NACIONALNI PARK ’’SKADARSKO JEZERO’’ - nparkovi.me skadarsko jezero... · 3.5. Klima ... 4.3. Infrastuktura (saobraćaj, energetika, komunalni servisi).....31 4.4. Kulturno-istorijsko

NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE

NACIONALNI PARK ’’SKADARSKO JEZERO’’

PLAN UPRAVLJANJA

(2011 - 2015)

Plan upravljanja - Nacionalni park Skadarsko jezero 2011-2015

1

SADRŽAJ

I UVOD...................................................................................................... 6

1.1. Pravni i planski osnov...................................................................................... 6

1.2.Cilj izrade plana............................................................................................... 7

1.3. Metodološki pristup......................................................................................... 8

1.4. Odnos prema drugim planovima i programima, strategijama, konvencijama,

direktivama i sl ..................................................................................................... 9

II ANALIZA STANJA.................................................................................. 11

1. OSNOVNI PODACI O PARKU.............................................................................. 11

2. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI....................................................................... 13

3. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJETKOSTI.............................................................. 13

3.1. Reljef ................................................................................................ 14

3.2. Zemljište ........................................................................................... 14

3.3. Vode (Hidrogeografija) ........................................................................ 16

3.4. Vazduh.............................................................................................. 16

3.5. Klima ................................................................................................ 17

3.6. Pejzaž ............................................................................................... 18

3.7. Flora ................................................................................................. 18

3.8. Fauna................................................................................................ 21

3.8.1. Beskičmenjaci................................................................................ 21

3.8.2. Vodozemci .................................................................................... 22

3.8.3. Gmizavci....................................................................................... 22

3.8.4. Ribe ............................................................................................. 23

3.8.5. Ptice............................................................................................. 24

3.8.6. Sisari............................................................................................ 26

4. STVORENE VRIJEDNOSTI ................................................................................. 27

4.1. Stanovništvo i naselja (demografska analiza) ......................................... 27

4.2. Privredne i društvene djelatnosti (ekonomska analiza) ............................ 30

4.3. Infrastuktura (saobraćaj, energetika, komunalni servisi) ......................... 31

4.4. Kulturno-istorijsko nasljeñe.................................................................. 32

4.5. Informativno-prezentacioni i edukativni sadržaji ..................................... 33

4.5.1. Centri za posjetioce i ekspo prostori ................................................. 33

4.5.2. Edukativne staze............................................................................ 34

4.5.3. Planinarske, rekreativne i biciklističke staze....................................... 34

4.5.4. Vidikovci ....................................................................................... 35

4.5.5. Turistička infrastruktura (ostalo) ...................................................... 35


2

4.5.6 Unapreñivanje sistema upravljanja posjetiocima. ................................ 35

4.6. Sistem ambijentalne higijene (upravljanje otpadom) ............................. 36

5. MJERE ZAŠTITE, OČUVANJA, UNAPREðIVANJA I KORIŠĆENJA PROSTORA PARKA.... 37

5.1. Fizička zaštita .................................................................................... 37

5.2. Stručna zaštita ................................................................................... 41

5.3. Održivo korišćenje resursa................................................................... 42

6. ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE CILJEVA ZAŠTITE......................... 44

7. INSTITUCIONALNA STRUKTURA (ORGANIZACIONA ŠEMA) JP/PARKA..................... 46

8. OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA (SWOT ANALIZA) .................................... 47

III PLANSKI DIO........................................................................................ 51

1. STRATEŠKO OPREDELJENJE - VIZIJA ................................................................. 51

2. ZONIRANJE PARKA .......................................................................................... 52

2.1. Prva zona zaštite ................................................................................ 53

2.2. Druga zona zaštite.............................................................................. 54

2.3. Treća zona zaštite............................................................................... 55

2.4. Četvrta zona zaštite ............................................................................ 57

MAPA ZONIRANJA ............................................................................................... 58

3. STRATEŠKI CILJEVI ......................................................................................... 59

3.1. Strateška oblast 1. Zaštita prirodnih vrijednosti...................................... 60

3.1.1. Posebni cilj: Fizička zaštita .............................................................. 60

3.1.2. Posebni cilj: Stručna zaštita............................................................. 60

3.1.3. Poseban cilj: Očuvanje prirodnih vrijednosti ...................................... 61

3.1.4. Poseban cilj: Potpuna zaštita močvarnog i plavnog ekosistema i flore i

faune u njima ........................................................................................ 61

3.1.5. Posban cilj: Umanjiti uticaj svih pritisaka (eksploatacioni pritisak,

okupacija prostora, zagañenje) koji blokiraju vitalne procese populacija i dovode

do nestabilnosti prirodnih ciklusa u ekosistemu otvorene vode ...................... 61

3.1.6. Poseban cilj: Obezbjeñenje prirodnog razvoja kopnenih ekosistema i

unutar njih komponenti biološkog diverziteta .............................................. 62

3.1.7. Posebni cilj: Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i

posjetioca o zaštiti prirode........................................................................ 62

3.2. Strateška oblast 2. Zaštita kulturnih vrijednosti...................................... 62

3.2.1. Posebni cilj: Očuvanje i unapreñenje spomenika kulture i izvornog

graditeljskog nasljeña .............................................................................. 63

3.2.2. Posebni cilj: Očuvanje i prezentacija pokretnog fonda kulturno -istorijskog

nasljeña ................................................................................................. 63

3.2.3. Poseban cilj:Digitalizacija i promovisanje kulturno-istorijskog nasljeña . 64


3

3.3. Strateška oblast 3. Unapreñivanje informativno-prezentaciono edukativnih

sadržaja Parka .......................................................................................... 64

3.3.1. Posebni cilj: Unapreñivanje centra za posjetioce ................................ 64

3.3.2. Posebni cilj: Unapreñivanje i održavanje edukativnih sadržaja ............. 64

3.3.3. Poseban cilj: Unapreñivanje i održavanje pješačkih, biciklističkih,

rekreativnih staza i vidikovaca .................................................................. 65

3.3.4. Posban cilj: Unapreñivanje sistema upravljanja posjetiocima ............... 65

3.4. Strateška oblast 4. Unapreñivanje saradnje sa korisnicima prostora Parka . 66

3.4.1. Posebni cilj: Unapreñivanje saradnje sa lokalnim stanovništvom .......... 66

3.4.2. Posebni cilj: Unapreñivanje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih

djelatnosti i podsticanje razvoja ................................................................ 67

3.4.3. Posebni cilj: Unapreñivanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o

održivom razvoju .................................................................................... 67

3.5. Strateška oblast 5. Unapreñivanje saradnje sa inostranim i domaćim

organizacijama i donatorima.......................................................................68

3.5.1. Posebni cilj: Unapreñivanje saradnje sa RAMSAR,EUROPARC

federacijom,Svjetska banka, IUCN, WWF GTZ, ADA itd ................................ 68

3.5.2. Posebni cilj: Unapreñivanje saradnje sa domaćim organizacijama ........ 68

3.5.3. Posebni cilj: Unapreñivanje saradnje sa NVO sektorom ....................... 68

3.6. Strateška oblast 6. Unapreñivanje prekogranične saradnje.......................68

3.6.1. Posebni cilj: Komponenta IPA .......................................................... 68

3.6.2. Posebni cilj: Jadranski program........................................................ 69

3.6.3. Posebni cilj: Saradnja sa drugim parkovima ...................................... 69

3.7. Ostali posebni ciljevi: ..........................................................................70

3.7.1. Posebni cilj:Tačno obilježavanje područja u skladu sa njihovim

korišćenjem i statusom zaštite .................................................................. 70

3.7.2. Posebni cilj:Razvijanje i održavanje objekata za pristup Jezeru ............ 70

3.7.3. Posebni cilj: Jačanje regionalne turističke destinacije.......................... 70

3.7.4. Posebni cilj: Unapreñivanje sistema ambijentalne higijene (upravljanje

otpadom) ............................................................................................... 71

IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA.................................................................. 72

Plan prioriteta za Stratešku oblast 1. Zaštita prirodnih vrijednosti ................... 72

Plan prioriteta za Stratešku oblast 2. Zaštita kulturnih vrijednosti .................. 78

Plan prioriteta za Stratešku oblast 3. Unapreñivanje informativno - prezentaciono

- edukativnih sadržaja Parka ...................................................................... 80

Plan prioriteta za Stratešku oblast 4. Unapreñivanje saradnje sa korisnicima

prostora Parka .......................................................................................... 84


4

Plan prioriteta za Stratešku oblast 5. Unapreñivanje saradnje sa inostranim i

domaćim organizacijama i donatorima. ........................................................ 90

Plan prioriteta za Stratešku oblast 6. Unapreñivanje prekogranične saradnje .... 91

Plan prioriteta za Ostale posebne ciljeve ...................................................... 92

4. POBOLJŠANJE I UNAPREðIVANJE INSTITUCIONALNIH KAPACITETA ....................... 95

4.1. Uspostavljanje sistema upravljanja informacijama i monitoringa na nivou

Parka saglasno sistemu upravljanja na nivou Javnog preduzeća ...................... 95

4.2. Uspostavljanje sistema upravljanja finansijama na nivou Parka saglasno

upravljanju na nivou Javnog preduzeća........................................................ 96

4.3. Uspostavljanje sistema kontrole i praćenja planiranih aktivnosti ............... 96

5. SMJERNICE ZA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKI RAD...................................................... 96

6. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA ........................................................ 97

6.1. Definicija prioriteta ............................................................................. 97

6.2. Definicija nosioca (subjekata) realizacije Plana (na nivou JP - Park) .......... 97

6.3. Godišnji programi upravljanja (operacionalizacija Plana).......................... 98

7. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOðENJE PLANA ............................................. 98

7.1. Procjena ukupnih sredstava za sprovoñenje Plana................................... 98

7.2. Procjena sredstava po godinama .......................................................... 99

8. OCJENA SPROVOðENJA PLANA........................................................................ 100

8.1. Praćenje sprovoñenja sa nivoa rukovodne i upravljačke struktute ........... 100

8.2. Izrada godišnjih izvještaja o sprovoñenju Programa upravljanja ............. 101

9. SMJERNICE I PREPORUKE............................................................................... 101


5

Tim za izradu Plana upravljanja:

Rukovodilac projektnog tima: Rade K. Gregovi ć dipl. ekonomista – direktor JPNPCG

Koordinator izrade plana: Zoran Mrdak dipl.biolog – direktor NP Skadarsko jezero

Članovi tima:

Mr. Veselin Luburi ć – dipl. geograf (šef službe za razvoj i unapreñenje)

Mr. Nela Vešovi ć Dubak - dipl. biolog -ornitolog (šef službe za edukaciju, promociju i marketing)

Hajdana Ili ć Božovi ć – dipl. biolog (stručni saradnik za promotivno-edukativne poslove)

Nikola Vukanovi ć – dipl. turizmolog (stručni saradnik za promotivno-edukativne poslove)

Dr. Marija Vugdeli ć –dr.bioloških nauka (stručni saradnik za promotivno-edukativne poslove)

Radmila Adži ć – dipl. istoričar umjetnosti (stručni saradnik za zaštitu kulturne baštine)

Slavic ðuriši ć - dipl. biolog (stručni saradnik za zaštitu flore)

Snežana Vukoti ć – dipl. etnolog (stručni saradnik za etnografsko nasljeñe)

Marić Stevan - dipl. biolog (stručni saradnik za zaštitu htifaune)

Balša Rak čević – dipl. arhitekta (stručni saradnik za prostorno planiranje)

Irena Sekuli ć ðukić - dipl. pravnik (stručni saradnik za opšte i pravne poslove)

Jasmin Spahi ć – dipl. ekonomista (stručni saradnik za ekonomsko finansijske poslove)


6

I UVOD

1.1. Pravni i planski osnov

Plan upravljnja Nacionalnim parkom Skadarsko jezero 2011-2015 godine izrañen je u skladu

sa Zakonom o zaštiti prirode (Sl. list RCG, br. 51/08), Zakonom o nacionalnim parkovima (Sl.

list RCG, br. 56/09) i Prostornim planom područja posebne namjene za Nacionalni park

Skadarsko jezero (Sl. list RCG, br. 46/01)

Osnovni pravni propis kojim se ureñuje zaštita i očuvanje prirode je Zakon o zaštiti prirode

(Sl. list RCG br. 51/08). Ovim Zakonom su definisane kategorije zaštićenih područja,

nadležne ustanove, kao i osnovni dokumenti za upravljanje zaštićenim područjima. Pravni

osnov za donošenje Plana upravljnja nalazi se u članu 65 ovog Zakona koji propisuje da se

Plan upravljanja donosi na period od pet godina, a ostvaruje se kroz donošenje godišnjih

programa upravljanja. Plan upravljanja Nacionalnim parkom donosi Vlada. Članom 66

propisano je da Plan upravljanja sadrži:

• mjere zaštite, očuvanja, unaprjeñivanja i korišćenja zaštićenog prirodnog dobra;

• razvojne smjernice, smjernice i prioritete za zaštitu i očuvanje zaštićenog prirodnog

dobra uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva;

• način sprovoñenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim prirodnim dobrom;

• dugoročne ciljeve zaštite i održivog razvoja;

• analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite;

• prikaz prirodnih resursa i korisnika zaštićenog prirodnog dobra;

• prioritetne aktivnosti na očuvanju, održavanju i monitoringu prirodnih i drugih

vrijednosti i segmenata životne sredine;

• ocjenu stanja zaštićenog prirodnog dobra;

• smjernice za naučno-istraživački rad;

• planirane aktivnosti na održivom korišćenju prirodnih resursa, razvoju i ureñenju

prostora;

• prostornu identifikaciju planskih namjena i režima korišćenja zemljišta;

• aktivnosti na promociji i valorizaciji zaštićenog prirodnog dobra;

• oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima

nepokretnosti;

• dinamiku i subjekte realizacije Plana upravljanja i način ocjene sprovoñenja;


7

• finansijska sredstva za realizaciju Plana upravljanja;

• druge elemente od značaja za upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom

Pravni osnov za izradu Plana upravljanja Nacionalnim parkom Skadarsko jezero 2011-2015

godine nalazi se u Zakonu o nacionalnim parkovima (Sl. list RCG, br. 56/09), član 13 stav 3

kojim je propisano da planove upravljanja izrañuje Javno preduzeće. Član 14 stav 2 istog

zakona propisuje da : „Plan upravljanja Nacionalnim parkom donosi Vlada, na period od pet

godina, u skladu sa zakonom“, a stav 3 istog člana da: „Godišnji program upravljanja

Nacionalnim parkom donosi Javno preduzeće, u skladu sa Prostornim planom posebne

namjene i Planom upravljanja, uz saglasnost Ministarstva.“

Planski osnov Plana upravljanja je Prostorni plan područja posebne namjene za Nacionalni

park Skadarsko jezero (Sl. list RCG, br. 46/01). Prostorni plan Skadarsko jezero obuhvata

djelove teritorije opština Podgorice, Bara i Cetinja.

Složenost Nacionalnog parka Skadarsko jezero zahtijeva kontrolu širokog područja i niza

oblasti u njemu. Sa specifičnim kriterijumima zaštite u Prostornom planu tretiraju se: sliv

Skadarskog jezera, zona neposrednog okruženja, aluvijalni kompleksi, granice Nacionalnog

parka Skadarsko jezero, utvrñene Zakonom o nacionalnim parkovima (Službeni list RCG, br.

47/91).

Prostorni plan uključuje ureñenje, korišćenje i namjenu prostora, politike očuvanja, zaštitu

prirode i kulturno-istorijskog nasleña, strategiju razvoja, smjernice za sprovoñenje i

realizaciju plana kao i zoniranje prema različitim tipovima korišćenja.

Usklañenost Prostornog plana kao temeljnog zakonskog dokumenta i Plana upravljanja koji

predstavlja strateški dokument i osnovu za upravljanje, aktivnosti i djelatnosti očuvanja od

značaja je za zonaciju Parka. Zoniranje je u Prostornom planu napravljeno prema glavnim

ciljevima očuvanja i namjenama korišćenja, a u Planu upravljanja je ono detaljnije definisano

zbog upravljačkih akcija i mjera zaštite u svakoj zoni.

Prostorni plan daje smjernice, dok Plan upravljanja dodatno odreñuje operativne aspekte

upravljanja zaštićenim područjima.

1.2. Cilj izrade plana

Osnovni cilj izrade Plana upravljanaja je donošenje kvalitetnog i praktično primjenjivog

dokumenta koji predstavlja osnovu za efikasno upravljanje zaštićenim područjima, kao i za

racionalnu i strogo kontrolisanu valorizaciju prirodnih potencijala Parka u funkciji ekološki

održivog razvoja.


8

Ciljevi Plana upravljanja su :

• zaštita, korišćenje i upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom;

• očuvanje, održavanje i monitoring prirodnih i drugih vrijednosti i segmenata životne

sredine;

• održivo korišćenje prirodnih resursa, razvoj i ureñenje prostora;

• promocija i valorizacija zaštićenog prirodnog dobra;

• saradnja i partnerstvo sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima

nepokretnosti.

1.3. Metodološki pristup

Zakonom utvrñeni sadržaj Plana, te činjenica da on mora biti usaglašen sa Prostornim

planom, planskim dokumentom višeg reda, čije donošenje je obavezno za nacionalne

parkove, opredijelili su metodološki pristup za njegovu izradu.

Sadržaj i metodologija izrade planova upravljanja jednoobrazno su rañeni za sve parkove,

uz poštovanje specifičnosti svakog Parka pojedinačno.

Plan upravljanja predstavlja strateški dokument koji se razrañuje kroz izradu akcionih

planova godišnjih programa upravljanja.

U tom smislu ovaj Plan je utvrñen u vidu stručne dokumentacione osnove Programa zaštite i

razvoja sa pregledom postojećeg stanja, opštih i prioritetnih zadataka i aktivnosti u

narednom periodu.

Plan upravljanja je strukturisan na sledeći način:

U uvodnom dijelu je dat pravni i planski osnov, cilj, metodološki pristup i odnos prema

drugim planovima, programima, strategijama, konvencijama, direktivama i sl.

U analizi postojećeg stanja dat je osvrt na prirodne vrijednosti i rijetkosti, stvorene

vrijednosti, mjere zaštite, unapreñivanja i očuvanja, analiza i ocjena uslova za ostvarivanje

ciljeva zaštite, institucionalna struktura i ocjena stanja Nacionalnog parka Skadarsko jezero.

I analiza postojećeg stanja sadrži:

• prirodne i stvorene vrijednosti;

• informativno-edukativni i prezentacioni sadržaj;

• mjere zaštite, očuvanja, unapreñenja i korišćenja prostora Parka;

• uslove za ostvarivanje ciljeva zaštite;

• institucionalnu strukturu i swot analizu ( ocjena stanja Nacionalnog parka)


9

II planski dio sadrži:

• viziju upravljanja

• zoniranje Parka

• strateške ciljeve (dugoročne ciljeve zaštite i održivog razvoja)

• dinamiku i subjekte realizacije Plana

• finansijska sredstva za sprovoñenje Plana

• ocjenu sprovoñenja Plana

• smjernice i preporuke

1.4 Odnos prema drugim planovima i programima, stra tegijama,

konvencijama, direktivama i sl.

Crna Gora je potpisala i usvojila brojne meñunarodne sporazume i konvencije, odnosno

preuzela sukcesijom u odnosu na konvencije i sporazume koji su bili ratifikovani od strane

SCG, SRJ I SFRJ, koje se odnose na zaštitu životne sredine i čiji su ciljevi i odredbe uzete u

obzir prilikom izrade Plana upravljanja Nacionalnim parkom Skadarsko jezero.

Pored direktnog uticaja i veze koji proizilaze iz Prostornog plana posebne namjene za

Nacionalni park Skadarsko jezero, Plan upravljanja respektuje opredeljenja definisana

obavezujućim meñunarodnim strategijama, planovima, meñunarodnim konvencijama i dr., a

posebno:

• Prostorne urbanističke planove Prijestolnice Cetinje, Glavnog grada Podgorice i

Opštine Bar;

• Nacionalnu strategiju održivog razvoja (NSOR), koja uključuje ciljeve održivog

razvoja definisane kroz ekonomski razvoj, zaštitu životne sredine i upravljanje

prirodnim resursima;

• Master planove razvoja turizma (politika i strategija razvoja turizma do

2020.godine);

• Domaću zakonsku regulativu koja tretira oblast zaštite i upravljanja životnom

sredinom;

• Konvenciju o vlažnim područjima (Ramsar konvencija) (ratifikovana 2006), kao

jedna od najznačajnijih za ovaj Park, jer je Nacionalni park Skadarsko jezero

1995.godine zaštićen kao Ramsarsko područje, kada je upisan na Listu wetland

područja od meñunarodnog značaja za stanište vodenih ptica (Ramsar lista);

• Kovenciju o biološkom diverzitetu (ratifikovana 2006);

• Konvenciju o zaštiti Svjetske kulturne i prirodne baštine (2006);


10

• Kartagena protokol o biološkoj raznovrsnosti (ratifikovmn 2006);

• Konvenciju o očuvanju migratornih vrste divljih životinja (Bonska konvencija);

• Konvenciju o zaštiti evropskih divljači i prirodnih staništa (Bernska konvencija);

• Evropsku konvencija o predjelima;

• Konvenciju o procjeni uticaja na životnu sredinu (ESPOO konvencija);

• Konvenciju o zaštiti i korišćenju prekograničnih vodotoka i meñunarodnih jezera

(Helsinška konvencija)


11

II ANALIZA POSTOJE ĆEG STANJA

1. OSNOVNI PODACI O PARKU

Živopisno i po mnogo čemu jedinstveno Skadarsko jezero, smjestilo se u Zetsko-skadarskoj

kotlini, zadržavajući rijekom Bojanom kontakt sa Jadranskim morem, od kojeg ga je u

dalekoj prošlosti odvojio lanac visokih planina.

Sa površinom od 354 do 505.8 km², zavisno od vodostaja, predstavlja najveće Jezero na

Balkanu. Crnoj Gori pripadaju 2/3 jezera i 110,5 km obale, dok je 1/3 na teritoriji Republike

Albanije i dužinom obale od 57,5km.

Crnogorski dio Jezera sa priobaljem, površine 40.000 ha, proglašen je Nacionalnim parkom

1983. godine. Od ukupne površine Parka, 22.500 ha je vodena površina, 7.800 ha su trajno

plavljene oblasti, 5.200 ha su povremeno plavljene oblasti, 12.500 ha čine brda i stjenoviti

karstni tereni na južnoj obali i stjenovita ostrva. 812 ha površine ima status trajno zaštićenih

ornitoloških rezervata.

Jezero zauzima geografske koordinate: 19º03’– 19º30’ istočne geografske širine, odnosno

42º03’ – 42º21’ sjeverne geografske širine, u submediteranskom klimatskom području. Zime


12

su blage i kišne. Najniža mjesečna prosječna temperatura vode u januaru je 7,3ºC, dok su

ljeta sušna i vruća, sa maksimalnom temperaturom vazduha iznad 40ºC i temperaturom

vode iznad 27ºC. Prosječna temperatura vazduha je 14,9 ºC.

Samo Jezero je kriptodepresija, sto znači da se neki djelovi njegovog dna nalaze ispod nivoa

mora. Takva mjesta nazvana su sublakustrični izvori ili oka. Ima ih oko 30. Najdublje „oko“ je

Raduš, dubine 60 m, a po nekim podacima i dublje, dok je prosječna dubina Jezera oko 5 m.

Protočnog je tipa. Najveće količine vode dobija rijekom Moračom.

Dakle, Nacionalni park Skadarsko jezero se odvaja od ostalih nacionalnih parkova Crne

Gore (i šire) kao područje sa izrazitim limnološkim karakteristikama, sa izuzetnim bogastvom

ornitofaune i ihtiofaune i bujnom vegetacijom močvarnog tipa. Predstavlja jedan od

najinteresantnijih biotopa ovog područja....

Njegove obale su razuñene i bogate brojnim zalivima, poluostrvima i rtovima, većinom

močvarne, obrasle širokim pojasom trske. Biljni svijet je bogat i raznovrstan, sa više od 25

rijetkih i endemičnih, zakonom zaštićenih vrsta. Pored živopisnog barskog bilja, posebno je

interesantna flotantna kasoronja. Bistru vodu krase i u velikom dijelu prekrivaju i bijeli i žuti

lokvanji. U poplavnom dijelu Jezera još uvijek odolijeva, nekada široko rasprostranjena,

skadarska podvrsta hrasta lužnjak - Quercus robur ssp. Scutariensis. Jedino je dio južne

obale kamenit i čuva reliktne šume kestena. Brojna su mala ostrva, tzv. gorice. Niska su,

kamenita i obrasla lovorikom, bršljanom, divljim narom i šibljem.

Kao značajno stanište vodenih ptica, Skadarsko jezero je Ramsar konvencijom 1995. godine

upisano u Svjetsku listu močvara od meñunarodnog značaja.

Zahvaljujući prvenstveno, očuvanju ekosistema i usled nepristupačnosti nekih djelova

Jezera, naročito uz njegovu sjevernu močvarnu obalu, Skadarsko jezero je „ptičji raj“ čak za

280 vrstu ptica, od kojih su mnoge u najvećem dijelu svojeg areala, prorijeñene i ugrožene.

U Evropi rijedak kudravi pelikan - Pelicanus crispus postao je zaštitni znak Jezera i

Nacionalnog parka.

