Năm mới bàn về Độc lập – Tự do – Hạnh phúc · 2010-02-11 · Năm mới bàn về Độc lập – Tự do – Hạnh phúc Ngay sau ngày Quốc khánh 2-9-1945

Legal Club – Faculty of Law

National Economics University – Hanoi – Vietnam Email: [email protected] or [email protected]

www.legalclubneu.wordpress.com

Năm mới bàn về Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

Ngay sau ngày Quốc khánh 2-9-1945 cho đến nay, trong mọi văn bản hành chính,

dưới quốc hiệu là tiêu đề “Độc lập – Tự do – Hạnh phúc” như một khát vọng lớn

lao của dân tộc. Trước thềm năm mới 2010 đầy hoài niệm những thành công trong

quá vãng và thao thức hy vọng vào tương lai, chúng tôi đã có cuộc phỏng vấn nhà

nghiên cứu Nguyễn Trần Bạt, tác giả cuốn “Cội nguồn cảm hứng” chứa đựng

nhiều suy ngẫm sâu sắc, thú vị xung quanh ba giá trị “Độc lập – Tự do – Hạnh

phúc” nêu trên…

Độc lập là điều kiện của tự do

Hỏi: Chúng tôi đươc biết ông có những bài viết luận giải về tự do và hạnh phúc

rât thu vi. Nhân đo tôi nghi răng tại sao chúng ta lại không mơ rộng ra bàn về cả

khái niệm độc lập trong mối quan hệ với tự do và hạnh phúc. Chúng ta đều biết

răng đi kem sau quôc hiêu cua chung ta bao giờ cũng la ba giá trị rất lớn lao như

vậy. Chúng tôi muốn trò chuyện với ông xung quanh chuôi gia tri nay?

Trả lời: Chúng ta đa có hơn một nửa thế kỷ bàn đến độc lập rồi . Độc lập là kết quả

của một cuộc đấu tranh cách mạng, một cuộc chiến tranh lâu dài tới nửa thế kỷ.

Độc lập là hệ quả tất yếu của quá trình lịch sử vừa hào hùng , vừa gian khổ , vừa

nguy hiểm và dài quá sức chịu đựng thông thường của con người . Vì thế cho nên,

độc lập đã là một tất yếu, đã là một thực tế khách quan . Đôi khi có những sư việc ,

có những sự kiện, có những khía cạnh của cuộc sống nhắc nhở người ta nghĩ đến

độc lập. Ly do là độc lập là một thứ luôn luôn dễ bị mất , nhất là trong thời hiện đại,

khi mà quá trình toàn cầu hoá đang lan rộng trong phạm vi toàn thế giới, cho nên

có những khía cạnh của khái niệm độc lập đôi lúc bị xâm phạm, bị mất đi hoặc bị

quên đi. Vì thế cho nên đôi khi chúng ta phải nhắc nhở đến nó , nhưng thời lượng

dành cho nó không nên nhiều quá , bởi vi các nguy cơ ấy có nhưng chưa phải là

một thực tế, nhất là chưa trở thành một thực tế chính trị. Đôi khi chúng ta vân

nhầm lẫn vê nhưng trạng thái giả mất độc lập .

http://chungta.com/Desktop.aspx/ChungTa-SuyNgam/Sach-Hay/Coi_nguon_cam_hung/




Hỏi: Giả mất độc lập là thế nào, thưa ông?

Trả lời: Nghĩa là có những hiện tượng chúng ta cảm thấy độc lập của mình bị xâm

phạm. Do kết quả của quá trình toàn cầu hoa , của quá trình xâm nhập lẫn nhau mà

có những hiện tượng va chạm làm người ta thức tỉnh về sự mất độc lập hoặc về sự

xâm phạm đên khái niệm độc lập , nhưng nó chưa phải là hiện tượng thực tế mà là

hiện tượng tiền mất độc lập.

Hỏi: Theo ông, ba giá trị đó quan hệ với nhau thế nào, ngang nhau hay phụ thuộc

vào nhau?

