu senaryoipleri, sadece kendilerine ezelden biilen rolleri oynamaktadrlar.3 "Ezelden biilen roller"dir, nk hikyenin halk dilindeki versiyonuna gre, ylan oradailmem ka yldan beri beklemektedir. Tabiki ylann bildiini Hz. Ebu Bekir'in, hatta Hz. Peygamber'in bilmemesi, kurgulanan yknn es getii zayf noktalardr.Byle bir tasavvur neleri gzden karr:1 Elli yandaki bir iman eri olan Hz. Peygamber'i, yaad topraklardan gizlice karar ban kemie dayandm. Yani, Muhammedi davetin dnm noktas olan Hicret'in mantn.2 O yata, deme delikanlnn kmaya cesaret edemedii ve her kann ittifakla "bittim nokak kabul ettii blgenin bu en yksek tepesine k nedenini ya da nedenlerini.3 Orada gelen yardmn, bunca zahmeti ekmeden, dan eteklerinde de gelip gelmeyeceinin muhasebesini. Dolaysyla empati yaparak, yaanan bu tarih olaydan kendisi ve ait olduu medeniyet iin uygulanabilir dersler karlmasn.Byle bir tasavvur insan nelerden mahrum eder:l Peygamberlik kurumunun rneklik misyonundan mahrum eder. nk, byle bir mantkta ortada nek alnacak bir ey yoktur,- sadece hayran olunacak bir ey vardr ve sonu adl-i ilh ileeil srr- sbhan ile aklanmak durumundadr. Oysaki, rnek almak bir anlamda retmek demle bir tasavvura gre, bu rnek olayda retilecek bir ey yoktur. Makam hayret makamdr, zahmet makam deildir.tesi M. Asm Koksal, "Evet, ben de merak edip aratrdm, deil sahih, uydurma kaynaklarda dahi rastlamadm" cevahm vermiti. Ayn rivayete, bir eserinde kaynak gstermeksizin deinen uluslararas otorite Muhammed Hamidullah'a Paris'teki evinde rivayetin sahih bir kayna olup olmadm sormu, ondan da tatmin edici bir cevap alamamtm. MUHAMMED2 lah yasalar okumaktan ve anlamaktan mahrum eder: nk, byle bir tasavvura gre "baalarndan" sz etmek abestir. Dolaysyla "nsan iin ancak almasnn karl vardr!" (a yardm ederseniz, Allah da size yardm eder" (47.7) gibi ilh yasalara atf yapan ayetler, bu trden olaylara uygulanamazlar.3 Hepsinden nemlisi, son peygamber Hz. Muhammed Aleyhisse-lam'n, insanln tand bu bhamlecisinin rnekliinden mahrum eder. Kur'n'n onu "gzel rnek" gsterdii alanlarda yen 'retilmesi' imknndan mahrum eder. Onu, akl (logos) ina eden bir zne deil, efsaneyi (tos) kuran 'kutsal' bir 'nesne' konumuna indirger."Mitos"u "logos"un karsna yerletiren, doru bir tasnif yapmtr; evet, efsanenin karsrdr. Kur'an, Mekke muhalefetinin vahye kar karken gelitirdii "esatiru'l-evvelin: ncerin efsaneleri" sylemini kesin ve net bir biimde reddedip dlar. Kur'n'n bu hassasiyeti, vahyin "mitos" karsnda "logos"tan yana olduunun da ak bir gstergesidir.Mitolojik peygamber tasavvuru, salt zihinlerde kalmayarak Hz. Peygamberle ilintili sanlan her eye peresti ve fetiizme kadar vard. Aslnda dikkatimizi eken ey, fetiidar varan bu tavrlarn Hz. Peygamber'in iinde yaad ada sadece mnafklarn ba Abdu Sell'n peygamber tasavvuruyla hayret edilecek derecede birbiriyle r-tmesiydi. nce Msm ve Nesi'nin naklettii u haberi okuyalm:"Cbir'den: Mnafklarn eleba, ldnde namazn Rasulllah'n kldrmasn vasiyet etmive dedi ki: "Babam, senin gmleinle kefenlenmeyi vasiyet etti..."4Burada dikkatimizi eken ey, Mnafklarn eteba Abdullah b. Ubeyy b. Sell'n Rasulllahedii anlam ve Rasulllah'n ahsnda sergiledii "peygamber tasavvum"dur. Bir mr Hz. Peygr'e kar en irkin yollarla savaan, eine iftira etmek de dahil slm toplumunu iinden yv bilen bu adamn, Hz. Peygamber'in hrkasna duyduu 'sayg' ve ona ykledii 'kutsal anlamortada. yle ki, Peygamber hrkasnn kefeni olmasn vasiyet ediyor. Belli ki, bu hrkayla fakn rtmeye, onun 'bereketiyle' kendini kurtarmaya alyor. Rasulllah'n, namazn klvayette elleriyle kabre indirmesinin- kendisini kurtaracam sanyor.Fakat ilh vahiy, onu dlamakta gecikmiyor. Gerekte Tevbe Sure-si'nin 80 ve 84. ayetlerinin kesin bir dille reddettii ey, bn Ubey tarz "peygamber tasavvuru"dur. Bu tasavvur, mnafklarn elebanda, eyaya tamad anlamlan yklemek ve hayatn rnek alp reteuu Hz. Peygamber'i, lmn frsat bilerek 'tketmeye' kalkmak eklinde tezahr etmitir.4. ibn Kesir, Tefsir, 9.84'n tefsirinde.20

AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUl nsan ve Bilginsan, anlayabilen ve anlamlandrabilen bir varlktr. Kendi varoluu dahil, farkna vardar bilmek, tanmak, anlamak ve anlamlandrmak ister. Kendi varlyla dier varlklar arasilikiyi, akln kapasitesi ve dncenin yasalar dahilinde zmeye ve bir yere oturtmaya aBu ilikiyi zmede insann ilk bavuru kayna " tasavvur" dur. nk, kelimeler ieriklerimlarn nce insann zihin dnyasnda kazanr. nsann tasavvurunu oluturan bilgi ya doruda da sonradan kazanlm bilgilerdir. slm bilgi felsefesinde, birinci tr bilgiye "hudur lgi", ikinci tr bilgiye "husul bilgi" denir.5Hudur bilgi, insann bata kendi varl hakkndaki dorudan bilgi-sidir ki, insan bu bilgioutan sahiptir. Bu nedenle, aklm kaybetse dahi insan kendisi hakkndaki bilgileri kaybetmez. Aznn yemeye, burnunun solumaya, elinin tutmaya, ayann yrmeye yaradn biliHusul bilgi, insann sonradan elde ettii bilgilerdir ki, bu bilgiler ya gzlem yoluyla elde edilmi tecrb bilgilerdir, ya da bilgi arac olan dil ve yaz kullanlarak elde edilen "mdevven bilgi"lerdir. nsan bilgisi, hem "bilen zne"ye bilginin katksna, hem de "bilinen obje"nin niteliine gre kymetlendirilir. Bilginin en aa derecesi insann biyoloj varlna, en st derecesi ise ruhuna hayat verir.Husul bilginin hangi tr olursa olsun, bir hammadde olan bu bilginin mutlaka 'ilenmesi', yani 'anlamlandrlmas' gerekmektedir. te bu "anlamlandrma" sayesinde "bilen zne" orak insan, ayn bilgilerin depoland bilgisayardan, insan bilgisi de bilgisayar bilgisinden ayrlr. nsan iin o bilgi, artk 'anlamann' ve 'anlam'n konusudur. Ve bu yeteneiynsan, bilginin sadece taycs ve alcs deil reticisidir de.Doaldr ki, doru bilinci doru bilgi kurar. Fakat insann problemi, yalnzca doru bilgiyelamak deildir. Bununla her i bitmemektedir. Doru bilginin doru anlalmas gerekmektedioru bilgi yanl anlalrsa, elde edilen netice yanl bilgiyle elde edilen neticenin aynktr. Doru bilginin peindeki her insan teselli eden en byk unsur, "yanl bilginin" ya yanl anlamann", bilgi objesinin hakikatini etkilemiyor oluudur. Bizim eyann hakikati konusundaki yanl bilgimiz ya da yanl anlamamz, eya zerinde hibir etkiye sahip deildiorada, konulduu gibi durmakta, kendi duruu hakkndaki doru bilgiyi vermeye her zaman hazr ve nazr bulunmaktadr. Tpk "bilgi ikin deil, akn ve ontolojiktir" tezini savunan filozof Nikolai Hartmann |1882-1950)'m dedii gibi: "Bilginin doruluu ya da yanll, i zne-5. Kindi, el-Fehefeu'1-l -Resailu'l-Kind el-Fekefiyye- s. 165 vd. tah. M. Abdulhadi Ebu Rde, Daru'l-Fikri'l-Arabi, Kahire; Nesefi-Taftazani, erhu'l-Akaidi'n-Nesefiyye, 9-11, tah. Ahmed Hicazi es-Sekka, M. Klliyat el-Ezheriyye, Kahire 1407; slam bilgi felsefesiyle ilgili derli toplu bir