fluxusw trzech aktach

nar

racj

e, e

stet

yki,

geo

graf

ie: f

luxu

s w

trz

ech

akt

ach

, re

d. a

nto

ni m

ich

nik

,kl

audi

a ra

chu

biń

ska

war

szaw

a 20

14

copy

righ

t ©

fo

r th

is e

diti

on

by

wyd

awn

ictw

o k

ryty

ki

poli

tycz

nej

, 201

4

wyd

anie

pie

rwsz

epr

inte

d in

po

lan

dis

bn 9

78-8

3-63

855-

91-8

publ

ikac

ja d

ofi

nan

sow

ania

pr

zez

wyd

ział

po

lon

isty

ki

un

iwer

syte

tu

war

szaw

skie

go

Ksią

żka

zost

ała

wyd

ana

we

wsp

ółp

racy

z M

uze

um

Sz

tuki

Wsp

ółc

zesn

ej

w K

rako

wie

MO

CA

K

fluxusw trzech aktach

GRUPAETC

NARRACjEEsTETykiGEoGRAfiE

PAMięCi BOgny OlSzeWSKiej

uwertura

Maria Anna Potocka: Z czego powstał fenomen Fluxusu? 10

akt I – Narracje

Antoni Michnik: Problemy z pisaniem na temat Fluxusu 18

Aleksandra Brylska: Fenomen event scores 35

Krzysztof Sokół, You kissed livid yellow oysters: poezja konkretna i Fluxus 41

Mateusz Felczak: Chwytliwy temat: język, czas i poezja haptyczna 57

INterludIum –

wywIady

Sieć ludzi i wspólne postawy. Z Jarosławem Kozłowskim rozmawia Antoni Michnik 74

Bo lubię wyruszać w nieznane tereny! Z Willemem de Ridderem rozmawia Klaudia Rachubińska 88

akt II – estetykI

Antoni Michnik: Fluxus a pasieka 108

Klaudia Rachubińska: Fluxus a kąpiel: trzy ścieżki do absolutu dla początkujących 124

Krzysztof Sokół: Fluxus a uroda 138

Michał Libera: Performatywna nuda: wykład na 21 slajdów oraz wykonawcę solo 151

Klaudia Rachubińska: Fluxfilm: między definicjami 174

Agata Szydłowska: Branding Fluxusu. George Maciunas: między (anty)sztuką a dizajnem (krytycznym) 190

Ewa Kozik: Od muzyki eksperymentalnej w Nowym Jorku do Fluxusu i z powrotem 198

Agnieszka Sosnowska: Narodziny SoHo z ducha kooperatyw: Fluxus a taniec 210

INterludIum

– Źródła

George Maciunas: List do Tomasa Schmita 224

Emmett Williams: Antyhistoria Fluxusu 228

akt III – GeoGrafIe

krytyczNe

Antoni Michnik: Oczyśćcie świat z europanizmu! 236

Karolina Stankiewicz: フルクサス – czyli o Fluxusie po japońsku 252

Aleksandra Brylska: Ciało nieuwikłane: obecność japońskich artystek we Fluxusie 263

Anna Winkler: Rewolucja życia codziennego poprzez Fluxus 274

coda

Rewolucja na terenie samego siebie. Z Marią Anną Potocką rozmawia Antoni Michnik 290

podzIękowaNIa 302lIteratura

przedmIotu 303INDEKS 312

grupa etc (antoni michnik, bogna olszewska, ewa kozik, aleksandra brylska), wykonanie laughing piece willema de riddera podczas dnia z fluxusem w nowym wspaniałym świecie, 15.04.2012fot. nina michnik

UW

ERTU

RA

uw

ertu

ra |

10

maria anna potocka

z czego powstał fenomen fluxusu?

z poczucia humoru

z rozbawionego zwątpienia

z instynktu abstrakcji

poczucie humoruPoczucie humoru buduje przyjemny dystans. Z tego punktu widzenia kontakt ze światem wydaje się atrakcyjny, a ludzie i przedmioty poddają się w miarę obiektywnym ocenom. Spontaniczność komentarza opartego na poczuciu humoru zachęca do interpretacji kreatywnej. To wymaga już pewnej odwagi, bo wiąże się z naruszaniem „wartości” i proponowaniem czegoś, co podważa „normalny” świat. Kreatywni interpretatorzy są zawsze trochę niebezpieczni, również dlatego, że nie poddają się wpływom. Nic więc dziwnego, że większość systemów wychowawczych tłumi takie odruchy. Twórczość wynika między innymi z uwolnionego instynktu interpretacyjnego.

