ระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต Next-Generation Learning Management System

โดย รศ.ดร.ถนอมพร เลาหจรัสแสง ผูอํานวยการ สถานบริการเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวทิยาลัยเชยีงใหม

การพัฒนาระบบบริหารจัดการการเรียนรู หรือที่รูจักกนัในชื่อ Learning Management System (LMS) นับเปนหนึ่งในประเด็นทางดานเทคโนโลยีสารสนเทศที่อยูในความสนใจมากที่สุดของนักการศึกษาและนักพัฒนาซอฟตแวรทั่วโลกในชวงสองถึงสามปที่ผานมา ทั้งนี้เนื่องจากระบบบริหารจัดการการเรียนรู ซ่ึงเปนระบบที่ชวยอํานวยความสะดวกใหกับทั้งผูสอนและผูเรียนใน การจัดการสอน และการเรยีนรูในลกัษณะออนไลน ครอบคลุมถึง การเตรียมเนื้อหาการเรยีนรูสําหรับผูเรียน การติดตอส่ือสารระหวางผูเรียนกับผูสอน และหรือ เพื่อนรวมชัน้เรียน การจดักิจกรรมการเรยีนรูที่เกีย่วของ รวมถึง การจัดการทดสอบ ประเมิน หรือ การสํารวจความคดิเหน็ของผูเรียน นบัเปนองคประกอบหลักที่สําคัญ นอกเหนอืไปจากองคประกอบทางดานคอรสแวร / เนื้อหาบทเรยีนของการจัดการเรียนการสอนอิเล็กทรอนกิส (e-Learning) นอกจากนี้ ระบบบริหารจัดการการเรยีนรู ยังถือวาเปนเทคโนโลยีที่มีผูใหความสนใจในการพัฒนาอยางตอเนื่องเปนเวลามากกวาทศวรรษแลว

ชวงของการพฒันาระบบบรหิารจัดการการเรียนรูเร่ิมตั้งแตกลางศตวรรษที่ 90 โดยเปนยุคของเครื่องมือบริหารจัดการรายวิชา (Course Management Tools/ System) โดยชวงแรกของการพัฒนา ระบบฯ ครอบคลุมเครื่องมือจํานวนไมมากนกั ทั้งนี้เพราะการมุงเนนของ e-Learning ใน ชวงแรกนั้น ยงัอยูที่การปรับเนื้อหาของการสอนที่มีอยูในลักษณะเดิมใหอยูในรูปดจิติัล รวมถึงการใชเครื่องมือเพือ่การติดตอส่ือสารออนไลน เชน เว็บบอรด หรือ แช็ท เทานั้น ตอมา ไดมีการพัฒนาเครื่องมือที่หลากหลายขึ้น และสลับซับซอนมากขึ้น รวมถึงมีการบูรณาการเครื่องมือที่หลากหลายเขาเปนระบบเดียวกัน หลังจากนั้น ไดมีการมุงเนนการพฒันาระบบฯ ที่เนนเครื่องมอืในการบริหารจัดการการเรยีนรูโดยรวม โดยไมไดจํากดัเฉพาะเครื่องมือสําหรับการจัดการรายวิชาออนไลนเทานั้น เกิดคําที่ใชเรียกระบบฯ ในชวงนี้ วาเปน ระบบบริหารจัดการการเรียนรู (Learning Management System)1 จนถึง ยุคปจจบุัน เกิดคําศัพทใหมที่ใชเรียกระบบฯ วาเปนระบบบริหารจัดการเนื้อหาการเรียนรู (Learning Content Management System) ซ่ึงหมายถึง ระบบที่มีการบูรณาการในสวนของเครื่องมือการสรางและจัดการเนื้อหา (Content) ไวภายในตัวระบบฯ ดวย

1 คําวา ระบบบริหารจัดการการเรียนรู (Learning Management System) ยังเปนคําที่ไดรับความนิยมในขณะนี้ บทความนีจึ้งขอใชคําวา ระบบบริหารจัดการการเรียนรู แทนคําวา ระบบบริหารจัดการรายวิชา (Course Management System) หรือ ระบบบรหิารจัดการเนื้อหารายวชิา (Learning Content Management System)

จากความนิยมของการใชระบบบริหารจัดการการเรียนรูที่เพิ่มมากขึ้น จึงทําใหเกิดความสนใจในหมูนกัการศึกษาและนักพัฒนาซอฟตแวรถึงแนวโนมของระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต เครื่องมือที่ระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคตควรจะมกีารบูรณาการไว รวมทั้งประเดน็สําคัญอื่นๆ ที่เกี่ยวของกบัการพัฒนาระบบฯ บทความนี้ จึงเขยีนขึ้นเพื่อนําเสนอคําแนะนําเชิงแนวคดิ (conceptual guideline) ที่เกี่ยวของกับการพัฒนาระบบบริหารจัดการ การเรียนรู โดยมีฐานคําแนะนําจากผลของการศึกษาคนควาและวจิัยที่ผูเขียนไดดําเนินการในป พ.ศ. 2546-2547 ในหวัขอเร่ือง Next-Generation e-Learning (Laohajaratsang, 2005) ซ่ึงในงานวจิัยดังกลาว ไดศึกษาถึง ขอดี และขอจํากัดของระบบบริหารจัดการการเรียนรูที่มกีารใชงานในชวงศึกษาวจิัย รวมถึงจากการทบทวนเครื่องมอืบนระบบบริหารจัดการการเรียนรูที่ไดรับการยอมรับในปจจุบันจํานวน 66 ระบบ รวมทั้งเครื่องมอืของระบบฯ ที่กําลังอยูในชวงของการวจิยัทดลองอยูโดยที่ยังไมไดมีการนํามาใชงานจริง และจากการศึกษาและสัมภาษณนักคดิดานการออกแบบระบบฯ ที่ไดรับการยอมรับในตางประเทศเกี่ยวกับแนวโนมของการพัฒนาระบบบริหารจัดการการเรียนรูในอนาคต นอกจากนี้ บทความนี้จะนําเสนอในสวนของการนําบทสรุปจากการศึกษาคนควาและวจิัย ไปใชในการพฒันาเครื่องมือเพิ่มเติม LAMS (Learning Activity Management System) บนระบบบริหารจัดการการเรียนรู ช่ือ KC (Knowledge Creator)2 เวอรช่ัน 4 ซ่ึงเปนระบบบริหารจัดการการเรียนรูของมหาวิทยาลัยเชียงใหมดวย ขอดีและขอจํากัดของระบบบริหารจัดการการเรียนรู