zet iin bkz. el-Gannuci, Ebcedu'1-Ulum, 1-3521 MUHAMMED ''sinin doruluuna ilikin bir bilincinin olup olmamasndan, hatta bi. kiinin, kendi bilgisinin doruluunu yanllndan ayramamasndan bamszdr."6Hartmann'a gre doru bilgi, bilinteki nesnenin tasarmnn nesi ye uygun dmesidir: "Bili tasarm nesneye uygun ise bilgi do deilse yanltr. ...Doru ya da yanl olan ey nesneun bilgi dir... Bu nedenle doruluk, doruluk bilincinden bamsz olarak varl n srdrr. kesinlik bir bilginin doruluunu etkilemez. \ rolan bir olgunun ifadesi olan bir tmcenin doruluu, onun doruluu] baka hi kimse dnmemi ya da dile getirmemi olsa da do Onun geerlii de zaman st, sonsuz ve saltktr."72 Anlama problemi insanolunun en ezeli problemidirVarlk ve bilgi insan iin nasl en ezel problematikse, anlama ve a\ lamlandrma da insanln en eskimez problemidir. Bu nedenledir ki "a lama sorunu", insanolunun en temel sorunlarndan birini tekil ede Anlama, kendi bana bir sorun olmad hlde, anlamay bir sor getiren ey, "yanl anlama" ya da "anlamama"dr. Anlama sorunu, elbe te ounlukla yanl ma biiminde tezahr eder ve her yanl anlann gerekte bir anlamamadr.nsanolunun en ok yanl anlad eyler, en ok deer verdii e) lerdir. Bunlarn banddi z varl ve varoluun O'nsuz anlamlandrmasnn mmkn olmad mutlak varlk olan Yaraslm'n son vahyinin "oku" diye balam olmas, bir bakma ina nolunun ezel anlama soruikkat ekiti. "Oku" emrinin, ayn anda "anla" ve "anlamlandr" da ierdii msellem bir hakattir. t yandan, eer anlama sorunuyla deilse, birden fazla peygamber ve kitaj gnderiliinin hikmetim neyle izah edebilirdik? Rahatlkla syleyebiliri: ki, tm vahiyler ve onlar tebli eden eliler, insann kendisini, Allah' ve eyay doru anlayp anlamlandrabil

gnderilmilerdir.Elbette, Son Eli Hz. Muhammed'in misyonu da, insana kaybettii anlamn yeniden kazandrmak ve doru anlamann tm zamanlarda ve meknlarda geerli olan koordinatlarn gstermekti.bu ulv grevini yapt ve her lml varlk gibi dnyay terk etti. Geriye insanolunun z bllahla ve eyayla ilikisini en makul bir biimde nasl kurabileceinin, btn bunlar nasl hayatn ne ekilde anlamlandracann "gzel bir rneini" brakt. . !Genelde tm elilerin, zelde Son Eli Hz. Muhammed'in gnderili6. Hartmann, Ontolojinin Inda Bilgi, XVII.7. Age., s. XVI.22AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUamacnn, kendisini, Allah' ve eyay yanl anlayan, bunun sonucunda hayatn anlamn kaybanla, ikin gerekleri ve akn hakikatleri doru anlamann en kalc ve evrensel ynteminaayarak gstermek olduunu sylemitik. Fakat, ite tam da bu noktada korkun bir anlama prlemiyle yzyze geldik. Gnderili amac "doru anlamay" temin olan Hz. Peygamber ve onun tsilcisi olduu peygamberlik kurumu, bizzat "yanl anlamann" konusu olmutu.te sorunu karmaklatran ve krize dntren de burasyd. Peygamber sayesinde anlama soe hayat tekrar anlamlandrmas gerekenler, bizzat Peygamber'in kendisini yanl anlamlars ne yapacaklard? Nitekim yle de olmutu. Gnderili amac doru anlamay temin olan Son Peber, kendisini ona nisbet edenler tarafndan yanl anlamann nesnesi klnmt.Bylesi bir ortamda, peygamberlik kurumunun misyonunu hl ifa etmesini beklemenin, abesle itigal etmek anlamna gelecei aikr. Bu ilh messesenin misyonunu tam anlamyla ifsi, "rnek" klnan evrensel nebevi deerlerin yeniden retilmesiyle mmkndr. Bu formasyonazanlmas iin de, bir rneklik kurumu olan peygamberlik kurumunu mitosa/efsaneye mahkm edip insanstletiren, ya da indirgemeci bir mantkla tarihe mahkm eden peygamber tasavvurlarnn tehir edilmesi arttr.Tarihte, Hz. Peygamber'i ve peygamberlik kurumunu yanl anlamann nesnesi klan bir ok d, ekol, tavr ve davran olmutur. Bunlar ierisinde, Rasulllah'n peygamberliine inandsadece blge Araplarnn peygamberi kabul eden indirgemeci frkalar olduu gibi, Hz. Peygamber'in ldkten sonra yeniden dirildiini ve aramzda yaadn iddia eden ar yceltme olmutur. Syuti'nin Tenviru'l-Halek fi mkan Ru'yeti'n-Nebiyyi ve'1-Melek adl risalesinde yazdklar bunun tipik bir rneidir.8Risale, kadim polemik trnn tipik bir rneidir. Syuti, bu konuda gelen sorular ve yaplaitirazlar zerine kaleme aldn syledii bu risalesinde, tm abasyla Rasulllah'n haleduu ve aramzda dolat tezini isbata alr. Ne ki, bunu pek de becerdii sylenemez. lile dayanmamaktadr. Tezini, ya simgesel bir iki rivayetin en uuk yorumlarna, ya da ad san duyulmam 'ermi' menkbelerine dayandrmaktadr. Serdettii en sahih senetli rivBu-hari'nin naklettii "Kim beni ryasnda grmse, iyi bilsin ki o beni uyanklnda da g eytan benim klma giremez' hadisidir."98. Celaleddin es-Syuti, erh ve tahkik: Sa'id Muhammed el-Liham (Resailu's-Syuti 13), lemu'l-Kutub 1417-1996, Beyrut.9. Buhari, Ta'btr 95.10, 6/2567; Mslim, Ru'ya 42, 4/1775. Mslim'deki metin ^i ** ; "Beni gerekte grm gibi olur" eklindedir. bn Hibban'n naklettii metin ise (13/" j *^s " CHk^J \ jJ- i#>j .a flit t) yij &" f oranndadr. Metindeki " ^ s?'/' ifadesn Hibban "Gerekten grm gibi olur" eklinde aklar. Zaten bn Cuhayfe'den naklettii met" &&)! aij \df " ("Sanki beni uyankken grm gibi olur.") rivayetidir.23 MUHAMMEDHadisin en cidd problemi "lai^l

halde yeryznn her bir tarafnda ve semav alemde tasarrufta bulunmakta, istedii gibi gezip dolamaktadr. Ne ki o, cesediyle diri ve hayatta olmasna ramen, tpk melekler gibi g grnmemektedir. Allah, onu grmeyi ikram ettii kullarna onu gstermek istedii zaman peryi kaldrr; o da onu gerek kimliiyle grr. Buna herhangi bir engel yoktur. Onu grmeyi (dlkahirel-Badadi gibi) misal alemine tahsis etmenin de gerei yoktur."10Ayn risalesinde Syuti, kaynak gstermeksizin, Ebu Mansur Abdlkahir b. Tahir el-Badadi (l. 429/1037 m.j'nin tamamen sbjektif yorum ve speklasyona dayal olan u szlerini nakleder:"Dostlarmzdan muhakkik kelmclar Peygamberimiz'in vefatndan sonra da diri olduu grn. Yine o, mmetinin taatna sevinmekte, onlar ierisinden asi olanlara zlmektedir... Msa, kendi anda lmt. Fakat Peygamberimiz, onu kabrinde namaz klarken grd. Mira hadisidnc kat semada grdn haber verdi. O, Adem ve brahim'i de grd. Bu asln bizim iin staya kt zaman deriz ki: Peygamberimiz sallallahu aleyhi vesellem, vefatndan sonra da yaamaktadr ve o peygamberliini srdrmektedir."11lgin olan ey, tarihsel varl Snn ve i ilahiyatlar arasnda tartlan Abdullah b'n ldkten sonra geri dneceine (ric'at) inand ve buna Kur'n'dan alkasz bir ayeti ddii rivayetidir. Taberi'nin nakli yle:"Suriye halkndan istediini elde edemeyince, onu kardlar. Msr'a gitti, orada yerleti.ara yle dedi: "sa'nn dneceini iddia edene ve Muhammed'in dneceine inanmayana alre buyurmutur: "Kur'an'a uymay sana farz klan Allah seni dnecein yere dn-10. Syuti, Tenvir, 35. 