Trả lời: Tôi cho rằng cái trước là tiền đề, là điều kiện của cái sau. Đó là một chuỗi

logic rất rành mạch, rất tự nhiên là không có độc lập thì rất khó có tự do, mà không

có tự do thì không thể có hạnh phúc. Khi không có độc lập, khi mất độc lập thì rất

khó có tự do. Nhưng khi không có tự do thì không thể có hạnh phúc được. Đôi khi

những cá nhân thông thái, những cá nhân khôn ngoan có thể tìm thấy tự do trong

các điều kiện độc lập không rõ ràng. Ví dụ bỏ đất nước mà đi là không có độc lập,

nhưng người ta vân đi đê tìm tự do . Tự do là cái mà có thể tìm thấy ở mọi chỗ,

nhưng độc lập thì người ta chỉ có thể tìm thấy ở một chỗ là trên đất nước của mình

thôi. Cho nên tự do mà gắn liền với độc lập tức là tự do gắn liền với sự cư trú của

người Việt Nam trên chính lãnh thổ của họ.

Chuỗi logic độc lập - tự do - hạnh phúc là một chuỗi quan hệ có tính chất hệ quả,

cái này là điều kiện của cái kia. Ba phạm trù này chính là ba thành tố tạo ra các giá

trị tư tưởng của Hồ Chí Minh. Tôi không biết có ai cố vấn cho ông cụ không ,

nhưng khi ông cụ đặt tiêu đề nay bên dưới tên gọi cua đất nước chúng ta thì phải

nói rằng việc lam ây thể hiện một y chí , một khát vọng, một nỗi niềm nhất quán

trong toàn bộ đời sống tinh thần, đời sống tư tưởng của ông cụ. Độc lập - tự do -

hạnh phúc là những phạm trù nền tảng của việc hình thành một quốc gia mà ở đó

con người tìm kiêm được đời sống thông thường của mình , đời sống phát triển của

mình va hạnh phúc của mình .

Hỏi: Hạnh phúc là từ hay đươc nói đến, với ông thì hạnh phúc là gì?




Trả lời: Người ta hay nói đến dấu hiệu thỏa mãn, nhưng tôi không đồng nghĩa thỏa

mãn với hạnh phúc. Nếu xác lập mối quan hệ giữa thỏa mãn và hạnh phúc thì tôi

cho rằng hạnh phúc là năng lực biết thưởng thức và giữ gìn cho bền vững tất cả

những gì tạo ra sự thỏa mãn. Hạnh phúc là đầu ra của quá trình phấn đấu của con

người với tư cách là một cá nhân và với tư cách là một thành viên của một cộng

đồng, một dân tộc, một quốc gia

Khát vọng lớn lao

Hỏi: Vây ba pham tru ây đươc đăt dươi quôc hiêu như một khát vọng để hướng tới

hay chỉ như một tính từ của chế độ mới?

Trả lời: Người Việt Nam chúng ta là một dân tộc vị lai, luôn luôn hướng tới tương

lai, vì thế cho nên ba phạm trù ấy được đặt bên dưới tên gọi đất nước chúng ta để

thể hiện khát vọng vươn tới.

Từ năm 1945 – 1975 chúng ta có 30 năm mới tiến tới độc lập hoàn toàn , bởi độc

lập theo nghĩa của người Việt Nam chinh là toàn vẹn lãnh thổ và toàn vẹn về các

giá trị của người Việt . Sư toàn vẹn lãnh thổ la măt vật chất của khái niệm độc lập ,

con sự toàn vẹn các giá trị tinh thần chính là tự do của dân tộc ấy . Không có độc

lập thì dân tộc ấy không có tự do trong quan hệ với các dân tộc khác.

Nhưng khái niệm tự do trong cái mệnh đề có tính chất định ngữ như anh noi là một

khái niệm ly tưởng, nó chưa phải là một thực tế. Tự do của một quốc gia và tự do

của con người trong quốc gia ấy là hai mức độ khác nhau của khái niệm tự do. Một

dân tộc mà không có tự do thì dân tộc ấy không thể bàn đến tự do của công dân của

nó được. Chúng ta phấn đấu cho mãi đến năm 1975 mới có tự do của quốc gia này ,

và do đó chúng ta mới có đủ địa vị chính trị , quyên lưc chinh tri để tổ chức ra nền

tự do của chính dân tộc nay . Và bây giơ cũng phải nói thẳng rằng t ự do của môi

môt con người trong quốc gia ấy cũng đang tiếp tục là một vấn đề chính trị khổng

lồ.

