Necip-Fazıl-Kısakurek-Benim-Gozumde-Menderes

8/2/2019 Necip-Fazl-Ksakurek-Benim-Gozumde-Menderes

1/197

Necip Fazl Ksakrek _ Benim Gzmde MenderesKitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarakgrdmz sitemizdekitm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesineistinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacylaekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartmaekranvebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibiformatlarda, tarayc ve OCR (optikkarakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdekie-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama

gzetilmeksizin, tamamen gnlllkesasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emeisayesinde, grme engelli kitap sevenlerinistifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veyakanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecektmyasalsorumluluklar kullanana aittir.Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.www.kitapsevenler.comweb sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmekve kitap okuma alkanln pekitirmektir.Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleriabalardan ve

yaptklar katklardan tr teekkr ediyoruz.Bilgi paylamakla oalr.

LGL KANUN:5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EKMADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim veedebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksahibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veyanc bir kii tek nsha olarakya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibikurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeriformatlarda oaltlmas veya dn verilmesibu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibirekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz vekullandrlamaz.Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerinbulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir.Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Nemutlu ki, bir grmeengellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduusevinci paylaabilmektm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnztarayp,[email protected] gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.


2/197

Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfenbu aklamalar silmeyiniz.Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaanediniz...Teekkrler.Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.

TRKYE Beyazay Dernei

Necip Fazl Ksakrek _ Benim Gzmde MenderesBENM GZMDE MENDERESNecip Fazl KISAKUREKBENM GZMDEMENDERESb . dyaynlarBENM GZMDE MENDERES / SYAS HATIRATESER49

4Basm / Aralk 1998b. d. yaynlar: 26 Bask: Eko Matbaas / st.b. d. yaynlar Kurucusu: Necip Fazl KsakrekYayn sorumlusu: Suat AkMessese mdr: Emrah KsakrekHer hakk mahfuz ve "b. d. yaynlar"na aittir.b. d. yaynlar, Ankara C. Vilyet Han 10/3 Caalolu - stanbulTelefon:(0212) 5285551-5125922-5110873ISBN 975-8180-43-6

Tarayan: Gkhan Aydner

O ZEYBEKZeybeimi, birka kzan, vurdular; ukurda stne ta doldurdular. Bir de, yakalkarsa diye kurdular...Zeybeim, zeybeim, ne oldu sana?Allah deyip, yle bir dorulsana...Zeybeim, kalkamaz, dirilemez mi? Odas mhrl, girilemez mi? u ters akansular evrilemez mi?Ne gnedek byle gider bu devran?Zeybeim, bir sel ol, bir ol, davran!Kr at zincirlenmi, ufuk sahipsiz... Han kayp, hanc yok, konuk sahipsiz...Ba kede srma koltuk sahipsiz...Kzanlar, drt yandan, hep abandnz!Zeybein kanna ekmek bandnz!Bilemem, susarak lmek mi hner? Lisan ldryor, dil nasl dner? Ondan soniz, uzak, uzak bir fener...ld m? atlarm yine inanmam!Gizliye yanarm, lye yanmam!Zeybek kaybolduysa bunca kayp ne? Tebihi dklm, aranr nine; Balonu yok,alar ocuk haline...Zeybeim, dnyay aldn gtrdn!Bir ldn de, beni binbir ldrdn!Beyni trmk trmk, penelere sor! Mevsim niin lgn, bahelere sor! Sor;ukuru nerde, serelere sor!Ala, bir dinmeyen hasretle ala;Zeybeksiz yollar gzetle, ala!1964BAVEKLLER BOYUNGARECEP PEKER


3/197

Sene 1946... Byk Dou'nun nc yl ve ikinci devresi... rfi daretarafndan kapatlm bulunuyoruz. Sebep, kapamza koyduumuz kocaman birkulak resmi ve stnde bir yaz: Bamzda Kulak stiyoruz!Bu kapak kompozisyonunun zahirdeki mnas, istedii kadar milletin dertlerinidinleyecek bir devlet kulana muhtacz! demek olsun... Halk Partisi etesininba ekvetmep Efendimizin sar olduu malm... Hemen onun sarln

iaretlediimiz hkmne varyorlar ve bizi kapatyorlar... *yi ki, bu kadariyle kaldlar ve beni zindana atmadlar. O gne kadar yedeksubaylm yaparken siyas yaz yazm olmaktan yediim ve Sultan AhmetCezaevinde ucundan grdm bir gnlk hapis mstesna, hapishane nedir, tanmdeilim.Erenkynde, eski bir paadan kalma, byk bir ahap kkte oturmaktaym... 5-6metre geniliinde ve 10-12 metre uzunluunda muhteem bir salon ve etrafnda,yksek tavanlar yaldz nakl, byk byk odalar... Bu salonda, (stil) eyaarasnda, bir ileri, bir geri dolaa-rak, bitmez bir (manej) halinde gidip gelerek halimi dnyorum.Akam yemeim olmasa bile, mkellef bir koltukta ve aaal bir dekor iindezrt bir ato sahibi eda-siyle halimi dnmek bana ok zevkli grnyor.Sanki byle bir dekor iinde dncelere dalmann zemeyecei mesele yoktur. u

farkla ki, ben bu kkte basit bir kiracym; iindeki eya da, eski paadankalma birtakm demirbalardan sonra, annemin Beylerbeyindeki evinden tadmbaba yadigrlarndan ibaret...Eski paadan kalma, erevelerinin yaldzlar dkk, kocaman duvar aynalarnda,mazi, gzlerini imdiki dnyaya yummu bir hayalettir.Kelimenin tam kavramiyle meteliksiz ve mitsizim... Kapatlan Byk Dou'nunAnadolu bayilerinden alaca olan, para para dank onbinlerce liradan onkuru bile tahsil edebilmem imknsz...Henz, Mehmet ve mer isimli biri ikibuuk, br birbuuk yalarnda iki erkekocuk sahibiyim.Byle bir gnde, sabah vakti kapm alnd:

St, dediler! Galiba parasn istemeye geldi! Kapya ktm. St beni ne halde grm olmal ki, hemen: Aman, beyefendi, dedi; sklmaynz, ne zaman olsa verirsiniz!Ve gnlk stn brakp gitti.Salonda, zrt asilzade zevki icab, (kapitone) mor kadife deli bir ngilizkoltuuna gmlm dnrken yine alnan kap:

Postac!...Postac bana bir havale ihbarnamesi uzatp imzam ald. Gelen para 400 lira...Bugnn parasiyle en aa 7-108 bin lira... Ama kimden geldii belli deil... O gn iin byle bir paray banagnderecek hi kimse yok...Hemen postahane yolunu tuttum. Havale kdn kardlar.Bir de ne greyim?Gnderen, Baveklet Hususi Kalem Mdr Fuat Bayramolu... Yni bizzatBavekil...Hibir ey anlamadan paray aldm ve eve dndm. Vaziyeti bana izah edecekzuhurat bekliyorum.Akama doru, evde, ev sahibine ait telefon tt:

Buras Ankara... Nafa Vekili Cevdet Kerim nceday grecekler... Cevdet Kerim nceday, Halk Partisi muhitinden tek tandm ve alkagrdm, incelik bilir insan...

Naslsnz, Necip Fazl Bey, iyi misiniz? ok kr, efendim, siz naslsnz? . , ? Hep iyiyiz! Havalemizi aldnzm?

Aldm ve hibir ey anlayamadm! Bavekil Recep Peker sizinle grmek istiyor. Onda bu alakay ben uyandrdm.Ankara'ya kadar zahmet etmenizi rica ediyorlar. Gnderilen para yol harlnzve masraflarnz iindir. Yarn hemen terifinizi rica ederim. Doru bana,Veklete geliniz! Beraberce gideriz.


4/197

O zamana kadar, yerlerinde belirteceim gibi, Cell Bayar, Refik Saydam veSaraolu kr'den baka hi bir Bavekille, uzaktan yakndan en kk temasmolmamtr. Topyekn ve hepi bir dvann bayran am bulunduuma gre de,C.H.P. serisi iinde hi bir Bavekilden mit sahibi olmama imkn yoktur. Helebunlar arasnda Recep Peker gibi, ruhu, slm nefretinde peklik eken, en sertkabzlk iinde betonlaan bir Bavekilden ne umabilirim, yahut o benden ne

bekleyebilir?11Ben ondan hibir ey mit edemem ama, o benden insan devirmekteki, ahlkyokluundan faydalanma, korkutma veya menfaatlendirme metodiyle bireylerbekleyebilir.Kald ki, o sralarda Demokrat Parti yeni bir kurulu halindedir ve 1946seimlerinde Meclise 60 ksur mebus getirmeyi baarmtr. Benimse bu Partiyebakm, bellibal bir kk zerindeki aacn dallar arasnda ihtilfiddiasnda hazin bir komedya tehisidir. Bu tehis Byk Dou stunlarnaaksettirilmi ve dvalarn kkten ele almakla mkellef mslmanlarn hayalekaplmamalar, (kaka) oyununa gelmemeleri, fakat bundan Halk Partisi lehinebir pay kmasna da yol amamalar iin gerekli iaretler verilmitir.te Recep Peker, bizim bu grmzden faydalanp bir n iin Halk Partisinin

yakasn brakmamz ve hcumlarmz Demokrat Partiye yneltmemizi isteyebilir.Takdir edemez ki, som ve tezatsz bir btn halinde rgleen dnya grmz,bir eliyle yakalad Demokrat Parti kafasn, br eliyle Halk Partisi kafasnkavramak ve onlar birbirine arpmak suretiyle tahrip etmekten baka metodsahibi olamaz.Bu fikirler, mahalle ocuklarnn fledii ddkl balonlar gibi ruhumu germi,Ankaraya vardm.Nafa Vekletinde beni hemen kabul eden nceday yle dedi:

Tren sizi yormu olabilir. Hemen bir otele inip istirahat ediniz! Ben akamadoru sizi otelden alrm; beraberce Baveklete gideriz. imdi telefon edipBeyefendiye vaziyeti bildireyim...Ve yanmda telefonu ap Beyefendi ile grt:

Necip Fazl Bey geldi. Kendisine istirahat etme-12sini ve tarafnzdan ge vakit kabul edilebileceini bildirdim.

Pek gzel, efendim, buyurduunuz saatte huzurunuzda oluruz...Cevdet Kerim gevrek bir kahkaha att: - Harika espri!... Kendisine sylememeizin veriyor musunuz?

Hrmetler ederim!Cevdet Kerim, laubali tebessmn yalnz bana gstererek Recep Peker nezdindebir neyi mutemet ve naz geer adam edasn taknmaya gayret ederken,generalin karsnda gzde bir posta erinden ileriye geemedii hissiniyenmeye alyordu.Harika espriyi izah etti:

Akama kadar iyice hazrlansnlar ve silahlansnlar. diyor, Bavekil...Hesaplama etin olacakm... Size avans veriyor. valyece deil mi?

Tam valyece!.. Eli ve dili bal adama zindan hcresinde verilen avans, tamvalyece!...nceday biraz evvel telefonda att gevrek kahkahay tekrarladktan sonrabirdenbire gzne zoraki bir ciddiyet doldurdu.

Sizden rica ederim, Bavekile kar dikballk etmeyiniz! Onun ne kadardikbal olduunu tasavvur edemezsiniz! Biraz msamahal ve tahammll olmanzbeklerim.Ve beni, tesbit ettiimiz otelden akam saat 6'da almak zere uurlad.Otelde hayalimin gz nne kocaman bir satran tahtas serdim ve karma RecepPeker'i oturttum. Ona, talar hareket ettirmekte en usta ve en imtiyazlhamlele-13ri verdikten sonra bunlara tek tek nasl mukabele edeceimi tasarladm. Adet,grnrde ve gizlide ne kadar ihtimal varsa hemen hepsini dndm; karlklbtn taarruz, mdafaa, ihata ve ric'at yollarn hesapladm ve her davrann


5/197

karsna mukabil bir davranla kmay ve asla (srpriz)e gelmemeyi dikkatealdm.Recep Peker, Halk Partisinde bir nevi (ideolog) roln oynadna gre, elbetteki, benimle bir fikir mcadelesine girmeyi, beni o ynden mat etmeyi, kendisineekmeyi deneyecekti. Bu yol, taraflar hesabna karlkl olarak kmaz sokakt.O halde iki taraf da, ebed bir dmanlk iinde tutunabilecekleri baz anlama

ve badama noktalar bulunup bulunmadn arayacaklard.Bizim iinse, hedef ve taktik gayet basit: Her trl oyalamaca, avutmaca,aldatmaca var; hibir tviz yok...Mevsim icab, havann kararmaya balad saat 6 da, nceday ile yanyana,imdiki Maliye Bakanl binasnn merkez ksmnda bulunan Bavekletdairesindeyiz. Kapda jandarma ve polisler yanmdaki Vekil Beyefendiyiselmlyor ve biz terifat merdiveni biimindeki mermer basamaklardan ar arkyoruz.Recep Peker'in makam odasna girer girmez hesaba katlmas imknsz bir(srpriz)le karlatm.Elektrikleri yaklmam, alacakaranlk, eyasnn bir trl dolduramad,barhane gibi bir oda... Yalnz, sol taraftaki byk yaz masasnn sol yannda,maskeli, projektrvri korkun bir abajurdan ejderha dili eklinde bir k

fkryor. 500 veya 1000 mumluk abajur, masann orta tarafna, Recep Peker'lekar karya oturulmak zere yerletirilmi bir sandalyeye doru, hafifarptlm... yle ki, bu sandalyeye oturtulacak insan, ameliyat masasnda birhasta gibi k dairesinin iinde ve btn14gzler zerindeyken, o, hibir ey grmemeye, farketme-meye mahkmdur.Recep Peker tepeden bakan bir tavrla elimi skp, oturmam iin mahut sandalyeyigsterir gstermez hemen (mizansen)in farkna vardm. skemleye geip beallm klie szlerden sonra, gayet pikin, elimi uzatp abajuru kavradm vebu defa onun yzne doru evirdim.Recep Peker zahmetli bir srtla gld.

