14. Nesmrtonosna hemijska sredstva za kontrolu nereda
Modaliteti koriteni u situacijama kontrole nereda su namijenjeni
za odvraanje ili rastjerivanje privremeno onesposobljenih osoba
koje su ukljuene u nemire uz upotrebu minimalne fizike intervencije
i smanjenje sukoba izmeu policije i demonstranata. Nehemijska
kontrola nereda i rastjerivanje demonstranata podrazumijeva
upotrebu vodenih topova i gumenih metaka, a hemijska kontrola
nereda i rastjerivanje demonstranata podrazumijeva upotrebu
sljedeih vrsta hemijskih sredstava:
Senzorne nadraujue hemikalije, naprimjer suzavac i biber sprej;
Pigmenti ili boje za fluorescentno obiljeavanje; Supstance koje
uzrokuju neugodan miris; Sredstva koja dovode do stvaranja
dima;
Hemikalije za kontrolu nereda je zajedniki izraz koji se koristi
za opisivanje razliitih grupa jedinjenja koja su proizvedena za
upotrebu kod policijskog i vojnog osoblja kao i za linu zatitu.
Hemikalije za kontrolu nereda se zasnivaju na hemijski izazvanim
neugodnim senzacijama kao to su naprimjer suzenje oiju, osjeaj
peckanja, poveana sekrecija sluzi iz nosa (rinorea), osjeaj
stezanja u grudima itd.
Efikasnost ovih hemikalija potie od toga da su to supstance koje
izazivaju jako suzenje oiju i veoma su efikasna nadraujua sredstva
za kou i sluznice.
Karakteristike hemikalija za kontrolu nereda ukljuuju:
Brzo djelovanje;
Relativno visoka sigurnost izmeu iritirajue doze i onoga koji je
povezan sa rizikom od trajnih oteenja ili smrti.
Hemikalije za kontrolu nereda su senzorni iritanti i djeluju na
oi, organe za disanje i kou. Ove hemikalije uzrokuju lokaliziranu
nelagodnost ili bol.Hemikalije za kontrolu nereda i linu zatituNeke
najvanije hemikalije za kontrolu nereda i linu zatitu su:
hloroacetofenon (CN), orto hlorobenziliden Malononitril (CS),
dibenz (B,F) 1,4 oksazepin (CR) i vanililamid pelargonske kiseline
(PAVA). CN, CS, CR, PAVA predstavljaju vojne oznake ovih
hemikalija.
1. Hloroacetofenon (CN)
Hloroacetofenon je kristalna vrsta supstanca sa jakim, otrim
mirisom. Koristi se u vidu dima, praha ili tenosti iz granata ili
drugih sredstava. Nekada je nairoko bio koriten za linu zatitu.
Takoer se koristio kao suzavac kod vojnog i policijskog osoblja.
Zbog svoje velike toksinosti zamijenjen je sa manje toksinim orto
hlorobenziliden Malononitrilom (CS). Simptomi koji se javljaju
uslijed djelovanja CN a na ljudski organizam su sljedei:
Suzenje oiju; Nelagodnost u oima; Nejasan vid; Osjeaj peckanja u
nosu i grlu; Oteano disanje;
U kontaktu sa koom CN uzrokuje dermatitis (upala koe), crvenilo,
osjeaj peckanja, nekrozu koe (smrt elija koe), itd. Osobe koje su
esto izloene djelovanju CN a imaju povean rizik od razvoja
alergijskog dermatitisa.
Slika 1. Struktura hloroacetofenona (CN) Slika 2. CN
projektil
2. Orto hlorobenziliden Malononitril (CS)
Orto hlorobenziliden Malononitril (CS) je bijeli kristalni prah
sa mirisom na biber. Brzo se hidrolizira u kontaktu sa vodom ali se
slabo rastvara u etil alkoholu. CS je najrasprostranjenija
hemikalija za kontrolu nereda. CS se koristi u vojnim operacijama,
talakim situacijama, civilnim mirovnim operacijama i za linu
zatitu.U kontaktu CS a sa koom javlja se crvenilo koe, rijetko se
mogu pojaviti i opekotine od CS a, a pojava dermatitisa je manja
nego kod hloroacetofenona (CN). U kontaktu sa oima CS uzrokuje
nelagodnost u oima, grevite kontrakcije onog kapka, konjuktivitis.
Procjenjuje se da letalna doza CS a varira izmeu 25000 i 150000
mg/m3, ali nisu zabiljeeni smrtni sluajevi uzrokovani izlaganjem CS
u.
Slika 3. Struktura orto hlorobenziliden Malononitrila (CS) Slika
4. CS dimna granata
3. Dibenz (B,F) 1,4 oksazepin (CR)
Dibenz (B,F) 1,4 oksazepin (CR) je snano nadraujue sredstvo koje
je manje toksino od CS a ili CN a. Ova hemikalija uzrokuje trenutnu
i efikasnu iritaciju oiju, nosa i koe. Iritacija koju CR uzrokuje
je vie prolazna u odnosu na druge hemikalije za kontrolu nereda, a
potrebne su manje koncentracije da bi dolo do iritacije i
onesposobljavanja. CR je stabilna supstanca, otporna na razliite
vremenske uslove i postojana u razliitim sredinama. U kontaktu sa
koom CR uzrokuje crvenilo koe koje traje 2 4 sata. Uzrokuje
nelagodu i bol u oima sa grevitim kontrakcijama onog kapka i
poveano suzenje oiju.
Slika 5. Struktura dibenz (B,F) 1,4 oksazepina (CR) Slika 6. CR
biber sprej
4. Vanililamid pelargonske kiseline (PAVA)
Vanililamid pelargonske kiseline je sintetiki oblik kapsaicina.
Kapsaicin (8-metil-N-vanilil-trans-nonenamid)je aktivni sastojak
ljutih paprika.PAVA se koristi u vidu spreja za linu zatitu kao i
za kontrolu nereda i demonstracija. Sprejevi sadre 0,3 %
vanililamid pelargonske kiseline u 50 % etanolu sa nitrogenom.
PAVA djeluje na oi pri emu nastaje bol koja je vea od one koja
je uzrokovana CS suzavcem. Djelovanje je trenutno ali se smanjuje
nakon 15 20 minuta uslijed izlaganja svjeem vazduhu. PAVA je
dostupna u dva komercijalna oblika: Kaptor I i Kaptor II. Kaptor I
sadri 0,3 % vanililamid pelargonske kiseline sa etanolom i vodom, a
Kaptor II sadri 0,3 % vanililamid pelargonske kiseline sa propilen
glikolom, vodom i etanolom.
Slika 7. PAVA biber sprej
Fizioloki efekti hemikalija za kontrolu nereda
