Opkomst van nieuwe godsdiensten (Reformatie): Lutheranisme (sinds 1517) en Calvinisme (sinds (1537)

Une loi, une foi, un roi Ketterij = aanval op het gezag van de vorst

= majesteitsschennisStrijd tegen protestantisme: Contra-Reformatie

Luther op Rijksdag in Worms voor keizer Karel V (1521):"Hier sta ik en kan niet anders! God helpe mij, amen!"

Inquisitie = kerkelijke rechtbank

Al in 1523 eerste Lutherse ketters in Brussel geëxecuteerd (opgebrand)

Meest bedreigend voor katholicisme: het calvinisme

Vanaf ca. 1540 binnendringend vanuit het Zuiden

Bron: ketterplakkaat (bloedplakkaat) van Karel V (1550)Wij bevelen en verbieden: ten eerste dat niemand zal mogen drukken, schrijven of ook met zijn medeweten in bezit hebben, noch verkopen, kopen, weggeven, of verspreiden in kerken, straten of op andere plaatsen, enig boek of geschrift van de hand van Maarten Luther, Ulrich Zwingli, Martinus Bucer, Johannes Calvijn, of van andere ketters die veroordeeld zijn door de Heilige Kerk … Eveneens verbieden wij alle leken en anderen om met elkaar de Heilige Schrift in het openbaar of in het geheim te bespreken, met name wat betreft twijfelachtige of moeilijke zaken, tenzij zij godgeleerden zijn.

Op straffe dat hij zal worden vervolgd als oproerige persoon en verstoorder van de rust van onze staat en de algemene welvaart en als zodanig gevonnist. Te weten, de mannen met het zwaard en de vrouwen levend begraven, voorzover ze hun dwalingen niet willen volhouden of verdedigen. En wanneer zij hun dwalingen, meningen of ketterijen willen volhouden, dat zij dan gestraft worden met de brandstapel. En in alle gevallen wordt hun bezit in beslag genomen en verkocht, waarbij de opbrengst ons toekomt.

Strijd in Duitse Rijk met LandsvorstenVrede van Augsburg 1555= nederlaag voor Karel V“Cuius regio, eius religio”

1555: Karel V doet moegestreden afstand als “Heer der Nederlanden” 1556: troonsafstand SpanjeIn beide gevallen volgt zoon Filips hem op

tak van de Spaanse Habsburgers

Ook 1556: broer Ferdinand volgt hem op als Duits keizer

tak van de Oostenrijkse Habsburgers

•1555: Karel V doet afstand als ‘Heer der Nederlanden’

Karel V

Willem vanOranje

Filips II

Granvelle Maria vanOostenrijk

MargarethaVan Parma

Ferdinandvan Oostenrijk

Willem van Oranje (1533-1584) op 22-jarige leeftijd

De bezittingen van Karel V ten tijde van zijn troonsafstand

Zoon Filips volgt Karel op als ‘Heer der NederlandenGeboren en getogen Spanjaard 1556: ook koning van SpanjeMet Filips II begint de mislukking van het Bourgondische ideaalKampioen van de Contra-ReformatieStrijd om de oude vrijheid ging samen met de strijd om de nieuwe godsdienst

Concordaat van 1559 (concordaat = verdrag tussen wereldlijk heerser en de paus)

Nieuwe kerkelijke indeling van de NederlandenNederlandse gebieden en bisdommen vielen tot

dan toe onder Duitse en Franse en Waalse (aarts)bisdommen.

Nu: kleinere bisdommen (van 5 naar 18)+ ingedeeld in 3 aartsbisdommen (Utrecht =

Noorden; Mechelen = Vlaamse; Kamerijk = Waalse)

Kerkelijke indeling valt samen met landsgrenzen

In feite modern idee, efficiënt, rationeelPassend in centralisatiepolitiek

Verdere regelingen in Concordaat 1559:Benoeming van aartsbisschoppen en bisschoppen alleen

door Filips (en opvolgers): vooral trouw aan de koningAlleen doctoren in de theologie: dus niet langer zonen van

edelen

Concordaat van 1559 = centralisatie-instrumentRationeel voor Filips als katholiek betere aanpak van

verval van de kerk, betere controle mogelijk + fellere vervolging

Rationeel voor Filips als vorst “de zege van het absolutisme in de staat én in de kerk. Het deed de situatie geboren worden, waarin de kerk als een gesloten geheel aan de koning was overgeleverd.”