Ik aramzda olsun!.Dedi ve abajuru, masay aydnlatacak biimde her zamanki duruuna getirdi.nceday arkalarda ve karanlkta kalm, adet ufuklara kamtr. Vazifesininbittiini anlatan ve herhangi bir bahse karmaya niyetli olmadn gsterenbir hal iindedir.Recep Peker hibir (kreendo) oyununa lzum grmeden, birdenbire ve en tizperdeden kn yapt:

O, Byk Dou ismi nedir yle? O ne yaln gurur ve azamet ifadesi!... Sizzlediiniz inklb, slmiyetle, bildiimiz mslmanlarla m yapacaksnz?Sustum. Devam etti:

Mecmuanzda Sr adl bir piyes tefrikasna baladnz. Bu, apak, milletikanl ihtille tevik, tahrik eseridir. Ve siz bakn o savc beylerin haline ki,kulaklar patlatrcasna ykseltilen bu sesi duymamlardr. rfi ? dariyiuyandrdk. Yaknda hesap verirsiniz. krediniz ki, muhakemeniz tevkifsizgrlecektir.Ak bir ihtar!...Demek istiyordu ki, Recep Peker:

Eer bu odadan menf bir neticeyle ayrlacak15olursanz, stanbul'a ayak basar basmaz tutuklanmanz iten deildir.Arkasn duvara doru koltuuna yaslad, gbeini iirdi ve bir hayret tavrtaknd:

Siz ha, Bir Adam Yaratmak piyesini yazan siz!.. Ben o piyesi iki defaseyrettim. Siz imdi etik pabulu, stnden kandil ya kokusu gelen birsoftadan farkszsnz!Her ey anlalmt. Marur bir hamakat iinde ifte kavrulmu gibi kaskatbnyesini aa vuran Recep Peker btn kprleri atyordu. Zaten bizce muhalbir anlama bahsinde kendi tarafndan da btn yollar kesiyor ve ilk hamleolarak karmza btn dehet vastalariyle rejim ve hkmeti karyordu.Dilinin altnda komikle-en bir mna vard:

Ya bizden olursun, yahut bana gelecekleri grrsn!...


6/197

Hemen ayaa kalktm: Beyefendi, dedim; devletin bunca ykn eken omuzlarnzdan, msaadenizlekendi sinek ykm eksilteyim ve zamannza kymayaym! Davetinize geldim, fakatsizi bu mitsiz halde greceimi ve bana emir subaynza su yneltircesinehitap edeceinizi hesaba katamadm. Bu yoldan hibir yere varamayz.Msaadenizle...

Ayaa kalkt ve en sert kumanda toniyle haykrd: Ltfedin, oturun! Hayvan herif, otur!Demekten farksz bir ton... Hayretle oturdum. Hep o konutu.Belki bir saat, birbuuk saat, benim sanat kabiliyetimden, iirlerimden, tiyatroeserlerimden bahsedip btn gzel renk ve izgilerin vitrini demek olan bir balomisali16zerinde durdu, yaptklar inklb bu vitrine benzetti ve hayretle doruldu:

Nasl olur da byle bir Necip Fazl bu baloya etik pabula girer ve en gzelrenkler ve izgiler vitrinini baltayla krmaya kalkar?Peinden, hi beklenmedik anda ekmecesini ekip iinden, Merkez Bankasnnbandajiyle sarl bir deste binlik kard ve masaya koydu.

Binliklerin destesinden gzme ilk arpan ekil, ekavetmeb Efendimizinbanknotlara yerletirilen ceberti surat...Hayret ve dehet!!!Recep Peker, ekmeceden kard 100 bin liralk desteye yumruunu dayam,mrldand:

Her eye ramen size bir yardmda bulunmak isterim. Bu parayla gnlkgazeteye de gidebilirsiniz... Karlnda sizden bekleyeceim, dvanzndnda ve ona aykr bir ey deildir. Demokrat Partinin aleyhinde olduunuzubiliyorum. Bir n iin bizi unutup onlarla uramanz tavsiye edeceim. Bir de,din ballnz bizi harekete zorlayacak derecede aa.vurmamanz, birazpeelemeniz gerekiyor. Yoksa, Hilmi Uran'n bana dedii gibi, sizin samimi birinan, sabit bir prensip ve deimez bir mezhep sahibi olduunuzdan ve satnalnmas imkansz bir vicdan tadnzdan phemiz yoktur.Recep Peker bunlar sylerken ben trnaklarma bakyordum. Bana yle gelmitiki, yzm yle dursun, trnaklarm bile kazmtr.Bu zat, etrafndakilerin daima bir para kemik bekleyen, bir para kemiklegayesine eren kpek mizalarndan elde edilmi bir alkanlk yznden banamenfaat teklif ederken, insanlar ve tipler arasnda fark gzetmeye-17cek derecede kaba olabilir miydi? Dpedz insan bu kadar kaba olabilir miydi?Olabilirmi...Biraz evvel bana balo ve vitrin misalini veren, benden (estetik-gzellik ilminebal) idrak bekleyen, bende bir (estet-gzellik ilmi mtehasss) gren vekendince beni bu bakmdan slmiyete yaktrmayan adam, imdi bana menfaatteklif ederken, hibir hayvann diisini visale davetinde demeyecei canhrabarbarla yuvarlanyordu.Bu hal bana hayszln son mertebesi grnd ve azmdan ihtiyatszca ukelimeler dkld:

Ben size ne yaptm, ne trl mit verdim ki, bana bu tekliftebulunabiliyorsunuz?Adet muhatabm grmemezlikten geliyor, hicapszlk mesuliyetini zerimealyor, mesuliyetin bende olmak gerektiini vehmediyor ve kendimi kurtarmayaalyordum.Recep Peker (mistik-srri) inceliklerden uzak, daima kaba ve hendes zeksnaramen vaziyetteki deheti kavrad ve bahsi ayn kabalkla kapamaya, mhrlemeyedavrand:

Madem ki, mukabeleniz budur; yleyse sizi btn icra kuvvetlerimizle,polisimiz, jandarmamz, ordumuz, her eyimizle tevkif etmek......Sonra eliyle dur iareti verip devam etti:

Yani durdurmak msaadesini bize veriyorsunuz demektir!Hayszlk irretlie dnyor, oradan hakaret ihtiyacna evriliyor ve en nobranbir tehdit, zavall bir istihza ambalaj iinde yzme arplyordu.


7/197

18Ayaa kalktm zaman, rie yapyorsun?gibilerden Cevdet Kerim'i yanmdabuldum.Recep Peker susuyor ve artk ltfedip otur-mamdan bir ey kmayacananlama benziyor.Husus kalemden tek bama karken, u anda D leri Bakanlnda yksek bir

makam sahibi olduunu sandm Fuat Bayramolu, Bavekilinin emriyle yolparasn gnderdii bu garip adama uzun uzun bakt ve onun veda szne mukabeleetti:

Gle gle...Hdisenin filiyle ahidinden ikisi de u anda toprak altnda...Bu bakmdan benim, btn bu sahneleri uydurmu olmadm neyle sabit?Vesika apnda birka karineye sahibim:1947'de alan hapishane hayatmda bir mnasebetle hdiseyi hkimlere ifaetmeye davranm ve bu szler sadet dndadr, zapta da geirilemez mukabele-siyle karlamtm. Ben de, szlerimin kesilmesini mdafaa hakkma engel olmasayacam bildirmi ve her eyi anlatmtm. Hdise, gizli celseye ramen bazgazetelere szm, fakat Recep Peker'den en kk tekzip ve yalanclk ithamgelmemiti.

Bir mddet sonra, Demokrat Parti iktidar zamannda, Maarif Vekili Tevfik leri,bana Menderes tarafndan vakann tesbit ettirilmi ve doruluunun renilmiolduunu syledi.Onlar da imdi mezarda... Fakat mutlak ahit Allah, Hayy ve Kayyum...Bu arada en gzel tecelli u ki, hasta Recep Peker'i bir mddet daha sonra velmnden biraz nce, erimi,19solmu-snm, bitmi bir halde Konyalda yemek yerken grdm ve derhal yannagidip elini sktm:

Beyefendi, dedim; Baveklette aramzda geenler, mahkemede sylendii, bazimlarla gazetelerde aksettirildii ve kulaktan kulaa yayld halde onlaryalanlamaya kalkmadnz! ktidar mevkiinde gsterdiiniz bu asaletten, imdi,dk olduunuz u srada sizi tebrik etmek isterim!lerinde, gaz tkenmi, yalnz fitilleri yanmakta birer idare lmbas ttthissini veren fersiz gzlerini zerime dikti ve her zamanki ac izgilerinigarip bir ekilde tatllatrc bir tebessmle:

Necip Fazl, dedi; biz sylediini inkr edenlerden, tkrdn yalayanlardandeiliz! Bylelerini bizde arama!Demokrat Parti kadrosunu ve Adnan Menderes'i kasdediyor ve bir trlanlayamyordu ki, benim Demokrat Partiye aleyhtarlm, onu sadece Halk Partisifideliinde yetitirilmi ve ezbere bir demokrasi asiyle deitirilmeyeallm, ayn famileye bal ayr bir nebat bilmekten geliyor ve AdnanMenderes'e yneliimiz de, Partisi iinde bir inklp telkin etmek gayesindendouyordu.yleyse benim, Halk Partisine 100 vurmadan Demokrat Partiye 1 vurmama imkndnlebilir miydi? Recep Peker, bu incelii nasl olup da dnememi veBaveklette, tek bana Demokrat Partiyi hedef tutmak teklifinde naslbulunabilmiti?nk, benim esasta muvazaa tehisime ramen kendisiyle bu Parti arasnda hibirmuvazaa yoktu; Recep Peker, kendi folluunun yumurtasndan kma bu melezcivcivi gagalayp ldrmekten baka emel sahibi deildi,20benim de byle bir emel yolunda kullanlabileceimi ummutu.Namtenahi budala ve kaba olmasna ramen metodu erkekeydi ve ite akasylyordu:

Biz tkrdn yalayanlardan deiliz!O, kapkara nasipsiz, fakat mert kalabilmi bir insan...REFK SAYDAMBahsi, mnas ve rol btn eserimize yaygn ve onun iin tek ve basit birblmn iinde erevelenmesi imknsz olan Cell Bayar' ileride ve bahis bahismuhasebe etmek zere ayr tutacak olursak, temas sahibi bulunduum iki Bavekilkalyor: Refik Saydam ve kr Saraolu...


8/197

Refik Saydam, nn'nn meccani olarak Cumhurbakanlna konduktan sonrazebunk bir tarzda istifaya davet ettii Cell Bayar'a halef, sadk bir Millief bendesi... Bu bakmdan, fazla hibir ey bilmeksizin, sadece hissimle onamenfi gzle bakyordum.O gne kadar Cell Bayar'a ballm ise, ileri derecelerine ykseldiim Bankasnda, onun Umumi Mdrl srasnda balyor ve ben, yine onun, hem Banka

devresinde ve hem ktisat Vekilliinde, baz himaye ve sahabetlerine mevzutekil etmi bulunuyordum. Onun, btn etrafna kar aa ve koruyucu tavr,bende de hiss bir noktaya hitap etmi ve bir Cell Bayar benimseyiine yolamt. Evet, o gne kadar ben, Cell Bayar' meslek saha dnda ruhunun iyapsiyle tanmyor ve sadece her tavrndan efendilik ve insanlk akan birdevlet21recl biliyorken, o da beni, nihayet bir air, dnya gr mehul bir sanatkrve iyi bir banka memuru biliyor ve bu bakmlardan himayeye lyk gryordu.kimizin de birbirimizi tam anlamamz, onun Demokrat Partiyi kurmas ve benimByk Dou'yu karmamla oldu ve ancak 1946'dan sonradr ki, bendeki hiss CellBayar yaknl, fikr bir uzaklkla silinip gitti ve hele 1952'den 1960'a kadarmthi ve dikenli bir yabancla, aykrla evrildi. leride ve safha safha

hikyesini greceiniz bu hli, Cell Bayar'n nn tarafndan tekmelendiiandaki scak duygularma irca edecek olursanz, Refik Saydam'a ne (antipatik)nazarla baktm anlarsnz.Fakat Milli ef in sadk bendesi bilinen zat, Cell Bayar'dan teslim aldhkmet reislii makamndan yle bir lf etti ki, bunu Cell Bayar, eermakamnda tutulmu olsayd belki syleyemezdi: Bu memlekette (A)dan (Z)ye kadar her eyi dzeltmek, yeniden ele almaklzmdr!Bu sz, nn'nn de devaml olarak hkmet reisi bulunduu 15 yllk birinciHalk Partisi devrini, onu takip eden son 3 seneyle beraber topkekn suluyor veo gnedek gsterilememi ve 1945'e kadar gsterilemeyecek bir cesaret, birvicdan ahlan, bir nefs muhasebesi belirtiyordu.arm, kalmtk.Dudaklarmzdan u kelimeler dklmt:

Bu adamda i var!Ama, bir Bavekil azndan kan bu szler, btn rejim simsarlarna korkun biri gcklamas verdii halde Milli efe hi dokunmam veya bizzat kendisitarafndan muayyen bir rtme maksadiyle syletilmi olmal ki, Refik Saydam'akimse el ve dil uzatamad; ve bu22k da Halk Partisi bnyesinde yeni bir tezat yaras olarak iledi, durdu.O aralk, Basn-Yayn Tekilt Baveklete bal bir Umumi Mdrlktr vebanda, sonralar byk eli sfatyle D lerine geen ve en sonra daBakanla kadar ykselmi olan Selim Sarper vardr. Basn da, ite bu kanaldanverilen gnlk emirlerle idare edilmektedir:

unu yaz, bunu yazma! Filn haberi koyma, falan haberi fiman biimde koy! Sakn din mevzuuna gireyim deme!O zamanlar stanbul'da bir yksek tahsil ubesinde hocalk etmekte ve bir gnlkgazetede, byk yanklar koparan erevelerimi balatm bulunmaktaym...Yava yava kabarmaya, kprmeye yz tutan ahlk - iktisad kmzden ilhamalm olarak da Para piyesini yazm bulunuyorum. Fakat eserimi hkmete kabulettirmek ve temsil iznini alabilmek bir mesele...Ankara'ya gittim ve alkal makamlar arasnda mekik dokumaya koyuldum.Eser, mcerred, (sembolik) ve mehul bir memlekette geer kaydn tadhalde Trkiye'yi ima ettii anlayiyle reddedilmek zere.Basn - Yayn Umum Mdrn ziyarete ve sanata reva grlen bu kelepelimuameleden ona azma geleni sylemeye gittim.Hususi Kalemde oturuyorum. Basn - Yayn gardiyan, keyfi olunca beni yannaaracak, ltfen kabul edecek... Belki de hemen kabul edilmek, gardiyanlkanna aykr decei iin bekletiliyorum.23


9/197

Bir iki saat bekledim. Saat, 12'ye 10 var... Birden koridor tarafnda tellbir hareket belirten sesler... Hususi Kalem Mdr kulak kesildi:

nemli biri geldi galiba beyefendiyi ziyarete... Kap ald.Bir hademe:

Bavekil geldiler! Beyefendinin yanndalar! Husus Kalemde bir toparlanma...Bekleyenler ekilmek zere ayakta...

