N1/3/393,397 თბილისი, 2006 წლის 15 დეკემბერი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლე-გიამ კონსტანტინე ვარძელაშვილის (სხდომის თავმჯდომარე), ვახტანგ გვარამიას, ქეთევან ერემაძის (მომხსენებელი მოსამართლე) და ბესა-რიონ ზოიძის შემადგენლობით (სხდომის მდივანი ლილი სხირტლაძე),

2006 წლის 22, 27 და 29 დეკემბრის ღია სასამართლო სხდომე-ბზე, რომლებშიც მონაწილეობდნენ: მოსარჩელე ონისე მებონია და მისი წარმომადგენლები მანანა კობახიძე, თამარ გაბისონია და ნინო ელბაქიძე; მოსარჩელე ვახტანგ მასურაშვილის წარმომადგენელი ოთარ კახიძე; მოპასუხის - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგე-ნლები: საქართველოს პარლამენტის აპარატის იურიდიული დეპარტა-მენტის სასამართლოებში წარმომადგენლობის განყოფილების უფროსი ბათარ ჩანქსელიანი, ამავე განყოფილების წამყვანი სპეციალისტი მა-რინე რობაქიძე და მოწვეული სპეციალისტი ლევან კასრაძე, სპეციალი-სტები – ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივე-რსიტეტის ასოცირებული პროფესორი ირინე აქუბარდია, პროფესორი ოთარ გამყრელიძე და ადვოკატი იოსებ ბარათაშვილი,

განიხილა საქმე: “საქართველოს მოქალაქეები – ვახტანგ მასუ-რაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინა-აღმდეგ”.

დავის საგანია: ა) “საქართველოს სისხლის სამართლის საპრო-ცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის (მთლიანად) და მე-7 ნა-წილის (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) და ბ) “საქართველოს სა-მოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილის (მთლი-ანად) და მე-6 ნაწილის (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსა-დმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) კონსტი-ტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართე-ბით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 30 ივნისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის N393) მომართა მო-ქალაქე ვახტანგ მასურაშვილმა, ხოლო 11 ივლისს - მოქალაქე ონისე მებონიამ (რეგისტრაციის N397). 2006 წლის 20 ივლისის საოქმო ჩანა-წერით (N1/4/393,397), საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ სარჩელები მიიღო არსებითად განსახილველად და მათი ერთობლივად განხილვის მიზნით, გააერთიანა ერთ საქმედ.

კონსტიტუციური სარჩელების შემოტანის საფუძვლად მითითებუ-ლია საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ვ” ქვეპუნქტი, “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” სა-ქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის “ე” ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ა” ქვეპუნქტი, “საკო-ნსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის პი-რველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-10 მუხლის პირველი პუნქტი და მე-16 მუხლი.

კონსტიტუციური სარჩელების მიხედვით, დავის საგანს წარმო-ადგენს: “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 და მე-7 ნაწილები, რომელთა თანახმად: ა) “თუ სა-სამართლოს მიმართ გამოხატულია აშკარა და უხეში უპატივცემულობა, სხდომის თავმჯდომარეს (მოსამართლეს) შეუძლია გამოიტანოს განკა-რგულება პირის 30 დღე-ღამემდე ვადით დაპატიმრების შესახებ. აღნი-შნული განკარგულება დაუყოვნებლივ აღსრულდება. თუ განკარგულება გამოტანილ იქნა პროცესის მონაწილის მიმართ, სასამართლო სხდომა შეიძლება გადაიდოს აღნიშნული ვადით” (მე-6 ნაწილი);

ბ) “ამ მუხლით გათვალისწინებული სხდომის თავმჯდომარის (მო-სამართლის) განკარგულება მიიღება ადგილზე თათბირით, ხოლო სა-სამართლოს თავმჯდომარის განკარგულება – ზეპირი მოსმენის გარეშე და არ საჩივრდება” (მე-7 ნაწილი).

მოსარჩელე ვახტანგ მასურაშვილს 2006 წლის 22 ივნისს, “საქა-რთველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის საფუძველზე, მოსამართლის მიმართ გამოხატული აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო, ქ.თბილისის საქალაქო სასა-მართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის მოსამართლის გა-ნკარგულებით, შეეფარდა პატიმრობა 20 დღის ვადით. მოსარჩელის აზრით, თავისუფლების აღკვეთის შემფარდებელი მოსამართლე, საკი-თხის გადაწყვეტისას წარმოადგენს ერთდროულად დაზარალებულს, ბრალმდებელსა და საბოლოო მსაჯულს, რის გამოც იგი ვერ ჩა-ითვლება ობიექტურად და მიუკერძოებლად. ამ თვალსაზრისით, სა-დავო ნორმის მე-6 ნაწილი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუ-ციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს და “ადამიანის უფლებათა და ძირი-თად და თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლს, რომელიც განამტკიცებს პირის უფლებას სამართლიან, დამოუკიდებელ და მიუკე-რძოებელ სასამართლოზე.

მოსარჩელის აზრით, “საქართველოს სისხლის სამართლის სა-პროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი ეწინააღმდეგება საქა-რთველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს, ასევე მე-18 მუხლის პირველ პუნქტს, რადგან მოსამართლის მიერ ზეპირი მო-სმენის გარეშე და ადგილზე თათბირით გადაწყვეტილების მიღება გა-

მორიცხავს დამრღვევის მონაწილეობას ამ პროცესში, აგრეთვე მის შე-საძლებლობას, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით. გა-რდა ამისა, სადავო ნორმით, თავისუფლების შეზღუდვის კანონიერე-ბისა და დასაბუთებულობის აპელაციის შეუძლებლობა არსებითად ლა-ხავს პირის ხელშეუხებლობის უფლებას და უფლებას სამართლიან სა-სამართლოზე. მოსარჩელის აზრით, ამ ნაწილში სადავო ნორმები ეწი-ნააღმდეგება ასევე “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლე-ბათა დაცვის” კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტს და ამავე კონვე-ნციის მე-7 ოქმის მე-2 მუხლს, რომელთა თანახმადაც, თავისუფლების შეზღუდვის შემთხვევაში, პირს უნდა ჰქონდეს შესაბამისი გადაწყვეტი-ლების გასაჩივრების უფლება.

მოსარჩელე ონისე მებონიას, განსასჯელის ინტერესების დაცვისას, 2006 წლის 14 ივნისს, სადავო ნორმებზე დაყრდნობით, სიღნაღის რა-იონის მოსამართლის განკარგულებით შეეფარდა პატიმრობა 10 დღის ვადით. აღნიშნულ სარჩელშიც მოსარჩელის არგუმენტები სადავო ნო-რმის არაკონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით, გასაჩივრების შეუძლე-ბლობისა და დაცვის უფლების ხელყოფის ნაწილში, არსებითად იგი-ვეა, რაც ვახტანგ მასურაშვილისა.

მასურაშვილისგან განსხვავებით, მებონია დამატებით ითხოვს სსსკ-ის 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქა-რთველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, ვინაიდან სადავო ნორმით თავისუფლების შეზღუდვა ხდება მოსამა-რთლისა და სასამართლოს თავმჯდომარის განკარგულებით, რაც არ წარმოადგენს სასამართლოს გადაწყვეტილებას.

საქმის არსებითი განხილვის დროს მოსარჩელეებმა და მათმა წა-რმომადგენლებმა ისარგებლეს “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მეორე პუნქტით გათვა-ლისწინებული უფლებით, გაზარდეს სასარჩელო მოთხოვნა და მო-ითხოვეს “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 და მე-6 ნაწილების არაკონსტიტუციურად ცნობა, ვინაიდან ისინი “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” სა-დავო ნორმების იდენტურია.

გაზრდილი სასარჩელო მოთხოვნით გათვალისწინებული სადავო ნორმების თახმად: ა) “თუ სასამართლოს მიმართ გამოხატულია აშკარა და უხეში უპატივცემულობა, სხდომის თავმჯდომარეს (მოსამართლეს) შეუძლია გამოიტანოს განკარგულება პირის 30 დღე-ღამემდე ვადით დაპატიმრების შესახებ. განკარგულება აღსრულდება დაუყოვნებლივ, რაც არ დააბრკოლებს საქმის განხილვა-გადაწყვეტას”(მე-5 ნაწილი);

“ამ მუხლით გათვალისწინებული სხდომის თავმჯდომარის (მოსა-მართლის) განკარგულება მიიღება ადგილზე თათბირით და არ საჩი-ვრდება” (მე-6 ნაწილი).

საკონსტიტუციო სასამართლომ დააკმაყოფილა შუამდგომლობა.მოპასუხის აზრით, სასარჩელო მოთხოვნები არ უნდა დაკმაყოფი-

ლდეს. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლებმა საკუთარი პო-ზიცია დაასაბუთეს შემდეგი არგუმენტებით:

1) საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტში მოცე-მული ტერმინი “გადაწყვეტილება” ფართოდ უნდა განიმარტოს და სა-დავო ნორმებით გათვალისწინებული “განკარგულება” გადაწყვეტილე-ბის ერთ-ერთ სახედ უნდა ჩაითვალოს;

2) თავისუფლების აღკვეთის შეფარდების თაობაზე განკარგულე-ბის მიღება ადგილზე თათბირით და ზეპირი მოსმენის გარეშე არ ეწინა-აღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს, რა-დგან დაცვის უფლება პირს წარმოეშობა დაკავების/დაპატიმრების მო-მენტიდან, რის გამოც პირი ამ უფლებით ვერ ისარგებლებს დაპატიმრე-ბის შეფარდების თაობაზე გადაწყვეტილების გამოტანის პროცესში;

3) მართალია, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული განკარგუ-ლების გასაჩივრების შეუძლებლობასთან დაკავშირებით, მოპასუხემ არ ცნო სარჩელი, მაგრამ აღნიშნა, რომ საქართველოს პარლამენტში იხი-ლება კანონპროექტი, რომლის თანახმადაც თავისუფლების აღკვეთის თაობაზე განკარგულება გასაჩივრდება.

მოპასუხე ასევე არ დაეთანხმა მოსარჩელეთა არგუმენტებს სასამა-რთლოს მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებით.

საქმეზე მოწვეულმა სამივე სპეციალისტმა აღნიშნა, რომ პირისა-თვის თავისუფლების აღკვეთის შესახებ განკარგულების მიღება ადგი-ლზე თათბირით და ზეპირი მოსმენის გარეშე, არ აძლევს პირს შესა-ძლებლობას, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, რის გამოც ირღვევა უფლება სამართლიან სასამართლოზე და, შესაბამი-სად, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი და მესამე პუნქტები. სპეციალისტთა პოზიციები დაემთხვა ასევე მოსამართლის გა-ნკარგულების გასაჩივრების დაუშვებლობის საკითხზეც, რაც, მათი აზრით, აშკარა წინააღმდეგობაში მოდის როგორც საქართველოს კო-ნსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სასამა-რთლოსათვის მიმართვის უფლებასთან, ისე “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის” მე-6 მუხლთან. არა-ერთგვაროვანი იყო სპეციალისტთა მოსაზრებები სადავო ნორმებით გა-თვალისწინებული სამართალდარღვევის სახეობასთან დაკავშირებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლე-გიამ საქმის მასალების გაანალიზების, კონსტიტუციურ სარჩელებში წა-რმოდგენილი და მოპასუხე მხარის მიერ მოყვანილი არგუმენტების, სპეციალისტთა დასკვნების შეფასებისა და მტკიცებულებათა ურთი-ერთშეჯერების შედეგად დაადგინა გადაწყვეტილების მისაღებად სა-ჭირო გარემოებანი:

I. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, არაერთი ევრო-პული სახელმწიფოს (გერმანია, ავსტრია, იტალია და სხვა) საკონსტი-ტუციო სასამართლოების მსგავსად, ნორმატიული აქტის კონსტიტუცი-ურობის შეფასებისას ხელმძღვანელობს თანაზომიერების პრინციპით. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც მთლიანად ამ პრინციპს ეფუძნება.

თანაზომიერების პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს იდე-იდან მომდინარეობს და მისი ძირითადი დატვირთვა არის ადამიანის უფლებების შეზღუდვისას სახელმწიფოსთვის ფარგლების განსაზღვრა. ის უზრუნველყოფს თავისუფლებისა და მისი შეზღუდვის ერთგვარ გაწო-ნასწორებულ, თანაზომიერ დამოკიდებულებას და კრძალავს ადამიანის უფლებების იმაზე მეტად შეზღუდვას, რაც აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

თანაზომიერების პრინციპი ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის მა-რთლზომიერების შეფასების კონსტიტუციური კრიტერიუმია. ზუსტად ამიტომ მას კონსტიტუციური კონტროლისთვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის თანახმად: “სახე-ლმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამი-ანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით”. ეს ნორმა შეიძლება ჩა-ითვალოს თანაზომიერების პრინციპის ზოგად საფუძვლად, თუმცა ამო-მწურავად არ განსაზღვრავს მის მნიშვნელობას. ის კონკრეტულ შინა-არსს ზუსტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში იძენს, რა-დგან თანაზომიერების პრინციპი საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის წარმოადგენს განმსაზღვრელ კრიტერიუმს ამა თუ იმ ნორმატიული აქტით ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის თანაზომიერების და, შესაბამი-სად, კონსტიტუციურობის დადგენისას.

მოცემულ საქმეზეც საკონსტიტუციო სასამართლო შეაფასებს, და-ცული იქნა თუ არა თანაზომიერების პრინციპი სადავო ნორმებით ისეთი ფუნდამენტური უფლებების შეზღუდვისას, როგორებიცაა, ადამიანის პი-რადი ხელშეუხებლობის უფლება და უფლება სამართლიან სასამა-რთლოზე. თავისთავად, ეს უფლებები, ისევე როგორც სახელმწიფო ხე-ლისუფლების მხრიდან მათი ფარგლების თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად დადგენა და დაცვის ადეკვატური პროცედურებით უზრუ-ნველყოფა, უშუალოდ უკავშირდება სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს და მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მის არსს.

II. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-

ე მუხლის მე-7 ნაწილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსა-დმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) და “საქა-რთველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნა-წილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) ეწინააღმდეგება საქა-რთველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებს და მე-18 მუხლის პირველ პუნქტს შემდეგ გარემოებათა გამო:

1. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, “ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავი-სუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს”. ეს ნორმა ადგენს უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, რომლის შინაარსი და ფა-რგლები განსაზღვრულია თავად კონსტიტუციით და საერთაშორისო-სა-მართლებრივი აქტებით. კერძოდ, ეს უფლება არა მხოლოდ სასამა-რთლოსადმი მიმართვის (სარჩელის შეტანის) შესაძლებლობას გული-სხმობს, არამედ უზრუნველყოფს ადამიანის სრულყოფილ სამართლე-ბრივ დაცვას. სამართლიანი სასამართლოს უფლება, პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებას და სამართლებრივ შეფასე-ბას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს. ამასთან, იმისათვის რომ შედგეს კონკრეტული დავის სამართლიანი განხილვა და მიღებულ იქნეს ობიექტური გადაწყვეტილება, ეს უფლება მოიცავს შესაძლებლო-ბათა შემდეგ მინიმუმს: პირის უფლებას, მიმართოს სასამართლოს, მო-ითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა, გამოთქვას თა-ვისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვე-ობით, სასამართლო განხილვა მოხდეს გონივრულ, შემჭიდროებულ ვა-დებში და საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა, მიუკერძოებელმა სასა-მართლომ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთ გადაწყვე-ტილებაში განუმარტავს სამართლიანი სასამართლოს შინაარსი და ფა-რგლები “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის შესაბამისი დებულებებისა და ადამიანის უფლებათა ევრო-პული სასამართლოს პრეცედენტების გაანალიზების საფუძველზე. 2004 წლის 2 დეკემბერის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “შპს “უნისერვისი” სა-ქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” საქართველოს საკონსტიტუ-ციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ “ევროპის საბჭოს “ადამიანის უფლე-ბათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” 1950 წლის 4 ნოემბრის კონვენცია (საქართველოსთვის ძალაშია 1999 წლის 20 მაისიდან) სრულ უფლებას აძლევს მხარეებს, საკონსტიტუციო სასამართლოს წი-ნაშე თავიანთი არგუმენტები ევროპული კონვენციის ნორმებით გაამყა-რონ. აღნიშნული ვრცელდება აგრეთვე ადამიანის უფლებათა ევრო-პული კომისიისა და ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართა-

ლზე, რომლითაც დაზუსტებულია ევროპული კონვენციით გათვალისწი-ნებული უფლებების შინაარსი და მოცულობა”.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, ამჯერადაც, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის დადგენისას, შეაფასებს მათ მიმართებას კონვენციის შესაბამის დებულებებთან. სამართლიანი სასამართლოს კონსტიტუციურ უფლებას განმარტავს“ადამიანის უფლებათა და ძირი-თად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლი, რომლის პი-რველი პუნქტის თანახმად: “სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ან წარდგენილი ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას, ყველას აქვს გონივრულ ვადაში მისი საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება კა-ნონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სა-სამართლოს მიერ”.

საკონსტიტუციო სასამართლო საჭიროდ მიიჩნევს განმარტოს, ვრცელდება თუ არა სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ ურთიერთო-ბებზე სასამართლოსადმი მიმართვის კონსტიტუციური უფლება იმ ფა-რგლებში, როგორც ამას ადგენს “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ და, მანამდე ევროპუ-ლმა კომისიამ, კონვენციის მე-6 მუხლის დებულებები განვრცობითად განმარტეს იმ საფუძველზე, რომ აღნიშნულ მუხლს დემოკრატიის ფუ-ნქციონირებისათვის ფუძემდებლური მნიშვნელობა აქვს. “მართლმსაჯუ-ლების სამართლიან განხორციელებაზე უფლებას იმდენად მნიშვნელო-ვანი ადგილი უკავია კონვენციის მნიშვნელობით დემოკრატიულ საზო-გადოებაში, რომ მე-6 მუხლის შეზღუდვითი განმარტება მისი დებულე-ბების მიზნებსა და დანიშნულებასთან შეუსაბამო იქნებოდა” (იხ., inter alia, 1970 წლის 17 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე “დელკური ბე-ლგიის წინააღმდეგ”, 25-ე პუნქტი).

მე-6 მუხლი უზრუნველყოფს სამართლიან სასამართლო განხი-ლვას პირის წინააღმდეგ წაყენებული სისხლის სამართლის ბრალდების განსაზღვრისას. თუმცა “სისხლისსამართლებრივი ბრალდება” კონვე-ნციის მნიშვნელობით ავტონომიური ხასიათისაა და გამოიყენება იმი-სგან დამოუკიდებლად, როგორია ამ ტერმინის განსაზღვრება კონკრე-ტული ქვეყნის ეროვნულ კანონმდებლობაში. inter alia, 1980 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “დევეერი ბელგიის წინა-აღმდეგ” სასამართლომ განაცხადა, რომ სიტყვა “ბრალდებას” უნდა მიეცეს არსებითი და არა ფორმალური მნიშვნელობა, სასამართლომ უნდა გამოიძიოს, თუ რა არის გარეგნულ მხარეს იქით და გამოიძიოს მოცემული სამართალწარმოების რეალური ასპექტები (44-ე პუნქტი). ამ

ტერმინის ავტონომიურ მნიშვნელობაზე მიუთითებს არაერთი პრეცედე-ნტი (იხ., inter alia, 1997 წლის 29 აგვისტოს გადაწყვეტილებები საქმე-ებზე: “ა.პ., მ.პ. და თ.პ. შვეიცარიის წინააღმდეგ”, 39-ე პუნქტი; “ე.ლ., რ.ლ. და ჟ.ო.-ლ. შვეიცარიის წინააღმდეგ”, 44-ე პუნქტი).

თუ ბრალდება მოპასუხე სახელმწიფოს ეროვნული კანონმდებლო-ბით განისაზღვრება როგორც სისხლისსამართლებრივი, მე-6 მუხლის მოქმედება სამართალწარმოებაზე გავრცელდება. თუმცა ასეთი კვალი-ფიკაციის არარსებობას არ აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა მე-6 მუ-ხლით გათვალისწინებული სამართლიანი სასამართლო განხილვის გა-რანტიების შემხებლობისთვის. 1976 წლის 8 ივნისის გადაწყვეტილე-ბაში საქმეზე “ენხელი და სხვები ნიდერლანდების წინააღმდეგ” ევრო-პულმა სასამართლომ განაცხადა: “თუ ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს ექნებოდათ შესაძლებლობა, თავიანთი მიხედულებით დაეკვალიფიცი-რებინათ დანაშაული დისციპლინურად სისხლისსამართლებრივის ნა-ცვლად, ანდა “შერეული” დანაშაულის ჩამდენის მიმართ ეწარმოები-ნათ დისციპლინური დევნა, სისხლისსამართლებრივის ნაცვლად, მე-6 და მე-7 მუხლების ფუძემდებლური დებულებების მოქმედება-არმოქმე-დება მათ სუვერენულ ნებას დაექვემდებარებოდა. ასეთ ფართო მიხე-დულებას შეეძლო კონვენციის მიზანსა და დანიშნულებასთან შეუსაბამო შედეგი გამოეწვია” (81-ე პუნქტი).  იმავე საქმეზე დადგინდა, რომ სამართლის უზენაესობაზე დაფუ-ძნებულ საზოგადოებაში, ქმედება, რომლისთვისაც პასუხისმგებლობის ზომად თავისუფლების აღკვეთა შეიძლება იქნეს შეფარდებული, სი-სხლის სამართლის სფეროს განეკუთვნება (82-ე პუნქტი). ხოლო 1994 წლის 23 მარტის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “რავსნბორგი შვედეთის წინააღმდეგ” ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა: “მიუხედავად აკრძა-ლული ქმედების არასისხლისსამართლებრივი ხასიათისა, იმ სანქციის სიმკაცრის ბუნების და ხარისხის გამო, რომელიც შეიძლება დაკისრე-ბოდა პირს... შეიძლება საქმე სისხლისსამართლებრივ სფეროს განეკუ-თვნოს” (35-ე პუნქტი).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციური სა-რჩელის მიზნებისთვის საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს სტრა-სბურგის სასამართლოს მიდგომას და მიიჩნევს, რომ, ვინაიდან სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგე-ბლობის სახით დადგენილია თავისუფლების აღკვეთა (პატიმრობა 30 დღე-ღამემდე ვადით), მასზე უნდა გავრცელდეს კონვენციის მე-6 მუ-ხლის მოქმედება.

სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება არ არის აბსოლუტური. ამასთან დაკავშირებით, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამა-რთლომ დაადგინა, რომ სასამართლოს ხელმისაწვდომობაზე უფლება საჭიროებს სახელმწიფოს მხრიდან რეგლამენტაციას, რომელიც შე-

იძლება განსხვავდებოდეს დროისა და ადგილის, საზოგადოებისა და პირის მოთხოვნილებებისა და რესურსების მიხედვით. ამასთან, inter alia, 1985 წლის 28 მაისის გადაწყვეტილებით, საქმეზე “აშინგდეინი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ” ევროპულმა სასამართლომ გა-ნსაზღვრა უფლების შეზღუდვის ზოგადი ფარგლები: შეზღუდვები შეესა-ბამება მე-6 მუხლს იმ შემთხვევაში, თუ ა) ემსახურება კანონიერ მიზანს, ბ) დაცულია გონივრული თანაბარზომიერება დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის (57-ე პუნქტი). ამ პირობების დაცვა აუცილე-ბელია, რადგან შეზღუდვები არ უნდა ამცირებდეს პირისათვის ნებადა-რთულ ხელმისაწვდომობას იმ ზღვრამდე, რომ თავად უფლების არსი შეილახოს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მოცემულ საქმეზე უნდა გაარკვიოს, რა არის სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შე-ზღუდვის კანონიერი მიზანი და დაცულია თუ არა გონივრული თანაზო-მიერება ამ მიზანსა და დაწესებულ შეზღუდვას შორის.

სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვის კანონიერ მი-ზანს წარმოადგენს: ქმედითი, სწრაფი, ეფექტიანი მართლმსაჯულების განხორციელება, სასამართლოში წესრიგის უზრუნველყოფა, სასამა-რთლოსადმი გამოხატული აშკარა და უხეში უპატივცემულობის აღკვეთა და მისი ავტორიტეტის დაცვა.

ამ მიზნის მიღწევის საშუალებად კანონმდებელმა შეარჩია ზეპირი მოსმენის გარეშე ან ადგილზე თათბირით სხდომის თავმჯდომარის (მო-სამართლის) ან სასამართლოს თავმჯდომარის მიერ განკარგულების მიღება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო-მხატველი პირისთვის 30 დღე-ღამემდე ვადით თავისუფლების აღკვე-თის შეფარდების შესახებ, რომელიც არ საჩივრდება.

იმის დასადგენად, არსებობს თუ არა გონივრული თანაზომიერება ზემოაღნიშნულ მიზანსა და შეზღუდვის საშუალებებს შორის და, შესაბა-მისად, იმის გასარკვევად, სადავო ნორმებით უზრუნველყოფილია თუ არა სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობის შესაძლე-ბლობა, საკონსტიტუციო სასამართლო შეაფასებს სამართლიანი სასა-მართლოს მხოლოდ იმ ასპექტებს, რომლებთან მიმართებითაც მოსა-რჩელეს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია სადავო ნორმები. ესენია: 1) პი-რის უფლება, იცოდეს რისთვის ეკისრება პასუხისმგებლობა და ჰქო-ნდეს შესაძლებლობა, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვე-ობით, როდესაც წყდება მისთვის თავისუფლების აღკვეთის შეფარდე-ბის საკითხი. 2) სასამართლოს მიუკერძოებლობა; 3) სასამართლოს გა-დაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის

მე-3 პუნქტს, რომლის თანახმადაც “დაცვის უფლება გარანტირებუ-ლია”.

დაცვის უფლება სამართლიანი სასამართლოს შემადგენელი არსებითი ელემენტია და, ზოგადად, გულისხმობს პირის შესაძლებლო-ბას, დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ არჩეული დამცველის მეშვე-ობით.

მოსარჩელეებს “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი და “საქართველოს სამოქა-ლაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილი არაკონსტი-ტუციურად მიაჩნიათ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით იმის გამო, რომ თავისუფლების აღკვეთის შესა-ხებ გადაწყვეტილების გამოტანა ხდება ზეპირი მოსმენის გარეშე (გა-თვალისწინებულია მხოლოდ “საქართველოს სისხლის სამართლის სა-პროცესო კოდექსის” სადავო ნორმით) და ადგილზე თათბირით (გა-თვალისწინებულია ორივე სადავო ნორმით), რაც პირს არ აძლევს შე-საძლებლობას, იყოლიოს დამცველი, მიეცეს საკმარისი დრო და საშუ-ალება, რათა განახორციელოს ეფექტური დაცვა პირადად ან მის მიერ არჩეული დამცველის მეშვეობით. ამასთან, მას დაკავებისთანავე არ გა-ნემარტება კონსტიტუციით აღიარებული მისი უფლებები.

საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ დაეთანხმება მოპასუხე მხარის მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ სადავო ნორმა “არ ეწინა-აღმდეგება დაცვის უფლებას გამომდინარე იქიდან, რომ დაცვის უფლება წარმოიშობა პირის “დაკავების მომენტიდან” და არა იმ მომე-ნტიდან, როდესაც პირის დაკავების საკითხი წყდება”.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვა-ლისწინებული დაცვის უფლება არ შემოიფარგლება საქართველოს კო-ნსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტის პირობებით, რომელთა თანა-ხმად, “დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს დაკავების ან დაპატიმრები-სთანავე უნდა განემარტოს მისი უფლებები და თავისუფლების შეზღუ-დვის საფუძველი. მას დაკავების ან დაპატიმრებისთანავე შეუძლია მო-ითხოვოს დამცველის დახმარება, რაც უნდა დაკმაყოფილდეს”. მა-რთლაც, ამ დებულების მიხედვით, პირს დაცვით სარგებლობის უფლება უჩნდება დაკავების ან დაპატიმრების მომენტიდან. თუმცა ეს არ გამორიცხავს პირის უფლებას, ისარგებლოს დაცვის შესაძლებლო-ბით მისთვის თავისუფლების აღკვეთის შეფარდებისას, ისე, როგორც ამას ითვალისწინებს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტი და “ადა-მიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლი, რომლის მე-3 პუნქტის თანახმად:

“ყოველ პირს, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანა-შაულის ჩადენა, აქვს, სულ მცირე, შემდეგი უფლებები:

a) მისთვის გასაგებ ენაზე დაუყოვნებლივ და დაწვრილებით ეცნო-ბოს წარდგენილი ბრალდების არსი და საფუძველი;

b) ჰქონდეს საკმარისი დრო და შესაძლებლობანი საკუთარი და-ცვის მოსამზადებლად;

c) დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ არჩეული წარმომადგე-ნლის მეშვეობით, ან, თუ მას არ გააჩნია საკმარისი საშუალება იურიდი-ული მომსახურების ასანაზღაურებლად, უფასოდ ისარგებლოს ასეთი მომსახურებით, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერე-სები”.

საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხის იმ პოზი-ციასაც, რომ, თუ პირს მიეცემა აღნიშნული განკარგულების გასაჩივრე-ბის უფლება, ამით მოიხსნება პრობლემა, რადგან პირს დაპატიმრების მომენტიდან ექნება დაცვით სარგებლობის შესაძლებლობა, როგორც ამას ითვალისწინებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტი.

ამასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ შემთხვევაში განკარგულე-ბის გასაჩივრების შესაძლებლობა რომც არსებობდეს, დაპატიმრების მომენტიდან პირის დაუყოვნებლივი უზრუნველყოფა დამცველით ვერ ამოწურავს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნებს, რა-დგან ეს უკანასკნელი გულისხმობს პირის დაცვის უფლებას იმ დროსაც, როდესაც მას სასამართლომ კონკრეტული სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობა უნდა დააკისროს.

მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუ-ნქტი მოიცავს მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტს, თუმცა არ შემოიფარგლება ამ ნორმით დადგენილი მოთხოვნებით, ის გაცილებით ფართოა და ითვა-ლისწინებს პირის შესაძლებლობას, ისარგებლოს დაცვით იმ შემთხვე-ვაშიც, როდესაც მას სასამართლოში თავისუფლების აღკვეთას უფა-რდებენ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სა-დავო ნორმით (“საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კო-დექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი) გათვალისწინებული ზეპირი მო-სმენის გარეშე თავისუფლების აღკვეთის შეფარდება ზღუდავს პირის შესაძლებლობას, დაესწროს პროცესს და გამოთქვას მოსაზრებები ამა-სთან დაკავშირებით, რაც სამართლიანი სასამართლოს უმნიშვნელოვა-ნეს პირობას წარმოადგენს. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ შე-მთხვევაში, უფლება საქმის ზეპირ მოსმენაზე შეიძლება შეიზღუდოს. კე-რძოდ: სისხლის სამართლის საქმის განხილვა განსასჯელის დაუსწრე-ბლად შეიძლება ნებადართული იქნეს გამონაკლის შემთხვევებში, თუ ხელისუფლების ორგანოები მოქმედებდნენ სათანადოდ ოპერატი-

ულად, მაგრამ ვერ შეძლეს გაეფრთხილებინათ პირი სასამართლო მო-სმენის შესახებ (1985 წლის 12 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე “კოლოზა იტალიის წინააღმდეგ”). აგრეთვე განსასჯელის დაუსწრე-ბლად სასამართლო განხილვა დაიშვება მართლმსაჯულების განხო-რციელების ინტერესებში ავადმყოფობის ზოგიერთ შემთხვევაში (ადა-მიანის უფლებათა ევროპული კომისიის 1978 წლის 8 ივლისის განჩი-ნება საქმეზე “ენსლინი და სხვები გერმანიის ფედერაციული რესპუბლი-კის წინააღმდეგ”). მხარეს შეუძლია, თავად თქვას უარი ამ უფლებაზე, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა უარის თქმა ეჭვს არ იწვევს და თან ახლავს მინიმალური გარანტიები აღნიშნული უფლების მნიშვნე-ლობის გათვალისწინებით (1993 წლის 23 ნოემბერის გადაწყვეტილება “პუატრიმოლი საფრანგეთის წინააღმდეგ”). ამასთან, თუ განსასჯელი უარს ამბობს დასწრებაზე, მას უნდა ჰქონდეს უფლება იურიდიულ წა-რმომადგენლობაზე (იხ., 1994 წლის 22 სექტემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე “პელადოა ნიდერლანდების წინააღმდეგ”, სადაც ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის და მე-3 პუ-ნქტის “გ” ქვეპუნქტის დარღვევები).

ზედა ინსტანციაში ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა ასევე ყოვე-ლთვის არ ჩაითვლება კონსტიტუციური უფლების შელახვად, თუ და-ცვით სარგებლობის შესაძლებლობა უზრუნველყოფილი იყო თავისუ-ფლების აღკვეთის შეფარდების პროცესში. ამასთან დაკავშირებით, ნი-შანდობლივია, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მსჯავრდებულის დასწრებას სააპელაციო სტადიაზე ისე მნიშვნელოვნად არ მიიჩნევს, როგორც პირველი ინსტანციის განხილვისას. თუ სააპელა-ციო სასამართლო განიხილავს მხოლოდ სამართლებრივ საკითხებს, მოსმენა მსჯავრდებულის თანდასწრებით არ არის აუცილებელი. გა-ნსხვავებული შემთხვევაა, როცა სააპელაციო სასამართლო საქმის ფა-ქტობრივ გარემოებებსაც იხილავს. საკითხის შეფასებისას, აქვს თუ არა პირს დასწრების უფლება, ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რამდენად სჭირდება სააპელაციო სასამა-რთლოს მისი დასწრება ფაქტების დასადგენად.

საბოლოოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მი-აჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, პირს, რომელსაც თავისუფლების აღკვეთას უფარდებენ, უნდა ჰქონდეს საკუთარი თავის დასაცავად პოზიციის პირადად გამოხა-ტვის ან/და დამცველით უზრუნველყოფის უფლება, რისი მიღწევაც, უმე-ტეს შემთხვევაში, პრაქტიკულად შეუძლებელია, როდესაც საქმე განიხი-ლება ზეპირი მოსმენის გარეშე ან ადგილზე თათბირით. მართალია, არის გამონაკლისებიც, როდესაც ზეპირი მოსმენა არ არის აუცილე-ბელი (ზემოთ მივუთითეთ ასეთ შემთხვევებზე). ასევე, შესაძლოა, ადგი-ლზე თათბირით გადაწყვეტილების მიღებით არ დაირღვეს დაცვის

უფლება, მაგალითად, იმ შემთხვევაში, თუ საქმეში მონაწილე მხარე, რომელსაც სასამართლოს უპატივცემულობისთვის უფარდებენ თავისუ-ფლების აღკვეთას, დარბაზში იმყოფება დამცველთან ერთად. მაგრამ, ამასთან, აუცილებლად გასათვალისწინებელია შემდეგი გარემოება: დაცვით უზრუნველყოფა გულისხმობს არა მხოლოდ ფიზიკურად და-მცველის ყოლას, არამედ დაცვისთვის ადეკვატურად მომზადების შესა-ძლებლობასაც. ამიტომ კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს მინი-მალურ, ამასთან გონივრულ, საკმარის დროს იმისათვის, რომ პირს ჰქონდეს შესაძლებლობა, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვე-ობით.

2003 წლის 29 იანვარის საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები ფირუზ ბერიაშვილი, რევაზ ჯიმშერიშვილი და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ დაცვის მხარეს უნდა მი-ეცეს გონივრული, საკმარისი დრო და შესაძლებლობა, განახორცი-ელოს სრულფასოვანი დაცვა, რაც გულისხმობს ისეთ დროს და შესა-ძლებლობას, რომელიც სისხლის სამართლის ყოველი კონკრეტული საქმის სირთულიდან გამომდინარე, დაცვის მხარეს მისცემდა სრულფა-სოვანი მომზადების შესაძლებლობას”.

ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო კოლეგია მიუთითებს ადა-მიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პოზიციაზე: “კონვენცია მოწოდებულია უზრუნველყოს არა თეორიული ან ილუზორული უფლე-ბები, არამედ მათი პრაქტიკული და ეფექტური განხორციელება. ეს გა-ნსაკუთრებით სამართლიანია დაცვის უფლებასთან მიმართებით, “რო-მელსაც განსაკუთრებული ადგილი უკავია დემოკრატიულ საზოგადო-ებაში, ისევე როგორც თავად უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, რომლიდანაც ის გამომდინარეობს” (1980 წლის 13 მაისის გადაწყვე-ტილება საქმეზე “არტიკო იტალიის წინააღმდეგ”, 33-ე პუნქტი).

“საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო საპრო-ცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილი არ აკმაყოფილებს ზემო-აღნიშნულ მოთხოვნებს და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუ-ციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს.

მიუხედავად ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლო საჭიროდ მი-იჩნევს, აღნიშნოს, რომ მსგავსი კატეგორიის საქმეებზე ე.წ. “გამარტი-ვებული სამართალწარმოების” პროცედურა ფართოდაა გავრცელე-ბული როგორც კონტინენტური, ისე საერთო სამართლის ქვეყნებში. ეს პროცედურა გულისხმობს, რომ სხდომის თავმჯდომარე (მოსამართლე) უფლებამოსილია, დაუყოვნებლივ მიიღოს ზომები სამართალდარღვე-ვის აღსაკვეთად. თუმცა სახელმწიფოთა უმეტესობის კანონმდებლობა გამარტივებული პროცედურით თავისუფლების აღკვეთის შეფარდების

დროს ითვალისწინებს პირის იმ პირობებით უზრუნველყოფის მინიმუმს, რასაც ითხოვს უფლება სამართლიან სასამართლოზე. კერძოდ, რიგ სა-ხელმწიფოებში (აშშ, ინგლისი, შოტლანდია და სხვა) ეს პირობებია: 1. საქმის განხილვის შეჩერება და მცირე დროის გამოყოფა, რათა პირი დაუფიქრდეს თავის ქცევას და გააანალიზოს იგი; 2. მოსამართლის ვა-ლდებულება, დეტალურად ამცნოს პირს სამართალდარღვევის შინა-არსისა და მისთვის გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის ზომის თა-ობაზე; 3. პირის შესაძლებლობა, წარმოადგინოს განმარტებები მისი ქმედების შესახებ ან/და ბოდიში მოიხდოს; 4. იურიდიული წარმომა-დგენლობის საკითხის გადაწყვეტა.

მსგავს გამოცდილებას იზიარებს არაერთი სახელმწიფო, თუმცა კონტინენტური სამართლის უმეტეს ქვეყნებში ძირითად საქმეს სასამა-რთლოს უპატივცემულობის საქმე ცალკე წარმოებად გამოეყოფა და შე-საბამისი უფლებამოსილი ორგანო მასზე ადმინისტრაციულ ან სისხლის სამართალწარმოებას იწყებს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუ-ციო სასამართლოს აზრით, მიუხედავად სასამართლოსადმი გამოხა-ტული უპატივცემულობის აღკვეთის საკითხზე სახელმწიფოთა არა-ერთგვაროვანი მიდგომისა, ნებისმიერ შემთხვევაში, მთავარი, რაზეც დემოკრატიული ქვეყნები ამახვილებენ ყურადღებას არის ის, რომ სახე-ლმწიფოში ისეთი უმნიშვნელოვანესი მიზნის მიღწევა და დაცვა, როგო-რიცაა სასამართლოს ავტორიტეტი და ქმედითი მართლმსაჯულება, არ უნდა მოხდეს ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების შელახვის ხარჯზე.

საქართველოშიც ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების ადეკვა-ტური დაცვა ხელისუფლების კონსტიტუციური ვალდებულებაა.

3. სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ კოლეგიის წევრთა შო-რის სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას გამოვლინდა აზრთა სხვადასხვაობა სასამართლოს მიუკერძოებლობის საკითხთან დაკავშირებით.

მოსამართლეთა ერთ ნაწილს (ქეთევან ერემაძეს და კონსტანტინე ვარძელაშვილს) მიაჩნია, რომ სადავო ნორმები არ ეწინააღმდეგება სა-მართლიანი სასამართლოს ერთ-ერთ უმთავრეს პრინციპს – სასამა-რთლოს მიუკერძოებლობას შემდეგ გარემოებათა გამო:

მოსამართლეები არ ეთანხმებიან მოსარჩელის მოსაზრებას იმა-სთან დაკავშირებით, რომ მოსამართლე, რომლის მიმართაც გამოხატუ-ლია “აშკარა და უხეში” უპატივცემულობა, თავისუფლების აღკვეთის შე-სახებ განკარგულების გამოტანისას, აუცილებლად იქნება მიკერძო-ებული, რადგან ის ერთდროულად გამოდის დაზარალებულის, ბრა-ლმდებლის და მსაჯულის როლში.

სამართლიან სასამართლოზე უფლების ხელმისაწვდომობას მნი-შვნელოვანწილად განსაზღვრავს სასამართლოს მიუკერძოებლობა.

ზოგადად, სასამართლოს მიუკერძოებლობას უდიდესი მნიშვნე-ლობა აქვს დემოკრატიულ, სამართლებრივ სახელმწიფოში და ზუსტად ეს კრიტერიუმია გადამწყვეტი სასამართლო ხელისუფლების მიერ სა-ზოგადოებაში ნდობის მოსაპოვებლად. ამიტომაც, საქართველოს კო-ნსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლის პი-რველი პუნქტი სასამართლოებისგან მიუკერძოებლობას მოითხოვენ.

ეროვნული სასამართლოს მიუკერძოებლობის შეფასებისათვის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იყენებს სუბიექტურ და ობიექტურ ტესტს (იხ., inter alia, 1989 წლის 24 მაისის გადაწყვეტი-ლება საქმეზე “ჰაუშილდტი დანიის წინააღმდეგ”, 46-ე პუნქტი; ასევე 1982 წლის 1 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე “პიერსაკი ბელგიის წინააღმდეგ”, 30-ე პუნქტი). ორივე მათგანის შინაარსი არაერთხელ დაზუსტდა პრაქტიკაში. კერძოდ, სუბიექტური ტესტი კონკრეტული სა-ქმის მიმართ მოსამართლის პირად დამოკიდებულებას, მრწამსს ასა-ხავს. ზოგადად, ითვლება, რომ მოსამართლე მიუკერძოებელია, ვიდრე საპირისპირო არ დამტკიცდება (იხ., inter alia, 1989 წლის 24 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე “ჰაუშილდტი დანიის წინააღმდეგ”, 47-ე პუ-ნქტი), ანუ წარმოდგენილი უნდა იქნეს კონკრეტული მტკიცებულებები, რომლითაც დადასტურდება, რომ მოსამართლე მოქმედებდა მიკერძო-ებით, განმცხადებლის ინტერესების საწინააღმდეგოდ, მაგალითად, გა-მოხატავდა არაკეთილგანწყობილ დამოკიდებულებას მის მიმართ ან პირადი მიზნებიდან გამომდინარე, საქმის განხილვა დაიქვემდებარა.

ობიექტური ტესტით კი უნდა დამტკიცდეს, რომ მოსამართლის ქცე-ვისგან დამოუკიდებლად არის ფაქტები, რომლებმაც შეიძლება გამო-იწვიონ ეჭვი მისი მიკერძოების შესახებ. ამასთან დაკავშირებით, მიკე-რძოების გარეგნულ ნიშნებსაც შეიძლება ჰქონდეს მნიშვნელობა (1993 წლის 24 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე “ფეი ავსტრიის წინა-აღმდეგ”, 30-ე პუნქტი). ობიექტური მიუკერძოებლობის დასადგენად გა-ნმცხადებლის ვარაუდი მიკერძოების შესახებ მნიშვნელოვანია, მაგრამ არა გადამწყვეტი. მთავარია, შესაძლებელია თუ არა აღნიშნული ეჭვის ობიექტურად გამართლება.

მიგვაჩნია, რომ ზოგადად, ობიექტური და სუბიექტური ტესტით მო-სამართლის მიუკერძოებლობის საკითხის შეფასებას ძალზე დიდი მნი-შვნელობა აქვს ყოველი კონკრეტული საქმის შესწავლისას. თუმცა ამ გარემოებების დადგენა ვერ გამოდგება კონკრეტული ნორმის კონსტი-ტუციურობის შეფასებისათვის განმსაზღვრელ კრიტერიუმად.

სადავო ნორმების თანახმად, პირისათვის პატიმრობის შეფარდება ხდება “სასამართლოს” და არა მოსამართლის მიმართ გამოხატული აშკარა და უხეში უპატივცემულობისათვის. ტერმინი “სასამართლო”, ყველა შემთხვევაში, არ გულისხმობს მხოლოდ კონკრეტული საქმის გა-

ნმხილველ მოსამართლეს. ის სუბიექტთა გაცილებით ფართო წრეს მო-იცავს – მოსამართლეს, მხარეებს და სამართლაწარმოების სხვა მონა-წილეებს, დარბაზში დამსწრე პირებს. შესაბამისად, სასამართლოსადმი უპატივცემულობა შესაძლებელია გამოიხატოს არა მარტო მოსამა-რთლის, არამედ ზემოთ დასახელებული ნებისმიერი პირის მიმართ.

როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმების მიზანს წარმოადგენს მართლმსაჯულების სრულყოფილად და ეფექტურად განხორციელები-სათვის ხელის შეწყობა, სასამართლო სხდომის ჩატარების უზრუნვე-ლყოფა, რაც, საბოლოო ჯამში, ემსახურება ზოგადად სასამართლო ხე-ლისუფლების ავტორიტეტის დაცვას. ეს მიზანი იდენტურია ნებისმიერი სუბიექტის წინააღმდეგ უპატივცემულობის აღკვეთისას და, ბუნებრივია, გადამწყვეტი უნდა იყოს მაშინაც, როდესაც სასამართლოსადმი უპატი-ვცემულობა გამოიხატება მოსამართლის, როგორც პიროვნების, მისი პატივისა და ღირსების წინააღმდეგ. ბუნებრივია, ამ შემთხვევაშიც კი აუცილებლად უნდა მოქმედებდეს მოსამრთლის მიუკერძოებლობის პრეზუმფცია, რადგან ის მართლმსაჯულების განხორციელებისას განა-სახიერებს სასამართლოს, შესაბამისად, არა აქვს უფლება, იყოს სუბი-ექტური და გამოიტანოს არასწორი, არასამართლიანი გადაწყვეტი-ლება. ეს, პირველ რიგში, აუცილებელია მისი და მთლიანად სასამა-რთლო ხელისუფლების ავტორიტეტისთვის.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არასწორია იმის ცალსახად მტკიცება, რომ მოსამართლე სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ ყველა შემთხვევაში იქნება აუცილებლად მიკერძოებული. ამის დარწმუ-ნებით მტკიცება არც მაშინ შეიძლება, როდესაც უპატივცემულობა გამო-ხატულია მოსამართლის პიროვნების წინააღმდეგ. მართალია, მოსამა-რთლის მიუკერძოებლობის პრეზუმფციის მიუხედავად, ცალკეულ შე-მთხვევაში ის შესაძლოა ვერ იყოს ობიექტური, მაგრამ ნებისმიერ შე-მთხვევაში, ეს დამოკიდებულია არა სადავო ნორმის შინაარსზე, არა-მედ თავად მოსამართლეზე და მის დამოკიდებულებაზე ამ თანამდებო-ბის, მთლიანად სასამართლო ხელისუფლების მიმართ, აქედან გამო-მდინარე, მის უნარზე, სამოსამართლო უფლებამოსილების განხორცი-ელებისას არ დაექვემდებაროს პიროვნულ, სუბიექტურ ფაქტორებს. ისეთი გარემოებების არსებობის შემთხვევაში, რომლებმაც შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენონ მოსამართლის (სასამართლოს) მიუკერძოებლობა, მოსამართლე ვალდებულიცაა საქმის განხილვა სხვა მოსამართლეს მი-ანდოს.

მოსამართლისადმი ასეთი მოთხოვნები კანონმდებლობიდანაც იკითხება.

“საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 108-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, “თუ არსებობს ამ კოდე-

ქსის 105-107 მუხლებში აღნიშნული გარემოებები, მოსამართლე, პრო-კურორი .. .. ვალდებულნი არიან განაცხადონ თვითაცილება”.

ამავე კოდექსის 105-ე მუხლის პირველ ნაწილში კი მოცემულია საფუძვლები, რომლებიც გამორიცხავენ მოსამართლის მონაწილეობას საქმეში, ამასთან, ეს ჩამონათვალი არ არის ამომწურავი, ამ ნაწილის “ვ” ქვეპუნქტის თანახმად, მოსამართლის აცილების საფუძველია ასევე “თუ არის სხვა გარემოებები, რომლებიც ეჭვს ბადებს მის ობიექტურო-ბასა და მიუკერძოებლობაში”.

მსგავსი შინაარსის ნორმები არის “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში”. კერძოდ, 31-ე მუხლის პირველი ნაწილის “დ” ქვეპუნქტის თანახმად, მოსამართლემ არ შეიძლება განიხილოს საქმე ან მონაწილეობა მიიღოს საქმის განხილვაში, თუ “პირადად, პირდაპირ ან არაპირდაპირ დაინტერესებულია საქმის შედეგით, ან თუ არის სხვა ისეთი გარემოება, რომელიც ეჭვს იწვევს მის მიუკერძოებლობაში”. ხოლო 32-ე მუხლის თანახმად: “აცილების საფუძვლების არსებობისას მოსამართლე ვალდებულია განაცხადოს თვითაცილება”.

მაშასადამე, თუ არსებობს ეჭვი, რომ მოსამართლე შეიძლება იყოს მიკერძოებული, პირველ რიგში, მას თავად აქვს აცილების ვალდებუ-ლება. აქ მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ მოსამართლე თავად წყვეტს: ა) არის თუ არა მის საქმეზე აცილების კანონით გათვალისწინე-ბული საფუძვლები; ბ) შეძლებს თუ არა იყოს მიუკერძოებელი.

გარდა ამისა, სხვა პირის (მაგალითად, მხარის) მიერ მოსამა-რთლის აცილების საკითხსაც, რიგ შემთხვევებში, თავად ეს მოსამა-რთლე წყვეტს. მაგალითად, “საქართველოს სისხლის სამართლის სა-პროცესო კოდექსის” 108-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, “აცილე-ბის საკითხს, რომელიც მოსამართლეთა უმრავლესობას ან სასამა-რთლოს მთელ შემადგენლობას მისცეს, წყვეტს სასამართლო მთელი შემადგენლობით, ხმების უმრავლესობით. საქმის ერთპიროვნულად გა-ნხილვისას აცილების საკითხს წყვეტს საქმის განმხილველი მოსამა-რთლე”. ამ ნორმებიდან ჩანს მოთხოვნა მოსამართლისადმი, იყოს ობიექტური და სამართლიანი მაშინაც კი, როდესაც მისი აცილების და მიკერძოებულობის საკითხი წყდება. მაგრამ კანონი ვერ აიძულებს მო-სამართლეს, გახდეს ასეთი, ეს მხოლოდ მის უნარზე და პირად თვისე-ბებზეა დამოკიდებული.

მოსამართლე არ არის და არც შეიძლება იყოს მხოლოდ კანო-ნმდებლობის კარგად მცოდნე იურისტი, მას ბევრად მეტი მოეთხოვება. ზედმიწევნით გამართული და კონკრეტული კანონმდებლობა მოსამა-რთლის მიუკერძოებლობის გარანტად ვერ გამოდგება. ის ვერ გაათავი-სუფლებს მოსამართლეს უაღრესად დიდი პასუხისმგებლობისგან – სა-მართლიანად, ობიექტურად და ადეკვატურად შეაფასოს საქმესთან და-კავშირებული ყველა გარემოება, ვერ ჩაანაცვლებს იმ პიროვნულ თვი-

სებებს, რომლებიც მას სამართლიანი და მიუკერძოებელი არბიტრის ფუნქციის შესრულების შესაძლებლობას მისცემს. მოსამართლე შინა-განი რწმენის საფუძველზე იღებს გადაწყვეტილებებს. შინაგანი რწმენის ჩამოყალიბებისთვის კანონმდებლობის კარგად ცოდნა, რა თქმა უნდა, აუცილებელია, მაგრამ ეს მხოლოდ საფუძველია, რომელიც სწორად უნდა იქნეს გამოყენებული და ზუსტად აქ არის გადამწყვეტი მოსამა-რთლის პიროვნული თვისებები – მისი უნარი სამართლიანად და ობი-ექტურად შეაფასოს საქმესთან დაკავშირებული გარემოებები. ასეთი უნარის გარეშე მოსამართლეს ყოველთვის ექნება ცდუნება, კანონის კა-რგად ცოდნის პირობებშიც კი, მისი არასწორად გამოყენებისა. შესაბა-მისად, შინაგანი რწმენის საფუძველზე ობიექტური გადაწყვეტილების მიღება ყოველთვის საეჭვო იქნება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, თითოეულ საქმეზე მოსამა-რთლეს (სასამართლოს) ყველაზე უკეთ შეუძლია შეაფასოს როგორც სასამართლოსადმი გამოხატული უპატივცემულობის სიმძიმე, ასევე ის, მიმართულია თუ არა უპატივცემულობა მისი პიროვნების წინააღმდეგ. ამიტომ მოსამართლეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, ყოველ კონკრე-ტულ შემთხვევაში, თავად შეაფასოს, შეძლებს თუ არა იყოს მიუკერძო-ებელი და მიიღოს სამართალდარღვევის ადეკვატური გადაწყვეტი-ლება. იმავდროულად, მოსამართლე ვალდებულია იყოს ობიექტური ამ შეფასებისას. თუმცა, რამდენად ობიექტური და მიუკერძოებელი იყო ის რეალურად, ისევ სასამართლომ (ზემდგომმა ინსტანციამ) უნდა შეაფა-სოს (1984 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე “დე კიუბერი ბელგიის წინააღმდეგ”).

ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს საჭიროდ მიაჩნია, აღნი-შნოს შემდეგი: მართალია, სადავო ნორმა არ აკანონებს მიკერძოებულ სასამართლოს, მაგრამ არსებული რეალობიდან გამომდინარე, უკე-თესი იქნება, თუ კანონმდებელი ასევე გამორიცხავს შესაძლებლობას, რომ კანონი მოსამართლის მიერ არასწორად, სუბიექტურად იქნეს გა-გებული. ასეთი ალბათობა შესაძლოა გამოირიცხოს, თუ მოსამართლის წინააღმდეგ უპატივცემულობის შემთხვევებში, კანონმდებლობით, დამა-ტებით, სპეციალური ნორმით დაკონკრეტდება მისი აცილების, თვითა-ცილების, სხვა მოსამართლის მიერ საქმის განხილვის პროცედურები. თუ წარმოიშობა საფუძვლიანი ეჭვი, რომ სხვადასხვა მიზეზთა გამო, მო-სამართლე ვერ იქნება მიუკერძოებელი, მან თავი უნდა შეიკავოს საქმის განხილვაში მონაწილეობისაგან, რადგან სასამართლო არა მარტო უნდა მოქმედებდეს მიუკერძოებლად, არამედ მას ასეთად უნდა აღიქვა-მდეს საზოგადოება. სასამართლოსადმი საზოგადოების ნდობის საკი-თხი კი საფრთხის ქვეშ არ უნდა დადგეს. ამ თვალსაზრისით, ზოგიერთი სახელმწიფო ითვალისწინებს დამატებით გარანტიებს. როგორც კონტი-ნენტური, ისე საერთო სამართლის რიგ ქვეყნებში, სადაც მსგავსი საქმე-

ები განიხილება გამარტივებული პროცედურით, თუ არსებობს მიკერძო-ების საფრთხე, სხდომის თავმჯდომარემ შეიძლება სხვა მოსამართლეს სთხოვოს საქმის განხილვა.

გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლო კვლავ მიუთითებს ევროსასამართლოს პრაქტიკაზე. 1982 წლის 1 ოქტომბრის გადაწყვე-ტილებაში საქმეზე “პიერსაკი ბელგიის წინააღმდეგ”, სასამართლომ ერთმნიშვნელოვნად აღნიშნა, რომ მოსამართლემ, რომლის არასაკმა-რის მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებითაც არსებობს საფუძვლიანი მიზეზი ეჭვისა, თვითაცილება უნდა განაცხადოს (30-ე პუნქტის “ა” ქვე-პუნქტი). მოსამართლის მიუკერძოებლობის შეფასებისას, გასათვალი-სწინებელია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შემდეგი პოზიციაც: სასამართლო ხელისუფლებას მოეთხოვება დისკრეციის მა-ქსიმუმი იმ საქმეებთან მიმართებით, რომლებსაც ისინი განიხილავენ, რათა შეინარჩუნონ მიუკერძოებელი მოსამართლეების იმიჯი.

ამ თვალსაზრისით, საინტერესოა 2005 წლის 15 დეკემბრის გადა-წყვეტილება საქმეზე “კიპრიანუ კვიპროსის წინააღმდეგ”. სასამა-რთლოს დიდმა პალატამ დაადგინა მიუკერძოებლობის დარღვევა ობი-ექტური და სუბიექტური საფუძვლით. ერთ-ერთ სუბიექტურ გარემოებად მიჩნეულ იქნა შემდეგი: მოსამართლეთა პიროვნების წინააღმდეგ მიმა-რთული უპატივცემულობის საქმე ამავე მოსამართლეებმა განიხილეს და შეუფარდეს პატიმრობა. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამა-რთლომ ჩათვალა, რომ განმცხადებლის საქციელი მოსამართლეებმა მათი ღირსების შემლახველ ქმედებად მიიჩნიეს და ამიტომ შეურაცხყო-ფილებმა შეუფარდეს სანქცია.

თუმცა ნიშანდობლივია, რომ ევროპული სასამართლოს დიდმა პა-ლატამ მიუკერძოებლობა დაადგინა კონკერტული გარემოებების შეფა-სების და არა კვიპროსის კანონმდებლობის ანალიზის საფუძველზე.

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, საინტერესოა ირლანდიის მაგალითი, სადაც სასამართლოებმა შესაბამის საქმეებზე დაადგინეს, რომ სასამართლოსადმი უპატივცემულობა არ არის სამართალდა-რღვევა, მიმართული მოსამართლის პირადი ღირსების წინააღმდეგ, არამედ ხელს უშლის მართლმსაჯულების ჯეროვან განხორციელებას. უფლებამოსილება, შეაფასო ასეთი ქმედება და შეუფარდო სანქცია, გა-ნიხილება როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონიერების შემადგენელი ნაწილი და მოსამართლის ავტორიტეტის თანამდევი ფა-ქტორი. აღნიშნულით უზრუნველყოფილია სამართალწარმოების ეფე-ქტიანი და ჯეროვანი განხორციელება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სა-დავო ნორმები არ ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს ძირი-თად მოთხოვნას – სასამართლოს მიუკერძოებლობას.

4. სასამართლო კოლეგია დასაბუთებულად მიიჩნევს მოსარჩე-ლის მოსაზრებას “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კო-დექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილის (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სა-სამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრე-ბას) და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუ-ხლის მე-6 ნაწილის (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) არაკონსტიტუ-ციურობის თაობაზე განკარგულების გასაჩივრების დაუშვებლობის ნაწი-ლში.

ნიშანდობლივია, რომ მოპასუხე მხარეს, ამ თვალსაზრისით, საწი-ნააღმდეგო გარემოებებზე არ მიუთითებია. საქართველოს პარლამე-ნტის ერთადერთი არგუმენტი იყო ის, რომ მზადდება “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში” ცვლილების პროექტი, რომლითაც გათვალისწინებულია განკარგულების გასაჩივრების უფლება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუ-მარტავს სამართლიანი სასამართლოს უფლების შინაარსი სასამა-რთლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრების აუცილებლობასთან დაკავში-რებით.

2005 წლის 17 მარტის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “ოლეგ სვი-ნტრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” საკონსტიტუციო სა-სამართლომ აღნიშნა, რომ “საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი მოიცავს არა მარტო პირველი ინსტანციის სასამა-რთლოს მიერ საქმის განხილვის, არამედ ზემდგომ ინსტანციებში საჩი-ვრის შეტანის უფლებასაც. აღნიშნული მუხლი მართლმსაჯულების ხე-ლმისაწვდომობის გარანტიას წარმოადგენს. სასამართლოს მიაჩნია, რომ თავისუფლების ნებისმიერ შეზღუდვას, მათ შორის კანონიერი სა-ფუძვლების არსებობის დროსაც, უნდა დაუპირისპირდეს ზემდგომ სასა-მართლოში გასაჩივრების უფლება”. საქმეზე “შპს “უნისერვისი” საქა-რთველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” 2004 წლის 21 დეკემბრის გადა-წყვეტილებაში კი სასამართლომ მიუთითა: “პირი სასამართლო გადა-წყვეტილების ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში გასაჩივრებით რე-ალიზაციას უკეთებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პი-რველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას”.