Concordaat vormde zeker een van de redenen om in opstand te komen.

Granvelle werd aartsbisschop van MechelenTypisch vertegenwoordiger van noblesse de robe

noblesse d’épée noblesse de robezwaardadel adel van de tabberd legisten/juristen

Redenen voor verzet:Basis voor onvrede gelegd in tijd van Karel VCentralisatie versus particularisme verlies van

oude rechten/privileges(ging ten koste van stadsbesturen, van staten en

van de edelen)Kerkelijke indeling van 1559Noblesse d’épée versus noblesse de robeGodsdienstige tegenstellingen, bloedplakkatenMeebetalen aan hoge kosten van oorlogen van

Spanje

Achtereenvolgens komen in verzet:1) hoge adel2) lage adel3) volk

Hoge adel – de leiders1. Philippe de Montmorency, Comte de Hornes = (graaf van) Hoorne 2. Lamoraal, graaf van Egmond

3. Willem van Nassau, prins van Oranje

(1533-1584)- zeer hoge adel, gelijk aan Filips II aangewezen leider- erfgenaam van neef René van Châlon, prins van Oranje, stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, die sneuvelt in 1544Door huwelijk met Anna van Buren in 1551: belangrijkste edelman in de Nederlanden

Tolerant m.b.t. godsdienst; zelf vaker van godsdienst veranderd

- Moeder (Juliana van Stolberg) luthers

- Vanaf 1544: katholiek (in Breda en Brussel)

- 1561: huwelijk met lutherse Anna van Saksen

- Vanaf 1570/71, na vertrek uit de Nederlanden: calvinistisch

in gunst van keizer Karel V als militair en diplomaat, prominent aanwezig bij zijn ‘troonsafstand’

goede verstandhouding met Filips en generaal Alva

in 1555 bevelhebber van de legers van de Heer der Nederlanden

1559: bij vertrek van Filips: stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht

Belangrijke missies bij huwelijken en vredesonderhandelingen van Filips

Na 1559 allengs leider van de oppositie, in de eerste plaats tegen Granvelle

1. Afronding van Hoorcollege2. Prent: “De ellendighe Staet der Nerderlanden”

door studentendoor docent

3. (Begin van) artikel Groenveld (?)In pauze 1: klas 1 tekent in voor een prent

in duo’sIn pauze 2: klas 2 tekent in voor een prent(of na afloop) in duo’sWeek 4: alleen klassen 1 en 2

Klas 3 vrijN.b.: in deze week (21 september) zitten we in collegezaal van de

PABO!Week 5: alleen klassen 1 en 3

Klas 2 vrijWeek 6: alleen klassen 2 en 3

Klas 1 vrij(rest van) artikel Groenveld: week 7(+ artikel Swart)

Hoge adel is tegen centralisatiepolitiek van Filips (vanwege inschakeling van legisten)

en tegen de geringe betekenis van de Raad van State: dienst wordt uitgemaakt door legisten

Verzet richt zich in eerste instantie tegen Granvelle

typische fictie: verzet niet tegen de koning, maar tegen zijn kwade raadgevers!

- vreemdeling- vertegenwoordiger van noblesse

de robe- gezien als brein achter nieuwe

kerkelijke indeling- voorstander van inquisitie

Hoge edelen (9 Vliesridders) vormen een Liga van de Groten in 1562

Granvelle vertrekt in 1564Weinig verandering. Hoge edelen eisen:Raad van State moet een besturend

lichaam worden i.p.v. adviserendDe ketterplakkaten moeten worden verzacht

De graaf van Egmond zal deze verzoeken aan de koning overbrengen

Redevoering van Willem van Oranje in de Raad van State, oudejaarsavond 1564:“Het is nu de tijd om ronduit tegen de koning te spreken, want de toestand in het land is zo onheilspellend, dat er iets gedaan moet worden … De koning dwaalt, als hij meent dat in de Nederlanden, temidden van landen, waar godsdienstvrijheid bestaat, nog langer de bloedige plakkaten te handhaven zijn: evenals elders zal men ook hier veel oogluikend moeten toelaten. Ik ben katholiek en wil van die godsdienst niet afwijken, maar toch kan ik niet goedkeuren, dat vorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst willen ontnemen.”

