Naše Starine

5/14/2018 Na e Starine

1/28

STA\.2!\ ~ X V \ -)\\JU l(Q r t~~\ '1.. -

U zem lljotresu 1 9691 ~ qed. bili su razoreni objektiunutar bederna tvrdave Kastel-. Posltje rascLscavanja.tvrdave iz.vrsema su sisternatska arheoloska iskopa-vanja na jednom dijelu ovcq prostora. Razloga za tajraid bila je vise. P'oldrucjeB ,anjaluke veoma je maloa,rheoloski istraieno~Na uzem podrucju, U sarnomIcentr'u qrada, izrnedu desne obale Crkv ene i Iijeveobale Vrbasa, qdje je ranije nalazcn U manjoj koli-cini antick.i gradevinskj materiial i novae. nalegla jeu tursko doba aqlomeracija i saqr ade no ovece VOil10utvr,denje-KasteL Pcdaci iz istorijski h izvora za pod-rucje Banjaluke do sada nisu imali u vecini sluca-jeva materijalnu potvrdu. U rasv jctlja vanju toqa ovoqputa se poslo ad pretpostavkc da je na mjestu tvr-clave Kastel bic ranije rirnski loqor. a na potezu Ka-stel-Fcrhadija dzamija canaba, te da se srednjovje-kovni grad nalazio uz Iijevu obal u Vrbasa na uscuCrJcycncJlzapravo na uzern podrucju Kastela,

Arheoloski radovi na Kastelu su izvedeni u sestkarnpanja, od 19:71" do 1974.~ god~l Istocni dio je bionajpoqodniji za vrsenje sistematskoq iskopavanja,Ukupno je iskopana povrsina ad oko 600 tn2,. a 'to-kom vadcnja zemlje iz tabija iciscenja bederna st.il-no je sakupljan arhecloski materijal ~ koji je tam 0dospio u vrijeme nasi panja tabi j a. Probne sonde supostavljene po raznim mjestirna, da hi se magIoorjentirati 0 stanju arheoloskih slojeva inalaz a i10-kaliairati dio nalazista sanajbolje ocuvanim slojevi-mw.Ustanovljeno je kao takvo podrucje aka sondeE,pa se je tu izvrsilo sistema tsko iskopavanje na po-vrsini ad oko 400 m2 (Pl~ 1),.

Banjaluka Jezi it dolini okruzencj sa tri stranebrdirna i prosjecencj tokom Vrbasa, koji ujedno ot-vara put saobracajnici Ra sjeveru,

'Grad lezi na qranic! dvije prirodne .. a time iprt-vredne cjeline, Sjeverno ad Banjaluke je ravnicaLijcvce polja" koja p'ripada krajnjen1 ju.znom dijeluPanonske nizije.. Juzno", 11eposredno ]za Banja Luke ..

Zde nko Zeraoi co .Lidija let auica~e4

ARHEO ILOSKA ISTRA .Z rVANJA NA,KASTELU 'U 'BAN',JAL'U'CI

aka 4 krn, \Iecu 'Glornje:m Seheru pocinje brdovit iteze prohcdan. kamenit teren .. kojiprirodne karakte-ristike opredjeljuju za stocarstvo, Dalje na juq iza ...pad su bogata rudna nalazista,

Svojim polozajern naselje u Banialuci imalo jeivazan kornunikacij ski znacaj ~ J o s je anticki plutpro-lazio kroz podrucje danasnjeq grada ibio je dio ce-ste Salona-Servitium.J Mazda je druqi put vedic izokoline Zenice ka Vrbanji iu Banjaluku i povezi ...vao krajeve srednje Bosne sa cvirn prcdjelima.I

Ar hecloski nalazi na sirern podrucju Banje Luke9l"upisani. su na dva Iokaliteta . u IGornj-emS,el1eru ..4te u Donjem Seheru okoloKastela .. Gornji Seher jesrnjesten na tercijarnirn stijenan1a,.na izlazu Vrbasaiz kanjolla.Na desnoj, nesto siroj obali Vrbasa, suna lokali tetu -Ilidza terrnalni izvori, za kcje sepretpostavlja da su bili dio inaselja iz rimskoq doba ..5

Druqi lokalitet je dakle'u Dcnjern :Seheru" izmedu1ijeve oballeVrbasa i desne obale Crkvene. aka 3,5krn sjeverno od Gornjeq Sel1era~Tu. je kasnije biocentar naselja iz furskcq doba, a ostao je ikroz ikas...nije periode centar Banjaluke. Ovaj dio 'grslda sevee proteze na aluvijalnorn ravnicarskorn terenu. Tuje saqradena turska tvrda.vaKastelna malom uzvi-se nju na lijevoj obali Vrbasa., juzno ad usca Crkve-ne. Tokorn vijekova, radovima iadaptacijama na tvr-davii aka nje izrnjenjen je prvobi tni izqled terena,Strana prema Vrbasu strmo pada .. a vprema Crkvencjstr: nc prilazc blaqirn padorn Id a korita rijeke. NaZJ nadu. prema Ferhadiji, blaqe kose se doticu pri-rodne komunikacijske Iinije, kuda je prolazila j05,anticka cesta, Takvo uzvisenje je bilo rpoqcdna stra-tesk a tacka, a nastanjeno je ]105 Old praistorije ..

Vee }e davno iznesena pretpostavka 'Q postojanjui rimskoq loqora na ovom lokalitetu," Treba da sepodvllce znacaj koji bi ima]o na.selje i logor na tak-vorn mjestujI na kraju ravnicarsklQlg ip'olcetkubr'do-'

1. U r,ado\rinla su u,cestvovaJiporcd rukovodioC3 radOY3 dr I1-n!~CrenlosniK. arheolozi z. :2:eravica. L 2(::r,n:icai :\1. F~hp Y i ~ _Plan je snimljen od 5' rane Geodetskog ser,-isa u Banjaluci.Toknrn radova stampano i'e nt!kolikn l'L\'lc;l:.l fa od J _ ('1"";-Hlosnik.. Kaster r Banja Luka-!!r:.l{lill~l "id ;.;;loic :irn:1 ud Dr'ci"U1-nie Jo dallas, Adleoioski p ~ r . . , , : g h ? l f j~~ lr~, : - - . t L 113-1;";'; is:1,o (k rh'cflo 51D\"cn sko ~'!radi1:;kCl n:!~,_~h '" 11 K.;'''lC~U U R.lrl ir J 1Luci" Zbornik krajlskih InU1.t:j~~ 1973, B I1)J.t L-llkJ f.~;3_ $l~r 93-1 OS; L. ,zeravica. K . . c " l S ' t c ~ I 8:lnj3 Lu k3 kopl eksno 1 1 ~,Tllc-n~e, Arheo~oski pre~Jcd 15. 1973. ~lr.l12: iSla. Kastel, B3ni~Luka, "viseslolno naselle unu.tar till"' ko!.! utvruenia. Arheulo~kipre.~Jcd 16, [9741 stl',. 129~ Ovai n.td i e pL-ipfl!mljen za stanlPU1977. godine ..

JIB .." . .. . . . k . ' D 1 b1' ...-__.. '. . 0 anovs ~I" .0 aedn slstemD':J.lnlac ii . Sara ievo 1974~ stt ~ 93~. ., .rimskoj pro\lmciji

3. Hoffer ~_. Ri[l1~ki natpis iz Fazlica, 'Glasnikzenlal,jsKog mn..zc ja 1 Q _3 I str. 3"~321..l rcl 1\-.. c\ .. lJan] .. Luka u prosIosti. Bania Luka 1960, str~12: Boj3.10yskl I_~ DolabeHn sisteult slr. 95.5_ Ila;:'aliC E_. Anticka naselja i komunikacije u Bosni iH.ercc-govi.n1j Sarajevo 1960j str~ :2J. 100., tvteautimj istra.zlvanja 1980~god. koja su \T,Sena po projektu dr II. Bojanovsk,og nisuotkrila o,~djeostataka iz rimskog pe:rioda ..


2/28

~-------------------- - - -- -- -- -- -- -- -- -- --

"1Z6l1OUl,T

,. .

PL. 1 ~ Kas el - Banja Luka -.. situacioni Ianintkopane povrsinevitoq predjcla, a vjerovatno i u blizini provi n i' ker irnske qrani e. Relatis no boqatstvo at tiel I jesada otkrivcnoq na Kastelu, uz ranije poz natc nala-ze na 0\ om podrucju, ukazivalo bi na okolncs dase ovdje mcqlc raditi 0 vecern rirnskom nalazisn -Io-qoru sa podgl"adem.7 U blizini Kast(~la,l1a -'1 jobali Crkvcne, na Govedarnici pretpostavlj -no dasu bili temelji neke rimske zqrade _ a u je na "11 1odlomak natpisa sa Iormulom D I. a 'pot, zu odKastela do Ferhadije nalazen je anticki 110\aC i ci -Ia. a nesto juznije, ali jos uvijek u qranica n 1 o~zatvara dcsna obala Crkvene hila je anticko g. IC-vinskcq materiiala inO\1ca.9 Na obali Cr {\~ele Ii-Zit Kastela nadcn je natpis posvecen ..Iu it ru z : 1 -niku mjesta.l'' Posto je taj spomenik sta Ijcr odkonzularnoq beneficijarija izne ena je pret a kzda se ovdje moze locirati naseli e rnunicip Inoga iIi centar autohtone civitas.f 0_ ,0 an icko l1Limalo je bogata sjei erne zaled e.. taka' er ria clj 110u to vrijemev Uz anticku komunikaciju - oj .c i-la old Banjaluke uz dolinu Vrbasa ka sjev eru, ot-kriveni su ostaci antickih naselja u Trnu, L ktasirnaiMahcvljanima, zatim cig"lane u Ramicima iBarlov-cima, te gradine na kojima SU, bile strate ske acke iu anticko doba [u ~usnjarima, Glamocanirna iBak ii --~- ~ ------~-~~-~ -6. asal it ....Anticka naselia. str. 1 ; . : ; - -ari: B I,in.icna 0 -0 1 i11' U davnin iOtadzbina I _ -'. r. _.7. p. za nnscl], uz logore Pa alit E.t in i'" ra nasel] l, str.8. k~H'icV., 'a llJina, L,14~ br, _. " .. Jelcvac \1., nav, d.lelo, str. 7.12.10. Patsch K., Epi _Iski nahodaji 11: 1 9'"', 1asnik Zc II. Inz.19 - I S r. 574-577 .11~Bojan: "ski I., Dolabelin sistem, str, 95 .

20

-- -- -- -- ------- - -------------- - ---

0 ,A

cim ) .1 2 U 1-1.vacanima i Sarqovcu nad n je kasno-an .ick i arhcolos ki materijal, u Mahovljanirna kasno-an ick: ~ robnica, a II Lak tasirn a nov ac iz III i IV.. k 1 ~\ Ie, .

iadaljc. poznato je da sc tcponim Kastel tokorn\ rcrnena udomacio u nasim krajevim _ i predstavljanaz iv z l~c nije srednjovjekovno utvrdenje.!" Prerndosadasnjirn razmatranjima u literaturi, na ovom lo-kalite u u Banjo] Luci su se ocekivali ostaci srednjo-I'jek '\- ih zi va i pokretni arheoloski materijal togperi d . (J irne, iznc. ena je pretpostavkr . 0 kojoj jen In ant, snie turskc tvrdave bio Vrbaski grad,auG' .,el cru ~rednjovjekovna Banj L~l~a" 1 5o rednjovjekovnoq grada nasclja cijin .n j ~ nije paz aat ukazuju idva opoui-

Crkvena i L u s , atom natpis I1 a zvcnu sahat-u B 110' Luci iz 1501. god. kao i to da Ferhad-a u s' . j zakladnici samo spomi nje platu za sa-

hadziju. a ne iz gra, -nju sahat 1 { u 1 e . , t . 5 : a

1 i grad vi n: N erervi. C l..sn ik Z m ,u tursk d a. .1 \ ase starine I.. 1J ' : - 3 ,R.. tari bosanski gradovi, N3S"; sta ..s r. ..:.6 sa svom ostalorn literaturorn ..ile

I" " p. na .


3/28

I I-C t 'i Ii,. ! J l .] J I

Turski i 1as,nosred11joviel~ovlli SIDjArheoloska istr _zivanja, su oba ljena t ko su

u prvim kampanjama vrsena probna n azn iko-pavanja d .i se ustanovilo stanje sl j \ i nalazIskopano je sedarn takvih son i u II II U, j"is , tOCDom dijelu t\ reave (PI,. 1) ~ U ju oi di-jelu Kastel postavljene su sonde B iC. U jsloi bio ostecen. U sondi B na m.. ubine ri-ven je ulaz a stepenicama u podzernnu ssvodom, koj: je ozid na tes nim amenje dnstepenica n _ cna je au -rijska I I I ajcara iz 1 51. Q,.(u to vrijeme je vj rovatno 0\ aj ulaz i z tr 11 ,.sondi C sloi porern c nag suta se pro e z ~ ibinc3,20 rn, iIezi n _ zutoj sljunkovitoj zernlji. Izc he rasje iskopan je f n r -v, .Ii on je u arh 010 skorn -11i ubio pI 'zan.

o Ircbne sonde I, G iF su cko ~5 In z d 1so di B iC; ali t ko er u juznoj -010\ iIiIIIsta, blii bee -I11U prern Vrbz su (PI.. 1 "sonde stanje slojeva je uglaV110_11 ]:sto. Pr rr

"\ 1'1-

svirn os talirn son am is cell ( d i i 1.. .K stela, Sl " sllta Y rira ad 0,00 do 104 - T11.Ipo I -) j suta j Ioj crno-smec rnli e amanie ~ljunka. Pr 01 11 jel1 a. u sa t< : '" U zemlje .ali novija ker mi 'a i lule se sporadic 1dn _ 0\,09 slci r 11a dubini aka 1,301 111. I se 0kai arheoloski mat rija] iz suta - roteze 0 ci i I 111sloju r ciprocno s mijenja odn s'rCJnnlKasnosre .njov jekovne keramik i dijelo a CI ~uljej. . 111l1iO 0 VISe U OV01TI sloju crno-s ue e z 1 njov jckovna kcranrika je pornijcs 11-_ a t i ' " Ins 'C ukazuje 11~ ]Z, jcsna ostcc enj . tni l ,Z " } ndno rcthodnih sondi j r II r ~ D ido A3 (PL 1). U scndi D je situacij slicn .. 0 [talim scndam _~Slut je dubok aka 015 In, "J L 1jc od kasnosrcdnjovjekovnoq sloj , 5 1 j In covdje moze racunati I jern kji nij ostecen kasnijim g'raa'evin kim .k tivntu skarn eeriodu kojern pripada sloj suta,bini 0- O~60 ]11 do 1,,10m ima dostau druqim sondama (El E, E "" i E ~ Sr1, n11 1 J' ov . d b k dC )1 C' U .~ 0 _ m.

ti 11au-.a 1

'. .nJO\ ] -.10- II l :4 cZI I, IlJ J.