O bogatstvu i raznovrsnosti ihtiofaune govore podaci da u vodama sliva Skadarskog jezera

živi 48 vrsta riba, dok je u vodama koje zahvata Park nastanjeno 39 vrsta od ukupno 44 do

sada registrovanih, a 15 je endemičnih. Pored autohtonih vrsta, kakve su krap - Cyprinus

carpio i ukljeva - Alburnus alburnus alborella, interesantno je prisustvo i nekih morskih, kao

što su jegulja, cipol, skakavica i kubla.

Mnogobrojni kulturno-istorijski spomenici: arheološka nalazišta, manastirski kompleksi i

utvrñenja, razbacani u širokoj lepezi u basenu Skadarskog jezera, govore da je još u XIV i

XV vijeku ovo područje bilo značajno kulturno središte.

Na obalama i ostrvima Jezera nekada je bilo dvadesetak manastira, zbog čega je nosilo

naziv „Zetska Sveta gora“. Tradicija dukljansko-zetskih vladara da svoje mauzoleje–hramove

ovdje podižu proteže se od XI do sredine XV vijeka. Izuzetnu grupu kulturnog nasljeña čini


13

autentično narodno graditeljstvo, stara nenaseljena i zapuštena ribarska naselja, smještena

na samoj obali Jezera, u kojima se nekada stanovalo, živjelo od ribarenja i rasplijetale

ribarske mreže.

Jezero je lako dostupno, putem ili željeznicom, budući da je smješteno na glavnim

saobraćajnicama (put Podgorica–Petrovac; pruga Podgorica–Bar). Obje saobraćajnice

prolaze preko Jezera kroz naselje Virpazar.

2. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI

Skadarsko jezero zauzima najniže djelove Zetsko-skadarske kotline, zadržavajući rijekom

Bojanom kontakt sa Jadranskim morem. Sjeverna obala je niska i močvarna i nastavlja se u

prostranu Zetsku ravnicu. Sa juga i jugozapada prostor ograničavaju odsjeci i padine

planina: Sozine, Rumije i Taraboša. Obale Jezera su strme, a na djelovima i okomite i slabo

razuñene. Duž same obale rasporeñena su ostrva (Starčevo, Beška, Moračnik, Tophala,

Gradac, Dužica, Skut, Grmožur i mnogi drugi školjevi). Spušteno i zaplavljeno područje na

zapadu, uz dolini Rijeke Crnojevića, raščlanjeno je i razuñeno. Ograničava ga brdoviti karstni

teren Stare Crne Gore. Na proširenju lijevka izmeñu brda na jugozapadu i sjeveru, uz vode

Jezera, močvare i naplave Ceklinskog polja, uzdiže se čitav arhipelag većih i manjih ostrva:

Prevlaka, Andrijska gora, Vranjina, Liponjak, Kamenik, Čakovica i Žabljak Crnojevića.

U basenu Skadarskog jezera vlada Sredozemna subtropska klima, koja se odlikuje dugim,

sušnim i vrućim ljetnjim periodom i blagim i kišovitim zimama.

3. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJEKTOSTI (prikaz prirod nih

resursa)

Zahvaljujući geografskom položaju, geološkoj prošlosti i relativno očuvanom ekosistemu,

region Skadarskog jezera ima bogat biodiverzitet. Broj vrsta iz mnogobrojnih taksonomskih

grupa je veliki, kao i nivo genetskog diverziteta, što se ogleda u velikom broju podvrsta i

endemskih vrsta. Region Skadarskog jezera takoñe ima različite ekosisteme (čisto vodene,

močvarne, kopnene...), što doprinosi sveukupno visokom nivou biodiverziteta.

Pored posebnih prirodnih vrijednosti i visokog nivoa biodiverziteta, region Skadarskog jezera

je poznat i po svom kulturnom nasljeñu, s obzirom da je tokom istorije ovo područje bilo


14

naseljeno različitim civilizacijama koje su ostavile tragove svog prisustva u obliku

arheoloških lokaliteta, srednjevjekovnih crkava i utvrñenja, starih ribarskih naselja, itd.

3.1. Reljef

Skadarsko jezero se smjestilo u Zetsko-skadarskoj kotlini, tektonskog porijekla, zadržavajući

rijekom Bojanom kontakt sa Jadranskim morem, od kojeg ga je u dalekoj prošlosti odvojio

lanac visokih planina. Za današnju geomorfologiju basena, od značaja su mnoge rječne

doline, čije se rijeke slivaju u najniže djelove kotline, čineći vode Skadarskog jezera. Dio

njegovog dna je kriptodepresija sa brojnim vruljama (sublakustrični izvori) dubine i preko

60m (Raduš) ispod nivoa mora.

U slivu Skadarskog jezera nalazi se veliki broj pećina, koje se najčešće nalaze na brdskim

padinama i po obodima nekadašnjih i sadašnjih erozinih bazisa tj. oboda Zetske i

Bjelopavlićke ravnice, Nikšićkog polja i duž kanjona Morače i njenih pritoka.

Zetsko-skadarska kotlina, ispunjena je tercijarnim marinskim sedimentima, a naročito

debelim kvartarnim nanosom, pretežno riječnim, i plitkim vodama Jezera.

Dinamični i složeni reljef ovog starog vodnog basena, koji je do pliocena bio zaliv Jadransko-

jonskog mora, odlikuju:

• prostrane kraške površi, sa kojih se uzdižu markantni planinski visovi,

• najprostranija depresija i ravnica u Dinaridima,

• izjaružene doline i usječeni kanjoni rijeka,

• nenadmašni fenomeni karstifikacije,

• ostaci najsnažnije glečerske erozije na Balkanu, i

• oblici stvoreni radom rječne i jezerske erozije.

3.2. Zemljište

Na području Parka zastupljena su hidromorfna i terestrična zemljišta.

Hidromorfna zemljišta

Nastala su radom voda i dinamikom vodnog režima, javljaju se uz ravno priobalno područje.

Zauzimaju površinu od oko 17.000 ha. Postanak ovih zemljišta je u tijesnoj vezi sa radom

voda te su veoma heterogenog i neujednačenog sastava, počev od pjeskovito-šljunkovitih,


15

duž Morače, do ilovasto-glinovitih, od Ćemovskog polja prema Jezeru i u Crmničkom i

Orahovskom polju. Idući od obale (stalno pod vodom ili periodično plavljena) smjenjuju se

organo-mineralno zemljište i treset, različiti tipovi aluvijum karbonatnog zemljišta (zabaren,

slabo zabareni i ilovasti). Aluvijumi koji se povremeno plave ili su izvan domašaja poplava

dobrih su fizičkih i hemijskih osobina i svojstava, jer su karbonatni, sa dosta visokim

sadržajem humusa (1,5-6%). Ovakve osobine zemljišta, uz primjenu navodnjavanja i drugih

savremenih agrotehničkih mjera, omogućile su u ovoj zoni (odnosno Zeti) razvoj vrlo

intenzivne poljoprivredne proizvodnje.

U plavnoj zoni Skadarskog jezera i zoni pod uticajem podzemnih voda, aluvijumi se

postepeno ogoljevaju i pogoršavaju svojstva. Usljed toga ova potencijalno vrlo plodna

zemljišta ne mogu se intenzivno koristiti, a ispod kote 7,5 m rijetko se obrañuju, izuzev dobro

ocjedljivih površina uz sprudove vodotoka.

Duboko zabareni aluvijum u uskoj zoni, redovno plavan, nalazi se pod močvarnim livadama

kisjelih trava i vrbaka.

Organo-mineralno zemljište, najčešće poplavljeno, pod bujnom vegetacijom močvara i

vrbaka, predstavlja u ekosistemu najproduktivniji biotop Jezera. Tresetišta moćnosti do 4 m

javljaju se pod ilovastim naplavama na lokalitetima Podhuma, Gornjeg blata i Rzavca.

Njihovo adekvatno i reducirano korišćenje u poljoprivredi gornjih rejona može da, u znatnoj

mjeri, smanji upotrebu vještačkih ñubriva i usmjeri, na ovom prostoru, proizvodnju ekološki

zdrave hrane, uz značajan komercijalni efekat i zaštitu podzemnih voda.

Mogućnost intenzivnog korišćenja ovih zemljišta treba uskladiti sa očuvanjem ekosistema

Jezera i biotopa močvarne zone.

Na dnu Jezera leži moćni aluvijalno-ilovasti sediment, bez pedogenetskih procesa na njemu.

Teresti čna zemljišta

Nalaze na neplavnim uzdignutim terenima i na vodopropusnoj karstnoj i konglomeratnoj

podlozi. Na fluvio-glacijalnoj naplavi Ćemovskog i Tuškog polja razvilo se skeletno smeñe

zemljište, na ekstremno propusnoj podlozi šljunka i konglomerata. Nestanak šumskog

pokrivača, u preistorijskom periodu, uslovio je snažan proces eolske erozije, koji je

vremenom odnio sa središnjeg dijela kompleksa čitavi sloj zemljišta. Ogoljeni skelet

donedavno je predstavljao pustinjsko-stepsku oblast slabog pašnjaka. Zahvaljujući

savremenoj agrotehnici i navodnjavanju danas se tu nalaze plantaže vinograda i voćnjaka.

Podnožjem okolnih brda i na jugu naplave zemljište nije jače erodirano, ima veću dubinu i

veoma je plodno. Meñutim i ovdje ga prati prenaseljenost i značajna zauzetost naseljima i

infrastrukturnim sistemima.

Plitke crvenice su zastupljene na krečnjačkim padinama oboda Jezera. Najveći dio ovog


16

zemljišta, u granicama Parka, pokriven je golim krečnjačkim stijenama (70 %), a manji dio

(30 %) čine zemljišta škrapa i uvala, sa plitkim skeletnim crvenicama.

Pretaložene crvenice se javljaju u lavirintu krečnjačkog pobrña, u vrtačama i dolovima, sa

znatno većom dubinom i kontinuitetom prostiranja. Ekstremna vodopropusnost i bezvodnost,

uz redovne suše, desetkuju mogući prinos.

Smeñe antropogeno zemljište terasa, na kontaktu dolomita, podgrañivanjem padina

pretvoreno je u poljoprivredno zemljište, koje je na prostoru Crmnice i Krajine pod

vinogradima, voćnjacima i maslinjacima (Murići i Besi).

Smeñe zemljište na flišu pokriva padinske komplekse obrasle gustom vegetacijom šumo-

šikara, tipa makije. Zastupljeno je mozaično, iznad antropogenog zemljišta.

3.3. Vode (hidrogeografija)

Geološki sastav i tektonski sklop terena dominantno su uticali na preraspodjelu voda i

uopšte hidrogeološke odlike i odnose u slivu Skadarskog jezera. Najvažnije hidrološke odlike

su ogromna vodena akvatorija Skadarskog jezera sa njegovim pritokama. Najveću količinu

vode Jezeru daje rijeka Morača sa svojim pritokama - preko 62%, pa je i logično što su

njegovi vodostaji najvećim dijelom zavisni od dotoka vode Moračom.

Skadarskom jezeru vode daju još i manje rijeke, kao što su: Mrka, Gostijska rijeka, Zetica,

Plavnica, Tara, Mala Morača, Šegrtnica i dalje Karutana, Bazagrudska matica i Rijeka

Crnojevića koje teku sa sjevera i sjeverozapada, a Seljašnica, Orahovštica i Crmnica sa

jugozapada.

Jezero gubi oko 20% vode isparavanjem koje je osobito ljeti veliko, dok preostalih 80% otiče

rijekom Bojanom, sa prosječnom brzinom od 332m³/s.

Posebnu hidrološku specifičnost Jezera predstavljaju sublakustrični izvori, takozvana oka,

koja se nalaze na obodu jezera, čije su dubine znatno veće od ostalog dna. Najdublje je

Raduško oko čije je dno oko 60 m, ispod nivoa vode Jezera.

Površina slivnog područja iznosi 5.490 km2 i to 4.460km² u Crnoj Gori i 1.030km² u Albaniji.

Površina Jezera pri ljetnjem nivou vode je 370 km2, a pri zimskom nivou vode 540km2.

Prosječna dubina Jezera je 5m, a maksimalna 8,3m

3.4. Vazduh

Kao mogući zagañivači vazduha mogu se nabrojati KAP, drumski tranzitni saobraćaj,

otvorena odlagališta na kojima se vrši spaljivanje otpada i čestice koje se javljaju kao


17

produkt grijanja na čvrsta i tečna goriva u domaćinstvima. Kako je na prostoru Podgorice

registrovan veliki broj zagañivača vazduha, čiji su otpadni produkti: dim i čañ, lebdeće

čestice, taložni prah, sumpor dioksid, ugljen dioksid, azotovi oksidi, ugljovodonične frakcije i

drugi gasovi, od kojih se, zbog svog štetnog dejstva, posebno ističu fluoridi, potom stvaranje

sekundarnih zagañujućih materija i efekata tipa staklene „bašte", fotohemijskog smoga i

drugih štetnih dejstava, postoji mogućnost da različitim vazdušnim strujanjima ovi produkti i

pojave dospiju i na prostor Parka.

3.5. Klima

Slivno područje Skadarskog jezera ima Jadransko-sredozemnu klimu, sa odreñenim

modifikacijama uslovljenim razvijenim reljefom, u temperaturnom i padavinskom režimu.

Region Skadarskog jezera odlikuje se dugim sušnim i vrelim ljetima, gdje samo u julu i

avgustu ima u prosjeku oko 350 sunčanih sati, i to pojedinačno u ova dva mjeseca. Ovakav

prosjek sunčanih dana tokom ljetnjih mjeseci je na nivou prosječne osunčanosti crnogorskog

primorja. Zime su kišovite i nešto hladnije u odnosu na primorje. Srednja godišnja količina

padavina kreće se od 2.000 l/m² do 2.500 l/m², u zavisnosti od stanice mjerenja. Najveću

količinu padavina Jezero dobija u januaru mjesecu kada se srednja količina padavina kreće

od 200 do 300 l/m², a najmanja je zabilježena u avgustu mjesecu, svega 40-60 l/m².

Srednja godišnja oblačnost iznosi 4,7 desetina pokrivenosti neba. Vedrih dana je prosječno

124,8 u godini, najviše tokom jula i avgusta, a najmanje u novembru i decembru.

Srednja godišnja temperatura vazduha kreće se od 14°C do 15°C, sa temperaturnim

maksimumon u julu i minimumom u januaru. Srednja julska temparatura iznosi 25,7°C, a

srednja januarska 4°C.

Tokom proljeća u ovom području javljaju se mrazevi različitog intenziteta. U martu i aprilu

prosječno se javlja 9-10 mraznih dana, a u maju čak i do 4 mrazna dana. Prvi jesenji

mrazevi javljaju se dosta kasno, prosječno krajem prve dekade decembra, mada se u

pojedinim hladnijim godinama mogu javiti već sredinom novembra.

Vjetrovi najčešće duvaju iz sjevernog i južnog kvadranta. Najzastupljeniji vjetrovi su bura,

sjever, jugo, danik i noćnik. Dominantni pravci su sjeveroistok i jugozapad, a tišine su vrlo

rijetke, svega oko 12% godišnje. Prosječni broj dana sa jakim vjetrom kreće se od 30 do 40

godišnje, dok olujnog vjetra ima 10 dana godišnje.


18

3.6. Pejzaž

Čitav prostor Nacionalnog parka Skadarsko jezero doživljava se kao neraskidiva veza

prirode i čovjeka. U tom smislu podjelu treba napraviti na prirodni i na kulturni pejzaž.

Prirodni pejzaž

Makropejzaž Nacionalnog parka Skadarsko jezero doživljava se kao kompozicija tri

dominantne cjeline :

• sjeverni dio Skadarskog jezera karakterišu močvarna područja koja se ogledaju u

prostorima obraslim širokim pojasom trske, flotantnim biljkama, plavnim livadama i

šumama;

• južni dio Skadarskog jezera sa ogoljelim kraškim pejzažom čije su obale razuñene i

bogate brojnim zalivima, ostrvima, poluostrvima i rtovima, interesantne su i reliktne

šume kestena u Krajni;

• akvatorijalni pejzaž zauzima veoma izraženo mjesto u vizuelnoj percepciji, i u velikoj

mjeri utiče na obogaćivanje pejzažnog sadržaja i doživljavanja područja. On je i

vizuelni most izmedju južne i sjeverne cjeline.

Jezero nudi dvije predstave, ljetnju sa niskim vodostajem kada se u vizuri pojave prostrane

zelene livade i zimsku kada poraste vodostaj i brojni vrhovi brda postanu okruženi vodom.

Ova promjena primjetnija je u sjevernom dijelu Jezera.

Kulturni – antropogeni pejzaž

Čitav region, kome pripada Nacionalni park Skadarsko jezero, sa svojom prirodom i

pitoresknim (slikovitim) naseljima koja su nastajala kao odgovor na specifične prirodne

uslove predstavlja jedinstven kulturni pejzaž koji treba sačuvati, kao veoma vrijedan i

značajan trag u prostoru, koji svjedoči o načinu funkcionisanja i veze čovjeka i prirode.

3.7. Flora-vegetacija

Ekosistem Skadarskog jezera je izuzetno složen, submediteranskog tipa, sa dominacijom

slatkovodnih i močvarnih biotopa naročito uz sjevernu obalu, ali i prisustvom šumošikara,

gariga i kamenjara na južnim karstnim padinama, što sveukupno ukazuje na florističku i

vegetacijsku raznovrsnost i bogastvo.

Na osnovu postojećih florističkih i vegetacijskih podataka, mogu se dati neke osnovne

karakteristike algoflore i vaskularne flore područja Skadarskog jezera.


19

Zajednica algi Skadarskog jezera, odlikuje se raznovrsnošću mikrofitskih i makrofitskih

predstavnika. Od mikrofitskih, koje mahom obuhvataju planktonske i epifitske oblike,

determinisano je čak 930 vrsta, varijeteta i formi, u okviru 174 roda. Posebno mjesto meñu

vodenim makrofitama ima makrofitska algoflora i meñu njima hare sa 24 vrste. Močvarna

vegetacija zauzima veliki prostor uz sjevernu obalu i zalive. Čine je zajednice flotantnih (žuti i

bijeli lokvanji, kasaronja…) i emerznih (trska, rogoz…) biljaka. Od višestrukog je značaja za

ekosistem Skadarskog jezera u cjelini, a posebno kao mrijestilište većeg broja riba i

gnjezdilište i hranilište mnogih ptica. Sem toga, velika količina biljne zelene mase prihvata

polutante s kopna, čime se jezerska voda održava u stanju relativne čistoće.

Od posebne važnosti za samo Jezero i njegov metabolizam jesu zajednice submerznih

biljaka (ispod površine vode). Pokazalo se da je ovaj tip vegetacije znatno osjetljiviji na

promjene koje se dešavaju u okruženju tako da se novi sistem bioindikacije bazira na

monitoringu baš ove forme vodenih makrofita.

Na vodoplavnim terenima egzistiraju vrste roda vrbe - Salix gradeći, uglavnom šumarke i

šumu „Manastirka tapija“ na ušću Morače, koja pokazuje ekspanziju širenja.

Južnu, kamenitu obalu Jezera karakterišu degradirani tipovi šumske vegetacije: šumošikare,

garige i kamenjari. Od šumskih zajednica najbrojnije su šikare sa bjelograbićem. Gariga i

kamenjar predstavljaju krajnji stepen degradacije vegetacijskog pokrivača. Karakteristična je

zajednica Stipo-salvietum sa prostranim površinama obraslim pelimom. Bliže Jezeru, a

posebno na ostrvima, nalaze se ostaci makije sa hrastom crnika i lovorom. Iako se radi o

degradiranoj vegetaciji, odlikuje se raznovrsnom florom bogatom ljekovitim, aromatičnim i

medonosnim biljem, ali i prisustvom značajnog broja endema i zakonom zaštićenih biljnih

vrsta.

Iz činjenice da su floristička i vegetacijska istraživanja ovog područja više od dvadeset

godina svedena na minimum, nemoguće je s pouzdanom sigurnošću govoriti o stanju

pojedinih biljnih ekosistema i njihovih populacija i eventualnim promjenama u odnosu na

ranije periode. Nameće se neophodnost pokretanja čitavog niza aktivnosti (prvo

istraživačkog tipa iz kojih slijede druga), koja bi dala neophodna saznanja o promjenama

koje postoje i na osnovu njih planirati i sprovoditi konkretne mjere zaštite, unapreñenja i

eventualnog korišćenja biljnog potencijala.

Faktori ugrožavanja diverziteta vaskularne flore područja Parka, uglavnom se mogu svesti

na antropogene i to:

• Različiti oblici fizičkog, hemijskog i biološkog zagañivanja, koji direktno ili indirektno

dovode do ugrožavanja biljnih vrsta, kao i promjena u kvalitativnom i kvantitativnom sastavu

cenobionata pojedinih ekosistema.


20

Dosadašnja saznanja govore da je kvalitet voda Jezera donekle izmijenjen. Kao posledica

toga evidentno je napredovanje procesa eutrofikacije. To se najviše vidi u zoni makrofita,

posebno na ušću Morače (povećanje površina pod vodoplavnim vrbovim šumama), i u

Humskom zalivu (rezervati Pančeva oka i Crni žar). Iako vegetacija igra važnu ulogu jer

vezuje polutante, održavajući time kvalitet vode, za sada, na prihvatljivom nivou, njeno

bujanje i opšte zarastanje Jezera, kroz složene trofičke odnose, prijeti da ugrozi strukturu i

stabilnost cijelog ekosistema. Od velikog značaja je i činjenica da je Skadarsko jezero u

velikoj mjeri protočno jezero, te samo sebe prečišćava transportujući zagañenja u more.

Da bi se spriječile ozbiljne promjene u ekološkoj i biološkoj ravnoteži ekosistema neophodno

je reagovati na izvor zagañivanja, čime se isključuju ili pak smanjuju sanacioni zahvati u

samom ekosistemu.

• Narušavanje staništa kroz različite vidove korišćenja prirodnih resursa

Većina postojećih zajednica kopna su nastale kao degradacioni stadijum šumskih zajednica,

kao posledica njihove, nekada i kroz dug istorijski period, nekontrolisane eksploatacije, s

obzirom da se uglavnom nalaze u privatnom posjedu.

U prirodnim ekosistemima biljna komponenta je ishodište nastanka zemljišta, ali i zaštitna

osnova od različitih oblika erozije. Treba preduzimati mjere za zaštitu i vraćanje potencijalne

prirodne vegetacije obodom Jezera, posebno na eksponiranim padinama, ostrvskom

arhipelagu i u zonama izvorišta vodotoka neposrednog sliva, čime bi se zaustavio

degradacioni proces, naročito na plitkim zemljištima sa strmim inklinacijama, koje su

izložene pojavama erozije. Odnosno, da se ostaci šuma i šikare postepeno pretvaraju u

srednje i visoke prvobitne sastojine (što je prirodan proces ukoliko se ne ometa). Mogu se

koristiti, prevashodno, za sabiranje divljeg šipka i dr. plodova, dok se makija, kao veoma

ugrožena komponenta, pretežno zastupljena na ostrvima, isključuje se iz bilo kojeg vida

korišćenja.

Kamenjari, kao krajnje degradirani prostori sa stanovišta vegetacijskog pokrivača, od

posebnog su interesa kao areali ljekovitog bilja. Za ubiranje ljekovitog i aromatičnog bilja,

treba obezbijediti stručan pristup i racionalno korišćenje. Pelim - Salvia officinalis se uveliko

koristi kao ljekovita i aromatična biljka, i često se neracionalno i nestručno eksploatiše, što

može dovesti ne samo do njenog ugrožavanja, već i do erodiranja i onako plitkog i

siromašnog zemljišta na kršu.

Direktno uništavanje ili oduzimanje staništa je pojava koja se ranije više manifestovala kroz

pretvaranje staništa sa autohtonom vegetacijom u poljoprivredna, a u novije vrijeme i kroz

vidove nelegalne gradnje.


21

3.8. Fauna

Skadarsko jezero leži u zoni sučeljavanja velikih zoogeografskih oblasti: prostrane

paleoarktičke oblasti Mediterana i Sjeverne Afrike, što je od posebnog značaja za pokretni

dio faune. Povezanost ovih oblasti preko Skadarskog jezera najbolje ilustruju primjeri iz

faune ptica, i to pojavom afričkih vrsta, kao i velikog dijela populacija zimujućih plovuša iz

zapadnog Sibira.

Područje Jezera pripada submediteranskoj fauni, a njegova najbliža okolina ima izrazite

kontinentalne karakteristike faune.

Zona Skadarskog jezera izbjegla je glacijaciju tako da predstavlja izvanredan refugijum.

Tragovi toga ogledaju se u prisustvu velikog broja reliktnih i endemičnih biljnih i životinjskih

vrsta.

Slijedi podjela faune prema evolutivnoj složenosti organizama:

3.8.1. Beski čmenjaci

Skadarsko jezero je značajno stanište vodenih beskičmenjaka, koji predstavljaju ne samo

važnu kariku u lancima ishrane, već ii značajne indikatore ekosistema.

Po broju vrsta najbrojniji organizmi iz zooplanktona i mikrofaune su Rotatorie, Cladocere,

Copepode i Protozoe, dok su najabudatnije Copepode i Cladocere.

Od rakova, zanimljivo je prisustvo evropske slatkovodne krabe - Telephusa fluviatilis i

kozice - Palaemontes antennarius.