• Redevoering van Willem van Oranje in de Raad van State, oudejaarsavond 1564:

• “Het is nu de tijd om ronduit tegen de koning te spreken, want de toestand in het land is zo onheilspellend, dat er iets gedaan moet worden … De koning dwaalt, als hij meent dat in de Nederlanden, temidden van landen, waar godsdienstvrijheid bestaat, nog langer de bloedige plakkaten te handhaven zijn: evenals elders zal men ook hier veel oogluikend moeten toelaten. Ik ben katholiek en wil van die godsdienst niet afwijken, maar toch kan ik niet goedkeuren, dat vorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst willen ontnemen.”

• Mei 1565 Egmond terug, om de tuin geleid• November 1565 (!’El Rey Prudente’)

antwoorden van de koning (brieven uit ‘het bos van Segovia’= El Bosque):

• Alles blijft bij het oude• - Verbod op elke staatkundige verandering

(RvS)• - Ketterplakkaten moesten strenger

uitgevoerd worden.• Verzet van hoge adel voorlopig mislukt, maar

toenemende ontevredenheid, opstandig

Nu is de beurt aan de lage adel- verarmd, gecontroleerd door gehate ambtenaren,

onttrekking van rechtszaken;- economische crisis; sluipende inflatie- strenge brieven van de koning eind 1565: Verbond van katholieke en

protestantse edelen = het Compromis der Edelen (ca. 400)

Doel: opheffing van de inquisitie en matiging van de plakkaten

1566 nood stijgt naar hoogtepuntVreselijk strenge winterGevolgd door hongerjaarApril 1566: Smeekschrift aangeboden aan landvoogdes Margaretha van Parma

“Ce ne sont que des gueux” < geuzenEisen: nogmaals de zaak aan Filips voorleggen+ opschorting van de kettervervolgingMargaretha belooft grote matiging van de

plakkatenOndersteunt gezantschap naar Spanje verontwaardiging van FilipsDoor succes van het Compromis is het hek van de

dam

Het gewone volkHagepreken (>haegdief, haegmunt)Er werd al een voorschot genomen op de te

verwachten godsdienstvrijheidAntwoord van Filips, gaat niet ver genoeg:

elke andere godsdienst dan de katholieke bleef verboden.

Steeds openlijker hagepreken, aantal protestanten groeit snel

Daarbij: 1) honger2) onvrede over godsdienst politiek

- calvinisten wilden ook kerken- calvinisme verbiedt verering van heiligenbeelden

het gewone volk komt in opstand:Beeldenstorm

Dom van Utrecht

De Beeldenstorm van Dirk van Delen (nieuw in Rijksmuseum) (1605-1671)

Hoge adel schrikt en stelt zich op achter Margaretha

Ook Willem van OranjeBeeldenstorm wordt

eigenlijke aanleiding van de oorlog

Filips stuurt 1567 (9 maanden!) later leger o.l.v. hertog Alva

Komt verzet neerslaan dat eigenlijk al was gaan liggen

1567: Willem van Oranje verlaat de Nederlanden Dillenburg

Egmond en Hoorne blijven:‘Vaarwel Prince zonder land’‘Vaarwel Graven zonder hoofd’Vlucht van calvinisten naar buitenlandvluchtelingengemeenten Willem van Oranje blijft de Opstand van

buitenaf aansturenBlijft er – ten onrechte – van uitgaan dat het

volk tot opstand bereid zou zijn.

Alva (1507-1582)Bekwaamste generaal

van zijn tijdVolgt in feite Margaretha van Parma op als landvoogdSchrikbewindUittocht calvinisten, o.a. watergeuzen

Alva stelt de Raad van Beroerte of Bloedraad in

Eerste slachtoffers: Egmond en Hoorne,geëxecuteerd op de Grote Markt in Brussel op 5 juni 1568

Ook Willem gedagvaard voor de Bloedraad; weigert als Vliesridder.Zoon Filips-Willem (13 jr.) naar Spanje ontvoerd, nooit terug gezien!