Mdr bana dnd: Bu vaziyette grebileceinizi sanmyorum. Ben de sanmyorum!Ve gitmek zere dorulduum n, Umum Mdr odasyle aramzdaki kapnn ieridenbirdenbire aldn grdm. Kapda ve bir terifat edasiyle Umum Mdr...Derin ve saygl bir (reverans) iinde bana ierisini gsteriyor:

Buyursunlar, Necip Fazl Beyefendi!eride ve Umum Mdrn masasnda Bavekil Refik Saydam...Ayaa kalkt ve zami derecede iltifatkr, takdirkr bir tavrla elini uzatt.Karsndaki koltua oturmam iaret etti. Selim Sarper, Bavekilin benimlehusus konumak istediini sezmi olmal ki, husus kalem tarafndan szlpgitti.Bavekil, yz scak bir (sempati) ifadesiyle mhrl, sze balad:

Umum Mdrden ieride beklemekte olduunuzu rendim ve hemen terifinizirica ettim. Ben her gn yazlarnz okumadan edemem... Neye birka gndryazmyorsunuz?

ltifatnza teekkrler ederim. Birka gndr24Ankara'da ve dertli iler peinde olduum iin yazamyorum.

Neymi o dertli iler?Bavekile piyesimi kabul ettirmekte rastladm anlayszlklar ve bunun iinSelim Sarper'i grmee geldiimi anlattm.

Onu dnmeyin artk, dedi; vaktiniz msaitse biraz sohbet edelim... Benkaleminize hayranm.Hayret!... CHP fabrikas mamullerinden, bu tipte, takdir ettii muharriri hergn okuyan, mcerret bir fikir ve san'at alkas besleyen, Bavekil azametiiinde ferd tahassslerim kaybetmemi olan bir insan hayal edemezdim.Refik Saydam, yemek vaktini geciktirdii ve a brakt zr ile beni bir buuksaat alkoydu. Bir ok itima ve iktisad mesele, bilhassa o sralarda patlakveren kmr meselesi zerinde konuturdu; birka sene evvel Bankas mfettiiolarak teftiine memur edildiim bir kmr havzas mnasebetiyle bu maddenindnyada ve memleketimizdeki vaziyetini benden uzun uzadya dinledi ve son hkmmkendisinin aleyhinde olduu halde, son derece olgun bir iyi niyet tavrn aslabozmad.Hkm:

Buhran, Cell Bayar zamanndaki direk stoklarnn, gerisini getirmedenkullanlmas, ii skntsna bir are bulunamamas ve (transpor) nakliyekargaalna dlmesi yznden domutur. Zaten kmr, asl cevher kymetindensonra bu unsura baldr: Direk, ii ve (transpor)... Cevher bizde sustnde ve zengin, mntka ormanlk ve direkten yana emin, iinin her suretletemini kolay, nakliye iinin de felce uratlmamas pekl mmkn... Byleyken,denizalt u kadar metreden istihsal: ? ?25edilen, direi de binlerce kilometre mesafeden getirtilen yabanc memleketmadenlerinde bu (karambol) hali grlmezken bizdeki manzaray cinnet apnda birkaytszla balamaktan baka are yoktur. Cevab u oldu:

Pek doru, ilm ve tam isabetli bir tehis zerindesiniz. Ben, tek bama,btn arklar birbirine girmi, birbirini yiyen bu memlekette ne yapabilirim?Hayret ki, hayret!... Nefs muhasebesi denilen o . ulv kaliteye malik birbavekil gryordum!Refik Saydamla daha birok memleket meselesini grtk. Kaplumbaa surat gibiderin izgilerle oyuk oyuk yz, ben konuurken bir dikkat dm eklinegiriyor, her fikri kavrayan, kuatan, len ve deerlendiren bir edabelirtiyordu. Malm bavekiller serisi iinde bu zat, kendi dnda bir hakikat


10/197

bulunabileceini kabul etmi, o yaln ve kaba hkmet efesi gururundansyrlm, fikir merakls ve vicdan murakabesi heveslisi bir adam... Cumhuriyetdevresi mamultndan, kafalar ve ruhlar dondurulmu, gbekleri burunlarndanbir kar ileride yryen tipler arasnda da yapayalnz ve bedbaht.... Bubakmdan Shhat Vekilliinde kendini belli edemeyen Refik Saydam, o gne kadargelen rneklere zt olarak, Bavekilliinde bir yeni adam istidadndan haber

vermekte, fakat yine anlalamamakta... Cumhuriyet Bavekillii kisvesinde ylebir yeni adam ki, o gn 18 yanda bulunan Cumhuriyet boyunca olanlardanhibirini benimseyememekte, rejimden, inklptan, undan bundan bir tesellidevirememekte, feci bir ruh ve ahlk sukutuna yol aldn grmemezlikedememekte ve (A)dan (Z)ye kadar her eyi bozuk iln etmekten kanamamaktadr.26Kendisiyle geirdiim birbuuk saat, bana onun bu mahrem tarafn gstermeyeyetti.Lf arasnda gayet nazik bir noktaya da dokunmutu:

Sizin iin Cell Bayar'n yakn diyorlar; yle mi?Refik Saydam'n Cell Bayar'a halef olduu ve aralarnda bir istirkap duygusubulunmak gerektii malum... Cevap verdim:

Cell Bayar' Bankas Umumi Mdrl zamanndan tanrm. Maiyetinde

altm ve Bankaya verdii havann takdirkr oldum. Aa ve sahabetkr tavrnda beenirim. Fakat kendisiyle fikr mnasebet ve ruh yaknlk noktasndanderinliine bir temas ve alkam olmad. Cell Bayar benim gzmde, u na kadarnfuz frsatn bulamadm ruhunun temel yaps mstesna, d grnylegerek bir beyefendidir.Glmsedi:

yledir!Refik Saydam beni mbalal ve alkal tavryla uurlad ve kapda dedi ki:

Ankaraya yolunuz dtke bana urayn. Sohbet ve fikirlerinizden zevkaldm ve almakta devam edeceimi biliniz!Aradan ok zaman gememiti ki, erevelerimi yazdm Son Telgrafgazetisinin mebus sahibinden byk bir saadet edasiyle mjdeledii u haberialdm:

Tebrik ederim, mebus oluyorsun! Refik Saydam, ak mebusluklardan birineseni namzet gstermi... Dn Mecliste haber aldm. Yzde yz emin...Afalladm.Nefsimin eker gibi davranp ruhumun iddetle it-27tii bir olu kmt karma... Ben, nn devrinin Halk Partisi mebusu;olacak ey miydi bu?Fakat hibir ey olmad...Sonradan haber aldm ki, nn kendisine takdim edilen namzet listesinden ismimikrmz bir kalemle izmi... nn, 1936 ylnn Aa mecmuasiyle, 1939' dansonra iki gazetedeki erevelerimin yava yava belirtmeye balad slmehremi tanyor ve gayet tabii olarak beni kendine balayamyordu. Bylece birgaflet annda bo bulunup Halk partisi mebusu olmak gibi bir felketten Allahbeni korumutu.Ayn tehlikeyi, 1947 seimlerinde, C.H.P. Genel Sekreteri Memduh evket Esendaltarafndan namzet gsterilerek yaadm. Yine ismim izildi ve Memduh evket banayle dedi:

Eer isimsiz ve cisimsiz biri olsaydn kabul edilmitin. Fakat bellibal birmnada sivrilmi olmann cezas bu... Beni reddettiler... Anla!Refik Saydamla Memduh evket gibi, dilediklerini mebus yapmaya muktedir ikiadamn kendi kendilerine hakknda gsterdikleri bu tavassutun nn engelinearpmasndan, sonralar hamd zerine hamdettim. Belki de kendimi koruma uurunamalik olamayacam bir anda, ge karcasna uuruma yuvarlanmaktan benihfzeden Allah..Refik Saydam'n btn Cumhuriyet inalarn devirici bu Yeni Bavekil tavrnbelirtisinden ksa bir zaman sonra garip bir ekilde l bazlarnca normaldeildir.28SARAOLU


11/197

Varlk vergisi mnasebetiyle gazete bamuharrirlerini Ankaraya ard zamantandm onu. stanbul gazetecilerinin en tesirli sanlanlarn, Trk Ocabinasnn saraylardan aktarma veya apartma yaldzl eya ile ssl birsalonunda, kocaman bir masa etrafnda toplam, herkesin nne byke birerbloknot ve birer kurunkalem koydurmu, konuuyordu:

Beyler! Yaknda varlk vergisi kanununu karyoruz. Bu dnya hercmercinde,

milletlerin lm- dirim ahlaniyle topyekn kudretlerini terazi kefesineattklar byk imtihan devresinde nefsimizi koruyabilmek iin baka aremizyoktur. Eer halis Trk unsurlar dnda baz snflara daha ar yklerbinecek olursa bunu tabii saymak gerekir. Asrlardr bu topraklardan veTrklerin srtndan devirdikleri menfaatlerden bir ksmn iade etsinler. imdisizden ricam, mill hazine adna giritiimiz bu davaya aykr bir seskarmamanz, onu tutmasanz bile ktlememenizdir.Ve buna benzer lflar...Saraolu'nun zenginlere musallat ve fakirlere yardmc bir akrlca edasylahakka yaklatrmak istedii bu hareket hakikatte korkun ve misli grlmemi birgasp iinden baka bir ey deildi ve Trkiye'deki aznlklara pln prtntopla ve snrlarmzdan dar k! demek mmknd de hibir mezhep ve usulesmaz bu resm hrszlk ekli kaabil saylamazd.

Kepenk yacs bir yahudiyi ya tccar diye kaydedip yzbinlerce liraya, parayalamaynca da Akalede ta krmaya mahkum eden misale kadar Varlk Vergisitatbiklerindeki destanlk zulmler anlatlmaya demez. 29stanbul'un kodaman gazeteci ve muharrirleri, nlerine izgi ve resimkaraladlar ve Bavekile yneltilebilecek hi bir fikir bulamadlar. Bense buoldu-bitti karsnda gazetecilerle beraber hkmet temsilcilerine top-yeknibret gzyle bakp faydasz klar yersiz bulmann skunetiyle susmaktanbaka bir ey yapamadm.Ayn akam Bavekilin Karpi lokantasnda verdii ziyafette ahit olduum, tam4 saat mddetle hibir vatan meselesine temas etmeden sadece greten, bir takmbayann aas (espiri)lerden dem vuran bir Babakanla, onu zevk iindedinleyen ve hibir ciddi meseleye yanamayan szde kalem sahipleri...Bir bavekil, Nasrettin Hoca'nn, bindii eee yk dsn diye heybesiniomuzuna alndaki ince hikmete e, millet yknden indiremese bile o ykomuzlamak borcundayken bu zat stelik kendi ykn bir sinek gibi heybeninzerine konduran cesur bir iin mi yok; aldrma ge! politikacsyd vebilhassa slm dmanlnda en kuduz cesaretin sahibi..Devrinde, gazetelere iki ayl mahrem iaretiyle Allah ve ahlktan bahsetmekyasaktr! eklindeki tamim onun imzasn tar. Byk Douyu Vekiller Heyetikarariyle ilk defa kapattran ve beni Eridir dalarnda hocalm dolaysiyleyarm kalm ikinci askerliimi tamamlamaya gnderen de odur.Aradan 15 yl kadar getikten sonra D.P. iktidarnn hakimiyet ve itibarnkaybetmeye balad gnlerde lm yatana dm olan kr Saraolu'nunbandan geenleri ve zevcem Neslihana syledii szleri tarihi bir kymetifadesiyle bildirmem lzm:Zevcem, Saraolu'nun kars Saadet Hanmn akrabasndandr. Kocasnn arhasta olduunu duyunca30slm terbiye icab Saadet Hanm ziyarete gidiyor ve bu arada hastann yattodaya girip gemi olsun! demek zorunda kalyor. Mthi straplarla kvranankr Saraolu, o haliyle zevceme beni soruyor ve hapiste olduum ve sabrgstermeye altm cevabn alnca yle diyor:

Biliyorum! Demokrat Parti devrindeki hapislerinin ncye ve iki ylavardn da biliyorum! Bizim devrimizde birka aydan fazla hapiste kalmad vehasta-hanelerde idare edildi. Bir sr takibattan da beraet ettirildi. Maksatona gadretmek deil, gzda vermekti. imdi grsn, Bavekilini bu kadartuttuu rejimin ona yaptn!...Vakay bana anlatan zevcem szlerini yle bitirmiti:

Bu szne cevap vermedim. Sonradan karsndan rendiime gre feci ekildecan vermi... Koridorlarda koarak ve Allah diye bara bara banduvarlara arparak...