ระบบบริหารจัดการการเรยีนรูในปจจุบัน ครอบคลุมเครื่องมือตางๆ ที่มีประโยชนในการอํานวยความสะดวกในการจดัการเรียนการสอนอยูพอสมควร อยางไรกด็ี แมวาในบานเรา ผูสอนที่จัดการเรียนการสอนในลักษณะ e-Learning จะหันมาใหความนิยมในการใชระบบบริหารจัดการเรียนรูมากขึ้นเรื่อยๆ (โดยเปรียบเทียบกบัผูสอนสมัยกอน ที่มักนยิมใชโปรแกรมสรางเว็บในการพัฒนาเว็บการสอน (WBI) ขึ้นเองและอัพโหลดไวบนเซิรพเวอรทีใ่หบริการพืน้ที่) แตยังมีความจําเปนสําหรับนักการศึกษาและนักพัฒนาซอฟตแวรทีจ่ะตองใหความสนใจศกึษาเพื่อการปรับปรุงระบบฯ ตอไปเพื่อใหไดมาซึ่งระบบบริหารจัดการการเรียนรูที่สมบูรณยิ่งขึ้นและเหมาะสมสําหรับการเรียนการสอนทางอิเล็กทรอนิกส หรือ e-Learning สําหรับผูเรียนและผูสอนในอนาคต ในสวนนี้จะอธิบายถึงขอดีและขอจํากัดของระบบบริหารจัดการการเรียนรูที่มใีชในปจจุบัน

2 ระบบ KC-Moodle เปนระบบบริหารจัดการการเรียนรูเวอรชัน่ 4 ที่พัฒนาข้ึนโดยสถานบริการเทคโนโลยสีารสนเทศ มหาวิทยาลยัเชียงใหม โดยนําระบบ Moodle เวอรชั่น 1.5.1 ซ่ึงเปนซอฟตแวรในลักษณะ Open Source มาพฒันาในลักษณะของการบูรณาการระบบ (System Integration)

ขอดีและขอจํากัดของระบบบริหารจัดการการเรียนรู

ขอดีและขอจํากัดของระบบบริหารจัดการการเรียนรูที่ไดนําเสนอในบทความนี้ มาจากการศึกษารายงานการประเมนิ ระบบบริหารจัดการการเรียนรูจํานวนหลายชิ้นดวยกัน ซ่ึงวัตถุประสงคของรายงานสวนใหญ ไดแก การแนะนําเกีย่วกับการเลือกระบบบริหารจัดการการเรียนรูสําหรับสถาบันการศึกษาหรือบริษทัตางๆ นอกจากนี้ ขอมูลบางสวนมาจากการศึกษาบทความที่ไดรับการตีพิมพ ซ่ึงมีการอภิปรายเกี่ยวกับขอดีและขอจํากดัของระบบบริหารจัดการการเรียนรูในปจจบุัน ซ่ึงสามารถสรุปไดดังนี ้

ขอด ี

• ระบบบริหารจัดการการเรยีนรูในปจจุบัน ครอบคลุมเครื่องมือที่หลากหลายขึ้นมาก เมื่อเปรียบเทียบกบัในชวงแรกที่ไดมีการพัฒนาระบบฯ ขึน้ จากเว็บไซต edutools ที่เปนเว็บไซตที่ไดมกีารนําเสนอขอมูลและรายงานการเปรียบเทียบระบบฯ ตางๆ ที่ไดมกีารใชงานกันอยูจริง พบวา รายการของเครื่องมือบนระบบบริหารจัดการการเรียนรูที่ใชในการประเมินมีอยูมากกวา 30 รายการดวยกัน ซ่ึงครอบคลุมตั้งแตเครื่องมอืสําหรับการจัดระบบที่ไมสลับซับซอน เชน ปฏิทิน (calendar) ไปจนถึงเครื่องมือข้ันสูงที่สรางขึ้นเพื่อใหผูเรียนมีสวนรวมกบัการเรียนใหมากขึ้น เชน เครือ่งมือรวบรวมชิ้นงานผูเรียน (student portfolios) เปนตน

• การพัฒนาระบบบริหารจัดการการเรียนรูในปจจุบนัไมไดจํากดัเฉพาะปริมาณของเครื่องมือ แตยังครอบคลุมในดานของคุณภาพของเครื่องมือบางประเภทดวย ตวัอยางเชน เครื่องมือในลักษณะเว็บบอรด หรือ กระดานเสวนา (อาจเรียกวา Discussion Forums) ซ่ึง ในขณะนี้เครื่องมือดังกลาวไมไดจํากดัเฉพาะแคความสามารถในการอนุญาตผูใชในการจัดเรียงและแสดงขอความที่ไดนําเสนอเทานั้น หากแตยังสามารถคอยอัพเดตขอมูลการ โพสตลงบนกระดานเสวนา และสงอีเมลลแจงใหทราบไปยังผูรับเมื่อมีขอความใหมๆ ไดรับการโพสต เปนตน

• ระบบบริหารจัดการเรียนรูสวนใหญในขณะนี้สามารถนําไปเชื่อมตอกับระบบอื่นๆ ได ตัวอยางเชน การเชื่อมตอของระบบฯ กบัระบบอื่นๆ ไดอยางมีประสิทธิภาพ เชน ระบบฐานขอมูล ระบบ SAP ระบบ KMS เปนตน

• มีระบบบริหารจัดการการเรยีนรูที่ไดรับการพัฒนาขึ้นในชวงหลังมากขึน้ที่ เปน Open Source ซ่ึงหมายถึงการที่ผูใชสามารถดาวนโหลดระบบฯ มาพัฒนา หรือปรับใชไดโดยไมตองเสียคาใชจาย เมื่อเปรียบเทียบกับระบบในลักษณะเชิงพาณิชย (proprietary) ซ่ึงผูใชจําเปนตองเสียคาใชจาย ซ่ึงมกัจะคดิคาใชจายคาลิขสิทธิ์ซอฟตแวร (license) เทากับจํานวนของผูใช

ขอจํากัด

• ขอจํากัดสําคญัที่ผูใชงานระบบฯ สวนใหญพบ ไดแก การที่เครื่องมือของระบบฯ ไมไดมีฐานพัฒนาจากทฤษฎีการเรยีนรู กลาวคือ เครื่องมือตางๆ อันหลากหลายที่ไดรับการพัฒนามาแลวนัน้ ยังไมสามารถสนับสนุนการจัดการเรียนรูเปนไปตามหลักทางครุศาสตร (pedagogy-driven) ไดอยางเต็มที่หรืออีกนัยหนึ่ง หลักทางดานการจัดการเรียนการสอน (McGee, 2003) รวมทั้งยังไมยดืหยุนเพยีงพอสําหรับความตองการในการออกแบบ การเรียนของผูสอนในสมัยใหม ซ่ึงเนนการเรียนในลกัษณะทีย่ึดผูเรียนเปนสําคัญ เชน การใหผูเรียนมีโอกาสเรียนรูตามความสามารถของตนตามกระบวนการเรียนรูที่ผูสอนไดออกแบบไวกอนแลว (pre-designed learning sequences) เปนตน จึงทําใหการจดัการเรียนรูดวยระบบฯ ที่ไดพัฒนาขึ้นมักอยูในลักษณะซ้ําๆ เดิม และสงผลตอความนาเบื่อของ การเรียนในลกัษณะ e-Learning