[zrnedu I i II slo [a 1) u 0 d 13~' _. ..1

m a,b i J (PI. 1) sut se proteze1 .0' d 0, 0 m. a is od njega kao iuIi " .-11' D', E'I iE su ostaci poplccane povrsi-

e kal rrne. I 0\ dje na pocetku srednjovjekov-1 1 '9 I j ~ .e u prvih 0,20 m ipod kaldrme (0 ,70 ' do0, 0 '1 j ,-lj izrnijcsana turska iks snosrednjovjekov-ns ker nik - TUI k ' keramika se dakle post peno. u ii uci U . ubinu kasno redjnovjekovnog sloja ~slojcr 10 ~l"u ~ .ie zernlje -- tako da od 0,90 m\iC 1em Anticka keramika se po~

'or dicno U om kasnosrednjovjekov-.n 11 1 J ~-YI 11 'Ci': Ka ste 1

on I G . f..le u nja sloj va i n - ovorn

nov 1 "e 'i acija ka o na cdrucjuU n iA_ na dubini 1,_0 do 2,10I j erne mrke zernlje, a u njemu je

ra menata anticke keran1ik,en,Quk ..el _ postcjanj: dijela antic-

kn rosirena scndarna Hi iH:! I(Pl..

a l.5m je bilo keramike novijequrske .. a is ad 0 0,50 do 1..50 rn)

bi uk u r hist rijskorn sloju. U11 10 ukras enc re njo jekox ne ke-11 1 1 0 ( rami k n rvijec datuma i .im-

.."o r t -jti po sastavutko: 1. pl"a ljcn u novije vrijeme te\iidajc. z' r tiqrafskoq znacenja, '0

1 5 1 "L 1 0" -m dij II I bic kasnije

.. J1 , ul1 ,b

ule u d -oristu III (Pi]. 1),.mi ar 1 U turskorn ...riodu. nadeno je

vne kerarnike iqara io nac ... m ipod povrsine (51. 2) ~dkaldrtui ko i

"l~ 1 1 2 1 In n tur kuje SC II lzio

kal rille je bio slojza tiv 1 .iju, I" ad 5 1 ja sljun-ij r j k vne kCI amik i pokojie i stakla, stc opet ukazuje na

Ik

-111i J L! 1 z i, al

1 i"1"c21


4/28

- -- - --1- ---- -- --

odredena ostecenja imijesanje slojeva. Stopa zida k1.1-Ie bila je 1,50 m duboko, a ispod zida kule su bilerupe pune gara i spaljenog drveta i ostat~k_a drvetapomijesanoq sa malterom, a u njernu nekoliko gvoz-denih klmova. Mozda je ovo bila neka konstrukcijapodzida u mekom ineravnorn slju nk ox it em tlu,

Kompleks sondi E postavljen je u pravcu sjex erjuq u duzini old 33 m (Pl. 1). . Prvi sloj U ovim

sO'~ldama je do dubine 0.:""0 m .. ipu'n je suta .. kreca.maltera i poslaqane .ilirazrusenc ciqle recentnih zi-dova, koji pripadaju austri iskim ili savrem nijirn qra-dev inama, U ovorn sloju ad arheoloskcq pokretnoqmaterijala irna mnogo qle Iosane ili obicne sav rernc-nije keramike. sporadicno srednjovjekov ne kerarnikei .lula ad gline,. U njernu kao i cstalim dijelovimaoko tabija i kazamata nalazeni u i novci turskeprovenijcncije, \ enecijanski nox ci i je an uqarskinovcic iz 15.. v,,,

Kad bedema juzno ad tabij IV rona :en je ovajuqarski novcic, koji svakako na izvjestan nacin do-prinosi datiranju .kasnosrcdnjov jekov noq sloja (TXIV;Sa, b). Periodu I. ,.-18..v. rip da bakreni novaeDalmatia et Albania (pod \ enecij m). 16?6-1 ..9',. g~sa natpisorn na reversu D ALIV IA ET ALBA , a na rver-su SAN' MA,RIC VEN (T xrvs., l).lr.) Uz tabiju tjnaden ie srebrni novae Leopolda II (au strij kj car1741-1792,. g.., sa natpisom koji 5 _ av ersa prelazi narevers; Leopoldus del gratia rome norum impcr torsemper augustus Gerrnaniae Hi: paniac HunqariaeBchcmiac rex achidux Austriae dux Burqundiae -r i n-ceps Tran ilvaniae (T XIV'- (. b). Ked abije 8 na-den je jedan, a kod tabije 4 d a novcica ad 40 . rosa(?) ~ kovani u Cariqradu 1255. g. p' Hid :~i1840~ g,.llsa formulama Kustontinijja, odnosno Pob ieda mu sj aj-na .... (T XIl{l8a, b .. 16cJ_ Ostalo su 1 urski b .cnza iiili srebrni novci nadeni na kaz ams tu. kod kule 2,kod kule u centru III dvoris , odnost _ jos neko-liko austrijskih novcica nadenih na r _znim mj stirnaKastela (T XIV/g,a, b. lOa. b . 11a, 11, 13. 1 a, b .

0, aj gornji ~ I sloj je ja: no odijel icn sli c ~e-c'eg sloja kaldrmom kojom jc skor ciili\~ J lioKastela poplocan na nivou 0',50-0.70 ITI_ isp ,sin,e ( 5 1 . . 3)~ Ispod kaldrme je tanii sloi sljunk ~i ezernlje Ili sljunka kao podloqa. Ispcd ka drrne 5 ]svirn slucajevirna mijenja osnovni sa - a zernlje .. Po-cinje siva rastresita zenl1ja - kas 1 srednjo\"pjekovnisloj iIi sloj II., Uplrvih 0,,20 In to ~a sloj.a jo'" se pora-Idicno provla,ei arheolos:ki materijal karakteristicanza:preth ,odJ1i sloj, n,ajvjerovatnije dospio 0'\dje u toJ\.uradova na posta'vlj1anju turske kaldrlne,. ., donjelndijelu, II slQja~. tj~ na dubini 0,,90-1.20 m u.qla "nonlje bila kasnosrednjo"l, jeko~ na }-..fa l i \ : . Zi \~L ti 1 . 1 . ,k~ko _ ti, mnoqo tragova trul" e 1 ja i l~ ,JJ 1,- 1 .1 ' \ . . : -L .d n~

16b. C f. 'V . Crig: -Cons of the \\,orld 1750-1&5 I str. I16c. Turske novce obradHa 1\anka BiHc.

22

Slika 3. Sonda E,

troske. U . ndamaE~, E7 iE9prvih 0,20 rn sloja IIbilo je unisteno nabacivanjern velikog karnenja i pa-ljevinorn, a II sondi '1 bio je veci poremecaj jer su-tar kasn ... ..rednjovjekovnog i cak antickoq arheclcs-ko m ateri iala irna u I sloju do kaldrme._

Ka n sre lnjovjekovni sloj na prostoru ostalih t I , . . . .. kOil -i E uulavnorn postaje cist i sa. tlplCnl111aSnO-

r dnjov iekovnim materijalorn na dubini 0,90 do 1.,20m. - a torn nivou nalaze se u sondama EI..E 2 i E1.;kao i u sondama En, Ea, i E9 ostaci raznih podnicaii 0 nova kasncsrednjovjekovnih objekata, l


5/28

SlJ{a -S n '

U sondi 1 na I ubini ad oko 0, .... m proteze se ta-o l er tur ka kal rn r. Is - - - nje, kao i u dru ir nondarna. iIJt: sloj (:1' 1 ~ iv P P lja te zemlje, ko-

j I j as r liU 11 vi a. U 5 1 ju is k L.._mbile je l11'nO l i..p, I ], menj '~ zutoq In Iter iqlim . Lpo t'ij .la sl ja j C otkrivena podnic izrazitczu e b . t nepravilnoq blika, s - dosta karnenja k jc!'JL: pro ez: L . a I:~ll ada prern - itok u (51 . ,. Okolc

n 1 ' 1 2 J I.) ic raqrnena a r lnio ie avne ke.111e .c - r 11 i rvene bci r e U 'a

ri. Ker rnik d bclih zidova, oroznij f kture,sto O d L _ j C manje kv: litctnu izradu. Ispod ove osn veu neujcdnz ('110111 nabacanorn sloju je do.' srednjo\"jckovne~eranlikc, Na dubini ad, In1" je sloj sljunl'a, I < , 1.- 1 1 1 ~ i I k je je ug1a -110miJni 5 1 _ j, st S cbr -- rati u sj \ ernorn -r Iilu on"

;J E 7 U is cno 1 dij I--_ on na dub ini creme .e-n di.l as] 0-a . 0 n du bi nat) u kc n I atov a a -.ritri.~t , r, z licitih dimenzija (promjera ,80 ' 011 ' 0,40

1 iO~15 111)" jihov I atiranje se ne moze utx r iti,e r i t! iz.nad njih i 111110g0 suta, al i \'j [0 tno ri-daiu niu 1 "d n k ncsre lnjovjekovne

L~.

o I_ i Ei' itu: .ija je nesto I I ru acija, jer je unjoj - r t du k 0"0 m. U niemu irne mz err az -. Cl C . ~era m ike If k \ . -a- all r ' 0,-1 .l: i v '1 r t,; , U ' . 1 . . < 0 i f ra Inen," 10 .e-k 0 nc Jc \.lIni i.. J u ine a 1 metr nij - bi 1 0k .rarnikc. ir k av zemlje (ad 1.0 m d -- ,50rn dubine) oun a sljunka, kosti, ciql , lijepa isit-nijeq kan en a, p vIupa sa dijelom sre ~njovjekox nosloj t:ri]nog sloja u u j 'dnim 5 ~ldJnauk jl 11 j~ bio ,rIo nl Iokak no rt:_njlo jeko\ n (~-~ TIlike i '.0 ta 0 t _ aka Iij -pa..

se treci, steril nikoj _'m nije b,iloro' jIu kao mc-

u . \ in1 oyim sondama protezelaj. debeo ok 0,15 do 0,20 m ukc r 1 1 1 ] 1 - 7 ; . t: (1 . .. a . 1() j e ir a z e n ulll] _. iZll1t 1 1 . . . . S lusrc l11ov'ekovn~ ~~.1I , 1 ZI (!d l1 ' 1 ; . 0 p p " J I I ja 'e " rat - c . .ie. ...rU11-j " '" ic Zen 1 1 r"l 1J1J1\'j 'l{ovn g) j i nlrk ze - Jjl J\oj j .u ii 11 ih:i nalazi. U antickoln sl - ju j ehila ponca d'c ktnncn" : i sitnih ostatak lije

.I n iku Ja-

z adno 0 ndi Es - E10 u sonde E, E 4 J Ei iE~. S tanje u on Ii E 9 je priroc ni na ta ak '1 tuacijeiz sonde E-. a _u- i .ni ad 0 70 m.uz istocni profilo e on e 'e - 0- rsina trosnoq mite 2,5 m duqac-ka prem zapadu, malter j. poloze - u sivo-crnu~a'tre itu zeml iu. Do maltera se nalaz i kamenje, a tna d, a mj tina pox rsini maltera koncentrisan jelijep. 0 a osnox a. koja i mogla- iti dio podnice,je dim en zija 6,5 m (u p ravcu J_ ..,Z ' 3 m (upravcu--J) ~ Iz ad p dnice . n: 1 ie . k 0 i u sandi E7tur: k ., rnaterij ala i .i-,i ciuala, .Ii idosta ka -nor ni vieko '11 k r rrnike. zir m na prisusrv 0ko r znc r 11 matr rijal k 0 i kundarno upo-

trebl ien an .ck ~9 r a ,'e\iskoq materijala, vjero-'\ a no je to nabacan ekundarni materijal na prvo-bitnu podni _u sre njov jekovno --oj ,.' a 05no- i J ~~-ored a 0 fn 9 lijepa i i i_ iniskih kcsti, nalazenoi koms metalne zguIe. 5 jim ka rakteris tikama io prim rno man rii 1 1 1 oi os 0" I dakle. od-'0 at la k sn - r njovj eko "IIi - 11 \ arna, ' " e c opi-at .im iz II 1 0 ' u a talirn -oridarna. I pod osnoveje na istocnoi strani -011 ie crI1Q-. i\ a rastresit zern-lja d.ub -c ka do 1~30 In, a rem z padu se penj dodubine 0,0 m. atom j ica, '3 prema xomej n m anti ~ko 5 1 ' . ' A\ ice je ~ i-ro ni 1. a ak ..an " rena 0 - i k rerna zapadu.