11,. Age.,30.24AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUdikecektir." (28.85) Muhammed dne sa'dan daha lyktr." yle diyor: "Bunu kabul ettilera kabul ettirdi. Bu konuda konutular."12Hz. Peygamber'in lmediini ya da ldkten sonra cesedinin diriltilip aynen eski bedeniyle aramzda dolatn iddia eden kimseler, bu iddialarnn doal bir uzants olarak Rasuledenen grtklerini de iddia etmilerdir.13 Ancak, Rasulllah'n vefat gn Rasulllah'n lerle kabullenmek istemeyen (bir ihtimal siyas birtakm sakncalarla duyulmasn istemeyen) Hz. mer'e hatrlatld gibi, bu insanlara da ilh yasann herkes iin geerli olduunutlaka olmutur:"Muhammed sadece bir elidir. Ondan nce de eliler gelip gitmitir. O, lr ya da ldrlrnizin zerine geri mi dneceksiniz? Kim keleri zerine geri dnerse, iyi bilsin ki Allah'a hibir zarar vermi olmaz." (3.144)Her canlya ilikin ilh yasay hatrlatan u ayeti 'te'vil' etmek mmkn m:"Her canl lm tadcdr." (3.185)Hayr. Bu hatrlamak ya da hatrlatmakla ilgili deildir. Bu bir "tasavvurdur" ve bu tasavvur daha temelde bir anlama sorunuyla ilgilidir. Bilgi, "ilgi" ve "btncl bir varlk formu" hline dnmeden malmat olarak kalmsa, anlama sorununu zmek iin yeterli olmamk Heideg-ger'in dedii gibi "Bilmek, bir kimsenin bilin dolabna ganimetle dnmesi deildir. Aksine bilmek bir birliktelik, bir varlk formudur ve ilgidir. "14Anlama sorunu, yukarda rneini verdiimiz yanl anlamayla snrl kalmamtr. Bu sorununr arasndan, peygamber tasavvurunu en u noktaya gtrerek onu ilahlatranlar da kmtr.med Ali bn Hazm (384-456 h.), dinler ve mezhepler tarihi alannda hatr saylr bir yeri olan el-Fasl fi'1-Milel ve'1-Ehvai ve'n-Nihal adl eserinde, Hz. Peygamber'in tanr olduuna inananlarn varln dile getirir:"Muhammediyye adyla tannan bu frka mensuplar 'Muhammed aleyhisselam, Allahn ta kendisidir' iddiasndadrlar. Allah'n an onlarn kfrnden beri ve ycedir. El-Behneki ve Feyyali onlardandr. Bu ikincisinin, bu manada el-Kstas diye adlandrd bir de kitab vardr. Eyyuh da onlardandr. Yneticilii dneminde shak b. Kindac'a ktiplik yapmtr... el-FeyBu Allah'n lanetine urayascay, Mu'te-zid dneminde faaliyet gsteren bir gruba mensup olduundan dolay el-Kasm b. Abdullah b. Sleyman b. Vehb (l. 291 h.) katlettirmitir."1512. Taberi, Tarih, 2/615.13. Bunu aka syleyenlerin banda Rasulullah' bir zaman eyhi Ceberti suretinde, bir baman e-ibli suretinde grdn syleyen el-Cl gelir. el-nsanu'1-Kmil, 2/46. Aktan su'l-Halek adl kitabndaki mlardan yola karak, Syu-ti'yi de bunlar arasnda sayabiliriz114. George Steiner, Heidegger, Vadi yay., s.95. j 15. el-Fasl, 5/47-48.25 MUHAMMED

Bu konuda ok farkl rnekleri, kitabn ilerleyen blmlerinde bu alann en muteber kabul eden eserlerini referans gstererek vermeye ve bu alandaki "anlama" probleminin nasl vahim noktalara vardn belgelemeye alacaz.3 Ar yceltmenin sonucu "hayattan dlama" dirHz. Peygamber'in anlalmasn zorlatran tarihsel yanl anlamay iki balk altnda irdel1 Ar yceltmeci yanl anlama.2 ndirgemeci yanl anlama.Bu iki tavr, grnrde birbirinin tam zttdr. Bu tavrlar, mmet-i Muhammed'in ondrt asin belli dnemlerine has deildir. Bu iki tavr, her dnemde u ya da bu ierik ve form alta varln srdrm, bugnlerde de cari olan iki izgidir. lgin olan, grnrde birbiriniki izginin, ayn sonucu istihsal etmesidir: Peygamberi hayattan dlama.Peygamber'i ve misyonunu hayattan dlama, Hz. Peygamber'i ve peygamberlik kurumunu yanl anlamann en vahim sonularndan biri, belki de birincisidir.Ar yceltme, farknda olunsun ya da olunmasn, ou kez insans-tletirmeyle sonulanan r tr insanstletirme ise, Hz. Peygamber'in rneklik misyonunu boa karan bir yaklamdnledir ki, kendilerine gnderilen peygamberlerin mesajlarna srt eviren hemen tm asi toplumlarn ileri srd ilk gereke "melek bir peygamber" istemek olmutur.Mekke mrikleri, Hz. Peygamber'in getirdii mesajn ieriine bir bahane bulamaynca, "Alla bir insan m eli gnderdi?" (17.94, kr 25.21) gerekesine snmlardr. Bu aslnda kaunla, kendilerine gnderilenin bir melek olmas durumunda vahye kulak vereceklerini ima ediyor grnseler de, aslnda, insanla melein farkl varlk kategorilerine ait olduunuilmiyor deillerdi. Asl skntlar, gelen mesajn aralarnda yaayan bir "insan peygamber"dan hayata dntrlebilir olmasyd ve Hz. Peygamber'in nlerine yaanabilir ve retilebilek koymasyd. Eer melek olsayd, i kolayd. nk, melein "rneklii" sz konusu olamazdn melek olamayaca iin gelen mesajn hayata dnmesi, dolaysyla 'keyfe keder' olmas slmayacakt. Onlarn bu kaamaklarnn arkasnda yatan gerek nedeni deifre edip yzlerine va hi tereddt etmeyecekti Kur'an: "De ki: Eer yeryznde salna salna dolaan melekler ol o zaman onlara eli olarak phesiz gkten bir melek indirirdik." (17.95)Mekke mrik toplumunun "melek peygamber" istemesi, vahyi ha-26AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUyattan dlamann bahanesiydi. Kur'an, onlarn taleplerinin yerine gelmesi durumunda yine inanmamakta direneceklerini aka haber vermekteydi (6.111).Vahyi hayattan dlamak iin "melek peygamber" gerekesinin ardna snan sadece Mekke mreildi. Ayn eyi ok daha nceleri Nuh Kavmi de yapmt: "Bu adam, kendine sizin stnzdealamak isteyen, sizin gibi lml bir kiiden baka biri deil ki!" dediler, "nk Allah ebir mesaj vermek) isteseydi, herhalde melekleri gnderirdi." (23.24)Ayn kaama, kendilerine gelen mesajlara srt dndkleri iin uygarlklar yok olup giden niyet olan Ad ve Semud da yapmt: "Onlara 'Yalnz Allah'a kulluk edin!' diye nlerinden ve arkalarndan eliler gelmiti de, demilerdi ki: "Eer Allah (bize bir mesaj vermek) isteseydi, her halkrda melek gnderirdi." (41.14 kr. 26.154) Ad ve Se-mud'un bu mantna, nlardan sonra gelen ve haberini Allah'tan baka kimsenin bilmedii" saysz kavmin de ortak olduunu Kur'an haber vermektedir. (14.9-10)Eyke Ahalisi de Hz. uayb'in mesajna kar muhalefet sergilerken "Sen de bizim gibi bir insansn" (26.154) gerekesinin ardna snmlard.Firavun'un Hz. Musa'nn getirdii mesaj reddedi gerekesine baktmzda, benzer bir kaam gryoruz. (43.53)zetle, Teabun Suresinde isim belirtilmeden vurguland gibi, vahyin hayat dntrmesineavimlerin ortak sylemi bu olmutur:"Bir insan m bize yol gsterecek?" (54.6)Btn bu rneklerin birletii nokta ayn: Vahyi hayata dntrmek istemeyen toplumlar, ittnsan peygambere kar kyorlar ve onun yerine melek peygamber talep ediyorlar. nsan peygambere kar kn bilin altndaki en temel gerekesi, "rnek alnmas mmkn olmayan" biramber istemenin mant da ayn: nsan peygamber gibi hayatn iinde, hayat dntren zne-ve hatta stnde-, hayata ku bak bakan, rnek alnamaz, retilemez, sadece 'bereketindeifade edilir ve kutsanr bir peygamber tasavvuru...Bugn, mmet-i Muhammed, kendinden nceki Nuh, Ad, Semud ve Firavun toplumlar gibi bir melek peygamber isteme imkanndan 'mah-rum'dur. Fakat bu mahrumiyetin an, kendilerine ek insan olarak gnderilen bir peygamberi melekletirerek kapatmaya almakla, aslnda Kur'an'da geen vahye srt dnm toplumlarn suuna ortak olmaktadr.