• ระบบบริหารจัดการการเรยีนรูสวนใหญยงัไมสนับสนุนการใชทรัพยากรการเรียนรูรวมกัน จากงานวิจยัของผูเขียน พบวา มีระบบฯ เพียง 6% จากจํานวนทั้งส้ิน 66 ระบบ3เทานั้นที่สนับสนุนการใชทรัพยากรการเรียนรู รวมถึงการนํากลับมาใชใหมของทรัพยากรดงักลาวเทานั้น เนื่องจากการพัฒนาทรัพยากรการเรียนรูใหมๆ เปนงานที่ตองการเวลา คาใชจายและความพยายามมาก ระบบฯ ที่ไดรับการพัฒนาขึ้นในอนาคตจึงควรจัดหาเครื่องมือที่จะอํานวยความสะดวกใหกับผูใชในการใชทรัพยากรการเรยีนรูรวมกัน รวมถึงการนํากลับมาใชใหมดวย

• แมวาระบบฯ จะมีเครื่องมอืที่หลากหลายมากขึ้น แตในขณะเดยีวกนั ขอจํากดัอยางหนึ่ง ที่พบ ไดแก การที่ระบบฯ มีการใชงานที่สลับซับซอนมากยิ่งขึน้ตามไปดวย มีตัวอยางระบบฯ หลายระบบดวยกนั ที่ไดรับการยอมรับวาเปนระบบฯ ที่มีเครื่องมือที่พรอมไปดวยเครื่องมือที่หลากหลาย อยางไรก็ดี กลับไมไดรับความนิยมนกัในหมูผูใช เนื่องจากความสลับซับซอนในการใชงานของระบบฯ ดังกลาว

• แมวาขอดีของระบบฯ ประการหนึ่งไดแก การที่ระบบฯ สวนใหญที่ไดพัฒนาขึ้นในระยะหลังจะเปน Open Source หากขอจํากัดขอหนึ่ง ไดแก การที่ระบบสวนใหญยังเปนเชิงพาณิชย นอกจากนี ้ ในความจริงแลวระบบสวนใหญยังมีราคาแพง และเหมาะสําหรับสถาบันการศึกษาขนาดใหญที่มีงบประมาณดําเนินการดานไอทีสูงเทานั้น

3 Laohajaratsang, T. (2004). Next-Generation e-Learning: Sharing and Re-Use Digital Learning Resources with Pedagogically-Sound e-Learning Tools. International Journal of the Computer, the Internet and Management, Vol. 12. No.2. (May-August, 2004), pp 72-80.

การเปรียบเทียบระบบบริหารจัดการการเรียนรู

ตารางที่ 1 แสดงใหเห็นถึง จํานวนและเปอรเซ็นตของเครื่องมือบนระบบบริหารจดัการการเรียนรูจํานวน 66 ระบบที่ไดทําการศึกษาในงานวจิัยครั้งนี้ เนื่องจากการศึกษาวิจัยคร้ังนี้มุงเนนเฉพาะในดานของเครื่องมือและประโยชนที่เกี่ยวของอันสงผลถึงการเรียนการสอน การศึกษาผลจงึมุงเนนเฉพาะสวนที่เกีย่วกับเครื่องมือซ่ึงอยูภายใตกลุมเครื่องมือที่เกี่ยวของเทานั้น อันไดแก เครื่องมือที่เกี่ยวกับการเขามามีสวนรวมของผูเรียน เครื่องมือที่เกี่ยวกับการออกแบบการเรียน การสอน และเครื่องมือที่เกี่ยวกับการตดิตอส่ือสาร4

จากขอมูลที่นําเสนอ สามารถสรุปไดวา จากเครื่องมือบนระบบบริหารจัดการการเรยีนรู 66 ระบบ มีระบบฯ มากกวาครึ่งหนึ่งทีไ่มมีเครื่องมือที่สนับสนุนการเขามามีสวนรวมของผูเรียน (Student Community Building) เครื่องมือนําเสนอภาพวิดีโอ (Video Services) กระดานขาว (Whiteboard) เครื่องมือที่สนับสนุนการใชเนื้อหารวมกนั (Content Sharing and Reuse) เครื่องมือจัดการหลักสตูร (Curriculum Management) และมาตรฐานการเรียนการสอน (Standards Compliance) คร่ึงหนึ่งของระบบฯ ที่ไดรับการประเมินเทานั้นที่มเีครื่องมือที่ชวยในการออกแบบการเรียนการสอน (Instructional Design Tools) เคร่ืองมือบนระบบบริหารจัดการการเรียนรู จํานวนระบบฯ รอยละ

เคร่ืองมือท่ีสนับสนุนการเขามามีสวนรวมของผูเรียน

Groupwork 49 74.24% Self-assessment 51 77.27% Student Community Building 27* 40.90% Student Portfolios 40 60.60% เคร่ืองมือติดตอส่ือสาร Discussion Forums 61 92.42% File Exchange 53 80.30% Internal email 56 84.85% Online Journal/ Notes 40 60.60% Real-time Chat 49 74.24% Video Services 12* 18.18% Whiteboard 24* 36.36%

4 การศึกษาครั้งนี้ใชกลุมของเครื่องมือในการประเมิน ของ บรูซ แลนดอน (Bruce Landon’s Comparative Analysis of Online Educational Delivery Applications)

เคร่ืองมือบนระบบบริหารจัดการการเรียนรู จํานวนระบบฯ รอยละ

เคร่ืองมือออกแบบการเรียนการสอน Accessibility Compliance 40 60.60% Content Sharing and Reuse 4* 6.06% Course Templates 43 65.15% Curriculum Management 17* 25.76% Customized Look and Feel 47 71.21% Instructional Design Tools 33* 50.00% Instructional Standards Compliance 37* 56.06%

ตาราง 1: จํานวนและเปอรเซ็นตของเครื่องมือบนระบบบริหารจัดการการเรียนรู (N = 66 ระบบ)