Fauna mekušaca je siromašna vrstama, ali su njene populacije brojne. To se naročito odnosi

na slatkovodne školjke - Dreissena polymorpha i Anodonta cyanea, kao i brojne populacije

vodenog puža - Viviparus viviparus. Prema istraživanjima koja su rañena u toku 2006-2007

godine, na prostoru Skadarskog jezera utvrñeno je prisustvo pet endemičnih vrsta puževa,

koje su po prvi put opisane za nauku. Gyraulus meierbrooki, Bithynia zeta, Bithynia

skadarskii (endem Skadarskog jezera), Bithynia radomani (endem Crne Gore) i Valvata

montenegrina (endem slva Skadarskog jezera). Tokom ovih istraživanja konstatovano je

prisustvo veoma brojne poulacije vrste barskog puža - Lymnaea fragilis i Lymnaea

stagnalis, dok je vrsta školjke - Pseudoanadonta comlanata koja je ugrožena na nivou

Evrope nañena na lokalitetima Vranjina i ostrvu Grmožur.

Fauna vodenih insekata je jako bogata i raznovrsna. Najzastupljenije su Trihoptere,

Ephemeroptere, Plecoptere i Diptere.

Fauna beskičmenjaka kopnenih ekosistema predstavljena je velikim brojem vrsta insekata,

meñu kojima su prisutni brojni mediteranski endemiti (zaštićene vrste): šumski mrav -


22

Formica rufa, lastin repak - Papilio machaon, sredozemni lastin repak - Papilio alexanor i

jedarce - Papilio podalirius, jelenak - Lucanus corvus i nosorožac - Oryctos nasicornis.

Faunističi raritet predstavlja prisustvo džinovske vodene stjenice - Belostoma nilotica.

Istraživanja koja su se u prethodnom periodu odnosila na faunu invertebrata, nijesu dala

dovoljne podatke o procjeni stanja populacija i eventualnom nivou ugroženosti.

3.8.2. Vodozemci

Jezero sa širokom zonom močvarne vegetacije i vodoplavnim livadama, idealno je stanište

za veliki broj vodozemaca. Jezerska zona predstavlja locus classicus ugrožene skadarske

zelene žabe - Rana shqiperica.

Zašićene vrste vodozemaca su: velika krasta ča - Bufo bufo, zelena krasta ča - Bufo viridis,

gatalinka - Hyla arborea i obični mrmoljak - Trituris vulgaris. Šumsku zonu naseljava i

obični ili šareni daždevnjak - Salamandra salamandra.

Ekološka uloga vodozemaca je ne samo značajna karika u lancima ishrane, nego i kao

bioindikatora sredine, jer je posebno pogoñena narušavanjem vlažnih staništa.

Ugrožavajući faktori faune vodozemaca su antropogeni i prirodni.

Značajan faktor može biti nekontrolisano sakupljanje, i zagañivanje spiranjem

poljoprivrednog zemljišta koje uzrokuje povećanu eutrofikacije Jezera, koja utiče na

dinamiku populacija vodozemaca.

3.8.3 Gmizavci

Skadarsko jezero ima veoma bogatu faunom gmizavaca. Taksoni pripadaju različitim

biogegeografskim entitetima. Značajne su endemične vrste, kao i vrste koje su proglašene

ugroženim i zaštićenim meñunarodnim konvencijama. Za neke vrste Skadarsko jezero

predstavlja ivični dio areala vrste, ili zonu kontakata različitih podvrsta. Posebno je

interesantna fauna gmizavaca na ostrvima gdje postoje zanimljive kombinacije faune

endemičnih guštera.

Faunu gmizavaca Skadarskog jezera i njegove okoline čine slijedeće zakonom zaštićene

vrste, meñu kojima je veliki broj endema:

• Palearktička, široko rasprostranjena vrsta: šarka - Lacerta berus

• Srednjoevropski oblici: sljepi ć - Anguis fragilis, obi čni smuk - Coluber

longissimus, smukulja - Coronella austriaca, barska bjelouška - Natrix natrix,

riječna bjelouška - Narix tessellata, sivi gušter - Lacerta agilis, zidni gušter -

Podarcis muralis, gušter zelemba ć - Lacerta viridis.


23

• Mediteranski endemiti: barska kornja ča - Emys orbicularis, kopnena kornja ča -

Testudo hermani, kućni macaklin - Hemydactylus turcicus, kraški gušter -

Podarcis melisellensis, primorski gušter - Lacerta sicula, mrki gušter -

Algyroides nigropuctatus, blavor - Ophysaurus apodus, smuk šilac - Coelopeltis

monspessulans, šareni smuk - Elaphe situla, prugasti smuk - Elaphe

quatuorilineata, crnokrpica - Tarbophis fallax, poskok - Vipera ammodytes

• Endemit Crne Gore: oštroglavi gušter - Lacerta oxycephala

Populacija pojedinih vrsta gmizavaca na Skadarskom jezeru je nedovoljno ispitana, dok su

populacije guštera na ostrvima krajinskog arhipelaga uglavnom stabilne.

Značajan faktor ugrožavanja može biti sakupljanje pojedinih vrsta gmizavaca u

kolekcionarske ili farmaceutske svrhe.

3.8.4. Ribe

Povoljni hidrološki i klimatski uslovi, obilje hrane i zaklona su uslovili intenzivan razvoj ribljih

populacija u Skadarskom jezeru. Takoñe, te odlike dovele su do nekih neobičnih ihtioloških

odlika Jezera.

Zbog tople, plitke vode i velike površine, Skadarsko jezero je ciprinidno tj. u njemu

dominiraju ribe iz porodice šarana (Cyprinidae). Meñutim hidrološke i biološke odlike pritoka,

a naročito pojava podvodnih izvora (sublakustričnih izvora), koja imaju suprotne fizičko-

hemijske odlike od ostale vode, omogućavaju pojavu salmonidnih riba (ribe iz porodice

pastrmki) u jezeru. Na kraju, blizina Jadranskog mora i relativno kratka komunikacija preko

rijeke Bojane dovela je do pojave nekih morskih riba u ihtiofauni Skadarskog jezera. Zato je

današnja fauna riba Skadarskog jezera veoma brojna, i broj utvrñenih vrsta približio se broju

48. Koliko vrsta riba živi u slivu Skadarskog jezera još uvijek nije precizno utvrñeno. Za sada

je zasigurno registrovano 30 autohtonih i 15 alohtonih (introdukovanih) vrsta. Od ovog broja

ekonomski je značajno znatno manji broj vrsta. Za komercijalni lov koriste se prave jezerske

i migratorne-morske vrste. Ulov većih količina (u poslednje vrijeme) baziran je samo na

svega nekoliko vrsta.


24

Ekonomski zna čajne vrste u Skadarskom jezeru

Latinsko ime Narodni naziv Alosa fallax Kubla, fraga

Acipenser sturio Atlantska jesetra

Acipenser naccarii Jadranska jesetra

Salmo marmoratus Glavatica

Salmo farioides Pastrmka, strun

Alburnus scoranza Ukljeva

Cyprinus carpio Krap, šaran

Chondrostoma ohridanus Skobalj

Anguilla anguilla Jegulja

Liza ramada Skakavic, cipal balavac

Mugil cephalus Skakavica, cipal glavaš

Dicentrarchus labrax Lubin, levrek

Carassius auratus gibelio Srebrni karaš (kinez)

Perca fluviatilis Grgeč

Pored navedenih vrsta u Skadarskom jezeru love se i ekonomski koriste još klen, ljolja i

mala kubla.

Fauna riba u Skadarskom jezeru ima ogromnu ekološku ulogu, jer predstavlja glavnu sponu

izmeñu primarnih producenata (fitoplankton i više biljke) i konzumenata nižeg reda

(beskičmenjaci), sa konzumentima višeg reda, prvenstveno pticama i nekim sisarima.

Najveću ulogu u ishrani ptica močvarica imaju, ekonomski manje značajne vrste kao što su

brcak, endemični šaran, sitna ali brojna gambuzija i glavoč.

3.8.5. Ptice

Skadarsko jezero osim karaktera pravne formulacije, da pripada meñunarodnim vodama, u

meñunarodnoj konkurenciji zauzima visoko mjesto kao područje najbogatije pticama.

Zahvaljujući prvenstveno očuvanom ekosistemu Nacionalni park Skadarsko jezero broji 280

vrsta ptica od kojih su mnoge u najvećem dijelu svoga areala ugrožene i prorijeñene. Tako

bogata ornitofauna, pored autohtonih vrsta ptica, sastoji se i od elemenata vrlo udaljenih

oblasti pa čak i drugih kontinenata.

Ekološke pogodnosti i biogeografska situacija Skadarskog jezera omogućili su širenje i

rasprostranjenje nekoliko ekspazivnih vrsta, uglavnom mediteranskih (Daurska lasta -


25

Hirundo daurica, ćubasta kukavica - Clamator glandarius, i dr.). Skadarsko jezero je

stanište mnogih vrsta koje su u najvećem dijelu svog areala prorijeñene i ugrožene (velika

bijela čaplja - Egretta alba, kudravi pelikan - Pelecanus crispus, crni ibis - Plegadis

falcinellus, šljuka livadarka - Gallinago media, i dr). Poseban značaj imaju u Evropi

prorijeñene gnjezdarice Jezera (mali kormoran - Phalacrocorax pygmaeus).

Područje Parka je najznačajnije kao gnijezdilište, hranilište i odmorište migratornih vrsta.

Vodene ptice (močvarice) ujedno predstavljaju važne indikatore promjena u ekosistemu.

Prethodnim petogodišnjim Programom zaštite i razvoja, planiranim i kontinuiranim

monitorizima utvrñeni su statusi pojedinih vrsta, dinamika, abundnatnost, prostorna

ditribucija, stepen ugroženosti ornitofaune. Takoñe, programski definisane i realizovane

mjere zaštite, te ovim Planom upravljanja nastavljaju se već utvrñene aktivnosti.

Ornitofauna Skadarskog jezera odlikuje se vrstama (280) iz 18 taksonomskih redova.

Gnjurci - Podicipedidae (5 vrsta), pelikani – Pelecanidae (2 vrste), kormorani -

Phalacrocoracidae (3 vrste), čaplje - Ardeidae (10 vrsta ), ražnjevi i čaplje kašikare -

Threskiornitidae (2 vrste), rode - Ciconiidae (2 vrste), plovke - Anatidae (8 vrste), ždralovi

– Gruidae (1 vrsta), barske koke – Rallidae (4 vrste + 2 nepouzdana nalaza), ostrigari -

Haematopodidae (1 vrsta), zujavci – Charadriidae (6 vrsta + 1 nepouzdan nalaz) i šljuke –

Scolopacidae (17 vrsta).

Ekološki vezane za vlažna područja, a ne pripadaju fauni močvarnih ptica, su sledeće

zaštićene vrste: eja mo čvarica - Circus aeruginosus, vodomar - Alcedo atthis, orao ribar -

Pandion haliaetus, orao bijelorepan - Haliaetus albicilla.

Vrste morskih ekosistema, koje nalazimo na Skadarskom jezeru: morski gnjurci – Gavidae

(3 vrste) i galebovi i čigre – Laridae (14 vrsta).

Predhodnim Programom zaštite i unapreñenja NP Skadarsko jezero (2005 – 2010 godine)

precizirani ciljevi i aktivnosti u potpunosi su sprovedeni kao i monitorinzi ornitofaunističkih

populacija do nivoa vrste (vitalnost, brojnost, gniježñenje, status kolonija, disperzija,

zonalnost).

Analizom realizovanih aktivnosti i dobijenih podataka doslo se do zaključaka:

• Mala gnjezdeća populacija kudravog pelikana balansira na rubu opstanka. Nakon

kontinuiranog praćenja ove vrste došlo se do podatka da je ova vrsta stanarica,

literaturni i drugi izvori navode njen status samo kao gnjezdarice. Druga evropska

vrsta bijeli pelikan - Pelecanus onocrotalus do skoro je u literaturi bila registrovana

kao nepouzdan nalaz za Skadarsko jezero, a 2008. godine tokom utvrñivanja IWC

zabilježno je njegovo prisustvo u NP Skadarsko jezero;


26

• Utvrñeno da je mali kormoran brojna gnjezdarica na Skadarskom jezeru (druga

kolonija u Evropi po brojnosti). Monitorizima je utvrñeno da je brojnost varirao iz

godine u godinu i da je kolonija pomjerala liniju gniježdjenja.;

• Veliki kormoran je 2007. godine formirao novu koloniju na Skadarskom jezeru i to na

južnoj strani jezera lokalitet Ckla. Do tada je gnijezdio u Pančevom oku i Crnom

žaru. Mali broj parova ponovo se gnijezdi, poslije skoro dvadeset godina, od 2008.

godine u ornitološkom rezervatu Manastirska tapija;

• Istraživanjem u predhodnom periodu (2009. godine) dokazano je prisustvo još jedne

vrste čaplja govedarica - Bubulcus ibis, nove gnjezdarice;

• Monitoringom u toku zimovanja (IWC) zapaža se fluktuacija brojnosti nekih vrsta

pataka, za pojedine godine u toku kojih je rañen census;

• Pod krivolovnim pritiskom su posebno mala patka, gluvara, glavoč, sivka i dr.

• Čigra je vrsta koja širi svoj areal gnijezñenja u Nacionalnomparku Skadarsko jezero,

što se utvrdilo monitoringom posljednjih četiri godine.

3.8.6. Sisari

Prema ranijim podacima, region Skadarskog jezera naseljava oko pedeset vrsta sisara.

Sisari su manje vezani za vodena staništa, izuzev tipično vodenog predstavnika vidre -

Lutra lutra, koja je zakonom zaštićena. Ostali sisari pripadaju kopnenim ekosistemima,

posebno šumskim područjima, tako da su njihova staništa uglavnom locirana na

jugozapadnoj obali.

Tu se mogu naći lisica - Vulpes vulpes, zec - Lepus europaeus i prilično brojna divlja

svinja - Sus scrofa, potom vjeverica - Sciurus vulgaris, puh orašar - Elyomys quercinus,

jež - Erinaceus europaeus, a pod zemljom i krtica - Talpa europaea. Karakteristična je

bogata fauna sitnih šumskih glodara uključujući i rijetkog endemičnog dinarskog miša -

Dolomys sp.

Na Skadarskom jezeru zabilježeno je sedam od ukupno 21 vrste slijepih miševa, koliko ih

ima u Crnoj Gori. Ovi organizmi spadaju u grupu sisara koji su ugroženi na globalnom nivou i

zakonom su zaštićeni.

Što se tiče sisara ne postoje podaci na kojima bi se zasnivala stratregija zaštite nekih vrsta.

Potrebno je sprovesti istraživanja od strane kompetentnih institucija, koja podrazumijeva

inventarizaciju i monitoring.


27

4. STVORENE VRIJEDNOSTI

4.1. Stanovništvo i naselja (demografska analiza)

Region Nacionalnog parka Skadarsko jezero pripada teritorijama tri opštine Podgorica, Bar i

Cetinje. To implicira na zaključak da se Park nalazi izmeñu najurbanizovanijih i privredno

najrazvijenijih područja u zemlji. Sa jedne strane je središni dio Crne Gore sa Glavnim

gradom, a sa druge obala crnogorskog primorja. To su dvije oblasti sa najviše izraženim

trendom ekonomskog rasta, što svakako ima multiplikativan uticaj na prostor Parka.

Region Skadarskog jezera i njegovo okruženje karakteriše značajna raznolikost u gustini

naseljenosti izmeñu crnogorske i albanske strane, kao i naseljenost različitih djelova

područja na jednoj i drugoj strani.

Na crnogorskoj strani, prema trenutnim procjenama i trendovima opšta demografska

situacija u oblasti Skadarskog jezera je nepovoljna. Područja Riječke oblasti, Crmnice,

Lješanske oblasti i Krajine bilježe pad u broju stanovnika koji je praćen procesom starenja

stanovništva i smanjenjem prosječnog broja članova domaćinstava. Nekim naseljima kao što

su: Godinje, Kruševice, Krnjice, Prevlaka i Šinñon prijeti gašenje. Značajan rast u broju

stanovnika zabilježen je samo u Zetskoj i Tuškoj ravnici, kao prigradskim zonama glavnog

grada Crne Gore - Podgorici.

Popisom stanovništva iz 2003. godine, obuhvaćeno je 41 naselje koja pripadaju

Nacionalnom parku Skadarsko jezero ili su u njegovom pograničnom dijelu, a koja ukupno

broje 12.474 stanovnika. U naseljima koja pripadaju opštini Podgorica skoncentrisan je

najveći broj stanovnika 10.288, dok u barskoj opštini ima 1.668, a u cetinjskoj opštini 518

stanovnika.

U naseljima Skadarskog jezera bilježi se proces starenja stanovništva, gdje se prosječna

starost u ruralnim područjima kreće od 36,1 u Balabanima (Zetska ravnica) do 43,2 u Cklima

(Krajina). Prema podacima Monstata, u ruralnim naseljima Skadarskog jezera, skoro 15%

stanovništva ima preko 65 godina. Prosječna starosna struktura u Virpazaru je 35,8, dok je u

Rijeci Crnojevića 45,4.


28

Opština Naselje Br. stan. Opština Naselje Br. stan.

Begova

Glavica 53

Godinje 60

Berislavci 489 Krnjice 26

Bijelo Polje 826 Martići 357

Bistrice 345 Ckla 104

Balabani 938 Komarno 26

Vranj 836 Donji Murići 125

Vukovci 426 Kruševica 1

Golubovci 2.869 Braćeni 19

Gostilj 193 Sotonići 112

Podhum 240

Bar

Besi 67

Vranjina 218

Rijeka

Crnojevića 216

Drešaj 142 Prevlaka 24

Kotrabudan 288 Riječani 20

Kurilo 106 Dodoši 53

Mataguži 1.299 Drušići 76

Ponari 295 Duljeva 2

Sukuruć 444 Žabljak 40

Podgorica

Šušunja 281 Bobija 39

Bobovište 230 Donje Selo 23

Boljevići 204

Cetinje

Šinñon 25 Bar

Virpazar 337 UKUPNO 12.474

Radi boljeg sagledavanja demografskih obilježja, naselja Skadarskog jezera treba

posmatrati po već postojećim socio-ekonomskim cjelinama, jer se u svakoj od ovih cjelina,

naselja razlikuju po svojoj veličini, broju stanovnika, broju članova domaćinstava, načinu

organizacije života i etničkoj strukturi.

Krajina – prostire se uz južnu padinu Jezera. Obuhvata 22 ruralna naselja (8 u Ostrosu i 14

u Šestanima) sa 5.444 stanovnika. Broj stanovnika je stabilan i ne bilježi neke veće


29

oscilacije. Zbog značajnog broja stanovnika u naseljima ove oblasti postoji mogućnost za

kvalitetniju organizaciju života. Naselja ove cjeline imaju stabilne demografske tokove i

relativno stabilan broj članova domaćinstava. Prosječan broj članova domaćinstva je 3,6.

Većinski živalj je albanske nacionalnosti, islamske vjeroispovjesti i karakteriše ga odreñena

zatvorenost prema ostalim djelovima Skadarskog jezera, a veća otvorenost ka ulcinjskoj i

barskoj opštini.

Crmnica – predstavlja sponu izmeñu primorskog i kontinentalnog dijela Crne Gore.

Sačinjavaju je 24 naselja sa 1.800 stanovnika. Naselja ove oblasti bilježe pad broja

stanovnika i nijesu brojna. Nekima prijeti gašenje kao što je to slučaj sa: Kruševicom,

Krnjicama, Braćenima, Komarnom i Seocima. Najveći broj stanovnika ima Virpazar sa 337

stanovnika, koji predstavlja gradski centar ove oblasti i Boljevići sa 204 stanovnika.

Prosječan broj članova domaćinstava u naseljima ove oblasti je 2 i bukvalno je sveden na

prostu reprodukciju, izuzev Virpazara kao gradskog centra. Ovo ukazuje na negativne

demografske tokove, koji su u posljednjih petnaest godina naročito izraženi. Zbog relativno

malog broja stanovnika, veoma je teško organizovati život u naseljima Crmnice i njihovo

oživljavanje je svedeno samo tokom vikenda ili poljoprivrednih radova. U Crmnici živi živalj

uglavnom crnogorske nacionalnosti.

Riječka oblast – nalazi se na zapadnoj i sjeverozapadnoj obali Skadarskog jezera.

Obuhvata 37 seoskih naselja sa 1.727 stanovnika. Izuzev Rijeke Crnojevića koja je glavni

centar ovog područja i ima 216 stanovnika i Vranjine koja ima 218 stanovnika, ostala naselja

Riječke nahije imaju ispod 50 stanovnika. Prosječan broj članova domaćinstava je 2,2, dok

je u Vranjini 3,1. Opšta karakteristika naselja ove cjeline je usitnjenost i loša infrastrukturna

povezanost. Ekspanzija opštinskih centara Podgorice i donekle Cetinja uticala je na

iseljavanje ove oblasti. Stanovništvo se osim zemljoradnje i stočarstva bavi trgovinom i

ribolovom. U Riječkoj oblasti dominira stanovništvo crnogorske nacionalnosti, ali je

zastupljeno i stanovništvo srpske i muslimanske nacionalnosti.

Lješanska oblast – nalazi se u sjeverozapadnom dijelu Skadarskog jezera. Prosječan broj

članova domaćinstava je 2,7. Stanovništvo se pretežno bavi zemljoradnjom, stočarstvom i

trgovinom vina i duvana. U ovoj oblasti pretežno živi stanovništvo crnogorske nacionalnosti.

Zetska ravnica - Obuhvata 28 naselja u kojima živi oko 20.000 stanovnika. Dva najveća

naselja su Golubovci i Tuzi. Stanovništvo se uglavnom bavi zemljoradnjom i stočarstvom. U

ovoj oblasti su zastupljene sve četiri nacionalnosti, ali je u najvećem broju zastupljeno

stanovništvo crnogorske i srpske nacionalnosti. Prosječan broj članova domaćinstava je 4,4.


30

4.2. Privredna i društvene djelatnosti (ekonomska a naliza)

Prostor Nacionalnog parka Skadarsko jezero nalazi se izmeñu dva privredno i turistički

najrazvijenija područja u zemlji. Sa sjevera je to glavni grad Podgorica sa sa juga je to

crnogorsko primorje.

Podgorica se danas razvila u moderan grad, koji po svojim urbanim konturama, ne zaostaje

niti za jednim od glavnih gradova država regiona. Razvoj gradske infrastrukture i uslužnih

djelatnosti Podgorica naročito doživljava poslednje decenije, kada je urañen veliki broj

mostova, bulevara, poslovnih i tržnih centara, modernih hotela i dr. Sve je to praćeno

naglom demografskom ekspanzijom, tako da ona danas broji gotovo 1/3 ukupnog

stanovništva Crne Gore.

Kao što je već rečeno Podgorica danas ima više hotela sa pet zvjezdica, što ju je

pozicioniralo kao moćan centar kongresnog turizma u državi.

Privredni i ukupni društveno-ekonomski tokovi Glavnog grada imaju snažan uticaj na

ekonomsku sliku regiona Skadarskog jezera. Sama Podgorica sa svojih 200.000 stanovnika

predstavlja snažno emitivno tržište za Park, a sam Park sa svojim prirodnim vrijednostima,

predstavlja atraktivno izletište mnogih grañana glavnoga grada.

Bar je najvažniji lučki grad u zemlji, i značajan dio teritorije ove opštine pripada Nacionalnom

parku Skadarsko jezero. Osim privredne funkcije koju ova opština ima, turizam je jedna od

strateških privrednih djelatnosti, a Skadarsko jezero važan dio turističke ponude grada Bara.

U njemu je izgrañeno više hotela visoke kategorije, kao i veliki broj smještajnih jedinica u

privatnom smještaju.

Turističke agencije iz ovoga grada tokom cijele ljetnje sezone organizovano dovode goste u

Park.

Prijestonica Cetinje je sa Parkom povezana preko Rijeke Crnojevića, i ta povezanost ima

uglavnom pozitivne refleksije, naročito na onaj dio prostora Parka koji pripada Cetinjskoj

opštini. Privredna struktura grada je uglavnom orjentisana na malim i srednjim preduzećima,

tranzitnom i razvoju kulturnog turizma.

Sam prostor Parka i njegove privredne aktivnosti, najvećim dijelom su orjentisane na

izletnički turizam, poljoprivredu u Zetskoj ravnici i ribarstvo kojim se bavi lokalno

stanovništvo: Vranjine, Virpazara i drugih mjesta na Skadarskom jezeru. Na prostoru Parka

nalazi se već postojeći hotel „3. Jul“, i to na Virpazaru, gdje je u poslednje vrijeme izgrañeno

nekoliko novih smještjnih objekata u privatnom vlasništvu, koji uglavnom ne mogu da

zadovolje potrebe posjetioca.


31

Na Murićkoj plaži izgrañeno je nekoliko bungalova za smještaj, dok se dio objekata nalazi na

Vranjini, Plavnici, i njihovi smještajni kapaciteti su cca 60 ležajeva, što je svakako nedovoljno

u odnosu na turističku tražnju.

Na prostoru Parka registrovani su lokalni brodovlasnici, koji sa svojim plovilima organizuju

krstarenje sa Vranjine, Virpazara i Plavnice. Krstarenje se odvija u pravcu Krajine sa

obilaskom ostrva Beška, Moračnik i Starčevo, i dalje prema Rijeci Crnojevića.

Za sada su registrovane i 3 turističke agencije koje organizovano dovode goste, a to su:

„Tery-Dab“, „Kings“ i „Ekoturs“.