U sondi E~ ] pod kaldrme. na dubini O J 7 5 Inna-lazi se kame nj od iteen 9 -,"-fi I 1 - rem a zapadnornI (U duzini 0 '_ok rn}, '- ro ire se i cij 1 m siri-non 0 de (ok 3.5 -).0 a OnO\,11I od kan njaim _ ni -0 a , z it. cni .o il 2' r I ' ica je na u-ini 1,30 m kao 1 u sondi E. ali penje prerna za-padu izav sava na du I ini O. .L 0 111 . T k ie i istocnidio -osnoi e t dublji, polozeu u crnu ra -,tr situ zern-liu, I amenje j sitnije, h. ,0 da jc krajnji ostatak n -kog ikrceno ~ slo ia, 0 -aj di osn ve u U mj _..ru istok-za ad aka 2 n. Z p -.no, njeqa, n -kon

m je nabacano kamenie II duzini d oko I 11.N a 'rhu je -,-e "- e karn nj I j I ad i ret Z I a uje n k 0li k _ 510 j - nan -q n' nje . k m n j 1.5 . I 0 --0 ijela nr act 11- - kam n is ie z rav i-ca. Izna ' 0\'0' k mer ja (koj ..IlIJe .1 a '~Z" _no n -

lika 5. Sonda E. 0" _o\a2 3


6/28

kim vezivnirn materijalom), a koje je lczulo u i-vo-crnoj rastresitoj zemlji s _ sljunkom, bile je p _-kretnog arheoloskoq materijala iz raznih epoha, Osimnov ije keramike, bilo je ispcd suta jo s kasnosrednj ,-vjekovnc keramike koja je prevladavala, te nestomalo nalaza anticke kerarnike. !ito navcdi na pre-postavku d-a je situacija istakao u scndi Q I

U sondi E situacija jc nesto druqacija. jer je upox r"'inskom sloju, koji bi odqoi arao I sloju - slcjusuta - bilomnogo uzduznih ipoprecnih savrern nihzidova koji 5U zadirali U sloj tamne zernlje. dru-H'OEn sloju, u crno-sivoj sljullkovitoj~ rastr sitoj zem-lji bile je na dubini ad oko 0.80 m do 1#15 II ks ..menje koje je lezalo u zapadncm dijelu sonde nazdravici koja se ii ovdje penje na dubinu od sa" 00#80 m ispod povrsine ( licno kao 'U sondama E- iE ).Kod istocnoq profila zdravica pada na dubini d 1.5m sto odgovara situaciji kao U susjednirn 01 _.J11a.,o '0 kamenje se proteze ad itoka prem z...padu 11duzini od 8~85 m, a . sirina mu je u cijeloj sand' 2,--0m. Na ovo karnenje naleqao je sloj suta, U ] jC]1111jebilo mnogo kerarnike novijeq datuma i okojifragmenat kasnosrednjox jckovne kerarnikc. U isto ":-nom dijelu sonde gdje se drugi s]ojprate,z,e na du-bini od O,80m do 1..50 m bilo je dosta kasno red-njovjekovne keramike. Na kamenju je bile m no: 0gara~ kosti, zgure i lijepa sa traqovima ctisaka pru ..ca. Prema karakteristikamau sastavu, prisustvu kas-ncsrednjovjekovne keramike i analogijam u druqirnsondama, te stratiqrafskoj prip rdriosti II sloja i ovaosnova maze se odrediti k 0 kasnosredni 0'\ jekovnz ~

Poseban problem predstavlja scnda E. Slo] sutaje 1 . . : njoj dubok kao iU ostalirn sondama, al i jc unjemu rialazcna velika kolicina ker mike novij J da-tuma, koncentrisana U O'\,OITI dijelu Kastela.njom kasnosrednjovjekovna keramika predsta Ija t ksporadicar, nalaz. U drugom sloju irnarno Opt; danja medusloja. Od 0,60 TIl do 0,90 m je 10 samnoqo gvozderuh eksera, z~ ure, zivotinjskih kosti ikasnosrednjovjekovne kerarnike u cr no-six oj rastre-sitoj zf'mlji. , Medutim, na du- ini O~90 m 'idlji\~ j(!_r,onljel1a u kvalitetu zemljc" Tu se poja\]juje 111r ~'"zenllja u kojoj u dru,giln sondanlCl ]ezi antiCki nl'll -lijat Na . ,d ub in i 1~,30 m je jedna osno\ a pol z nInazdl"avicu. Osnova je od dost ravnog# kao po IOC :l-nog poda od lausko,g kamena (nluljike) i iz led')(po ,obradi kamenja) kao da je dio neke antickc r-de\,rineI IOna jc z,a 0,30 m do 0..40 m du'blja 0 ~ta-lih srednjovjek,ovnih osno\a u sondama 2 iEr, ''1 n --lazi se vee u mrkoj zemlji~ U apsolutnoj vlsini od~govaranivo'U upodnican ili urusenihzido\ a na ko"i-rna je naden u drugim sondama anticki keralnic imaterijaL lspo,d ove-osnove i11 drugim sondama kojesu u zap -dnom nizujp zdravica je na ni '0_ -ko 1 :3m .. U sandi E m u zapadnonl profilu 1,(1 a S ,- inastavak ovakvih ploca iz sonde E~.,

Kasnosrednjo, jek ,.- e 0 nove poja-- JU UJe narel tivnoj dubini ak a 1 nl is, 0 'Q""rs in I UII slaju .. Tesko je ne.stok,onkretnije go\"'oriti 0 nji-ho\~om izgledu i karakteristikama objek ta J.co-inla24

. .

U Ole pripadale. jer su nadene dcsta unistene ..- Nii. ~'- l}ers atovan cij eli tlocrt ruti jed ne osnove. IO]~O0,30,

11 1 iznad njih u turskorn periodu je pcstavljcna kal.drrna. - ,.aterijal zidova od kasnosrednjovjekovnih ka.ca i ostali sut sluzio je kao nivelacija podloge zakaldrmu. Osnov _ su bile ad, karnenja preko kojegje cesto trosnimalterski bijeli premaz, a 11a njirnaje takoder nal zeno zutoq maltera i gline., Ispodsnova je bio sloj sljunk debeo aka 0,15 m vjero-" .nc ao podloga za po nicu, Pre Ina urusenom 11 1a-rije Iu n nom n po lnic ma-o ncvarna, maze sek pretj 0 taviti da su z.idor i bili ad drveta, j er je. bi pun uqljeni sanih ] naqorjelih kornada drve-

t" a drvene konstrukcije su najvjcrovatnije unistene, oza ern. sto je u srednjern vijcku cesta rpojava. Uzkerarniku u sloju i na osnov ama je nalazeno zi\ Ol~tinj skih kosti idosta gara.

TICKl I KAS OAITICKI SLOljKasnoantichi

-1 ic j loj ~ IV sloj - nal zi se ispod slo ja.rnc-si e 5 .er iln zernlje (III sloj) koji je debeo oko~20 111, tako dr se sloj steri lne zernlje nalazi najdub-

lje na ok 1120 m do 1,40 rn, Prcma tome, na ispi-ti:p _noj po\.rsini anticki sloj je ispod kasnosrednjo-~]cl{ovno 1"sterilnog sloja. Zernlja u antickom slojue mrke boje, sa dosta traqova truljenja, keramikc,zivotinjskih kosti i kornada rnetalne zgure. . Slo] jebio zatvoren .. jer u njemu osirn antickoq materijal:nije bile nalaza iz ranijih rli k snijih epoha)6a Antic-ki sloj pokriva dio prirodnoule nutoq zernljista kojiIi-i na 5 ' nac [sl, 3 i 4). Zdr vic , ili zuta sljunko-. ite zernlja, u kojoj nije bilo n laza, po sredini Son-'o i E do ize svoju najvecu .ubinu, ,cime je na la-no ulei nuce zemljist u sj vernim i juznirn pro i-

lima s ndi sl. 4). Zdr _,ica je najdublja u scndarnaE r E. E 1 iE 2 i to po sr di ni sondi. Sirina n S a . n c u , u 11 .1 1+ erU istok-z pad je aka 4..10 d- 4~50 rnetara~ - c,s ~ 011 ru u sonde E ta du,illl je negdje aka nl~t-rd, il na z adnom rubu sonde El', Ef~ i Eg oko 0.80a ~~9 nl. Raspon pro~tor od istocnog do zapilcl-

110, ru--a otkollane PO\ rsinc Je 21 nl .. Najveca dubi-na u ' :ancEiu 2~40 nl Je cd s dmog d o jed . _ n,aest og 1 l 1Ct -1'a, 1l1jL:re 10 Old iS~fJcnoSJ ruba .. U smjeru sje~V'er-ju. uondama E. iE, E l E_ dubina usancaH }c stalno jt'"2,40 ITI" dabi se tek u son iE; prema jugu Slna-lji\ ala i sterilni sloj sljunko\ite zute zemlje 5 e ' pe-. j -0 do metra dubiM'.

U sandi Ef i (sj{,\,rcr) na nj nom istocnom rubuale: zi . e u IV 10"IL al ick 111) kOlnpaktno nabaca 10_. lIe n .n.. j, .e li .eli ...in \' zan0 i a 'bi j a se \1t i . . k

1~. ie orr'l di lO-~l i rna crii3.L Z : - - l ~~o.iejc u pr~li~ni!! ..['-"_.rn iz"l "!;Iau i,1 n3 "C( I rip~ dn ron m sr 'dllicrn\' 1~kll ( rheolo "'k.l pre, lcd 14, Slr. I~3: Zh rnik kr ii~ihn.I~t.:i 1~.73.' slr .. I. ,,'3 -1 -) . . Kasnija aJ1aHz~ pkrelnoo 111atc-rlJal I kou [rna tLplcna .!:j' \"a arhco[oskdl n,aiaza iz ~l1t ikei 1a n an[ike uprc _elila ie I i u na\'cdenc peri de.


7/28

e ~iJ 'i i0 it Ino p da p I Ill: re iru, P cO -ncke csno:t C i taka dn (kosi. n ."ade . ,3Debljina all men). jc 0,5) m I. tc iondi oko O~20 m izn dove -osnovc- pocinj anti kisloj iu m rk oj zernlji sc nalaze fragmen i ugl \ nomgrube. kuhinj ke. si\ e keramike.

a f ~':-\11li~{ni S

s ndi E- j U.J Z padnorn filu 0 - inj slojkamen i '10:)10\,"11 a is im karakteristikarna kao i uscndi E :. sjev cr i na istoj ap olutn . visini, S lojje d bee ok 11 1 i pada rerna sr dini sonde, tj,prerus istok u, akl ~ situacij U 0 ie s n e j i El.A utick l ra: . I \. J~ nalazena n r .n in d c -men] 1 -1 . b ljin 0120 ,1 ail amorn1 0 j II kam 1. al i i ipO:1 k rne n i3. pi i 0'- nk id an j uiI:t t i ukaz ivalo da je ni 0 k anu n i i 1{die uru sene k on s tr uk ci ic, Pored ker mike, tu . emnoqo metalnc z qur ~ z iotinjsk ih k sti, rimske ci, lem Iij c p a .

- , ! i j d ca C rcma ju; u ella Eo U : lJ O Jcd ist LI 1 i CL z a] dno ri a ja 'l_ j

5 1 0 1 na .an 1 karnen ia - osnova-. IU in; Ukoj ' 111 j C n a l ~ 1 Ink," rnc n j cp r j i~~om 10il j eO . ~ O ]11. Prcrn a z.ap ad u s proteze k 0 III U u-2111ll. a ito i U 1rn II z dnorn ~oiu


8/28

- ~

. -~!. _. . . .

lik 7.

nije bilo t aa karnenja bil , j ~r~ill z U C : ' )zernlje sa traqovima pepel _ i truljcnj vaj slj jc. 1sao aka 0,3 In is - d ni _ I ~. k lj 1 inoj pclovi ni sonde. Ipod 1 j o-si v Z emljej e 10 j z .r v ice.. P ri kid a 1j u k 1 nc s 10 .c 1 1noj olovi ni . nde E 7 na l no' c dos U1 ieke kc-r imike. vcli kih zivo ij .k ih k osti i k 1 da I Czqure, nek lik - ra_111 naa kor Iirano . z a, -i nekoli ko vee i i jedan manji kerami ':l\ .i t cq .

Prema svemu naprijed iznesenorn. U send i 111 ,-1 j.E.. E , E 2 i E 7 nal zi. na inl od 1. ' 1 S1 jnabacancq k ame nja. Uz z a _ni iisto ni . rofi l ~ n-di 10j je priblizno na itoj di bini. ali I a re-dini sondi - ad za ~ko 0,30 111 . Kad je r risloj ispod nivoa kai enja ki nut kons atcvjl to uqlavnom steril: n 5 1 - . L ko iimanticke k rarnike i vjerov tna ic to niv110g humu a. Prirodns po 'loa U 0 1 ii 1tela se povija u vidu sane _ ad i kdisnje osi sondi E d tize voj u n2,10'-2.40 rn . z tim 0 pei j Ztom -sancu je sloj kcmpaktno . k met .a u. .rnoj ZCll11i.. Iznad nj . a, m .u -1J] 1 1je anticke ker rni ke. metalne zqure. tker: rnickih ec va, P I" .ilirn "' ito nabacano k.am nje ima .--ad u k lzracijorn tla, 0 ovirn 0 nov irn . . . . .podrobnij reci. jer nam 5 0 0 LI -1" . 1 Cmentarni ostaci. Me"u kameujem U CI'l:Jj zernlji 11-lazeni su kornadici li' e- a, Z nimljiYo a ~ mU antickorn sloju - IV sloj - pojavil zgura u vcli ...kim kolicinama, Prateci n: cin I oj ',. jiva rj 0 ogkamenja, koje se javlja u razhcitirn deblji - , ma u ilav-nom u kulturnorn sloju sa ntickim pox tnirn rhe-oloskirn materijalorn, te da s ' i ,'j h u 5 10 ~ I 1 a-Iazi 'plokretnog rheoloskog'mat 1, .j .ala~ i cpre te aVI I 0 kamenjc '"ljobjek .a iz vre 11cna antike,je 0\ dje 0 ri n viovaj 9r3 cvin \: i m tJrij. _ l iniao ripmo.ida jen aj nacin ,rrs' na i ni\ la i uP1l"ostora u'" 111CBu, na sto bi ukazivala. cinjel . 'a da se

.UtC U.]. -'1 1

26

sloju karncnja, a po ebno iznad njeqa j dalje for ...1 1 - 1'a nti Y k i slcj ..