ตารางที่ 2 แสดงใหเห็นขอมูลการเปรียบเทียบเครื่องมือบนระบบบริหารจัดการการเรียนรู 2 ระบบ ไดแก ระบบ web CT 4.1 Campus Edition และระบบ Blackboard 6 ซ่ึงเปนระบบฯ ที่ไดรับความนยิมมากที่สุดในโลก 2 ระบบในชวงป พ.ศ. 2547 ซ่ึงเปนชวงของการดําเนินการวิจยั จากตาราง 2 สรุปไดวา ระบบฯ ทั้งสองเปนระบบที่มีความสมบูรณคอนขางมาก มีเครื่องมือตางๆ ที่มีอนุญาตใหผูใชสามารถสรางสิ่งแวดลอมทางการเรียนรูในลักษณะออนไลนไดอยางกวางขวาง อยางไรก็ดี พบวา ระบบฯ ทั้งสองในขณะที่ทําการประเมินนั้น ยังไมมีเครื่องมือที่สนับสนุนการใชทรัพยากรการเรียนรูรวมกนั ซ่ึงจากการศึกษาเพิ่มเติมภายหลัง พบวา เวอรช่ันตอมาของระบบฯ ทั้งสองไดออกแบบพัฒนาเครือ่งมือที่สนับสนุนการใชทรัพยากรการเรยีนรูรวมกันแลว

เคร่ืองมือบนระบบบริหารจัดการการเรียนรู WebCT 4.1 Campus Edition

Blackboard 6

เคร่ืองมือท่ีสนับสนุนการเขามามีสวนรวมของผูเรียน

Groupwork มี มี Self-assessment มี มี Student Community Building ไมมี มี Student Portfolios มี มี

เคร่ืองมือติดตอส่ือสาร Discussion Forums มี มี File Exchange มี มี Internal email มี มี

เคร่ืองมือบนระบบบริหารจัดการการเรียนรู WebCT 4.1 Campus Edition

Blackboard 6

Online Journal/ Notes มี มี Real-time Chat มี มี Video Services ไมมี มี Whiteboard มี มี

เคร่ืองมือออกแบบการเรียนการสอน Accessibility Compliance มี มี Content Sharing/ Reuse ไมมี ไมมี Course Templates มี มี Curriculum Management มี ไมมี Customized Look and Feel มี มี Instructional Design Tools มี มี Instructional Standards Compliance มี มี

ตาราง 2: การเปรียบเทียบเครื่องมือบนระบบบริหารจัดการการเรียนรู 2 ระบบ ไดแก ระบบ web CT 4.1 Campus Edition และ ระบบ Blackboard 6

ความตองการในการพัฒนาระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต

ดังที่ไดกลาวมาแลวในสวนของขอจํากัดของระบบฯ ในปจจุบัน ยังมีผูใชจํานวนหนึ่งที่ยังคงไมพอใจกับเครื่องมือ/ การทํางานของระบบฯ โดยเฉพาะอยางยิ่งในแงทีว่า ระบบฯ นั้นยงัไมสามารถตอบสนองการเรียนรูอยางมีความหมาย ดังนัน้จึงจําเปนที่นกัการศึกษาและนักพัฒนาระบบจะตองมีการพจิารณาถึงการออกแบบระบบฯ เพื่อสงเสริมการเรียนรูที่มีความหมาย และมุงเนนในสวนของเครื่องมือที่รองรับกับทฤษฎีดานการศึกษาเรียนรูจากหลักกระบวนทัศนตางๆ อีกนัยหนึง่นักการศึกษาและนักพัฒนาระบบฯ แหงอนาคตควรมีการพัฒนาเครื่องมืออันหลากหลายใหกับผูสอนในการนําไปประยุกตใชในการออกแบบกิจกรรมการเรียนรูสําหรับผูเรียน ในสวนนี้ จะนําเสนอแนวคิดเกี่ยวกับ เครื่องมือของระบบบริหารจัดการการเรยีนรูแหงอนาคต ซ่ึงสามารถแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก เครื่องมือที่เกี่ยวกับการเขามามีสวนรวมของผูเรียน เครื่องมือที่เกี่ยวกับการออกแบบการเรียนการสอน และเครื่องมอืที่เกี่ยวกับการติดตอส่ือสาร

เคร่ืองมือท่ีเก่ียวกับการเขามามีสวนรวมของผูเรียน

ในปจจุบนั จะเหน็ไดวา ระบบบริหารจดัการการเรียนรูสวนใหญจดัหาเครื่องมือที่สงเสริมการมีสวนรวมของผูเรียนอยูมากพอสมควรอยูแลว (ตาราง 1) อยางไรก็ดี ระบบบรหิารจัดการการเรียนรูแหงอนาคตจะตองออกแบบเครื่องมอืที่สามารถสงเสริมใหเกดิการเรียนรูอยางมสีวนรวม (Collaborative Learning) ระหวางผูเรียนดวยกัน โดยมีการแนะนํา (Scaffold) ผูเรียนอยางมีระบบมากยิ่งขึ้น ตัวอยางเชน เครือ่งมือ Journal ที่ออกแบบใหมีการจัดหาคาํแนะนําใหกบัผูเรียนในการส่ือสารและทํางานรวมกนักบัผูเรียนอ่ืนๆ อยางมีประสิทธิภาพ โดยแนะนําวิธีการในการเขยีนรายงานสะทอนความคิดเพื่อแบงปนประสบการณกับผูเรียนอ่ืนๆ หรือ แนะนําวิธีการในการแสดงความคิดเหน็หรือคอมเมนตผลงานของผูเรียนคนอื่นๆ ในเชิงสรางสรรค เปนตน (ดังตวัอยางเครื่องมอื ภาพ 1)

ภาพ 1: ตัวอยางของเครื่องมอืบนระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต (www.moodle.org)

นอกจากนี้ ระบบบริหารจัดการการเรยีนรูแหงอนาคตควรจัดใหมีเครื่องมือใหมๆ ในลักษณะของเทมเพลต หรือ วิซารด ที่ชวยใหผูเรียนสามารถมุงเนนอยูที่กิจกรรมที่ไดรับมอบหมาย (มากกวาการทีจ่ะตองเสียเวลาในการสืบไปรอบๆ ระบบฯ เพื่อดําเนินกิจกรรมตางๆ) รวมถึง การสงผลถึงโอกาสในการฝกฝนการสะทอนความคิดไดมากขึ้น ตัวอยางของเครื่องมือที่ชวยใหผูเรียนมุงเนนที่กิจกรรมที่ไดรับมอบหมายไดมากขึ้น ไดแก เครื่องมือที่ช่ือ LAMS (Learning Activities Management System) ดังภาพ 2 ซ่ึงจะอภิปรายในสวนของการประยกุตแนวคิดฯ ตอไป

ภาพ 2: แสดงตัวอยางของเครื่องมือ LAMS: Learning Activities Management System เคร่ืองมือท่ีเก่ียวกับการออกแบบการเรียนการสอน