Na prostoru Parka postoji više ugostiteljskih bjekata, meñu kojima se po svojoj ekskluzivnoj

ponudi izdvaja objekat u vlasništvu Parka - „Jezero“, koji se nalazi pod zakupom kompanije -

Plantaže, kao i objekti u Murićima, Pješačcu, Gavrilovcu i td.

Strateškim dokumentima o razvoju turizma područje Skadarskog jezera je pozicionirano kao

„Klaster“, tako da se u budućnosti očekuje živa turistička aktivnost u ovom regionu, uz razvoj

drugih pratećih djelatnosti.

4.3. Infrastruktura (saobra ćaj, energetika, komunalni servisi)

Kroz prostor Parka prolazi magistralni put Podgorica-Bar, koji predstavlja najznačajniju i

najfrekventniju saobraćajnu arteriju koja povezuje jug Crne Gore sa njenim sjeverom. Isto

trasom prolazi i željeznička pruga Beograd-Bar.

Iz samog Parka polazi više putnih pravaca. Jedan od njih povezuje prostor Parka sa

Petrovcem i dalje sa Budvom. Putni pravac od Virpazara koji ide prema Rijeci Crnojevića

povezuje Park sa prijestonicom Cetinje, kao i sa Budvom. Vrijedan pomena je i putni pravac

koji od Virpazara vodi prema Ostrosu, i dalje prema Ulcinju.

Najznačajnija činjenica u kontekstu saobraćajne povezanosti Parka, jeste najavljena najveća

graditeljska investicija u Crnoj Gori, a to je autoput Bar-Boljare, čiji će jedan krak morati da

prolazi preko vodene akvatorije Parka.

U vazdušnom saobraćaju od posebnog interesa za Park je blizina aerodroma Golubovci, u

Podgorici.

Elektroenergetska infrastruktura

U sklopu jedinstvenog elektroenergetskog sistema Crne Gore, u području Skadarskog jezera

nalaze se elektroenergetski objekti prenosne mreže napona 110 kV, 35 kV, 10 kV i 1 kV.

Sam položaj basena je takav da su preko njega prošli odreñeni magistralni koridori

dalekovoda od Podgorice ka primorju, i nijesu direktno u službi sadržaja u njemu.


32

Distributivna mreža elektrifikacije naselja je takoñe razvijena. Elektrifikacija pruge Beograd-

Bar je obezbijeñena posebnim naponskim vodom, smještenim u koridoru pruge. Kvalitet

opsluženosti električnom energijom i stabilnost napona, može se reći, na prihvatljivom su

nivou.

PTT, Saobraćaj i Telekomunikacije

Postojeći PTT sistem u zoni Skadarskog jezera omogućava funkcionisanje telefonskog

saobraćaja u naseljima. Najveća centrala je u Virpazaru i preko nje idu veze ze najveći dio

područja, kao i manjih područnih telefonskih centrala. Danas je velika površina basena

Skadarsko jezero opslužena signalom mobilne telefonije od strane dva najveća operatera

u Crnoj Gori: T-mobile i ProMonte.

Neophodna je modernizacija sistema kablovskim i optičkim sistemom prenosa na području

Parka.

4.4. Kulturno - istorijsko naslje ñe

Raznoliko i bogato nasljeñe materijalne kulture: arheološka nalazišta, utvrñenja,

srednjevjekovni manastiri, crkve, tradicionalna seoska arhitektura, kao i značajno duhovno

stvaralaštvo, ukazuju da je region Skadarskog jezera tokom vremena bio važno istorijsko,

privredno i kulturno središte.

Od mnoštva arheoloških lokaliteta u priobalju Jezera, dosadašnja iskopavanja svode se na

samo nekoliko nalazišta iz ilirsko-helenističkog i rimskog perioda, i djelimičnih istraživanja na

sakralnim kompleksima iz vremena Balšića na ostrvima u Krajini.

Najvrjedniji segment kulturne baštine u Parku i užem okruženju pripada spomeničkom fondu

- srednjevjekovnim manastirima iz doba vladavine Balšića i Crnojevića i fortifikacionim

objektima iz vremena osmanske dominacije. Sakralna arhitektura baštini i mnoštvo seoskih

crkava, meñu kojima je manji broj pravno zaštićen.

Opšta slika stanja nepokretnog spomeničkog nasljeña na Skadarskom jezeru je loša. Na

većem broju oštećenih i devastiranih spomenika prepoznaju se različiti prirodni i antropogeni

faktori: zub vremena, zemljotresi, vremenske neprilike, vlaga, zapuštenost i neodržavanje,

neplanska i nekontrolisana gradnja, a iznad svega nezainteresovanost i odsustvo svijesti za

očuvanje autentičnih kulturnih i tradicionalnih vrijednosti.

Nepoštovanje projektnih dokumenata i konzervatorskih načela, prilikom obnove

srednjevjekovnih sakralnih kompleksa na ostrvima, umanjilo je ili trajno oštetilo njihove

izvorne karakteristike (pr. Manstiri Beška, Moračnik, Kom).


33

S druge strane, jedan broj značajnih napuštenih spomenika, koji nemaju nikakve funkcije,

fortifikacije Žabljak Crnojevića, Lesendro, Besac, Grmožur, za posljedicu imaju, kako uticaj

prirodnih faktora, obrušavanje zidova i zarastanje u vegetaciju, tako i raznošenje gradivnog

materijala od strane lokalnog stanovništva.

U priobalnom pojasu i zaleñu Skadarskog jezera, prilagoñeni konfiguraciji terena, nalaze se

mnogi primjeri specifičnog narodnog graditeljstva, posebne arhitektonske vrijednosti.

Veći broj ruralnih cjelina i pojedinačnih objekata, sačuvali su autentičnost i izvornost

tradicionalnog graditeljstva. To su uglavnom, urušena ribarska staništa, sela mliništa ili čitavi

kompleksi starih kuća, napušteni nakon zemljotresa osamdesetih godina prošlog vijeka, koje

nije zahvatio proces obnove i novogradnje (pr. zaseok Lekovići u Godinju sa dvorom

Balšića, pojedinačne graditeljske cjeline u krajinskim i crmničkim selima, brojni kompleksi

mlinova na pritokama Jezera,...).

Bogatstvo i raznovrsnost izvornog graditeljskog nasljeña, kod kojeg se prepoznaju

autentičnost, umjetničko-estetska, arhitektonsko-ambijentalna, istorijska i druga spomenička

svojstva - stare ruralne cjeline, pojedinačni primjeri ribarskih i stambenih kuća, kameni

mostovi i mlinovi na vodotocima rijeka, gumna i popločane seoske staze, potvrñuju kulturni

pejzaž od posebne graditeljske vrijednosti.

U svim selima regiona, zapaža se naglašena težnja ka gradnji novog, a ne revitalizaciji

izvornog i tradicionalnog. Sve više je objekta koji se obnavljaju uz nekontrolisanu i

neadekvatnu sanaciju i dograñivanja, bez poštovanja tradicionalnih formi i grañevinskih

materijala.

Značajna zaostavština Skadarskog jezera odnosi se i na pokretni fond kulturnih dobara -

arheološke nalaze, manuskripte, ikone, umjetničke slike u muzejskim postavkama, kao i na

raznovrsne predmete tradicionalnog stvaralaštva koji se čuvaju kod lokalnog stanovništva.

Mnoštvo pokretnog nasljeña koje potiče sa ovih prostora nije evidentirano, niti naučno

valorizovano.

4.5. Informativno - prezetacioni i edukativni sadr žaj

4.5.1. Centri za posjetioce i ekspo - prostori

U Nacionalnom parku Skadarsko jezero nalaze se četiri Centra za posjetioce. U objektu na

Vranjini smješten je Centar u kojem su predstavljeni svi nacionalni parkovi Crne Gore.

Centar je koncipiran na način, da svojim sadržajem (izložbena galerija, etno soba, TV-sala) i

interaktivnim prezentacijama, prikaže kulturne i prirodne vrijednosti parkova. Centar


34

predstavlja prvi kontak posjetilaca sa nacionalnim parkovima Crne Gore, u kojem dobijaju

informacije o aktivnostima, turističkim proizvodima i smještaju u parkovima. U Centru se

organizuju edukativne radionice i druge vrste promocija namijenjenih svim strukturama

posjetilaca, kao i distribucija promotivnog štampanog materijala.

U Virpazaru, najfrekventnijoj lokaciji u Parku, nalazi se Centar za posjetioce u kojem se

posjetioci kroz interaktivnu prezentaciju upoznaju sa Parkom i ponudama aktivnog odmora u

njemu.

Tematski centri u Murićima i Rijeci Crnojevića, prezentiraju etno-naslijeñe, maslinarstvo,

plovidbu i ribolov. Centri su smješteni u sojenicama koje prikazuju dio nekadašnje

arhitekture ovog područja.

Ekspo prostor i elementi amfiteatra u neposrednoj blizini objekta Uprave Parka i Centra za

posjetioce predstavljaju dopunu edukativne ponude parkova.

Ekspo prostor prikazuje turističke ponudu kao i osnovne informacije o crnogorskim

parkovima.

4.5.2. Edukativne staze

U Nacionalnom parku Skadarsko jezero nalaze se dvije edukativne staze: Lipovik i Plavnica.

Staze su opremljene edukativnim, interaktivnim i odmorišnim mobilijarom.

Na Edukativnoj stazi Lipovik održavaju se edukativne radionice za djecu školskog uzrasta.

4.5.3. Planinarske, rekreativne i biciklisti čke staze

U Nacionalnom parku Skadarsko jezero nalazi se devet pješačkih staza sa ukupnom

dužinom od 30km. Staze su opremljene horizontalnom i vertikalnom signalizacijom. Po

stepenu zahtjevnosti to su uglavnom srednje teške staze.

Pet biciklističkih staza su ukupne dužine 140km, a po stepenu zahtjevnosti su uglavnom

srednje teške staze. Park raspolaže sa dvije staze za planinski biciklizam, ukupne dužine

oko 20km.

Biciklističke staze kao i staze za planinski biciklizam nisu opremljene signalizacijom, na

većini se koristi pješačka horizontalna i vertikalna signalizacija. Takoñe, na signalizirajućem

mobilijaru nisu postavljeni piktogrami, koji su standard za ovakvu vrstu markiranja. Na

pojedinim pješačkim stazama nedostaje signalizirajući mobilijar.


35

4.5.4. Vidikovci

U Parku postoje dva ureñena vidikovca: Zekova glava, na pješačkoj stazi Karavanski put i

Obod, na pješačkoj stazi Obodska pećina.

Postoji još nekoliko neureñenih vidikovaca na području Parka.

4.5.5. Turisti čka infrastruktura (ostalo)

Park pored navedenih objekata sadrži i četiri objekata (osmatrački tornjevi visine 5m i

nosivosti 10 osoba), koji predstavljaju elemente infrastrukture za specijalizovani turistički

proizvod, posmatranje ptica. Nalaze se na najatraktivnijim lokacijama za ovu vrstu ponude.

Koncipirani su tako da ih posjetioci mogu koristiti individualno ili uz vodiče. U blizini tornjeva

nedostaju informativne table sa prikazom fokusnih vrsta. Takoñe na nekim tornjevima su

dotrajale prateće drvene konstrukcije.

Na odreñenim lokacijama u blizini pješačkih staza nalaze se opremljena odmorišta.

Cijelo područje Parka sadrži sistem informativnog mobilijara na kome se nalazi turističke

karte i informativni tekstovi o prirodnim i kulturnim vrijednostima lokaliteta na kojima se

nalaze.

U pojedinim selima Crmnice i Riječke oblasti koja se nalaze u granicama ili kontaktnoj zoni

Parka uspostavljeni su Vinski putevi sa adekvatnom signalizacijom.

4.5.6. Unapreñivanje sistema upravljanja posjetiocima

Posjetioci ulaze u Park na dva informativno – kontrolna punkta: Virpazar i Vranjina.

Park posjećuju grupe turista organizovane preko turističkih agencija, turoperatera, ñačkih i

studijskih posjeta i idividualno. Veći broj posjetilaca spada u grupu stranih turista (70%).

Najveći broj posjetilaca posjeti Park od maja do oktobra. Posjetioci Parka koji žele krstariti

Jezerom uglavnom to obavljaju preko privatnih preduzetnika, koji se bave prevoznom

djelatnošću.

Ovim Planom upravljanja predvidja se izrada Studije opterećenosti za odreñene lokacije

Parka, i to posebno za zone oko Specijalnih rezervata prirode. Ako se utvrdi eventualni

negativni uticaj na ekosistem, odrediće se prihvatni kapacitet nosivosti zone, a u cilju

očuvanja resursa i mogućnosti da svaki posjetilac na kvalitetan način doživi prirodu u Parku.

Takoñe razmotriće se i potreba uvoñenja kvota za sportske ribolovne dozvole. Na taj način

utvrdiće se da li ima potrebe ograničiti budući razvoj i iskorišćavanje prostora do odreñenog


36

praga koji uz minimalne posljedice za prostor omogućuje postizanje optimalnih ekonomskih

učinaka, ili to nije potrebno sprovoditi, već samo raditi na boljoj organizaciji i usmjeravanju

posjetilaca ka alternativnim lokacijama.

Prvi kontakt posjetilaca sa Parkom je u Centru za posjetioce, gdje posjetioci dobijaju

informacije o prirodnim i kulturnim vrijednostima Parka, i o mogućnostima aktivnog odmora u

zaštićenom području.

Posjetioci dobijaju razne vrste promotivnog materijala (prospekte, brošure, liflete, letke,

cjenovnike, informatore, kartografske edicije), u kojima su naznačene najatraktivnije lokacije,

prirodni fenomeni, infrastrukturni objekati na koje treba obratiti pažnju, a sve u svrhu da bi

na što kvalitetniji način proveli vrijeme u Parku.

Radi unapreñenja turističke funkcije Parka i što bolje usklañenosti sa njegovom naučno

edukativnom (obrazovnom) funkcijom, na načelima održivog razvoja, neophodno je pristupiti

unpreñenju prezentacije, promocije i načina posjećivanja.

4.6. Unapreñivanje sistema ambijetalne higijene (upravljanje

otpadom)

U Nacionalnom parku Skadarsko jezero postoji Služba za održavanje ambijentalne higijene i

infrastrukture, čiji je osnovni zadatak održavanje čistoće na najfrekfentnijim turističkim

vodenim koridorima, pješačkim i biciklističkim stazama, tvrñavama ...

Na teritoriji Parka popisane su 83 lokacije na kojima postoje manje i veće divlje deponije

heterogenog otpada .

Predhodnim Programom zaštite i razvoja 2005-2010. godine, nijesu bile predviñene mjere

upravljanja otpadom. U 2009. godini uslijed obilnih padavina koje su uzrokovale pojavu većih

količina otpada na području Jezera, sačinjen je Popis lokacija sa otpadom i Operativni plan

za uklanjanje otpada sa ugroženih lokacija.

Upravljanje otpadom bi u okviru Parka moglo biti uspostavljano u saradnji sa komunalnim

službama Cetinja, Podgorice i Bara. Nedostaju edukativne radionice sa lokalnim

stanovništvom o značaju očuvanja ambijentalne higijene.

Na području Parka postoje konvencionalni ureñaji za tretman otpadnih voda u Virpazaru i

Rijeci Crnojevića, kao i biološki ureñaji za tretman otpadnih voda na objektu Nacionalnih

parkova na Vranjini i turističkom kompleksu na Plavnici.


37

5. MJERE ZAŠTITE, OČUVANJA, UNAPREðIVANJA I

KORIŠĆENJA PROSTORA PARKA

5.1. Fizička zaštita

Služba zaštite predstavlja temelj očuvanja prirodnih i stvorenih vrijednosti Parka i osnovu za

ostvarivanje zacrtanih ciljeva zaštite. S tim u vezi, u prethodnom periodu radilo se na jačanju

kapaciteta ove Službe, u cilju kvalitetnijeg obavljanja poslova zaštite. U toku 2007. godine u

skladu sa novom sistematizacijom, Služba je kadrovski ojačana novim izvršiocima.

Nadzornici su, u skladu sa Zakonom o zaštiti lica i imovine, završili obuku u Policijskoj

akademiji u Danilovgradu, i tako zadovoljili kriterijume propisane ovim Zakonom i stekli

uslove za obavljanje poslova zaštite prirodnih i kulturnih vrijednosti Parka. Kvalifikaciona,

starosna i obrazovna struktura nadzornika, u odnosu na Čuvarsku službu koja je prethodno

obavljala poslove zaštite, doprinijela je boljim rezultatima rada, kao i profesionalnijem

pristupu radnim obavezama i kompleksnim zadacima zaštite prirodnih i stvorernih vrijednosti

Parka.

Proces reorganizacije Službe zaštite nastavljen je i u 2009. godini, daljim kadrovskim

jačanjem, kao i izradom Uputstava za rad Šefa službe zaštite i nadzornika, te uvoñenjem

novih obrazaca, čime se uticalo na ažurnost i kvalitet rada Službe. Kroz projekat „Integralno

upravljanje ekositemom Skadarskog jezera“ izvršena je nabavka šest novih plovnih

sredstava, motorna vozila i oprema za osmatranje i obavještavanje.

Takoñe, pospješena je saradnja sa Granično-pomorskom policijom, što je rezultiralo

razmjenom informacija i efikasnijom koordinacijom zajedničkih akcija. Ovome je doprinijela i

veća upućenost Uprave policije za koordinaciju i asistenciju sa Parkom na suzbijanju

nezakonitih radnji na Skadarskom jezeru, kao i efikasnija operativna koordinacija starješina

ove dvije službe na terenu.


38

Tabela : Broj prekršajnih postupaka

Prekršajni postupak 2005 2006 2007 2008 2009

Zbog obavljanja privrednog ribolova bez dozvole 6 45 66 43 43

Zbog obavljanja privrednog ribolova putem nagona - 16 24 1 4

Zbog obavljanja privrednog ribolova plinskom

lampom i ostima

10 48 34 137 14

Zbog obavljanja privrednog ribolova grañenjem

6 - - - -

Zbog obavljanje privrednog ribolova korišćenjem

nedozvoljenih mreža

3 - - - -

Zbog obavljanja sportskog ribolova - 2 - 3 -

Zbog obavljanja ribolova agregatom - - - 5 -

Zbog lova puškom - - - 1 -

Zbog nelegalnog prevoza turista - - - 6 1

Ukupno 25 111 124 196 62

Grafikon: Broj prekršajnih postupaka u periodu 2005 -2009


39

Tabela: Broj krivi čnih postupaka

Krivi čni postupci 2005 2006 2007 2008 2009

Zbog obavljanja ribolova u vrijeme lovostaja 2 15 19 48 26

Zbog obavljanja protivpravnog ribolova u vrijeme

dozvoljenog ribolova

- - - - -

Zbog obavljanja ribolova putem agregata - 1 - 5 12

Zbog obavljanja lova na ptice - - - 1 -

Ukupno 2 16 19 54 38

Grafikon: Broj krivicnih postupaka u periodu 2005-2 009

Tabela : Broj podnesenih prijava

Podnešene prijave 2005 2006 2007 2008 2009

Zbog uzurpacije i nedozvoljene gradnje 19 28 41 37 43

Kontrola plovila - - - 30 1

Kontrola turističko – ugostiteljskih objekata - - - 23 -

Ukupno 19 28 41 90 44


40

Grafikon: Broj podnesenih prijava u periodu 2005-20 09

Tabela : Broj zaplijenjenih sredstava

Zaplijenjena sredstva 2005 2006 2007 2008 2009

Mreže 1368 1483 276 951 1072

Osti 12 16 - 6 14

Plinske lampe 12 14 1 6 10

Agregati 9 17 4 3 13

Čun 6 3 - 1 1

Otalo 2435 95 125 37 28

Grafikon:Broj zaplijenjenih sredstava u periodu 200 5-2009


41

5.2. Stručna zaštita

Stručnu zaštitu u Parku, shodno unutrašnjim aktima JPNPCG obavlja Stručna služba,

koristeći se sopstvenim istraživanjima, i rezultatima koje dobija od referentnih institucija, koje

su po Zakonu o zaštiti prirode nadležne da vrše poslove monitoringa biodiverziteta.

U Parku poslednjih godina, u okviru zaštitu i unapreñenje Parka, rañen je monitoring

ornitofaune, a rezultati su javno objavljivani putem elektronskih i štampanih medija. Naime,

izvršeno je:

• Zimsko prebrojavanje ornitofaune;

• Monitoring gnjezdećih populacija ptica;

• Monitoring vodenih ptica tokom migracija (jesen, zima, proljeće);

• Praćene su kolonije kudravog pelikana na području Podhumskog zaliva;

• Organizovano je prstenovanja mladunaca pelikana i drugih vrsta koje gnijezde u

koloniji Pančevo oko;

• Utvrñivan je broj gnjezdećih parova i vitalnost populacije kolonije sive čaplje na

Omerovoj gorici;

• Izvršilo se repariranje tresetnih ostrva na kojima gnijezde pelikani;

• Izvršen je kvantitativni i kvalitativni monitoring bjelobrade čigre.

Drugi parametri o stanju prirodnih elemenata praćeni su fragmentarno, shodno kapacitetima

i tehničkim mogućnostima Službe. Poslednjih godina izostao je monitoring ribljeg fonda od

strane Službe Parka, dok je progres zabilježen u zaštiti i prezentaciji kulturno-spomeničkog

fonda, i dijelom pojedinih vrsta flore. Tako je u segmentu zaštite i promocije florističkih

vrijednosti Služba je radila na:

• Prikupljanju i determinisanju florističkog materijala;

• Inventarizaciji endemičnih i zakonom zaštićenih vrsta flore;

• Utvrñivanju areala i stabilnosti pojedinih endemičnih vrsta kao što su srpska

ramonda - Ramonda serbica i mjehura ča - Utricularia vulgaris;

• Izvršeno je sagledavanje opšteg stanja kopnenog dijela vegetacije, koje su u fazi

progresije od degradiranih ka potencijalnoj prirodnoj vegetaciji.

Kroz medijsku aktivnost „Biljka i životinja godine“, koja se sprovodi od 2007. godine, dat je

doprinos u izučavanju, zaštiti i promociji odabranih biljnih i životinjskih vrsta. Akcija se sastoji

iz terenskih istraživanja o rasprostranjenosti vrste, stanju njenih populacija i faktorima koji je

ugrožavaju, potom iz izrade edukativnih materijala, sprovoñenja edukativnih radionica i

promociji vrste u javnosti.

U segmentu zaštite i očuvanja kulturno-istorijskog nasljeña sprovedeno je niz aktivnosti:


42

• Sistematsko uklanjanje rastinja sa najznačajnijih tvrñava u vrijeme vegetacione

sezone, kao vid redovne konzervatorske higijene;

• U tematskim centrima u Rijeci Crnojevića i Murićima osmišljene su i formirane

tematske zbirke posvećene specifičnom materijalnom i istorijskom nasleñu Jezera,

potom izvršeno je prikupljanje, otkup i konzervacija značajnog broja eksponata za

ove centre;

• Urañene su informativne table za glavne prilaze spomenicima;

• Izvršeno je evidentiranje i indetifikovanje vrijednih cjelina i objekata graditeljskog

nasljeña;

• Na osnovu višegodišnjeg praćenja stanja i analize spomenika i vrijednosti

graditeljskog nasljeña, urañena je Informacija o stanju kulturno-istorijskog nasljeña u

nacionalnim parkovima, u kojoj je u detaljno obuhvaćena i analiza stanja

nepokretnog spomeničkog fonda sa prostora Skadarskog jezera, a Informacija je

proslijeñena institucijama zaštite kulturne baštine;

• Sa više projekata aplicirano je prema donatorima za zaštitu i promociju kulturno-

istorijskog nasljeña Parka;

• Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture proslijeñene su inicijative, kao

podsticaj mogućnosti sanacije najugroženijih spomenika fortifikacionog karaktera na

Jezeru, kao i inicijativa pokretanja procedure za pravnu zaštitu starog jezgra Godinja

i sanaciju dvora Balšića.

5.3. Održivo koriš ćenje resursa

Od prirodnih resursa na prostoru Nacionalnog parka Skadarsko jezero, najviše se

eksploatišu riblji fond, šljunak i pijesak.

Ribarstvo

Ribolovna sezona na Skadarskom jezeru za sve ribe (izuzev ukljeve) traje od 1.06. do

15.03., a za ukljevu od 31.10 do 15.03.

Privredni ribolov obavljaju grañani sa priobalnog područja Skadarskog jezera, kojima je u te

svrhe u periodu od 2005. - 2009. godine izdato 1.037 dozvola. Takoñe, u ovom periodu

izdato je 149 dozvola za jegulju, 33 za ukljevu, 66 za pari i 1.721 godišnjih dozvola za

sportski ribolov. U periodu od 2007. do kraja 2009. godine izdato je 792 dnevnih ribolovnih

dozvola. Vrijeme, lokalitet i ribolovna sredstva za obavljanje ribolova utvrñeni su opštim


43

aktom, pri čemu treba naglasiti ograničenja u pogledu broja mreža i promjera okaca na

njima, što je u funkciji očuvanja i unapreñenja populacije ekonomski značajnih vrsta (šaran,

ukljeva).