Hỏi: Như vậy, sau khi giành đươc độc lập, toàn vẹn lãnh thổ thì vấn đề tự do trơ




thành mối quan tâm và đáng chú trọng nhất hiện nay phải không thưa ông?

Trả lời: Hẳn là như vậy . Tự do của cả dân tộc thì phải trả bằng máu mới có , con tự

do của mỗi một con người trong quốc gia ấy thì phải trả bằng mồ hôi nước mắt.

Bởi chúng ta phải làm cho con người tự do với điều kiện vật chất, tức là không

được đói khổ quá. Chúng ta phải làm cho con người tự do với quá khứ , bởi vi quá

khứ của chúng ta vất vả quá. Chúng ta phải tự do với nhau bởi chúng ta vẫn chưa

tôn trọng lẫn nhau. Và đặc biệt là chúng ta phải tự do với những người khác ở bên

ngoài lãnh thổ chúng ta hoặc những người khác vơi chủng tộc chúng ta . Khi nào

mà mỗi một người dân chưa có cái quyền tự do ấy thì phải nói rằng quyền tự do

của dân tộc là một quyền hạn chế . Bởi khi tưng người dân chưa có tự do thì nhân

dân nói chung không đủ bản lĩnh để bảo vệ tự do của dân tộc mình, tức là bảo vệ

cái tự do vĩ mô.

Hỏi: Tức là từ cái tự do vĩ mô đến cái tự do cho mỗi cá nhân còn là một chặng

đường?

Trả lời: Đúng, ây là một quá trình phấn đấu rất gay go . Chúng ta đã đi một nưa

chặng đường để đat đươc độc lập - tự do - hạnh phúc của dân tộc này, nhưng chúng

ta chưa thưc hiên được công viêc trong nưa chăng con lai là mỗi một con người ,

môi một thành phần tạo ra dân tộc ấy có những quyền tương tự . Chúng ta đã làm

được một nửa, nửa rất quan trọng phải trả bằng nhiều máu, nhiều nước mắt , bây

giờ chúng ta phải làm nốt chặng con lai , chặng đem gói vĩ mô ấy phân bố lên trên

mỗi một đầu người. Khi nào mà mỗi một người dân chưa có cái quyền tự do ấy thì

phải nói rằng quyền tự do của dân tộc là một quyền hạn chế.

Mỗi một con người phải được sở hữu tự do và đó không phải là một quyền lợi có

chất lượng chính trị thông thường . Ngươi ta vân xem tư do như là những quyền

chính trị, nhưng không phải thế . Môt dân tộc không thể có sức mạnh được nếu cai

gói tự do cua dân tôc ấy không đến được từng người . Đây là một lợi ích chính trị

khổng lồ của mọi quốc gia. Nếu chúng ta không y thức được chuyện ấy, chúng ta

vẫn nói rằng chúng ta nghèo, chúng ta khổ, chúng ta chưa phát triển, chúng ta

không cần đến tự do, chúng ta không cần đến dân chủ thì đấy là nguy biện . Nhưng




nêu có ai đó nói rằng chúng ta dùng quyền ấy để chống lại chính quyền mà chúng

ta đã thiết lập ra bằng cách chưa phải là khoa học lắm , hay bằng cách chưa phải là

phổ quát lắm la sai . Nó vẫn là một chính quyền, nó vẫn là người đại diện cho dân

tộc này để thương lượng, để đối thoại, để đấu tranh, để hợp tác.

Cho nên, tôi nghĩ rằng chúng ta phải y thức được các quyền tự do là phổ quát,

nhưng việc sử dụng các quyền ấy thì có điều kiện trong từng quốc gia một. Điều

kiện nao? Điều kiện vật chất là chúng ta chưa có , điều kiện nhận thức chúng ta

cũng chưa có , vây thi chúng ta phai phấn đấu cho quá trình ấy . Hay nói cách khác,

thế kỷ XXI này là thế kỷ người Việt Nam phấn đấu để đưa đất nước của mình đến

một chặng mà ở đó chúng ta thiết lập một cách thành công nền dân chủ Việt Nam ,

tức là dân chủ đến từng con ngươi Việt Nam , và cái đấy se tạo ra sư phat triên

bùng nổ của dân tộc nay .