ในปจจุบนั เครื่องมือที่เกี่ยวกับการออกแบบการเรียนการสอนที่มีอยูในระบบฯ ปจจบุัน ยังคงอยูในลักษณะที่ชวยผูสอนใหออกแบบลําดับการเรียนรู (learning sequences) ในลักษณะที่จํากัดในรูปของเทมเพลต หรือวิซารดอยางงายๆ อยางไรก็ดี ระบบบริหารจัดการเรียนรูแหงอนาคตจะตองจดัหาความชวยเหลือสําหรับผูสอนใหมีประสิทธภิาพยิ่งขึน้กวาเดิม ปจจุบนั พบตัวอยางของความพยายามในการพัฒนาเครื่องมือที่ชวยใหผูสอนออกแบบลําดับการเรียนรูไดดียิ่งขึ้น โดยอนุญาตใหทั้งผูสอนออกแบบลําดับการเรียนรูในรูปของกิจกรรมไดอยางมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น ทั้งในแงความหลากหลายของกิจกรรม รวมถึงการสนับสนุนผูสอนในดานของการออกแบบในเชิงลําดับการเรียนรูที่มีประสิทธิภาพ หรือการสนับสนุนผูเรียนในดานการเขาถึงการเรียนรูโดยมุงเนนในกจิกรรมทีท่ําอยางตอเนือ่ง ซึ่งไดแก เครื่องมือที่ช่ือ LAMS (Learning Activities Management System) (ดังภาพ 2) และจะอธิบายถึงรายละเอียดในสวนของการนําแนวคิดไปประยุกตใชสําหรับระบบบริหารจัดการการเรยีนรู KC ในสวนถัดไป

ยิ่งไปกวานัน้ ระบบฯ แหงอนาคต ควรมีเครื่องมือที่อนุญาตใหผูสอนสามารถออกแบบส่ิงแวดลอมทางการเรียนรูทีม่ีความหมายสําหรับผูเรียนมากยิ่งขึ้นโดยวธีิการทางระบบ (System Approach) เชน เครื่องมือในรูปเทมเพลต หรือ วิซารด ทีอ่นุญาตใหผูสอนสามารถเขียนวัตถุประสงค (พรอมคําแนะนํา) เลือกรูปแบบของกิจกรรม และ ส่ือเนื้อหาการเรียนรูที่เหมาะสม เร่ือยไปจนถึงการออกแบบทดสอบที่สอดคลองกันกับวตัถุประสงค นอกจากนี้ เครื่องมือของระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคตควรที่จะจัดหาเครื่องมือข้ันสูงใหกบัผูสอนในลักษณะอื่นๆ เชน

เครื่องมือที่อนุญาตใหผูสอนสามารถสรางสื่อเนื้อหาในลกัษณะของเกม และ/ หรือการจําลองในโลกแหงความจริงในลักษณะออนไลน

เคร่ืองมือท่ีเก่ียวกับการติดตอส่ือสาร

• เคร่ืองมือใหบริการการสตรีมม่ิงภาพและเสียง (Integrated Video Services) เครื่องมือของการสตรีมมิ่งภาพและเสียงควรที่จะไดรับการพิจารณาใหเปนเครื่องมือ

มาตรฐาน หรือเครื่องมือบังคับสําหรับระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต จากขอมูลที่ไดทําการประเมินระบบฯ พบวา มีเพียง 18% ของระบบฯ เทานั้นที่ไดมกีารพัฒนาเครื่องมอืดานการสตรีมมิ่งภาพและเสียงเขาไวเปนสวนหนึง่ของระบบฯ อยางสมบูรณ อยางไรก็ดี จากการศึกษาในรายละเอียดพบวา สําหรับระบบฯ 82% ที่เหลือนั้น แมวาจะไมไดบูรณาการเครื่องมือดานสตรีมมิ่งภาพและเสียงเอาไวเปนสวนหนึ่งของระบบ แตสวนใหญจะจัดใหมีบริการในลักษณะของ add-ons โดยการจดัหาลิงคเชื่อมโยงไปยังเซิรพเวอรที่ทําหนาที่ใหบริการในการทําสตรีมมิ่งแทน จากหลักฐานงานวจิัยที่ผานมา พบวา การนําเสนอเนื้อหาการเรียนในลกัษณะของภาพวีดิโอสตรีมมิ่งสามารถเปนทางเลือกที่มีประสิทธิภาพสําหรับการนําเสนอเนื้อหาใหกบัผูเรียน ทั้งนี้เพราะมีงานวิจยัหลายชิ้นที่สรุปไดวา ผูเรยีนสามารถเรียนรูไดดีกวาจากการดูภาพจากวดิีโอ เมื่อเปรียบเทียบกับ การอานเนื้อหาในลักษณะของขอความเพยีงอยางเดียว

• เคร่ืองมือสนับสนุนการแลกเปลี่ยน อภปิราย แสดงความเห็น

ระบบบริหารจัดการการเรยีนรูแหงอนาคตควรจะมเีครื่องมือที่อนุญาตใหผูเรียนแสดง ความคิดเหน็ ส่ือสารความเห็นและความคิดตางๆ ที่หลากหลายมากยิง่ขึ้น ยกตวัอยางเชน ผูเรียนควรมีโอกาสในการเขียน (ในที่นี้เทากับการพิมพ) ขอความตางๆ ที่อาจเปนคอมเมนต การแสดงความคิดเหน็ หรือการประเมินในขณะทีก่าํลังเรียนรูเนื้อหาใดเนื้อหาหนึ่ง ตัวอยางเชน การอนุญาตใหผูเรียนศึกษาเนื้อหาการเรยีนในลักษณะของภาพวดิีโอสตรีมมิ่ง และในขณะเดยีวกนัอนุญาตใหผูเรียนสามารถพิมพโนตยอ ขอความเพิ่มเติม หรือคอมเมนตใดๆ เกี่ยวกับเนื้อหาทีก่ําลังศึกษาอยูได และยิ่งไปกวานั้น หากเมื่อเปดกลับมาเรียนในตําแหนงเดมิ ก็จะสามารถเขาถึงในสวนของโนตยอเดิมที่ไดบนัทกึไวดวย ซ่ึงเปนวิธีการในลักษณะเดยีวกันกับการที่ผูเรียนสามารถติดกระดาษโนตเหลืองลงบนชี้ทเอกสารในขณะที่อานเนื้อหาไปดวย (ศึกษาเพิ่มเติมเกี่ยวกับเครื่องมือในลักษณะนี้ ไดจากเว็บไซต www.siliconchalk.com)

ภาพ 3 แสดงตวัอยางเครื่องมอืบนระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต

• เคร่ืองมือติดตอส่ือสารกับโทรศัพทเคล่ือนท่ี (มือถือ)