გასაჩივრებული ნორმები ითვალისწინებს სამართალდამრღვევის მიმართ ისეთი მკაცრი ღონისძიების გამოყენებას, როგორიცაა პატი-მრობა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ პი-რისათვის მოსამართლის განკარგულების გასაჩივრების შესაძლებლო-ბის ჩამორთმევა არსებითად არღვევს დაპატიმრებული პირის უფლებას სამართლიან სასამართლოზე. თავისუფლებაშეზღუდული პირის მდგო-მარეობა არ იცვლება იმის მიხედვით, თავისუფლება შეეზღუდა სასამა-

რთლოს განაჩენის, ბრძანების თუ განკარგულების საფუძველზე. ამი-ტომ მას უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, ერთნაირად გაასაჩივროს თა-ვისუფლების შეზღუდვის კანონიერება, მიუხედავად შეზღუდვის საფუ-ძვლისა.

ამ თვალსაზრისით,საინტერესოა გერმანიის ფედერალური საკო-ნსტიტუციო სასამართლოს პოზიცია: “სასამართლო დაცვის უფლება მოიცავს: სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას, შეჯიბრებითობას და სასამართლო გადაწყვეტილებების გადამოწმებას” (1 PbvU 1/02 - გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება 1 1/02, ნაწილი C.I.16).

მართალია, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამა-რთლო რიგ გადაწყვეტილებებში მიუთითებს, რომ სამართლებრივი და-ცვის უფლების განხორციელება არ არის უსაზღვრო (BVerfGE 1, 433 <437> - გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გა-დაწყვეტილება 1, 433 <437), დავის პროცესუალური დასრულების ფა-რგლებს განსაზღვრავს კანონი (BVerfGE 54, 277 <291> - გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება 54, 277 <291>), ასევე, რომ უშუალოდ კანონმდებლის პრეროგატივაა, მხარეთა ინტერესების გათვალისწინებით განსაზღვროს, თუ რამდენ ინსტანციაში იქნება შესაძლებელი კონსტიტუციით მინიჭებული სასამა-რთლოსადმი მიმართვის უფლების განხორციელება (BVerfGE 54, 277 <291> - გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გა-დაწყვეტილება 54, 277 <291>), სასამართლო ასევე არაერთგზის მი-უთითებს სასამართლოს აქტებზე კონტროლის აუცილებლობაზე, რა-დგან “გასაჩივრების უფლება სამართალწარმოებაში დაშვებული შესა-ძლო შეცდომის გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა” (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება 1 1/02, ნაწილი C.II.44).

ამავე გადაწყვეტილებაში (1 PBvU 1/02 - გერმანიის ფედერა-ლური საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2003 წლის 30 აპრი-ლის გადაწყვეტილება 1 1/02) აღნიშნულია, რომ “...ზემდგომ ინსტა-ნციაში გასაჩივრების შესაძლებლობის არარსებობის შემთხვევაში და-რღვეული იქნება სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება” (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება 1 1/02, ნაწილი C.II.44).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე იზიარებს მო-სარჩელის მოსაზრებას სადავო ნორმების “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის” მე-6 მუხლთან, მე-5 მუ-ხლის მე-4 პუნქტთან და მე-7 ოქმის მე-2 მუხლთან შეუსაბამობის თა-ობაზე.

ზოგადად, მე-6 მუხლი არ ითვალისწინებს სასამართლო გადა-წყვეტილების გასაჩივრების უფლებას. თუმცა ევროპულმა კომისიამ “დემოკრატიისთვის სამართლის მეშვეობით” (ვენეციის კომისიამ) 2004 წლის N277/2004 დასკვნაში მიუთითა, რომ გასაჩივრების შესაძლე-ბლობის გამორიცხვამ შეიძლება გამოიწვიოს მე-6 მუხლით გათვალი-სწინებული სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება.

კონვენციის მე-5 მუხლით აღიარებული თავისუფლებისა და ხე-ლშეუხებლობის უფლება პირის ფუნდამენტური უფლებაა. აღსანიშნა-ვია, რომ მე-5 მუხლიც ვრცელდება სადავო ნორმით გათვალისწინებულ ურთიერთობებზე, რადგან დამოუკიდებლად სამართალდარღვევის ში-ნაარსისა, მისთვის გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა.

თავისუფლების უფლების შეზღუდვა უნდა განიხილებოდეს რო-გორც გამონაკლისი და ნებადართული მხოლოდ იმ შემთხვევაში, რო-დესაც ამისათვის არსებობს დამაჯერებელი არგუმენტაცია. შეზღუდვათა გამოყენება არ შეიძლება დაწყებულ იქნეს იმ მოსაზრებით, რომ რის გა-ნხორციელებასაც საჯარო ხელისუფლება აპირებს, საჭირო და შესაფე-რისია. ამიტომ, გარდა იმისა, რომ კონვენციის მე-5 მუხლი ადგენს ამო-მწურავ ჩამონათვალს იმ შემთხვევებისა, როდესაც შეიძლება თავისუ-ფლების აღკვეთა კანონიერად ჩაითვალოს, ის, იმავდროულად, ითვა-ლისწინებს თავისუფლებააღკვეთილი პირის უფლებას, სასამართლოს მეშვეობით, გადაამოწმოს დაკავების თუ დაპატიმრების კანონიერება და მართლზომიერება და დაუყოვნებლივ გათავისუფლდეს, თუ დაპატი-მრება უკანონოა. კერძოდ, მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად: “ყვე-ლას, ვისაც დაკავებით ან დაპატიმრებით აღეკვეთა თავისუფლება, უფლება აქვს, მიმართოს სასამართლოს, რომელიც სწრაფად განიხი-ლავს მისი დაპატიმრების მართლზომიერების საკითხს და გამოსცემს ბრძანებას მისი გათავისუფლების შესახებ, თუ დაპატიმრება არ არის კანონიერი”.

სადავო ნორმების კონვენციის დასახელებულ ნორმასთან მიმა-რთების შეფასებისთვის, საკონსტიტუციო სასამართლოს საჭიროდ მი-აჩნია თავად ამ ნორმის მიზნის, შინაარსის და ფარგლების განსაზღვრა. კერძოდ: 1. ეს ნორმა ვრცელდება ყველა პირზე, ვისაც დაკავებით ან დაპატიმრებით აღეკვეთა თავისუფლება; 2. ამ ნორმის მიხედვით, ყველა დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს აქვს სასამართლოსადმი მი-მართვის უფლება; 3. სასამართლომ სწრაფად უნდა განიხილოს დაპა-ტიმრების მართლზომიერების და კანონიერების საკითხი, რაც გული-სხმობს როგორც თავისუფლებააღკვეთილი პირისათვის დაკავების კა-ნონიერების სასამართლო კონტროლის სასწრაფო ხელმისაწვდომო-ბას, ისე თავად სასამართლო კონტროლის განხორციელებას გონი-ვრულ ვადებში.

ამასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლო საჭიროდ მიიჩნევს, აღნიშნოს, რომ უნდა შეიქმნას გასაჩივრების ისეთი ქმედითი და ეფექტიანი მექანიზმი, რომელიც რეალურად გახდის შესაძლებელს განკარგულების კანონიერების დროულ გადამოწმებასა და დაპატიმრე-ბული პირის უფლების აღგდენას, სასამართლოს მიერ დაპატიმრების უკანონოდ ცნობის შემთხვევაში.

აღსანიშნავია ისიც, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტს აქვს დამოუკიდებელი მნიშვნელობა. 1971 წლის 18 ივნისის საქმეზე “დე ვი-ლდე, ოომსი და ვერსიპი ბელგიის წინააღმდეგ სასამართლომ და-ადგინა, რომ დამოუკიდებლად იმისა, მართლზომიერად თუ არამა-რთლზომიერად მოხდა თავისუფლების შეზღუდვა, პირს უნდა შეეძლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრება (73-ე პუნქტი). თუმცა ევროპულმა სასა-მართლომ დაადგინა, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დებუ-ლება არ ეხება იმ საქმეებს, სადაც პატიმრობა შეფარდებულია სასამა-რთლოს შემაჯამებელი გადაწყვეტილების საფუძველზე მე-5 მუხლის პი-რველი პუნქტის “ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, იმის გათვალისწინებით, რომ იგი შედეგია ისეთი სამართლაწარმოებისა, სადაც შესაბამისი გა-რანტიები უკვე იყო უზრუნველყოფილი (იხ., inter alia, 1984 წლის 22 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე “დე იონგი, ბალჟე და ვან დენ ბრინკი ნიდერლანდების წინააღმდეგ”, 57-ე პუნქტი).

მნიშვნელოვანია, რომ ყოველთვის არ არის აუცილებელი მე-5 მუ-ხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული პროცედურა იგივე გარანტი-ებით განხორციელდეს, რომლებსაც მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი მო-ითხოვს, თუმცა მას მაინც “სასამართლო ხასიათი უნდა ჰქონდეს და უზრუნველყოს გარანტიები, რომლებიც განსახილველი თავისუფლების აღკვეთის სახეს შეესაბამება” (2000 წლის 4 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე “ნიდბალა პოლონეთის წინააღმდეგ”, 66-ე პუნქტი).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ საქა-რთველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს ამ თვალსაზრი-სით განავრცობს კონვენციის არა მხოლოდ მე-6 მუხლი და მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი, არამედ მე-7 დამატებითი ოქმის მე-2 მუხლიც.

მე-7 ოქმის მე-2 მუხლის თანახმად: “1. ყველას, ვინც სასამართლოს მიერ მსჯავრდებულია სისხლის

სამართლის დანაშაულისთვის, აქვს უფლება, მისი მსჯავრდება ან მი-სთვის დანიშნული სასჯელი გადაასინჯვინოს ზემდგომი ინსტანციის სა-სამართლოს. ამ უფლების განხორციელება, იმ საფუძვლების ჩა-თვლით, რომლებზე დაყრდნობითაც ის შეიძლება განხორციელდეს, მოწესრიგებულია კანონით.

2. ამ წესიდან გამონაკლისი დაიშვება მცირე მნიშვნელობის დანა-შაულთა მიმართ, როგორც ეს განსაზღვრულია კანონით, ან როდესაც შესაბამისი პირი პირველი ინსტანციის წესით გაასამართლა უმაღლესი

ინსტანციის სასამართლომ, ან მსჯავრი დაედო მის მიმართ გამოტა-ნილი გამამართლებელი განაჩენის გადასინჯვის შედეგად”.

ამ თვალსაზრისით, საინტერესოა ევროპული სასამართლოს 2005 წლის 6 სექტემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე “გურეპკა უკრაინის წინა-აღმდეგ”. განმცხადებელს სასამართლოს უპატივცემულობის საფუძვე-ლზე, შეეფარდა ადმინისტრაციული პატიმრობა შვიდი დღის ვადით, რომლის გასაჩივრებასაც მას მოქმედი კანონმდებლობა უკრძალავდა. ევროპულმა სასამართლომ მიიღო და განიხილა საქმე კონვენციის მე-7 ოქმის მე-2 მუხლთან მიმართებით, რაც ასე დაასაბუთა: პრეცედენტული სამართლის თანახმად, სანქციის სიმკაცრის თვალსაზრისით, ეჭვგარე-შეა, რომ მოცემული საქმე, თავისი ბუნებით, არის სისხლისსამართლე-ბრივი და გასაჩივრებული სამართალდარღვევა, ფაქტობრივად სი-სხლისსამართლებრივია, რომელიც მოიცავს კონვენციის მე-6 მუხლის და, შესაბამისად, მე-7 ოქმის მე-2 მუხლის გარანტიებს სრული მოცუ-ლობით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, სადავო ნო-რმებით ირღვევა მე-7 ოქმის მე-2 მუხლიც, ვინაიდან კონვენციის მიზნე-ბიდან გამომდინარე, სამართალდარღვევა, რომლისთვისაც გათვალი-სწინებულია თავისუფლების აღკვეთა 30 დღე-ღამემდე ვადით, არ შე-იძლება ჩაითვალოს ისეთ გამონაკლისად, რომელიც დაშვებულია ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით.

საბოლოოდ, შეიძლება ითქვას, რომ სადავო ნორმებით გასაჩი-ვრების უფლების აკრძალვა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუ-ციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, რომლის შინაარსს, ამ შემთხვევაში, განავრცობენ კონვენციის ზემოაღნიშნული დებულებები.

გარდა ამისა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მი-აჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, პირისათვის პატიმრობის კანონი-ერებისა და დასაბუთებულობის შემოწმების უფლებაზე უარის თქმა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით აღიარებულ თა-ვისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლებასაც, რადგან ადა-მიანს არ შეიძლება წაერთვას თავისუფლება და უკანონოდ აღმოჩნდეს პატიმრობაში. “დაპატიმრების კანონიერების გარანტიას წარმოადგენს აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საფუძვლიანობის სასამართლო შემოწმების მოთხოვნის უფლება” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასა-მართლოს 2005 წლის 17 მარტის გადაწყვეტილება საქმეზე “ოლეგ სვინტრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სა-სამართლოს აზრით, თავისუფლების აღკვეთის შეფარდებისას პირი-სთვის პირადად ან დამცველის მონაწილეობით საკუთარი დაცვის შესა-ძლებლობის მინიჭება და ასეთი გადაწყვეტილების გასაჩივრების

უფლების დაშვება, ხელს არ შეუშლის კონკრეტული კანონიერი მიზნის მიღწევას.

ზეპირი მოსმენის გარეშე ან ადგილზე თათბირით თავისუფლების აღკვეთის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება, თუ პირს არ აქვს დაცვით სარგებლობის შესაძლებლობა, ამასთან, როდესაც შეუძლებელია გადა-წყვეტილების კანონიერების შემოწმება, ანუ როდესაც კანონმდებლობა ვერ უზრუნველყოფს იმ შესაძლებლობათა მინიმუმს, რომელიც უფლე-ბის არსს განსაზღვრავს, ირღვევა თანაზომიერების პრინციპი. შესაბამი-სად, საკონსტიტიციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ პირადი ხელშეუხე-ბლობის უფლების და სამართლიანი სასამართლოს უფლების სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვები ამავე ნორმებით დაცული მიზნის მიღწევის არათანაზომიერი, არაპროპორციულია.

III. მოსარჩელეთა აზრით, “საქართველოს სისხლის სამართლის სა-პროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილი ეწინა-აღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს, 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, ასევე “ადამიანის უფლებათა და ძირი-თად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლს.

ნორმათა არაკონსტიტუციურად ცნობის ძირითად არგუმენტებად მოყვანილია შემდეგი გარემოებები: 1. თავისუფლების აღკვეთა უნდა ხდებოდეს გადაწყვეტილებით და არა განკარგულებით; 2. ა) 30 დღე-ღამემდე პატიმრობა არის არაადეკვატური პასუხისმგებლობა იმ სამა-რთალდარღვევისთვის, რომლისთვისაც ის არის შემოღებული; ბ) თა-ვისი შინაარსით ეს არის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობა, ამიტომ უნდა იყოს გათვალისწინებული ადმინი-სტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში; გ) სისხლის სამართლის საპროცესო და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსები არ შეიძლება შე-იცავდნენ მატერიალურ ნორმას, ანუ ადგენდნენ სამართალდარღვევის შინაარსს. 3. ირღვევა სამართლიანი სასამართლოს ძირითადი პირი-ნციპი – მოსამართლის მიუკერძოებლობა.

სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ დასახელებული სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას კოლეგიის წევრთა შორის გამოვლინდა აზრთა სხვადასხვაობა.

სასამართლო კოლეგიის წევრთა ერთი ნაწილის – ქეთევან ერემა-ძისა და კონსტანტინე ვარძელაშვილის აზრით, “საქართველოს სი-სხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტსა და 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

1. სადავო ნორმები არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუ-ციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს შემდეგ გარემოებათა გამო:

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის თანა-ხმად, “თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა დაუშვებელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე”. ამ ნორმის ძირითადი მიზანი არის ის, რომ არ მოხდეს თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა არასასამა-რთლო ორგანოს ან თანამდებობის პირის მიერ, ანუ ამ საკითხების გა-დაწყვეტაზე მხოლოდ სასამართლოა უფლებამოსილი.

რაც შეეხება ტერმინს “გადაწყვეტილება”, საკონსტიტუციო სასამა-რთლოს მიაჩნია, რომ ის ფართოდ უნდა განიმარტოს. ამ თვალსაზრი-სით, სასამართლო ვერ დაეთანხმება მოსარჩელე მხარის და საქმეზე მოწვეული სპეციალისტის ირინა აქუბარდიას მოსაზრებას იმის თა-ობაზე, რომ კონსტიტუციით გათვალისწინებული ამ ტერმინის შინაარსს ამომწურავად განსაზღვრავს “საქართველოს სისხლის სამართლის სა-პროცესო კოდექსის” 44-ე მუხლის მე-6 ნაწილი, რომლის თანახმად, სასამართლოს გადაწყვეტილებად ითვლება: სასამართლოს (მოსამა-რთლის) განაჩენი, განჩინება, დადგენილება, ბრძანება. სასამართლო კოლეგიის აზრით, მართალია, ამ ჩამონათვალში განკარგულება მოხსე-ნიებული არ არის, მაგრამ ეს გარემოება არ იძლევა იმის ცალსახად მტკიცების შესაძლებლობას, რომ განკარგულება არ უნდა ჩაითვალოს გადაწყვეტილებად იმ გაგებით, როგორც ამას ითვალისწინებს კონსტი-ტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ კონსტიტუციაში მო-ცემული ტერმინები ყოველთვის არ შემოიფარგლება კანონმდებლობით გათვალისწინებული დეფინიციით, თუმცა ეს არ ათავისუფლებს კანო-ნმდებელს ვალდებულებისაგან, კონსტიტუციის ესა თუ ის ტერმინი ადე-კვატურად და სრულად განსაზღვროს.

მოცემულ შემთხვევაში, მოქმედი კანონმდებლობით არ არის გა-ნსაზღვრული “განკარგულების”, როგორც სასამართლოს აქტის სამა-რთლებრივი ბუნება, ისე როგორც ეს მოცემულია სასამართლო გადა-წყვეტილებების სხვა ფორმებთან (განაჩენი, განჩინება, დადგენილება და ბრძანება (სსსკ-ის 44-ე მუხლის მე-6-11 ნაწილები), რაც საკანო-ნმდებლო ხარვეზად შეიძლება ჩაითვალოს.

განკარგულების თაობაზე კანონმდებლობაში მხოლოდ შემდეგი ინფორმაცია არსებობს:

ადმინისტრაციულ პროცესში განკარგულება როგორც დამოუკიდე-ბელი სასამართლო აქტი არ გამოიცემა, ის ბრძანების ან დადგენილე-ბის შემადგენელი ნაწილია (“საქართველოს ადმინისტრაციული საპრო-ცესო კოდექსის” 213 მუხლის მე-7 ნაწილის “დ” ქვეპუნქტი; 2118 მუ-ხლის მე-7 ნაწილის “ე” ქვეპუნქტი; 213 მუხლის მე-8 ნაწილის “დ” ქვე-პუნქტი; 2118 მუხლის მე-8 ნაწილის “ე” ქვეპუნქტი).

“საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” მიხედვით, მოსამართლე უფლებამოსილია, გამოსცეს განკარგულება 184-ე (სა-რჩელისა და თანდართული დოკუმენტების ასლების გადაგზავნა მოპა-სუხისათვის), 212-ე (ღონისძიებანი სასამართლოს სხდომაზე წასრიგის დამრღვევის მიმართ) და 335-ე (სასამართლოს დროებითი განკარგუ-ლება) მუხლებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. რიგ შემთხვევებში, “განკარგულება” გამოიყენება სასამართლოს (მოსამართლის) ზეპირი განკარგულებების აღსანიშნავად, რომელიც სავალდებულო წესით აი-სახება ოქმში (288-ე მუხლის “ზ” პუნქტი).

“საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” ცა-ლკეული მუხლებით (84.4, 86.2 “გ”, 94.2, 98.3, 140.13, 178.2, 199.6, 208, 283.4, 293.1, 329.2, 369.1, 437.3, 456.3, 460.1, 530.2, 542.3, 571.3, 604.1, 635) გათვალისწინებულია სისხლის სამართალწარმო-ების სხვადასხვა სტადიაზე განკარგულების გამოცემის შესაძლებლობა. აქედან, ზოგიერთ შემთხვევაში, განკარგულება არ მიიღება მოსამა-რთლის მიერ (98.3; 283.4; 369.1), ზოგჯერ ის მოსამართლის კონკრე-ტული ბრძანების შემადგენელი ნაწილია (140-ე მუხლის მე-13 ნაწილი; 178-ე მუხლის მე-2 ნაწილი; 293-ე მუხლის პირველი ნაწილი). ცა-ლკეულ შემთხვევაში, განკარგულებით ხდება სხდომის მოსამზადებელ ეტაპზე რიგი საკითხების გადაწყვეტა, სასამართლო სხდომის დარბაზში წესრიგის დაცვასთან დაკავშირებით ზომების მიღება, განკარგულება მიიღება გადაწყვეტილების აღსრულების საკითხებზეც (მუხ.604).

დასახელებული ნორმების ანალიზის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ კანონმდებლობა არ იძლევა “განკარგულების” კონკრე-ტულ და სრულ დეფინიციას. სასამართლოს სხვა აქტებისგან განსხვავე-ბით, განკარგულების გამოცემით, როგორც წესი, რეგულირდება სამა-რთალწარმოებასთან დაკავშირებული სხვადასხვა ორგანიზაციული სა-კითხები. განკარგულების მიზანს წარმოადგენს მართლმსაჯულების გა-ნხორციელების არა შინაარსობრივი, არამედ პროცესის მიმდინარეობის უზრუნველყოფა. თუმცა ეს ერთმნიშვნელოვნად არ ნიშნავს იმას, რომ განკარგულება არ შეიძლება ჩაითვალოს სასამართლოს გადაწყვეტი-ლებად.

“საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: “სასამართლოს აქტი, აგრეთვე თავისი უფლებამოსილების განსახორციელებლად სასა-მართლოს მოთხოვნა და განკარგულება სავალდებულოა საქართვე-ლოს მთელ ტერიტორიაზე ყველა ფიზიკური თუ იურიდიული პირის, სა-ხელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსათვის”. ხოლო “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” მე-10 მუ-ხლის შესაბამისად, “კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადა-წყვეტილებები (განჩინებები, დადგენილებები), აგრეთვე თავისი უფლე-

ბამოსილების განსახორციელებლად სასამართლოს მიერ აღძრული მოთხოვნები და განკარგულებები სავალდებულოა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ყველა სახელმწიფო, საზოგადოებრივი თუ კერძო საწარმოსათვის, დაწესებულებისათვის, ორგანიზაციისათვის, თანამდე-ბობის პირისა თუ მოქალაქისათვის და ისინი უნდა შესრულდეს”.

მართალია, აღნიშნულ ნორმებში კანონმდებელი ერთმანეთთან არ აიგივებს განკარგულებას და სასამართლოს სხვა აქტებს, მაგრამ სა-სამართლოს გადაწყვეტილებათა სავალდებულობაზე საუბრისას გვე-რდს არ უვლის სასამართლოს განკარგულებებს.

სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში მიღებულ აქტს, განკარგულების ნაცვლად, “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 44-ე მუხლის მე-6 ნაწილში მოცემული ნებისმი-ერი სახელწოდება რომ ჰქონოდა (განაჩენი, განჩინება, ბრძანება ან დადგენილება), ამით მოსარჩელეთა მიერ წამოჭრილი პრობლემები, ისევე როგორც სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხი, ვერ გა-დაწყდებოდა. კონსტიტუციურობის შეფასების თვალსაზრისით, არსები-თია არა ის ფორმალური გარემოება, თუ რა სახელწოდების მატარებე-ლია პატიმრობის შეფარდების თაობაზე გამოცემული აქტი, არამედ ის, თუ რა საკითხის გადასაწყვეტად და როგორ (რა პროცედურით) მი-იღება ის.

თუ განკარგულების მიღება მოხდებოდა ყველა იმ პირობის და-ცვით, რომელიც აუცილებელია სამართლიანი სასამართლოს მიერ თა-ვისუფლების აღკვეთის საკითხის გადასაწყვეტად, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის დადგენის მოთხოვნა არც დადგებოდა, რაც სასამა-რთლო სხდომაზე დაადასტურეს კიდეც მოსარჩელე მხარის წარმომა-დგენლებმა.

ზემოაღნიშნულის მიუხედავად, საკონსტიტუციო სასამართლო მი-იჩნევს, რომ სასამართლოს აქტი, რომლითაც ხდება თავისუფლების აღკვეთის შეფარდება, შესაბამისი კანონმდებლობით უნდა იყოს არა მხოლოდ მოხსენიებული, არამედ აუცილებელია მისი ფორმის, შინა-არსის და მიღების წესის ადეკვატური დაკონკრეტება.

2. ა)პროცესზე გამოითქვა არაერთი მოსაზრება სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სამართალდარვევისთვის დადგენილი პასუხისმგე-ბლობის სახეობის თაობაზე. მოსარჩელეთა წარმომადგენლები მიიჩნე-ვენ, რომ თავისი შინაარსით, ეს არის ადმინისტრაციული სამართალდა-რღვევისთვის პასუხისმგებლობა, მოპასუხის აზრით, “საპროცესო ნო-რმების დარღვევის სანქცია არ ჯდება ადმინისტრაციული პატიმრობის ფარგლებში”. საქმეზე სპეციალისტად მოწვეულმა ოთარ გამყრელიძემ აღნიშნა, რომ, ვინაიდან სადავო ნორმით გათვალისწინებული სამა-რთალდარვევა არ შეიძლება მივაკუთვნოთ სისხლის, სამოქალაქო და დისციპლინურ სამართალდარღვევათა ტიპებს, შესაბამისად, ის უნდა

მივიჩნიოთ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად. ქ-ნი ირინა აქუბა-რდიას აზრით, “ერთი მხრივ, სასამართლო სხდომის დარბაზში წესრი-გის დარღვევა, სასამართლოს მიმართ აშკარა და უხეში უპატივცემუ-ლობა შეიძლება განხილული იყოს, როგორც საპროცესო სამართლა-დარღვევა, რაც იწვევს დამრღვევის საპროცესო პასუხისმგებლობას, სი-სხლის საპროცესო სამართლებრივი იძულების გამოყენებას”. თუმცა ეს არ არის სპეციალისტის ცალსახა პოზიცია, თავის დასკვნაში სპეციალი-სტმა განსხვავებული მოსაზრებაც გამოთქვა, კერძოდ: “მეორე მხრივ, სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასამართლოს მიმართ აშკარა და უხეში უპატივცემულობა სამართალდარღვევის კლასიკური ტიპოლო-გიის გათვალისწინებით, შეიძლება განხილული იყოს უფრო როგორც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, რადგან უპატივცემულობა თა-ვისთავად, ცალკე აღებული არ ქმნის დანაშაულის შემადგენლობას”. საბოლოოდ, ამ საკითხთან დაკავშირებით ის ასკვნის: “შეიძლება ითქვას, რომ სადავო ნორმა შერეული კონსტრუქციისაა. გარკვეულწი-ლად ამ ნორმაში ადგილი აქვს ადმინისტრაციულ განკარგულებითი და სასამართლო განხილვის წესების აღრევას”.

იოსებ ბარათაშვილმა სასამართლოს განუმარტა: “იმის გათვალი-სწინებით, რომ პატიმრობაშეფარდებულ პირს არ წარედგინება ბრა-ლდება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წე-სით, არ გააჩნია მსჯავრდებულის სტატუსი, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ სსსკ-ის 208-ე და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუ-ხლებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა ადმინისტრაციული ხასიათისაა”. ამავე სპეციალისტმა აღნიშნა, რომ საკონსტიტუციო სასა-მართლოს მიერ სადავო ნორმის შეჩერების შემდეგ, ამ ნორმებზე და-ყრდნობით მიღებული განკარგულებები გასაჩივრდა და განხილულ იქნა ადმინისტრაციული წესით.

ამასთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამა-რთლო მიუთითებს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2006 წლის 26 ივლისის დადგენილებაზე, რომელშიც სადავო ნორმით გათვალი-სწინებული სამართალდარღვევა ასევე ადმინისტრაციულ სამართა-ლდარღვევად არის მიჩნეული. დადგენილებაში ვკითხულობთ: “საქმის ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით, კონკრეტულ პირთა მიერ განხო-რციელებული ქმედება, თავისი სამართლებრივი ბუნებით, წარმო-ადგენს ადმინისტრაციულ გადაცდომას, ხოლო მოსამართლის მიერ მი-ღებული გადაწყვეტილება, სამართალდამრღვევი პირის მიმართ ადმი-ნისტრაციული სახდელის დაკისრების თაობაზე მიღებული გადაწყვეტი-ლებაა. მართალია, სასამართლომ გასაჩივრებული განკარგულების მი-ღებისას იხელმძღვანელა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის დანაწესით, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ აღნიშნული ქმედება წარმოადგენს სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინე-

ბულ დასჯად ქმედებას. ნიშანდობლივია ისიც, რომ სასამართლოში წე-სრიგის დარღვევისათვის პასუხისმგებლობა გათვალისწინებულია ასევე სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობით, რომელიც იმავდროულად გამოიყენება ადმინისტრაციულ პროცესში. ყოველგვარი ქმედება, რო-მელიც იწვევს სასამართლოში წესრიგის ხელყოფას, წარმოადგენს ადმინისტრაციულ გადაცდომას იმისდა მიუხედავად, თუ საპროცესო სა-მართლის რომელი დარგითაა განსაზღვრული დამრღვევისათვის პასუ-ხისმგებლობის დაკისრების პროცედურა”.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ თეორეტიკოსთა, პრაქტიკოს იურისტთა, სამართალშე-მფარდებელთა განსხვავებული და ზოგჯერ ურთიერთგამომრიცხავი მო-საზრებების შეფასებისას ცხადი გახდა, რომ ნორმაში სამართალდა-რღვევის შინაარსი არ არის მკაფიოდ ფორმულირებული, რის გამოც მისი გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ ყოველ კონკრეტულ შე-მთხვევაში, ნორმის განმარტების საფუძველზე, რაც ისევ მისი არაკო-ნკრეტულობიდან და ბუნდოვანებიდან გამომდინარე, არაერთგვაროვა-ნია.