Melekletirmenin arka plnnda yatan tek saik de, hayattan dla-\ madr. Gerek ar yceltekse onun zdd gibi duran indirgemeci |yaklamlarm her ikisi de gelip hayattan dlama gzinde bulumakta-ular. Biz, bu blmde ar yceltmeci tavr ileyeceiz. ndirgemeci tav-. . Peygamber'in insan rnekliini nasl dladn gelecek lmde ele alacaz.27 MUHAMMED "Ar yceltmenin, hayattan dlama demeye geldii ak. Ancak, b tr bir yanl anlamay ier ve evreler, elbette bu tav laryla Hz. Peygamber'i ve onun rneklik misyonunu dlama amac g myorlar. Yukarda verdiimiz ayetlerde ad geen rneklerle, bu mm< tin ar ycesndaki bu temel fark kim grmezden geleb lir? Fakat, sonu istemeden de olsa ayn kapya . -.tnk ar yceltme sonucunda, yceltenle yceltilen arasndal iliki, "insan-insan ilikisy iliki olmaktan kp "insan-a km/lhut ilikisi" olan dikey ilikiye geiyor. Yatay iliategori dekilerin arasndaki ikin iliki iken, dikey iliki ayr kategori ve dzlem ler arasndaki akn iliki biimidir. Bu ilikinin niteliini ortaya koymak tm peygamberlerin yapolmu ve hepsi de davetlerine kend "beerliklerine/insanlklarna" vurgu yaparak balamlar tpk Hz Peygamber'e emredildii gibi:"De ki: Ben de sadece sizin gibi lml bir insanm. Bana, ilahnz! bir tek ilah olduu vaunuyor." (18.110, 41.6) *Musa Carullah (1874-1949) bu ayeti yorumlarken u sarsc tesbit] yapar: "Bu ayette Hz. Peygamber kendisini mmetin bir ferdi gibi takdim ediyor. yleyse mmetin her ferdi de Peygamber gibidir. Bu varlabilecek en yksek kemal derecesidir."164 "Yatay iliki"den "dikey iliki"ye, "makul"den "mahsus"a ;Bir mminin peygamberiyle kuraca iliki, daha tasavvur dzeyinde, yatay iliki (insan-insan ilikisi) formundan karlp da dikey iliki (insan-akn ilikisi) formuna dntrlrsaren insan tasavvuru sadece biimsel olarak deil mahiyet olarak da deiir. likinin mahiyeti deiince, bak as, alglama biimi, alglayan zne zerindeki etki ve onun vereceiar nitelik asndan deiiklie urar. Girite verdiimiz yaanm Sevr Da rneinde oldulglad eyi "kendi insan dnyasna ait bir olgu" olarak deil, kendi dndaki "akn ve bir olgu" olarak grr.O andan itibaren alglayan znenin duruu makul deil mahsus bir16. Msa Carullah, Kitabu's-Snne, 84. Bu surenin tefsirini yaparken dtm u notu okuyucla paylamak isterim: Kehf Suresi bu ayetle son buluyor. Bu sure, Kur'an sureleri ierisinde simgesel ve metaforik anlatmyla ne kan bir suredir. Surede ele alnan kehf, sa-bir kul ve Zlkarneyn kssalar ile iki bahe sahibi zengin - yoksul adam meseli, hep hakikatin iki kutupluluu zerinde younlamaktadr. Bu iki kutupluluk kehf kssasnda "inatoplumun iinde direnerek yaamak - toplumdan teberri ederek yaamak" ikilemi erevesinde ilenirken, zengin-yoksul meselinde "varlkla snanmak - yoklukla snanmak" dilemmas etrafnda dnmekte. Musa-bir kul kssas "zahir - batn" olgusunu ilerken, Zlkarneyn kssas ar - bilgi/hikmet" kutuplarn birbirine balamaktadr. Surenin bu sylemine uygun olarak son ayetini yorumlamak gerekirse, bu balamda bu ayetin "abduhu - rasuluhu" yani "kul - eli" kutuplarn birbirine mkemmel bir biimde balayan bir mesaj olduunu sylemek281AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUdurutur,- yani, akll bir duru deil hiss bir durutur. Logosa deil mitosa teslim olmakhazrdr,- anlamaya deil hayran olmaya mheyyadr. Bu ruh haliyle, makul olan her eyi mahsus olana evirir; kolayca anlalabilecek eyler dahi artk srrna enlemeyecek "esrar" hlilr. "Kim, ne, nerede, niin, nasl, neden?" gibi anlamann temellerini oluturan sorular, o kimse iin anlamn kaybeder. Artk o, deyimin tam anlamyla anlamaya kapaldr.liki istikametinin saptrlmas, peygamberlik kurumunun misyonunu tl hle getirir. Yukarr'n'dan rneklerini sergilediimiz kavimlerin bilinli olarak oluturmak istedikleri netice, bu tr bir tasavvurla kendiliinden istihsal edilmi olur. Sonu, peygamberin rneklik misyonunun "tl" hle getirilmesidir. Peygamberiyle ilikisini "dikey iliki" biimine dnbir mmini, o misyonun "yeniden retilebileceine" inandrmak mmkn deildir. Brakalm inabunun mmkn olduunun sylenmesine dahi tahamml yoktur. O peygamberini ve peygamberlik kurumunu, hayalinde oluturduu "efsaneler lkesine" mahkm etmi ve -tabiri caizse- topu havadan saha dna atmtr. Bu, iin en zahmetsiz olandr. Bu tavryla, misyonu devam ettirluluundan da 'kurnazca' kurtulmutur.Geriye, peygamberin misyonunu manen ldrmenin diyetini demek kalmtr ki, onun yntemi za

n bellidir: nsanstletirme ve efsaneletirme yar... Kimi zaman bu yar, mitosun logos olduu evrelerde bir ak artrmaya dnr. Allah'n peygamberlere ve zelde Hz. Peygambemucizeler, gzellikler ve zelliklerle yetinmeyen kimselerin oluturduu talebi karlamak in, arz mekanizmas devreye girer. Daha hayretengiz, daha artc, daha afallatc mucize vlikler aranp bulunmaya, piyasadaki talep bu yolla karlanmaya allr. Eer bulunamazsa,le aklanan naslar mahsus alanna tanr, zorlama yorumlarla kanna girilir. O da kurtarmaa, bu kez 'nazireler' ve retim-oaltm yntemleri devreye sokulur. Elde mevcut Delil, Hasais, Hilye ve email kitaplarnda bunun rneklerine oka rastlamak mmkndr. Bu blmn ilyfalarnda, yzyllar boyunca mmet-i Muhammed'in peygamber tasavvurunun olumasnda nemli ri olan e-ifa ve el-Hasaisu 1-Kbra'y bu adan tahlil edeceiz.Mminlerin peygamberleriyle girdikleri ilikideki bu istikamet sapmasnn belki de en vahim sonucu, insan anlaynda at onulmaz yaradr. Peygamberiyle ilikisi makul, insan vr zeminden mahsus lht ve akn bir zemine kayan insanlar, peygamberlerin varisleri olarak grmek istedii limler, arifler ve tm nc ahsiyetlerle olan ilikilerinde de ayn tas dayanmaktadrlar. Peygamberini efsaneletiren bir mmini, ayn efsaneletirme ameliyesini sevdii bir lim, bir arif ya da bir kanaat nderi iin uygulamaya koymaktan ne alkoyabilir ki? Etrafmza baktmzda bunun saysz rneklerini grebiliriz. Eer bir cemaate menst nderini, hatta mensubu olduu bir siyasal hareketin liderini, makuln deil mahsusun alanna tayacak ve onunla olan ilikisini de yatay iliki'den dikey iliki'ye tayacaktrurum,29U MUHAMMEDmmetin nderlik sorununun bir daha kmamacasna krize girmesi anlamn tar.Bunun, biri "efsaneletiren takipiler"le, dieri "efsaneletirilen n-cler"le ilgili olan iki vahim sonucu vardr:1. Efsaneletiren kii akl deil hissi olduu iin, onun desteine gvenen nc hemen tm anlarda hayal krklna urar. nk mitoloji hayatn gerei karsnda gne grm kar ji tm tlsmn yitirir.2. Efsaneletirme, efsaneletirilen rehberlerin ahlkn bozar. nk, takipileriyle ilikitay ilikiden dikey ilikiye kaymasna izin veren bir nc, olduu gibi grnme imknndan mlmad gibi grnmeye ise mahkm olmutur. O, takipileriyle olan ilikisini artk rol yapak zorundadr. Kametiyle kymeti arasndaki, baka bir ifadeyle, takvasyla karizmas arasndi fark, birtakm sahici olmayan aralarla kapatmaya alacaktr.Hepsinden te, byle bir zemine oturtulmu takip eden-takip edilen ilikisi, doru ilikilerin nn tamamen tkar. Bu tr dikey ilikilerin geerli olduu bir toplumda "kendisi olan" insanlar "sradan insan" muamelesi grerek kmsenirler. nk onlarn "efsanesi" yoktur. Oe denli rnek, bilgili, liyakatli olurlarsa olsunlar, mahsusun batac edilip makuln dland ve hor grld byle bir 'piyasada' talep oluturamazlar. Dolaysyla efsane, rakipsidrr.Efsanenin hkim olduu akln insan tasavvuru tamamen altst olmutur. nsan tasavvuru alabora olan bir akl, Kur'n'n ifadesiyle, "kendi kendine zulmeden" bir akldr. Hikmetini yitirdii iin, eyay yerine koyma adna hep yerinden eder. Kendisine sorarsanz, o "yanl dr". Gerekte, gmleinin ilk dmesini yanl ilikledii iin gerisini doru iliklemesi mmkiri gibi, nceki yanl sonraki yanlnn referans hline gelmitir. Bu yanllar teker alkmak mmkn deildir,- ta ki, ilk yanl doru tesbit edip dzeltince-ye kadar.lk yanl, insann bilincinden nce bilinaltnda oluur. Bilinaltnda oluan yanln ikiri bireysel/psikolojik, dieri toplumsal/sosyolojik arka pln. Ar yceltmenin bireysel/psikolojik arka pln zerinde ksaca duralm.30L Affil YCELTMENN PSKOLOJK ARKA PLANIa. bn Sayyad rneibn mer'den: "Peygamber'le birlikte mer, beraberlerinde bir grup olduu hlde, bn Sayyad' bulunduu tarafa yrdler. Onu, Muale-oullar'mn kalesinde ocuklarla birlikte oynar bulr. bn Sayyad, henz ergenlik ana ulamam fakat yaklamt. Peygamber (habersizce) srSayyad'a dedi ki: 'Sen, benim Allah'n elisi olduuma ehadet ediyor musun?' bn Sayyad ona bakt ve dedi ki: 'ehadet ederim ki, sen mmilerin (Araplarn) elisisin!' bn Sayyad Peygamber'e 'Sen de benim Allah'n elisi olduuma ehadet eder misin?' dedi. Ona aldrmad ve dedi ki: 'Ben Allah'a ve elilerine iman ettim!' Ona, '(Dnde) ne gryorsun?' diye sordu. bn Sayyad dedi ki: 'Doru da geliyor, yalan da.' Peygamber 'Senin iin pek kark' dedi ve ekledi: 'Ben iimden bir ey tuttum, bil bakalm!' bn Sayyad 'O duh... tur' der deme