12/197

Vcudunu tayamayacak kadar zayf dtkten ve yastktan dorulamayacak haldeyataa mhlandktan sonra ektii strabn iddetiyle koridorlara frlaypAllah ismini haykrarak ban duvarlara arpa arpa len kr Saraolu'nunbu manzarasnda, slm dmanlarnn can veri tarzlarna ait mthi bir ibretdersi..'Kendisinden sonra Recep Peker, bir gn Meclis'te komnizmi nleyebilmek iin

slmiyeti kuvvetlendirmekten baka are yoktur! diyen bir mebusa kar krsyekp: Krmz zehiri yeil zehirle tedavi edemeyiz! Derken gazetelere mahrem birtamim gnderipAllah kelimesini yasaklayacak derecede mecnun bir31kfr buhranna dmemiti. Recep Peker'inki, dpedz, yaln ve kendince aklbir kfrd: Saraolu'nunkiyse kendinden gemi kuduz ve kendi kendini sranbir ekil..nn devresinin slm dmanlnda birbirine ta kartan ekfer Bavekilleriarasnda bir ikisinden sonra ve o devrenin son Bavekili olarak gelen birivardr ki, Allah demeyi bile sulayc ve bugn hl yrrlkteki mehur163'nc madde onun hediyesidir; ve bu adam' stelik din eitimi kaynandan

gelmekle ve szde din eserleriyle hret yapm bulunmakta..Saraolu'nun en di ve hain istihzalara kadar varan kfrne bizzat ahit vemuhatap olduum yle bir temasm oldu kendisiyle:Halk Partisi, bellibal bir zaman blm iinde yaynlanm tiyatro eserleriarasnda bir msabaka am ve derece kazanacaklar iin byk mkfatlarkoymutu. Msabaka umum ve muayyen seneler aras vcuda getirilmi btneserlere amil olduu iin benim bu zaman sresi iinde neredilmi bulunanSabr Ta adl piyesimi de iine alyordu.Memleketin hemen btn tiyatro selhiyetlerinden kurulu jri heyeti ittifaklabirincilii benim eserime veriyor...Grdn m sen- imdi ii? CHP kasasndan kacak bir mkfat byle bir CHPdman gericiye nasl verilir?Takdir etmiyorlar ki, asl ellerine byle bir frsat getii iin memnunolmaldrlar. Mkfat vermekle, mcerret bir san'at bahsinde politikann tesirialtnda kalmadklarn gstermi olacaklar ve her eyden nce benim32kabul etmemem gereken bir menfaate kar dmanlarn imtihan frsatnaereceklerdir.Fakat nerede hoyrat ve nobran CHP kafasnda bu incelik?..nn benim birinci seiliimi kabul etmiyor ve neticenin deitirilmesi iinemri basyor. Jri ise byle Firaunvri bir ferman kabul etmiyor ve u cevabveriyor:

Birinci Necip Fazl'dr. Eer onun ayn artlar iinde ikinci ve nc eseriolsayd. kinci ve nc dereceler de onun olacakt Biz siyas deerlendirmeyedeil, san'at kymetini tyine memuruz. Kararmz karardr.Bunun zerine, hdiseleri fermanlara uydurmakla mkellef yardaklar knaskna bir tedbir buluyorlar. Eserimin intiar ettii seneyi, artlardakibalang yl iinde bulunduu halde, kurbaalara kahkaha attracak bir mantkgzbaclna kalkarak, balangc ondan sonraki yl kabul etmek suretiylemsabaka d sayyorlar ve bylece mzklklarn en disine dyorlar..Birinciliim radyoyla iln edilmi ve btn memleket neticeyi renmitir.Mkfat klcmn hakk olarak kabul edip etmemekte henz tereddtlym; dnendolaplar ve nn'nn Firaunvri fermanndan ve aranan mzklk formllerindende haberli deilim.Ankara'ya gidiyor ve hayretler, dehetler iinde vaziyeti reniyorum. HalkPartisinin ilk Meclis binasndaki temsilcileri Milli eflerinin zorlamaszerine aldklar bu karardan, yzme bakamayacak ve gzlerini hep yere dikipkonuacak kadar mahcup..O srada kr Saraolu Genel Bakan Yardmcl odasnda.. Beni rica ettiinisylyorlar.. Odasna gi-' 33


13/197

rerken le ezan okunmaktadr. Beni ikindi vaktine kadar yannda alkoyuyor veHalk Partisinin yapt bir nevi dolandrclk marifetine hi yanamadanbenimle din meselelerini konuuyor. Her cevap veriimde de ban hayretlesallayarak Nasl olur; senin gibi bir adam nasl mslman olur? gibilerden birtavr alyor. Nihayet ikindi ezan okunurken ayaa kalkp izin istiyorum. Benikapya kadar gtrp eli tokmakta ve gzlnn altndaki gzleri istihza ile

prldamakta soruyor: Namaz da klar msnz? Elbette!.. Her zerremle bal olduum ibadet. stihzas apak bir ekilalyor:

Af dilerim; size le namaznz karttm. Ben de u cevab veriyorum: stifar ederim, alarm, kaza ederim; umarm ki Allah affeder. Fakat sizinkigibi mhrlenmi bir kalbi amaya almamdaki ecr her halde byk olsa gerek..te ekavetmeb Efendimizin devrinde temasm olmu Bavekiller boyuncamanzara!.34DEMOKRAT PART VE BENBALANGILARIMIZDemokrat Partinin, doumuna tekaddm edici ilk safhas, ana rahmindeki ilk

kmldan ve sanclar erceveleyen 1945 yldr. .Bu safhada Cell Bayar tam mnasyle nn menkbu (atlm) olarak, Kzlaytaraflarnda, basit bir apartmanda oturmaktadr.Kendisini bu devrede ilk ziyaretim, henz ortada parti lafnn bile olmad birka mevsim ncesine rastlar.Cell Bayar'n evine doru yrrken kendimi, kendi safhalarm dnyorum:1930 dan 1938'e, onun Bankas Umumi Mdr bulunduu zamandan ktisatVekillii ve sonra Bavekilliine kadar bu bankada kalm ve mfettilik gibiileri bir dereceye ermi bulunuyorum.1936'da ktisat Vekili Cell Bayar'a bavurarak edeb bir mecmua karmakistediimi sylyor ve alkasn istiyorum.Bir gn, ankaya taraflarndaki kknde Cell Bayar, sanda Bankas UmumiMdr Muammer37Eri, solunda Smerbank Umumi Mdr Nurullah Smer, karsnda da ben, geneldirektrlere emir veriyor:

Necip Fazl Bey edeb bir mecmua karacak... Her biriniz, bankanzn ilmolarak kendisine 800'er lira dersiniz. Her halde 1600 (bugnn parasiyle 50bin) lira kfi gelir.Bylece, 3000 bask zerinden tek nshasnn 100 liraya mal olduu devirde(bugn 3 bin lira), san'at plnnda ilk dva hamlem olan Aamecmuasn, Bankasndaki memuriyetime halel gelmeden, Cell Bayar sayesinde karyorum.Fakat mecmua satmyor, spanya'daki hayali atolarmz kt fenerler gibiyanyor ve ben mecmuay kapayp bankadan (aktif) bir hizmet istiyorum. Benievvel mfetti muavini, sonra da mfetti yapyorlar...1936 ylnda Atatrk'n yaknlar, yeni bir Mill Mar sevdasna dmtr.Mehmed Akif merhumun stikll Mar yetersiz grlmekte ve yerine Trk' yepyenibir gaye ve hamle iinde gsterecek bir eser aranmaktadr. Bu cereyann bandada, Ulus Bamuharriri Falih Rfk Atay vardr.Eser Byk Millet Meclisine kabul ettirilecek ve airine 10 bin (300 bin) liramkfat verilecektir. Bunun iin de Ulus gazetesinde byk bir msabakaalmtr. Msabakaya, tannm ve tannmam airlerden, ktnn yanlarndahaser kalaca eserler gnderiliyor ve ben uzaktan ks ks glyorum.Bana soruyorlar:

Niin bu Milli Mar iini zerine almyorsun? u yzden ki, vatan edebiyat hor ve hakir bir sahadr ve bu sahada ya enyksek, ya en aadan baka eser verilemez. Yksei de hemen hemen yokdenilecek38.kadar nadir... Sonra, Akif in ruhuna hrmetim ve onunki-nin yerine geecekeserin mill gayeyi daha ileri gtrmesi ve asla ahs isimleri kaydna


14/197

dmemesi, fnilere dalkavukluktan uzak olmas gerektiine inancm var... Bilmemki, bu artlar ne nispette iinize gelir?

Sen yaz! Btn artlarn kabul ediyoruz! yleyse msabakay kaldrr ve bu mill gaye ve heyecan ifadesi dvasnnNecip Fazl'a verildii ve artk baka bir eye lzum kalmadn ilnedersiniz!

Kabul!Dediler ve Trk Milli Mar ismi altnda yazacam eseri beklediler.Eser yazld: iir kitabmdaki Byk Dou Mar..Nur dolu elinden tut Klavuzun!Msran, ben, Allah'n Sevgilisi olarak murad ederken, onlar, kimbilir hangiahs klavuz sfatna yaktryorlard?Sordular:

Klavuz sence kimdir? ? ? ,. Mcerret klavuz; bu sfata kim lyksa o... iire bayldlar. Yar belinekadar komnist, aas liberal Burhan Belge iiri bu bizim marmz! diyekendi dvasna balamaya bakarken, ondaki islm ruhu gremiyor. Bylece en usta(kamuflaj-peeleme) iinde dvamzn manzumesi tam rejime kabul ettirilmekzereyken, hdiseler galiba beni yine koruyor, Atatrk hastaland iin Mar

kendisine gsterilemiyor, bana kalyor: ve iindeki kafiye evkiyle ele geenByk Dou tbiri btn bir slmi dnya grne alem (arma) oluyor.ahit ol ey kl, kalem ve orak! Dosun Byk Dou benden doarak!39Byk Dou ad bylece, Millet Meclisinin kabul" edecei Milli Marvesilesiyle elime getikten sonra, artk yerimde duramaz olmutum. Bu isminbelirttii, evleri billur ve kaldrmlar fildii, btn mspet bilgileriyleBaty iine alm ve Dou ruhunu gne halinde tepesine asm slm sitesiideali ruhumu iirdike iiriyor ve srdm hayat bana srngenlerinkindenfarksz gstermeye balyordu. Bankas mfetti odalarndan birinde, mkellef koltuumda otururken ni birdrtle ayaa kalkm ve kendi kendime sormutum:

Dolap beygiri gibi her gn ayn deersiz ii yapmaktan ve her ay ba cebinebirka kuru indirmekten ibaret sefil bir gayeye hizmet etmee ne gn paydosdiyeceksin? iir ve san'atta da, bana bir fildii kule ekmi, kozasndalmn bekleyen bir bcekten farkszsn! Aa mecmuas denemesindeysehatalsn! Sf san'at yoluyla varabilecein hibir byk menzil dnlemez.Cemiyet meydanna, (Agora)ya, sosyal ina dvasyle k ve kendi iir ikliminin,ryasn grd hayat nak-landrmaya davran!Ve kendimi fikir ve mcadele hayatna adamak zere, hepsi 12 senelik bankaclkmesleini bir tekmede atm, Bankasndan istifay basmtm.Derken hocalk, nce Ankara Devlet Konservatuarnn yksek ksmlarnda ve sonrastanbul'da Gzel San'atlar Akademisi Yksek Mimar blmnde Garp Edebiyathocal; srasiyle Haber ve Son Telgraf gazetelerinde fkra muharrirlii ve1943'de Byk Dou..Bankadan henz istifa ettiim sralarda bir gn, Bavekil Cell Bayar'nankaya'daki kkndeyim. Kendisine nn hakkndaki fikirlerimi anlatyor veisti-40faya davet edilecei gnlerin yakn olduunu sylyorum. Her zamanki vekr vesknet dolu haliyle beni dinliyor.Tam o anda ankaya'dan bir haber:

Kke buyursunlar!Cell Bayar benim beklememi tenbih edip gidiyor ve en ksa zamanda dnyor:

Hakkn varm Necip Fazl, istifaya davet edildim ve ettim!Birka gn sonra, fotoraf vitrinlerinden Bayar'n resimleri kaldrlr veyerlerine Refik Saydam'nkiler konulurken, mehur Fotoraf Vitrinleri yazmkaleme alyorum:

Vicdann fotoraf vitrinlerine benzetme! Giden, inandn adamsa gitti diyeona inancn kaybetme; gelen de inanmadm ise geldi diye inanaym deme!


15/197

Ve Cell Bayarn himayesiyle kt bilinen Aamecmuasndan balayarak ognden beri Necip Fazl, nn'nn gznde, Bayar'n adam olarak mimlidir.Byk Doulardan, bilhassa onlarn ikinci devresinden sonraysa can dman...1941 ylnda bir gn, sabahn en erken saatinde kapm vuruluyor. Yatamdanfrlayp kapy ayorum: Resm bir polis...

Ne var, ne istiyorsunuz?

En erken saatte Akademide bulunacaksnz! Ne mnasebet? Bugn benim dersim yok! Emir byle! Cumhurreisi Hazretleri geleceklermi... Bunu tevkif emri gibi polisle mi bildirirler? Biz emir kuluyuz. Ltfen imza ediniz!41Akademide 80'lik eski hat hocalarndan, 30'luk resim muallimlerine kadar btnretim yelerini, temizlik amelesi gibi tabura sokuyorlar, ayn hiza izgisizerinde topluyorlar... Akademi talebesi Cumhurreisinin kapda duran siyahotomobilinin kurun gemez camlarn hayretle seyrederken, ekvetmebEfendimiz hocalar dizisini teftie kyor. Akademi Mdr Burhan Toprak,ayrca Mareal Fevzi Paann damad olmaktan gelen rkek bir tonla, fakat sesiduyulsun diye avaz kt kadar bararak retim yelerini takdim ediyor:

Filan dersin hocas, falan!..ou bilgisiz ve muaeret edebinden habersiz hocalar, ekvetmeb Efendimizinheybetinden dona kalm, ondan evvel ellerini uzatyorlar; o da elektrikcereyanna kaptrp hemen ekercesine elini uzatmasyle beraber kaveriyor vebana doru ilerliyor.