Wat bereikte Alva?- doorvoering kerkelijke

indeling- vanaf 1572: begonnen

met hervorming van belastingen

- plan tot invoering van tiende, twintigste penning op alle handel (soort BTW)

- honderdste penning (vermogensbelasting)

Intussen invasiepogingen van Willem + broers

Door Alva afgeslagen: ongeregelde troepen tegen Spaans modelleger

Geen enkele steun voor Oranje onder bevolking

Tijdelijk succes: 1568 Slag bij Heiligerlee, gevolgd door nederlaag (broer Adolf sneuvelt)

1568: Mislukte tocht van Willem in Maasgebied van Limburg (Stokkum)

Na 1 jaar lijkt Alva orde op zaken te hebben gesteld: pacificatie

nieuwe invasies worden voorbereid:Contacten met Franse Hugenoten (=

calvinisten) Met calvinistische centra in Duitse Rijk en

EngelandMet watergeuzen

Admiraal van de geuzen: Lumey (Willem van der Marck)

• Plan:• Watergeuzen vanuit

het Westen

• Lodewijk met Franse Hugenoten vanuit het zuiden

• Willem vanuit het Oosten

Moesten eerder uit Engelse havens op bevel van koningin Elizabeth

Mislukt door massale moordpartij onder Hugenoten in Franse godsdienstoorlog (Bartholomeusnacht)

Komt te laat

Succes voor de Watergeuzen: 1 april 1572 – inname van Den Briel"Op 1 april verloor Alva zijn bril."

J. Keller (1698-1765) romantische voorstelling van de inname van Den Brielle

Vanuit Den Briel werden Vlissingen en Enkhuizen en andere Hollandse en Zeeuwse steden veroverd.

Uiteindelijk Holland en Zeeland in handen van de opstandelingen; ook de gewestelijke staten “omgezet”.

1573: alle uitoefening van het katholicisme werd verboden, d.w.z. geloof van minstens 90% van de bevolking

Regelrechte minderheidsdictatuur: kern van calvinisten was slechts 3%, maar wel uiterst fel.

Alva: “terroristen” Holland + Zeeland + vrije Statenvergadering =

“Sonderbund” (in naam werd de koning erkend)Willem van Oranje vlucht naar Alkmaar

• Spaanse troepen, geen soldij plunderen

alle steden van Gelderland en Overijssel ingenomen • na Mechelen o.a. Zutphen • Dan begin van herovering van alle Hollandse steden:

Naarden en Haarlem • Groot deel van inwoners uitgemoord

Zoon van Alva, Don Frederik, begint met heroveringsexpeditie nog in 1572.

Bevelhebber van de Spaanse troepen in de bloedigste fase van de Opstand

Spaanse kanonnen beschieten eerst langdurig de stadsmuren voordat bestorming kan beginnen

Kenau Simonsdochter Hasselaer

Van Almaar begint de victorie!

1574: mislukt beleg van Alkmaar door inundaties: de Spanjaarden moeten opgeven

Opmars Spaanse troepen stokt bij AlkmaarSteeds meer muiterij onder Spaanse troepenAlva mag eindelijk weg: december 1573In Holland en Zeeland zou de Opstand onbedwingbaar

blijkenDuidelijke tweedeling:1) Holland + Zeeland = Sonderbund = calvinistische

minderheidsdictatuur, waar katholieken uit wegvluchten

2) overige gewesten moesten extra belastingen betalen, omdat Holland en Zeeland niet meer meebetaalden

feitelijk punt van Burgeroorlog bereikt: 2 rebellerende gewesten t.o. de trouwe gewestenVanuit deze optiek moet latere ’Pacificatie’ begrepen

worden …

Requesens: nieuwe landvoogd(1574-1576)

1574

Beleg van Leiden

Slag op de Mokerhei Broers Lodewjjk en Hendrik van Nassau sneuvelen

Ontzet van Leiden (3 okt.)