z Peygamber hemen 'Hadi ordan! Haddini ama!' diye tersledi. mer, 'zin ver ey Allah'n Rasul, boynunu uuraym!' deyince Rasulllah'n cevab u oldu: 'Eer o (kendisinde) ise oaleyhinde hkm verilmez, eer o (kendisinde) deilse onu ldrmek senin iyiliine olmaz!"17Saf isimli bir Yahudi ocuu bn Sayyad. Ksa bir aratrma, bn Say-yad'n ocukluunun Ras sonuna denk geldiini gstermeye yeter. bn Haldun'un da doru tehis ettii gibi Arabistan Yahudilii, Yahudiliin en avam ve dk kltrn temsil ediyordu.18 Bu da,17. Buhari, Cenaiz 29.78, 1/454; Mslim, Fiten 52.19, 4/2244. Buhari, bu haberi iki yerde alm. Birincisinin bab bal ocuk slam'a Davet Edilir Mi!, ikincisi ocuk slamavet Edilir! Bu balklarla, bn Ebi eybe (159-235 h.)'nin Musanne/'inde konuyu ele al tarz birletirilince (7/493), bu haberin siyas alanda malzeme olarak kullanld aka anlaliyyet" bahsinde kullanlmak zere, ia Hz. Ali'nin ilk erkek mslman olduunu, rakipleri de Hz. Ebubekir'in ilk erkek mslman olduunu isbat-lama peindeydiler. kinci gr savunbirincilerin delilini 'O bir ocuktu' diye rtyorlard. Bu polemik srasnda, ocuklarn et edilip edilmeyecei de tartma konusu oldu. Sz konusu polemik srasnda bu hadisin de bir 'malzeme' olarak kullanlm olduu anlalyor. Hadiste "deccal" hi gememesine ramen,m olmak zere hadis musannifleri bu hadisi kyamet almetleri ve Deccalle ilgili haberler arasnda nakletmilerdir. Yahudiler arasnda popler bir konu olan Deccal konusu, Medine'deki m'minlerin de gndeminde n sralarda yer alm, yoruma msait her haber Deccallester istemez ilikilendirilmitir. Bu ilikilendirmeyi, haberin sonunda yer alan iUy'U*^ijli))jt ibaresindeki belirsizlik cesaretlendirmitir. Bizce bu-rada Deccal'e aka dellet eden bir anlam yoktur. Bu cmle, tekin olmad, gaipten haber veiddia edilen bu Yahudi ocuunun ruh hlinin peygamber tarafndan gzel bir tahlilidir ve muhtemel alm yledir: "Eer o kendinde olarak konuuyorsa, o bir ocuktur; aleyhinde hez; nk ocuk olduu iin ceza ehliyeti yoktur. Yok, kendinden gemi, hallsinasyon ve siriyse, ona dokunmak yararszdr, bu durumda da sonu ayndr, kimseye bir yarar olmaz."18. ibn Haldun, Arabistan Yahudilerin! ve Hristiyanlarm, Yahudilerin ve Hristiyanlarn bedevileri olarak niteler ve der ki: "Bunlardan ou, halkn bildii sradan bilgilerden fazlasn bilmiyorlard ve Arabistan Yahudilerinin ou da Yahudilemi Himyerlilerdi. Msllduklarnda, eriat hkmlerine taallk eden hususlarda, mevcut anlaylar MUHAMMEDYahudi kltrnn aslnda zaten var olan gizemci ve mistik yapy daha da belirgin hle getirdu. Kitap ehlinin artk bedevlemi hurafev kltr yaps, miladi 7. yzyl Arabistanndaaayan hermetik kkenli yalanc peygamberlik, khinlik, yldz falcl ve arraflkla birliin inan haritas az ok belli olacaktr. te bylesine her trl istismara ak bir ortamd olanlar ya da birazck yetenei olan madrabazlar, kendilerine piyasa bulabiliyorlard. bn Sayyad da, muhtemelen, yaratltan gelen kimi anormalliklerini annesinin pazarladr ocuktu.Buhari ve Mslim'in aldmz rivayetlerinde yer almamakla birlikte, Ezdi, bn Ebi eybe, EbDavud, Tirmizi vd. musanniflerin aktard varyantlar, khin ocuun Rasulllah'n aklnda ti bildiini sylyorlar. Bu ey "duhan" imi ve Rasulllah da Duhan Suresinin, ierisinde su adnn getii 10. ayetini aklnda tutmu imi. Bu varyantlar, olay zerine yaplan yorumldan rivayetin iine idhal edilmi ekli olarak da dnebiliriz. Fakat, ocuun kehanetlerindnemin Medinesi'nde gndem oluturduu kesin.mdi, sorulmas gereken soru udur: Bu olayda ar yceltmenin psikolojik arka plnna ilii unsur vardr?Bu rnek, Kur'n'n terbiyesini alan Peygamber neslinin, khinlerin ve arraflarn toplumun en hatrllar sayld bir kltrel ortamda nasl salam bir muhakemeye sahip olduklarn o dnemin insanlarn, kendisini "insanlk aklnn zirvesi" iln eden modern zamanlarn modinsanlarn dahi ardna dkecek bylesi birine sahabe nasl muamele etmitir sizce? Haddini lah'n hududuna tecavz ettii gerekesiyle, bn Sayyad byyp iman ettii hlde yzne bakler Deccali, olaanst eyler sergileyen insanlarla zdeletirmiler, insanst yetenekler iddia etmeyi, bir bakma Dec-callik iddiasyla e tutmulardr.Sahabe'den Ebu Said el-Hudri, adn mslman olduktan sonra bn Sid olarak deitiren bn Sla ilgili, hacc yolculuuna ilikin bir ansn naklediyor: "bn Said'le birlikte Mekke'ye kadar arkadalk ettim. Bana dert yand: 'Bak hele, insanlardan kimin yanna varsam, beni Deccal sanyor. nsanlara gerekemi syledim. Bana kar bu sizin tavrnz nedir ey Muhamme ashab? Allah'n Peygamberi 'O Yahudidir!' demedi mi? Bense, ite mslman oldum. Sen Rasulullah'tan zrriyyetinin olmadn duymadn m?' Ben 'Elbette!' dedim. Dedi ki: 'Oysa benicuum var!' Yine sordu: 'Sen Rasulullah'tan onun Medine ve Mekke'ye giremeyeceini duymadn m?' Ben yine 'Evet!' dedim. O, 'Ben Medine'de dodum ve u anda da Mekke yolund

aym.'19zere kaldlar. Yaratln balangc hakkndaki rivayetler, gelecekte olmas beklenen olumere ynelik varsaymlar ve buna benzer eylerle rl bir anlayt. Onlar arasnda Ka'bu'l-ehb b. Mnebbih, Abdullah b. Selam ve benzerleri vard. Tefsir ilmi, bu isimlerin yanlarnda tad rivayetlerle azna kadar dolmutur." bn Haldun, Mukaddime, 439. 19. Msl52.19, 4/2241-42

AIRI YCELTMENN PSKOLOJK ARKA PLANIbn Sayyad, szlerinin sonunda iinden geldii Yahudi kltrnden hala kurtulamadn bellierek Deccal'in doum tarihini, doum yerini, u anda nerede bulunduunu, anne ve babasnn bildiini syler.Sahabenin bn Sayyad'a gsterdii tavr, olaanstletirmeye bak asn da vermektedir. menin kanlmaz sonularndan biridir. Her olaanstletirme abas, gerekte bir "insansu abann bilinli ya da bilinsiz, hangi drtlerin rn olduuna yukarda deinmitik. Bun psikolojik/bireysel saikleri zerinde duruyoruz.bn Sayyad rnek olay da aka gsteriyor ki, seyircisi olmayan oyun devam edemez; alcs kalp mal piyasay uzun sre igal edemez. Kur'an sahabeye bu terbiyeyi kazandrmt. Sahab bn Say-yad'n "gaybden haberlerine" ilgi duymak yle dursun, onu Allah'n snrn tecave sulad ve yalnzla mahkm etti. stelik o tm iddialarndan vazgemi ve 'Mslman' oldBylesi bir evrede, bir daha bu tr iddialarla kmaya kim cesaret edebilir? Zaten, Kur'n' terbiyesinden gemi insanlarn hkim olduu ortamlarda, uzun sre bylesi eylere itibar eedi.Peki, bu nesil, Kur'n'n kendisine kazandrd hangi vasf sayesinde byle bir olaanstlnsanstletirmeye kar direnebil-miti? Elbette efsaneye kar nass, mahsus olana kar mabul ederek. nsan-insan ilikisinin, insan-Allah ilikisinden mahiyet asndan farkl ve yay bir iliki olduunu benimseyerek. Bu benimseyiin insana kazandrd en byk ey "zgvgven, aslnda insann kendi misyonuyla tatmin olmas, baka lemlere ait varlklarn misyontelenmeye kalkmamas anlamna geliyordu. bn Kesir'in mam afi'den aktard u gr, bu: "Eer bir adam su zerinde yrrken ya da havada uarken grseniz, onun iini Kitab ve Se arzetmeden ona yz vermeyiniz."20Szkonusu zgven olmazsa ne olur? Kiiye zgveni inand deerler verir. zgveni olmayante inand deerlere gvenmiyor demektir. nand deerlere gvenmeyen, ya da yeterince gdeerlerin yeterince yce olduuna kendisini inandramam olmal ki, onlara