Poczucie humoru jest wdzięcznym narzędziem interpretacyjnym, które nie dopuszcza patosu i unika prawd ostatecznych. Być może dlatego sztywniacy próbują je ograniczać, wymagając w wielu dziedzinach śmiertelnej powagi. Jest to uzasadniona przezorność. Gdyby poczucie humoru było dopuszczalne wszędzie, nie byłoby możliwe rozpoczęcie jakiejkolwiek wojny. Chociażby dla-tego, że ludzie poddani „obróbce” humoru (nie należy mylić z ośmieszeniem) od razu wydają się zabawnie wartościowi.

Poczucie humoru to nie tylko urządzenie do obserwacji otoczenia, to również skuteczny autokreator. Dystansując się wobec samych siebie, stajemy się przyjemniejsi w użyciu, lepiej nadajemy się na przyjaciół, potrafimy być pomocni, a przede wszystkim bardziej tolerancyjni i uważni. Człowiek, który potrafi roześmiać się na swój widok, podejdzie do innych z dużo większym szacunkiem niż ten, który traktuje siebie ze śmiertelną powagą.

z cz

ego

po

wst

ał f

eno

men

flu

xusu

? | 1

1

Poczucie humoru to szczególna taktyka racjonalizmu. Zakłada, że aby coś naprawdę zobaczyć, trzeba się od tego oddalić. Z tej pozycji przestajemy spon-tanicznie bronić „ojczyzny i religii” i możemy zacząć o nich myśleć. Przy okazji odkrywamy ubóstwo naszego poznania. Widać wyraźnie, że nie przerobimy tego świata, że aparatura i czas nam dany są urządzeniami niewystarczającymi, że jesteśmy skazani na cudze punkty widzenia, ponieważ zawierają one w sobie fragmenty obrazu, którego być może szukamy. Poczucie humoru prowadzi do „kolaboracji” poznawczej, która z kolei jest jednym z warunków demokracji.

Poczucie humoru nie jest celem, a jedynie skutecznym środkiem, który nie decyduje o tym, jaki będzie efekt końcowy. Ten efekt wcale nie musi być śmieszny, może być wręcz ponury. Ale zawsze będzie w nim dystans, wysiłek obiektywności, gotowość do porozumienia, otwartość na innych. Z takim punktem widzenia łatwo się porozumieć. Podobny mechanizm działa w od-niesieniu do sztuki. Łatwiej identyfikować się z tą, która nie jest krzykiem prywatności. Dzieła tego typu pozwalają poczuć się współautorem. Taka identyfikacja zachęca do poszukania człowieka artysty za obrazem. Bywa, że lepiej pamiętamy jego niż dzieło, które stworzył. Przeniesienie uwagi z dzieła na artystę jest istotną zmianą w odbiorze sztuki: zaczęliśmy od „bezludzkich” malowideł, a dochodzimy do obrazu „czystej osobowości”.

