NAJDAWNIEJSZE DZIEJE KOŁA - muzeum-kolo.pl .NAJDAWNIEJSZE DZIEJE KOŁA (do lat 20. XVI stulecia)

NAJDAWNIEJSZE

DZIEJE KOA

(do lat 20. XVI stulecia)

KOO 2012

pod redakcj

KRZYSZTOFa WITKOWSKIego

NAJDAWNIEJSZE

DZIEJE KOA

SPIS TRECI

PRZEDMOWA 7

ODWYDAWCY 9

CZIKrzysztofGorczycaZARYSPRADZIEJWKOA 13

I.1.ZaryspradziejwKoa 15

CZIIKrzysztofWitkowskiKOOWREDNIOWIECZU 43

II.1.Lokacjamiastaistarostwokolskie 45

II.2.Kulturaiycieumysowe 65II.3.Gospodarkaimieszczanie 75

II.4.Instytucjekocielne 89

MichaKuleckiDYPLOMATARIUSZ 125

BIBLIOGRAFIA 149

Najdawniejsze dzieje Koa (do lat 20. XVI stulecia)podred.KrzysztofaWitkowskiego,wydanieIIpoprawioneiuzupenione

Recenzenci:drhab.prof.UAMJzefDoboszdrhab.prof.AHMarianDygo

Wydawca:MuzeumTechnikCeramicznychwKole62-600Koo,ul.M.Kajki44www.muzeum-kolo.pl

ISBN978-83-919609-6-7

13622012650LATMIASTAKOA

Projekt okadki:ArkadiuszGobowski

Na okadce:PrzywilejodpustowylegataMarkaz1472rokuilegataRudolfavonRdesheimaz1466roku(ArchiwumDiecezjalneweWocawku)

Opracowanie graficzne, korekta, skad i druk:NEWFineGrain25-212Kielce,ul.PodTelegrafem29www.fine-grain.pl

ISBN978-83-62485-42-0

Koo2012

- 7 -

PRZEDMOWA

SzanowniCzytelnicy!

18 lipca1362 r.wDobczycachkrlKazimierzWielki zezwoliwjtowi Henrykowi lokowa miasto na wyspie rzecznej w zakoluWarty,namiejscuwsiKoode novo civitatem ex villa dicta Colo.Aleprzecieniebytopocztekhistoriinaszegomiasta.Pierwszela-dyosadnictwapochodzzczaswprehistorycznych.Tutajprowadziajednazdrgszlakubursztynowego,wiodcegozimperiumrzymskie-gonadBatyk.

Koomiastotradycji,kulturyihistorii,ktrejwspaniaezabytkiprzemawiajdonasniemalzewszd.Zamek,fara,ratusz,klasztortomiejsca,gdziekadykamieprzypominadawnozapomnianeimionainazwiska,takpikniezapisanenietylkowhistoriinaszegomiasta,aleicaejojczyzny.Moemybydumnizdokonaludzi,ktrzynaprzestrzeniwiekwyliipracowaliwKole,wysikiemumyswirkmozolnie,wcodziennymtrudzie,budujcgoiprzeobraajc.

Historia to wiadek czasw, wiato prawdy, ywa pami, na-uczycielkayciaizwiastunkaprzyszoci.Historiajestprzygoddanludziomciekawym,otwartymnawiatiinnychludzi,aleteinaswo-j lokaln spoeczno, jej potrzeby i oczekiwania. Bogata historianaszegomiastaznalazawierneodbiciewdrugimwydaniupopra-wionymiuzupenionymmonografii,obejmujcejdziejeKoadopo-cztkwXVIstulecia.DzikujemyAutoromniniejszejpublikacjioraztymwszystkim,ktrzypomogliwprocesiejejtworzeniazaprzekaza-nieCzytelnikompracyprezentujcejaktualnystanbadanadnajdaw-niejszprzeszociKoa.Takjujestwbadaniachhistorycznych,eodkrywasinowerda,ana stareproblemybadawczepo jakimczasiepatrzysizinnejperspektywy,ktrazkoleiprowadzimoedo odmiennych konkluzji. Pierwszewydanie tejmonografii z roku2007 zapenio luk, jak by dotd brak kompleksowego ukazanianajstarszychdziejwmiastawoparciuomateriayrdowe.Wyda-nienowenatomiastdajenamaktualnystanwiedzyonajdawniejszych

- 8 - - 9 -

dziejachKoa.Jestemyprzekonani,egodneuznaniaefektybadanaukowych,przeprowadzonychprzezAutorw,przyczynisidopo-szerzeniawiedzyoraz pobudzenia zainteresowania histori, a takedopogbieniawiziemocjonalnejCzytelnikwznaszymmiastem,stajc si impulsem do dalszych bada nad dziejamiKrlewskiegoMiastaKoa.