1575 stichting universiteit van Leiden

- Generaal Pardon- Afschaffing Raad van Beroerten- Afschaffing Tiende Penning

1574: Hongerende bevolking van Leiden en burgemeester van der Werff

1576 Spaanse Furie

Duizenden dodenBrabant zwaar getroffen

Antwerpen 8.000doden, terwijl altijdtrouw aan de koning!

Staten-GeneraalBijeen: eisen terugtrekking Spaanse troepen

PACIFICATIE VAN GENT (1576)

= onderlinge vrede= unie van Noord en Zuid= ideaal van Oranje

Besprekingen tussen verschillende gewesten

Zwakke punt van de Pacificatie van 1576:godsdienstprobleem niet opgelost, maar

voor zich uitgeschoven

De intocht van Willem van Oranje te Antwerpen op 18 september 1577. Gravure door Frans Hogenberg. Stedelijk Prentenkabinet, Antwerpen.

1577: Willem’s finest hour: triomfantelijk binnengehaald in Antwerpen en Brussel, nadat hij 10 jaar geleden gevlucht was bij de komst van Alva in 1567. Na 10 jaar armoede, vernedering en strijd werd hij als redder en bevrijder teruggehaald.

Nieuwe Spaanse landvoogd Don Juan, halfbroer van Filips II

Zuid-Nederlandse edelen vertrouwen Willem toch niet helemaal: plaatsen hem naast de 19-jarige broer van de Duitse (Oostenrijks-Habsburgse) keizer: Matthias

In het zuiden neigt men toch al weer snel naar verzoening met de koning

Er was dan ook veel sympathie voor Alexander Farnese, de hertog van Parma, die in herfst 1577 Don Juan te hulp kwam met nieuw leger

Okt. 1578: Don Juan overlijdtParma volgt hem op, en stuurt aan

op:Unie van Atrecht (6 januari 1579)Artois en Henegouwen (en een klein

stukje van Vlaanderen) keren terug onder het gezag van de landvoogd van de koning

23 januari 1579: Unie van Utrecht: de noordelijke gewesten, zetten de strijd tegen Spanje voort

De katholieke stadhouder van Overijssel, Groningen en Drenthe, graaf Rennenberg, liep op 3 maart 1580 over naar de kant van de Spanjaarden.3 jaar tevoren op voordracht van Willem benoemd.

‘Het verraad van Rennenberg’

De katholieke historicus L.J. Rogier, Eenheid en scheiding, p. 95 v.‘Die afval is lang als verraad betiteld. Al wie naar de kennis der objectieve waarheid streeft, zal dit woord hier liever vermijden. Toen de Pacificatie definitief verijdeld was, bleef voor Rennenberg zowel als voor Oranje slechts de keus over. Wie het in de protestantse prins van Oranje natuurlijk noemt dat hij zijn illusie van de religievrede voorlopig afschreef en zwichtte voor de calvinistische theocratie, moet het evenzeer onvermijdelijk noemen, dar de katholiek Rennenberg daarvoor niet zwichtte en de andere kant koos. … Wie inziet dat de prins van Oranje niet anders kón, zal echter voor Rennenberg gelijk recht doen gelden.’

Pas onder Willem’s zoon Maurits in 1594 worden de gebieden in het Noorden er weer bij veroverd.

De Pacificatie van Gent is dus mislukt.

Willem van Oranje omstreeks 1580

1580: Willem van Oranje wordt bij koninklijk edict in de ban gedaan

Vogelvrij verklaardBeloning op zijn hoofd: 25.000 kronen+ kwijtschelding van eventuele vroegere strafgevallen+ verheffing in adelstand

Filips II

Wilhelm van Nassau, prince van Orangien, als hooft beroerder ende bederver van tgeheel Christenrijck, ende namentlijck van dese Nederlanden: Waerby een yeghelijck geauctoriseert wordt van hem te beschadigen, offenderen ende uyter weerelt te helpen, met loon ende prys voor den ghenen die des doen, oft daer toe assisteren zullen.

