66 ŚWIAT KAMIENIA nr 54

Artykuł ten otwiera część poświęconą liternictwu nagrobnemu. Kolejne artykuły będą poruszać zagadnienia dotyczące kompozycji tekstu na napisówce, typów czcionek i ich doboru oraz rodzajów wykonania. Niestety inskrypcje nagrobne są wielkim problemem polskich cmentarzy, na których formę wykonania i kamieniarze, i zamawiający pomniki rzadko zwracają uwagę.

Liternictwo powinno być integralną

częścią pomnika. Powinno być z jednej

strony dobrze wykonane i zakompono-

wane na płycie napisowej, a z drugiej do-

pełniać formę nagrobka rodzajem czcionki

oraz układem. Coraz częściej zdarzają się

formy pomników w naszym kraju, które

powoli przestają budzić zastrzeżenia, jed-

nak stosowane na nich liternictwo prze-

ważnie wydaje się być kompletnie przy-

padkowym przekazem informacji, tak

jakby zabrakło już świadomości, czasu

lub chęci, aby się nad jego jakością chwi-

lę zastanowić.

Dzisiejsze techniki komputerowe

umożliwiają wcześniejszą pracę, stwo-

rzenie projektu napisu. Nie jesteśmy już

skazani jedynie na większe lub mniejsze

umiejętności kamieniarza wykuwającego

napis na napisówce, gdzie pomyłka lub

zła kompozycja skutkowała wykonaniem

nowej płyty lub szlifowaniem wierzchniej

części kamienia. Mimo to, podstawowe

błędy zdarzają się bardzo często. Wynika

to zarówno z niedouczenia kamieniarzy

jak i indolencji klientów, którzy nie zda-

ją sobie sprawy z tego, jakie znaczenie

ma poprawnie wykonany napis. Cóż, nie

wszyscy klienci zakładów kamieniarskich

są grafikami, architektami czy plastykami,

co więcej nie wszyscy muszą być obda-

rzeni podstawowym poczuciem dobre-

go smaku. Nie powinno to jednak zwal-

niać kamieniarza z odpowiedzialności za

przynajmniej poprawną formę i kompo-

zycję napisówki. Każdy nagrobek wpływa

na ogólny odbiór estetyczny cmentarza,

nie jest więc tylko i wyłącznie sprawą za-

mawiającego.

W Polsce, niestety, kształcenie ka-

mieniarzy na zorganizowanym poziomie

się nie odbywa, natomiast przyuczanie

do zawodu w zakładach kamieniarskich

sprowadza się najczęściej do nauki ob-

sługi cyrkularki i boczkarki. Na kształce-

nie zmysłu estetyki nie ma czasu, a często

i wiedzy mistrza. Artykuł ten, jak i następ-

ne, jest pierwszą próbą uporania się z te-

matyką liternictwa nagrobkowego.

O czym należy pomyśleć przystępując

do pracy nad wypełnieniem napisówki in-

skrypcją? Przede wszystkim napisy należy

Liternictwo nagrobne – wstęp

N E K R O P O L I E

Proste liternictwo zostało ułożone w nietypowy sposób doskonale harmonizujący z formą steli. Napis

w formie nieregularnej pnie się, podążając za formą napisówki, która przypomina skałę.

Napis jako jedyny element dekoracyjny pomnika

doskonale rozplanowany na steli w formie krzyża

wymaga dużej wprawy w komponowaniu.

67ŚWIAT KAMIENIA nr 54

zaprojektować. Każdy pomnik to inna for-

ma przekazu, dlatego czcionka jak i treść

musi być dobrana do formy pomnika. Na-

leży już w fazie projektowania zastano-

wić się nad potencjalną liczbą osób, któ-

re mają zostać pochowane, aby od razu

przewidzieć miejsce na napisówce i unik-

nąć „upychania” kolejnych nazwisk w póź-

niejszym czasie. Inaczej także komponuje-

my napisy na napisówkach pionowych czy

poziomych. Liternictwo można wykonać

na mnóstwo różnych sposobów i może,

a nawet powinno, być ozdobą pomnika.

Niestety w Polsce jest to w większości

informacja o zmarłym, której kompozy-

cja nie wykazuje żadnej konsekwencji.

A przecież myślenie o pomniku powinno

być całościowe. Pomnik nagrobny to pew-

na forma, jedność.

Chciałabym zwrócić też uwagę na kla-

syczny na polskich cmentarzach nadmiar

w pomnikach, a więc bogata i rozrzeź-

biona forma nagrobka wykonana z kolo-

rowego o agresywnym wzorze kamienia

i do tego dodane bardzo zdobne liter-

nictwo bez przemyślanej kompozycji –

warto trzymać się zasady, że mniej zna-

czy więcej („less is more” L. Mies van der

Rohe), bo prosta elegancja zawsze będzie

na czasie, a nadmiar i piętrzenie moty-

wów dekoracyjnych odwracają uwagę

od istoty rzeczy.

Warto pomyśleć, aby w pomniku tyl-

ko jeden element był wiodący, a więc je-

śli używamy bardzo ozdobnego kamienia,

niech liternictwo oraz forma nagrobka

będą proste, a gdy kształt pomnika jest

skromny, a kamień o spokojnym rysun-

ku, zastanówmy się wtedy nad inskryp-

cją, która zwróci uwagę i będzie ozda-

biała nagrobek.