Necip Fazl Ksakrek!.. Edebiyat...itmemi gibi elini kulana gtrp takdimi tekrarlatyor. Maksad, bu aradataknaca eday bulmak iin vakit kazanmaktr.Ben, bykten gelmesini beklediim iin elimi uzatmyorum.O da uzatmyor ve yksek geldii iin dam delinen atlyeden ba km, atstndeki heykeline doru yoluna devam ediyor.Kendinden evvelki Devlet Reisinin nerede ve ne biimde heykeli varsa, aynnahatt daha anlsna istekli olduu malmdur.Bir gn Gzel Sanatlar Akademisi profesrler toplantsnda Milli efe ait buheykel hrs, ille de selefini bastrma sevdas, mnasip ve ayarl bir dillekonuurlar-42ken, ben, Akademi Mdr, yakn dostum Burhan Toprak'n kulana eilip yledemitim:

Kafalar boyunlarndan burgulu heykeller yaptralm! ef lnce ban skpyenisininkini takalm!Burhan Toprak kahkahasn zaptedememi, fakat mahrem kalmas gereken (espri)yiazndan karm, olacak ki, nkte Babli ve Ankara'da yaylmt. Ankara'dagrmeye gittiim Maarif Vekili Hasan li Ycel'den- bu mevzuda bir deglmsemeli serzeni dinlemitim. Damad vastasiyle tandm ve byktevecchlerine erdiim Mareal Fevzi akmak ise: .

Dikkat et, demiti; ak sylenenleri kula duymaz ama gizlileri iitmektepek mahirdir.Evet, Mareal.. Hocayken ksa bir mddetle arldm ikinci askerliimdendndm zaman Genel Kurmaydaki odasnda beni perhiz yemeini paylamaya davetediyor ve nnde kocaman bir yourt ksesi, bana memleket grm soruyor.

Feci, diyorum; tam bir fikir ve ahlk buhran iindeyiz. stelik umum idareplnnda, insan en basit idrakten bile mahrum klc bir (psikoz - cinnet)hali... Bir svire gazetesi, Trkiyede ihtilli gerektirici btn artlarnmevcut olduunu yazyor ve buhran, ne idar, ne iktisad, ne asker, neitima, ne bir ey, sadece hastalk apnda ruh olarak gsteriyor. Memleketegirmesi yasaklanan bu gazeteyi herhalde biliyorsunuz.Mareal, elinden yourt kan brakyor, gzyalar posbynn zerinedmek zereymi gibi bir hal alyor ve (bas) sesinin dk ve inlemeli toniyle:

Ben ne yapaym, diyor; ne yapabilirim? Orduyu devlet ve milletin bu halistne nasl karabilirim? Cemiyetin gidiini nasl dzeltebilirim?43


16/197

Maraalle aramdaki mahremiyete gvenerek canm diime takyor ve yakaladmfrsat en gzkara ekilde deerlendirmeye kalkyorum:

Bizzat orduyu harekete geirerek, devlete mdahale ederek, devlet idaresiniele alarak...Mareal, bu sesin, duvarlar ve duvardaki portreler tarafndan duyulupduyulmadna bakar gibi gzlerini sa ve sol taraflarda gezdirdikten sonra, tok

ve biraz da kskn, cevap veriyor: Ben Yenieri deilim! Hemen yetitiriyorum: Unutmayn ki Yenierilii kaldrmak iin bile bir kerecik Yenieri olmayamecburiyet vardr. Sizin, ban yiyemediiniz adam bir gn yine sizin banznasl yer, grrsnz!yle olmad m; bir aralk Cumhurreislii hatra gelmiti diye, Mareeli, yahaddini bir saniye geer gemez, kulandan tutup atmad m nn?...Bylece safha safha kendi muhasebemi yaparak Cell Bayar'n evine doru mesafealyorum. Kafamda mthi bir istifham: Cell Bayar'la Mareali kaynatrmak venn devrinde tam bir ruh ve madde kntsnn arefesine girmi olan vatandvasnda Zat- Ceberta kar birletirmek acaba mmkn mdr? kisinin deayr mizalarda, ayr dnyalarda ve birbirine (antipatik) olduunu bildiim buinsanlara kar bir de bizim bir dvamz var ki, asla muvazaa ve pazarlk kabul

etmez ve bu ahslardan hibirinde, hatt ikisinin de toplamnda ve terkibindekendi ifadesini bulamaz, midini yaatamaz. Fakat bizim iin biricik siyaset,imal Kutbundan Hicaz'a doru, gittike yumuayc iklimler boyunca yol amak veher n 44 .biraz daha hafifini gerekletirmeye almak olduuna gre, bu insanlarbasamak diye kullanabilir ve arada kendilerine dnya grmz alamak iinher denemeye giriebiliriz.Dikkat edilirse bu fikirler bende henz ruhunun dip noktalarna kadariskandilini yapmak frsatn bulamadm Cell Bayar'n menkpluu zamannda ve1943 sularndadr. Henz ortada Demokrat Parti lf yoktur.Marealin hibir aksiyona germez, dervi mizac ve ondan bir ey beklememekgerei ise ortada...Ama ona asla benzemeyen ve aksiyoncu ruhu malm bulunan Cell Bayar apayr birmevzu.. Onun ruhunu epevre tanyacam mevsim Demokrat Partiden sonra geleceiiin o sralarda kendisine mit balamakta ve onun ruh topranda maden aramateebbsn yrtmekte mazurum.Bu hisler ve fikirlerle dolu, Cell Bayar'n kapsn aldm.Cell Bayar beni her zamanki nezaketiyle kabul etti, kk alma odasnda...Masasnda, etrafa yaylm bir sr kt...

Bir eser hazrlamaya baladm, dedi; Atatrk'e ve Milli Mcadeleye dair...O gn kendisiyle saatlerce konutuk. Bahsimizin mihveri nn ve onun rejimi...Pullarn ve paralarn zerine nn portresi oturtulmu ve yerini ald zatnolanca hameti ona devredilmeye balanmt. Bir de, kiminki evvel, kiminkisonra, hangisi hangisinin sayesinde geldii mehul iki isim: Ebed ef, Millef...Sadece d politika bakmndan, bedahet ifade edecek kadar basit ve tabi birselim akl davran yannda, topyekn madde ve ruh plniyle, dmanistilsndan be-45ter bir ke gtrlen vatan... Bata spanya, harbe girmeyen memleketler enstn refah seviyesine ularken, biz darya buday ve zira, sna ham maddesatacamz yerde a ve hereyden yoksunuz... Para basmadan idare edilen MilliKurtulu hareketine mukabil, tamamiyle verim gcnden uzaklatrlm birkayzbin askeri silh altnda tutmak bahanesi yz suyu hrmetine boyuna (emisyon-para basma)... stelik, paralar basan da biz deiliz; ve zerlerinde nn'nnresmini tayan banknotlar, kazaya urayp krlan sandklardan baz ecnebilimanlarn rhtmlarna dklr ve etrafa salr... u (sembolik) manzaradakiie hkimiyetsizlik ve sefalet ifadesine dikkat ediniz!Toprakla kylnn aras o devirde almaya balar. rtikp, irtia, karaborsa,gecekondu, kefen bezine dein ihtikr, kbuslara smaz ahlk sukutu, emiraltnda adalet, ahbap kayrcl ve mahdut ellerde servet terakm


17/197

mekanizmas, kuluka makinesini o devirde kurar ve ilk civcivlerini o devirdekarr.Cell Bayar'a, Byk Dou idealinin (antitez)i ve taarruz hedefleri olarak btnbunlar gsteriyor, (tez) ve mdafaa cephesi olarak da, tam, sf ve halisanlay plnnda slmiyeti ne sryorum. Diyorum ki:

nklbn yeni bir ruh ve ahlk getirmedii, stelik milli ruh kkn rtme,

iman ve ahlk ykma yoluna girdii, artk bedahet aydnlna kavumu birgerektir. Allah'n size ltfettii bu menkpluk nnzda ahsnza denvazife, hatt bugne kadar gelen istikametinizi deitirip, sizin de(antitez)iniz olduu muhakkak bulunan bu felkete kar yepyeni ve ruhu birgr temeline dayanarak ortaya kmak ve arkanza, Byk Do-46 ?u idealinin maya tutturma yolunda olduu byk bir genlik kolunu takmaktr.Biz byle bir ideal peindeyiz ve aksiyonumuzu kendisine balayacamz birdevlet recl aramaktayz.Bu szlerim birok bakmdan Cell Bayar'a mthi grnm olacak ki, hemmnalarmz benimseme, hem de onlarn (risk)ine katlanma bakmndan ruhundatakat bulamad ve daim sknet ve ihtiyat tavriyle u szleri syledi:

Ben artk siyas hayatm bitirmi bulunuyorum!

Cell Bayar o tarihte 60 yana henz girmi bulunuyor ve bugn 87 yanda bilekabul etmeyecei (pasif)lii Demokrat Parti kuruluunun hem de arefesindegsteriyordu.Bu aralk yanmza gelen rahmetli zevceleri Reide Hanmefendi, nn tarafndanCell Bayar'a beslenen kinin, apartmanlarna klk kmr verdirmeyecek kadarulv bir derece belirttiini sylerken kap alnd, ieriye eskiittihatlardan muharrir Kzm Nmi Duru girdi. Bahsimize o da katld; venn'nn selefine kar ald, hibir dnya gr ve iman esasnadayanmakszn srf hrs ve nefsaniyete bal tavrlar anlatrken hngr hngralamaya balad:

Mezar bile yok! Ona bir avu topra bile ok gryor! Bankas devresi ve br hengmelerde kendisiyle byle bir nefs muhasebesinegirimek frsatn bulamadm Cell Bayar' ruhunun dip noktalariyle o gngrmeye balyor ve zntyle kaydediyordum ki aramzda ve bal olduumuzkutuplar arasnda doldurulmaz boluklar vardr.47

Vah vah, diyorum kendi kendime; u d ifadesi bu derece mkemmel insan, bizianlasa ve dvamza balansayd ne gzel olurdu!KURULUNihayet sona eren ikinci Dnya Sava... Trkiye Byk Millet Meclisinin efe veef diktasna kr krne bal olmaktan baka rejim ve sistem tanmayan, donmubetonlam zemininde ufak tefek atlaklar balamtr. O gne kadar sigarayef ier ve dumann yzlerce mebus savururken birdenbire (rmork-bal araba)olmaktan kp (otomobil-kendisiyle harekette) olmaya doru istidatlar..Refik Saydam'n, hem de bavekil koltuundan ve en beklenmedik anda ykselttii:

(A) dan (Z)ye kadar her ey bozuk, btn yaptklarmz yanl!..Sesi, ilk yemilerini birka yl sonra veriyordu.Fakat bu kk bir filizlenmedir ve henz zaten hibir zaman kkleri, gvdesi,dallar ve meyveleriyle meydana kmayacak olan muhalefet aacndan bir haberyoktur.Herkes, olmayan, olamayan, yrmeyen, gitmeyen bir eyi sezmekte, fakat dvaykkne oturtamamakta, Milli ef unvanl zatn devrinde patlak veren eyleriasl vahidine balayamamaktadr. Her ey, dar ve hasis nn plnnda elealnmakta...Cell Bayar'da, baka trl dnenlerden deildir. O zamanki havay yleanlatyor:Cumhuriyet Halk Partisi Grubunda ve Byk Mil-48let Meclisinde bu dnceler ieklenirken, basnda Trkiyenin sava sonrasartlarna gre rejim bakmndan yeni bir eki dzen vermesini dileyen yazlarkyordu.


18/197

Byk Millet Meclisinde ilk fiil muhalefet, Hikmet Bayur'dan geldi. Bayur, bazkonularda Hkmetin ve Partinin o zamanki dncelerinin tersine bir takmfikirleri savunuyor, basn bu fikirleri byk balklarla belirtiyordu.Bu sebeple, Bayur'un (Meclis ii) muhalefeti, Parlamentomuza zlenen bir renkkatmt. Krslerde olmasa bile Meclis koridorlarnda milletvekilleri, HalkPartisinin ve memleketin slah hakknda eitli konumalar yapyordu.

1945 ylnn mays ay, Parlamentomuz bakmndan ok hareketli gemiti. O ylHkmetin yedi aylk bir btesi Mecliste konuuluyordu. Ayrca Hazirandayaplacak ara seimleri iin hazrlklar vard.Genellikle sessiz geitirilen bte almalar, o yl hararetlenmiti. Bazmilletvekilleri uzun tenkitler yapyorlar, nergeler veriyorlar, Meclise, o gnekadar allmam bir taze hava getiriyorlard. Gven oyu oylamasna gelince,yedi milletvekili Hkmete gvensizlik oyu kullanmt. Ben de bunlar arasndaidim.Hatrladma gre, gvensizlik oyu kullananlar unlard: Hikmet Bayur, RecepPeker, Emin Sazak, Refik Koraltan, Adnan Menderes ve Fuat Kprl...Halk Partisi o gece smet nn'nn bakanlnda bir toplant yapt veKabineden iki Bakan deitirdi. Ayrca, Cumhuriyet Halk Partisi Genel SekreteriMemduh evket Esendal, Genel Sekreterlikten istifa etti.

te kinci Dnya Sava sonras bu parti kaynamalar iinde Adnan Menderes ileeski Hariciye Vekili arkada-49m Tevfik Rt Beyin evinde grtk. O tarihlerde hemen her hafta aramzdatoplanr, memleket meseleleri zerinde sohbet yapardk. Bu sohbetlere, ilk defaAydn'da grp tandm milletvekili Adnan Menderes de geliyordu.ok ksa bir zamanda, Halk Partisi iinde slahat yapma konusunda fikirberaberlii iinde olduumuzu farkettik. Refik Koraltan ve Profesr Fuat Kprlde dncemizi paylayorlard.Kurulu hazrl byledir ve bellidir ki, bu hazrln fikir temeli yoktur;Halk Partisi iinde slahat yapma tabirinden anlalaca gibi, dva, bir neviTanzimat tedbirciliinden teye gitmemektedir. in garibi, Hkmete ilk defagvensizlik oyu verenler arasnda, Recep Peker gibi, sadece nefsan bir istirkapyznden hareket edenler de vardr. Nitekim Recep Peker bir mddet sonraBabakanlk makamna ihtiamla kurulacak, hatt balarn ba ekavetmepEfendimize kar ban dik tutmaya bakacaktr.Ama anlalyor ki, basit bir (antitez) hkm, yani fikirsizlik fikri iindebirleebilenler, Cell Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Kprl...O gne kadar 22 yllk srekli Halk Partisi hkimiyeti boyunca, basn, btnmafsal yerleri ayr deneklerle idare edilen bir Karagz, milletse gnlndengeenleri dudana karamaz egemen vasfl bir tutsak durumundayken, bu nkprdama ve aynaya bakacak kadar cesaret gsterme havasn, sade nnidaresine ve" onun cana tak ettirici hallerine balamak yanl olur. Bu milletcanna tak edici daha nelere katlanmtr ve bu defa da katlanmamas iin birsebep mevcut deildir. Meer ki, sebep, d rzgrlarn getirdii ve snr iinedrd bir ey olsun..50yle oldu..Harbin sonunda Amerika'nn dikte ettii, yani cebren ve kahren benimsemeyezorlad hrriyet, demokrasi (cebren ve kahren zorlad hrriyet tabirinedikkat) birdenbire (antibiyotik) vri bir il tesiri gstermeye balad.Dva Amerika'dan geldiine gre, onu, herkesten nce, sabk Amerikan mandasfikrinin savunucusu bir dnmenin batac edecei phesizdi.Fikir doru olabilirdi; fakat yanl elden ve suret-i hak hokkabaz bir gayr- Trkn srf yahudi, mason ve dnmeleri mes'ut etmek maksadiyle simsarlyolundan gelen bir doruyu, en byk yanltan daha yanl bilmek lzmd.te Amerikan diktas hrriyet ve demokrasinin, mavi zeminli ve alt keyldzl bayran ilk defa eken Vatan gazetesi ve Bamuharriri Ahmet EminYalman' bu gzle grmekte hikmet vardr.Akgz dnme bu hamlesinde yanlz kalmad; ince hikmeti gremeyip da grehkm verenler ve ekavet idaresinden el'aman ekenler, Trk ve halis olmalarnaramen ona katlmakta gecikmediler...