De prins antwoordt met de beroemde Apologie (1580/81)

Nu (1580!) wordt de fictie opgegeven, dat niet de koning de schuldige zou zijn

Willem beschuldigt Filips zelfs van incest en moord op zijn zoon Carlos

Het wordt tijd om te zien naar een nieuwe soeverein …

Anjou, jongste broer van koning Henri III van Frankrijk, wordt gevraagd nieuwe soeverein

Nu geen Matthias van Oostenrijk meer nodig ontslagbrief

Belangrijker: nu geen Filips II meer nodig

26 juli 1581: Plakkaat van Verlatinghe

buitengewoon revolutionair stuk

De leden van de Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden groeten allen, die dit zullen zien of horen voorlezen, en laten weten:….

De onderdanen zijn niet door God geschapen om de vorst in alles wat hij beveelt onderdanig te zijn en hem als slaven te dienen. De vorst regeert bij de gratie van zijn onderdanen en moet met recht en reden over hen regeren, hen beschermen en liefhebben zoals een vader zijn kinderen liefheeft en zoals een herder met hart en ziel zijn schapen beschermt. Als een vorst zijn plichten niet nakomt, maar, in plaats van zijn onderdanen te beschermen, hen probeert te onderdrukken als slaven, dan is hij geen vorst, maar een tiran. In dat geval mogen zijn onderdanen, na beraadslaging in de Staten-Generaal, hem afzweren en een andere leider kiezen.

• Anjou blijkt onbetrouwbaar en wordt een mislukking

• Intussen is Parma bezig met heroveringen:

• de meeste steden van Vlaanderen en Brabant

• Begin 1584 alleen Holland, Zeeland en Utrecht nog vrij van Spaanse troepen

10 juni 1584: plotselinge dood van Anjou10 juli 1584: moord op Willem van Oranje

De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: Heere Godt weest mijn siele ghenadich, ick ben seer gequetst, Heere Godt weest mijn siele, ende dit arme volck ghenadich

(ook bekend in zijn Franse vorm: Mon Dieu, aie pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!).

• Balthasar werd opgesloten in de gevangenis en legde op eigen verzoek een lange schriftelijke verklaring af over zijn beweegredenen. Nog diezelfde dag werd hij verhoord, maar liet niet veel los. De schepenen besloten tot foltering over te gaan, een destijds niet ongebruikelijke stap. De eerste nacht in de gevangenis werd Balthasar met roeden geslagen. Zijn wonden werden met honing ingesmeerd opdat een bok met zijne scherpe tong al leckende zijn vel metten honich afschrabben soude. De bok had er echter geen zin in. De rest van de nacht bracht Balthasar door met zijn handen aan zijn voeten gebonden. De beulen hingen hem een half uur lang op met aan iedere grote teen een gewicht van 300 (of 150?) pond. Hij praatte nog steeds niet genoeg en men deed hem te kleine schoenen aan van nat ongelooid hondenleer. Ze zetten hem voor een groot vuur zodat de schoenen krompen en zijn voeten brandden. Ze hielden gloeiende fakkels onder zijn oksels en staken naalden en spijkers tussen zijn nagels, maar Balthasar gaf geen krimp. Uiteindelijk werd de Utrechtse beul Jacob Michielsz. erbij gehaald, maar Balthasar bleef standvastig en ter zake antwoordend. De betrokkenheid van andere mensen bij de aanslag werd niet aangetoond.

• Balthasar werd op 13 juli berecht. Het gerecht was van mening dat hij ten exempelen van allen anderen seer righoreuselijcken gehestraft [moest] worden. Ze veroordeelden de moordenaar tot een ook voor zestiende-eeuwse begrippen uiterst wrede straf. Hij zou de volgende dag naar het schavot worden geleid omme aldaer eerst zijn rechterhant, daer hy het voorsz. verradisch moordadighe feyt mede bedreven heeft, met een gloeyende toesluytende yzer geschroyet ende afghebrant te worden, ende dat daer naer met gloeyende tanghen tot ses reysen ende verscheyden plaetsen so aen aermen, beenen, en t'gheen daer sijn lichaem meest met vleesch becleedt is, het vleesch uutgebrant en afghenepen sal worden, ende dat hij daer nae levendich aen vier quartieren ghehouden sal worden, beghinnende van onderen.