tasavvurunda ye ilveler yapar. Bunu yapmasnn psikolojik arka plnnda, deerlerini deil egosunu yceltmrdr."Ben yleyim" dese hem buna kimse inanmayacak, hem devgln olacaktr. Bu kez, arkasna sendince 'yceltme' abalarna girer. te ar yceltmenin psikolojik arka pln budur. tie, kendisine olan gvensizliinin sonucu giritii ar yceltme operasyonunun muhtemel tmilerini kendi hanesine kaydetmektedir. Bu adan bakldnda, her ar yceltme bir tahrifette, her tahrifi-nin tahrif ettii deeri sevmediini iddia etmiyoruz.20. Tefsir, 2.34'n tef s. 1/89 MUHAMMEDb. Deerleri tketmeli mi, retmeli mi?Ar yceltme yanllar, ycelttikleri deeri elbette sevmektedirler. Fakat bu sevgi, gereici deil tketici bir sevgidir. Sevginin tketici olanna, aslnda "sevgi" deil "tutku" denir. Tutku tutuklar; sevgi azad eder, zgr brakr. te girite rneini verdiimiz mnafullah b. Ubeyy b. Selul'n ilgisi: lm deindeki bir adama Rasulllah'n hrkasyla kefenvasiyet ettiren saik baka ne olabilir ki? Fakat bu "sayg" ve "sevgi", tketime, istismara ynelik bir ilgi. Ta-biki buna 'tutku' bile diyemeyiz; olsa olsa, mnafn yreinde uan iman ve inkr arasndaki gelgitlerin iddetini gsteren bir gsterge olabilir.ibn Ubeyy rnei bir yana, Hz. Peygamber'i ar ycelterek bilmeden hayattan dlayanlarn nluu, gerekten de onu seven ve sevgisini nasl isbat edeceini bilemeyen kimselerdir.Bu kitabn sayfalar arasnda ilerledike, bu samimi fakat samimiyeti ve iyi niyeti yapt nl mazur gstermeyecek olan sevginin, ne tr vahim sonular dourduu grlecektir. Sevgi deil de tketici olanlar, sadece sevmenin yeterli olduunu sananlardr. Onlar, sevmenin bir ak bir de karas olduunu dnmeden sevmilerdir. Ak sevdann sevenin yzn, gznlattm, kara sevdann sevenin yzn, gzn, zn ve akln kararttn ve yreini sev. Bedeli denmeyen sevginin "kalp para" gibi "kalp sevgi" olduunu fark etmemilerdir.u ayet, Allah sevgisinin dahi bir bedelinin olduunu ifade ediyor:"De ki: Eer Allah' seviyorsanz, beni izleyin ki Allah da sizi sevsin ve sularnz ba

a Allah ok affedicidir, rahmet membadr." (3.31)Ayet yle yorumlanabilir: Allah' sevmenin bir bedeli vardr. Bu bedel, "tbi olmak"tr. Sorunun can alc noktas, bu tebeiyyetin "kime" olacadr. Ayet, Allah' sevmenin bedeli olak "zatna" deil, "Eli'ye tbi olmay" gstermitir. Peki, neden? Ayette geen 'fettebiun'alamdaki anlam genel bir 'itaat' deil, 'izleme, peinden gitme, takip etme'dir. "Allah'n peinden gitmek" ya da "Allah' izlemek" mmkn deildir. nk insan ve Allah mahiyet rkl varlklardr; insan ikin ve snrl, Allah akn ve mutlaktr. Biri yaratlan, dieri . Bylesine mahiyet farkll olan iki varlk arasndaki iliki, izle- \ yen-izlenen, takipn-takip edilen ilikisi olamaz. Yaps gerei dikey; iliki tr olan insan-Allah ilikisi bmmkn klmaz. Bunun mum- ] kn olabilmesi iin, izleyenin izlenenle ayn dzlemde olmas, aay paylamas gerekir. Deil mi ama; izlemek "iz srmek, izini takip etmek, izi sra gitmek"tir. zi olmayann izini srmekten sz edilebilir mi?! z brakmayann "izi sra gitmek" m 134AIRI YCELTMENN PSiKOLOJiK ARKA PLANIte bu nedenle ayette Hz. Peygamber'e, "Allah' seviyorsanz beni izleyin" demesi emredilmektedir. nk o, yolcu olan, yolda yryen ve iz brakan bir insandr. Kendisini izleyec olanlarla ayn dzlemi paylamakta, ayn dnyada yaamaktadr. O, Allah tarafndan kendisinmur edilen Cebrail gibi bir klavuz, vahiy gibi bir yol haritas sayesinde yolculuunu gvenlikli bir biimde srdrp tamamlamtr. Bize de onun izini, ayn yol haritasyla sray onun okuduu kodlarla okumak tavsiye edilmekte, bunun Allah sevgisinin bir bedeli olduu ima edilmektedir. Bunun karlnda, Allah da insann bedelli sevgisine ayn ynterlk vereceini, yani hem sevip hem de sevgisinin bedelini "Allah'a" deyeceini vaad etmtedir. Seven ve sevgisinin bedelini "itaat" biiminde deyen bir insana denen bu bedel, Gafur ve Rahim olan Allah'n "gnahlar balamas"dr.H. AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA PLNIa. Cahiliyye akl"Arap, peygamberlik veya velilikten, ya da genel anlamda dine dayal byk bir etkiden yola karak din bir boyayla boyanmakszn, hibir g ve iktidar oluturamaz."21bn Haldun, Mukaddime' sindeki blmlerden birine bu bal uygun grmtr. Mukaddime 'ninrdii konularn harika birer zeti olduu gz nne alnrsa, bn Haldun'un bu tesbitinin iduunu da rahatlkla syleyebiliriz.Burada bn Haldun, Arap derken bedev Arab' kastetmektedir. Fakat eer dikkat edilirse, bn Haldun'un eletirisini yapt ey bir rk deil, bir akldr-, "bedev akl" ...Burada "bedev akl" ya da "bedev Arap akl" ifadesindeki aklla kastedilen, bireysel akl deildir. Burada kastedilen, "slm akl", "Yunan akl", "modern akl", "meden akl" gibi tflerle eletirilebilecek bir alglama ve anlama sistemidir, islm akl derken, bir mslmanllah-insan-kainat ilikisini, koordinatlarn, inancnn oluturduu bir bilgi sistemiyle kaamasn kasdetmi oluruz.bn Haldun Azap derken, kendisinin de Mukaddime'de her frsatta ima ettii gibi bedev Arab' kastetmektedir. Bedev Arab'n zellii, ln hain ve sert ikliminin onda bir ahlkar trl d etkilere kapal kat bir karakter kazandrmasdr.Kur'an'da "A'rab" bedev anlamnda kullanr. Rab el-Isfahani gibi kimi otoritelere gre "Arab"m oulu olarak "Araplar" anlamna alnan szck, Muhtara's-Shah sahibine gre "cins isir; kesinlikle oul deildir. Istlahta bu szck, bozulmam, bedevliinden hibir ey ka iin kullanlr. Bu nedenle, eski etnologlar Araplar "Ara-bu'1-ribe" (bedev/hakiki Araplar) ve "Arabu'l-musta'rabe" (Araplam Araplar) diye ikiye ayrrlar.Kur'an'da 10 yerde geen "A'rab", ounlukla olumsuz zellikleriyle anlr. u ayetler, bunldan ikisidir: "Bedev Araplar, inkr ve ikiyzllk asndan (medenlerden) daha katdrlar"Bedev Araplar iman ettik dediler. De ki': Siz inanmadnz, fakat 'teslim olduk' deyiniz. nk iman henz kalplerinize girmedi. Eer Allah'a ve Elisi'ne uyarsanz, O hibir i boa gitmesine izin vermez; nk kukusuz Allah ok balayandr, rahmetle muamele edendi14)Kur'n'n bu ve buna benzer ayetlerde getirdii eletiri, bedev Arab'n dnce ve alg biYukardaki ayette de grld gibi, cahiliyye aklyla dnen bedev Arap, kendisini "mmin21. JJUA- ^ ojJt j fjtf y jf Vj ji sy j* i,*j JMH -J) dUl ^ J** t ibn Haldun, Mukaddime, 151.36AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA PLANIKur'an onun cahil aklna itiraz eder. Gerekte bu cahil akl, Araba has deildir. Her a

cahiliyyesi ve her cahiliyyenin de bir cahil akl vardr.Vahyin ars, insan tabiatndan uzaklatran deforme olmu bir dnme biiminden topyekni benimsemeyedir. Bu ar, slm'n tm zaman ve zeminlerdeki tek ars olmutur. Tm peyinelemilerdir. Vahyin ard slam akl, kendi elleriyle karartt dnyasnda yolunu im edilirken, slm aklnn dndaki tm akllar "karanlklar" olarak nitelendirilir. Allahuna efkat ve merhametinin en beli ifadesi olan u ayet, ite bu ardr:"Allah, iman edenlerin velisidir; O, onlar karanlklardan aydnla karr. Kfrde direneerin velileriyse, onlar aydnlktan karp karanla mahkm eden tm eytans glerdir; ire atee mahkm olanlar da ite bunlardr." (2.257)b. Cahiliyye akl "makul" olana deil "mahsus" olana arrlKur'n'n karanlklar olarak niteledii ve kmaya ard ilk akl, elbette indii zaman lan cahiliyye aklyd. nsanlar o aklla alglayp, o aklla dnyorlard. Vahyi reddederkkullandlar. Cahiliyye akln terk edip slm aklyla donanmak istemeyenler, Kur'n'n makulmesajna srt evirip, cahiliyyenin mahsusa ve efsaneye dayal aklnda diretiyorlard.Girie aldmz bn Haldun'un tesbiti, ite bu cahil/bedev akln g ve iktidar anlama veifre ediyordu. Buna gre, cahili/bedev akl, bir sahte kutsallk, bir efsanev olaansttmeden bir g ve iktidar elde edemiyor ya da tutamyordu. O, elde ettii her eye sahte bir kutsiyyet izafe etmeyi tabiat hline getirmiti. Bu sonu, bedev Arap aklnn logosa deide mitosa itibar ettiini, akla deil efsaneye dayandn gsteriyordu. Aslnda, putlara atlen "kutsal araclk" ilevi de sz konusu cahiliyye aklnn bir rnyd. Bu akl putlara tekelendiriyordu: "Biz