19/197

Bunlarn arasnda, daha sonralar merhum Profesr Ali Fuad Bagil de vardr vehakszlklar karsnda ilim ve fikir ahlann belirten ilk yazlarn,sahtelii adnda balayan Vatan gazetesinde yaynlamtr.Artk Meclis de eskisi deil.. Deliklerinden 25 kuru atlnca nndeki anaabir iklet dren makineler gibi birer rey aletinden baka bir ey olmayan eskimebuslar imdi paray yutup ikleti ya hi vermemek yahut karnna vurulunca

zahmetle vermek gibi bir tavr iindedirler. Eski rey makinesi nizam bozulmayayz tutmu51ve trl trplemeler, ayarlamalar, yalamalar, eski tesirini muhafaza etmediihissini vermeye balamtr. O zamanlarn mebusluk kltr olarak Meclisgazinosunda bezik oynama hnerinden, yeni Trkede milletvekili kelimesininmukabili saylav tbirinin ifade ettii nimete ulaamayanlarn halini gstermekiin yaktrlan ayk-lav ve sayklav kafiyelerine kadar eski havannyerinde yeller esmeye balam ve gzlerde ak bir kayg ve dnce bakgizlenemez hale gelmitir.te bu hengmededir ki, ilerideki drt kurucu: Cell Bayar, Adnan Menderes,Refik Koraltan ve Fuat Kprl, mehur drtl takriri Parti Grup Reisliinedayyorlar.

Drtl Takrir diye adlandrlan davran, Demokrat Partinin tohum at ve ilkkadrosunu erevelendiri hareketi kabul edebiliriz. Bu hareket, yeni bir partiuurundan uzak olarak yaplmakta idiyse de, o istikametin rotasn kendikendisine izmekteydi. Deh ve irade, Drtlerin deil, hadiselerin..7 Haziran 1945 tarihini tayan ve sadece eldeki Tekilat Esasiye kanununadayal olarak vatanda hesabna daha geni hak ve hrriyet isteyen takrir, 12Haziran gn Grupta mzakereye konulur.Bir frtnadr kopar.Halbuki nn birka hafta nce 19 Mays trenleri vesilesiyle bir nutuk vermive memlekette demokrasi prensiplerinin daha geni tatbik edilmesi lzumunu nesrmtr.Fakat Amerikan drtsyle bunlar syleyen nn, bizzat bahi vereceinivadederken onun bakalarnca istenilmesine raz deildir. O nasl ve ne kadarvereceini kendi bilir ve bakasnn hak iddia etmesine taham-52ml edemez. Bu tahammlszln dibinde bir gn hak kaps alacak olursakendisinin ne ekilde ele geeceine bal mthi bir ukde vardr.Takrir, Grup tarafndan hemen cevaplandrlr.

Red!..Bir muharrir taslanca gya red tavr, Parti Grubuna hkim mfritlertarafndan alnm da nn onlarla alkal deilmi veya hadiseye tarafsz birnoktadan, st kattan bakmak sevdasndaym gibilerden bir ihtimal kaydediliyor..Gln!..Bu noktay Cell Bayar Bavekilim Adnan Menderes isimli kitabnda akaortaya koyar ve red sahnesini yle anlatr:Takrir, partide frtna kopard. ankaya'da sayn nn'nn bakanlndatoplantlar yapldn iitiyorduk. Bu toplantlarda takririn reddedilmesi veimza sahiplerinin grupta hrpalanmalar uygun grlmt.Takriri reddetmek vazifesini alanlar, bizi iddetle tenkit ediyor,' hakaretediyor, hrpalyordu. Biz bunlara kar dncelerimizi metanetle savunduk. Bumzakereler srasnda Adnan Menderes'in bir baka gl yann tandm.Saldrlardan ylmyor, sinirlerini bozmuyor, iinde fikir varm gibi grnen(demogojik) szlerin parlak balonlarn bir cmle ile patlatp sndryordu.Apak grnyordu ki, Adnan Menderes iyi bir polemikidir. Fakat fikirlerimizne kadar doru olursa olsun, biz bu fikirleri ne kadar samimiyet ve ehliyetlesavunursak savunalm, bu mzakereler (mizansen) olmaktan ileri geemiyordu.Takrir reddedilecekti. nk ankayada takririn reddedilmesi kara-53ra balanmt. Nitekim yedi saat mzakerenin sonunda o zamanki Bavekil krSaraolu krsye geldi: Halk Partisinin, takrirde yazl olduu ekildedemokratik slahata muhta olmadn, temelde demokratik esaslara dayanm


20/197

bulunduunu anlatt ve (tavsiye ederim, arkadalar bu takrirlerini gerialsnlar!) dedi. Bu srada baz milletvekilleri (onlar arkadamz deillerdir!)diye baryorlard.te tam bu anda son derece dikkate ayan bir hadise..Saraolunun tavsiye ederim! sz gayet manidardr ve arkasnda trl tehditekillerini saklamaktadr. Mebusluktan atlp bir kenarda phtlamaya

terkedilmek ve daha neler ve neler var bu tehdidin gerisinde.Cell Bayarla yanyana oturan Fuat Kprl hemen ayaa kalkyor ve...Cell Bayar anlatsn:Yanmda oturan Fuat Kprl'nn birden ayaa kalktn grdm. Takriri gerialmaya niyetli olduu grlyordu. Eteinden ekip oturttum..Sert bir sesle (Biz verdiimiz takrirleri geri alacak insanlardan deiliz)dedim. Sesini kartmad. Ve takrir oya kondu. mza sahibi drt milletvekilindenbaka btn eller havaya kalkt. Takririmiz reddolunmutu.!Kprl'nn 9-10 yl sonra Demokrat Partinin (Dekadans-kuvvetten dme) devrindemeydana kacak olan karakteri o gnden bellidir.Bu ilk kprdanma tecellileri zerine taraflar tutan gazeteler arasnda bir(polemik-fikir kavgas)dr kopuyor. Kprl ile Falih Rfk, biri Vatan brUlus gazetesinde, biri gya vatan, br de milleti temsil etme. edas iinde

kapyorlar.. ki Halk Partili mebusun bu trl fikir boazlamasnagirimeleri Halk Partilileri te-54dirgin etmeye balyor ve Saraolu'nu kendi tbirlerince bir deme vermeyezorluyorlar.. Deme dedikleri lf kalabal, Bavekilde, temel fikri ve dnyagr olmayan idare-i maslahat esnafna mahsus, iki taraf da okayc vehibir hkme yanamayc tekerlemelerden ibarettir ve demi Efesinin ne demekistedii belli deildir.Bu defa da Adnan Menderes, btn hayatna hkim, dost ve dmann tyinedememek, kimin hesabna altn kestirememek hali iinde mahut dnmeningazetesine yanamyor mu? Ayn dnme ve masonlarn Ulu Hakan Abdlhamid Hn'akar hrriyet, adalet, msavat nralariyle ayaklandrdklar ttihat veTerakki gafillerini nasl istismar ettiklerinden habersiz Adnan Menderes, yerdenge hakl olduu dvay en hain su-ret-i hak simsarlarna kaptrma yolundaolup olmadn farketmeyen insan...Eer bu hl onun belirttiimiz gibi btn hayatna mil bir ana iar olmasayd,bu kk noktay belirtmeye demezdi. Fakat ucuz ve abuk aldatlma, sathstnde kalma, dostu dmandan ayrmakta acz gsterme iar, Adnan Menderes'te ogn balamas noktasndan dikkat ve nezaketle takip edilmeye lyktr.Cell Bayar, skt , temkin ve ihtiyat tercih ederken iki zatn bu trlileriye atlmalar, arslan postlu kabadaylarla onlarn karakulaklarn(arslann arkasndan giden srtlan, akal, tilki, ay soyundan dalkavukpayclar) kudurtuyor ve C.H.P. Genel Bakanlndan baliyle u bildiriyaynlanyordu:C.H.P. Genel Bakanlk Divan 21 Eyll Cuma gn saat 17'de Genel Bakan VekiliBabakan kr Saraolu bakanlnda toplanarak btn belgeleri gzdengeirdikten sonra Aydn Milletvekili Adnan Menderes ile?55Kars milletvekili Fuat Kprl'nun karakter ve faaliyetini, C.H.P'nin hareket vefaaliyetlerine zt grdnden bu iki milletvekilinin C.H.P. ile ilgilerininkesilmesine oy birlii ile karar vermi ve bu karar onanmtr.Bu bildiride en ehemmiyetli nokta, karakter ve faaliyet kelimeleri zerindetoplanmaktadr. Karakter kelimesi, eyrek mnevverlerimizin dilinde mcerretseciye mnasna deil de karaktersiz adam eklinde bir-nevi fazilet veahlk anlamnda kullanld iin Menderes ve Kprl, ahlk kymetlerdenyoksun olmakla sulandrlmakta ve kt faaliyet sahipleri diyegsterilmektedir.Menderes ve Kprl, o gne dek bal bulunduklar ekavet ocann bu kararn,i tepkileri ruhlarnda kalarak sakin birer tebessmle kabullendiler.Cell Bayar ise son dakikaya kadar temkin ve ihtiyatnn emrettii bir yoltutmu ve Partiden ihra edilmeyi, 15 Haziranda mebusluktan istifa etmeksuretiyle nlemiti. Bylece fedakrln fazlasn gze alrken azn elde


21/197

tutuyor ve z kaynan birdenbire tekmelemek davranna yanamyor, vaktinibekliyordu. phesiz ki, hem Partiden ve hem mebusluktan ayn zamanda istifas,hareketlerin hibir te'vil kabul etmeyeni ve en gzeli olurdu.Nitekim Demokrat Partinin kurulu tarihi olan 7 Aralk 1945'ten 5 gn ncesinekadar bu tavrnda devam etti ve her eyin olup bitme safhasna girdii 2Aralk'ta Halk Partisinden istifasn bast.

Her bakmdan Drtlerin drdncs vasfna lyk Refik Koraltan ise hibir tavralamadan 27 Kasm tarihine kadar srklenip geliyor ve o tarihte birdenbirehatrra gelmiesine C.H.P.'den ihra ediliyor.Demek ki, iki atlgan tip durumundaki Menderes56ve Kprl'nun ihrac, bu arada Cell Bayar'a dokunmak istenmeyii, RefikKoraltan'n da belki hemen hatra gelmeyip sonradan brlerine eklenii, CellBayar'n ise ince bir metot yrterek istifa suretiyle ayrl... te,Demokrat Partinin, cins ve salamlklar ne nispette olursa olsun, drt direimevkiinde kurucular, bylece ve bu slp iinde Halk Partisinden koparken kendiiradeleri dnda kadrolam ve yeni bir parti eklinde zuhura zorlanmbulunuyorlard.BYK DOU

O sralarda ben Eridir ve peinden zmit'te tamamlamaya mecbur edildiim ikinciaskerliimi bitirmi ve Byk Dou'nun ikinci devresini am bulunuyordum. Ogne kadar sf ve som fikir ve san'at mecmualarnn sat 500' gemezkenyalnz stanbul satmz 3500 ve baskmz 15.000'dir ve ilk saymz karaborsamal olmutur. stanbul byiimizin idarehanemize gelip fazladan mecmuaistediini ve yok! cevabn alnca bir kede ple atlmasn bekleyenkirli, yrtk ve bozuk nshalar alp gittiini unutamam. Sebep?.. Ne fikir, nesan'at, ne idel, ne bir ey... Sadece, henz allmam olan ilk muhalefetsesinin, zoraki demokrasiden faydalanlarak, birdenbire ykseltilmi olmas...Bizim ykselttiimiz bu ses de, rejimle aramzda kk dal ihtilflarndandeil, btn bir kk gvde aykrlndan domakta ve gstermelikmuhalefetlerden her birine Halk Partisi derecesinde dmanlk duymaktadr.Bunlar, nazarmzda, hatt dvay harcamak bakmndan CHP'den de beterdir.Biz bu faaliyet iinde gider ve yepyeni bir dnya57gr, memleketteki byk kitlenin belirttii marka mslmanlna zt veslm btn saffet ve asliyeti iinde ve en derin ve gerek mnada kavraycbir yeni genlie drt ba mamur bir ideal ats kurmak iin abalarken,phesiz ki, dman kutup olarak Halk Partisini alyor ve ona hasm gibi grnpde ayn tohumdan gelen ve gdasn ayn gbreden alan ksr tecrbeleri dahabyk bir istikrahla karlyorduk.te 1945 yl Aralk aynn ilk haftasnda Cell Bayar Demokrat Partininkurulu bildirisini hkmete verirken vaziyet budur ve bu Partiden mit sahibiolmamza imkn yoktur.Yeni partinin drt kurucusunu yle tespit ediyoruz o zaman:CELL BAYAR(Senyr) vri bir tavr ve d grn edebi iinde, yeni yeni anlamayabaladmz, bize zt dnyann hedef ve kutuplarna sarslmaz bir nisbetlebal. Halk Partisiyle olanca ihtilf (liberalis) fert hrriyeti ve (Demos Kra-tos-Demokrasi) halk idaresi fikrinden ibaret ve buna karlk Trkn ruh kkslm nizamna yabanc, hatt aykr bir fert...ADNAN MENDERESO gne kadar hibir suretle tanmadmz, sadece Serbest Frkadan HalkPartisine aktarldn ve yllardr silik bir CHP mebusu olarak devamedegeldiini bildiimiz, 46-47 yalarnda mehul bir zat; o gnler iin Sarizmeli Mehmet Aa. FUAT KPRLniversite talebeleimizde Fakltemizin Dekanl makamnda bulunan ve Avrupayada tahsile gnderilecek ilk Cumhuriyet talebesi imtihannda bize en ileri58 .zek notunu veren, fakat byle olduu iin kendisini grmemezliktengelemeyeceimiz, ilimle doymayan ve politika al iinde kvranan, basit,temel grten mahrum, kafas hasis ve ruhu haris insan...