Lâu nay về mặt chính trị chúng ta vẫn tranh luận giữa quyền quốc gia với quyền

của từng con người, nhưng hai cái đấy không mâu thuẫn với nhau. Khi các quyền

ấy không thuộc về con người và không đến từng con người thì năng lực của dân

tộc không đủ để giữ gìn độc lập - tự do - hạnh phúc cho cả dân tộc. Cho nên không

có mâu thuẫn chính trị nào ngăn cản người Việt chúng ta đi đến phổ quát hoá các

giá trị thuộc về con người. Những ai cho rằng có mâu thuẫn này, mâu thuẫn kia

giữa khái niệm tôi và chúng ta, giữa khái niệm dân tộc và cá nhân thì đấy chính là

hiểu nhầm về mặt chính trị, tôi không tin là có mâu thuẫn ấy.

Hỏi: Để những cái đó trơ thành sơ hữu của mỗi người thi người ta phai có đủ năng

lực nhận thức để bảo vệ quyền đó của minh, kèm theo đó là phai co nhà nước pháp

quyền đê đam bao tự do của người này không ảnh hương đến tự do của người

khác. Tóm lại, chúng ta cần tự do nhưng dương như chúng ta lại cần có một vạch

phấn để biết chúng ta đươc tự do trong khoảng nào đo. Chính cuộc đấu tranh này

làm cho vạch phấn nó càng mơ rộng. Vây vân đê đăt ra la mơ rộng đến đâu là vừa

và như thế nào là phù hơp?

Trả lời: Tôi nghĩ rằng không nên cơ học hoá hay sơ đồ hoá khái niệm tự do của

con người theo hình ảnh mà anh mô tả . Không có vạch phấn nào cả . Bởi nếu có tự




do thật cho con người thì người nọ se vỗ vai người kia để bảo rằng anh đang đi

quá. Nhà nước chúng ta đã làm thay xã hội việc vỗ vai từng người một, và do đó

nó tạo ra sự khó chịu về mặt tâm ly. Đấy là kết quả của sự không khéo hoặc không

nhận thức đầy đủ. Con người vỗ vai nhau nhiều chứ. Qua sự tranh cãi trên các hệ

thống thông tin , sự tranh cãi trong xã hội về một số sai trái của các quan chức hoặc

công chức, chúng ta thấy rằng người dân Việt Nam dám vỗ vai cả nhà nước thì tại

sao ho không vỗ vai nhau . Tất nhiên những chuyện như vậy có mặt trái của nó, có

những hệ quả xã hội hoặc chính trị nào đó của nó, nhưng về cơ bản những chuỵên

ấy là chuyện tốt đẹp. Khả năng vỗ vai nhau và vỗ vai các công chức hoặc quan

chức trong việc điều hành xã hội là một biểu hiện rất lành mạnh của xã hội chúng

ta. Với tư cách là một nhà nghiên cứu tôi rất hạnh phúc khi thây có những dấu hiệu

như vậy. Bởi vi đấy chính là những dấu hiệu thức tỉnh rằng người Việt đang sống ,

người Việt có thể sống, người Việt phải sống và sống rất lành mạnh, sống trong tự

do, sống trong dân chủ chứ không phải chỉ sống trong vạch phấn mà anh vừa nói.

Tôi không nói đến các hình thức nhà nước như tam quyền phân lập , tôi nói rằng tất

cả những cái đấy chỉ là phương tiện để đảm bảo nội dung mà Chủ tịch Hồ Chí

Minh đã đưa vào trong quôc hiêu cua đất nước của chú ng ta. Tam quyền phân lập

là những điều kiện hay những phương tiện có tính chất ly thuyết, có tính chất kỹ

thuật để tạo điều kiện cho những nội dung ấy hình thành và phát triển hoặc tạo ra

lợi ích xã hội chứ nó không phải là cái bắt buộc. Tôi lấy ví dụ, khái niệm tế nhị

nhât ma ai cũng ngại bàn là khái niệm nhân quyền nhưng tôi không ngại , bởi vi tôi

nhìn nhân quyền khác với những người khác . Những nhà lãnh đạo hay những

ngươi cầm quyền thì nhìn nhân quyền như là những điều kiện không thể thực hiện

trong xã hội mà trình độ dân trí thế này , trình độ vật chất thế này , và năng lực quản

ly thế này. Đấy là chúng ta căn cứ vào những điều kiện thực tế để hạn chế các mức