Tabela: Broj izdatih dozvola

Izdate dozvole 2005 2006 2007 2008 2009

Dozvole 171 165 178 173 148

Za jegulju 14 7 8 50 70

Za ukljevu 10 11 5 4 3

Za pari 14 11 14 19 8

Za sportski ribolov (godišnje) 273 391 345 230 234

Za dnevne ribolovne dozvole - - 228 518 46

Ukupno 482 585 778 994

509

Izlovljavanje ukljeve i kavezni uzgoj pastrmke

Javno preduzeće nacionalni parkovi Crne Gore je potpisalo Ugovor sa AD ''Ribarstvo'' iz

Rijeke Crnojevića kojim se ovom Preduzeću dozvoljava izlovljavanje ukljeve i kavezni uzgoj

pastrmke, u količini na koju saglasnost daje Prirodno-matematički fakultet, odsjek Biologija.

Kontrolu izlova ukljeve, saglasno ugovoru, vršila je Služba zaštite.

Eksploatacija pijeska i šljunka

U periodu od 2005. do 2010. godine na prostoru Parka vršena je eksploatacija pijeska i

šljunka na dvije lokacije i to:

• Na lokaciji Ponari eksploatisan je šljunak i pijesak

• Na lokaciji od mosta na rijeci Morači do lijevog ušća Morače u Jezero eksploatisan je

pijesak

Koncesije za ove lokalitete odobrilo je Javno preduzeće, po utvrdjenim vodoprivrednim

uslovima datim od strane Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva i Uprave za

vode.

Služba zaštite vršila je nadzor na ovim lokalitetima, na način koji je preciziran ugovorima.


44

Pružanje usluga

U pružanju usluga na prostoru Parka dominantan je izletnički i sportsko-rekreativni turizam.

Za bavljenje izletničkog turizma na vodama Skadarskog jezera pravna i fizička lica koja su

obavljala prevoz putnika na Jezeru bila su u obavezi zaključenja ugovora sa Parkom.

Ulaznice u Park, naplaćivane su isključivo u segmentu izletničkog turizma tj. krstarenju

brodovima. Ukupan broj turista koji je na ovaj način posjetio Jezero u periodu od 2005. do

2009. godine je 134.399 posjetilaca. Izletnički turizam je organizovan u najvećem obimu u

vidu jednodnevnih tura koje uključuju krstarenje brodom i upoznavanje sa prirodnim i

kulturno-istorijskim vrijednostima. Park je u periodu 2007. - 2009. godine potpisao ugovor sa

50 vlasnika plovila za prevoz turista, a u periodu od 2005. do 2009. godine 24 ugovora sa

vlasnicima ugostiteljskih objekata.

Osim izletničkog turizma u Parku su, u manjem obimu prisutni i drugi vidovi turizma: sportski

ribolov, pješačenje, biciklizam, jedrenje, slobodno jahanje, birdwatching i sl.

Tabela: Broj prodatih ulaznica

Godina 2005 2006 2007 2008 2009

Broj prodatih ulaznica 11.500 20.300 27.217 43.312 32.070

6. ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE CILJEVA

ZAŠTITE

Prethodni planski period karakteriše se sa dva uporedna procesa. Institucionalnim jačanjem

struktura zaduženih za fizičku i stučnu zaštitu i uspostavljanjem platforme i mehanizama za

monitoring, istraživanja i promociju najvažnijih segmenata biodiverziteta.

Institucionalna osnova za ostvarivanje ciljeva fizičke i stručne zaštite u prethodnom

petogodišnjem planskom periodu bila je nepovoljna.

Osnovni pokazatelji strukture zadužene za fizičku zaštiu na početku planskog perioda su:

• Čuvarska služba je imala veoma lošu kvalifikacionu i starosnu strukturu (prosjek

starosti preko 50 godina , 90 % čuvara imalo je osnovnu školsku spremu);

• Materijalno tehnička sredststva (plovila, motorna vozila) su se nalazila u skoro

potpuno nefunkcionalnom stanju sa prosječnom starošću od preko 20 godina ;

• Čuvarska služba nije posjedovala opremu za osmatranje i izvještavanje;

• Administrativno praćenje rada Službe, osim upotrebe patrolnih listova, nije postojalo;

• Nisu postojale procedure-uputstva rada, propisani obrazci, službene uniforme.


45

Osnovni pokazatelji strukture zadužene za stručnu zaštitu na početku planskog perioda su:

• Nije postojao uspostavljen monitoring biodiverziteta, osim Zimskog cenzusa

ornitofaune;

• Promocija biodiverziteta i kulturne baštine nije rañena;

• Služba je imala nedovoljan broj izvršilaca i tehničku opremljenost.

Iz navedenog, jasno se zaključuje da je u proteklom planskom periodu jedan od osnovnih

zadataka JPNPCG i NP Skadarsko jezero bio institucionalno jačanje, odnosno potpuna

reorganizacija struktura zaduženih za fizičku i stručnu zaštitu, kroz upošljavanje novih

izvršilaca, stručno usavršavanje, nabavku materijalno tehničkih sredstava, uspostavljanje

administrativnih procedura ...

Takoñe, kroz godišnje programe zaštite i razvoja uspostavljene su kontinuirane aktivnosti na

monitoringu i promociji odreñenih segmenata biodiverziteta, unapreñivanju objekata kulturne

baštine, kao i razvijanju edukativnih programa.


46

7. INSTITUCIONALNA STRUKTURA (organizaciona šema)

JP/Parka

Upravni odbor Javno preduzeće za nacionalne parkove

Direktor

Služba za edukaciju, promociju i marketing

Služba za razvoj i unapreñenje

Služba za pravne i opšte poslove

Služba za finansijsko računovodstvene poslove

NP Skadarsko jezero NP Durmitor NP Lovćen NP Biogradska gora

Direktor

Služba fizičke zaštite

Služba za ambijentalnu higijenu

Služba za administrativno

tehničke poslove

Naučni Savjet


47

8. OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA (Swot analiza)

SNAGE

Geografija

• Blizina važnih turističkih tržišta

Životna sredina

• Jedinstvene karakteristike predjela

• Najveće jezero na Balkanu sa dinamičnim vodenim režimom

• Jedno od najvećih močvarnih staništa i zimovališta za ptice na

Mediteranu

• Veliki prirodni vodeni biotopi

• Velika raznovrsnost ribljih i vodenih životinjskih vrsta

• Očuvan ekosistem

Kulturna, socijalna i

ekonomska situacija

• Kulturna baština koja svjedoče o turbulentnoj istoriji područja

• Tradicionalna seoska arhitektura i srednjevjekovni manastiri

• Tradicionalna, diverzifikovana ekonomija

• Preduzetnički duh u turizmu i ugostiteljskim uslugama

Infrastruktura

• Dobar pristup iz Podgorice i crnogorskih primorskih centara,

kao i iz turističkih centara južne Hrvatske i sjeverne Albanije

• Nizak nivo vodenog saobraćaja

Institucionalni okvir

• Povećani kapaciteti stručnih službi JPNPCG i Službe zaštite

Parka u proteklih par godina

• Ad-hoc komunikacija sa lokalnim stanovništvom o posebnim

pitanjima

• Dobro opremljena upravna zgrada


48

SLABOSTI

Životna sredina

• Nedostatak informacija o stanju pojedinih segmenata

ekosistema npr. ribljim populacijama, sisarima

• Narušavanje prirodnih predjela nelegalnim deponijama,

nedovršenim grañevinama, iskopavanjem itd.

• Zagañenje prirodne sredine iz raznih izvora kako u Crnoj Gori

tako i u Albaniji (otpadne vode Podgorice i Nikšića, otpadne

vode iz Skadra , prekomjerna upotreba pesticida …)


ekonomska situacija

• Zanemareni lokaliteti kulturne baštine.

• Pad broja stanovnika u zapadnim i južnim predjelima koji

ugrožava postojanje tradicionalnih naselja i negativno utiče na

ekonomske tokove

• Povećanje broja stanovnika na sjevernoj obali koji uzrokuje

povećanje pritiska na predio

• Potreba za stvaranje prihoda i (samo)zapošljavanje smanjuje

interes lokalnog stanovništva za održivim razvojem i idejom o

pojačanoj zaštiti prirodnih resursa

• Napuštanje tradicionalnih ekonomskih aktivnosti

Infrastruktura

• Tretman otpadnih voda

• Nizak nivo kvaliteta smještajnih kapaciteta

• Nedostatak odgovarajućih objekata za promovisanje eko-

turizma

• Relativno loše stanje lokalnih puteva sprječava značajno

povećanje broja korisnika tj. biciklističke ili pješačke ture

lokalnim putevima oko jezera su opasne


• Komunikacija sa lokalnim stanovništvom nije dovoljno

institucionalizovana

• Komunikacija sa lokalnim stanovništvom ima „top-down“

• Nedovoljna opremljenost i broj zaposlenih u Službi zaštite


49

ŠANSE

Geografija

• Atraktivan položaj koji pruža priliku posebno na tržištu

putovanja (položaj Parka na granici izmeñu Crne Gore i

Albanije – dvije još uvijek „neotkrivene“ evropske države)


ekonomska situacija

• Trendovi turističkog tržišta nude mogućnost za razvoj proizvoda

održivog turizma (koji se mogu povezati sa poljoprivredom,

zanatstvom i drugim uslugama)

• Obnovljeni interes za kulturnu baštinu

• Rastuće poznavanje održivog razvoja i potrebe održavanja

prirodne i kulturne baštine

Infrastruktura

• Predložena gradnja i proširenje glavnih saobraćajnica radi

poboljšanja meñunarodne povezanosti područja i time Parka


• RAMSAR konvencija nudi smjernice (priručnici, pozitivna

iskustva itd.)

• Interes meñunarodne zajednice za prekogranična zaštićena

područja može omogućiti pristup dodatnim eksternim fondovima

i institucionalnu podršku

• Uvažavanje Skadarskog jezera u važnim državnim strategijama

može obezbijediti „moć“ upravi Parka

• Potencijal za uključivanje u Listu Svjetske baštine


50

PRIJETNJE

Životna sredina

• Moguća regulacija Skadarskog jezera bi vodila promjenama

limnološkog karaktera jezera, močvarnih staništa i kulturnog

pejzaža

Infrastruktura

• Planirani autoput Bar-Beograd kroz područje Skadarskog jezera

ima potencijalno veliki uticaj na predio i ekosisteme


• Pojedine neusaglašenosti zakonske regulative koja obuhvata

različite aspekte razvoja i upravljanja područjem Skadarskog

jezera

• Teškoće u jasnom i efikasnom institucionalizovanju primjene

mehanizama koji mogu spriječiti neke nelegalnih aktivnosti


51

III PLANSKI DIO

1. STRATEŠKO OPREDELJENJE – VIZIJA (upravljanje orj entisano

na održivost)

Prije definisanja seta strateških oblasti i odgovarajućih posebnih ciljeva, odnosno definisanja

prioriteta (glavnih aktivnosti), neophodno je analizirati moguće opcije budućeg razvoja

Parka. Iako je osnovni karakter Nacionalnog parka zaštita prirodnog i/ili kulturnog nasljeña,

put kojim se postižu ciljevi može imati različite smjerove. Na prvi pogled, za Nacionalni park

Skadarsko jezero mogu se razmatrati tri scenarija:

1) Razvoj usmjeren na strogu zaštitu

2) Razvoj usmjeren na turizam

3) Razvoj usmjeren na održivost

Nacionalni park Skadarsko jezero poštuje kriterijume IUCN (Meñunarodne unije za očuvanje

prirode) za kategoriju II. Po definiciji IUCN-a, zaštićena područja II kategorije su „velika

prirodna ili kulturna dobra čija je svrha da se zaštite ekološki procesi velikih razmjera, uz

komplementarne vrste i ekosisteme karakteristične za to područje, koje takoñe predstavlja

temelj za ekološki i kulturološki usklañene mogućnosti za duhovne, naučne, obrazovne i

rekreativne aktivnosti posjetilaca“; primarni cilj se definiše kao „zaštita biodiverziteta sa

njegovom istaknutom ekološkom strukturom i podržavanje ekoloških procesa, uz promociju

edukacije i rekreacije“ (IUCN (2008) “Smjernice za primjenu kategorija upravljanja

zaštićenim područjima ”, str 16).

Od gore pomenuta tri scenarija, samo treći oslikava zahtjeve kriterijuma IUCN-a i specifične

usloveParka. Specifične uslove kreiraju sljedeće činjenice:

a) Nacionalni park Skadarsko jezero obuhvata jedno od najljepših, rijetkih i vrijednih

predjela na svijetu,

b) ljudi koji žive u naseljima unutar Parka imaju odreñene životne potrebe,

c) veliki gradovi i važne turističke destinacije smještene u blizini Parka su polazište za

značajan izletnički turizam.

Usmjerenje na održivost kao vodeći princip ima značajne posljedice na buduće upravljanje.

Iako zaštita „prirodnog biodiverziteta i naglašenih ekoloških struktura i podržavanje ekoloških

procesa“ ostaje najvažnije usmjerenje, upravljanje mora da integriše zaštitu sa ekonomskim i

socijalnim potrebama.

Da bi se praktično primijenio razvoj usmjeren na održivost:


52

• Mora se definisati obavezujući koncept zoniranja, a raspored zona mora doprinijeti

optimalnom očuvanju prirodnih i kulturnih vrijednosti Parka!

• Mora postojati jasna politika budućeg razvoja turizma u Parku koja će biti polazište

za buduće projekte i investicije!

2. ZONIRANJE PARKA

Koncept zoniranja

Zoniranje Parka temelji se na principima zaštite i očuvanja prirodnih i kulturnih vrijednosti i

definiše teritoriju koja je pod strogom zaštitom i teritorije na kojima su dozvoljene odreñene

aktivnosti kao sto su ribarstvo, specifični oblici poljoprivrede, druge privredne djelatnosti,

plovidba, gradnja objekata i druge intervencije u prostoru.

Cilj zoniranja je zaštita flore i faune, očuvanje prirodnih ekosistema i kulturnih vrijednosti kroz

zaštitu, unapreñenje i kontrolu korišćenja resursa.

Koncept zoniranja Skadarskog jezera se sastoji od četiri glavne zone, koje se razlikuju u

režimu zaštite i korišćenja. Cilj zoniranja je da se obezbijedi zaštita najvažnijih prirodnih

vrijednosti kroz smanjenje antropogenih uticaja, direktnu fizičku zaštitu, ali i kroz ograničeno

i kontrolisano korišćenje čitavog prostora koji te prirodne vrijednosti okružuje. Koncept

zoniranja je u skladu sa postojećim Prostornim planom posebne namjene za Nacionalni park

Skadarsko jezero, kao i preporukama UNESCO-vog koncepta Rezervata biosfere i

Panevropske ekološke mreže. Koncept zoniranja je sastavni dio plana upravljanja

Nacionalnim parkom Skadarsko jezero u Crnoj Gori.

Za područje Parka, prema prirodnim vrijednostima, rasprostranjenosti, potrebama lokalnog

stanovništva i potrebama upravljanja predviñene su sljedeće zone:

1.Centralna zona ( Zona I)

Iskonska prirodna staništa i područja divljine sa visokom prirodnom vrijednošću na lokalnom,

regionalnom i globalnom nivou, sa režimom stroge zaštite u kojoj su korišćenje i pristup

zabranjeni.


53

2. Zaštitna zona ( Zona II)

Prirodna staništa i područja divljine pod zaštitom, gdje su dozvoljene odreñene aktivnosti i

korišćenje koji su kompatibilni sa ekološkim principima (tradicionalno ribarenje, ispaša,

ograničen i usmjeren turizam).

3. Tampon zona (Zona III)

Očuvana poluprirodna staništa, kulturna baština, sela oko Jezera i lokaliteti za rekreaciju.

4.Tranzitna zona(Zona IV)

Gradska područja i područja intenzivnog korišćenja koja okružuju zaštićeno područje.

2.1. Prva zaštitna zona (rezervati)

Tip zone: Centralna zona

Cilj: Stroga zaštita i očuvanje prirodnih procesa (zona stroge zaštite). Centralne zone su

potrebne radi očuvanja područja divljine i prirodnih staništa. Utvrñivanjem strogo zaštićenih

centralnih zona smanjuje se uticaj koji proističe iz korišćenja resursa Parka (riblji i ptičiji fond,

mineralne sirovine, turizam).

Lokacija: Specijalni rezerevati prirode Pančeva oka i Manastirska tapija , kao i pojas

od 500 metara od granica rezervata. Gnijezdilište ptica Crni žar , kao i pojas od 500 metara

od granica gnijezdilišta.

Opis: Močvarna zona sa vegetacijom u kojoj dominiraju trska, rogoz, šaš, vrba, bijeli i

žuti lokvanj i kasaronja. Obavlja funkciju ekološkog filtera. U gustim sastojinama vegetacije

nalaze se prostori otvorene vode (oka). Stanište mnogih invertebrata, vodozemaca (zelene

žabe), mrijestilište riba i gnjezdilište ptica. Od ptica, ovdje borave (sezonski ili tokom cijele

godine) kudravi pelikan, mali i veliki kormorani, više vrsta čaplji i druge ptice močvarice.

Kolonija kudravog pelikana gnijezdi u teško pristupačnim okama u središtu ove oblasti.

Kriterijum: Ova zona obuhvata iskonska prirodna staništa i područja divljine sa visokom

prirodnom vrijednošću (koju odreñuju stepen biodiverziteta i ekološke funkcije) na lokalnom,

regionalnom i globalnom nivou. Centralna zona je strogo zaštićena, ne koristi se i ne

eksploatiše, a u cilju očuvanja autentičnosti. Prisustvo ljudi je strogo kontrolisano i

ograničeno na naučno-istraživački rad, monitoring i pojedine oblike ekološke edukacije.

Ukoliko postoji potreba za ekološkim menadžmentom, on mora biti precizno definisan, a

aktivnosti sprovedene uz minimalne intervencije i uznemiravanje.


54

Upravljanje:

1. Pristup nije dozvoljen, osim za obavljanje monitoringa, naučnog istraživanja ili

edukacije, uz adekvatnu dozvolu Parka, na osnovu sagledavanja ciljeva i potreba

takvih programa.

2. Korišćenje resursa nije dozvoljeno (lov, ribolov, treset, trska...).

3. Ljudske intervencije nijesu dozvoljene (gradnja objekata ili infrastrukture, regulisanje

voda, izmjena namjene zemljišta...)

4. Intervencije za očuvanje ugroženih vrsta su moguće samo nakon pažljivog planiranja

i monitoringa. Pri tome se mora voditi računa da se one sprovedu uz minimalno

uznemiravanje staništa i populacija.

Posjećivanje: Pristup ovoj zoni je strogo ograničen, moguć samo za potrebe

monitoringa, istraživanja i edukacije uz adekvatnu dozvolu. Vozilima, plovilima i letjelicama

na motorni pogon nije dozvoljen pristup ovoj zoni zbog uznemiravanja. Zona mora biti jasno

obilježena na terenu, a za sprovoñenje ovih mjera upravljanja, potrebno je donošenje i

posebnih propisa i sporazuma sa graničnom policijom i ostalim državnim organima.

2.2. Druga zaštitna zona

Tip zone: Zaštitna zona

Cilj: Zaštita i očuvanje prirodnih procesa kroz ograničeno i održivo korišćenje. Zaštitne

zone su potrebne radi očuvanja područja divljine i prirodnih staništa. Utvrñivanjem strogo

zaštićenih zona ublažava se uticaj rastućeg broja posjetilaca i drugih korisnika prostora

Parka.

Lokacija: Sjeverna i sjeverozapadna močvarna strana Jezera sa užim pojasom otvorene

vode do rijeke Karatune, Gornje Malo blato, kao i pojedina ostrva u jugoistočnom dijelu

Jezera (Bisag, Omerova gorica, Golubovo ostrvo).

Opis: Prostor otvorene vode koji se graniči sa močvarnim pojasom, koji predstavlja

stanište invertebrata i riba. U ovu zonu ulazi i pojas vodoplavnih livada, sa svojim florističkim

diverzitetom, kao i pojedini kopneni ekosistemi zbog specifičnih ekoloških pojava i procesa

koji se na njima odvijaju.

Kriterijum: Prirodna staništa i područja divljine pod zaštitom, gdje su dozvoljene

odreñene aktivnosti i korišćenje koji su kompatibilni sa ekološkim principima (tradicionalno

ribarenje, ispaša, ograničen i usmjeren turizam).


55

Upravljanje:

1. Pristup i korišćenje je ograničeno na tradicionalno ribarenje (na otvorenoj vodi),

ispašu na periodično plavnim livadama kao i strogo kontrolisane turističke aktivnosti.

2. Intervencije u prostoru su dozvoljene uz pribavljene dozvole i saglasnosti (gradnja

objekata ili infrastrukture, regulisanje voda, izmjena namjene zemljišta...)

3. Zaštita prirodnih procesa i flore i faune je prioritetni cilj za ovu zonu.

Posjećivanje: Pristup Zoni je strogo ograničen. Ulaz je dozvoljen samo lokalnom

stanovništvu za obavljanje ribolova, ispašu stoke, a pristup posjetiocima je dozvoljen samo

na strogo definisanim rutama, u malom broju i pod nadzorom Parka. Plovidba je ograničena

na male čamce sa motorom maksimalne snage 6 KS ili električnim/solarnim motorom i za

turističke brodove sa četvorotaktnim motorima po strogo utvrñenim rutama. Za sprovoñenje

ovih mjera upravljanja, potrebno je donošenje i posebnih propisa i sporazuma sa graničnom

policijom i ostalim državnim organima.

Na kopnenom dijelu ove zone (vodoplavne livade) dozvoljeno je tradicionalno pašarenje i

kosidba. Ulazni punktovi su jasno definisani, i samo se oni mogu koristiti za pristup jezeru.

Na ostrvima je dozvoljeno obavljanje sportsko-rekreativnog ribolova na jasno definisanim

lokacijama i uz minimalno uznemiravanje.

2.3.Treća zaštitna zona

Tip zone: Tampon zona

Cilj: Aktivna zaštita tradicionalnog korišćenja zemljišta, arhitekture, kulturnih spomenika i

odgovarajućeg etnološkog i prirodnog nasleña (Zona aktivne zaštite). Tampon zona ili zona

za zaštitu predjela, pomaže očuvanju značajnih staništa i održivog, tradicionalnog

korišćenja. U ovom području, gradnja je ograničena i staništa treba zaštititi od veće

transformacije . Upravljačke mjere su potrebne za održavanje livada i pašnjaka.

Lokacija: Otvorena voda, ostrva, kopneni dio Parka duž južne i jugozapadne obale

Jezera, uključujući i naselja.

Opis: Kopneni dio Parka, pretežno uz južne obale (Krajina, Crmnica, Riječka i Lješanska

oblast), sa naseljenim ili napuštenim naseljima, gdje se stanovništvo tradicionalno bavi

poljoprovredom i ribarenjem. U njoj su smješteni i kulturni spomenici.

Kriterijum: Fleksibilna zona u kojoj se nalaze očuvana poluprirodna staništa, naselja i

kulturna baština, odvijaju poljoprivredne, turističke i rekreativne aktivnosti. U njoj se koriste

postojeći resursi od strane lokalnog stanovništva i drugih interesnih grupa.


56

Upravljanje:

Kopno (van naselja)

1. Očuvanje tradicionalnog korišćenja predjela i stimulisanje tradicionalnih načina

uzgajanja biljaka i životinja.

2. Promjena namjene površina (zemljišta) je dozvoljena uz pribavljene dozvole i

saglasnosti, a u skladu sa prostorno–planskom dokumentacijom.

3. Izgradnja novih objekata je dozvoljena uz pribavljene dozvole i saglasnosti, a u

skladu sa prostorno–planskom dokumentacijom.

4. Preporučuje se razvoj baziran na principima eko-turizma.

5. Putna mreža i mreža staza se održavaju kao dio kulturnog pejzaža.

Voda

1. Kretanje tj. koridori plovila na motorni pogon trebaju biti ureñeni posebnim planom.

2. Ograničenje brzine je različito u zavisnosti od koridora plovidbe.

Naselja

1. Objekti mogu biti rekonstruisani uz pribavljene dozvole.

2 Novi objekti se mogu graditi samo uz pribavljene dozvole i saglasnosti, a u skladu sa

prostorno–planskom dokumentacijom.

Kulturni spomenici

• Sakralne spomenike potrebno je zaštititi od daljih devastacija,

• Napuštene spomenike fortifikacionog karaktera potrebno je privesti namjeni

• Dozvoljena je valorizacija u turističke svrhe, isključivo na osnovu stručnih

mišljenja.

• Dozvoljena je restauracija, isključivo uz pribavljene dozvole i saglasnosti.

Posjećivanje: Pristup ovoj zoni je dozvoljen, kao i odreñene aktivnosti koje su u skladu

sa ekološkim principima.

Prostor otvorenih voda treba da ima jasno definisane plovidbene puteve, kojim bi se izbjegli

konflikti izmedju ribara, turističkih brodova i rekreativaca, poboljšala sigurnost plovidbe i

smanjilo ugrožavanje biodiverziteta.

U naseljima, razvoj se oslanja na tradicionalne aktivnosti, u skladu sa principima održivosti.


57

U ovoj zoni poželjan je razvoj na principima eko-turizma, pri čemu se on oslanja na mrežu

pješačkih i biciklističkih staza, odnosno vodene puteve (za posmatranje ptica, kajak i druge

vodene sportove).

2.4. Četvrta zaštitna zona

Tip zone : Tranzitna zona

Cilj : Održivi razvoj oko zaštićenih područja

Lokacija: Prostor izvan granica Parka, koji čini prirodnu cijelinu regiona Skadarskog

jezera.