ระบบของอนาคตจะตองสนบัสนุนการเรียนแบบเคลื่อนที่ (โมบายล) กลาวคือ ผูเรียนจะตองสามารถใชโทรศัพทเคล่ือนที่ (มือถือ) เปนสวนหนึ่งของการเรียนรู ในขณะนีพ้บวามีความพยายามในการทดสอบเครื่องมือใหมๆ ที่สงเสริมการเรียนรูของผูเรียนที่เชื่อมตอกับ โทรศัพทเคล่ือนที่โดยอยูในลักษณะของเครื่องมือที่เปน plug-in ตัวอยางของเครื่องมือในลักษณะนี้ที่มีการใชงานแลวที่มหาวิทยาลัยเชียงใหม ไดแก ระบบการแจงเตือนเมลลไปยังโทรศัพทมือถือของผูเรียน ในกรณีที่ผูเรียนไดรับอีเมลลใหมจากผูสอน เปนตน นอกจากนี้ พบตัวอยางของ ความพยายามในลักษณะทีใ่กลเคียงกันในประเทศญี่ปุน โดยระบบฯ ทีช่ื่อวา Excampus ซ่ึงไดมีการบูรณาการเครื่องมือที่เปน plug-in ช่ือวา I-Tree ซ่ึงอนุญาตใหผูเรียนทราบถึงสถานภาพปจจุบันของกระดานสนทนา (เว็บบอรด) วามีความเคลื่อนไหว หรือ จํานวนผูเขามาแสดงความคิดเห็นมากนอยเพยีงใด โดยแสดงออกในลักษณะของภาพของตนไม ที่เปนรูปภาพพื้นหลังบนโทรศัพทมือถือ หากมีผูเขามาแสดงความคิดเห็นจํานวนมาก ตนไมที่เปนภาพพื้นหลังของมือถือก็จะอยูในลักษณะของตนไมที่มดีอกผลสมบูรณ แตหากไมคอยมีผูเขามาแสดงความคิดเห็น ตนไมก็จะมีแตกิ่งและไมมีดอกผล เปนตน นอกจากนี ้พบวามีระบบฯ จํานวนมากแลวที่ไดใหบริการทางเลอืกในการสงขอความไปยังโทรศัพทมือถือของผูเรียนเมือ่มีการโพสตขอความใหมบนกระทูของกระดานสนทนา เปนตน นอกจากนีย้ังพบวา ในขณะนี้ มีผูใหความสนใจในการดําเนินการวจิัยเพื่อศกึษาถงึความเปนไปไดในการบูรณาการเครื่องมือใหมๆ ซ่ึงสามารถสงเสริมและสนับสนุนการเรียนรูของ

ผูเรียนที่มีการเชื่อมตอกับโทรศัพทเคล่ือนที่อยูจํานวนมาก ในอนาคตคาดวา แนวโนมจะมีเครื่องมอืใหมๆ ของระบบที่เชื่อมตอกับการใชงานของโทรศัพทมือถือเกิดขึ้นอกีมาก

ระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต กับ มาตรฐานของ e-Learning

เครื่องมือบนระบบฯ แหงอนาคตจะตองอนญุาตใหผูใช (ทั้งผูสอนและผูเรียน) สามารถใชเนื้อหารวมกัน หรือนําเนื้อหากลับมาใชใหม โดยสนับสนุนการนําทรพัยากรการเรยีนรูกลับมาใชใหม และใชรวมกันไดระหวางระบบฯ ทีแ่ตกตางกัน (interoperability) นอกจากนี้ ระบบฯ แหงอนาคตจะตองอนุญาตใหผูสอนสามารถเลือกลงทะเบียนทรัพยากรการเรียนรูของตนในลักษณะของการเขาถึง ไมวาจะเปนการอนุญาตผูเรียนเฉพาะกลุมเทานั้นที่เขามาศึกษาได (private access) หรือในลักษณะที่อนุญาตใหผูเรียนทั่วๆ ไปสามารถเขามาศึกษาได (public access) นอกจากนี้ยังควรมีเครื่องมือในการสนับสนุนใหเกิดการจัดเก็บ และการเรียกใชทรัพยากรการเรยีนรูรวมกัน โดยผูสอนนั้น จําเปนอยางยิ่งสําหรับระบบฯ แหงอนาคตที่จะตองบูรณาการในสวนของคลังทรัพยากรการเรียนรู (content repository) ซ่ึงสนับสนุนมาตรฐานของ e-Learning เชน SCORM/IMS, Dublin Core หรือ CANCORE เปนตน

ระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต กับการออกแบบหนาจอ

ระบบบริหารจัดการการเรยีนรูที่มีเครื่องมือบนระบบมากยิ่งขึ้นเทาใด ระบบฯ ดังกลาวก็มีความสลับซับซอนในการใชมากยิ่งขึ้นเทานั้น ผูใชระบบฯ ในปจจุบันกาํลังเผชิญกับปญหาของความซับซอนในการใชระบบฯ ในการคนหาเครื่องมือตางๆ ที่ตองการ หรือ ในการสบืไปยังสถานที่ที่ตองการไปในระบบฯ ในระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต จึงจําเปนที่จะตองมีการออกแบบหนาจอ (สวนตอประสาน) ใหงายตอการเขาถึงมากยิ่งขึ้น ซ่ึงวิธีการหนึ่ง ก็คือ การแบงกลุมของเครื่องมือที่เกี่ยวของเขาไวดวยกันเปนกลุมๆ นอกจากนี้ เปนความจําเปนอีกประการที่จะตองใหความสนใจในเรือ่ง การออกแบบหนาตาของระบบฯ ใหสะดวกในการเขาถึง และเปนมิตรกับผูใช (user-friendly) มากยิ่งขึ้น ดูภาพ X ประกอบสําหรับตัวอยางของระบบฯ ที่ไดรับการออกแบบใหเปนมิตรกับผูใช ในตัวอยางในภาพ 4 ระบบฯ ไดรับการออกแบบใหตอบสนองตอผูใช ซ่ึงไดแกผูเรียนในระดับประถม-มัธยมศึกษา5

5 ตัวอยางของหนาจอ (interface) ของระบบบริหารจัดการการเรยีนรู ที่พัฒนาขึ้นภายใตโครงการ Smart School ของประเทศ มาเลเซีย

ภาพ 4: แสดงตัวอยางหนาจอการออกแบบของระบบบรหิารจัดการการเรียนรูสําหรับนักเรียน

ระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต: ระบบท่ีเรียนรูไดดวยตนเอง