Iz dos dasnjeq pregleda vertikalne i horizontalner ' tierr a ie proi tice da je na ispi t iv1anom d i j i e : J u , Kas-

t la n podrucju koje je dale zadovcljavajuce rezul ...t e -0 I .u kul urnih arheoloskih ostataka (prostori ~ iE roo 'uce izdvoji ti : Isloj - turski i

.remerujr sa d sta suta, Na njega se neposredno,iuz iz j no mije ~ n ie m terijal na pocetku slo-j na t vlja IIloj - kasnosrednjovjekovni, potom-lazi III 1 ~ erilni, koji odvaja icini zatvore-

nim alaz m - lojem. donji IV sloj ._ anticki { 5 1 ..i4 Po ljednji sloj prethistorij ski na Kasteluj [l 1110 uce izdx ji i II horizontalno-stratiqrafskorn iti polo "'korn misl u, ali ne ivertikalnorn, jer se on po-. vljuje s rna na manjem~ijelu ispitivane povrsine( nde H) i to ne osredno iznad zdravice (u rela-i no srni lu je vrl plitak}, Iznad njega se nijerrnirao anticki loj, a srednjovjekovni i turski rna-

L rijal se I javljuju izmijesani u tom dijelu samo u11 -- uko u, prerna tom ta okolnost nema bilokakvih vertikalnc-stratigrafskih vrijednosti, Uslijed

ristike prcthistorijskoq slo]a bice obr ,-lene u po ebn0111 dijelu ovoq rada. nakon preqledarheol skih iala a kasnosredni ovjekovnog i antickoqsloj a. koji j vljaju u vertikalno tratiqrafskorn sli...JC u na na cdenoj pov rsini Kastela ..

SREDNJO,VJEKOVNA KERAMIKA

Oblici i laluuraU ondi A iu susjednoj sondi Al u druqorn slojuL ko j zbo oste C nja .loja mijesaju anticki i

.cdnjox jekovni materijal] nadeno jenekoliko kera-I .k il konrad - k ji se prv nstveno po svojoj qrub-. j fk uri izrlvajaju ad ostale srednjovjekovne ke-rarnike na Kastelu. Zernlja odk,oje su raeni ovi

1 i 11-, d ro UL njetena. za to njihova fakturnije kornp k na i -r'USI se pri dodiru, U sebi sadrzir{ .upn bij 1 9 . IJ ska, Izgleda da jc ova ke-ram ika r ,t: ra na prim itivnorn i sporijem vitlu ido-s je - azljivo uk: ase ... Z) neke primjerke je vid-Iiiva .asvim jedncstavi a izrada rukom .. Pecena jetamno m d (T lX~ 3" 4, 1 5 , 6).. Njeni ornamenti, klapaju se u do ada poznate srednjovjekovne ukras ...ne clemente j kombinacije ..

lo,s dva fragmenta se izdvajaju ad, ostale sred-11~ "..~ kov ne keramike na ene na K stelu i to po_SVO-j . fakturi iizra i (T' IX 1,2). Oba fragmenta su ra-

na ad ne' 0 ,oljno P I " ciscene zlemlje. 'a primjesomli' 1 ije-ka. Ra ena su na sporom\it]u,Ii iz Ie - 1 SL nlO bod i rame, d'k j,e ostali dio mo-)

II ruiic B.. Zgodnjesreunjo\,esko. Je~i pri - ~o _In Gradu " Is ri. rb lo~ki \~esl-,.k"9. T'. VII.


9/28

deliran rukom. Peccnje je nedov~lj no. U sredini jecrna jezqra. il zidoyj'u S~l~ e ~oJe. Jedan fragmenat. ramenu uda irna pazljivo izvcdenc kose ubode

(; IX, 2).' Prcl~la kdakte~istikama i.~poredi~anjem-blika fakture 1 ornamentike. analoqije OVO] kera-o . J - . . . d .m.ici se moqu na_vestl sa. na azista ranog sre~Jlegvijcka iz nep redne ~kohne. ~nekropola u Pe~05~'-cima i srec njovjekov 11 1 materijal sa ranosrednjovje-klovnih n- I zista - naselja, nazvanih Berek u Li-.evce, . Iju. (1111e se dolazi do pretposta,\,1keo iz -J dni . k t -. 1dv ajanju najra nijeg srec njovjes ovno 1113 erijaia nalokalitetu Kastel iz pcrioda XI do XII vijeka .. lakesu nalazi OVt; kcrumike na Kastclu rnalobrojni, sas-vim jc ja sno da e ona svirn S\ ojirn cdlikarna pot ...puna razhkuje od 0' tale srednjovjekov ne keramikeo-"dje pr 11 t : J ene.

Pes bna. trc ~a vrsta kerarnike su fragmenti ad, ve-likih ere ulja nalazeni u srednjovjekovnorn sloju, Pro ...mjer abad.] irn je i do 60 em. Ra eni u ad eornagrube Z mlj sa puno pljeve, Obodi su irn ravni ina vrhu zacblieni. a zidov idebeli do 2 em (T III 16.17 ' ; T IX , IO)~o ta la re njovj k \ nail brojna keramika uglav-

nom jc nal az _na u Iii II. a ponesto iIIIsloju isko-panih on li U itocnorn dijelu Kastcla. te van slojau tabi 1 1 , '11.. pri ikopu nabijcne zernlj ) okolo bede-rna (pri -. j ~c . J } j U i trazenju stopa srednjovjekovnihbcdemal I tc na raznirn rnjestirna 'U KasteJu kao da je\ rscna ~ c . : nacija tvrdav c. Za Iucajno n denu srednjo-vjeko nu kcrnrnik u iz tabi ia i ok 1 0 b dema karak-teri ti ~J]O jc d: je tankih zidov [l,. rnanjih dimenzija iza r J1 1 in. uk rasena na vecoj povrsini .. a "a n a dnuirna L ~O pee e. R rdena jc 1 '1a s c_ r0l11 vitlu i sivoje rli ta 11110 L .veno pecena I(T VII. 1.2; T X , 1.2,517).

U it ~nonl di j II I Kastela. u sondama .. uqlavnomje ualazcna kasuosrcdnjovjekox na keramika radenan brzoi 1 vi ' lui tOI dvije vrste oblika i. boje . jajastiIonci . ~ mede u tamno crvene boje i p li t ke zdjeleko ic :,1) sivc boje. Pored njih U manj m broju sun Ie li j k ma di dubljih zdjela sa horizontalno.r z-9 -nulin_ i uk - 1"cninl obod0111, te IlC '"oliko fragmena-lO t repuljcz

[ . d '\ :'11r~ j l lj a s ti h ]onaca i zdjela jt . ; , ita. Zemlj I,Vt: .J ujc in su njeq()va zrnca jako \ idljb~ a, sto t'~a-1 2 . - j ~j - I'.J cn~1 'kl:rarnika je dobo u njetena ali u'takturi im a 111I10g0 krl1pnijih i sitnijih zrnaca kvarc-noc pijc'ka kOla dOlda.tka za cvrsto'u lnas'e ad k,oje' : " C pr vi su,d~ Pijcsak u fakturi stvara hrapave zido-,ra uh salt da se radi 0 gruhljoj keran1ici.. Zidovi po~su ia u deblji (oko Z mm) i kompaktni. Lan,ei supr~tezno lanlno crv'eno, crvenkasto-smc' ,e iIi tamno

1) ,- . tlduh.1J ie . i~ lL) na,-f "no !11UOLr[) n:lgarenih k rTIada kt.;rt.-rn k R. l]Jl1~ . 'inn\ui iZlficslaj n isk pa\::lnju ..,rednjovjl:-: q\nc 1Il\ rd, ~ulllduk. Ratltl1l~ III. l1ul.C'i Grada Zcn.ice~ le- I .1 llt-;. :-.J. lRallnig B., \ randuk).

2 tl_ 1 Hub(,, U j~ 11aLk"ll( ~.JLJos~nc kcr~ lll1 ik( '. A ll eJi~ P.. Bub -\"\ i ~r IJ~\':l '.uljesk:l. Saraie\fo I 71, stI 0 ll-: U Ceskoj i 1 r~nk ~j 1!h~du .ana k \ ! r a n l r k : : : J i . sc p ja\"1iu ie u ]6. vijeku. V,~l.'kuda i K. RcichterO\'3. Strcdoveka kcramika \' Cec:hach:'1 .,l ~1~ra":c. Brno 1968. sU. 136.

j, 0 peceni irnnoqi kornadi SU nagarenL 19 Nema 91.-",0 ane kerarnike.I'' 1edu na tenom kerarnikom naj-VI e jeilo Iraqmenata jajastih lonaca sa niskim vra-tom i razqrnutirn obodom, tako da je osnovni obliksrednjovjekovne keramike koja se pojavljuje na Kas-telu jaja ti lonac, Ovaj tip Ionca raden je i rncdeli-ran -eoma dobro i sigurno na brzom vitlu, Obod naloncu jajastog oblika je jake izvijen sa niskim ijla-kim ratom. Sarno na ponekom fragmcntu je vratzaobljen (T I, ....). Rame je vise ili manje siroko, anajsiri dio suda je na gornjoj trecini Ionca, Zidovizatirn ko a padaju do dna. Pri dnu su na nekirn frag-mentirna zidovi malo izvinuti prema "ani (T. II, 12)"Prelaz iz zida u dno moze Liti ostar (T~ 11,4) ih z a-obljen (T.. 11,3). Dna lcnca su ravna. U profilacijioboda tj. rubova otvora usana, postoje razlike. Rubotvora maze biti kos (T.t,2.,~ ,516,9), poluokrugao (T~I.12.14)i vodoravan (T. 1,11) .. Neki kosi ivodoravniobodi (T~ Ll I) irnaju sa unutarnje, ili sa unutarnjei sa vanjske strane, siljata ili zaoblj na prosirenja(T I, 1,8~15,16).Pojedini krajevi oboda imaju maliko iz avrsetak na unutarnjoj strani usne i polukruz-no jako zadebljanje na vanjskoj strani da (T I"1 ,,17r1 .). N jednorn obodu je umj e. 0 kose usne,u na sa zlijeboln u sredini i sa pclukruznim krajevi-rna (T. I. 21). Ked oboda debelog i velikog lcnca,promjera otvora 35 ern, usna je konveksn iII' unu-tarnjern kraju je pro sirenje koje hi rnoqlo da budeizlijeb poklopca (T. 1,,20)., Za ove lance je karakte-risticno da su uglavnom bez drske. a riec e sa jed-nom drskorn.

U sveukupnorn broju keramickih nalaza iz ovogperiods rucki irna vrlo malo. Sve na cne rucke po-laze ad oboda ali ne znamo tacna nakojem dijcluIonca z vrsavaju, da ]i na ramenu. na sredini ii nadonjoj trecini lonca.?' Rucke su traka te. uolsvnomclipsoidnoq presjeka, osirn jedne koja irna vanjskutranu polukruzno zaobljenu, Raznih u sirina. uql av-norn neukrasene, Medutim, dvije rucke su crnarnen-ti a ne ubodima. sa stapicem kruzncq p 'esjck a, j d-na ima pri 'rhu ukras u obliku b r --e ranClce(T XI. 4.5,6}.--

Tip jajastog lanca na]azen je do sada na skorosvim k snosre I njov"}ekovnim nala,zis'ilna u Bosni: uTravnil,u, RacL Ko'torcu, Sutlicu, Ripcu i 1 1 _ grado-virna_-uty'rdenjima: Bobovcu, Vranduku, 5 kolll j M,alg-laju.23

~l. U srednjoj E\il'opi na keramickim sudol iOla koji su , r e c boloHe i t'~rtte izrade i peceni rucke e hl\ ljaiu .kao uobicaieneu XI)_ 'vijeku. ". Nekuda i K.. Reichtero\"a. na\"edeno d.'elo~stT. 123..-2.. -poredi za-' drske. \". . ekuda i K. Reichl -ro\'a, navcdenodielo. slr. 7 '0.23. Cr III sflik LJ A, 'lil:ka i~lnlzi\~ni~ kod K\ nile.. i Tr"avllilka,

,I ni f Zenl. flllUZ_ 1 :5. ' r. 131: i' a .. 3134~ sl \rCIlske ke-Idmi.-c II R.._ l:;, G la-nik Zem_ muzo P: . . 7 ,_oei i prc[!]cd 1;]-laz.a Iven~kc k~r mike u B s i d) d. 13.5, GluSflik Z~Hl.m lZ_ 195. "\Ir... 2 i 9; n - -lie P. J . , . _ srcdni ),-jekol"nan ~ 7. iz u t J i , k d KOl]ji, 3, 'la.-" ik l~!I. 1 lU7..1"l. ~lr.-0 2 :1 ; i i. B b J ac,- _lr. 1 1 1 2 : R lnni~ Ii.. ' 1 " O c nduk. sir. 459; 'B ian \ ski L~ '( ko l na Plh'i, u \:_ to . ".j nc : XliI, ara icyo1/2 .Ir,. 51; isti. tari grad l\la} luL istraii \'acki konz~n'a-lorski rad ,rj 1 6.... i 1963 , ..._a~c starinc X . ar' jevo' 19 5,tr _ 7 2.2 1


10/28

U druqu grupu lonaca s~ daju sudovi tanjih zi-clava (u odnosu na zidove jajastih Ion ca t razlici .ihobod.a ioblika. Za njih je kar kteristi (no ' a su ikr -seni po vecoj povrsini rarnena i trbuha suda negojaja ti lonci .. Faktura 0 ih lonaca u sebi sadrzi tako-der puno zrnaca pijeska, rnada se ne hi moglo go-vori ti 0 njenoj grubosti.. Zidovi .'u tanki, do br p ~ceni i razlicite boje, ali uqlavnorn su crveno-srncdi.svijetlo-mrki i sivi, Na dnima koja 5U acu - 11 na-deni su cesto p cati" sto ukazuje da su lonci rae ina sporom vitlu,

Obodi ioblici ovih sudova su razliciti. U, -la nomsu me nje zapremine. Ima ih jajastih (T. -, 11, 3) saprelomljenim vratom. a, obod je razqrnu '" dobro mo-deliran, kao icijeli sud, Ilsna je sa unut rnj tranezasjecena. N _ obodu usna je skro vodorav ra (T.VI[,4) ~ a na krajevima zaobljena, Na jednorn fra,g'-mentu rub lonca je vodoravan i sirok, rat je zaob-ljen, a ispupcenje na ramenu je blaqo ..

N drug om fragmentu je na inace skor 0 .0-ravno] usni zljeb, vrat je zaobljen a rarnc siroko (T.VII~ ,).