Praalgraf van Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk te Delft

Handschrift van het Wilhelmus

Na dood van Anjou ging men op zoek naar een nieuwe soevereinN.b.: met de verlating van Filips II werd geenszins het monarchaal principe opgegeven: landsheer nodigElizabeth weigert (te openlijke uitdaging voor Filips) maar stuurt haar gunsteling:

Robert Dudley, Earl van Leicester (eind 1585)Werd complete mislukking +

kon militair niet op tegen ParmaHad 1585 Antwerpen veroverd, maar de geuzen sloten de Schelde af

• Parma stond op het punt het hele gebied van de Opstand te veroveren

• Niet gelukt door internationale politiek van Filips

• 1) ondersteuning van invasie van Engeland met troepen mislukt (Armada 1588)

• 2) vanaf 1590 onttrekken van troepen aan Nederlanden vanwege strijd tegen Frankrijk (calvinisme)

Eind 1587: Leicester vertrekt naar Engeland, waar hij een jaar later sterft

“en omdat er zich geen bevredigend alternatief aandiende – dus niet eens als een heroïsche wilsdaad – besloten de Staten-Generaal het dan in godsnaam voortaan zelf maar te doen.”

Dus geen eenhoofdig soeverein meerVanaf 1588 is de vrije en onafhankelijke Republiek

geboren

In ieder gewest trokken de Gewestelijke Staten het soevereine gezag naar zich toe

Bond van 6 gewesten, vanaf 1594 ook Groningen Republiek der Zeven Provinciën, van 7 onafhankelijke republiekjes waarin de statenvergaderingen soeverein waren.

Noemden elkaar bondgenoten in de strijd- eigen bestuur- eigen munt- eigen belastingen- eigen stadhouder- vormden ieder op eigen wijze het

statencollege

De Nederlandse Opstand is wel een conservatieve revolutie genoemd:

- het ging vooral om het behoud van oude vrijheden en oude privileges

Roorda: “Mag het een omkering van zaken [revolutie] heten dat de eerste stand verdween en de derde de toon begon aan te geven, en dat een monarchaal-centraliserend, katholiek bewind plaats maakte voor een gedecentraliseerde republiek van een min of meer calvinistische signatuur?”

Zie schema’s in reader

De noordelijke gewesten (republiek) hebben tot 1648 een voortslepende strijd tegen Spanje gevoerd

Tussen 1588 en 1648 had die strijd een ander karakter: het ging vooral om consolidatie van wat in de jaren daarvoor tot stand gebracht was

De jaren 1555-1588 vormden de grote ommekeer

Daarom heeft de term Opstand de Tachtigjarige Oorlog verdrongen

In 1648 Vrede van Münster/WestfalenSpanje kampt met grote geldnood en

oorlogsmoeheidCompromisloze vrede is overwinning voor de

Republiek, door Spanje als een vernedering ervaren

“Wat de Nederlanden betreft: het Bourgondische eenheidsideaal, dat in 1576 nog in de Pacificatie van Gent was vastgelegd, werd nu opgegeven. Definitief …”

1588 1625 1647 1650 1672 1702

De Republiek der Nederlanden(1588-1795)

De Zeventiende Eeuw

MAURITS FREDERIKHENDRIK

WillemII

Eerste Stadhouder-loos Tijdperk

WILLEM III

Oorlog metSpanje

TwaalfjarigBestand(1609-1621)

Oorlog metSpanje

Oorlogen metEngeland

Oorlog met Frankrijk

1702 1747 1751 1795___

De Republiek der Nederlanden(1588-1795)

TweedeStadhouderloosTijdperk

WILLEMIV WILLEM V Franse

Tijd

De Achttiende Eeuw

Vanaf 1813: zoon van stadhouder Willem V keert terug als koning Willem IStart van het koninkrijk der Nederlanden

Oorlog metFrankrijk

Oorlog met

Engeland Oorlog metFrankrijk

Het Koninkrijk der Nederlandenin de twintigste eeuw- Regeerperioden -

1815 1840 1849 1890 1898Willem IWillem II

Willem III Emma

Koningin-Regentes

Franse Tijd

Het Koninkrijk der Nederlandenin de twintigste eeuw- Regeerperioden -

1898 1948 1980 nuWilhelmina Juliana Beatrix