นักคิดทางดานการออกแบบพัฒนาระบบบริหารจัดการการเรียนรูหลายทานไดเสนอมุมมองไวทํานองเดียวกนัวา ระบบบริหารจัดการเรียนรูแหงอนาคตควรมีการออกแบบเครื่องมือที่สามารถเรียนรูไดเองโดยอตัโนมัติ (Self-Learning) ยกตวัอยางเชน ระบบฯ ควรสามารถเรียนรูเกี่ยวกับลักษณะของผูใชระบบไดดวยการเก็บขอมูลของผูเขาใชระบบผานทางขอมูลจากการเขาใชระบบ ในขณะนี้นักพัฒนาระบบบริหารจัดการการเรียนรูกําลังพยายามที่จะพัฒนาเครื่องมือของระบบฯ ที่สามารถปรับระบบใหตอบสนองโดยอัตโนมัต ิกลาวคือ ระบบฯ ดังกลาวจะตองสามารถเขาใจบริบทของการเขาถึงระบบฯ ของผูใช ยกตวัอยางเชน สามารถเรียกดูขอมูลล็อกอินของผูใช เชน ผูใชเขาใชจากที่ใด ที่ความเร็วในการเขาใชเทาใด หรือ เขาใชจากระบบ หรือฮารดแวรใด โดยที่ระบบฯ จะสามารถปรับแตงบริการตางๆ ใหเหมาะสมกบัสภาพหรือลักษณะของการเขาถึงของ ผูใชได เชน ระบบฯ ควรสามารถใชขอมูลดังกลาวในการเลือกสรร หรือคัดกรองภาพที่ไมจําเปนตองนําเสนอสําหรับผูใชที่เขาถึงจากเครื่องที่มีการเชื่อมตอดวยความเร็วต่ํา หรือ การเปด/ ปดเครื่องมือบางตัวจากเงื่อนไขการเขาถึงของผูใชดังกลาว นอกจากนี้ ระบบฯ ในอนาคตอาจสามารถเก็บขอมูลเกี่ยวกับรูปแบบทีส่ามารถสังเกตไดของผูใช เชน การเก็บขอมูลจากความสามารถทาง |การเรียนรูของผูเรียน และสามารถปรับบริการตางๆ ใหเหมาะสมกับความสามารถดังกลาวของผูใช

ตัวอยางการประยุกตแนวคดิ: ระบบบริหารจัดการกิจกรรมการเรียนรู (Learning Activity Management System: LAMS) และระบบ (Knowledge Creator: KC)

สําหรับ LAMS หรือ ระบบบริหารจัดการกิจกรรมการเรยีนรูที่ไดกลาวมาขางตนนั้น อันที่จริง ระบบ LAMS สามารถพิจารณาไดเปน 2 ลักษณะ ลักษณะที่หนึ่งคือ เปนระบบๆ หนึ่งที่ชวยผูสอนในการออกแบบลําดบัการเรียนรูในรูปของกิจกรรมตางๆ นอกจากนี้ ยังอาจพิจารณาวาเปนเครื่องมือสวนหนึ่งของระบบบริหารจัดการการเรียนรู เพือ่เพิ่มประสิทธิภาพของการจัดการเรียนรู

ในลักษณะของ e-Learning เครื่องมือหรือระบบ LAMS นี้สามารถแบงออกไดเปน 3 สวน ไดแก สวนที่หนึ่ง สวนของการจดัลําดับกิจกรรมการเรียนรู (Designed Activity Sequence) ศึกษาภาพ X ประกอบ เปนสวนที่ผูสอนใชสําหรับกําหนดกิจกรรมในบทเรียนและลําดับของกิจกรรมที่จะใหผูเรียนเขามามสีวนรวมในการเรียนรูที่ไดออกแบบไวแลวโดยผูสอน ผูสอนสามารถใชวิธีลากและปลอย (Drag and Drop) กิจกรรมที่ตองการใหผูเรียนลงมอืทําและกําหนดคุณสมบัตขิองกิจกรรมที่ตองการใหผูเรยีนทํา เพิ่มเติมกิจกรรมที่ตองการใหทําตามลําดับ ตัวอยางของกิจกรรม เชน การตอบคําถาม และ การโหวต เปนตน สวนที่สองเปนสวนที่อนญุาตใหผูใชเขาไปรวมดําเนนิกิจกรรม (ภาพ X) ที่ผูสอนไดออกแบบไวโดยจะปรากฏกิจกรรมทีม่อบหมายไวแกผูเรียนอยางชัดเจนในสวนเดียวกัน ทั้งนี้ สามารถชวยใหผูเรียนมุงเนนอยูที่กจิกรรมที่ไดรับมอบหมาย รวมถึง การมีเวลาและโอกาสในการฝกฝนการสะทอนความคิดไดมากขึ้น ตวัอยางเชน การที่ผูเรียนเขาไปตอบคําถามเกี่ยวกับฐานขอมูล เมื่อผูเรียนตอบคําถามเสร็จ จะเหน็คําตอบของตนเอง และสามารถเปรียบเทียบกับคําตอบของเพื่อนทั้งหมดที่ไดรับมอบหมายใหตอบคําถามดังกลาว รวมทั้งสถานภาพการตอบคําถามของผูเรียนคนอื่นๆ หรือ การที่ผูเรียนเขาไปโหวต ในเรื่องของฐานขอมูลที่เปนฐานขอมูลที่ทานเคยใชงาน เมื่อผูเรียนโหวตแลว จะสามารถมองเห็นผลของการโหวตวา ฐานขอมูลยอดนิยมของผูเรียนในชั้นคือฐานขอมูลใด เปนตน ในสวนที่ 3 ซ่ึงเปนสวนสุดทาย จะเปนสวนตรวจสอบการเขารวมกจิกรรมของผูเรียน (Live Monitoring of Students) เปนสวนที่ผูสอนใชสําหรับการตรวจสอบการเขารวมกิจกรรมตามลําดับของกิจกรรมที่กาํหนดไว โดยผูสอนสามารถที่จะทราบขอมูลและสถานภาพของผูเรียนแตละคนไดโดยละเอียด เชน ตําแหนงของผูเรียนแตละคน วากําลังศึกษาอยูในสวนของกิจกรรมใดของระบบฯ นอกจากนี้ ยงัสามารถดูรายละเอยีดของการดําเนนิกิจกรรมของแตละคนได จากที่ไดกลาวมา จะเห็นไดวา LAMS ถือวาเปนเครื่องมือหนึ่งของระบบบริหารจัดการการเรียนรูแหงอนาคต เพราะนอกจากจะเปนเครื่องมือที่สนับสนุนการเขามามี สวนรวมของผูเรียนแลว ยังเปนเครื่องมือที่เกี่ยวกับการออกแบบการเรยีนการสอน เพราะ LAMS เปนเครื่องมือที่อนุญาตใหผูสอนออกแบบลําดับการเรียนรูในรูปของกิจกรรมไดอยางหลากหลายยิ่งขึ้น การสนบัสนุนผูสอนใหปรับปรุงการออกแบบในเชิงลําดับการเรียนรู หรือการสนับสนุนผูเรียนในดานการเขาถึงการเรียนรูโดยมุงเนนในกิจกรรมที่ทําอยางตอเนื่อง