Najkarakteristicniji lonci ove gl"UpC su sudovi, rna-Ie zaprernin ~ tankih zidova, radeni na snor III vitlui irnaj U ostatke pecata na dnu (T ~ VII~ 1, 2J. J edt. nloncic ima rtikalni obod .. n kr tju malo zacbljen ina njemu izljevak. Visok je 9,S em, a prornjer obo-da 1 1 1U [e B J ! 5 ern. Ima jednu rucku koja pol z it advrha abad _, a zavrsava se na kraju druge trccine ti-jela Janca (T. VII, 1; T~ X ', 5). Drugi loncic jc slicnefakture i pecenja. ali je skoro kuqlastoq oblikaVII, 2; T X,~ 2) .Uz ove komade. nadena jc mnoqokeramickih fragmenata iste fakture \ eorna bo - toukrasenih. Treci loncic je jaja stoq oblika sa 0, odorncij.a je usna zaobljena i ima prosirenje 11a uuutar-njern ivanjskorn kraju (T .. VII~ 3 ) . .

Na dnu ovih loncica in. _nima sudov i LJ{~ture. debljine iizrade, kcnstatovani su pecati, uvij kkruzncq oblika (T. II, I" S, 6, 7; T. X. 2. 5~ z). ' ajednolll dnu je bio pecat u \idu tri kOl.. t:l ri n 'l"fuznice ("r. II, 7). N ,a d,rugom dnll je ostao clio pe-cata u vidu kruga. v,eoma maloH promjer (1 III T.II~ 6)" Na ' t reCelTI fra.g'mentu d,na jc ostao diD pee Lau vidu kruga sa sest pI'eostalih ad yjero,~atno 8 iIi10 linija kaje idu zra.kasto cd kruzic u sredini ec -ta ka njcgovom obodu (T~ II, -; T. X~ 2). Dio ,ednogp'e"cata ilna d, a troku,ta van kruznice i jedan UI1U-tar (T ., II ~ 1; T. X, 1 , ) 1 "

Slicni pecati kaol na (T~ ... 5) nadeni su u Srbiji,a . u B 'Qsni na lokalite'tu u Ripcu.24 Ovaj znak je sirokorasp'rostranje11 i sa dugim kOl1tinuitetom (elelnen 'i =llr.st upisan u l< l" ug ). U Ceskoj i1\ I orav--koj nad niu~-----~--~-- -- _ _ .~~. Birtasc\ic L\I. J -r dnivvick vn~-l. kcr3nl k~iJ,Zbi - T(! i J - ~ " (j tU uz~ i:: g r da B' 21 -aB~ 1il"at Bt:ogr . .... t\ r a\~a. 0 llji ." l rill; ). Lrt Ic~

p zuati ] k~lljlCt u S rb iH TO ' XI. 5); ,. Ra imsk). nascd ndjelo, t\llitL '\'iss. T_ XXXVI, L 3. 11_1'''' kuda \ , 1 . . i Rei h era ,a K.. I1:l\een -:1. srka .... do O.26. Bjano\~ski I, S kol na Plivi, str. SL..... Bojano\sk.i It Sokol n~ pmh:.i, sfr. 54.' ? 8 ~ '- '

pecati cij i su elementi koncentricni kruqovi i tr,oulg'~10 i.-2 Ovi . ecati na d U SU, 0- a su, kako je pozna ..to oti sci ncqati va I ~ 0 llosci ila, Dna su grub]je0' rsine, jer su daske na kojoj su lonci oblikovanibile preri ene pijeskom, a aka kraja dna je ces,tamali, ponekad jedva primjetni plasticni zljeb~ Slie..11 izr "a i ktura dna je na kerarnici sa Sokola2 6a okvirno je datirana na osnovu stratiqrafs kih edna ...a u 13. , do 15. ~ijek.27 Keramika sa pecatirna na d nu-1 ena jc j na Bob vc 1, aqlaju, iVranduku, Sake-lu iRi c u .2

, ac ni u i f .aqmenti sarno jedn -9 vrca, vrleJC ~10 .vnc profilacije i bez ukrasa (T,. 'VII, i)..Oaj \"1"C5- ada u prirnj erke manje n oblika i 'jero-tno je sluzio kao stolno posude. Vrc je trbusast,kruqloq recipije ta, Rucka pocinje nesto nize is-

pod ab da i ide do ramena suda. Obod je uspravani nepro ilis m, In e e . bas su obodi vrce i 5tO je za In "ill . a ~aJ{t .ri: ti - no, upe dna ukraseni. Prerna ispup- Iccnju tr I uh sud je moe ao d _ ima dvije rucke .. Takaje vrc I . . . vim jednostav 0 izra en on je ipak ad n,e...s : preciscenije zcrnlje. crvene i uqlacane povrsine,

l v rsini e ..e ija ju zrnca kv: reno pijc k .Fraqmen \ rca je dobra i siqurno modeliran i do-bra peccn., a: primjerak spad u rce e kuqlastoql1ika a nai vccim ispupcenjern n p 10\ ii . ijela,

0\ aka i duo t VIlO izraden vrcuklapa se u karak-tcr cj 10k u -ne srednjovjekox ne keramike nadene nilKustelu.2 Y

Zdi le U Ia brojncsti nalaza cdrnah iza j jastog1 nca, a K z telu su nadeua dv a tipa zdjela koje scr zlikuju I0 f- k turi , peccnju i obliku. U P I" u gru-pu spad ju zdjele izradene ad dobro uqnjetene zern-1"e. ali \.. likom primjesorn p ij ska u fakturi. Pe-cene su dobro, si \ e do svijetlo-mrk ' boje, a presjckir jc" oz eno S]\-, ali ima ih crnih, a rj de " rnno-,,'enil - D 'ro su i siqurno modelirane, Uk ras nar iim a, uq lavncm u vidu plasticne trake sa ubodima,d - a L az ljivo izveden. Osnovni oblik je plitkazdjela a nlalokonic]lim ili Z Qbljcnim reci pijentorn.'rio l1l!'~': 0 U\ ucenirn UJ1utra. (T. I, 22, 23, 27,2" ; T . I II ~ ,3, 6 jO B.. 9., lO t 12) H Siri na ruba ot'~ora( r) j" l :_O-'J6 em. Tilne je 0\ '0 'p -c su Ie dre~1 r, c \ elike zdjele.. Fra. n1 nti iste fakturei u l . ; ; : r L n a 1cni u u Vrand'uku, Sokolu. Ma.glaju~

R c i i'u " 1i ."Pored navedeni 11 zdjela ciji prolEi} im,amo u cij.e-

1 0 tL j if 1- fra mena.ta mnogo sudova, kosih zido~,a, istog ti " a ali raznih 'velicina i dubina .. PrO'l'l~jerobada ovih zdjela ,j~30~40 em. Jedna v,elika zdjel(R - - - = 50 em) jle masivnib , z i d o v C J , pllitka,bezultra-sa i razlikuje se masivnosti igrubosti oblika odo 1ih .

- ~-- -- ~~~---_ . tin ~] ~ P _. B bo\u\ . .. , . c ; ;. t r_ 112 ; Be ja. n \- d 1. >' 3d gr~ d j\,1fH~-I i. r I : ; ' Rau)li._. B.. duk. l. -l3l.7~ Ii I .hl" . to J ~ i K. R~i"hlcro ,3'c-k"n j t . . : . lr.51.R.,u li~ ,"_ . ,'r ,an Iu", slr. "9; B o a.novskm L . Skot na Pli"i.T. III. _I i T. t iti, 'lari grad l1aglaj, str. 72;, r nlosnikL. ~ f. IL l ' . . enske keI"amike u Raci, str. 392. sL S~: ndeBeP.. D I sn. njovjkovna naI3za iz SUitiC3, 'GZA1 XIV~ ]959~.,1 T I I 1II T 1 \1lr. ""_, . ... 1,. ,.


11/28

ni u isci rstorn, 0\ ik \ iukrasi, ka ifaktura zdje-11 , n avode na konstataciju da su ovi sudovi iz po-S]' I je faze kasnog 5 "e Inje. ije ka, I '0\ akve zdje-le nisu objavljene sa nalazis a u Bosni, S.licne suna . ne u Bobox ell ali je ipak razlika u profilacijiznatna, k 0 iu nacinu ukrasavanj ,,32. los je na nonekoliko F r , lTI,en ta dn masiv-

nih ,zdjela (T. ~I: 8. 11). Dna su prstenasto zadeblja-na I ~arezana. 111 polukruzna (T. II 8, 14). Na j ed-nOI~ d,nu_ su_ '1 prstcnastcm z ebljanju urezani uk-ra I (T II, is),

r R ,u ,b ov i o bo da na z I jelama Sll . licni ol!ilTIa sa ja-jastih lonaca, .~a ~azlic.itim, ali u?la: ~o~ k~si~ unu-tra ipoluzaoblJemID usnama na vanj koj .trarn, no-gi fragmenti irnaju zadeb]~',mje na unutar~j.o~ stra~iusne. (T I. 22, 24). Rubovi usana mogu bIU 1 profi-lisa_ni, kao sa ilijebom koji je sirok iutisnut izrne-d~ kraieve (T. I" 27, 28). Ove zdjele imaju kao or-nament plasticne trake. jednostruke, dvostruke icaki trostruke sa ubodima izvedenim stapicern raznihvelicina i debljina. Gornji dio zida, vee skor pris,am,om obodu, odmah ko d prve trake je prelornljeniuvucen malo unutra (T. I, 2 ; T. 111#8. 9. 10. 12).Dno plitkih zdjela jc ravno,

Drugi tip zdjela su masiv ne, duboke, rveno pe-cene sa posebnom profilacijom ('T. VIII, 13-1,8).Osim karakteristicnog profila imaji kose debele zj ...dove, dobra modelirane i pecenc. te skoro wodorav-no razgrnuti obod "irok do 2 C111 , koji se zbog svo ...je jstaknutosti c e bogata ukrasa . Prornjer unu-tarnjeq ruba otvora je 30~40 cn~.El'ementi orna-menta na obodima zdjela uklapaju se u d sad a poz-nate uk.rase na Ka telu, a pri dnu zdjela su plastic-

31" . \T". 1 Reichterova K. ~ na T~ 1mo djelo, str. 7].3-. .llena. kerarnik I [e obi vljen a B by' i Kr; 1j'eveu ies.k -. K.li bogu .. ~ kar ..kter nalaz sc ip: k razlikuju -od onihsa a re l J And 'he P._. lobovac, rr. 18,.

-J T~11\ . _\/~" ) .5e = ,

8

I

29


12/28

Ukrasi Ila stednioviekoono] keramiciMada je srednjovjekovna kerarnika na Kastclu

nadena u velikorn broju, samo jedan manji die jebio ukrasen. Najcesci elementi ukrasa su valovnice.koje se cesto pojavljuju u kornbinaciji sa horizontal-nim crtama. Na nasoj keramici ob a ukrasna ele-menta su urezana (ne pojavljuju se plasticnc valov-nice). Valovnice Sf kao uk ras na kerarnickim sudo-virna pojavljuju u xlvije osnovne varijante 1 to: jed-na urezana valovnica ili snap ad po najcesce tri\ (1-lovnice. Valovnice u snopu kao da su urezane nekirnces.ljasti.m. predrnetom, alatkom, sa tri zuba, Valov-nice pojedinacno urezane su raznih amplituda i siri-ne ipojavljuju se u kcmbinaciji s: drugim ornarncn-tima , jedna ili vise valovnica sa plasticnorn trakorn(T.X, 13) sa urezima. sa urezanim paralelnirn Iini-jarna u raznirn kombinacijama : izrnedu dvije vodo-ravne linije, ispod ili iznad njc (T. VII, 1) r naizrnje-nicno red, valovnica i horizontalnih linij 3, valovnicei ubodi iznad njih (T. , lX, 3) i'\lovnice sa snopo-virna vodoravnih linija. U ovorn posljcdnjern sl.uca-ju velika povrsina suda je ukrascna naizmjeuicnimponavljanjem valcvnica i snopa Iinija (T. VII~ 1. 2:T. IX,. 11)1 . Vrat i rarne lonca najcesce su ukrasenisa po nekoliko valovnica ra pcrcdenih po r ovrsi nisuda (T., X, 13).

Druga varijanta ovog ukrasa je pojava cbicno potri valovnice u jednom snopu, Ovc valovnice su zbi-jcne, a kod nekih Sf primjecuje i prekid spoljnihvalovnica navrhu amplitude srednje valovnice (T.IX~ 3). Snopovi valovnica se pojnv ljuju u kornbi naciji sa snopovima veceq ii manjeq broj a \ odorav-nih linija iukrasavaju veci die suda (T~ \'III 1). jcdan fragment je ukra sen kombinacijorn usprav nihnizova ad POI tri kruzna mala ubcda is pod vrata, aispod je snop valovnica (T. IX. 4). U jednom slu-caju na najsirern dijelu suda nalazi se ukras koji ci-ni dva reda uboda na apliciranoj plasticnoj traci aispod je snap valet nica (T~ IXII 3 ..