Artyści Fluxusu są bardziej ludźmi niż dziełami. Stwarzają sytuacje po-zwalające zobaczyć człowieka poprzez dzieło. To jedna z ważnych refleksji i konkluzji wynikających z działań Fluxusu – postawienie kreacji ludzkiej ponad dziełem. To wręcz jeden z progów historii sztuki, posiadającej kilka momentów przełomowych, na których od biedy można się zatrzymać, ale przed które nie można się cofnąć.

rozbawione zwątpienieRacjonalizm poczucia humoru ma swoją metodę poznawczą. Jest nią rozba-wione zwątpienie. Z lekkością, poskramiając ironię, nie dowierzamy temu, jak groteskowo przedstawia się świat, skażony przyzwyczajeniami, konwencjami wychowawczymi i naszym konformizmem. W nieobraźliwą wątpliwość podda-jemy tak oczywiste rzeczy, jak prawda obrazów realnych, funkcje przedmiotów, które bierzemy do ręki, słuszność tego, co słyszymy, powagę tego, do czego dążymy. Efektem tej twórczej nieufności jest wzmożona wnikliwość i przyjazna prześmiewczość. Wszystko jest oglądane z kilku stron po parę razy. Okazuje się, że pobieżne używanie ludzi i przedmiotów zamienia wszystko w nudne przyzwyczajenie i tym samym zostawia ich w krzywdzącym niedocenieniu, wynikającym z braku dociekliwości poznawczej. Włączenie takiej dociekliwości i odrzucenie powierzchownych sugestii pozwala na odkrycie „tego” głębszego kształtu. Trafiając na coraz to nowy, coraz bardziej fascynujący fragment, uzależniamy się od tej zabawy poznawczej, która pozwala poczuć twórczą siłę

uw

ertu

ra |

12

wnikliwości. W ten sposób zwątpienie staje się najkrótszą drogą do rozsze-rzonego poznania. Ale tylko zwątpienie rozbawione, gdyż zwątpienie gorzkie paraliżuje odruchy poznawcze. Radość wątpienia widoczna jest w praktykach twórczych Fluxusu.

Metody poznawcze, jakie proponuje Fluxus, mają przewrotny charakter i nie nadają się do naśladowania. Fluxusowców nie należy traktować jak au-torów podręcznika do rozszerzonego poznawania, bo oni nie uczą poznawać, tylko pokazują, jakim trzeba być człowiekiem, aby zabawa w indywidualne wzbogacanie świata była możliwa. W tym przedsięwzięciu rozbawione zwąt-pienie jest narzędziem podstawowym.

poczucie abstrakcjiZwątpienie oczyszcza świat z tego, co wiemy źle lub konwencjonalnie.

Poczucie humoru buduje dystans i osłabia uległość poznawczą. Przestajemy pozwalać innym budować świat w sobie, ponieważ potrafimy tworzyć go sami. Budowanie świata z własnych klocków to bardzo radosne zajęcie.

Ale żeby coś budować, trzeba mieć wolne pole. Takie pole otwiera przed nami poczucie abstrakcji. Wbrew obiegowym mniemaniom instynkt abstrakcji nie ma nic wspólnego z istnieniem w świecie nierzeczywistym. Wręcz prze-ciwnie, pozwala naszemu prymitywnemu urządzeniu poznawczemu uporać się z obłędem komplikacji, jaki nas otacza. Uproszczenie nadmiernie rozbudowanej rzeczywistości poprzez sprowadzenie jej do abstrakcji to najlepsza, o ile nie jedyna, droga do zrozumienia.

Uchwycenie abstrakcji wymaga precyzyjnego odróżniania rzeczy waż-nych od nieważnych. Najpierw trzeba coś zobaczyć i ucieszyć się jego bo-gactwem, potem należy to oczyścić ze wszystkiego, co nieistotne, i dojść do kształtu lub dźwięku, który może nie przypominać tego, co było na początku, ale będzie zawierać w sobie istotę niepowtarzalności przynależną temu przedmiotowi lub zjawisku. Odkrywanie niepowtarzalności to ważna lekcja. Wszystko staje się uchwytne, a przynajmniej dotykalne. Zwieńczeniem tych odkryć jest dostrzeżenie niepowtarzalności własnej. Dopiero od tego momentu stajemy się partnerami „wszystkiego” i zdobywamy prawo dążenia do szczęścia.