22/197

REFK KORALTANMenfi veya mspet btn hassalardan syrlm, bylece tenkit ve tahlil mevzuuolmaktan bile uzak kalmay baarabilmi, depo mdr veya tebhirhane ktibiseviyesinde, sradan bir adam...Bu zat, Bursa Valisiyken orada verdiim bir konferans mnasebetiyle tanyanben, konferansmda alk tuttuu yerlere ve ondan sonra Valilik makamnda bana

syledii szlere bakarak yle dnmtm: Bu zat, nne bir tabak pilv getirilince, pirin tanelerini niin kulanadoldurmayp azna gtrdn izah edebilecek kabiliyette midir?Bu tablo karsnda tek mit, henz tanmadmz Adnan Menderes'te bir ey olupolmad sualiyle, Cell Bayar'n bizim dnya grmze ekilip ekilmeyeceiistifhamnda yatyordu.Ne zayf mit!...Bu eser, Adnan Menderes vesilesiyle, benim, kendi z kalemimle bir nev'i siyashal tercmem, (oto-biyografi) kabul edilmelidir. Adnan beyle etrafnn(objektif) resimlerini izmek ve dpedz hayat hikyelerini vermek gibi birgayretten uzam. Aksine tam geree bal (sbjektif) bir metodla, benim siyashayat erevemde ve ruh aynamda tecellesini bulduum Adnan Menderes, Partisi vemuhiti zerindeyim. Bu bakmdan, eserime alka duyacak olanlar, orada nce beni,

dvam, sonra Adnan beyi , Partisini ve etrafn bulacak ve btn bunlarn ihakikatlarini bende tecelli etmi ekilleriyle grecekler-59dir. Ve bakalm, bu ekiller, kaba (realite)lerin mnalandrlmalar noktasndanmahrem gerekleri, kimsenin gzne demeyen i noktalariyle verebilecek mi,veremiyecek mi?Btn almam, Menderes'i en ileri Mslman-Trk gzyle, yepyeni, bu gznhdiselere nfuz haysiyeti bakmndan da hakikate en yakn bir tefsirekavuturmak gayesiyledir; ve byle olduu iindir ki, benden basit zamankalplar iinde hdiseleri kaba bir istife tbi tutucu bir zabt ktibi rolbeklenmemelidir.Bu yzden baz hdiseler silsilesi zerinden kubak bir nazarla abucakgeerken bazlar zerinde derinliine duruum, hep ayn l icabndan...1945 sonlarndan 1946 yaz mevsiminin ortalarna kadar (7 Aralk 1945 - 23 Temmuz1946) geen 9 aya yakn zaman, hdiseler kalabal ynnden zengin olmasnaramen mnada basittir ve beklenen tecellilerin basit erevesinden ibarettir.Drtler, hdiselerin itii neticesinde partilerini kurmulardr. Sonuna kadarTrkn ruh kkyle tam bir alka kurumayan ve gdcleri arasndaki tezatlaryznden (kozmopolit) kalan parti ismini koyarken de Trk lehesine uzak vednme diline yakndr. Demokrat Parti... Bizzat parti mi demokrat, yoksademokratlarn m partisi?.. (Park Otel), (Deniz Bank), (Azapkap), (Horhoreme), (Kalite makarna) gibi, isimleri sfat yerinde kullanan ve Trk dilinindehsn inciten dnme azndan bir rnek bu... yleyse Demokrat Partisiolmalyd isim... Yahut Demokrasi Partisi...Tzk dedikleri nizamnameleri de, Fransz nklbnn getirdii iportalk ikimefhum olan (liberalizm - fert hrriyeti) ve (demokrasi - halk idaresi) fikirle-60 .rini iice ve kaba izgileriyle benimseyici ve liklie kadar mutabk bulunduuCHP'ye hibir temel l zerinde aykrlk belirtmeyici beylik bir nme.. Herey, Halk Partisine kar olmak deil, daha iyi bir Halk Partisi olmaktanibarettir ve kar olduklar eyler, Halk Partisinin 23 yllk ruhiyat vefikriyat yerine sadece bir takm fertler ve baz yanl tatbikattr. Yoksa esaszerinde hibir ihtilflar yoktur. Yok olan, gerekte, Halk Partisine karherhangi bir ihtilf deil; ahsiyetli bir dnya grdr.Baknz bu nokta, Cell Bayar'n eserinde, farkna varlmadan nasl aavurulmakta:imdiden kendilerini karmzda grenler, Serbest Cumhuriyet Frkasdenemesinin baarszlklarndan szayorlar ve bizim sonumuzun da bunabenzeyeceini sylemekten ekinmiyorlard. Bunlara karlk verdim. nklplarnyerlemi olduunu, milletin son on be yl iinde byk tecrbelerleolgunlatn, ayn hatalarn tekrarlanmayacan anlattm.Bu srada basn toplantsndaki bir gazeteci bana:


23/197

Partiniz sa mdr, sol mudur? Diye bir soru yneltti:? Demokrattr, dedim; programmz inceleyiniz, orada yerimizi bulacaksnz!Menderes benim yanmda oturuyordu. Hemen beni teyiden ekledi:

Siz Halk Partisinin yerini bulun, biz Demokrat Parti'nin, onun neresindeolduunu gsterelim."Cell Bayar'n aynen dudaklarndan dklen bu szler, farkna varlmadk ekilde

partinin fikirsizliini iln edici bir itiraf mahiyetindedir; Adnan Menderes'inmdahale ve mukabelesi de, kendi zaafn ayn zaafn ba rneine atfederek iiniinden syrlmak, kendi men-61fisini hasmnn menfisiyle rtmek ve msbet cevaba malik olamamak...Byle olunca, iki parti arasnda bir muvazaa, konuulmu, tartlm, biilmibir dankl d, bir (ike) halinde olmasa bile nefs-l emr dedikleri heriki maddenin zatna ait tabiat birlii olarak ortaya kar.Karlkl iki maddenin zatlar arasndaki tabi uyuma diye ifade ettiimmuvazaa, inkr ve tevil kabul etmez bir vakay tahkim edici ve Partisini HalkPartisine topyekn zt tarafa kaymadan alkoyucu tek messir de Cell Bayar'dr.Bu dvada ne yaptn bilen Cell Bayar'la, ne yapmak gerektiini bir trlbilemeyen ve kh o tarafa,kh bu tarafa meyleden Adnan Menderes arasnda en

byk tezat da bu noktadadr.Eserimizin en nazik ve mahrem tehis mihraklarndan birini tekil edecek olan bunoktay, ileride ve hadiselerin ak iinde ele almak zere imdilikbalangtaki muvazaa ifade ve delletleri zerinde duralm: O gne kadar Halk Partisinden istifa etmemitim. Bu i bana sevimsiz ve zorgeliyordu!Bu szler aynen Cell Bayar'n Menderes'e ait eserindendir ve son dakikaya dekHalk Partisinde kalan Bayar'n, ana lleriyle bu Partiye ne kadar bal veondan kopamaz olduunun siyas hccetidir.Cell Bayar'a ait u szler de hereyi anlatr: Halk Partisinde demokratik slahat yapmak iin birlemi arkadalardk. HalkPartisi iinde fikirlerimizi yrtmek imkn bulamaynca ve bu partiden ayrlmakzaruretiyle kar karya kalnca yeni bir parti kurmak yolunu tutmutuk.62Buna ramen Bayar'n, parti mefhumu ve onun nasl olmas gerektii zerinde uzakbir fikri vardr: Yeni bir parti iin memleketin gerek artlarn yanlmadan bilmi olmakgerekir. Bu da yetmez; buna dnya artlarn da iyice ve kesin olarak bilmiolmay eklemek lzmdr. Hele 1945 gibi, savan tam sona ermedii, barn tamkurulamad yllarda bu konularda tam bir gnl beraberliine ulaabilmek,gerekten anstr.Arkadalarmzla hangi noktalarda anlatmz, dnce ve gr birliisaladmz anlatmadan nce unu sylemeliyim: Anadolu byk medeniyetlerebeik olmu bir lkedir. Seluklerle balayan Trk hkimiyeti Osmanllarladevam etmi ve kendisine hs bir toplum yaratmtr. Cumhuriyet devrimiz bu binyllk devlet geleneimizin ald son biimdir. Trkiye'nin toplum bakmndannce (Ne olduu) ve (Ne olmad) konusunda anlamadan onu ynetmek, iekaranlkta balamak olurdu.Kurulmas iin mcadelesine girieceimiz Demokratik Cumhuriyet dzenine Trktoplumu, hangi istidatlariyle karlk vermeye hazr, hangi birikimleriyledirenmeye yatkndr? Bu sorunun karln, tarihimizin gerekleri iindenkarmak, ondan sonra bir parti kurmaya karar vermek gerekti...Byleydi ama gereken yaplmam ve bir partinin ana fikir temeli deil, sadeceana temele bal kk dayanaklardan ibaret bu ller zerinde bile, ileekilmemiti. ekilmi olsayd Trk toplumu hangi istidatlariyle karlkvermeye hazr, hangi birikimleriyle direnmeye yatkndr? gibi hayat bir sualivazederken bu birikimler in mill ruh kkne yneltilen tahrip hamlelerindengeldiini ve bu hamleye devrim ismi verildiini anlar, gerek inklbn ancak bukk zerinde gerekleebilece-63i takdir edilirdi. Ve ite o zamandr ki, Halk Partisine muhalefetin halisgerekesini elde etmi, fikir hakkn kazanm olurlard.


24/197

Cell Bayar, kendisini muvazaadan uzaklatracak olan bu noktay takdir ettiihalde onu bo brakm olmak gibi bir tezat iindedir.Ayn kitapta diyor ki: Halk Partisi, bir kadro partisi idi. Onu, devletin, halk iine uzanm birkolu diye tarif etmek mmkndr. Devrin artlar iinde baka trl olmas dammkn deildi. Ancak, inklp a sona erip, bu inklplar tekml ettirme

a balaynca, Partinin demokratik esaslara dnmesi gerekirdi. Fakat HalkPartisi yneticileri buna yanamyorlard Byle olunca, bizim kuracamzPartinin i bnye ve temel prensip bakmndan bunun tam tersi olmak zorunluluuvard. Yani, Partinin FKR KADROSU'na deil, HALK TEFEKKRNN TEMELLERNEdayanacaktk. Byk Atatrk, btn hayat boyunca bunun zlemini ekmiti...Vebunda muvaffak olmak lzmd. Halk idaresi ancak byle kurulabilirdi.Byk harflerle belirtilen halk tefekkrnn temellerine dayanma dvasgerekten inandklar bir eyse bunun slmiyet ve slm ruh ve ahlktan bakabir ey olmayacan takdir etmek gerekirdi.stelik Atatrk'n btn hayatnca hasretini ektiinden bahsedilen halktefekkrnn temellerine dayanma tehisi, hakikate yzde yz zt olsa gerek...Atatrk, halk tefekkr ve tahasssne dayanmak yerine onu kendi tefekkr vetahasssne dayamak isteyen bir aksiyon zerindeydi. Demokrat Parti

kurucularnn ise ne halkn ruh temeline yol amak, ne de onu kendi tefekkrneekmek gibi, yeni bir dnce ve hareket belirtici vasflardan na-64sipleri vard. Byle olunca, Halk Partisine muhalefetin kk dallarda kalmas,gvde ve kklerde ise ister istemez ayniyet bulunmas ve netice itibariyledvann muvazaa snrlarndan ileriye geemez bir akamet plnn muhafaza etmesizaruri...Bu nefs-l emr e bal, tabi ve bnyev muvazaa, sonuna kadar devam etmi vehdiselerin, ii akadan kakaya evirmesiyle, cidd, fakat daima kksz birbouma eklini alp, Halk Partisinin, z yavrusunu yiyen efsanev bir hayvanabenzer davran sonunda malm neticeye ermitir.Kaatil anann niyet ve hareketini kefedip ncelii elde tutamayan yavrununkibeti zerinde hayrete demez.Halk Partisinin, kendi z eserine ait suu Demokrat Parti iktidarna yklemeyekadar giden ve buna bir takm kafasz tipleri inandran, onlar harekete tevikeden, fakat Demokrat Partice kefedilip dillendirilemeyen, nlenemeyen tutumu,hep bu gizli muvazaa yzndendir; ve balarna ne gelmise bu muvazaadan trgelmitir.SON GRMEByk Dou'nun 1945-46 devresinde, bildirdiim ller yznden Demokrat Partiye(sempatik) olamadk ve hatt kapamza, birbiri stnde ve ters istikmetlerdeiki ift at resmi koyup zerine ha Ali Hoca, ha Hoca Ali! diye yazdk. Yani,ha C.H.P., ha ona zt gibi duran D.P. isimli parti...Ahmed Haim'in msralariyle, biri;Yan yoldan ziyade maha yakn;65br;Yar yoldan ziyade arza uzak...Ve yaynlarmz hep bu istikamette devam etti. Eserimizin bandaki Recep Pekerdavet ve teklifi ite bu srada...Demokrat Parti hakknda krc neriyatmzn henz balamad devrede, CellBayar' kendi ideolojimize ekme midinden henz iimizde bir krnt olsunmuhafaza ederken, onu, evvelce bahsettiim apartmannda ikinci kere ziyaretetmi ve yemee alkonulmutum.Bu ziyaret Cell Bayar hakknda hibir mide yer yok! kararn vermeme kfigelmiti. lk ziyaretimde siyas hayatnn artk sona erdiini syleyecek vekendisini Mill Mcadeleye ait esere tahsis ettiini bildirecek ekilde (pasif)bir dnyaya ekilmi grnen Bayar, imdi (aktif) bir leme ayak basm vepasifliiyle aktiflii arasnda fark belirtmeyen pikin edas iinde, dvasn,Atatrk'n ilkelerine sadakat ve onun da gayesi olan millet hkimiyetine dnmeve bu iin iklim art olan hrriyet ve demokrasiyi gerekletirme eklindeformlletirmi bulunuyordu. Halk Partisini de ite bu ilke ve lkden