AleKootonietylkoprzeszo.Poprawionaiuzupenionamono-grafia,obejmujcanajstarszedziejeKoa,ukazujesiwrokujubile-uszu650.lecialokacjimiasta,awicwokresie,ktrysprzyjarefleksjiioceniedrogiprzebytejprzeznaszspoeczno.Pamitajcozobo-wizaniu, jakim swspaniae dzieje naszego grodu, nie szczdmysidziju,wXXIwiekuwwysikachnarzeczdalszegorozwoju.Czymy to, zdajc sobie spraw, e nastpnepokolenia bdpisakolejnekartyhistorii.

Koo,18lipca2012r.

PrzewodniczcaRadyMiejskiej BurmistrzMiastaKoaUrszula Pkacz Mieczysaw Drodewski

Od wydawcy

Jedyna jak dotd monografia Koa zatyt. Szeset lat miasta Koa, pod red. J. Burszty,w czci dotyczcej dziejwmiasta dopocztkuXVIstulecia, jest juniezadowalajcabiorcpoduwagstanbada.

Mino5 latodukazaniasipierwszegowydanianiniejszejpu-blikacji.Jakwkadejdziedzinienauki,rwniewbadaniachnadnaj-dawniejszymidziejamiKoanawetwtakkrtkimokresienastpipostp,ktregoefektyprezentujemyCzytelnikowi.

Zmianydokonanewponiszymwydaniudotyczredniowiecz-nychdziejwmiasta.Poszerzonazostaabazawykorzystanejliteratu-ry,skorzystanorwnieznieeksploatowanychdotdrde,zarwnodrukowanych, jak i rkopimiennych.Wreszcie w kilku kwestiachbadawczychautordoszeddozgoaodmiennychwnioskwni5lattemu.Jednoczeniebyatookazja,abydokonaniezbdnychuzupe-nie,ktrychwymagaopierwotnewydanie.Zrezygnowanorwniez publikacji tumacze czci dyplomw, ktrych aciskie tekstyopublikowanezostaydrukiem.

Czytelnikmoezadapytanie,dlaczegowybranotakieramychro-nologicznepracy.Ottrzebastwierdzi,acharakterystycznejesttodlamniejszychorodkwmiejskich,eepokaredniowieczanieko-czysiwnichzkocemXVstulecia,alewidzimyjrwniepniej.KolejnymargumentemjestwykorzystaniedodatkowychrdejakieniesienampocztekXVIwieku.

Z ca odpowiedzialnoci mona stwierdzi, e jeli chodziodziejeKoadopocztkuXVIstulecia,mamyjuwpenizadowalaj-cmonografi,speniajcstandardywydawnictwanaukowego.Nadalnaopracowanieczekajnastpneepokihistorycznedziejwmiasta.

Pragnw tymmiejscuwyraziwdzicznowszystkim, ktrzyniezawahalisiwesprzeinicjatywydrukutejpublikacji.

SzczeglnyukonwykonujwkierunkuPanaMieczysawaDro-dewskiego,burmistrzamiastaKoa,PaniUrszuliPkacz,przewodni-czcejRadyMiejskiejwKole,jakrwniewszystkichradnych.

- 10 - - 11 -

Dzikuj PanuWieczysawowiOblizajkowi, starocie powiatukolskiego oraz PanuMarkowi Banaszewskiemu, wicestarocie, jakrwniepozostaymczonkomzarzdupowiatu:JerzemuDanielewi-czowi,CzesawowiMarkowi,JzefowiRybickiemuorazPanuMar-kowi Tomickiemu, przewodniczcemu Rady Powiatu i wszystkimradnympowiatowym.

Pragntakepodzikowaprezesom,dyrektoromiwacicielomfirm,ktrenampomogy.DzikujPanuRobertowiAndre,waci-cielowi Andre Abrasive Articles. Niech przyjm moje wyrazywdzicznociPanowieRichardVivers, prezes zarzduWood-MizerSp.zo.o.orazAndrzejCichy.SerdecznyukonwykonujwkierunkuPanaMarkaAndrzejczaka,prezesaPrzedsibiorstwaRobtDrogowo-MostowychS.A.wKoleorazPanaAndrzejaBiaeckiego,wicepreze-sa.DzikujPanuMariuszowiSkurzyskiemu,prezesowiMiejskiegoZakaduEnergetykiCieplnejSp.zo.o.wKole.

NiemgbymniepodzikowaojcuProwincjaowiJarosawowiKaniOFMoraz dr. JzefowiKachelowiOFM, dyrektorowiArchi-wumProwincjioo.BernardynwwKrakowie,ks.dr.hab.WitoldowiKujawskiemu,dyrektorowiArchiwumDiecezjalnegoweWocawku,dr.HubertowiWajsowi,dyrektorowiArchiwumGwnegoAktDaw-nychwWarszawie,mgr.HenrykowiKrystkowi,dyrektorowiArchi-wumPastwowegowPoznaniu,prof.dr.hab.ZdzisawowiPietrzy-kowi,dyrektorowiBibliotekiJagielloskiejorazPanuprof.dr.hab.TomaszowiJasiskiemu,dyrektorowiBibliotekiKrnickiejPAN,zawyraeniezgodynapublikacjmateriawarchiwalnychorazumo-liwienieprzyjaznejkwerendyarchiwalnej.