Opis : Region Skadarskog jezera, prirodno definisan vijencem primorskih planina na

jugu i zapadu, i obodom Zetske ravnice na sjeveru, koji se granici sa Parkom. Obuhvata

gradska područja i područja intezivnog koriščenja (poljoprivreda, industrija, turizam,

eksploatacija mineralnih sirovina) što ima indirektnog uticaja na kvalitet sredine u okviru

Parka.

Kriterijum : U tranzicionoj zoni, administrativne jedinice su nadležne za razmatranje i

integrisanje zahtjeva koji dolaze iz centralnih i tampon zona u sveobuhvatne razvojne

strategije i aktivnosti odgovarajuće administrativne jedinice kao i u meñuopštinsku i po

potrebi prekograničnu saradnju razvojnih strategija i napora.

Dozvoljene aktivnosti : Ograničenje aktivnosti u ovoj zoni treba da bude u skladu sa

razvojnim strategijama opština. Akcenat treba dati na poljoprivredu i turizam, uz poštovanje

ekoloških principa (ograničeno korišćenje prirodnih ñubriva, turizam koji se oslanja na

prirodne vrijednosti itd). Zaštita i održivi razvoj treba da se promovišu.

Posjećivanje : Dozvoljeno.


58


59

3. STRATEŠKI CILJEVI

Strateško opredjeljenje budućeg upravljanja Parkom se zasniva na setu brojnih strateških

oblasti i posebnih ciljeva. Ovakvim pristupom će se obezbijediti integrisanje i harmonizacija

kompleksnih zahtjeva efikasnog i efektivnog upravljanja Parkom u koordiniran (usklañen)

koncept upravljanja.

Koncept čini hijerarhija tri strateška nivoa:

a) sveukupno strateško opredjeljenje koje pokazuje principijelni pristup budućem

upravljanju i razvoju Parka,

b) strateške oblasti kao predominantne za intervencije,

c) posebni ciljevi kao alati za organizovanje strateških oblasti i na taj način ostvarivanje

strateškog cilja (prelazak sa strateškog na operativni nivo).

Definisanjem seta strateških opredjeljenja omogućava se povezivanje različitih nivoa i

razlikovanje „ciljeva“ i „sredstava“, što je neophodan uslov za uspješno upravljanjeParkom.

Prva dva nivoa se moraju shvatiti isključivo kao ciljevi, a treći nivo predstavlja sredstva koja

kreiraju okvir za odgovarajuće aktivnosti upravljanja.

Sveukupno strateško opredjeljenje je sažeto u Strateški cilj (Viziju)

STRATEŠKI CILJ (VIZIJA):

Očuvanje prirodne i kulturne baštine izvanredne ljepote od meñunarodnog značaja

integrisano u održivi razvoj (socio-ekonomski) živih naselja Nacionalnog parka Skadarsko

jezero.

Ključni problem definisanja strateškog cilja se ogleda u činjenici da se dva zahtjeva iste

važnosti moraju povezati: zaštita prirodnih i kulturnih virjednosti sa socio-ekonomskim

potrebama stanovnika područja Parka. Ovi zahtjevi su neodvojivi, iako na prvi pogled djeluju

suprotstavljeno.

Veliki dijelovi područja Parka su formirani vjekovnim korišćenjem za poljoprivredu i potrebe

razvoja naselja. Pored prirodnog pejzaža, posebnu ljepotu područja čine rezultati ljudske

aktivnosti. Za buduće upravljanje je veliki izazov očuvanje nevjerovatne vrijednosti područja,

imajući u vidu da je veliki dio vrijednosti kulturni pejzaž. Adekvatnim pristupom se može

smatrati samo kombinacija zaštite i adekvatnih ljudskih aktivnosti, uključujući živa naselja.

Sljedeće strateške oblasti predstavljaju pravce za ostvarivanje budućeg upravljanja Parkom:

Strateška oblast 1: Zaštita prirodnih virjednosti

Strateška oblast 2: Zaštita kulturnih vrijednosti


60

Strateška oblast 3: Unapreñivanje informativno-prezentacionih–edukativnih sadržaja

Parka

Strateška oblast 4: Unapreñivanje saradnje sa korisnicima Parka, a posebno sa lokalnim

stanovništvom

Strateška oblast 5: Unapreñivanje saradnje sa inostranim organizacijama i donatorima

Strateška oblast 6: Unapreñivanje prekogranične saradnje

3.1. Strateška oblast 1: Zaštita prirodnih vrijednosti

Prirodne vrijednosti su najveće dobro područja Skadarskog jezera i čine ga jedinstvenim u

Evropi. Bez obzira na razvoj koji će se desiti na ovom području u narednom periodu, zaštita

prirodnih vrijednosti i dalje ostaje prvenstvena obaveza.

Na jednoj strani brojne vrste flore i faune, od kojih su mnoge endemične i ugrožene, i

uključene na Crvenu listu, su karakteristike Skadarskog jezera. Sa druge strane, integrisanje

individualnih dijelova u cijeli sistem jedinstvenih vrijednosti predstavlja izuzetnu važnost ovog

područja.

Meñutim, zaštita prirodnih vrijednosti nije jedini zahtjev za očuvanjem Skadarskog jezera,

već ona predstavlja neizbježan preduslov za budući razvoj (turistički) Crne Gore. Prirodna

ljepota i vrijednosti Skadarskog jezera se mogu posmatrati kao prioritetna atrakcija cijele

države kao turističke destinacije.

3.1.1. Posebni cilj: Fizička zaštita

Kako je zaštita osnovna funkcija Parka, potrebno je vršiti dalje unapreñenje sistema zaštite.

To je potrebno sprovoditi povećanjem stručnih i tehničkih kapaciteta Službe zaštite, boljom

koordinacijom sa drugim državnim subjektima, kao i unapreñenjem odnosa sa korisnicima

resursa Parka.

3.1.2. Posebni cilj : Stru čna zaštita

Za upravljačke odluke u Parku potrebno je povećati nivo informacija i saznanja u odnose na

sve aspekte biodiverziteta, kao i radom stvorenih vrijednosti.


61

3.1.3. Posebni cilj: Očuvanje prirodnih vrijednosti (postoje ćeg nivoa

biodiverziteta)

Pozicija izmeñu različitih zoogeografskih regiona, geološka prošlost, kao i diverzitet staništa

su razlozi zbog kojih region Skadarskog jezera posjeduje visok nivo biodiverziteta. Takav

nivo biodiverziteta nije rezultat samo velikog broja vrsta taksonomskih grupa, već i

diverziteta ekosistema, kao i visokog nivoa genetske raznovrsnosti koja se odražava u

prisustvu endema i podvrsta. To je jedan od najažnijih aspekata ekologije Jezera i kao takav,

zahtijeva posebnu pažnju.

3.1.4. Posebni cilj: Potpuna zaštita mo čvarnog i plavnog ekosistema i

flore i faune u njima

Močvarno i plavno zemljište uz sjevernu obalu Jezera predstavljaju najznačajnije ekološko

obilježje Skadarskog jezera. Guste površine flotantne i emerzne vodene vegetacije su

naseljene brojnim životinjskim vrstama. To je gnjezdilište mnogih ugroženih vodenih ptica,

kao i hranilište za riblje vrste i ekološki filter koji održava dobar kvalitet vode Jezera. Iz tog

razloga, od neizmjernog je značaja očuvanje vitalnog stanja ovog staništa i obezbjeñenje

odvijanja prirodnih procesa kako bi se održale njegove ekološke funkcije.

3.1.5. Posebni cilj: Umanjiti uticaj svih pritisaka (eksploatacioni

pritisak, okupacija prostora, zaga ñenje) koji na bilo koji na čin

blokiraju vitalne procese populacija i dovode do ne stabilnosti

prirodnih ciklusa u ekosistemu

Vode Jezera su pod uticajem brojnih antropogenih faktora: organsko i neorgansko

zagañenje iz industrije, poljoprivrede, saobraćajnih i urbanih područja, neodgovarajućeg

odlaganja čvrstog otpada, neodgovarajućeg korištenja prostora itd. Mnogi od ovih faktora su

van granica Parka ili njegovih nadležnosti, te je važno kreirati sistem monitorigna i djelovanja

koji je koordiniran sa ostalim relevantnim institucijama, kako bi se smanjili i ublažili efekti

negativnih antropogenih uticaja na otvorene vode.


62

3.1.6. Posebni cilj: Obezbjeñenje prirodnog i neometanog razvoja

kopnenih ekosistema i unutar njih komponenti biološ kog

diverziteta

Južne obale Jezera leže u podnožju primorskih planina sa brojnim lokalnim zajednicama.

Potreba za razvojem ovih zajednica i regiona uopšte pojačava pritisak na kopneni ekosistem

ove zone Parka, prvenstveno kroz gradnju, promjenu namjene površina zemljišta, razvoj

turističkih djelatnosti. Takvi uticaji vode ka povećanju erozije zemljišta i uništenju staništa

važnih biljnih i životinjskih vrsta, od kojih su mnoge endemične i/ili zaštićene zakonom. Zato

je važno obezbijediti prirodnu sukcesiju ekosistema, razvoj kopnenih staništa i stabilne

populacije kopnenih vrsta.

3.1.7. Posebni cilj: - Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog

stanovništva i posjetioca o zna čaju zaštite prirode

Ekološka edukacija prepoznata je kao preduslov za očuvanje prirode i održivi razvoj. Njen

cilj nije samo protok informacija nego i uvećavanje znanja, podizanje svijesti i interesovanja,

izazivanje promjena u ponašanju i stavovima ljudi prema okolini.

U Parku treba razviti neformalni vid ekološke edukacije, koji pruža mogućnost ljudima da

usvoje, ali i zadrže i adaptiraju znanje, vještine kao i način života. Nju treba osmisliti za četiri

osnovne ciljne grupe: djecu i omladinu, lokalno stanovništvo, posjetioce (turiste) i širu

javnost.

3.2. Strateška oblast 2: Zaštita kulturnih vrijednosti

Na osnovu analize i utvrñivanja postojećeg stanja kulturno-istorijskog nasljeña Parka sa

užim okruženjem, u dugoročnom planskom periodu nameće se potreba definisanja

strateškog cilja - zaštite, valorizacije i promovisanja kulturnih vrijednosti, kojim se treba

rukovoditi u realizaciji budućeg planskog koncepta. Predviñenim strateškim ciljem predlažu

se mjere i aktivnosti u čijoj bi pripremi i realizaciji trebale da učestvuju relevantne institucije,

set aktivnosti koje će obaviti JPNPCG i Nacionalni park Skadarsko jezrero, i odreñene mjere

i aktivnosti meñuinstitucionalnom saradnjom.


63

Akteri koji mogu biti uključeni na zaštiti i poboljšanju nezadovoljavajućeg stanja kulturnog

nasljeña su: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Ministarstvo kulture, sporta i

medija, Ministarstvo ureñenja prostora i zaštite životne sredine, Ministarstvo turizma,

JPNPCG, Nacionalni park Skadarsko jezero, Ekspertske organizacije (fakulteti, instituti),

lokalna samouprava i stanovništvo, NVO i donatorske organizacije.

3.2.1. Posebni cilj: Očuvanje i unapre ñenje spomenika kulture i

izvornog graditeljskog naslje ña

Analiza postojećeg stanja nepokretnih spomenika kulture i tradicionalnog graditeljskog

nasljeña, ukazuje na činjenicu da je sveukupna kulturno-istorijska baština na prostoru

Skadarskog jezera zanemarena, nezaštićena i u velikom dijelu devastirana i degradirana.

Fizička i pravna zaštita spomenika kulture ogleda se u sprovoñenju brojnih mjera zaštite i

očuvanja od propadanja i sprječavanja daljih vidova devastacija. Sanacija i obnova

spomenika nijesu u nadležnosti Javnog preduzeća i Parka. Meñutim, iniciranje i podržavanje

projekata mogu donekle pokrenuti konkretne mjere kod institucija zaštite, u interesu

ublažavanju negativnih posljedica kulturnih i graditeljskih dobara Parka.

Perspektivu za održavanje spomenika kulture u Parku treba sagledati u razvoju turizma, gdje

je ovaj fond jedan od bitnih elemenata turističke atraktivnosti.

Važan zadatak i istraživački akcenat treba dati stručnoj obradi i dokumentovanju stanja još

uvijek očuvanih cjelina autentičnog narodnog graditeljstva ovog prostora, u cilju njihove

valorizacije i fizičke i pravne zaštite.

3.2.2. Posebni cilj: Očuvanje i prezentacija pokretnog fond kulturno-

istorijskog naslje ña

Raznovrsno materijalno stvaralaštvo pokretnog fonda kulturne baštine regiona, podstaklo je

prikupljanje predmeta etnografskog, istorijskog i tehničkog karaktera, kao i rijetku foto

dokumentaciju Skadarskog jezera. Sakupljeni materijal je sistematizovan po tematskom

principu u nekoliko zbirki koje prezentuju specifičane djelatnosti i krajeve ovog prostora.

Tokom daljeg sakupljačkog rada, mogle bi se formirati i druge zanimljive zbirke sa istorijskim

i kulturnim temama karakterističnim za Jezero.

Za trajnu prezentaciju i pravilno čuvanje eksponata, neophodan je adekvatan prostor, kojeg

Park za sada nema. Stoga bi bilo važno, uz saradnju sa nadležnim institucijama, inicirati

projekte revitalizacije jedne od tvrñava na Jezeru, koja bi se ciljano privela namjeni

muzejskog tipa za kulturnu baštinu (pr. tvrñava Besac iznad Virpazara, kula Sv. Petra na

Karuču, ili neka od brojnih napuštenih kuća u okolini).


64

Lokalna samouprava takoñe bi imala neposredan interes da se na njenoj teritoriji formira

muzej ili centar za posjetioce, sa muzejskim fondom koji bi predstavljao njen kulturni i

razvojni potencijal.

3.2.3. Posebni cilj: Digitalizacija i promovisanje kulturno-istorijsk og

naslje ña

Da bi se na savremen način sprovodilo dokumentovanje i ažuriranje sveobuhvatnih

podataka o kulturno-istorijskom nasljeñu, neophodno je uvoñenja digitalizacije, kao metod

novog načina rada, na osnovu kojeg se mogu sprovoditi raznovrsni vidovi promovisanja i

prezentovanja kulturne baštine.

3.3. Strateška oblast 3: Unapreñivanje informativno–prezentaciono

– edukativnih sadržaja Parka

Preduslov za ostvarenje ciljeva Strateške oblasti je postojanje prilagoñene infrastrukture,

kako za potrebe zaštite pejzaža, biodiverziteta i kulturne baštine tako i za obezbjeñenje

ugodnog boravka posjetilaca. Infrastruktura podrazumijeva širok spektar od vizualizacije

zona sa različitim statusom zaštite u Parku, preko staza do objekata komunalne namjene.

3.3.1. Posebni cilj: Unapreñivanje centara za posjetioce

Centri za posjetioce su osnovna informativno–prezentaciona infrastruktura Parka. U

narednom periodu potrebno je dopunjavati postavke centara, kao i unaprijediti njihovu

servisnu funkciju kroz jačanje kapaciteta stručnih saradnika – informatora.

3.3.2. Posebni cilj: Unapreñivanje i održavanje edukativnih sadržaja

Edukativne aktivnosti su jedan od osnovnih zadataka centara za posjetioce. Saradnja sa

obrazovnim ustanovama, osmišljavanje i organizovanje radionica, štampanje edukativnih

materijala i izgradnja održivog sistema škole u prirodi su prioriteti u planskom periodu.


65

3.3.3. Posebni cilj: Unapreñivanje i održavanje pješa čkih,

biciklisti čkih, rekreativnih staza i vidikovaca

Putnu infrastrukturu i staze treba prilagoditi potrebama zaštite i očuvanja, kao i potrebama

turista.

Staze, za pješake i bicikliste potrebno je razviti kao preklapajuće mreže, kako bi se turistima

omogućilo da biraju različite pravce prema trajanju i zahtjevnosti. Kvalitetnija mreža staza i

sistem upravljanja posjetiocima, kombinovano sa mjestima i objektima za odmor i

vidikovcima, povećaće motivaciju posjetioca da produže svoj boravak u Parku. Na taj način

se podržava lokalna turistička ekonomija.

Razvoj puteva se mora sagledati iz perspektive dugoročnog očuvanja pejzaža i

biodiverziteta.

3.3.4. Posebni cilj: Unapreñivanje sistema upravljanja posjetiocima

U vrijeme turističke sezone veliki broj posjetilaca dolazi u Park. Iako se ulažu veliki napori za

produžetak boravka turista, preovlañuju i dalje jednodnevni posjetioci. Turisti koji odsjedaju

na drugim destinacijama (uglavnom na crnogorskom primorju tokom ljetnje sezone) koriste

blizinu i dobru dostupnost Parka za jednodnevne izlete. Efikasan sistem upravljanja

posjetiocima potrebno je uspostaviti iz dva ključna razloga:

• da bi se organizovalo kretanje posjetilaca na način da im se omogući najljepši

mogući boravak u Parku i

• da bi se kontrolisala brojnost posjetilaca na način da se minimiziraju negativni

uticaji na životnu sredinu.

Pitanje prevoza u granicama Parka je usko povezano sa sistemom upravljanja posjetiocima.

Politika Parka je redukovanje individualnog saobraćaja motornim vozilima na minimum.

Umjesto takvog načina prevoza promovisaće se vodeni transport i javni prevoz. Integrisanje

ovih tipova prevoza sa pješačkim i biciklističkim stazama će se jačati, kako bi se formirala

saobraćajna mreža koja omogućava da posjetioci u parku ne zavise od svojih motornih

prevoznih sredstava.


66

3.4. Strateška oblast 4: Unapreñivanje saradnje sa korisnicima

prostora Parka

Unapreñivanje saradnje sa korisnicima prostora Parka obuhvata sve zahtjeve koji se odnose

na ljudske aktivnosti na ovom području. Razvoj turizma se posmatra kao jedan instrument

(meñu ostalima) za poboljšanje socio-ekonomskih uslova lokalnog stanovništva. Iako,

shodno tome, turizam nije glavni cilj budućeg razvoja Parka, on predstvlja jedan element

socio-ekonomskog razvoja koji je od ogromnog značaja.

Naglašavanjem turizma, ne bi trebalo sakriti činjenicu da će se na ovom području odvijati i

druge djelatnosti poput poljoprivrede, šumarstva, gradnje, ribarstva itd. Potrebno je i njih

podržavati u cilju dugoročne zaštite biodiverziteta i pejzaža.

Park svoju ulogu ne vidi u direktnoj nadležnosti za socio-ekonomski razvoj ovog područja.

Svrha aktivnosti definisanih u ovoj strateškoj oblasti je poboljšanje uslova za lokalno

stanovništvo kako bi se aktivirali na socijalnom i ekonomskom polju. Socio-ekonomski razvoj

se mora vezati sa širim područjem Skadarskog jezera; Park predstavlja poseban dio tog

šireg područja. Aktivnosti definisane u strateškoj oblasti 4 treba posmatrati u vezi sa

okruženjem što podrazumijeva promovisanje regionalnih lanaca vrijednosti (takoñe vidjeti

„Koncept prekograničnog razvoja regiona Skadarskog jezera – prostorna perspektiva“).

3.4.1. Posebni cilj: Unapreñivanje saradnje sa lokalnim

stanovništvom

Poboljšanje socio-ekonomskih uslova i povećanje atraktivnosti područja se ne može

sprovesti bez pouzdane saradnje uprave Parka sa lokalnim stanovništvom, zasnovane na

obostranom povjerenju. Obje strane moraju pokazati spremnost za saradnju i zajedničke

aktivnosti.

Socijalne aktivnosti su dio marketinga Parka, kao i neizbježan uslov za dobre uslove života

na ovom području. Park će pružiti podršku tradicionalnim i novim inicijativama u tom smislu.

Osnovni preduslov poboljšanja socio-ekonomskih uslova je identifikovanje, promocija i

širenje posebnog brenda područja Skadarskog jezera i proizvoda koji se proizvode, nude ili

čak izvoze van ovog područja. U najjačem interesu Parka je da se imidž ovog područja ne

stvara samo na osnovu prirodnih vrijednosti, već na osnovu imidža lokalnih proizvoda i

usluga. To podrazumijeva i utvrñivanje standarda i kontrole kvaliteta. Preduslov za

postizanje ovog cilja je pouzdana saradnja sa lokalnim preduzetnicima, zasnovana na

povjerenju.


67

3.4.2. Posebni cilj: Unapreñivanje saradnje sa nosiocima privrednih i

ostalih djelatnosti i podsticanje razvoja

Svaka ekonomska aktivnost u granicama Parka mora biti zasnovana na principu ekološkog

korišćenja resursa. U tom smislu, resursi nijesu samo prirodni, već i kulturne i tradicionalne

vrijednosti. Preduzetnici i investitori moraju biti ubijeñeni da poštuju odreñene uslove koji

obezbjeñuju dugoročnu zaštitu resursa. Kreiranje odgovarajućih uslova i poštovanje propisa

može se sprovesti isključivo u tijesnoj saradnji sa lokalnim preduzetnicima.

Sveukupno opredjeljenje budućeg upravljanja Parkom ima značajne posljedice na tretman

razvoja turizma. Aktivnosti kojima će se promovisati turizam u Parku moraju se posmatrati

tako da tip turizma koji treba razvijati, mora da odslikava potrebe strateških ciljeva i da

doprinosi njihovom ostvarivanju. Na ovaj način, turizam predstavlja izuzetno važan

instrument za stvaranje prihoda i zapošljavanje, kao i za stvaranje mogućnosti da se turisti

edukuju o prirodnim i kulturnim vrijednostima područja, i da ih zavole. To podrazumijeva da

se razvoj turizma i odgovarajući turistički objekti, moraju prostorno i funkcionalno uklapati u

postojeće naseljske strukture i aktivnosti lokalnog stanovništva. Iako je turizam dio

privrednog razvoja, uloga ove privredne djelatnosti je od neprocjenjive važnosti za razvoj

područja Skadarskog jezera. Razvoj turizma treba posmatrati integralno, tj. postoje snažni

odnosi i zavisnosti sa drugim aspektima razvoja. Promocijom turizma na ekološki prihvatljiv

način, prirodni resursi će dobiti dodatnu vrijednost. Promocijom turizma neizbježno će se

ojačati i drugi privredni sektori.

Značajno etnografsko bogatstvo predstavljaju stare vještine i zanati, kojima se stanovnici

oko Jezera i danas bave, trudeći se da ih sačuvaju od zaborava. Potrebno je da Park pruži

podršku lokalnom stanovništvu u očuvanju i promociji tradicionalnih aktivnosti, kako bi se

dao doprinos poboljšanju socio-ekonomskog položaja lokalnog stanovništva.

3.4.3. Posebni cilj: Unapreñivanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva

o održivom razvoju

Edukacija je prepoznata kao preduslov za očuvanje prirode i održivi razvoj. Njen cilj nije

samo protok informacija nego i uvećavanje znanja, podizanje svijesti i interesovanja,

izazivanje promjena u ponašanju i stavovima ljudi prema okolini. Ekonomske i socijalne

aktivnosti u Parku zahtijevaju poseban odnos prema pitanjima očuvanja. Obično se zaštita i

očuvanje posmatraju isključivo kao ograničenja bilo koje djelatnosti, potrebne za stvaranje

prihoda lokalnog stanovništva. Meñutim, u mnogim slučajevima zaštita prirodne i kulturne

baštine nudi (ekonomske) benefite lokalnom stanovništvu, ukoliko se djelatnosti odvijaju na

ekološki prihvatljiv način uz poštovanje ekoloških potreba.


68

Iz tog razloga postoji potreba da mještani, kao partneri uprave Parka u razvoju, imaju

detaljan uvid u ideje, kao i instrumente i najbolje prakse održivog razvoja. Važno je uzeti u

obzir različite perspektive i potrebe različitih ciljnih grupa lokalnog stanovništva, u skladu sa

njihovim aktuelnim djelatnostima i uslovima života.

3.5. Strateška oblast 5: Unapreñivanje saradnje sa inostranim i

doma ćim organizacijama i donatorima

3.5.1. Posebni cilj: Unapreñenje saradnje sa RAMSAR, EUROPARC

Federacijom, IUCN, WWF, Svjetskom bankom, GTZ, ADA ...

U narednom planskom periodu potrebno je napraviti strategiju saradnje sa svim relevantnim

organizacijama vezanim za zaštitu prirode i razvoj održivog turizma, koje kroz pružanje

dobrih praksi, mogu pružiti pomoć u procesu razvoja Parka.

Takoñe, potrebno je uspostaviti komunikaciju sa svim organizacijama koje potencijalno

mogu obezbjediti fondove za implementaciju razvojnih projekata.

3.5.2. Posebni cilj: Unapreñenje saradnje sa doma ćim organizacijama

U narednom planskom periodu potrebno je osmisliti i realizovati zajedničke aktivnosti iz svih

strateških oblasti ovog Plana, sa institucijama, organizacijama i preduzećima iz Crne Gore.

3.5.3. Posebni cilj: Unapreñenje saradnje sa NVO sektorom

Potrebno je dalje unapreñivati saradnju sa predstavnicima civilnog sektora, kroz zajedničke

programe i projekte, kao i kroz volonterizam i edukativne aktivnosti.