25/197

inhiraf etmi olmakla suluyordu. Halbuki, bizim Halk Partisine dmanlmz bunoktadan gelmiyor, belki ayn ilke ve lklerin nn elinde ifadesini bulanson eklinden douyor ve para zerinde deil, btn zerinde tecelli ediyordu.Biz, Cumhuriyet nklbnn bir ideolocya getirmedii, madde kurtarcliinde ruh batrclna gittii, Trkn ruh kkn zedeleme yoluna girdiikanaatini besliyor ve Bayar'n bizimle ayn kanaati ne nispette

paylaabileceini anlamaya gelmi bulunuyorduk.mknsz!..66Bu defa daha yakn ve tesirli bir mevziden atelediimiz fikir silhlar,zrhlara brl bir insan ar inelerinin mteessir edebilecei kadar bile onadokunamam ve btn bir yeni genlik kadrosunu kendisine balama midimiz artkifls etmiti.Kendisine yle demitim:

Beyefendi; bu zamana kadar byk ltuf ve iltifatlarnza ahit olmu, tavrve hareketlerinizdeki asalete takdir hissi duymu bir insanm. Fakat ikimizin desiyas bir aksiyona atldmz ve i ehrelerimizle birbirimize grnmekborcunu yklendiimiz saat bu saat... Bu saatin hkm, 15 senedir ruhunu tamheceleyemediim Cell Bayar' Demokrat Parti teebbsnden sonra seebildiim ve

bu sei neticesinde dnya grlerimizi barmaz ekilde birbirine ztbulduumdur. Bundan byle, ahsnza ve baz ahs vasflarnza hrmetim mahfuzkalarak size zt bir istikmet tutacak olursam beni mazur grnz!Cell Bayar, soylu bir msamaha edasyla glmsemi ve:

Serbestsiniz! Cevabn vermiti.Ayn gn oraya Refik Koraltan ve Fuat Kprl'nn de geldiklerini, RefikKoraltan'n soluyan bir hipopotam gibi, o gnk Meclisin halini anlattnhatrlyorum.Fuat Kprl sigaralarn birbirinden yakarak azn duman helezonlarn yutucubir (aspiratr) eklinde daireletirirken ne birden hitabm u olmutu:Umum efkr sizin bir (ike-hileli oyun) peinde olup olmadnz phesinibesliyor. Halk Partisi nefretinin en koyu derecesine ulat bir vasatta,talihlerin en67byne atm olduunuzu bilerek, gayet usta bir kurmay gibi, pasifmukavemetle aktif hareket aras, nna ve meknna gre, evik, hzl ve daimagzkara davranmanzdan baka yol grmyorum. Sktrldnz her n millete(S.O.S.) ekip onu kanun ekilde zuhura davet etmek, biricik metottur.Refik Koraltan, almad bir nesne gren bir hipopotam hayretiyle bakarken,Fuat Kprl var kuvvetini duman yutmaya sarfetmekte, Cell Bayar ise ezel veebed taktii icab, acelesiz ve telasz, daima neticeleri kollayc mizacnheykelletirmektedir.Henz Adnan Menderes'i grm, Cell Bayar' da, Yassada sonrasna kadar birdaha grecek deilim.68KTDARA KADARBALAYI VE LK KAVGADemokrat Partinin kuruluunu takip eden ilk aylar, Cell Bayar ktidar-Muhalefet balay diye karakterlendiriyor. Bu da muvazaa tehisimizden ayr biriaret...Yabanc gazetecilere d siyaset hakknda Parti grn aklayan Bayar: ktidar Partisi ile i meselelerde belki ok atacaz. Fakat memleketinkaderi, d politikada iki partinin mterek hareket etmesini icap ettirir. Bubakmdan, d politikada CHP ile tamamen mutabkz. Atatrk'n, Trkiye'ninistikblini ve dnya barn hedef tutan siyaseti partimizin de daima sadakatletakip edecei yoldur. Esasen, bir d tehdit veya tehlike karsnda, haysiyetve erefin emrettii tek yolda yrmekte gerek Halk, gerek Demokrat, btnyurttalar arasnda en ufak bir dnce fark bulunabileceine asla ihtimalverilemez.Derken de, hep ayn arac ruhiyat iindedir.Bayar', balay iinde dinleyelim:


26/197

Bir aylk bir sessizlikten sonra, ilk olarak Ankara'da tekiltmz kurduk.Anadolu Ajans, Ankara l Tekiltnn kurulduunu blteninde yaynlad ve radyoda71yaynlar arasna ald. Adnan Menderes, Aydn ve Manisa zerinde almalaryapmt. Aydn'da Ethem Menderes, Manisa'da Fevzi Ltfi Karaosmanolu'nun

bakanlnda Demokrat Parti kuruldu. Artk by bozulmutu; her gn birka il,birok ile ve bucakta Demokrat Parti kurulmaya devam ediyordu. Anadolu Ajanskurulular vermemee balad. Bylece Halk Partisi ile Demokrat Parti arasndailk gerilim ortaya km oldu. ktidar, yeni partinin hzla gelimesindentedirgin olmaya balamt.Bakn, ilk gerilim ne kk eyden balyor. Demokrat Parti, balangta kendiboy atn bile aabeysini kzdracak bir hdise saymaktadr.lk kavgay, Cell Bayar, ufak bir imdikten farkl olmad halde ilk atmatabiriyle yle anlatyor; Bu, ktidar -Muhalefet balay, Adnan Menderes'in 31 Mart'ta zmir lMerkezinde yapt basn toplantsna, ileri Bakannn verdii sert cevabile bozuldu. Menderes bu basn toplantsnda, yukardan beri saydm iktidarpropagandalarn ok sakin bir slp ile sayp dkyor ve yle diyordu:

Unutmamaldrlar ki, memleket partiler iin deil, partiler memleket iindir.Esefle arzet-mek mecburiyetindeyim ki, yer yer baz idare mirleriningayretkeliklerinden baka, Halk Partisinin baz elemanlar, makbul olmayan bazpropaganda ve faaliyet istikameti tutmulardr. okluk kulaklara fsldanan bupropaganda isnat, tazyik ve hatt tehditlerin neler olduunu halkmzbilmektedir. Bunlar ak olarak ve umum efkr karsnda yaplmyor,sylenmiyor. Memnunluu mucip olan udur ki, btn menfi gayretlere ramenDemokrat Parti yurdun her tarafnda byk bir ilgi, sevgi ve gvenlekarlanmaktadr. Drt gn sonra ileri Bakan Hilmi Uran Mende-72res'in beyanatna karlk verdi. Karlk, Bakanlk seviyesinin dili ve slbuolmaktan uzakt Halk Partisinin ar bir szcs gibi konuuyor ve iktidarn,Demokrat Parti karsndaki yerini iyice belli ediyordu. Bu cevab birlikteokuyalm: (Menderes'in zmir beyanat doru deildir. Bize vatandalardan bumevzuda asla bir ikyet gelmemektedir. Ancak, Demokrat Partililerin neden buekilde konutuklarn anlamak g deildir. Halk, Demokrat Partiden yzevirdike, Demokrat Parti efkr, her vesile ile mkilt ile karlatklarnsylemektedirler. Birok yerlerde taraftar bulamadklarndan, bu tarzpropagandaya balamlardr. Demokrat Partinin teekkl ile, Cumhuriyet HalkPartisi muhakkak ki, daha faal bir vaziyete gemitir. Btn bu neriyat vebeyanlar Halk Partisinin bu son almalarnn bir akslmeli olsa gerektir.)vesaire...ilk karlama ve kapmalarn pln mmkn olduu kadar sdr ve byleykenDemokrat Parti kurucular hesabna mthi tbirine denk bir korku ifadesitamaktadr.Kuruluuyle beraber Demokrat Partiye akn balad. Halk Partisi denizindeboulurcasna rpnanlar, Demokrat Parti salna doru hamle etmeye baladlar.O zamanki haliyle bu kk sal, kendi heybetinden deil de, denizin dehetinden,baz aydnlara kurtarc bir tekne hissini vermiti.Bu tekneye koanlar arasnda, meslek ve memuriyetini feda edercesine ileriyeatlan Samet Aaolu vardr. Partiye kaplann Arkadam Menderes kitabndayle anlatr: Bu partiye girmeye karar verdim. Henz yeni genel mdr olmutum. Uzun yllarsren ciddi almala-73rn verimini bylece bir anda brakyor, nereye varaca belirsiz bir yolakoyuluyordum. Memurluktan ekilmeden nce konu zerinde daha evvel birka defagrtm Bayar'dan bir randevu istedim. Beni Ankara'da Smer sokaktaki PartiGenel Merkezine ard. Haziran balarnda bir le sonu idi. kinci kattamerdivenin hemen yannda parti bakanlk odasna girdim. Kck bir yer...Bayar yrtk kumalar arasndan pamuklar dklen bir koltua oturmutu.Karsnda bir masayla bir ka iskemle. skemlelerde Koraltan ve Menderes vard.


27/197

Bayar'a kesin kararm bildirdim. Daha o cevap vermeden Adnan bey sze kart:Siz, dedi; umum mdr oldunuz. Gensiniz, istikbaliniz var. Siyasete, hem debizimle girmeye karar verirken iyi dndnz m?Gzleri dalgn, sesi kskt.Cevap verdim:

Dndm, ok iyi dndm. Elini elimin stne koyarak yine sordu:

Ama kolay deil. inde ve sonunda eitli hdiseler olabilecek, sizi yoracakbir hayat.. Tabi mebus seilmek de istiyorsunuz.Gzlerim ellerine kayd. Vereceim cevab deil, ellerini dndm nce... Uzun,etli parmaklar, stleri siyah beneklerle dolu. Bunlar olmasa san'atkr ellerikadar beyaz ve yumuak.Sorusunu bir cmle ile karladm:

Dndm, ok dndm. Kararm kafidir. Koraltan'n kaln, ne'eli sesi odaydoldurdu:

Gen adam, vatan vazifesine kouyor. Elbet karar verdi. Hayrl olsun!Son sz Bayar syledi:

Siz imdi bulunduunuz yerde de bize faydal ola-74bilirsiniz diye dnmtm. Ama tabi bize gelmenizden sadece seviniriz. Sizi

de kazanm oluyoruz demek...Geti gnler, geti aylar...SEMLERAralarnda yakn veya uzak, irad veya tabi ne trl anlama ve uyumabulunursa bulunsun, Demokrat Partinin kurulur kurulmaz erdii halk alkas HalkPartisini adamakll rktmeye balamt. nn, ankaya Saray- hmayunundask sk toplantlar yapyor, Ana-dolunun otuza yakn blgesine datlanmfettilerin yadrd raporlar inceliyor ve dudaklarndaki yalanlara ramenkalplerden u (realite) hkmnn ttt grlyordu:

Halk Partisi nazik bir geit zerinde ve kendisine kar halk nefretininynlamaya balad bir hengme iindedir. Zaman ise onun aleyhine almayabalamtr. abuk davranmaktan baka are yoktur!lk i olarak belediye seimlerinin Mays 1946 bana, yni zamanndan 4 ayncesine alnmas kararlatrld. Kararn yaynlanmasyle seimlerin yaplmasarasnda da yalnz 3 gnlk mhlet brakld.Gel de davran, toplan, hazrlan ve seime gir! Bu alen oyunbozanlk karsndaDemokrat Parti Genel dare Kurulu, belediye seimlerine girmemek kararn alyorve ayrca iln ediyor:

Eer, henz vaktine 1 yllk zaman pay bulunan mebus seimlerini de nealacak olurlarsa ona da girmeyeceiz.

Cell Bayar bu vaziyeti yle yorumluyor:75Bu artlar ierisinde, demokrasi fikrinde samimi olmayan iktidarn aceleseimlere gitmesinden baka yapacak bir ii yoktur. nk btn hesaplar, daimaiktidarda kalacak bir Halk Partisinin yanbanda bir muhalefet partisininkurulmas esasna gre idi. O zamana kadar rengini belli etmemeye alaniktidarn yneticileri, yzlerindeki nazik tebessm bir kenara koymular, atkkalaryla karmza kmlard. nn, olaanst toplantya arlan HalkPartisi Kurultaynda imekli bir nutuk verdi.Bu nutkunda, milletvekili seimlerinin de ne alnacan ve bir iki ay iindeyaplacan haber verdikten sonra, bu kararn (Meclisin otoritesi zerindesaygl olmayan tartmalar yaplmas sebebiyle) alndn aklad vemuhalefetin seimlere girmemesi halinde doacak siyas duruma deinerek aynenunlar syledi: (Son zamanlarda baz memleketlerde seime itirak etmemetaktii grlmtr. Bunun mnas yabanc devletlere kar memleketin iidaresini itham etmektir. Kendi i idaremizi, yabanc devletlere kar ktlemeteebbsn, Trkiye denilen memlekette vatandalarn ho grmiyeceklerindeneminim.)

Documents

Necip-Fazıl-Kısakurek-Benim-Gozumde-Menderes