độ phát triển của khái niệm này . Có những người bị quản ly cảm thấy quyền của

mình bị xâm phạm, và nếu không có nó thì ta không hạnh phúc hoăc nếu không có

nó thì nhà nước xấu. Tôi không cho rằng một trong hai quan điểm ấy là đúng đắn.

Chúng ta phải nhớ rằng xã hội là một cộng đồng tự cân bằng và biểu hiện hình

thức hay biểu hiện bên ngoài của sự cân bằng ấy là khả năng vỗ vai lẫn nhau . Gần

đây nếu anh nghiên cứu dư luận thì sẽ thấy một số hiện tượng co tinh chât phản

đối. Ơ đây tôi chưa nói chống đối bởi trên thực tế chúng ta ít có hiện tượng chống




đối ơ trong nươc, chỉ có những hiện tượng chúng ta xem va chung ta ngộ nhận là

chống đối. Mức độ cao nhất của các hiện tượng chính trị ở Việt Nam hiên nay là

phản đối chứ không phải chống đối. Cái đấy nó diễn ra trên thực tế, nhưng nó

không trầm trọng như cách mà chúng ta đo đạc. Chính những quan niệm sai về các

mức độ khác nhau của các dong tâm ly xã hội làm cho chúng ta sử dụng những

biện pháp thái quá.

Quay trơ lai vân đê nhân quyền . Trong rất nhiều xã hội người ta chưa có các bộ

luật tương ứng để thừa nhận nhân quyền như một quyền hiển nhiên , nhưng tình

yêu giữa con ngươi với nhau đã thay thế việc thừa nhận một cách pháp ly cái gọi là

quyền con người . Tất nhiên tinh yêu của con người không thay thế một cách bền

vững, một cách chắc chắn va một cách bình đẳng được , nhưng trong những quá

trình dịch chuyển nào đó thì tình yêu giữa con người với nhau , hay nói cách khác

là nhân đạo đã thay thế pháp đạo . Nhưng đôi khi vi chúng ta không tin vào nhau ,

xã hội không nhìn thấy cái cốt lõi tốt đẹp từ trong các lực lượng khác nhau, cho

nên chúng ta đối với nhau bằng một thái độ cảnh giác hơi địch ta, và cái đấy nó tạo

ra các bi kịch không cần thiết

Tự do – Quyền con người

Hỏi: Có rất nhiều yếu tố, nguyên nhân liên quan, tác động đến sự phát triển của

đất nước, vì sao ông lại nhấn mạnh và đặc biệt chú trọng đến quyền tự do?

Trả lời: Có một nhóm nghiên cứu nào đó trên thế giới nói rằng xã hội phát triển

bằng hai yếu tố , thứ nhất là gen và thứ hai là men . Tôi đã Việt ngữ hoá khái niệm

men ấy thành khái niệm cảm hứng , cho nên tôi mơi viêt quyển sách "Cội nguồn

cảm hứng". Cảm hứng ma mất đi thì mọi sự phát triển sẽ rất lâu vì nó phát triển

nhờ vào các gen và chỉ bằng gen . Tất cả những sự biến đổi vê gen là biến đổi rất

chậm, nó là biến đổi thông qua hình thức chọn lọc. Nhưng đôi khi khái niệm men

hoặc cảm hứng tạo ra những trạng thái bùng nổ , những trạng thái phát triển đột

biến. Sau nhiều chuỗi phát triển băng cảm hứng , thì nó tạo ra những kết quả mang

chất lượng cách mạng . Và nếu nghiên cứu Cách mạng Tháng Tam của chúng ta thì







chúng ta thấy rằng đó là kết quả của cảm hứng.

Hỏi: Ông đang nói đến một khía cạnh của tự do?