Urezane vcdoravne Iinije isto SLl ccst ultras krozkasni srcdnji vijek, narocitc u k.asnijoj Iazi. Onc setakodcr pojavljuju pojedinacno ili u snopovirna. Po-jedinacne crte fill pli ko urez ane. ohicno eke 2 111111siroke. Nalaze se pojedinacno ii \ ise njih na vccimrazmacima (T .. V II,. 5) ~ Poredane su rjede ii quscepo rarnenu suda, a najccsce SU na malirn loncirna.Pojedinacno urezane crte Sf ccsto nalaze U korn hinaciji sa pojedinacnim valovnicarna u naizrnjenicnomredosljedu, kao i valovnice izrncdu dvije horizontal-ne crte. U takvoj Rombinaciji ukraseni su iobodi, tj.njihcv horizcntalno razqrnuti die na zd ielarna (T.X 9 '- ~I. ~

Horizontalne crte pojavlj uj u sc u sncpov irn a od2 do 10 Ii nij a. Snopovi su I l i l j .cesL-c rasporcde ni I0povrsini Ionca ii zdjelc s nekirn druqirn or: a 11 ll1-tom valovnicom. SIlOPOIll va lov nica. ubodirua. .IU",b_nl nanlzanim kosinl ubodirna, ~a verLikdlllO pore-Idaninl ub'odhna~ a na jednOlTI fr~9Inentu jc dio z]dau.kl"as,en 5 ,amO sn op OOl u.rezanih ,odoravnih linija (T~IX, 9.,11; T~ X , 1)~30

Ornamentom u vidu vodoravnih Iinija ukraseniSUIorici najcesce na ramenu a na cnirn- sudo.:vim- ~ 9.-.d.'... . . . . ., .. - - --- -- - - " - - CU I . __ . ]ese pojas ljuju vise puta snopovi vodoravnih Iinija ijjone uok-l'irujup]ashcnu traku iI i valovnicu, ukra.se~,ni su skoro cijelo rame j trbuh suda (T. VII, 1) ~

Treci elemenat ukrasa su razni ubodi na 'plastic~nim, vodoravnim trakama rli jednostavno izvedeni n aoblini zida suda, Ubodimagu biti polukruzni, krui ..ni U cbliku romba na qrubljim i vecim sudovimai rnanji ubodi izvedeni siljastirn vrhorn (T~ VII.. ,4;10~ 11 ~ 12) ~ Ubodi su izvedeni cik-cak : u ver tikal ...ni'JTI nizox ima: po triu redu u kosirn nizovima: 'p oscst do csarn u redu, 'teu vodoravnom nizu, (T IX,4) .Ubodiporeda.ni -ukase iuspravne nizove uk ra , s a . .vaju qornji dio ramena, odrnah ispod vrata i t imemogu da naqlase i gornju vertikalnu liniju zida tj.profilaciju suda. Vodoravno nanizani ubod .i nalaze seobicno na pocetku ramena suda rr. VIII. ,4) kao ina raznim druqirn dijelovirna u kombinaciji sa dru-qirn r namcntima, najcesce vodoravnirn Iinijama.

_ _ _ T - I 1 J

12

f O9

C]f? f l10

, " .: =I I.'-a,18,

.- - ~ -~-~--


13/28

Veoma cest ukras koji se srece ina ostalim nave-denim lokalitctirna na kasuosredniovjekovnoj kera-mid je plasticna traka aplicirana ii izvucena iz rna-se. Dna se vodoravno proteze aka suda l na njoj sul "Iajcesce izvedeni u~odi razn~h~elicina i~bl~k~. Ubo-di Hi urezi su obicno tank),. jako nakoseni 1 para-lelni a nek ad siroki irnanje kosi utiisci stapica, Utis-ci iurezi su poncqdje vrlo paaljivo ili pak suprotnotome vrlo nemarno iz x eden]. Plasticna traka je naj-c e s c e ukrasavala rame jajastoq Icnca. ili njeqov naj-siri die, rjede donju trccinu zida suda i zdjele (T.VII, 4: T'~ II 12). Na zdjelarna se' nalazi 1,5 do 2 en,is]pod oboda uvijcnog prerna unutrasnjosti suda (T.VIII, 5, 6. 7 i S, 9~ 10. 11. 12).N a Kastelu su nade-0 1 f ra.gnlen ti sa najvise tri vodoravne plasticnc tra-ke sakosinl ubodima, Nije rijedak slucaj da imavise traka na zidu zdjcle ii nekog veceq lonca (T.VIII , 11, 1 2; T r IX ~ 8; T .. X , 10). U poqledu ukra-savanja traka dolazi cak i do raznih kornbinacijauboda. Na sredini jedne trakaste rucke, po svcj pri-[ici ad nekoq veceq sud a, isto je hila plasticna trakasa ubodirna (T .. X I~ 4).

Ukras niz: uboda lEI plasticnoj traci pojav lj ujese i u kombinaciji sa pojedinacnirn valovnicama ilinjihcvirn snopom. i 1 i snoporn ravnih vodoravnih li-nija (T. I X 1 3~ 0; T O . VII, 6) ~ Svi ovi fraqrnenti su bo-qato ukrascni i oci!o jc da.im je pri izradi pcklo-

. . . Injena veca paZTIJa.Drugi naci n plasticnoq ukrasavanja su ve liki utis-

ci prstom pri dnu suda, uqlavnorn zdjela, nesto ve-ce zaprern inc im asivnije izrade (T. II~ 14; T.. VIII,13) .

Zakljucak z a kasnosrednjovjekovnu keramiku TIa-denu na Kastelu bio bi slijedeci : ova keramika jeuqlavnorn dobre k\ ali tete. ad ne mnogo grube smje-se, pece na jc dobra i ne mrvi s,e.. Njena izrada jeujcd naceua. Boje jc r az Iicite : od sive do erne i adsvjc tlo crvene do tamno smcde. Zidovi su joj raz-ni h de b lji na. Boqatije ukrasena kcrarnika. nadenavan sloja, uqlavnom na tabijama .. tanjih je zidov a imanjcq obima sudova, sivo i tamno crveno pecena,a u sebi sadrzi dosta kvarcnoq pijeska cija se zrnapresijavaju ali mnogo ne oqrubljuju fakturu. Meduoblicirna ave tanje keramike zastupljeni su loncicirav noq, bornbastoq ii jajastog oblika, Na dnu ovihlonaca bili su pecati, 5tO nam ukazuje Id a SU. lonciradeni na spororn vi tlu. paz]j1ivoi znalacki obliko-vam i ukrascni (T. II, 1, S, 6,. 7; T. X, 2, 5r 1) .. Ovakerarn ika tank ih z idova. nadena je medu zemljornkojorn su bile is nun jcnc tabije (vjerov atno neqdjepccetkcm iii u toku XVIII vijeka}, Svojorn izradom.obli kom i 11.]roc] t 1)09,J tstvom orriamena ta, te izra-do rn n t1 'l1~H-a In v j tl u , 0113. 5e izdv a j a 0d 0 sal e s re d -njovjcko, le kcrallikc sa Kastela. Vjlcro\"atno je oe-sto ranija ad dcbljc, kompaktno rade'ne keramikenadene u kasnosrednjov}ekovno sloj'u u sondama u

. ,'T - l ' W f :~

\\

.,

/"//./".. .

I"

15

!J

istocncm dijelu Kastela, Prvenstveno se 0 OVOln za-kljucuje na osnovu boqatstva crnamenata na toj ke-ramici a poznato je da su starije posude bcqatijeornamentirane ad mladih .. 3 Na starijoj kcramicik~-ja je radena na sporom ~itlu pojavljuju se ipecati,koji su neqativni otisak pecata uqraviranoq na das-ci sporoq vitla, Nasuprct tome, ni na jednorn kama ....du iz sloja u istocnorn dijelu Kastela ne pojavljuje sepecat, Medutim, ikrozXIV iXV vijek vjerovatno jekeramika na oval teritoriji izradivana i na sporomina b 'IZO.m vitlu ..34

Ono sto bill kerarniku tanjih aidova moqlo opre-dijeliti u XIII vijek, pored izrade. ornamenata, obli-ka ipecata, su. i istorijski izvori, kako ce biti poka-zano. u ciji se hronoloski okvir uklapa ova kera-mika, Sarna cinj1enica da je ova starija keramika na-lazena iskljueivo van. sloja moglab'l ukazivati da jeu vrijeme nasipanja tabija u tursko doba pri podi-zanju tvrdavc, kao rnaterijal za nasipanje kori sten

.,] . .K rosec J~. Uvod u l11at~1sln kuhnr- Sl.),anu'l!' 7.~odni~~aSl'"ednj l!ga \ r'ek a ~ L j ubH ana 1952. str . 2 1 8. '3.:J..Boianol'ski I., Stad grad "!agla 1 . stT. 75 (u dnni.onu l\; n~-den 'iedan i.igosani tragmen3t koji ie datir3n prema mil'f'.stunaJa."'a u kraj X~V' ipoi:etak XV \'ijeka.,

31


14/28

dio ranijeq srednjovjekovnoq sloja, koji je moqaobitt negdje u nepcsredno] blizini Kastela. maida bli-zu zidova koji SU , pripadali pretpostavljencrn sred-njovjekovnom gradu na ovom mjestu, Nalaz ovakvekeramike, pored zida sa frizorn isklesanoq ornamen-ta (kodtabije brcj 3) koji se nacinom qradcnj a ikcnstrukcijom razlikuje ad zi d a , podignutog u tUI-sko doba, te se za njega pretpostavlja da bi mogaopripadati srednjovjekovnom graduJ mozda samo vi-s e ukazuje i potvrduje takvu pretpostavku i takvonjeqovo hronolcsko opredjeljenje.

Za ostalu kasnosrcdnjovjekovnu keramiku. ka-rakteristicna je dobra i siqurna izrada i pecenje, tcdva osnovna oblika: jajastog lonca izdjele prornje-ra otvora 20~40 em. Ornamenti na ovoj Jeeramici suvalovnice i vodoravne linije. ugla, nom pojediuacnourezane. te pojava velikoq broja primjeraka sa pla-sticnorn trakom sa urezima na sebi. Ova je naseo ...binskakel'"a.lnika u Bosni nadena na svirn navedenirnlokalitetima, Datirana je okvirno u siri period ad,XII do xv vi}ek,au p osljednju fazu tog- pCl;oda.33Kako se cini, nakcn izdvajanja dva prethodna stup-nja srednjovjekovne keramike na Kastclu, radilo bise 0 kasnijoj fazi tog perioda, Medu kerarnikornnadenom na Kastelu iz ovcq perioda nije nadcnu bo-g'atije ukraseria kerarnika sa plisticnirn apliciranimukrasima, kakva je rnadena na Bobovcu, ncms ~lledo~sane niti bojene keramike, Sito jos iuvijek ne bi n10-ralo navoditi na odredene zakljucke 0 drustvenornstatusu stanovnistva koje je obitavalo na ovorn loka-litetu i10 statusu qrada iIi naselja kcje je ovdje vje-rovatno postojalo. S obzirom da nije iskljucenopo-stojanje takvihnalaza u preostalom dijclu Ka stclaiIi su oni pak kasnijirn Igrad.njama unisteni.

Hi storijski okvir za srednjovjekovni period 0\ 09podrucja je takav Ida. se 'vecu prvoj pclovini XIVvijeka politicke, drustvene i ekonomske prrlike uBosni konsoliduju i uklapaju 1 1 historijski slijed izbivanja u sredrljojEvl"olpi i na Balkanskorn POlllOS-trvu. Za vladavine'bana Stjepana II Kotrornanica iz-vojevano je samostalno i teritorijalno pros,irenjc dr~za've i srazmjerno dug period nlira. Sve to olno9u-('ova u.nutra,snjleuredenje drzave~ kovanje no,caj> prc-.porod b'o'sanskeprivrede (rad rudnjka~ povecanjc tr-,g .ov in ,e) ,. . Kao ' posljediC'a toga dolazi ,do pojave 9r--dova~

,M,edu,tim, ovi sjeverniji kra.jevi k'oji Sll pripada~it Baboni,cima i Stje'panicima, a poslije banu Stje-panu II Kotromanicu ikralju. Tvrtku~ nesto se ranijepominju. uhistorijskim izvorim a .. E lan Stjepan II Ko-'tr'lomanic s,pominje 'Vrblasku zupu. ka.o svoj posjedkoji 1324 .. godine p:reLlzi.ma od Babo,nica .. pod ~ijonlvlascu je hio j Vrbask'i grad, sru,se-n 1293,. godine. Toje 'ujedno i prvi pO:Jnen Vrbaskog grada, a k0I11C Cts,eU hj,storij S]{]IU izvorima. p140vlaci ti pod C I 1\rozXIV inaro,cito XV vijek.36 Vrbaski g'rad je 'I'ri u e-.3 5. A ndelic P'..~ D\~a srednjovjckuvna naiaza iz SultiLa, Sl r-. ' 211 .36. KreS,e\4jako\, 'ic H ..~ ShIn bosan.ski grado"rj, str_ 26~ TI1~Hoc?)'....SufflayJ1 porvijesrt bano\"inel grada j \ ~a ros i Jajca. Zagrclm 9 1 6 . s l Y . 131~

meljenju ]ajacke bancvine izgubio vaznost, a njeqo ...vo mjesto zauzeo je' grad Banja Luka kao novija ut-vrda a pcslije jajca najtvrdi g-rad 'U dolini Vrbasa.l?Sa sjevcra je ugarska vojska morala opskrbljivatigrad jajce. a, najkraci prolaz bio je po vispoljinarnaiz nad kanjona Vrbasa g,dje su lezali qradovi Zvecaj,Krupa. na Vrbasu iBocac. Grad. Banja Luka. jepaoTurcinlau ruk.e'padom Jajack'e banovine 1527~ go-dine. kada je iVrbaski grlad bio napusten i spaljen,Krajem XVI vijeka Turci naK.astelu qrade arsenal,da bi poslije stoljecirna nastavili gr,aditeljsku aktiv-nest. Zbcq gradnje tako\relikc tvrdave nijc cudnosto nije nadeno znacajnijih arlutektonskrh ostatakasrednjovjekovnoq grada. 0 srednjovjekovnom graduna Kastelu ukazuju pak materijalni ostaci Id a kcjihse dcslo iskopavanjima na Kastelu, Oni su dopu.nahistorij skim izvorirna i do sada iznesenim misljenji-rna. Iako je ranije bile rnisljenja da je Vrbaski qradbio na mjestu na kojem je kasnijepodig'llut Kastel,ips k je ubikacija Vrbasl{og grada,u novije vrijeme5 vise arqumenata usmjerenana Pcdqrace na Vr-baskcj. U tom slucaju na Kastelu se ima racunati saprvobitnim srcdnjovjekovnirn naseljem a po 'to 1 1 1 isrednjovjekovnirn gradoln.JS Vjerovatnc bi tobio po-minjani srednjovjckovni gra.d Banja Luka .. Unutarzidina u b osanskir n ih er ceg ovackim qradovima 1.1a-laze nc su osnove stambenih objekata.l" Slicna situa-cija je arheoloskim iskopavanjem utvrdena i naKastelu, ali je na Kastelu bile nemcquce ustanovitioblik tih osnova.