ამასთან, ნორმის ბუნდოვანებას განაპირობებს არა მხოლოდ მისი სახეობის განსაზღვრის შეუძლებლობა, არამედ თავად შინაარსიც. კე-რძოდ, “საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის” 366-ე მუხლის თანახმად, დანაშაულად ითვლება სასამართლოსადმი უპატივცემუ-ლობა, რაც გამოიხატა სამართალწარმოების მონაწილის შეურაცხყო-ფით. ეს დანაშაული ისჯება ჯარიმით ან საზოგადოებისათვის სასარგე-ბლო შრომით ვადით ას ოთხმოციდან ორას ორმოც საათამდე, ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ერთ წლამდე. მაკვალიფიცირებელი გარემოებაა იგივე ქმედების ჩადენა საკონსტიტუციო სასამართლოს წე-ვრის, მოსამართლის ან მსაჯულის მიმართ.

მაშასადამე, ერთი მხრივ, დანაშაულს წარმოადგენს სასამა-რთლოს უპატივცემულობა, რაც გამოიხატა მხარის ან მოსამართლის, მსაჯულის შეურაცხყოფით, მეორე მხრივ კი სადავო ნორმებით დადგე-ნილია პასუხისმგებლობა სასამართლოს მიმართ გამოხატული “აშკარა და უხეში უპატივცემულობისთვის”. ორივე შემთხვევაში, საქმე გვაქვს სა-სამართლოს უპატივცემულობასთან, მაგრამ იქიდან გამომდინარე, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშულად არ არის მიჩნეული, ამასთან, მი-სთვის პასუხისმგებლობის ზომად დადგენილი პატიმრობაც გაცილებით მოკლევადიანია სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ სასჯელთან შედარებით, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ ეს არის, დანაშა-ულთან შედარებით, უფრო მსუბუქი სამართალდარღვევა. თუმცა ამის ცალსახად თქმაც შეუძლებელია, რადგან სადავო ნორმით გათვალი-სწინებული სამართალდარღვევისთვის მოსამართლეს შეუძლია პირდა-

პირ შეუფარდოს პატიმრობა, მაშინ როდესაც სსკ-ის 366-ე მუხლით და-დგენილი დანაშაულისთვის შესაძლებელია უფრო მსუბუქი სასჯელის – ჯარიმის ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის დაკისრება. გა-რდა ამისა, შეფასების საგანია, თუ რა მიიჩნევა “აშკარა და უხეშ” უპა-ტივცემულობად, მოიცავს თუ არა იგი შეურაცხყოფასაც, თუ პირიქით, უპატივცემულობა, თუნდაც აშკარა და უხეში, არსებობს მანამ, სანამ ქმე-დება არ გადაზრდილა შეურაცხყოფაში. რადგან “საქართველოს სი-სხლის სამართლის კოდექსის” 366-ე მუხლიდან გამომდინარე, უპატი-ვცემულობა მოიცავს შეურაცხყოფას, უნდა ვივარაუდოთ, რომ სადავო ნორმების შემთხვევაშიც, სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობა შესა-ძლოა გამოიხატოს შეურაცხყოფაში, მათ შორის როგორც მოსამა-რთლის, ისე მხარის და სხვა დამსწრე პირთა მიმართაც. ასეთ ვარა-უდებს ვერ გამორიცხავს სადავო ნორმის ტექსტი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ როგორც “საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის” 366-ე მუ-ხლის, ისე სადავო ნორმების დასაცავ ობიექტს წარმოადგენს სასამა-რთლოს ავტორიტეტი, მართლმსაჯულების დაუბრკოლებლად და ჯერო-ვნად განხორციელება. მაგრამ, რადგან კანონმდებელმა გადაწყვიტა ამ საკითხის “საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსისაგან” დამო-უკიდებლად, დამატებით (სადავო ნორმებით) დარეგულირება, აუცილე-ბელი იყო ახალი ნორმების საკმარისი კონკრეტულობით გამიჯვნა იგივე ურთიერთობების მომწესრიგებელი არსებული ნორმებისგან.

საბოლოოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღნი-შნავს:

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში არ შედის კონკრეტული სამართალდარღევის სახეობის დადგენა. აქედან გამომდინარე, მოცემული დავის ფარგლებშიც, სასამართლომ არ უნდა გაარკვიოს, სადავო ნორმით რა ტიპის - სისხლის თუ ადმინისტრაცი-ული სამართალდარღვევაა გათვალისწინებული და, შესაბამისად, რო-მელი საკანონმდებლო აქტით მოწესრიგებას ექვემდებარება ეს საკი-თხი, მაგრამ ზემოაღნიშნული გარემოებების შეჯერების საფუძველზე, აუცილებელია ითქვას: როდესაც კანონმდებლობით ხდება პასუხისმგე-ბლობის ისეთი ზომის შემოღება, როგორიცაა დაპატიმრება, 1) მკა-ფიოდ უნდა ჩამოყალიბდეს თავად სამართალდარღვევის შინაარსი, რომლისთვისაც გათვალისწინებულია პასუხისმგებლობის ეს ზომა; 2) ის ძალზე მკვეთრად და აშკარად უნდა განსხვავდებოდეს იგივე ობი-ექტის წინააღმდეგ მიმართული სხვა სახის სამართალდარღვევისა და მისთვის დაწესებული პასუხისმგებლობისგან. ამ პირობების დაცვა აუცი-ლებელია, რადგან, ერთი მხრივ, სამართალდამრღვევმა ზუსტად უნდა იცოდეს, რა შინაარსის სამართალდარღვევისთვის უფარდებენ მას პა-ტიმრობას, ხოლო, მეორე მხრივ, სამართალშემფარდებელმა (მოსამა-

რთლემ) შეძლოს შესაბამისი ნორმების სწორად და ადეკვატურად გა-მოყენება.

სადავო ნორმებით ეს პირობები არ არის დაკმაყოფილებული. აღნიშნულთან დაკავშირებით გასაზიარებელია ადამიანის უფლე-

ბათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც. არაერთ პრეცედენტში ვკი-თხულობთ: კანონი უნდა იყოს ხელმისაწვდომი, წინასწარგანჭვრეტადი და ზუსტად განსაზღვრული, აგრეთვე უნდა შეიცავდეს სხვა გარანტიებს თვითნებობის რისკისგან დასაცავად. ამასთან, კანონის სიცხადის მო-თხოვნა გულისხმობს, რომ ყველა ნორმა, რომელსაც თავისუფლების აღკვეთა ემყარება, საკმარისად ზუსტი უნდა იყოს, რათა პირმა, თუნდაც სათანადო კონსულტაციით, წინასწარ განჭვრიტოს იმ ხარისხით, რომე-ლიც მოცემულ გარემოებებს შეესაბამება, თუ რა შედეგი მოჰყვება ამა თუ იმ ქმედებას.

2000 წლის 19 ოქტომბრის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “ვლოხი პოლონეთის წინააღმდეგ” სასამართლომ დაასკვნა, რომ ის ნორმა, რომელიც იმდენად ბუნდოვანია, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების უფლებამოსილ ორგანოებს აბნევს, მართლზომიერების მოთხოვნებთან შეუსაბამოა.

საბოლოოდ, უნდა ითქვას, რომ დამოუკიდებლად სამართალდა-რღვევის სახეობის ან შინაარსისა, მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ ამ სამართალდარღვევისთვის გათვალისწინებულია პასუხისმგებლობის ისეთი ზომა, როგორიც არის თავისუფლების აღკვეთა. პიროვნების მდგომარეობა, ვისაც თავისუფლება აღეკვეთა, არ გაუმჯობესდება მისი ქმედების სისხლის, ადმინისტრაციულ ან სხვა სახის სამართალდაღვე-ვად დაკვალიფიცირებით. მართლმსაჯულების განხორციელების ფუ-ნდამენტური პრინციპები არ იძენს განსხვავებულ მნიშვნელობას სამა-რთალდარღევათა ცალკეული სახეების მიხედვით. სამართალწარმო-ება, მიუხედავად სამართალდარღვევის სახისა, უნდა მიმდინარეობდეს სამართლიანი სასამართლოს ყველა პრინციპის დაცვით.

ბ) საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში ასევე არ შედის კონკრეტული სამართალდარღვევისთვის დადგენილი პასუხისმგებლო-ბის ადეკვატურობის და მართლზომიერების შეფასება. ეს არის მიზანშე-წონილობის და არა კონსტიტუციურობის საკითხი. ასეთი ლოგიკით, კო-ნსტიტუციურობის თვალსაზრისით, შეფასების ობიექტი შეიძლება გა-ხდეს მოქმედი კანონმდებლობით გათვალისწინებული თითოეული სა-მართალდარღვევისთვის დადგენილი პასუხისმგებლობის ადეკვატუ-რობა.

4. მოსარჩელეთა მოთხოვნასთან დაკავშირებით “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწი-ლის და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუ-ხლის მე-5 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე საქართვე-

ლოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, მო-სამართლეთა ერთი ნაწილის (ქეთევან ერემაძე და კონსტანტინე ვარძე-ლაშვილი) პოზიცია იდენტურია ამავე გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის II-პუნქტის მე-3 ქვეპუნქტში მოცემული მოტივაციისა.

სასამართლო კოლეგიის წევრთა მეორე ნაწილის - ბესარიონ ზოიძისა და ვახტანგ გვარამიას აზრით, “საქართველოს სისხლის სამა-რთლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი და “საქა-რთველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნა-წილი უნდა ჩაითვალოს არაკონსტიტუციურად საქართველოს კონსტი-ტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ პუ-ნქტთან მიმართებით შემდეგ გარემოებათა გამო:

1. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის (შესაბამისად, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილის) კონსტიტუციურობის შეფასებისას, მხედველობაშია მისაღები ის ნორმატიულად ორგანული კავშირი, რომელიც არსებობს ამ კოდექსის აღნიშნულ ნაწილსა (შესაბა-მისად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილს) და მე-7 ნაწილს (შესაბამისად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილს) შორის. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო მუხლის მე-7 ნაწილი განსაზღვრავს სხდომის თა-ვმჯდომარის (მოსამართლის) და სასამართლოს თავმჯდომარის მიერ განკარგულების გამოტანის წესს, კერძოდ, შესაბამისად, იგი მიიღება ადგილზე თათბირით ან ზეპირი მოსმენის გარეშე. ეს კი გულისხმობს სამართალდარღვევის ჩადენიდან გადაწყვეტილების მომენტალურად (დაუყოვნებლივ) მიღებას, რაც ამავე მუხლის მე-6 ნაწილის მიხედვით, ექვემდებარება ასევე დაუყოვნებლივ აღსრულებას. ამრიგად, ადგილი აქვს დაუყოვნებლივ მიღებული გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულებას. ეს აზრი იკითხება სადავო მუხლის მე-6 ნაწილში მოცე-მული დისპოზიციის გონივრული განმარტებიდან, მისი მე-7 ნაწილისა-გან დამოუკიდებლადაც. არსებული ნორმატიული წესრიგის პირობებში სამართალგამოყენებისას მთელი მზერა მიპყრობილია სადავო მუხლის მე-7 ნაწილის მიმართ, როგორც გარკვეული წესის აშკარად გამომხა-ტველი ნორმის მიმართ, და ამით, გარკვეულწილად, იჩრდილება ანა-ლოგიური სინამდვილის სხვაგან დანახვის აუცილებლობა. იმ შემთხვე-ვაში, როცა უქმდება სადავო მუხლის მე-7 ნაწილი, მასთან ერთად, აუ-ცილებლად დგება მე-6 ნაწილის გაუქმების საკითხი, იმის გამო, რომ არ დარჩეს შესაძლებლობა ფაქტობრივად მან შეცვალოს არაკონსტი-ტუციურად ცნობილი ნორმის მოქმედება.

სხდომის თავმჯდომარის მიერ გადაწყვეტილების მიღება “შემჭი-დროებული” (გამარტივებული) სამართალწარმოების გზით ხდება, რაც გულისხმობს არა მარტო გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ, არამედ

იმავე სასამართლოს (ჩვენს შემთხვევაში სხდომის თავმჯდომარის) მიერ მიღებას. ასეთ ვითარებაში, სადავო მუხლის მარტო მე-7 ნაწილის გაუქმება მხოლოდ ერთი სერიოზული ნაბიჯი იქნება ამგვარი სამართა-ლწარმოების ტრანსფორმირების მიმართულებით. “შემჭიდროებული” სამართალწარმოება კი მოთხოვნის ფარგლებში 208-ე მუხლის მე-6 და მე-7 ნაწილების ორგანული ერთიანობით წარმოჩინდება.

სადავო 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი არ პასუხობს მიუკერძო-ებელი სასამართლოს მოთხოვნებს. როცა საქართველოს კონსტიტუ-ციის დასახელებულ ნორმებში საუბარია სასამართლოზე, ივარაუდება, რომ აქ სახეზეა მიუკერძოებელი და სამართლიანი სასამართლო. თუკი რომელიმე ნორმატიული აქტით ირღვევა ეს პრინციპები, ასეთი აქტი არაკონსტიტუციურად უნდა გამოცხადდეს. სასამართლო ამ შემთხვე-ვაში არ აფასებს თავად პატიმრობის ხანგრძლივობის კონსტიტუციურო-ბას. სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად უნდა გამოცხადდეს სწორედ იმიტომ, რომ თავისუფლების აღკვეთის წესია კონსტიტუციასთან შეუსა-ბამო. წესის ორგანული ნაწილი კი არის არა მარტო ის, რომ აუცილე-ბელი პროცედურების დაცვით უნდა მოხდეს პატიმრობის შეფარდება, არამედ ის, რომ ნორმატიულად სწორად განისაზღვროს სანქციის გამო-მყენებელი სასამართლო, როგორც მიუკერძოებელი სასამართლო. როცა სახეზეა სასამართლოს მიკერძოების ნორმატიული საფუძველი, ამით ირღვევა ადამიანის თავისუფლების დაცვის სასამართლო გარა-ნტიები.

2. 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის კონსტიტუციურობას ვერ ამა-რთლებს ის აზრი, რომ სხდომის თავმჯდომარის მიკერძოებისა თუ შე-ცდომის გამო გამოწვეული შედეგები შეიძლება გამოსწორდეს ზე-მდგომი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მისი გასაჩივრების გზით. გასა-ჩივრების უფლება, მართლაც რომ სერიოზული შესაძლებლობაა მიუკე-რძოებელ და სამართლიან სასამართლოზე მოთხოვნილების დაკმაყო-ფილებისა. თუმცა გასათვალისწინებელია ის მნიშვნელოვანი გარემო-ება, რომ ასეთ სასამართლოზე უფლება, უპირველეს ყოვლისა, გული-სხმობს თავად მიუკერძოებელი და სამართლიანი გადაწყვეტილების გა-მოტანის უფლებას და არა მარტოოდენ სასამართლოს გადაწყვეტილე-ბის გასაჩივრების შესაძლებლობას. მოქალაქემ მიუკერძოებელი და სა-მართლიანი სასამართლო უნდა ეძიოს იმ სასამართლოში, სადაც არსე-ბითად იხილება მისი საქმე. კანონმდებელი ვალდებულია, საქმის გა-ნხილვის (გადაწყვეტილების მიღების) ისეთი მექანიზმი შექმნას, რომე-ლიც დაინტერესებულ პირს მართლმსაჯულებასთან პირველი შეხები-სთანავე მისცემს შესაძლებლობას, თავისი უფლების დასაცავად უზრუ-ნველყოფილი იყოს ნორმატიულად სრულფასოვანი სასამართლოთი და შესაბამისი საპროცესო უფლებებით. მართლმსაჯულების განხორცი-ელების ისტორიულად ნაცადი გზა ქვემდგომი ინსტანციის სასამა-

რთლოებიდან ზემდგომისაკენ ისე უნდა იყოს გარანტირებული, რომ ყოველი ზევით გადადგმული ნაბიჯი, მხოლოდ მიკერძოებისა თუ შე-ცდომის გამოსწორება იქნება და არა მითვისება იმ სასამართლოს ფუ-ნქციისა, რომელიც არსებითად განიხილავს ამა თუ იმ საქმეს, ამ კო-ნკრეტულ შემთხვევაში, კი პატიმრობის საკითხს.