Artyści Fluxusu sprawiają wrażenie ludzi szczęśliwych. Niełatwo ich zde-nerwować, przestraszyć, zaszantażować. Nie mają bolesnych tajemnic, więc również nie można im zrobić przykrości. Czują się odpowiedzialni za swój nastrój i swoją przydatność dla innych. Najczęściej są bardzo uprzejmi i nie mówią źle o innych ludziach, nawet nie mówią źle o artystach. Sprawiają wrażenie, że są zdolni stawić czoło zarówno radościom, jak i przeciwnościom życia.

Postawa twórczego pogodzenia jest najwyższym punktem autokreacji. Dążenie do niej może być celem życia. Jest to cel, z którego wynika odczu-

wanie samego siebie, widzenie w innych ludzi podobnych do nas, sprzeciw pozbawiony patosu i wewnętrzne zwycięstwo nad wszystkim. Taką postawę buduje poczucie humoru, przyjacielskie zwątpienie oraz instynkt abstrakcji.

Te trzy narzędzia stanowią podstawowe spoiwo Fluxusu.

PSFenomen Fluxusu, w skrócie FF, powinien stać się środkiem farmakolo-

gicznym typu witamina czy mikroelement i być zalecany twórcom.

1996 / 2012

z cz

ego

po

wst

ał f

eno

men

flu

xusu

? | 1

3

zan

otu

j, il

e ra

zy

podc

zas

lekt

ury

tej

ks

iążk

i wyk

on

asz

posz

czeg

óln

e cz

ynn

ośc

i

za

pala

nie

św

iat

ła

pod

ejr

za

ny

od

gło

s z

a o

kn

em

kiw

an

ie n

og

ą

zie

wa

nie

zw

ier

zą

tk

o d

om

ow

e w

łaz

i n

a k

ola

na

wy

sia

da

nie

na

pr

zy

sta

nk

u

wsi

ad

an

ie d

o ś

ro

dk

a

ko

mu

nik

ac

ji

dz

wo

nek

do

dr

zw

i

zm

ian

a p

oz

yc

ji

zd

ręt

wia

ła k

oń

cz

yn

a

bez

cel

ow

e z

ag

ląd

an

ie d

o

lod

ów

ki

prz

erw

a n

a f

ac

ebo

ok

a

prz

erw

a n

a h

erb

at

ę

od

ga

nia

nie

ow

ad

a

dr

apa

nie

się

po

no

sie

Uw

ErtU

ra

aK

t I

INtE

rlU

DIU

ma

Kt

IIIN

tEr

lUD

IUm

aK

t II

ICO

DA

reda

kcja

: kat

rzyn

a to

śko

kore

kta:

ula

ro

man

pro

jekt

okł

adki

, pro

jekt

typ

ogr

afic

zny

i łam

anie

:

zdję

cia

na

okł

adce

: ko

lekc

ja ja

rosł

awa

kozł

ow

skie

go, a

rch

iwu

m m

oca

k-u

wyd

awn

ictw

o k

ryty

ki p

oli

tycz

nej

ul.

fo

ksal

16,

ii p

00-3

72 w

arsz

awa

reda

kcja

@kr

ytyk

apo

lity

czn

a.pl

ww

w.k

ryty

kapo

lity

czn

a.pl

dru

k i o

praw

a: d

ruka

rnia

wyd

awn

icza

im

. w.l

. an

czyc

a w

kra

kow

ie

ksią

żki w

ydaw

nic

twa

kryt

yki p

oli

tycz

nej

do

stęp

ne

są w

red

akcj

i kry

tyki

po

lity

czn

ej

(ul.

fo

ksal

16,

war

szaw

a), ś

wie

tlic

y kp

w

ło

dzi (

ul.

pio

trko

wsk

a 10

1), ś

wie

tlic

y kp

w

tró

jmie

ście

(no

we

ogr

ody

35,

gda

ńsk

), św

ietl

icy

kp w

cie

szyn

ie (u

l. z

amko

wa

1) o

raz

księ

garn

i in

tern

eto

wej

kp

(kry

tyka

poli

tycz

na.

pl/w

ydaw

nic

two

), a

w c

enie

det

alic

znej

w

do

bryc

h k

sięg

arn

iach

na

tere

nie

cał

ej p

ols

ki.