3.6. Strateška oblast 6: Unapreñivanje prekograni čne saradnje

3.6.1. Posebni cilj: Komponenta IPA

Finansijski instrument Evropske unije - IPA (Instrument za pretpristupnu podršku) Crna Gora

će, kao i ostale države potencijalni kandidati, do sticanja statusa kandidata za članstvo u EU


69

koristiti sredstva iz prve dvije komponente IPA-e. Prva je podrška tranziciji i jačanju

institucionalnih kapaciteta. Druga komponenta je prekogranična saradnja, koja predstavlja

okvir za ubrzane ekonomske integracije u cilju smanjivanja postojećih razlika u nivou

razvijenosti prekograničnih regiona, kao i za unapreñenje sveobuhvatne kulturne, socijalne i

naučne saradnje izmeñu lokalnih i regionalnih zajednica.

U okviru ove komponente Crna Gora učestvuje u 4 bilateralna programa:

1. Crna Gora - Albanija

2. Crna Gora - Bosna i Hercegovina

3. Crna Gora - Hrvatska

4. Crna Gora - Srbija

3.6.2. Posebni cilj: Jadranski program

Jadranski program sadrži :

1. Program saradnje jugoistočne Evrope

2. Mediteranski program

Programi se sprovode periodično, kroz raspisivanje Javnih poziva za podnošenje projektnih

prijedloga. Sa stanovišta interesa Park će u narednom planskom periodu, a zavisno od

vremena trajanja predpristupnih fondova pomenutih komponenti, pripremati programe

definisane za ovu programsku oblast, a koji se odnose na unapreñenje usklañenog i

kooperativnog regiona sa održivom i bezbjednom životnom sredinom.Aplikacije će biti

podnesene Evropskoj komisiji za one projekte, za koje se utvrdi da postoji realan interes

Perka, sa relevantnim parnerima iz Albanije, Hrvatske, i država korisnika Jadranskog

programa. Slijedeći proces pridruživanja Crne Gore Evropskoj uniji, očekujemo da našoj

zemlji budu dostupni i drugi pristupni fondovi EU, koje će Park koristiti u skladu sa svojim

potrebama, kapacitetima za implementaciju i dr.

3.6.3. Posebni cilj: Saradnja sa drugima parkovima

Zbog svoje geografske pozicije i meñunarodnog značaja koje Park ima kao Ramsarsko

područje, predstavlja značajnog partnera brojnim nacionalnim parkovima u okruženju. U

predhodnom planskom periodu Park je uspostavio saradnju u razmjeni informacija sa

nacionalnim parkovima u Hrvatskoj (Krka, Plitvice, Risnjak i Velebit), kao i parkovima prirode

Lastovo i Vransko jezero. Saradnja se ogleda u razmjeni informacija, u vezi upravljanja

Parkom, upravljanja posjetiocima, planiranju i zaštiti prostora i dr.


70

U predhodnom periodu Park je uspostavio saradnju i sa italijanskim, austijskim, mañarskim i

slovenačkim parkovima. Takva saradnja će se u različitim modalitetima sa pomenutim

zaštićenim područjima u kontinuitetu nastaviti i u planiranom periodu 2011-2015 godina.

3.7. Ostali posebni ciljevi

3.7.1. Posebni cilj: Tačno obilježavanje podru čja u skladu sa njihovim

koriš ćenjem i statusom zaštite

Područje Parka se sastoji od zona sa različitim stepenom zaštite i načina korišćenja. Kako bi

se integrisalo očuvanje prirode i razvoj turizma neophodno je jasno označiti zone, kako bi

lokalno stanovništvo i posjetioci tačno znali koje aktivnosti su dozvoljene.

Obilježavanje se mora sprovesti na kopnu i na površini Jezera. Markiranje Jezera mora

pokriti i kanale i područja koja mogu koristiti profesionalni ribari.

3.7.2. Posebni cilj: Razvijanje i održavanje objekata za pristup Jezeru

Krstarenje, sportski ribolov i kupališni turizam su dio turističke ponude Parka. Neophodno je

organizovati pristup Jezeru na organizovan način kako bi se izbjeglo moguće ugrožavanje

prirode. Prema Uredbi o čamcima, luka u Virpazaru je jedina zvanično pristanište. Svi ostali

pristani su nezvanična mjesta za iskrcavanje. Ovo uključuje „aktivne“ kapacitete u većim

mjestima kao što su: Rijeka Crnojevića, Karuč, Dodoši, Vranjina, kao i tradicionalne manje

korišćene lokacije duž obale. Kako bi se doprinijelo razvoju turizma, neophodno je poboljšati

standard i sanitarne uslove pojedinih lokacija.

3.7.3. Posebni cilj: Jačanje regionalne turisti čke destinacije

Područje Parka treba posmatrati kao dio mozaika turističkog razvoja šireg regiona, a ne kao

izdvojenu destinaciju. Zato je najbolji pristup razvoju turizma u korist lokalnog stanovništva

jedinstvena perspektiva sa okruženjem koja pruža širok spektar raznih mogućnosti .

Takoñe, ambiciozan cilj pretvaranja područja Skadarskog jezera u primarnu turističku

destinaciju se može ostvariti isključivo ukoliko se Park posmatra kao dio regionalne

destinacije. Funkcije i mogućnosti centralne, zaštitne i tampon zone Parka se moraju vezati

sa funkcijama i mogućnostima šire tranzicione zone.


71

3.7.4. Posebni cilj: Unapreñivanje sistema ambijentalne higijena

(upravljanje otpadom)

Što više turista bude dolazilo u Park, i što se lokalno stanovništvo više bude bavilo

privrednim djelatnostima, rastu i rizici od zagañenja otpadom i otpadnim vodama.

Poboljšanje socio-ekonomskih uslova rezultira u povećanom stvaranju otpada i otpadnih

voda, a posebno razvoj turizma, ako se u obzir uzme broj posjetilaca i njihov prostorni

razmještaj u Parku. Za buduće upravljanje Parkom, od ključnog je značaja obezbijediti

sredstva i procedure za sakupljanje i odlaganje čvrstog otpada, odnosno odvod otpadnih

voda. Predviñena je izgradnja sanitarnih postrojenja na najfrekventnijim lokacijama.

Promovisaće se sistem u kojem će turisti skupljati svoj otpad i odlagati ga na opremljenim

lokalitetima.


72

IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA

Plan prioriteta za Stratešku oblast 1: Zaštita prirodnih vrijednosti

Poseban cilj: 3.1.1. Fizi čka zaštita

Prioriteti:

3.1.1.1.Nastavak ja čanja kapaciteta Službe zaštite

Neophodne aktivnosti:

• Jačanje kadrovskih kapaciteta (novi zaposleni)

• Usavršavanje nadzornika

• Nabavka materijalno-tehničkih sredstava

• Poboljšanje odnosa sa lokalnim stanovništvom

• Uvoñenje novih procedura i praksi

Poseban cilj: 3.1.2. Stru čna zaštita

Prioriteti:

3.1.2.1. Nastavak ja čanja kapaciteta stru čnih službi


• Jačanje kadrovskih kapaciteta

• Nabavka materijalno–tehničkih sredstava

• Uspostavljanje platforme za dugoročno praćenje indikatorskih vrsta

• Uvoñenje novih praksi i procedura

• Praćenja i istraživanja drugih vrsta biodiverziteta i ekosistema u cjelini


73

Poseban cilj: 3.1.3. O čuvanje prirodnih vrijednosti (postoje ćeg nivoa

biodiverziteta)

Prioriteti:

3.1.3.1. Izrada baze podataka o floristi čkim i vegetacijskim vrijednostima

Parka


• Kreiranje interaktivne baze podataka

• Prikupljanje i unos literaturnih i terenskih podataka

• Analiza postojećeg stanja

• Implementacija (eventualnih) mjera zaštite

3.1.3.2. Uraditi florne liste na osnovu raspoloživi h podataka na kraju

planskog perioda


• Rad na inventarizaciji

3.1.3.3. Očuvanje populacija endemi čnih i rijetkih zakonom zašti ćenih vrsta


• Terenska istraživanja (lokacija, brojnost i vitalnost populacija)

• Uspostaviti monitoring odreñenih vrsta

• Implementacija eventualnih mjera zaštite

3.1.3.4. Racionalno koriš ćenje biodiverziteta ihtiofaune u Skadarskom jezeru -

Izrada ribarske osnove


• Proučiti uslove za egzistenciju riba (kvalitet vode, količina hrane i sl.)

• Popis ribljih vrsta koje žive u Jezeru

• Procjena brojnosti ekonomski značajnij populacija

• Predložiti način gazdovanja

• Predložiti načine unapreñenja

• Pratiti stanje ribljeg fonda

• Izrada planova i programa poribljavanja

• Procijeniti godišnji prirast ribljeg fonda po vrstama

• Procjeniti mogućnosti godišnjeg ulova po vrstama


74

Poseban cilj: 3.1.4. Potpuna zaštita mo čvarnog i plavnog ekosistema i flore i

faune u njima

Prioriteti:

3.1.4.1. Monitoring progresije tipova mo čvarne vegetacije


• Kontrola posledica procesa eutrofikacije

3.1.4.2. Inventarizacija odre ñenih vrsta beski čmenjaka u mo čvarnom

ekosistemu


• Prikupljanje podataka o stanju populacija

• Indikacija


3.1.4.3. Procjena stanja zašti ćenih vrsta vodozemaca


• Monitoring

• Kartiranje


3.1.4.4. Upravljanje staništem kolonijalnih vrsta ( gnjezadarica) ptica


• Utvrñivanje stepena ugroženosti

• Implementacija mjera zaštite

3.1.4.5. Upravljanje staništem kudravog pelikana


• Kontinuirani mjesečni monitoring

• Prstenovanje

• Promocija

• Edukacija

3.1.4.6 Monitoring velikog kormorana


• Kartiranje


75

• Praćenje kolonije

3.1.4.7 Monitoring čaplja govedarica - Bubulcus ibis


• Monitoring brojnosti gnjezdecih parova

3.1.4.8 Monitoring bjelobrade čigre


• Monitoring brojnosti gnjezdecih parova

3.1.4.9 Utvrdjivanje zimskog cenzusa zimujucih vrst a


• Kvantitativni monitoring

• Kvalitativni monitoring

• Distribucija

Poseban cilj: 3.1.5. Umanjiti uticaj svih pritisaka (eksploatacioni pritisak,

okupacija prostora, zaga ñenje) koji blokiraju vitalne procese i dovode do

nestabilnosti prirodnih ciklusa u ekosistemu otvore ne vode

Prioriteti:

3.1.5.1. Utvrditi vegetacijski pritisak kao posledi cu eutrofikacije. Pra ćenje

progresije plavnih šuma i mo čvarne vegetacije (indikator eutrofikacije)

unutar ekosistema slobodne vode


• Preuzimanje ranijih vazdušnih i satelitskih snimaka

• Utvrditi godišnje granice pomjeranja vegetacije unutar slobodne vode

• Kartografski prikazi

• Uporedna analiza i zaključci

3.1.5.2. Zaštita staništa za mrijest riba


• Zaštita važnih lokaliteta za mrijest

• Zaštita lokaliteta značajnih za očuvanje riba


76

• Evidencija ulova (evidencija otkupa i ulova fabrike za preradu ribe iz

Rijeke Crnojević)

• Izrada brošura, lifleta, bilborda i edukacija posjetioca Parka o ugroženim

vrstama i periodima dozvoljenog ili zabranjenog lova

• Zaštita autohtonih vrsta od poribljavanja

• Povećati stepen informisanosti stananovništva koje gravitira u Parku o

biološkim vrijednostima i njihovo aktivno uključivanje u zaštitu.

3.1.5.3 Uspostaviti monitoring ekonomski zna čajnih populacija riba (krap,

ukljeva i jegulja)


• Povremeni monitoring odreñenih populacija

• Trajni monitoring ekonomski značajnih populacija

Poseban cilj: 3.1.6. Obezbje ñenje prirodnog razvoja kopnenih ekosistema i

unutar njih komponenti biološkog diverziteta

Prioriteti:

3.1.6.1. Očuvanje staništa i vitalnosti populacija kopnenih ek osistema.

Kontrola ubiranja ljekovite flore u komercijalne sv rhe


• Primjena propisa (zahtjev, mišljenje, kontrola, naplata)

• Nadgledanje aktivnosti od strane nadzorničke i Stručne službe

• Sagledavanje stanja komercijalno korišćenih površina i populacija

ljekovitih vrsta

3.1.6.2. Nova saznanja, zaštita i popularizacija ri jetke, zakonom zašti ćene,

ljekovite i druge flore Parka.

Monitoring zašti ćenih, rijetkih, ljekovitih i drugih vrsta flore na podru čju

Parka


• Indetifikovati prioritetne vrste, lokacije (staništa) i parametre koji će biti

obuhvaćeni monitoringom, a na osnovu analize saznanja dobijenih bazom

podataka.


77

3.1.6.3. Stanje populacija zašti ćenh vrsta leptira


• Monitoring

• Kartiranje

3.1.6.4. Očuvanja staništa (menadžment) i postoje ćeg stanja populacija

gmizavaca


• Monitoring


3.1.6.5. Upravljanjem staništa fokusnih (flag ship) vrsta sisara u podru čju

Parka


• Kartiranje potencijalnih staništa

• Monitoring vrsta


Poseban cilj: 3.1.7. Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog

stanovništva i posjetioca o zaštiti prirode

Prioriteti:

3.1.7.1. Priprema sveobuhvatnog koncepta za razli čite ciljne grupe


• Analiza stanja

• Izrada koncepta

3.1.7.2. Realizacija edukativnih aktivnosti i aktiv nosti usmjerenih na

podizanje nivoa svijesti za sve ciljne grupe


• Animiranje pojedinih ciljnih grupa

• Realizacija planiranih aktivnosti


78

3.1.7.3. Izrada i distribucija informativnog i eduk ativnog materijala


• Osmišljavanje i izrada materijala

• Distribucija materijala

Plan prioriteta za Stratešku oblast 2: Zaštita kulturnih vrijednosti

Posebni cilj: 3.2.1. Očuvanje i unapre ñivanje spomenika kulture i izvornog

graditeljskog naslje ña

Prioriteti:

3.2.1.1. Očuvati kulturna dobra od propadanja i daljih devasta cije. Očuvanje

i podsticaj unapre ñenja spomenika kulture


• Koordinacija sa relevantnim institucijama koje se bave zaštitom kulturnih

dobara

• Kontinuirana kontrola stanja spomenika

• Sprječavanje svih vidova nelegalne gradnje na kulturnim dobrima i

njihovom okruženju

• Učešće u planiranju revitalizacije spomenika sa nadležnim institucijama

• Insistirati i podsticati privoñenje namjeni spomenike fortifikacionog

karaktera kod relevantnih ustanova

• Stručna pomoć u sakupljanju i dopuni postojećih podataka

• Praćenje svih aktivnosti pri izvoñenju sancionih radova na spomenicima

kulture

3.2.1.2. Evidentiranje i valorizacija tradicionalni h graditeljskih vrijednosti.

Identifikovanje i utvr ñivanje stanja vrijednih graditeljskih cjelina i ob jekata

tradicionalne arhitekture


• Istraživanja na terenu

• Istraživanja po starijoj literaturi i arhivalijama


79

• Pribavljanje katastarskih podloga i avionskih snimaka, u cilju situiranja

objekata na mapama i utvrñivanja njihovog vlasništva

• Na osnovu obavljenog istraživačkog rada, izrada studije kao prilog

valorizaciji i zaštiti vrijednih graditeljskih objekata

• Kod nadležnih institucija inicirati pokretanje posupka pravne zaštite

objekata sa spomeničkim vrijednostima.

Posebni cilj: 3.2.2. Očuvanje i prezentacija pokretnog fond kulturno-istor ijskog

naslje ña

Prioriteti:

3.2.2.1. Adaptacija adekvatnog prostora za prezenta ciju tematskih zbirki

kulturne i istorijske baštine


• Apliciranje kod potencijalnih donatora za finansiranje projekta izgradnje ili

adaptacije objekta za trajno izlaganje eksponata

• Osmišljavanje izložbenih postavki u adekvatnom prostoru

• Dopuna postojećih zbirki eksponatima koji nedostaju

• Formiranje drugih zbirki sa temama karakterističnim za region Parka

• Konzervacija kompletnog prezentacionog materijala

Posebni cilj: 3.2.3. Digitalizacija i promovisanje kulturno-istorijsk og naslje ña

Prioriteti:

3.2.3.1. Elektronsko dokumentovanje kulturne baštin e i prezentovanje

putem štampanog materijala


• Ažuriranje baze podataka po segmentima (dokumentovanje stanja

spomenika, vrijednih objekata i cjelina i dr.)

• Ažuriranje bibliografije kulturno-istorijskog nasljeña Skadarskog jezera

• Evidentiranje i dokumentovanje pokretnog fonda: crkvene knjige, ikone,

arheološki nalazi i ostala artefakta od značaja za kulturnu baštinu

• Digitalizacija starih fotografija i umjetničkih slika sa motivima Parka


80

• Digitalizacija postojećih arhitektonskih projekata nepokretnog

spomeničkog fonda

• Na osnovu sopstvenih istraživanja sa terena, kroz literaturu i arhivsku

grañu i odabrane fotodokumentacije, izrada i štampanje stručnog i

promotivnog materijala (tekstovi, katalozi, lifleti, brošure).

Plan prioriteta za Stratešku oblast 3: Unapreñivanje informativno

prezentaciono edukativnih sadržaja Parka

Posebni cilj: 3.3.1. Unapreñivanje centara za posjetioce

Prioriteti:

3.3.1.1. Promocija i razumjevanje Parka

Neophodne aktivnosti: • Osmisliti tematske postavke

• Organizovati promocije festivalskog karaktera

• Obezbeñivanje promotivnih i edukativnih materijala koji će konstantno biti

dostupni svim kategorijama posjetioca

• Poboljšati kvalitet interpretacijske službe

• Osmisliti interaktivne digitalne prezentacije prirodnih i kulturnih vrijednosti

Parka

• Organizovanje tematskih radionica

• Organizovanje sa lokalnim stanovništvom promocije njihovih proizvoda u

Centru za posjetioce (poljoprivrednih, domaća radinost..),

3.3.1.2. Edukacija Neophodne aktivnosti:

• Izrada Edukativnih programa za učenike

• Edukacija učenika

• Organizovanje radionica


81

Posebni cilj: 3.3.2. Unapreñivanje i održavanje edukativnih sadržaja

Prioriteti:

3.3.2.1. Dugoro čnim programima omogu ćiti kvalitetan boravak

posjetiocima, porast kvaliteta ponude, razvoj infra strukture, sa minimalnim

uticajem na okolinu i proširivanje ponude Parka .

Neophodne aktivnosti: • Uspostaviti edukativni Centar

• Osmisliti edukativni, interpretacijski i promotivni materijal za ciljne grupe

posjetilaca

• Stalno unapreñivanje znanja nadzornika u svrhu interpretacije prirodnih i

kulturnih vrijednosti Parka

• Kontinuirano i kvalitetno promovisati Park na nacionalnom i

meñunarodnom tržištu

• Osmisliti interaktivne interpretativne tematske programe za posjetioce

(ptice Parka, biljke Parka, leptiri Parka..)

• Na ulaznim punktovima u štampanoj formi nuditi sve informacije vezane

za boravak u Parku

• Osmisliti suvenir koji će materijalom, idejom, umjetničkim i estetskim

rješenjem simbolizovati Park

• Dopuniti edukativne sadržaje za odreñena područja ili prirodne objekte

• Pojačati promociju edukativnih programa Parka

Posebni cilj: 3.3.3. Unapreñivanje i održavanje pješa čkih, biciklisti čkih,

rekreativnih staza i vidikovaca

Prioriteti:

3.3.3.1. Sigurno posje ćivanje i kretanje posjetilaca po oza čenim stazama uz

strogo pridržavanje pravila ponašanja u Parku

Neophodne aktivnosti: • Na postojećoj signalizaciji pješačkih staza uvesti piktograme

• Uspostaviti sistem signalizacije na biciklističkim stazama

• Uspostaviti Sistem vodenih staza

• Opremanje postojećih vidikovaca (panoramska karta, prikaz Jezera....)


82

• Oformiti lokaciju za kampovanje

• Oformiti nove biciklističke staze

• Opremiti staze dodatnim informativnim, tematskim mobilijarom

• Oformiti nove pješačke staze

• Oformiti nove vidikovce

• Očuvanje infrastrukturnih elemenata u sistemu staza

• Zaštita i praćenje stanja (sanacija antropogenih uticaja)

• Poboljšati infrastrukturu Parka i prilagoditi neke djelove osobama sa

posebnim potrebama

• Postavljanje i održavanje informativnih tabli i ostalih sadržaja

• Odrediti potencijalno opasne lokacije radi sigurnosti posjetilaca

Posebni cilj: 3.3.4. Unapreñivanje sistema upravljanja posjetiocima

Prioriteti:

3.3.4.1. Omogu ćiti kvalitetne posjete Parku uz visok stepen organi zovanosti

i minimalan negativan uticaj na ekosistem Parka ( porast kvaliteta ponude,

proširivanje ponude)

Neophodne aktivnosti: • Dugoročni programi nadgledanja posjetilaca i kontrole, kako bi se utvrdio

kapacitet nosivosti na osjetljivim lokacijama i minimizirali negativni uticaji

• Definisanje i primjena mehanizama kontrole

• Sprovoñenje procjene kapaciteta nosivosti na osetljivim područjima

• Podići ekološke standarde posjećivanja

• Praćenje stanja broja posjetilaca i njihovo zadovoljstvo (ankete)

• Kako bi se postigla bolja protočnost posjetilaca, potrebno je aktivirati

alternativne staze te izbjeći stvaranje uskih grla (reorganizacije postojeceg

načina posjećivanja) - naročito okolina rezervata

• Uspostavljanje još dva ulazno-naplatna punkta (lokacija Rijeka Crnojevića

i Plavnica)

• Izrada ciljnih tematskih programa obilazaka Parka

• Stalni nadzor nad brojem posjetilaca

• Za neke visokoposjećene zone izraditi studiju prihvatnog kapaciteta-

dnevne i sezonske limite

• Vršiti stalno anketiranje posjetilaca


83

3.3.4.2. Omogu ćavanje sigurnog boravka posjetilaca

Neophodne aktivnosti: • Održavanje infrastrukture

• Instaliranje uslužnog telefona

• Uspostavljanje službe za Prvu pomoć

3.3.4.3. Osmišljavanje i funkcionisanje sistema upr avljanja posjetiocima u

skladu sa atraktivnoš ću lokacije u Parku i u skladu sa zaštitom prirodni h i

kulturnih vrijednosti

Neophodne aktivnosti: • Osmišljavanje obilazaka različitog trajanja i osobenosti

• Postavljanje i održavanje znakova i informativnih tabli duž staza za

obilazak

• Prilagoñavanje staza i lokalnih puteva prema odreñenoj i zahtijevanoj

upotrebi

3.3.4.4. Obezbjeñivanje informacija posjetiocima u raznim formama i na

raznim lokacijama

Neophodne aktivnosti: • Osmišljavanje i proizvodnja informativnog materijala u različitim formama

(brošure, pamfleti, karte, posteri, itd.)