bunlara, srf bizi Allah'a yaklatr-^snlar diye tapmyoruz!" (39.3)Cahiliyye akln hasm iln edip ona kar slm akln yerletirmeye alan Kur'an, Mehmetetle tehis ettii gibi, akletme, fiketme, fkhetme gibi rasyonelliklerle dorudan doruya ilgili olan fiilleri olduka sk kullanr ve kendine zg belirleyici vasflar olan bir 'raonellie' kap aar. Daha da nemlisi, "Kur'an, balantlar insan ftrat-. na uygun tarzdamam fikr abay 'akletmezlik' olarak deerlendirir."Bu anlamda, cahiliyye aklnn en tipik mmessili Ebu Cehil'in akln tahlil eden Aydn, bu akln slm aklyla atma noktalarn ele veren u tesbitleri yapar:37 MUHAMMED"Sadece Kur'n'n mesajm reddetmekle yetinmeyen, o mesaj getirene yok edici dmanln ibu Cehil, aslnda "ok akll" bir insand. Ama onun ald Kur'n'n istedii manada balantnefiste (i alemde), afakta (d dnyada) ve tarihte (insanolunun kollektif baarsnda ve ) olup bitenleri gren, anlayan ve deerlendiren bir akl deil, ufku, nefsin madd ihtiyalarn ve arzularn tatmin etmekle snrlanan ve o snr iinde hesap kitap yapan ve hkimiyy neredeyse yegne ama sayan bir akld. yle bir akl ki, enfs, afak ve tarihten yola tlar kuramyor. Bilgide ulat basama son basamak sayyor. (53.30) Doruya ulaamad rkl grler iine dp" (51.8) bir tarafa ekiliyor; "dnyor, lp biiyor" (74.18-23Kendisini lem plnnda yle bir yere oturtuyor ki, o yer kendi yeri deil. Bu yolla sadece episte-mik bir hata ilemekle kalmyor, hem kendisine, hem de ilgili varlklara zulmederek ahlki bir hata iliyor."^Alntda geen Ebu Cehil'in "cahil akl"na atfedilen zulm, kelimenin tam anlamyla bir "eerinden etme" ameliyesine dnyor. Cahil akln yerinden ettii eyay, slm akl yerine Yerinden edilen eylerin banda insan-insan, mmin-peygamber ve insan Allah ilikisi geliyor.lgintir ki, talara, aalara kutsallk atfeden cahiliyyenin bedev akl, gerek kutsal, vuretinde tecelli edince ona kar grlmemi bir direni sergiledi ve bu direniin merkezinee "olaansty" oturttu. Cahil akl, ilh vahye kar karken bir yandan da srekli mucirdu. O, tm zamanlarn en byk mucizesi olan Kur'n' grmek istemiyordu. nk o olaanstrini. O gzler efsane araynday-dlar; Kur'n'n mahsus olandan makul olana arsn bir stemiyorlard. Kur'an onlar yzlerce kez taakkule, tefekkre, tedebbre, tefakkuha, tezekkre aryordu. Bu arsn her vesileyle yineliyordu. Olaanst zerinde diretip Kur'ana grmek istemeyen cahiliyyenin bedev akl, "Ona Rabbi'nden mucizeler indirilmeli deil miydi?" (29.50) eklinde iliyordu. Bu akla tokat gibi bir cevap geliyordu:"Kendilerine okunan Kitab' sana indirmi olmamz onlara yetmedi m" (29.51)Kur'n'n "karanlk" olarak niteledii cahiliyye aklnn makul olana deil mahsus olana, aklen kalbe deil efsaneye dayandnn en gzel delili cahiliyye edebiyatyd. Szl olan bu ehemen hepsi khin ve arraf olan 'airler', kas (ya da kuss)'lar temsil ediyorlard. Toplumun ortak hafzasn temsil eden bu zmreler, sz "anlam ncelikli" deil, "etki ncelik

arak kullanyorlard. Gerek manzum gerekse mensur olsun tm rnler, dinleyenlere bir bilgiyi tamak iin deil, dinleyenler zerinde etki uyandrmak iin "icra" ediliyordu. Yani ak deil, hisse hitap ediyordu. Gerekten de "iki sz bir by" idi.22. M. S. Aydn, slm Rasyonellik zerine Baz Dnceler, Uluslararas slm Dncesi Ko ;:i 38 ']AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA PLANIc. Kur'an "seicilik"e, cahiliyye "toptanchk"a arrPutperestin elinde puta dnen altnn bana gelen, iirin de bana gelmi, iir, cahiliye bir geim ve sava letine dnmt. iirin bedev akl zerindeki bask gcn Hz. Peygdu. u rnek, bunun ahididir: Kaza umresinde Mekke'ye girerken bn Revaha, Rasulllah'n huzurunda "Onun yolundan kfir ocuklarn temizleyin / Bugn onu indirme urunda vururuz size" eklinde bir iir okur. Hz. mer buna kar tepki gstererek "Allah'n huzurunda?! stelikem-i erifte ha?!" diye kr. Rasulllah, "Onu serbest brak ey mer! phesiz ki iir onktan daha fazla etki yapar" buyurur.23iirin en ok kullanlan tr, ya dirinin ar yceltilmesine dayal methiye, ya lnn al mersiye ya da diri ve lnn ar yerilmesine dayal hiciv idi. Dnemin bedev aklm en cahiliyye iirinin en gzde rnlerinin bunlar olmas, ona temel olan cahiliyye aklnn hisiteliini de ortaya sermektedir. Mersiye-met-hiye ile hiciv arasnda skan iir, cahiliyye aklyla ilgili temel bir zellii daha ele veriyordu: Bu akln da tm benzerlerinde olduu gibi seicilie deil toptancla, tebyine (aklama) deil tazime (abartma, bytme) dayalCahiliyye iirinin gzdesi olan methiye ve mersiye, ifadenin tam anlamyla bir "ar ycelt" sanatyd. Cahilliyye airi, methiyesinde vg dizdiini ne kadar yceltmise o kadar baae dl de o kadar bol alrd. Zaten hemen tm methiyeler "ceza" (dl) iin yaplrd. Methenellikle g ve iktidar elinde bulunduran biri olurdu. lmse mersiye (at) yaklr, o m gklere karlrd. En iyi mersiye, lnn ardndan en ok andran mersiyeydi.Hiciv de bunun tam tersiydi. Genellikle, ya hasm gler birbirlerine kar silah olarak kullandklar hiciv iin aire sipari verirler, ya da air umduunu bulamad birini hicvedikam alrd. Bu arada hicveden airin hreti de nemliydi. Ayn airin, ayn kii iin hem m de hiciv dizdii ender grlen bir ey deildi.Kur'an, toptanclk ve tazime dayal bu akl iddetle eletirdi. Onun yerme seicilik ve tebne dayal bir akl nerdi. Kur'n'n davet ettii slm akl, toptanc deil semeci bir aktazime dayal cahiliyye akl, Rasulllah'n umre srasnda Safa-Merve arasnda "sa'y" etmesi anlayamamt. Anlayamamt, nk seip ayrma yeteneinden yoksundu; sprc ve toptancp verdi: "Safa ile Merve Allah'n sembollerinden biridir." (2.158) slm aklnn kazandrdlik yetenei sayesinde Hz. Peygamber, cahiliyye aklnn tahrif ettii deerlerin hi birini feda etmiyor, onlar asl hline dntrerek teker te-1 Tirmizi, Edcb 70; Ncsai, Hacc, 109,121. MUHAMMEDker almakta tereddt gstermiyordu. Hac menasiki, l kefenleme, Hz. brahim'den kalan snnet olma gibi uygulamalar bunlardan sadece birkayd. Hz. Peygamber, cahiliyye dneminde selden yklan Kabe'nin, malzeme eksiklii yznden Hz. brahim'in temellerinden eksik yapliyordu. Fakat toptan ykmak yerine, eksik olan yere duvar ektirmekle yetindi.Elbette, slama giren herkes, hemen slm akln iselletiremiyordu. Yukarda haklarnda inti aktardmz bedeviler rneinde grld gibi kimi henz iman bile iselletirememi, lletirememiti. Kur'an, cahiliyye aklnn tm tortularndan kurtarmak iin mminlere ynelilik terbiyesini sonuna kadar srarla srdrmt. Toptanc ve 'retoriksel' bedev Arap evrenseme ve deerlendirmeyi reten Kur'an, "Muhammed sadece bir elidir; ondan nce de elilerelip gemitir. O lr ya da ldrlrse, sizler keleriniz zre gerisin geri dnecek misin diyordu. Bu mesaj, tazimci akla seicilik yeteneini kazandrmak iindi. Kur'an, bizzat Hz. Peygamber'e "Ben de yalnzca sizin gibi bir insanm; ne var ki bana vahyolunuyor..." (18.110) dedirterek, mevcut akl terbiye ediyordu. Yine "Dorusu, Allah'n Elisi'nde sizin iin gzel rneklik vardr; Allah' ve Ahiret G-n'n umutla arzulayan herkes ii." (33.21) Ayet, "fi Rasulillahi" lafzyla, Hz. Peygamber'in rnekliini makul ve mmkinle snrlandrm; "Allah'n Elisi rnektir" demek yerine seici yaklamla "Allah'n Elis24 Bu da bir seiciliktir.Yine Kur'an, peygamberleri insanln en iyileri olarak takdim ederken, bu alanda da d