Chciałabym też przypomnieć, że na-

wet najlepiej zaprojektowany i wykonany

pomnik traci bardzo dużo, gdy wykonamy

nieprzemyślany, szpecący napis.

W tym artykule, tytułem wstępu

do tematu liternictwa, prezentuję zdję-

cia przedstawiające zaledwie kilka przy-

kładów na zaplanowane inskrypcje.

Tekst i zdjęcia: Joanna Skiba

Biała napisówka i ołowiane liternictwo. Mimo

wielości informacji, centralnej kompozycji i różnej

długości imion i nazwisk, umieszczenie dat

w jednej linii „porządkuje” przestrzeń na steli.

Całość bardzo harmonijna.

Bardzo prosta forma – kilka przesuniętych względem siebie graniastosłupów z jasnego, spokojnego

kamienia ozdobionych tylko liternictwem, które zostało pomyślane i wykonane w bardzo nietypowy

sposób – wraz z „przechodzeniem” napisu na inny kawałek kamienia zmienia się czcionka.

Napisy zakomponowane w prostokąt, przy

czym forma ta została osiągnięta poprzez

różne wysokości czcionki w kolejnych wierszach.

Z jednej strony uniknięto justowania „na siłę”,

ale też wielkość czcionki zaznacza istotę

zawartej informacji – imię i nazwisko, potem

daty, a najmniej ważny dopisek o tragicznej

śmierci. Czarny, prosty pomnik bardzo elegancko

uzupełnia tylko białe liternictwo.

P R E Z E N T A C J E

68 ŚWIAT KAMIENIA nr 54

Proszę zwrócić uwagę jak prosto, a jednak bardzo ciekawie został

zakomponowany napis powtarzając linie łuku górnej części napisówki.

Widać zostawione miejsce na dwa, trzy dopiski, co nie zaburza już istniejącej

kompozycji. Dobrze wyspacjowana czcionka.

Liternictwo nagrobneZdjęcia: Joanna Skiba

Przemyślana i bardzo dobra kompozycja. Prosta, ale nietypowa czcionka

zakomponowana w kształt krzyża. Pomnik nie emanuje nadmiarem formy

ani treści.

Inskrypcja zamknięta w prostokąt. Zauważmy, że aby zachować taki

układ dłuższe słowa zostały przełamane między wierszami. Uroku dodaje

przezroczystość liter wyciętych w metalowym elemencie.

Napis zakomponowany z zachowaniem jednej linii z prawej strony. Mimo

iż nazwiska są różnej długości, widać, że układ jest przemyślany.

69

P R E Z E N T A C J E

ŚWIAT KAMIENIA nr 54

Ciekawa forma pomnika z użyciem klasycznej kolumny, bardzo dekoracyjny

kamień – wapień z fragmentami muszli i innych skamielin oraz skromny napis

tworzą świetny, elegancki nagrobek.

Bardzo dobrze zakomponowane liternictwo z wykorzystaniem ciekawego

kroju czcionki. Kompozycja osiowa o dobrych proporcjach w stosunku

do wielkości napisówki. Całość tworzy dobrą jakość.

Mimo że forma pomnika pozostawia wiele do życzenia, konturowy napis jest

świetnie dopasowany do ozdobnego stylu nagrobka. Inskrypcja jest bardzo

czytelna, ale jednocześnie nie przytłacza napisówki.

Inskrypcja na łukowej napisówce zamknięta w prostokąt. Napisy powstały

w różnym czasie, ale układ został zachowany. Zwróćmy uwagę, że spacje

pomiędzy literami i cyframi są różne, co pozwala na utrzymanie pionowych

linii w całości kompozycji.

P R E Z E N T A C J E

70 ŚWIAT KAMIENIA nr 54

Przykład kompozycji na horyzontalnej płycie napisowej. Mimo iż pojawiają się dwa imiona, nadal układ jest czytelny i klarowny.

Napisy nie za duże, daty umieszczone w jednej linii, całość sprawia wrażenie spokoju. Oryginalna i rzadka technika wykonania napisów.

71

P R E Z E N T A C J E

ŚWIAT KAMIENIA nr 54

Widać, że kompozycja jest przemyślana i zaprojektowana z myślą

o przyszłości. Po prawej stronie pozostawione miejsce – prawdopodobnie

na małżonki.

Świetny przykład kompozycji zamkniętej w prostokąt. Tutaj nie ma już

miejsca na późniejsze dopiski, ponieważ napis jest dokładnie zamknięty

w ramionach krzyża. Imię i nazwisko nieco większe od reszty tekstu, przez

co napis zyskuje na czytelności, a forma została zachowana.

Dobry przykład na to, że czcionka może być interesującym motywem

dekoracyjnym. Oryginalny krój koresponduje z kształtem pomnika.

Napisy zamknięte w oryginalnej formie, jakby były umieszczone

na tabliczkach, pokazują po raz kolejny, jak ciekawym motywem może być

liternictwo i jego kompozycja na płycie nagrobka.