Iz sveqa gore navedenoq nalaz keramike i his to-ri jski iZVOI"i na Kastelu se dopunjuju, s tim da ar-hcoloski nalazi upucuju ina period ranoq srednjeq\ ijeka zakoji niS1TIO irnali pisanih podataka, a za-pravo potvrduju logicnost pretpostavke da je i ovopodrucje bilo ukljuCCIlOU oblastranog naseljavanjaSlcvena ovoq dijela Balkana (mnoqobrojni be~"cci-naselja u Lijevce polju, It rstcm podrucju nekropolerancq srednjeg vijeka idr.] ,0

Nalaz srednjovjekovne keramike sa Kastela [edragocjen. P'roulcavajuci srednjovjekovni kel"an1ickill1atcrijal na Kastelu" ]nnoga plitanja su ostala o't\"o-rena~ radi nedovolj no''9 rada na pokre.tnom arlleo]oskonl nlaterijalu~ Ako se racuna sa pretpostavkonl d~.jc na Kastelu izdvojen mat,erij'al ranog srednjeg vi-j'2ka (X I m XlIvijek) maze se pos'taviti rad.na prel&postavka da se 'na osnovu rane sre,dnjovjek'QVlle l'\cramikc~ koja hi e\'Cl1tualno pripadala 'naselju. tipa bc~rek na. ovorn mjestll~ o\'ldje maze govoriti 0 prvobit-nOln srednjovjekovnonl sJojuiz periolda Xl-XII vije-ka .. 'T'c je l' stllpanj- ttednjo,rje'kovne keramike sa Ka~stelako,j'em odgovaraju p'rimjerci k'er'ami'ke n,a T IX.1~6 (T'~VI).

Na OSIlQ\"U tipoloskc analizc l{eramike na Kaste~uje pcrtam izdvojcna starija srednjovj1lekovna kc,ranTi-h~:} (kcranlika 'anjih zido,"a) kojabi okvirno pripJ------- - -- -- -_-~ -----37~Thalloczy-Sufflay, navedeno diclo. SiT. 237; 219.8. ndL!iic P., Srednjc:njekovni grado\r1 na Nereh,'i. str~ 233: Krl!-se\'Uako\'ic m r . r Stan bosanski grado\ ' ~ j str~ 2i .39. Andt!1it, P ' A I D\3. srednjov']li.lkovna nalaza iz SuHilca. str. 2i2.


15/28

.. .P./) f)I, I I . ? t?II

.~.:_ . . . . .-.

ns'upanj

Ills upon}

dalaperiodu XIII i cctka. XIV \ ijeka, z prai avremenu J,ada\ C L i his orijski izv ri u] ucuju nap r p ste _ "ku 0 los oi anju nek ~ -rc nj jek ~-grada. na 0\ IIIn III1~~tu. Ovo jc II stunail) red ni 0-vjekovne k ramike sa Kastela koji kar lit risu s j -deci prirnjer i:T \'11, I, 2~ 3; T. X , 1. ._, 5,7 'rvn.I na kraju, criodu kasnoo srednjeq vij k (uqlav-nom X V, X i p cctak XVI vij k: . .ina rla ikasnosredujovj kov na keramika cij. j 0 dj ljenjcbaxirano na stratiqrafskim el rnentima uocenim t -korn samog iskopavanja na Ka tclu, a takoder i iz-nalazenjern nalcqija n istrazenirn srcdnjo rjett,_ vnimg'radovima sa teritor ije Bosne i Herceqov ine ..

Ovirn jc izd, ojen III stupanj srednjovjekox nc keramikc a K stele T. I, 2, 4, 5# , 7 ' J S, 9, 1, 1_,14,15,1 # 1.... lS~ -~1; T. II, 3.4,12; T. 111,,1,3,6. B , . , 10, 1? , 1 ; h ro nolo 51' \ t el a 1). 0: k, i11turnacenjcn J 1 j j L: Y n 9 1U ij 1 K sr auz Id e ljnije hron 1 0 sk o oprcdjeljcnje naseli en stikroz rednji vij k n POdl-UCjU Kast ela, 'us ostav lj naje nova radna stratigrafija a tipovima red ijot jeko -

ne ker mike 5 0 ~og' podrucja (I, II i III periodsrednjeg vijeka - (T - VI).

U srednjo -jekovnoj Bosansko] drzavi su se to-kern ., IV ije a desile znacs jne .romjene, d .ustv -ne ifeudalne j to se morale odr ziti na rnaterijalnukulturu .. a u ovom slucaju na keramiku, na bcqatst-vo njenih _blika iukrasa. na fi -10' U rna crijala ipo-boljsanj izrat . T ko se pomocu k ramike mozepr _.iti tehnolo Y k i napredak, ali se rad n: 'b rZ 0 11 1 v it -lu jos uv ije mije - s ra om na po m . itlu u kasmjim eri _dirna sredni eg vijeka, Pri su tvo pecatana up cuje nz razrnatranje 0 po toj __nju ker mickihra ioni a;, 0 prip_ .no ti e k rarnike eu alcu ii ra-dionici. te sa time u rezi0 razmahu fcudalizrna. N Ltrqovima se proda 'all 0_ rtnicka lob _, arne u njornik rarnika. 0 aj cinil c im - u elikoj mjcri u ic jna odredcnu uniformnost rednjov jekovne kerarnike ..V znos d r iec pr uca anja keramike. p red u: orij-skih iz or. inl0 1"'da na roue v nju . rra -ov , jevelika radi 'U po t ivljanja hronoloskih kriterija pre ...rna kojim se m u datirati mno naselja, jer po-da k 0 _jihovo 1 d tiranju ce to nerna u istorij-skim izvorirn . Kerai ik n si u s .bi ZI1Jkc svoqo a" njen ukr jc 0 rL Z davn 11 r dne ra ICl-

jc. Iz nje uzirna clemente koji odgo\ ar aju anstr ak t-n0l11 p '-im nju re Injcq vijeka.i

Sr dnjov jekovna ke rarnika je 11 novij \T .ijernc iu Evr iiko Ia p tala predrnet re' C z nirnani ai proucavanja strucnjak.a, i jedan ad Zi dat- k re-qicn lnih itraziva nja je odre ivanjc izvora ipori jJ k ...1 '~ tc T.J j rafsk -hronoh ski 1 1 , rije Ino ..ti s .cdujo-vjekovne kerarnike II starijim kerarnickirn qruparnana .~.drucj -~ rec ijc. Oce rje se d a nova is " I Z ; va njan tom lanu do, rin u i dopuni ili revizi ii iz ne-sene pretpostav ke 0 tri vertikalno-stratiqrafska i]11'0nolcska s! upnj \ anjarc . IjO jek VI e J \ ~ (111 i,CK tel.

An t ic ka i kz ~nOL nticka kcr 111il~a n K ';) 1 .1 j epo 5"0111 karakteru naseobinska. Sv c je men 0-\ ana, aka da se nij m tao do Ii ti 0 n-pletan profil suda .. Podjela k ramike J ' izvrsena pr -rna k, aliteti obradc. akturi, tehnici i b _ji.

Pcstoje dvijc izrazite grupe anticke kera nike 11 'Kastelu. 1) imitacij terrae siqilla ae i 2) obicnaprovincijska keramika rimskoq dab' II koja. pokazu-je razriov r nost iu kvalitetu iboji, .I i je najvis e si-v c'" ne keramike zrn fakturc, L C S 11 niecrvene kerarnikc '- i nije .aktu 'C _ OS aI .1 ' rs L: kcra-mike, OJ S ns azi n r im ~1. \~ j c in i. ill atalI- - ral1 "\ .n I I 1-------- _ - _

e cuda, Reicht _r .. n red n dielo, r. 7 .33


16/28

zastupljene su samo sapo jednirn ili nekoliko fraq-menata, Nadeno je nekoliko fraqrnenata. uqlavnommali kornadi trbuha suda. bez obcda, dna i ramenaikrivine vrata i trbuha. fine sive keramike, radenead gline fino siva ujednacene, glatke povrsine i do-bro pecene. Tipoloski, iIi bilo ikako drukcijelle 1110-zem,o je opredijeliti, osirn sto je pripisujemo rimskojkeramici, S obzirom na to da je nadena u zatvore-nom rimskom sloju,

Od gled.osan,ekeramil"e .. naden ie samo :ed a 11 J11a-li Iraqment suda, od zute preciscene zcrnlje S' rna-slinasto zelenorn gledi na obje strane.

Imitacije terrae siqillatae srazmjern - cje ok u - nojnadenoj kerarnici ima malo, i to komadica nadenih unekoliko sondi u antickom sloju, IO n su bez ukrasai pecata ine moqu se preciznije datirati, Ipak pre~rna kv aliteti obrade i boje mOZelTIO ih podijeli ti nadvije varijante . a) na one vrla fine preciscene Fak-ture (skoro da se radi IQ pravoj terra siqillata) saprevlakorn vrlo dobrom ipostojanr01TI,koja pokazujeprvobitnu solidnu izradu, ib) sa Fakturorn qrubl ieqrada iprimjesorn pijeska,

U varijantu a) spada jedan obod j dno plitk o; itankoq tanjira sa izrazito crvenom, dobro OClilan0111prevlakom, Radeni su ad potpuno precisccne zern-lje, glatl{e Iakture. na brzorn vitlu i pot uno glat-kihpovrs]na (T., III, 1). Obod O\-og fraqmenta jedostatanak (oko 3 rnrn] i stanjuje se u v rhu. Slicniobodi nadeni su na Moqorjelu iu Brodcll,,4J

Faktura keramike varijante b) je ad preciscenezernlje sa primjesorn kvarcnoq pijeska, cija se zrncapresija.vajuna po,v'r~inipojredinih fraqrnenata. Bajaim je crvena do svijetlo mrka, a j edan _raqme nat}e tamno siv.. Svi Iraqmenti imaju na ..ebi ostatke cr...venog iIi smedeq firnisanog premaza, Prernaz se. zarazliku ol d prethodne varijante sa. svih fa. menataskoro skinuo i ostali su samo slabi traqovi. jer je'bio slabije postojnosti. IO d oblrka z tupljeriih U a -ojvarijanti najvise ima oboda plitkih zdjela (T'. III"3~8; T XII, ljr 2) .. Zatim ima nekolil{o ragnlena azi,drQv'a i jedl10' dno ta,njira ( T . . 1 1 1 1 , g )" Prel11a ob -lik,u i fa.kturi.. slic.anjle iobolld plitke zdjele ad sjvegline sa crnim premazom fT .. 1111, 7),.. Obodi svi11ovih ,zdjela su nesto, uv'u,ceni izaobljeni, neki pri~mjlerci su sa tankim zljebom na unutr.asnjoj strani,a zid jle koso Dna im 'nisu nad',ena, tak,Q da ne zna-rna jlesu Ii b,ila konkavna ili ra 'vna. Ta'k'1ih zdjelanad,eno je na mnlogo lrOkaliteta kOlji su pripadali pro-vinciji P'ano,niji iDalmaciji:u Mogorjelu, Mitro'vi-ci i dr.,42 Fragm,ent p'fstenasto.g dna 'bez oboda im a

~------~~-41.. Cremosnik I.. Keramika iz, rimskog nal3Zis~a i\1 .~rr;el.. ]3S-nik ZeIn. muzo 1952~ slr. 243. sJik:l 1..1; is:J. . rhe ]1) ka is-t .razivania u Brocu, '(;lanci i grada za kulturn i-;lLlri i J T-

tocne Bosne., I, Tuzla 1957, T. III,L42~Crem.osnik I.J, Keramika rimskoO' nalazl;ta ]\lu=:orjel;J., str.no , sl.. ll; Brukner 10. , Osnovnefonne i tehnike rirnskoprol'lncijske k'eramike u Sirmijumu, Rado\'i. Zenica 1 t str.45 1 T.. VI., 1.34

aralel uu nalazu iz Tutnjevca i Zaloz] a , ; ; 4 3 .Na aba.lokaliteta je materijal iz kasnoantickoq doba,

Kao i na mnoqim antickim ] kasnoantickim 1 0 ' ' ' 'kalitetima u Bosni iHerceqovini ove fine ]{,eramikeima jake malo .. Maida je osnovni razloq tornu stose ova kerarnika najvise javlja u II i III vijeku acnda se polako gubi~44 Na Kastelu se dakle pcjavlju ...ju one forme l'(oj,e su ina drugi:m lokalitetima naj-cesce, a to su u ovoj vrsti kerarnike tanjur i zdjela,. .

Svojirn karakteristicniru oblikomJzdvaja se fra.9'~rnent (T~ III, 2; T. XII, 4)~, Slican komad jenadenu1 \ _ ursi a ujedna se takav obhk javlja u Panoniji ..4 S

Druga velika grup.a kerarnike je obicna provin-cijska. kerarnika rimskoq doba,koja se odlikuje raz-novrsncscu u kvaliteti iboji,

Kao najfinija U ovoj gru,p'a izdvaja se keramikatanjih zidova iboljeg pecenja, preciscene finije fak-ture sa prirnjesama zrnacakvarca koji svjetluca, alije povrsina glatka ( 1 1 . III. 10--is). Sa ovakvorn Iak-turom izdvaja se grupa posuda, tj, oboda koji pri ...padaju grlil11a krcaqa, ali im je promjer oboda jakemalen, Faktura ovih oboda je preciscena, glatka .. do-bra su radeni na vitlu, ali bez iljebastih tragova re-bara 0 vitla na zidu idobra su peceni (T.. III, 10-18). Boje su svjetlo mrke, crvenkaste izuckaste .. IO deve vrste keramike na Kastelu je bilo sveqa nekoli ..ko Fraqmenata i to navedenih malih djelova oboda,OSlin jednog Iraqmenta ciji su promjer i profilacijaob da norrnalnoq lonca - 12 ern. (T'~ III, 17)~ To jejos fina k ramika, ali vee nesto manje fina od imi-tacije terrae siqillatae. Oblici oboda ove keramikerazlikuju se ad oblika grube sive, zrnaste domacekeramike. Doradeniji su, zaobljeni sa finim.p:regi bi-rna, a. raz likuju se posebnorn formom. Uqlavnom suzastupljeni obodi krcaqa i jedna mala trakasta ruc...ka (T - III, 19).,

pia finoci fakture se izdvajapo,d,grupa kerarnikekoja ima bolje preciscenu zernlju ali jcj je izradagruba kao ikod sive ikuhinjske keramike (T.,XII~ 6;9) ~ Na unutarnjirn zidovima rarnena, vrata i trbuhasuda ave podqrupe, te na dnu, vide se rebra old iz-rade na ,"itlu ikoncentric,nikruHo'vi~ Ova se ker,ami-ka svojirTI m,odeliranjem, izrad,om i oblicima ne iz-d,'aja ad ostale dOlnace, siveku',hinjlske keramikle,.Medu QVOln keramikorn plreovladuju sVj,etliji tonovi:,siva isvjetlija siva boja, sto je' donekle ilogicn,o je'rje i na d,ru.gim Iok,ali tet imaprimjleceno da je l{era-mika b,olje i tan}e izra1dena, svjetliie sive, boj'e., 'Odostalih tonova :preovladuju sivkasta" svjretlomrk,a,bjelicasta" zuckasta icrvenkasta.. U na,cinu oblikova--+ t. Crt;mo~nik 1 . . , Rinlska. vila sa slavelL9kim nasle'ljem u Tut-nje CU, Cianci i grada la kultumu. istoriju Istocne Bos:ne II,Tuzla lQS7. s1r. 4.2. sL 2(1~ TIl, 5; ista, Arheoloska istrazi~,-aula u kolici Bihaca., 'Gla:snik Zem~ muz", 19.58, str. 121-1 . .. 1 1 1 ., 4 = 1 . "ikic-Bcl~ nci~ H, "~ i\L rGorenc

"Arheolo's,ka is.tral.ivanja an tik-DOg k lLpa lms ta u Varazdinski m. Toplicarna -ad 1953. do. 1958,Vjresnik Arheuloskog muzeia I, serija III, 1958~ str. 109.