ระบบ KC เปนระบบบริหารจัดการการเรยีนรูของมหาวทิยาลัยเชยีงใหม โดยในปจจบุัน อยูในเวอรช่ัน 4 ช่ือ KC - Moodle โดยนําระบบ Moodle เวอรช่ัน 1.5.1 ซ่ึงเปนซอฟตแวรในลักษณะ Open Source มาพัฒนาในลักษณะของการบูรณาการระบบ (System Integration) ระบบ KC-Moodle มีเครื่องมือที่ครบครัน และไดรับการพัฒนาเพิ่มเติมในสวนของ social navigation, media gallery, system check และ tracking system นอกจากนี้ ในดานของการออกแบบระบบเพื่อรองรับการเปนระบบบริหารจัดการการเรยีนรูแหงอนาคตนั้น ระบบ KC-Moodle อยูในขัน้ตอน

การดําเนนิการใหเชื่อมโยงระหวางระบบเขากับระบบ LAMS รวมถึงความพยายามในการแกไขระบบ LAMS ใหสามารถรองรับฟอนตภาษาไทยไดอยางมีประสิทธิภาพ

บทสรุป บทความนี้ไดนําเสนอความคิดของผูเขียนเกี่ยวกับระบบบริหารจัดการการเรียนรู

แหงอนาคต โดยมีพืน้ฐานจากการศึกษาวจิัยจากเครื่องมอื หรือจากหลกัฐานใดๆ ที่เกดิขึ้นแลวในปจจุบัน บทความนี้ไดอภิปรายถึงแนวโนมที่ปรากฏของเครื่องมือตางๆ ของระบบบริหารจัดการการเรียนรู โดยมุงเนนในดานของเครื่องมือที่เกี่ยวของกบัการเรียนการสอนเปนสําคัญ อยางไรก็ดี ผูเขียนขอตั้งขอสังเกตไววา สําหรับการที่เครื่องมือของระบบบริหารจดัการการเรียนรูแหงอนาคตจะเกิดขึ้น มกีารใชงานจริง และสามารถสรางสิ่งแวดลอมทางการเรียนรูที่มีความหมายสําหรับผูเรียนไดจริงหรือไมนั้น ส่ิงสําคัญไดแก กลยุทธของการสอนและการเรียนที่ไดรับการออกแบบจากผูสอนมาเปนอยางดีตามหลกัการของการออกแบบการเรียนการสอน อยางไรก็ตาม เนื่องจากการมุงเนนของการศึกษาวจิัยครัง้นี้อยูที่ระบบบริหารจัดการการเรียนรู ผูเขยีนจึงไมไดอภปิรายในเรื่องของการออกแบบการเรียนการสอนในบทความนี้ สุดทายนี้ แนวคดิเกีย่วกับระบบบริหารจัดการ การเรียนรูแหงอนาคตอาจจะใชเวลานานหลายปที่จะเกิดความชัดเจนเปนรูปธรรม หากในการจะชี้ชัดถึงเวลาที่ใชในการพัฒนาระบบฯ ใหสมบูรณไดนัน้ ไมสามารถระบุได ขึ้นอยูกับนักการศึกษา หรือนักพัฒนาระบบบริหารจัดการการเรยีนรู ซ่ึงเปนผูเกีย่วของโดยตรงเพียงกลุมเดียวเทานัน้ หากยังขึ้นอยูกับผูที่มีสวนเกีย่วของสําคัญโดยตรงกับอนาคตของระบบบริหารจัดการการเรียนรู ซ่ึงไดแก ผูใช ทั้งผูเรียนและผูสอน นั่นเอง

บรรณานุกรม

ถนอมพร เลาหจรัสแสง. (2546). Best Practice in Teaching with e-Learning: คูมืออาจารยมหาวิทยาลัยเชียงใหมดานการสอนดวย e-Learning. สถานบริการเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยเชียงใหม เชียงใหม.

ถนอมพร (ตันพิพัฒน) เลาหจรัสแสง. (2545).Designing e-Learning: หลักการออกแบบและการสรางเว็บเพื่อการเรียนการสอน. กรุงเทพฯ : อรุณการพิมพ.

Advanced Distributed Learning Academic Co-Lab, (2002). The Objects of Learning. [online]. Available: http://adlcolab.uwsa.edu/lo/index.htm

Cisco Systems, (2000). Reusable Learning Object Strategy: Definition, Creation Process, and Guidelines for Building. [online]. Available:

CLOE, (2000). About Learning Objects. [online]. Available: http://learnware.uwaterloo.ca/projects/CCCO/cloe_about.html

Downes, S., (2003). 2004 The Turning Point. [online]. Available: http://www.downes.ca/

EduTools, (2003). EduTools’ page on E-Learning Technologies: Web Resource for Comparisons in 2003. [online]. Available: http://www.edutools.info/course/compare/all.jsp

Garrison, D.R. & Anderson, T., (2003). E-Learning in the 21st Century. London: Routledge.

Hodgins, H.W., (2002). The Future of Learning Objects. Proceedings of the 2002 eTEE Conference 11-16 August 2002, Davos, Switzerland. [online]. Available: http://www.coe.gatech.edu/eTEE/pdfs/Hodgins.pdf

Kajita, S., (2004). Transcription of an interview with Associate Professor Dr. Shoji Kaita, on February 19th, 2004. Nagoya University, Nagoya, Japan.

LAMS Manual retrieved December 2005

Laohajaratsang, T., (2005). Next-generation e-Learning: Sharing and Re-Use Learning Resources with Pedagogically-Sound e-Learning Tools. Journal of XXXXXXXXXX

McGee, P., (2003). Course Management Systems for Learning: Future Designs. [online]. Available: http://coehd.utsa.edu/users/pmcgee/ngcms.htm#topics

Nichimori, T., (2004). Transcription of an interview with Research Associate Toshihisa Nichimori, on January 16th, 2004. National Institute of Multimedia Education, Chiba, Japan.

NIIT Corp., 2003. Understanding e-Learning. [online]. Available: http://sg.sun.com/events/presentation/files/ sun_ecquaria_govt/NIIT.ppt

Techlearn, (2001). SCORM Concepts: Parts of the System. [online]. Available: http://www.eduworks.com/LOTT/tutorial/scormconcepts.html

Wiley, David A., (2000). Connecting Learning Objects to Instructional Design Theory: A definition, a metaphor, and a taxonomy. In, D.A. Wiley (Ed.). The Instructional Use of Learning Objects. [online]. Available: http://reusability.org/read/

Yamada, T., (2003). Sharing and Re-use of Digital Learning Materials in Higher Education: A NIME New Project. Paper presented at the International Symposium "Networks without Borders: Towards Cross-cultural Learning Communities", October 22-23, 2003, Chiba, Japan.