uygusal bir toptancl nlemek amacyla Hz. Adem'in ilh emri ineyiini (2.36 vd.), Hz.ygamber olmadan nce elinden kan lml kazay (28.15) Hz. Yunus'un grev yerinden "kaHz. Nuh'un inkrda srar eden olunu (11.42), Hz. brahim'in putyapmcs babasn (6.74), Hn asi karsn (11.83) "ibret-i lem" olarak tehir etmesi, hep mahsus olan sprclkten mn seicilie bir aryd.Kur'an ayn makul yaklam kitap ehli hakknda da gsterir. Kitap ehlini top yekn deerleneyerek der ki: "Kitap ehlinin hepsi bir deildir" (3.113). Bu semeci ve ayklamac yaklama u ayetleri de eklemek gerek: "Kitap ehlinden yleleri vardr ki, kendisine bir hazine emanet etsen (kuruuna dokunmadan) iade eder; yleleri de vardr ki tek bir dinar emanet etsen, tepesine dikilmedike sana geri vermez." (3.75); "Kesinlikle, btn insanlar ierisinde, (bu mesaja) iman edenlere kar en ok dmanlk yapanlarn Yahudiler ve All irk koanlar olduunu grrsn." (5.82)Ahlk Kur'an olan Hz. Peygamber, slm aklnn zirvesiydi. Vahyin, toptancla dayal mahsine koyduu seicilie dayal makule a-24. "Fi"cer harfinin btn iinde belli paralara iaret eden (teb'd) bir kullanma sahip oas mmkndr. Bu edatn "be" cer harfi anlamna kullanmyla ilgili rnekler iin bk. ibn Misan 5/3505.40AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA PLANIgirmiti. O, hanif olarak devam edip "Allah dman" olarak biten bir mrn sahibi olan airyye b. Ebi's-Salt es-Sekafi iin "Onun iiri mslman olmutu" diyecektir.25 Yine o, Uhud Sava'nda slm ordusuna katlp hayatn feda eden Yahudi iadam ve bilgini Muhayrk iinudilerin en hayrlsyd"26 demitir. Savata vatana ihanet kapsamna giren bir su ileyen Ebi Beltea iin, "O Allah ve Rasul'n seviyor" diyecektir. Zina suunu itiraf eden Maiz b. Malik iin "O yle bir tevbe etti ki, eer onun tevbesi mmet arasnda paylatrlsa hee yeterdi"27 sz de, onun seicilie dayal uygulamasnn bir gstergesidir.Btn bunlar, ayrt edemeyen mahsus bir akln deil seicilik kabiliyeti kazanm makul bir ler ve bu yaklam Hz. Peygamber Kur'n'dan almtr. Rasulullah' rnek alan sekin arkada rendikleri bu seicilik yeteneini, Raslullah'tan yerli yersiz yaplan nakillere uygulayarak, makuln mahsusa dnmesine engel olmaya abalamlardr. te arpc bir rnek:mer b. Ebi Kurre'den: "Hzeyfe, Medain'deydi. Hz. Peygamber'in gazap halindeyken ashabndan baz insanlar iin sylemi olduu eyleri zikrederdi. Huzeyfe'den bunu iitenlerder grup insan ondan ayrldlar ve Selman'a gelerek ona Huzeyfe'nin sylediklerini anlattlar. Selman, 'Hzeyfe ne sylediini kendisi daha iyi bilir' dedi. Onlar Huzeyfe'ye tekrar dndler ve ona 'Szn Selman'a anlattk; o seni ne tasdik etti, ne de yalanlad' dedir. Bunun zerine Hzeyfe Selman'a geldi, o bir bostandayd. Ona, 'Ey Selman! Benim Raslullah'tan iittiim eyi tasdik etmene engel olan ey nedir?' diye sordu. Selman ona u cevab verdi: 'phesiz Rasulllah kzar ve ashabndan baz insanlar iin bir eyler syler, h ve honutluk hli ierisinde ashabndan baz kimseler hakknda bir eyler syler. Sen bu yavazgemeyecek misin? Bak bunun sonunda sen, insanlara baz insanlarn sevgisini, baz insanlarn da buzunu miras brakacaksn, ihtilf ve ayrlklara neden olacaksn. yi biliyoru Rasulllah bir defasnda hutbe irad etti ve 'fke halindeyken, mmetimden her kime hakaret etmi veya lanette bulunmusam, bilinsin ki ben de demolundanm, onlarn kzd gibi arm. Beni Allah, lemlere ancak rahmet olmam iin gnderdi. Ve ben onu kyamet gnnde siziiin dua (efaat) olarak kullanacam' buyurdu. Vallahi ya sen bu tutumundan vazgeersin, ya da ben durumu mer'e yazarm."28Medine'de, kimi zaman bedev aklnn ar yceltmeci mant geri dnyordu. Bu tr olaylareygamber'in olu brahim'in vefatnda yaanmt. Hz. Peygamber'in olu brahim'in ld glmas gerekleti. Bu beklenmeyen hadise, halk tarafndan tabiatn da Peygamber'in yasna irak ettiine bir iaret olarak kabul edildi. Fakat o, halkn "mahsus akln" eseri olan bu dncesinin yanlln vakit geirmeden tashih etti. ok acil durumlarda yapt eyi y25. Mslim, iir 41, 4/1767. Baz varyantlarnda "yekadu: neredeyse" szc yer alr. 16. i, es-Sira 3/51; Taberi, Tarih, 2/73; bn Sa'd, Tabakat, 1/501-502 ^.Mslim, Sahih 29.5, 3/1322 : Ebu Davud, Snne 10; Ahmed 5/437. MUHAMMEDbeye kt ve insanlara u uyary yapt: "Ay ve gne Allah'n ayetlerinden bir ayettir ve Muhammed'in olunun lm, ne de bir baka faninin doumu iin ayetim deitirir."29Bu rivayet, ayn zamanda Rasulllah'n tabiatn yasalarn okuyuunun da bir gstergesidir. t ar yceltneci gelenek, bu tr "makul" ve "mansus" ile rten rivayetleri deta boa in asrndan sonra u tr rivayetleri vaz etmekten geri kalmamtr: Taberani Esma bt. Umeys'

ten: "Rasulllah'a vahiy iniyordu. Ba Ali'nin kucanday-d. kindi namazn klamadan gnlllah dedi ki: 'Allah'm, o senin ve Eli'nin emri altndadr, gnei geri evir.' Esma ded: nce battn grdm, ardndan doduunu."30Burada cevab verilmesi gereken kimi sorular vardr ki, aslnda onlarn cevab bellidir. Hendek Sava srasnda, hem Rasulllah hem de tm savaa katlan mminler birden fazla vaktir ve akam olunca hepsini birlikte kaza etmilerdi. Faili dahi net belli olmayan bu haber de daha ncekiler gibi siyas taraftarlk kokuyor. Rivayetin her halkrda Ali ismine vurgusu bu zannmz pekitiriyor.te bir baka rnek: Ensar hanmlarndan mm'1-Al anlatyor: "Muhacirlerden hangisinin kie yerleecei konusunda Ensar arasnda ekilen kurada Osman b. Maz'un bize dt. nce iky sonra hastaland ve en sonunda vefat etti. Onu elbiseleriyle kefcnlemitik ki Rasulllah kageldi. Ben 'Allah sana rahmet etsin ey Ebu Saib! Sana ahidim,- kesinlikle Allah sana ikram edecektir' dedim. Peygamber 'Nereden biliyorsun?' diye sordu, ben de 'Bilmem ki vallahi!' dedim. yle dedi: 'Ona gelince,- ite imdi kendisine yakin gelmi, gerei grmtr. Bense, onun iin Allah'tan yalnzca hayr dilenirim. Ama, vallahi, b'n Elisi olduum hlde, Allah'n bana ve size ne yapacan bilemem!"31Aslnda onun bu tavr, kiiliini ina eden Kur'an'da, ok daha nceden yer alan bir talimatdayanmaktadr (Bkz. 46.9).29. Ebu Avanc, Msecl, 2/371.30. Syuti, d-Hsais 2/83 Taherani'deki rivayette Hz. Ali'nin namaz kld aktarlyor.31. Bubari, Tabir 95.27, 6/2575; Beyhaki; bn Hanbel vd. Haberin sonunda, mm'l-Al'mn, bu tecrbeden sonra yle dedii nakledilir: "Vallahi, bundan byle kimseyi tezkiye etmem!" ,....... ^42B. BR 'HIRSTYANLAMA TEMAYL' OLARAK AIRI YCELTMEPeygamberlik kurumu, insanlk tarihi boyunca iki tr tehditle kar karya gelmitir. Birinsi, grmezden gelme, onu tahkir etme, tehdit ve tacizle yldrma ve en nihayet hayatna kasdetme eklinde gerekleen peygamberin fizik varlna ynelik tehditlerdir. kincisi isirdii mesajn zn bozma, eksiltme ve artrma yoluyla onu tahrif etme eklinde gerekleenygamberin fizik varlndan ok onun tebli ettii vahye ynelik tehditlerdir. Biz daha ncme aldmz bir eserimizde, bu sapmann adn Yahudileme Temayl koymutuk.32lh mesaj saptrmaya ynelik en tehlikeli abalar, onu anlalr ve yaanr olmaktan uzak Bu abalarn hemen farkedilen biri vardr ki, yahudileme temayl adn verdiimiz de itesajn zn bozmaya, onu tahrif ve tahrip etmeye ynelik ak tehdittir. Fakat bir de, grnesaja ve onunla bizi buluturan peygamberlik kurumuna sayg ve sevgiye dayalym gibi duran, fakat sonucu itibaryla Yahudemeden daha vahim olan gizli ve zor fark edilir tr vardr bu tehdidin. Biz, onun adn "Hristiyanlama temayl" koyabiliriz.Her mminin kld her vakit namazda okuduu Fatiha'mn son ayetinde Allah'a snd iki tma asndan ikincisidir "Hristiyanlama".33 Yahudileme, peygamberlerin mesajna aka ka hayatlarna ve mesajlarna kasdetme biiminde 'ak dmanlk' eklinde tezahr ederken, Ha, bunun tam tersine peygamberi sevme ve yceltme eklinde tezahr etmektedir.Bu, her peygamberi ve getirdii ilh mesaj bekleyen en sinsi ve yakn tehlikedir. te bu hlike dolaysyladr ki, peygamberler dost dman herkese iki eyi hatrlatarak davete koyulardr: l Kendilerinin de birer insan olduklarn ve dolaysyla ardklar eyle nce kendur olduklarn. 2 Bu grevlerine karlk hibir cret talep etmediklerim. Son Peygamber'e bi mesaj, bizzat Kur'n'n talimatyla tekrar tekrar verdirilmektedir. (18.110; 41.6 ve 34.47; 42.23)Tarihin her dneminde ve her peygamberin mmetinde rastlanabilecek bir sapmaya "Hristiyanlama" adn vermemizin nedeni, bu sapma trnn tarihteki en tipik ve ar rneinin Hipisi olma iddiasndaki Hristiyanlar arasndan kmasdr. Kendisinden nceki peygamberin eri arasndan kan bu vahim sapma rnei Hz. Peygam-ber'i de ok tedirgin etmi olsa gerek , u kesin ve keskin talimat, kendisini sevenlere bir peygamber vasiyeti olarak brakmtr:32. Bkz. hrailoullanndan mmet-i Muhammed'e Yahudeme Temayl, 7. bask, Denge Yaynlan, ul.33. Hz. Peygamber'in p&* -~>^OM (:kendilerine gazaplamlan