- 1 . 5 , . P'int.erovi,c DoL' Bulat M ., lzvjestai 0 arheolokom, ispitivan'iuna terenu rYl.urse u 1968. :godiini,O'sjet 'ki zboIn.ik hr. xliI tOsi]ek 1971, T. XXI, 5~.


17/28

samim oblicima nema razlike ad ostale kera-radene od nedovoljnoprecis,cene zrnaste fak-..

~ . I . - I IOJ" "mik,e"tu,re'. .' dMedu ovom keramikom .izdvaja se po .obra i ne-"~.. fr c. rrnena ta cij a ie fakt.,u,ra gruba 1 zrnasta,k011k0' "r a ,g m, '-.... - . ! I . " _ . " _ , ' . " . , . . . . . , _ . '. . _ ... ..... ' . 'p .,QV rSlna p-.'fl izradi suda 1 modelovanjua,h Je DJena . '~_ _.'.... '.' .' ,,-. ~.,--'"" _.1- . ' '....... " la cc' a r l - a vodom . p a, ]e povrSlna nestoiedn,Q>stavn.a 9 ."- .I . '-. "".. .,. '. . .. . ' de ~.a~ Zrnca p'ij.eska (iliruplce IZ kojih SU 15-ug l~a )_e:~ J vdo vidljiva ali p ri dodiru s e n.e .. 0. s j , . ' e c a . . j u .pa .a . . d b ~ ..d . ra de'

- . . . ' k - c irt fr gme~ntin"a vIce sle rera 0_ izramNa pone un ,--_ - ~' ___ .',' ... -,_-,--.,, ".~l ali ne jako ostra, vec valovi ta. SVl OVI frag-na VI. U -' .: .'' .._'. .t " ..... debcli take da se moze prosuditi da su ti,men-l su .. ' ., _ _~_. '.sudovi bi Ii vee! i solidnije radeni - za narrurmce ..Iz ave pcdqrupc kerarnike izdvaja se i jedan

deblji ornan1entisal1i" izvana sivi, a iznutra crvenopeceni fragment (T,. XII, 5 ). To je vJero\Tatno_diovrata ili trbuha pitosa, jer ima istu pjeskov itu Iak-turu, dobra iz r denu iglatku, mada su. vidljiva veli-ka zrna pijeska u njoj, Ornamentisan je pojasom O ldpet paralelnih brazda i tri valovnice, a debljina zidaje 1 em. Oblik posude kojoj je tipoloski pripadao,ne mozerno odrediti. Fraqrnenti ovakove fakture,jukrasa na cni su U Zcmun Polju, Mitrol'ici iOsije-ku .46

Oka 900' u kcramickih nalaza iz antickoq sloja ot-pada na d0I113CU ker uniku, zrnaste, grublje, hrapa-ve fakture, radene eel nedovoljno preciscene zemljesa mncqo prirnjesa pijeska i kvarca ..J7 Za SV1! ovukeramiku jc karakteristicna tvrda i cvrsta faktura,dobra pccena idobra mcdclirana. Stijene su joj raz-licite dcbljine. ali uqlavnom tanke, C~ rste i tesko selome, Mat je povrsine, Ova keramika je raznih ni-jansi sive boje koja preovladava, ali jc ima smede.erne, bjelicastc. zuckaste. svijetlo mrke icrvene, Po-neki fragmenti su izn,utra 5vijetl,o mrki, a izv'ana siviliIi g'aravi ad dilna." a.li preovladava ipak siva boja~S\~cga nekoliko fragnlel1ata grube keranlik'e je saprenlJZ0111 . . Tanl110 s],vi d ,Q crni 'prernaz imaju frag~nlcnti pril{L zUlli na T. IV,. 21.. 24, 33 .. U "ili u Brad ...ell j e _ i sti s 1uca j sa '~rlo Inalo fragnl nata sa prle-n1 _ z o n l , : . l S .Z a ovu keramik.u je tipicno da je skorabez ornanl~n til. Ipakna l1ekolil,Q fraqn1enata sukao O[11alTICnt uocene urezalle crte iii ta.nki zljebovi,uglavn01TI horizontalni. Po,nekad su to pos]jedice odrada na vitlu. Urezane linije i zljebovi nalaze se' na.mjc tu l_lrelaza oboda u vrat ina ralne'llU iIi t1" 'b luhu . .N'a ponekonl, najvis,e izvrnuto,nl dijelu ,rrata su tan-ke linije. ali ko}e su iZ H led a p lo sljed ice modelacijlena vitlu ..

46. Dilnird}eTic D., Istrazi\.anJa rinls~Og, limesa u. ist~nom ?~e--:mu 5 posebnim os,'rtom. na pdan le komunlk,ac]_]a, OSJ~e~lz1:J0n11- XII. Shnpo'lid 0 istraiivanju limesa u SfRJ~, .'O~ne J k1959 , sIr. 11~,J, str. 93: Parovic-P,esikan 1\4. , ~XCa\~3'lIOn ofJ. kuc- rnnlan ,riHa at Sirnliuln II. Be grad 1'1/1. T . XX II.7. ." , sl. -J~ B~Llkner 0., Osnovne funne. i ~ ehnike_ ...... " . tT. \,FIT. 1 1 ; P ir 1 r \ lC D .. IV L Bu~a~. IZ\'JeStcq 0arheoioskJmi..::pi~i\~n i1 T 1 1 ~ n~~ C renu !v t ur ~C, T. II, 4 - .

-1,7.Za s1itnu kl'r~Hl1iku uporedi Pe["ovic-r~~ikan ~ t _ . , . , EXG3'_;'a.!ionuf a ].Jh.; ron~un \, iUa ,~t ...irnliu]11, T,. XXXIII., 17 1 T. X' I ," " Q OI u.

- 1 ' , Crenlusnik L, Arheoloska istraiivanja u Brocur str. 135.

U ovoj qrupi keramike najvise je nadeno oboda,trbuha idna lonaca, Nazalost profil niti jedne posu-de u cjelosti nije m,agaolbi ti , rekonstruisan, ali jeipak nadeno dosta profila koji daju rekonstruisatipravi oblik posude. Promjeri oboda lonca krecu sc O ld10 do 1 1 6 em" 5 tim da preovladuju obodi Ionaca 10do 14 em.. Neste su veci prornjeri zdjela ciji vrat itrbuh ne prelaze 'sirin,u razqrnutoq oboda (T. IV, 17......219)~

Obodi lonaca su uqlavnom razqrnuti, vise iIi rna-nje povijeni, Ima ih skoro horizontalno povijenih. saili}ebom za poklopac (T ' IV, 21 15,;'T.. III, 33, 3 1 6 ) . 4 9Obcdi su razvijenog tipa .. Usne oboda su zasjecenerli imaju zlijeb, Tada SU , ,cesto gorn,ji krajevi razude-ni, Kod nekib oboda je usna polukruzna [konkav-na) pa su iqornji idcnji kraj usne nesto izvije-niji (T., III, 2.3" 31),~ Takvi obodi su najcesce jakorazqrnuti. skoro horizontalno polozenip,a irnaju izljeb (T., III, 36). Usne oboda moqu biti ipclukruz-nc. na skoro horizontalno razqrunutorn obodu (T ..III, 36) ~ Vrat je na svimfragmentima lonaca duq inaqlasen, a prema prelazu u ramie i trbuh lonca rpc-stoje dva tipa profilacije : blaq prelaz iz dugog v ra-ta u rame (T,. III." 26-31) i gotovo prelornljeni pre ...laz iz vrata u rame (T~ IV~ 1--9). Ovi druqi lonci suvise trbusasti.50 Karakteristika ave vrste anticke ke-rarnike je U duqom izvijenom vratu (po kame sebitno razlikuje ad kasnije slavenske keramike) i tr-busastom donjern dijelu suda.. Rame je izvijeno, Upredjelu ramena prornjer je veci neqo prornjer obo-da suda. Sva dna posuda su ravna. Vccina ovih dnapripada loncima. Dna su razlicita po debljini i ve-Iicini, ali su istog oblika i 'cest,o na unutarnjoj stra-ni irnaju u sredini duqrnetasto ispupcenje. a okolokoncentricna rebra, sbo je posljedica rnodelacije nabrzom vitlu (T..XIII, 5).51

O,bo,di lonaca cija izb,ocina trb"uhai ramena neprelazi sirinu oboda, su slicni kao i kod trb'usas.tihlonaca (T. IV, 17-.29). 'Vrat i trb'uh su blago zaob-l}eni i padaju prema suzenom dnu. 0\ a"kovi fr.a'9-menti s,u nadenj u Mursi i 'Varazdins!\irn Toplica~Ina. ~2Vra t im nije dUlgaca.k i blag'o prelazi u, raIn,e,koje je pri mod,eliranju, sarno malo na,glaseno, a za-tim rame u, trbuh,. k.oji je n,egldje vise .a negdje ma~njle na'91asen, ali nikada svojom sirinom l1eprelazisirinu vanjskog Tuba oboda,,, Ko,d n,ekih prinl}eraka,donji Idio zida je jako kos i pO'ldvi}en ispo,d najsireg'dijela lanca ..

49- Up,?Tedi analogiJe _kodVikitc~J:1elancic . B., ....~,ril~g istI"aZ.ivanjuanti,ckog TIaseobinskog kompleksa u Varazdlnskun Topbcama .VJesnik ,arheolosk~or drustva seriia Ill, sv'eska VI...VII, Za.."C b 197"-73,', T XI- 1U .re. ........ _ I' .. ' 'v1,,....

50. Uporedi slicne nalaz,e tlod Pintero"ic D~. Bulat M.~ Izvjest~.i. al~heolosklIn ispitiva,njima na _ter'enu 1\.~urse.:. T . . Xl, 3_; VI'"kic.Belancic B.. Gorenc 1 ., Arheoloska IstraZl\anJ3 an tfkna.gkupa]ista u Varaidinskim Toplic.ama., T. X\'I. 6;_'I.: p. Cre'm snik 1 .. No\ra an icka lstrazi\ '3]]'j.a _kod Koni~ca. iTraYniK3. Giasnik Zenl. muzo X. lq~5. SIT. 1 3 / , T. II. 7.2. por,edi. Pintero,,.-it D., Bula~M., .IZ\ii,~staj. ?, ~rheo,!?'~kon1Ispitlvanlu na tercnu MUTse. T . XX IV_ . 4; \ lkic-BelanclcB.1Pril g istraiivan iu antilckog ~,aseobillsko~ komp1cks,~ u V~-raz.dinskim Toplicama. 'jes,nJ.~ _ Arheolosk:og _ muzeJa. serlJfIIII. s\'eska '1l~VIII I Zgb. 1972..73.. T'. XVI I, 7. 17.

35


18/28

Druqi tip koji se srece U ovoj vrsti keramike sublago povijeni obodi sa polukruzncm usnom, a ra-me prelazi blaqo u veci iIi manji trbuh (T'~ IV lO-12) .53

Slijedeci tip su tzv. nerazvijeni obodi. ali teskoje reci da Ii pripadaju zdjelama ili poklopcima (T.,V, 1-11). Neki SU , kosih zidova, na vrhu zaobljenih,

I I

],8 19

~[ ),2 9' ---..- ...._ ,._ __ ... 21zarezani su ih imaju razudenu usnu a neki su sa bla-go povijenim obodom na van..Slicru obodi suna,d,eniu JalZabetu ko,dV'.a.ra,zdin,a.S4 ,

Nadeno je nekoliko primjeraka poklopaca sa du-gmetastim prihvatom na vrhu, ali niti jedan ad njihnije imao obod, taka da se nije mogla izvrsiti pot-puna rekonstrukcija (T. V, 17, 18, 19, 29).. Ovakovipoklopci nadeni su skoro na svim antickim ikasno-antickim lokalitetima u Sleveniji, Hrvatsko], na oba-lama Dunava u Sremu i istocnoj Srbiji, kao iu Ze-covirna kod Prijedora.55

Na jcdnorn primjerku ove domace keramike vid-ljiv je trag odlomljene rucke cdrnah ispod obcda.Kao i na cstalim Iokalitetima iz antick g doba iOV~dje U rnasi kerarnickih nalaza rucki ima vrlo malo.Nadeno ih je sveqa pet primjeraka, ali su sve osim,3 6

jedne, finije fakture, iako su sudeci prema veli,cini' .__ ,pripadale velikim sudovima, ]e1dna drska plripadala .-je sigurno rirnskoj arnfori, Radene su od p r l e l c i s , c e , n e ~zemlje, pjeskovite fakture, dobro modelirane na vi t" , ' . ' "lu i po sredini irnaju zljebove (T. V" 30; T.. X II , ( . " ,12) ..~6 '

t

- ~ {I !- ~ ' ! ! "\&_~ ...._,

1.

,I,,,

"LII'*I.1

II-z --T\ ) ,.- -'

''\ fO

-~-7

Documents

Naše Starine