• Postavljanje i održavanje informativnih tabli

3.3.4.5. Osmišljavanje i implementacija sistema sao braćaja koji povezuje

brodski prevoz sa pješacima i biciklistima

Neophodne aktivnosti: • Procjena postojećih koncepata i osmišljavanje integrisanog koncepta

zajedno sa lokalnim turističkim preduzetnicima

• Definisanje organizacionih zahtjeva u skladu sa konceptom

• Priprema neophodne infrastrukture u skladu sa konceptom


84

Plan prioriteta za Stratešku oblast 4: Unapreñivanje saradnje sa

korisnicima prostora Parka

Posebni cilj: 3.4.1. Unapreñivanje saradnje sa lokalnim stanovništvom

Prioriteti:

3.4.1.1. Unapreñivanje saradnje sa lokalnim stanovništvom


• Organizovanje i sprovoñenje redovnih sastanaka na kojima bi se

razgovaralo o strukturnim i aktuelnim pitanjima

• Kreiranje i korišćenje spiskova sa kontakt informacijama lokalnog

stanovništva, kako bi bili informisani o postojećim i predstojećim

projektima državne uprave i/ili meñunarodnim organizacijama

• Sprovoñenje ispitivanja nivoa kvaliteta i zadovoljstva sa komunikacijom

sa lokalnim stanovništvom

3.4.1.2. Podrška zajednicama u organizaciji i sprov oñenju socijalnih i

kulturnih doga ñaja


• Zajednička realizacija socijalnih i kulturnih dogañaja

3.4.1.3. Osnivanje i pružanje podrške radnoj grupi koja bi razgovarala o

standardima za proizvode i brendiranju


• Identifikovanje i pristup relevantnim akterima

• Osnivanje radne grupe i organizovanje redovnih sastanaka

• Organizovanje prezentacija

• Izrada i distribucija informativnog i edukativnog materijala

3.4.1.4. Pružanje podrške proizvodnji i marketingu lokalnih proizvoda


• Povezivanje lokalnih proizvoñača sa stranim stručnjacima (npr. preko

projekata koje finansiraju donatori)


85

• Uspostavljanje prodajnih mjesta na kojima bi se nudili lokalni proizvodi

(npr. vezani za informativne punktove) zajedno sa lokalnim

proizvoñačima i trgovcima

• Organizovanje pijaca tokom špic sezone zajedno sa lokalnim


Posebni cilj: 3.4.2. Unapreñivanje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih

djelatnosti i podsticanja razvoja u oblastima turi zma, organske poljoprivrede,

održivog ribarstva, mineralnih sirovina, starih zan ata, izrade suvenira i doma će

radinosti

Turizam

Prioriteti:

3.4.2.1.1. Podrška zajednicama u organizaciji i spr ovoñenju socijalnih i

kulturnih doga ñaja (uklju čuju ći oživljavanje tradicionalnih kao i modernih)


• Zajednička realizacija socijalnih i kulturnih dogañaja

3.4.2.1.2. Osnivanje i pružanje podrške radnoj grup i koja bi razgovarala o





• Organizovanje prezentacija


3.4.2.1.3. Izrada informativnog materijala o raznim uslugama i proizvodima i

distribucija turistima


• Osmišljavanje, izrada i distribucija materijala


86

3.4.2.1.4. Podsticanje investicija u smještajne objekte u seli ma


• Uspostavljanje tijesne i efikasne saradnje sa Ministarstvom za

ekonomski razvoj i Ministarstvom turizma i zaštite životne sredine

• Izrada i distribuiranje detaljnih informacija o postojećim mogućnostima

i propisima za investiranje

• Izrada procedura za usmjeravanje potencijalnih investitora ka

relevantnim organima

• Monitoring izgradnje i u pojedinim slučajevima funkcionisanja

Organska poljoprivreda

Prioriteti:

3.4.2.2.1 Osnivanje radne grupe za izradu posebnih uslova za ekološko

koriš ćenje resursa za relevantne privredne aktivnosti




• Izrada propisa za relevantne ekonomske aktivnosti

3.4.2.2.2 Pružanje podrške preduzetnicima u razvoju njihovog poslovanja u

cilju održive proizvodnje, povezuju ći ih sa stranim stru čnjacima i

projektima za promociju


• Organizovanje obuke i informisanje

• Pružanje podrške lokalnim preduzetnicima da se povežu sa stranim

stručnjacima

• Dobijanje projekata meñunarodnih donatorskih organizacija radi

unapreñenja proizvodnih struktura

3.4.2.2.3 Motivisanje lokalnih poljoprivrednika da se zainteresuju za

marketing njihovih usluga i proizvoda za posjetioce /turiste


• Priprema ideja i preporuka

• Iniciranje zajedničkih akivnosti


87

• Bolje povezivanje lokalnih preduzetnika, poljoprivrednika, ribara,

zanatlija, itd. sa postojećim inicijativama

3.4.2.2.4 Pružanje podrške, poljoprivrednicima u is punjenju zahtijevanih

standarda i kvaliteta usluga i proizvoda


• Pružanje podrške poljoprivrednicima u povezivanju sa stranim

stručnjacima

• Dobijanje meñunarodnih, donatorskih projekata

3.4.2.2.5 Pružanje podrške proizvodnji i marketingu lokalnih proizvoda


• Povezivanje lokalnih proizvoñača sa stranim stručnjacima (npr. preko

projekata koje finansiraju donatori)

• Uspostavljanje prodajnih mjesta na kojima bi se nudili lokalni

proizvodi (npr. vezani za informativne punktove) zajedno sa lokalnim

proizvoñačima i trgovcima,

• Organizovanje pijaca tokom špic sezone zajedno sa lokalnim


Održivo ribarstvo

Prioriteti:

3.4.2.3.1 Osnivanje i pružanje podrške radnoj grupi koja bi r azgovarala o




• Osnivanje radne grupe i organizovanje redovnih sastanaka i prezentacija


Mineralne sirovine

Prioriteti:

3.4.2.4.1 Eksploatacija pjeska, šljunka i treseta


• Stimulirati eksploataciju pjeska i šljunka naročito na vodotocima i

djelovima Jezera, gdje uslijed prirodnih procesa nanosi ovih mineralnih


88

sirovina otežavaju saobraćaj i obavljanje privrednih aktivnosti na

Jezeru

• Podržati eksploataciju treseta, koji se koristi u proizvodnji humusnih

ñubriva, kao i u proizvodnji tresetnih i kulturnih supstrata (koji sliuže za

prihranu biljaka u zatvorenim prostorima, te za pravljenje tresetnih kocki,

za kvalitetniji i brži razvoj rasada povrtlarskih, industrijskih, cvjećarskih i

šumskih kultura)

3.4.2.4.2 Kontrola eksploatacije


• Kontrola eksploatacije od strane Službe zaštite

Stari zanati

Prioriteti:

3.4.2.5.1 Očuvanje, zaštita i promocija starih zanata, kao i on ih koji ta znanja

i vještine čuvaju i prenose


• Evidentiranje i dokumentovanje starih zanata sistemom opservacije,

deskripcije, fotografisanjem, audio i vizuelnim zapisma

• Analiza postojećeg stanja

• Literalno istraživanje

• Uspostavljanje kontakta sa ljudima koji se bave ovim vještinama

• Pružanje konsultantskih usluga prilikom korišćenja etnografskog

materijala u komercijalne svrhe

• Prezentacija i promocija - izrada štampaje i distribucija propagandnog

materijala

Izrada suvenira

Prioriteti:

3.4.2.6.1 Podrška inicijativama izrade suvenira


• Uspostavljanje saradnje sa lokalnim stanovništvom

• Napraviti uži izbor - selekciju ljudi koji se bave nekom vrstom proizvodnje


89

• Promovisati aktivnosti na izradi suvenira

• Prilikom izrade suvenira pružiti pomoć u smislu propisivanja stručnih

smjernica koje će zadovoljiti (estetske kriterijume), tojest potrebe Parka

• Promocija autentičnih proizvoda - predstavljanje široj javnosti

• Obogaćivanje sadržaja i ponude suvenirnice u Centru za posjetioce

Domaća radinost

Prioriteti:

3.4.2.7.1 Podrška tradicionalnim manifestacijama i sajmovima koji

promovišu proizvode doma će radinosti iz regije Parka


• Uspostavljanje kontakata i saradnje sa proizvoñačima Parka

• Unapreñenje kvaliteta i obogaćivanje sadržaja ponude Parka

• Uspostavljanje saradnje sa turističkim organizacijama gradova i opština

• Učešće u organizaciji manifestacija sa TO

• Promocija i prezentacija, popularizacija tradicionalnog stvaralaštva

lokalnog stanovništva

Posebni cilj: 3.4.3. Unapreñivanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o

održivom razvoju

Prioriteti:

3.4.3.1. Uklju čivanje lokalnog stanovništva u kreiranje i realizac iju

edukativnih programa i programa interpretacije



• Organizovanje polu-javnih prezentacija



90

Plan prioriteta za Stratešku oblast 5: Unapreñivanje saradnje sa

inostranim i doma ćim organizacijama i donatorima

Posebni cilj: 3.5.1. Unapreñivanje saradnje sa RAMSAR, EUROPARC

fondacijom, Svjetskom bankom, IUCN, WWF, GTZ, ADA i td.

Prioriteti:

3.5.1.1. Napraviti strategiju saradnje sa svim rele vantnim organizacijama

vezanim za zaštitu prirode i razvoj održivog turizm a


• Uspostavljanje kontakata i saradnje

• Razmjena informacija i dobre prakse

• Izrada projekata

3.5.1.2.Uspostaviti komunikaciju sa svim organizaci jama koje potencijalno

mogu obezbjediti fondove za implementaciju razvojni h projekata





Posebni cilj: 3.5.2. Unapreñenje saradnje sa doma ćim organizacijama

Prioriteti:

3.5.2.1.Napraviti strategiju saradnje sa doma ćim organizacijama vezanim za

zaštitu prirode i razvoj održivog turizma





• Osmišljavanje i realizovanje zajedničkih aktivnosti


91

Posebni cilj: 3.5.3. Unapreñenje saradnje sa NVO sektorom

Prioriteti:

3.5.3.1.Napraviti strategiju saradnje sa NVO sektor om






Plan prioriteta za Stratešku oblast 6: Unapreñivanje prekograni čne

saradnje

Posebni cilj: 3.6.1. Komponenta IPA

Prioriteti:

3.6.1.1. Aplicirati sa projektima


• Pronalaženje partnera




Posebni cilj: 3.6.2. Jadranski program

Prioriteti:

3.6.2.1. Aplicirati sa projektima


• Pronalaženje partnera





92

Posebni cilj: 3.6.3. Saradnja sa drugim parkovima

Prioriteti:

3.6.3.1. Uspostavljanje kontakata sa evropskim naci onalnim parkovima sli čne

strukture i problematike





Plan prioriteta za Ostale posebne ciljeve

Posebni cilj: 3.7.1. Tačno obilježavanje podru čja u skladu sa njegovim

koriš ćenjem i statusom zaštite

Prioriteti:

3.7.1.1. Dizajniranje oznaka i znakova


• Dizajniranje i izrada oznaka i znakova

3.7.1.2. Izrada i distribucija propisa o dozvoljeni m i zabranjenim

aktivnostima u pojedinim zonama i pod-zonama


• Izrada propisa

• Izrada i distribucija štampanih materijala

3.7.1.3. Postavljanje oznaka i znakova na lokalitet ima (kopnu i vodi) u

skladu sa konceptom zoniranja


• Izrada i postavljanje znakova

3.7.1.4. Održavanje i servisiranje oznaka i znakova na redovnoj osnovi


93


• Izrada Plana održavanja

• Održavanje

Posebni cilj: 3.7.2. Razvoj i održavanje objekata za pristup Jezeru

Prioriteti:

3.7.2.1. Utvrñivanje (inventar) i kategorizacija pristupnih ta čaka na Jezeru,

na osnovu na čina koriš ćenja i koncepta zoniranja, izrada sveobuhvatnog

koncepta mreže objekata za pristup jezeru.


• Izrada plana ulaznih punktova u Jezero

3.7.2.2. Osmišljavanje izgleda objekata razli čitog karaktera u skladu sa

zahtjevima zaštite prirodnih i kulturnih vrijednost i


• Izrada idejnih rješenja

3.7.2.3. Fizičko unapre ñenje, obilježavanje, održavanje i popravka objekata

u saradnji sa relevantim opštinskim vlastima


• Sprovoñenje neophodnih grañevinskih radova

• Realizacija redovnih radova na održavanju i servisiranju

3.7.2.4. Opremanje objekata neophodnim sanitarnim u reñajima/ objektima


• Izrada projekta

• Izvoñenje neophodnih grañevinskih radova

3.7.2.5. Sprovo ñenje kontrolnih mjera za odgovaraju ću upotrebu objekata


• Redovna kontrola


94

Posebni cilj: 3.7.3. Jačanje regionalne turisti čke destinacija

Prioriteti:

3.7.3.1. Unapreñenje saradnje sa lokalnim turisti čkim organizacijama, kao i

sa relevantnim organima opština Bar, Budva, Cetinje , Podgorica i Ulcinj


• Održavanje redovnih sastanaka

• Planiranje zajedničkih aktivnosti

• Implementacija aktivnosti

3.7.3.2. Saradnja sa opštinama na zajedni čkim marketinškim aktivnostima


• Prikupljanje ideja i preporuka

• Promovisanje zajedničkih marketinških aktivnosti

• Doprinos zajedničkim marketinškim aktivnostima

3.7.3.3. Iniciranje i pružanje podrške izradi konce pta razvoja turizma u

regionu


• Priprema predloga za regionalni koncept (status dokumenta,

obuhvaćeno područje, način izrade, finansijska šema, predviñeni

vremenski raspored)

• Organizovanje sastanka na kojem bi prisustvovali predstavnici

opština i državnih organa

• Doprinos tenderskoj proceduri

• Pružanje podrške izradi

Posebni cilj: 3.7.4. Unapreñivanje sistema ambijentalne higijene – upravljanje

otpadom

Prioriteti:

3.7.4.1. Praćenje promjena u ekosistemu i sastavu populacija pod dejstvom

posjetilaca


• Izraditi lifleta kojim će se posjetioci informisati i edukovati o značaju

očuvanja zaštićenog područja od otpada


95

• Pojačan nadzor na visoko frekventnim područjima

• Postavljanje kompozitnih WC-a na sezonskim lokalitetima u okviru

poboljšanja postojeće infrastrukture (izraditi Plan postavljanja u toku

sezone na pojedinim lokacijama)

• Uvoñenje biorazgradivih kesa za otpatke sa logoom Parka, za posjetioce,

koje će se dijeliti na ulaznim punktovima

• Uz ulaznicu za Park distribuirati letak koji će upućivati na potrebu da se

otpad ne ostavlja u zaštićenom području, i da se napuštanjem teritorije

Parka iznosi, ili se odlaže na jednom mjestu.

4. POBOLJŠANJE I UNAPRE ðIVANJE INSTITUCIONALNIH

KAPACITETA

4.1. Uspostavljanje sistema upravljanja informacija ma i

monitoringa na nivou Parka, saglasno sistemu upravl janja na

nivou Javnog preduze ća

Neophodno je uspostaviti efikasan sistem upravljanja informacijama i efikasan sistem protoka informacija na relaciji Park – stručne službe Javnog preduzeća.

Prioriteti:

• Dobro postavljanje organizacionog sistema saglasno unutrašnjim aktima Javnog

preduzeća

• Pravovremen odabir i selekcija informacija

• Postojanje efikasnih organizacionih i stručnih sposobnosti zaposlenih unutar

zajedničkih službi i Parka

• Uspostavljanje propisa i procedura za upravljanje informacijama

• Osposobljavanje organizacionih struktura za postavljanje informacionog sistema u

oblasi upravljanja finansijama, upravljanja posjetiocima i naplati prihoda od turističkih

tokova.


96

4.2. Uspostavljanje upravljanja finansijama na nivou Parka,

saglasno upravljanja na nivou Javnog preduze ća

Srdestva za rad Javnog preduzeća obezbjeñuju se:

• Iz budžeta Crne Gore, u skladu sa godišnjim programima, planovima upravljanja i

projektima u oblasti zaštite životne sredine.

• Iz naknada za korišćenje dobara za korišćenje dobara nacionalnih parkova;

• Iz donacija.

Prioriteti:

• Unapreñenje računovodstvenih procedura, izmeñu stručnih službi Javnog

preduzeća i Parka

• Postepeno uvodjenje elektronskog praćenja svih prihoda i troškova, kao i

uvodjenje elektronskog praćenja osnovnih sredstava Javnog preduzeća.

4.3. Uspostavljanje sistema kontrole i pra ćenja planiranih aktivnosti

Sistem kontrole kao i praćenje planiranih aktivnosti potrebno je sprovoditi kako na nivou

Parka, tako i na nivou upravljačkih struktura Javnog preduzeća.

Godišnjim planom upravljanja preciziraju se nosioci planiranih aktivnosti i njihova dinamika,

sa potrebnim finansijskim sredstvima i izvorima finansiranja.

Sistem kontrole sprovode direktor Organizacione jedinice i šefovi službi.

5. SMJERNICE ZA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKI RAD

U skladu sa politikom očuvanja, zaštite i unapreñenja Park se koristi kao prostor za naučna

istraživanja i monitoring, a sve u cilju blagovremenog reagovnja i spriječavanja svih

negativnih uticaja.


97

U svrhu boljeg i lakšeg upravljanja područjem Parka potrebno je uspostaviti monitoring svih

indikatorskih vrsta.

Smjernice za naučno–istraživački rad i monitoring:

• Organizovanje, podsticanje i promocija naučnih istraživanja;

• Prikupljanje što više relevantnih podataka o prirodnim i kulturnim vrijednostima

Parka;

• Formiranje baze podataka prikupljenih tokom naučnih istraživanja;

• Utvrñivanje indikatora za monitoring;

• Uspostavljanje monitoringa svih značajnijih indikatorskih vrsta;

• Uspostavljanje saradnje s pojedinim stručnjacima i institucijama koje će sprovoditi

monitoring;

• Organizovanje i pružanje logističke podrške programima monitoringa

6. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA

6.1. Definicija prioriteta

Zakon o nacionalnim parkovima obavezuje Park na izradu godišnjeg Plana upravljanja , koji

kroz definisane aktivnosti ostvaruje ciljeve date Planom upravljanja 2011 – 2015.godine.

Shodno strateškim ciljevima datim u petogodišnjem planu za svaku godinu biće definisani

prioriteti, koji će se naročito odnositi na sledeće segmente upravljanja prostorom Parka:

• Fizička zaštita prostora;

• Stručna zaštita prirodnih vrijednosti i kulturno-istorijskog nasljeña;

• Razvojni projekti, promocija i edukacija

• Unapreñenje saradnje sa lokalnim strukturama;

• Unapreñenje prekogranične i ukupne meñunarodne saradnje Parka

6.2. Definicija nosioca (subjekata) realizacije pla na (na nivou JP-

Park )

S obzirom na Zakon o nacionalnim parkovima i unutrašnje akte Javnog preduzeća, za

upravljanje prostorom nacionalnih parkova, zaduženo je ovo Preduzeće, uz sinhronizovano

djelovanje sa službama organizacionih jedinica, kako bi se plan efikasno sprovodio u praksi.


98

Shodno navedenom, možemo posmatrati realizaciju i nosioce subjekata kroz tri

komplementarna i meñusobno povezana nivoa:

• Za fizičku kontrolu prostora zadužena je Služba fizičke zaštite koja se nalazi pod

neposrednom rukovodnom kontrolom direktora Organizacione jedinice;

• Stručnu zaštitu, kao i razvoj i unapreñenje prirodnih i radom stvorenih vrijednosti

Parka implementira direktor Parka, uz koordinaciju sa stručnim službama JPNPCG;

• Sve planske aktivnosti sprovodiće se uz koordiniran rad svih stručnih službi sa nivoa

Javnog preduzeća i direktora Parka.

6.3. Godišnji programi upravljanja (operacionalizac ija Plana)

Shodno članu 14. Zakona o nacionalnim parkovima za operacionalizaciju plana upravljanja

donosi se Godišnji program upravljanja. Njega donosi Javno preduzeće u skladu sa

Prostornim planom posebne namjene i Planom upravljanja, uz saglasnost Ministarstva.

Dobra praksa koja je već ustanovljena prilikom donošenja godišnjih programa, da iste prije

nego doñu na verifikaciju u Ministarstvo budu razmatrani i usvojeni od strane Upravnog

odbora Javnog preduzeća, što mu sa aspekta kvaliteta daje odreñenu pozitivnu dimenziju.

U skladu sa istim ovim zakonom, Javno preduzeće dužno je dostaviti Godišnji program

resornom Ministarstvu do 30. novembra tekuće godine za narednu godinu.

U članu 15 Zakona o nacionalnim parkovima pobrojane su mjere i aktivnosti koje ovaj

Program treba da sadrži.

Godišnje programe upravljanja priprema direktor Parka i stručne službe JPNPCG.

7. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVO ðENJE PLANA

7.1. Procjena ukupnih sredstava za sprovo ñenje plana

Na nivou Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore izrañuju se godišnji finansijski

izvještaji i godišnji finansijski planovi. Finansijski plan za jednu godinu, se radi na bazi

prihoda i rashoda ostvarenih u prethodnoj godini, i procjene prihoda po osnovu korišćenja

dobara i pružanja usluga u narednoj godini, te odobrenih sredstava državnim budžetom za

narednu godinu.


99

Kod procjene potrebnih sredstava za sprovoñjenje plana za Petogodišnji plan upravljanja

2011-2015 godine ulaze sledeći elementi:

• Troškovi ljudskih resursa (bruto plate i ostala primanja zaposlenih)

• Ostali troškovi i drugi materijalni troškovi koji prate poslovanje

• Finansiranje programa (konkretni programi koji se odnose na Park)

Za Nacionalni park Skadarsko jezero u troškove ljudskih resursa ulaze bruto plate

zaposlenih u Parku, kao i dio bruto plata stručnih službi, srazmjerno broju zaposlenih u

Parku, prema ukupnom broju zaposlenih u svim nacionalnim parkovima. Takvim ključem se

dijele osim bruto plata i ostali troškovi, dok se prema Planu finansiranje programa projektuje

potrebnih sredstava za angažovanje konkretnih poslova i izvoñenja odredjenih radova u

Parku. Godišnji rast troškova projektovan je po stopi od oko 4%.

Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava u Eurima po godinama za Nacionalni park

Skadarsko jezero.

Tabela: procjena sredstava

Elementi 2011.godina 2012.godina 2013.godina 2014.godina 2015.godina

Troškovi ljudskih resursa

454.000 472.000 491.000 510.000 530.000

Ostali troškovi 283.000 294.000 306.000 318.000 331.000

Finansiranje programa

60.000 62.000 65.000 68.000 71.000

UKUPNO

797.000

828.000

862.000

896.000

932.000

7.2. Procjena sredstava po godinama

Na osnovu procjene godišnjih potrebnih sredstava za sprovoñenje Plana upravljanja 2011-

2015. godine za Nacionalni park Skadarsko jezero dolazi se do ukupnih sredstava

neophodnih za realizaciju plana.

Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava u Eurima za Plan upravljanja 2011-2015. godine

za Nacionalni park Skadarsko jezero .


100

Tabela: procjena sredstava

Elementi

2011-2015. godina

Troškovi ljudskih resursa

2.457.000

Ostali troškovi

1.532.000

Finansiranje programa

326.000

UKUPNO

4.315.000

Prema Zakonu o nacionalnim parkovima Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne

Gore, a samim tim i Nacionalni park Skadarsko jezero sredstva za rad obezbjedjuje iz

sledećih izvora:

• Iz državnog budžeta,

• Iz naknada za korišćenje dobara, odnosno sopstvenih prihoda;

• Iz donacija; i

• Drugih izvora u skladu sa zakonom

Upravljanje finansijama uopšte, a posebno finansijskim rizikom u savremenim uslovima

postaje preduslov opstanka gotovo svakog subjekta. Javno preduzeće, može se reći kod

upravljanja finansijama ima dvije vrste rizika i to rizik kod ostvarivanja planskih prihoda i

rashoda kao i rizik da li će se ostvariti planirana sredstva iz budžeta. Od ostvarivanja prihoda

iz budžeta kao i sopstvenih prihoda zavisiće i realizacija Plana upravljanja.

Donacije kao mogući oblik finansiranja Parkom nije moguće preciznije definisati ovim

Planom, već se kroz godišnje programe upravljanja može jasnije definisati njihov obim.

8. OCJENA SPROVOðENJA PLANA

8.1. Praćenje sprovo ñenja sa nivoa rukovodne i upravlja čke

strukture

Za implementaciju planiranih aktivnosti zadužene je direktor Parka, uz koordinaciju sa

zajedničkim službama Javnog preduzeća. Direktoru JPNPCG, podnosiće se periodični

izvještaji o realizaciji aktivnosti


101

8.2. Izrada godišnjih izvještaja o sprovo ñenju Programa upravljanja

Izvještaj o realizaciji godišnjeg Programa upravljanja, shodno čl. 15 Zakona o nacionalnim

parkovima, Javno preduzeće dostavlja Ministarstvu prostornog planiranja i zaštite životne

sredine do 1. marta tekuće godine za prehodnu godinu.

Izvještaj o realizaciji godišnjeg Programa upravljanja priprema direktor Parka, uz

koordinaciju sa stručnim službama Javnog preduzeća.

9. SMJERNICE I PREPORUKE

Plan upravljanja Nacionalnog parka Skadarsko jezero je, nakon Prostornog plana posebne

namjene, osnovni dokument za upravljanje prostorom Parka, njegovim razvojem i održivim

korišćenjem prorodnih i kulturno istorijskih vrijednosti. U njemu se sublimiraju osnovni

interesi i ciljevi koji usmjeravaju ureñenje i korišćenje prostora,i osiguravaju zaštitu prirodnih

procesa u Parku.

Vodeći se premisama održivog razvoja i smjernicama definisanim IUCN-a, kategorizacijom

sa posebnom pažnjom tretiratće se:

• Zaštita prirode i kulturno istorijskih vrijednosti kao primarni cilj;

• Održavanje prirodnih procesa sa kontrlolisanim uticajem ljudskih aktivnosti na

prirodno okruženje;

• Zaštita biodiverziteta i unapreñenje predionih raznovrsnosti Parka;

• Izrada i održavanje baze raspoloživih podataka o stanju flore i faune u Parku,

unapreñujući ih novim saznanjima iz ovog domena istraživanja;

• Podsticati naučno istraživački rad na prostoru Parka;

• Ureñivati turističku infrastrukturu Parka (centri za posjetioce, pješačko-rekreativne,

biciklističke i edukativne staze, ureñenje vidikovaca idr.);

• Uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja posjetiocima;

• Edukacija lokalnog stanovništva i posjetioca o prirodnim i kulturno-istorijskim

vrijenostima Parka;

• Njegova efikasna promocija u zemlji i inostranstvu;

• Održavanje ambijentalne higijene na visokom nivou;


102

• Unapreñenje saradnje sa korisnicima prostora Parka, lokalnim strukturama i NVO

sektorom;

• Unapreñenje prekogranične i ukupne meñunarodne saradnje;

• Ostale mjere iz Plana

Shodno navedenom cilj upravljanja Parkom, mora biti specifičan, uzimajući u obzir različite

fizičko-geografske i biotičke uslove, kao i pitanja vlasništva i interesa uz uvažavanje potrebe

očuvanja staništa. Sve to mora biti praćeno povećanim nivoom finansiranja kako od strane

državnog budžeta tako i stvaranja uslova za povećanja sopstvenih prihoda i donacija kako bi

se na efikasan način implementirale gore navedene smijernice i ispunili ciljevi definisani

Planom upravljanja za svaku stratešku oblast pojedinačno.

Documents

NACIONALNI PARK ’’SKADARSKO JEZERO’’ - nparkovi.me skadarsko jezero... · 3.5. Klima ... 4.3. Infrastuktura (saobraćaj, energetika, komunalni servisi).....31 4.4. Kulturno-istorijsko