3. არ შეიძლება ამ კონკრეტულ ვითარებაში სადავო ნორმას ამა-რთლებდეს მართლმსაჯულების დაუბრკოლებლად განხორციელების მიზანი. ამ მიმართებით გამოყენებული ნებისმიერი მოქმედება თავად უნდა ჯდებოდეს მიუკერძოებელი და სამართლიანი სასამართლოს ორგანიზმში. შეცდომა იქნებოდა ამგვარი ინტერესის საგანში არ დაგვე-ნახა დაპატიმრების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება. მართლმსაჯუ-ლება არ გულისხმობს უბრალოდ მოსამართლის მიერ სამართლის გა-ჩენის უფლებამოსილებას. პრინციპულად აუცილებელია, რომ ყველა შემთხვევაში, ეს უფლებამოსილება კონსტიტუციურად იყოს გამართლე-ბული. საკანონმდებლო ნორმა არ უნდა იძლეოდეს მიკერძოებული გა-დაწყვეტილების შესაძლებლობას, მოსამართლის როგორც მართლმსა-ჯულების განმახორციელებელი პირის “შეცდენის” შესაძლებლობას. მოსამართლე, როგორც ადამიანი, შეიძლება შეცდეს, მაგრამ არ შე-იძლება ამაში მას ხელს უწყობდეს თავად ნორმატიული სინამდვილე. არ შეიძლება კანონმა მოსამართლე ჩააყენოს ისეთ მდგომარეობაში, რომ მან თავისი თავი გამოავლინოს არა როგორც მოსამართლემ, არა-მედ, როგორც მანტიაშემოცლილმა სუბიექტმა. არსებულ ვითარებაში მოსამართლემ შეიძლება ბოროტად გამოიყენოს თავისი სამოსამა-რთლეო უფლებამოსილება, ვინაიდან იგი მომეტებულად დიდი უფლე-ბებით (ვალდებულებებით) არის აღჭურვილი.

ამდენად, მიუკერძოებელი და უშეცდომო სასამართლოს გარა-ნტიას წარმოადგენს არა მარტო საამისოდ მოსამართლის პიროვნული და პროფესიული მზაობა, არამედ თავად კანონმდებლობის ხასიათი. სამართლიანი სასამართლო გულისხმობს კანონმდებლობის მიერ მო-სამართლის გონივრულ ბოჭვასაც. დაუშვებელია, შეიქმნას მიკერძოების ობიექტური საფუძველი.

მოსამართლის მიუკერძოებლობის საფუძვლიან განმარტებებს იძლევა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი. იგი ძი-რითადად სასამართლოს მიუკერძოებლობის არანორმატიული სინა-მდვილის შეფასებით შემოიფარგლება. თუმცა იშვიათად, მაგრამ მაინც დასტურდება მინიშნებები მიკერძოების ხელშემწყობ ნორმატიულ მიზე-ზებზე.

აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა ვერ პასუხობს ევროპულ პრეცედენტულ სამართალში აღიარებულ თანაზომიერების პრინციპს. ეს პრინციპი გულისხმობს გარკვეული მართლზომიერი მიზნის მისაღწევად არა მარტო გონივრული და ადეკვატური საშუალებებით სარგებლობას,

არამედ მისი გამოყენებისათვის ისეთი წინა პირობების შექმნას, რაც მა-ქსიმალურად გამორიცხავდა, მისი შემფარდებელი სუბიექტის მხრიდან, შეცდომისა თუ მიკერძოების დაშვების შესაძლებლობას. ამდენად, უზრუნველყოფილი უნდა იყოს თანაზომიერების პრინციპის როგორც ობიექტური, ისე სუბიექტური პირობები. სამართლიანი მიზნის მიღწევის ადეკვატური საშუალების არჩევა მაშინ არის გარანტირებული, როცა, როგორც უკვე ითქვა, თავად სამართალშემფარდებელი სუბიექტია სწო-რად განსაზღვრული.

4. ვერ გავიზიარებთ მოსარჩელეთა ცალსახა მტკიცებას, რომ სა-დავო ნორმით გათვალისწინებული სანქციის გამოყენებისას, მოსამა-რთლე გამოდის დაზარალებულის როლში, თუმცა მას ვერც ანგარიშგა-უწეველ გარემოებად მივიჩნევთ. კონკრეტული სამართალდარღვევის ხასიათიდან გამომდინარე, უნდა გაკეთდეს დასკვნა, თუ ვისი ინტერესი ილახება უპატივცემულო საქციელით. სასამართლოს შეურაცხყოფა შე-იძლება გამოვლინდეს როგორც კონკრეტული მოსამართლის შეურა-ცხყოფის გარეშე, ისე მასთან ერთადაც. კერძოდ, ერთდროულად შე-იძლება შეილახოს როგორც მოსამართლეთა პირადი უფლებები და რეპუტაცია, ისე სასამართლოს ავტორიტეტი და რეპუტაცია.

როცა სასამართლოსადმი უპატივცემულობის გამოხატვის გზა, უმეტესწილად, კონკრეტული მოსამართლეების მიმართ უპატივცემულო-ბაზე გადის, ასეთ ვითარებაში ადვილი შესაძლებელია, რომ ნებით თუ უნებლიეთ, მოსამართლე გაემიჯნოს სასამართლოს, ამოვარდეს მისი სხეულიდან და დაპატიმრების თაობაზე განკარგულების გამოტანისას სამოსამართლეო ძალაუფლების ეპიცენტრში დააყენოს პირადი ღი-რსება (ინტერესი), როგორც ადამიანისა. სარჩელიდან ჩანს, რომ მოსა-მართლემ მოსარჩელეს პატიმრობა შეუფარდა დედის გინების გამო. თუ გავითვალისწინებთ ჩვენი საზოგადოების წარმოდგენებს და რეაქციებს ამგვარი შეურაცხყოფის, საერთოდ, კანონით დაცული სიკეთეების მი-მართ, ადვილი შესაძლებელია, რომ მოსამართლეს “ნერვებმა უმტყუ-ნოს” და მიიღოს არაადეკვატური გადაწყვეტილება. მოსამართლე მხო-ლოდ თმენის ვალდებულების ფარგლებში შეიძლება ავლენდეს თავის თავს, როგორც მოსამართლე. მხოლოდ აქ შეიძლება იყოს იგი სხვათა ქმედების მსაჯული. როცა კონკრეტული საქმის შეფასება არ თავსდება ამ ფარგლებში, იქ მთავრდება სამოსამართლეო უფლებამოსილებაც.

სადავო ნორმის შეფასებისას აუცილებლად ანგარიშგასაწევია ის სინამდვილე, რომელიც იტყობინება, რომ არ არსებობს მკაცრი სადემა-რკაციო ხაზი სასამართლოსა და მოსამართლის მიმართებაში.

სადავო ნორმის არსებობის პირობებში სასამართლოს მიკერძო-ების შესაძლებლობაზე მიგვანიშნებს ევროპული სასამართლოს პრეცე-დენტი საქმეზე “კიპრიანუ კვიპროსის წინააღმდეგ”. ასიზების სასამა-რთლოს სხდომაზე ადვოკატის მოქმედება მოსამართლეებმა მიიჩნიეს

პიროვნულ შეურაცხყოფად. განაწყენებულმა მოსამართლეებმა ადვო-კატის მიმართ საქმე თავადვე განიხილეს და შეუფარდეს პატიმრობა. ევროპული სასამართლოს დიდმა პალატამ მიიჩნია, რომ ადვოკატის საქმის განხილვისას ასიზების სასამართლო მიკერძოებული იყო და მან დაარღვია ადვოკატის უფლება მიუკერძოებელ სასამართლოზე. ევრო-პულმა სასამართლომ მიუთითა, რომ საერთო სამართალში დამკვი-დრებული “შემჭიდროებული” სამართალწარმოება, რომელიც სასამა-რთლოს ნებას რთავს, თავადვე განიხილოს “სასამართლოსადმი უპა-ტივცემულობის” ფაქტები, მოცემულ შემთხვევაში არ იყო გამართლე-ბული და საქმე სხვა სასამართლოს უნდა გადასცემოდა. სასამართლომ დააფიქსირა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა. მხედვე-ლობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ევროპული სასამართლოს პა-ლატამ აღნიშნული საქმის პირველი განხილვის დროს საერთოდ უა-რყოფითად შეაფასა მსგავსი საქმეების “შემჭიდროებული” პროცედუ-რით განხილვა. სადავო ნორმის შეფასებისას მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ კონტინენტური სამართლის უმეტეს ქვეყნებში სასა-მართლოს უპატივცემულობის შემთხვევებში საქმე ცალკე წარმოებად გამოიყოფა და, შესაბამისად, უფლებამოსილი ორგანო მასზე ადმინი-სტრაციულ ან სისხლის სამართალწარმოებას იწყებს.

5. ის ფაქტი, რომ სადავო ნორმა საფრთხეს უქმნის მიუკერძო-ებელ სასამართლოს, ამაზე მიგვანიშნებს მოპასუხე მხარის მიერ სასა-მართლო სხდომაზე წარმოდგენილი ნორმატიული აქტების პროექტები. კერძოდ, “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის შესახებ” და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში ცვლილებებისა და დამატებების შე-ტანის შესახებ”. ამ ნორმატიული აქტების განმარტებით ბარათებში შე-საბამისად ნათქვამია: “კანონპროექტის მიღების მიზეზია მართლმსაჯუ-ლების განხორციელებისათვის ხელისშეშლის ხშირი ფაქტები, ასევე სა-კანონმდებლო ხარვეზის არსებობა. კერძოდ, ... იმ შემთხვევაში, როდე-საც სასამართლოს (მოსამართლის) მიმართ განხორციელებულია აშკარა და უხეში უპატივცემულობა, იგივე მოსამართლე აკისრებს მას პასუხისმგებლობას, რაც, ვფიქრობთ, სასამართლოს მიუკერძოებლო-ბის პრინციპის დარღვევაა”.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის ახალი რედაქცია (პროექტი) ასე გამოიყურება: “თუ სასამა-რთლოს (მოსამართლის) მიმართ გამოხატულია აშკარა და უხეში უპა-ტივცემულობა, სასამართლოს თავმჯდომარეს, მოსამართლის მიმა-რთვის საფუძველზე, ხოლო მოსამართლეს – სასამართლოს თავმჯდო-მარის მიმართვის საფუძველზე, დაუყოვნებლივ გამოაქვს განკარგუ-ლება 30 დღე-ღამემდე ვადით დაპატიმრების შესახებ. აღნიშნული გა-ნკარგულება დაუყოვნებლივ აღსრულდება. თუ განკარგულება გამოტა-

ნილ იქნა პროცესის მონაწილის მიმართ, სასამართლოს სხდომა შე-იძლება გადაიდოს აღნიშნული ვადით”. ანალოგიურია სამოქალაქო სა-პროცესო კოდექსის 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილის ახალი რედაქცია (პროექტი).

აღნიშნული პროექტებიდან ჩანს, რომ კანონმდებელი დაინტერე-სებულა სადავო ნორმების განახლებით. თუმცა მიგვაჩნია, რომ კანო-ნმდებელმა ისე უნდა მოაწესრიგოს ეს საკითხი, რომ არ მოხდეს მოსა-მართლის მიკერძოების აპრიორულად აღქმა, უსაზღვროდ გაზვიადება და, შესაბამისად, იგნორირება ობიექტური და სამართლიანი სასამა-რთლოსი. მართლწესრიგისათვის მიუღებელია, როგორც ცალსახად იმისი მტკიცება, რომ მოსამართლე მიკერძოებული იქნება, ისე იმის მტკიცება, რომ იგი ყველა შემთხვევაში მიუკერძოებელი იქნება. კო-ნსტიტუციურად გამართული კანონმდებლობის პირობებში, მოსამა-რთლის მიუკერძოებლობის პრეზუმფცია მნიშვნელოვანი გარემოებაა სასამართლოს დამოუკიდებლი და მშვიდი ფუნქციონირებისათვის.

თუკი მხედველობაში მივიღებთ 208-ე მუხლის მე-6 და მე-7 ნაწი-ლების ორგანულ ერთიანობას, ყოველივე ზემოაღნიშნული გვაფიქრე-ბინებს, რომ მიუკერძოებელ სასამართლოზე უფლება, მოტანილი საფუ-ძვლით, დარღვეულად მივიჩნიოთ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მე-7 და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილებითაც.

ზემოაღნიშნულ აზრთა სხვადასხვაობიდან გამომდინარე, გადა-წყვეტილების მიღებისას სათათბირო ოთახში კენჭისყრის დროს სასამა-რთლო კოლეგიის წევრთა ხმები თანაბრად გაიყო. საქართველოს “სა-კონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” ორგანული კანონის 21-ე მუ-ხლის მე-6 პუნქტის თანახმად : “თუ კონსტიტუციურ სარჩელზე გადა-წყვეტილების მიღებისას პლენუმის/კოლეგიის სხდომაზე დამსწრე წე-ვრთა ხმები თანაბრად გაიყო, კონსტიტუციური სარჩელი არ დაკმაყო-ფილდება”.

აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგია აღნიშნავს, რომ “საქართველოს სისხლის სამართლის სა-პროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუ-ნქტსა და 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

ხელმძღვანელობს რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ვ” ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კა-ნონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის “ე” ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 და მე-6 პუნქტებით, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტით, 25-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ა” ქვეპუ-

ნქტით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტებით, “საკონსტიტუ-ციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის 32-ე და 33-ე მუხლებით,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოა დ გ ე ნ ს:

I. ნაწილობრივ დაკმაყოფილდეს საქართველოს მოქალაქეების – ონისე მებონიას და ვახტანგ მასურაშვილის კონსტიტუციური სარჩელები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ და ცნობილ იქნეს არაკო-ნსტიტუციურად საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუ-ნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით “სა-ქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუ-ხლის მე-7 ნაწილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) და “საქა-რთველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნა-წილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას);

II. “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამა-რთლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) იურიდიულად ძალა-დაკარგულად იქნეს ცნობილი ამ გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მო-მენტიდან;

III. არ დაკმაყოფილდეს საქართველოს მოქალაქეების – ონისე მე-ბონიას და ვახტანგ მასურაშვილის კონსტიტუციური სარჩელები საქა-რთველოს პარლამენტის წინააღმდეგ “საქართველოს სისხლის სამა-რთლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის და “საქა-რთველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნა-წილის არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე საქართველოს კონსტი-ტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ პუ-ნქტთან მიმართებით;

IV. ეს გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან;

V. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება;

VI. ამ გადაწყვეტილების პირი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართვე-ლოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზე-ნაეს სასამართლოს;

VII. გადაწყვეტილება “საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში” გამოქვეყნდეს 7 დღის ვადაში. კონსტანტინე ვარძელაშვილი (სხდომის თავმჯდომარე)ვახტანგ გვარამიაქეთევან ერემაძე (მომხსენებელი მოსამართლე) ბესარიონ ზოიძე