Serdeczniedzikujks.praatowiAndrzejowiPrzekaziskiemu,dyrektorowiMuzeumArchidiecezjalnegowWarszawie,o.Oswal-dowiJasielskiemu,gwardianowikolskiegoklasztoruoo.Bernardy-nworazks.kanonikowiJzefowiWronkiewiczowi,proboszczowikolskiejparafiipw.Podw.Krzyaw.,zawyraeniezgodynapubli-kacjzdjzabytkw.

Dzikuj rwnie Krzysztofowi Gorczycy, autorowi czci I,zapodjciesitrudujejnapisania.Podobnepodzikowania,wtymrwniezapomocwodczycieksigziemskichkoniskichskadamdr. Michaowi Kuleckiemu, kierownikowi Oddziau I ArchiwumGwnegoAkt Dawnych wWarszawie. Za cenne uwagi dzikuj

Paniprofesor IzabeliSkierskiejorazPanomprofesorom:Antonie-mu Gsiorowskiemu, Janowi Tyszkiewiczowi, Marianowi Dygo,JzefowiDoboszowi,PanidrGraynieRutkowskiej,a takePanumgr.Jerzemuojko.

Na koniec zacytujmy fragment z recenzjiwydawniczej dr. hab.prof.UAMJzefaDobosza.

W sumie uzyskalimy publikacj, ktra cechuje si zarwno wa-lorami naukowymi (dobry warsztat, rozlege horyzonty badawcze, kompetentne posugiwanie si materiaem rdowym oraz literatur przedmiotu itd.), jak i niesie w sobie istotny adunek popularyzatorski, tak przecie potrzebny w dobie odbudowywania lub definiowania na nowo wizi lokalnych. Kompetencje autorw i redaktora, podobnie jak poziom przedoonej przez nich regionalnej monografii oceniam bardzo wysoko...

Koo,18lipca2012r.

Krzysztof Witkowski dyrektorMuzeumTechnikCeramicznychwKole

Cz I

Krzysztof Gorczyca

Zarys pradziejw

Koa

- 15 -

I. 1.ZARYS

PRADZIEJW KOA

PierwszeopracowaniepradziejwokolicKoaukazao si po-nad40lat temu1.Odtegoczasunaszawiedzana ten tematznacz-nie wzrosa, umoliwiajc uzyskanie bliszego obrazu. W pracywykorzystano niepublikowane zbiory archeologiczne:MuzeumAr-cheologicznegowPoznaniu,MuzeumOkrgowegowKoninieorazMuzeumTechnik Ceramicznych w Kole. Podstawowe informacjezawieradokumentacjabadaprzeprowadzonychw ramachArcheo-logicznegoZdjciaPolski,znajdujcasiwarchiwumWojewdz-kiegoKonserwatoraZabytkwwKoninieteczkiobszarw:57-43,57-44,58-44.

Stan archeologicznego rozpoznania osadnictwa pradziejowegona tereniemiastaKoa jestwdalszymcigudaleceniewystarczaj-cy.Przyczyntegoszniszczeniaterenudokonaneprzezpostpujczabudow miasta. Dotychczas zdoano zarejestrowa 15 stanowiskarcheologicznychwgranicachadministracyjnychmiasta.Odkrytojedrogbada,gwniepowierzchniowychoraznielicznychwykopali-skowych.Uzyskanymateriaarcheologicznymapostagwniefrag-mentwnaczyglinianychlubwyrobwkrzemiennychpozostawio-nychprzezspoecznocizamieszkujcenadanymmiejscu.Sonenatylecharakterystyczne,emoemyjeprzypisadokonkretnychgrupludnoci,okrelanychprzezprahistorijakokulturyarcheologiczne;niepozwalaj jednakenabardziejprecyzyjnedatowanie.Znaczniewicejinformacjiwniosybadaniawykopaliskowe.

Rekonstrukcja caego procesu rozwoju osadnictwa w rejonieKoa,czegowstpnprbjestniniejszytekst,tozagadnieniebar-dzotrudne.Douzyskaniapeniejszegoobrazukoniecznesbardziej

1A.Wdzki,Czasy najdawniejsze do roku 1362,[w:]J.Burszta(red.),Szeset lat miasta Koa,Pozna1963,s.937.

- 16 - - 17 -

Pierwszewikszeodlesienianastpujdopierowzwizkuzpojawie-niemsig