Trả lời: Vâng. Tự do là gì? Tự do tức là người ta co thê phát triển hết năng lực vốn

có của minh. Tự do là quyền phát triển , tự do không phải chi là quyền chính trị . Từ

xưa đến nay các nhà chính trị vân gán cho tự do một y nghĩa rất hạn hẹp và về cơ

bản là sai. Các quyền chính trị chỉ khẳng định các quyền phát triển , tạo điều kiện

cho các quyền phát triển , nhưng nó không phải là quyền phát triển . Chính những

giải pháp chính trị vụng về đa làm cho c ác quyền phát triển trở thành các quyền

chính trị. Khi nào con ở trạng thái chính trị thì các quyền, ví dụ như quyền con

người, không phát huy tác dụng tích cực.

Hỏi: Tự do có thể tính trong quyền con người không?

Trả lời: Tự do là quyền cơ bản của con người, là quyền gốc của con người, tự do

tạo ra con người. Tôi không nghiên cứu tự do như một quyền chính trị. Trong toàn

bộ tác phẩm "Cội nguồn cảm hứng", tôi không nghiên cứu tự do như một quyền

chính trị, và trong thực tế về mặt ly luận tôi cũng không xem tự do là quyền chính

trị. Tự do bị chính trị hoá chứ không phải bản chất nó là một quyền chính trị.

Hỏi: Nhưng có gì mâu thuẫn giữa cái mong muốn của ngươi quản lý muốn cho

mọi việc ổn định, bình yên, không đột biến với khát vọng tự do của mỗi người dân

như ông nói?

Trả lời: Luôn luôn co mâu thuẫn giữa quyền chung và quyền riêng , vì thế nhân

loại đã tìm ra hàng trăm, hàng nghìn cách để dàn xếp mối quan hệ giữa những mâu

thuẫn ấy. Anh cứ tưởng tượng xem bông nhiên gân môt trăm triệu người Việt Nam

không ai cần đến tự do thì dân tộc chúng ta trở thành cái gì ? Bây giờ cac nhà lãnh

đạo của chúng ta, những người quản ly của xã hội chúng ta bỗng nhiên có một

nhân dân ngoan ngoan , bảo gì làm nấy thi chăc chăn la toàn thể tập thể lãnh đạo ấy

sẽ biết làm gì? Với tư cách một người làm cha , anh thử nghĩ xem nếu tất cả những

đứa con của anh đều ngoan và suốt ngày chờ bố chi bảo nó làm cái gì thì anh sống

làm sao được. Cho nên, đôi khi vì những nhu cầu có chất lượng quản ly mà cac nha





quản ly đã đẩy chính mình đến chỗ buộc phải cõng một dân tộc .

Nếu nhà quản lãnh đạo như năng lực hiện nay lại phai cõng ca dân tộc ấy thì khốn

khô cho ho bao nhiêu . Tôi biêt răng tâm trạng lo lắng về một dân tộc hay một cộng

đồng dân chúng chờ đợi sự chỉ đạo , chờ đợi sự khuyên bảo , chờ đợi lệnh đê làm nó

đè nặng lên tâm ly của một nhà chính trị có trách nhiệm . Vì chúng ta cứ chỉ trích

Đảng với Chính phủ nên chúng ta rất lu ng tung va sợ nói đến tự do . Tôi không sợ

nói đến tự do vì tôi không chỉ trích họ. Tôi vạch ra cho họ thấy rằng nếu dân tộc

này ngồi yên để chờ họ chỉ đạo thì thân phận của họ, những người lãnh đạo cao

nhất sẽ khốn khổ đến mức nào.

Tât nhiên , khi con người chưa được giáo dục về tự do mà thả họ ra để họ làm một

cách tự do thì họ sẽ làm lung tung và do đó sẽ gây ra nhiều rắc rối . Nhưng xư ly

những sự rắc rối của đơi sông xa hôi chính là nội dung của đời sống quản ly .

Những nhà quản ly phải luôn luôn hiểu rằng xã hội càng phức tạp bao nhiêu thì

danh dự của nhà quản ly , công tích của nhà quản ly càng lớn bấy nhiêu . Bởi cac

nhà quản ly sinh ra để quản ly những cái khó chứ không phải để sắp đặt một xã hội

ngủ yên trên các chỉ dẫn của ho .

Dân trí và tự do

Hỏi: Hiên tương người dân trì trệ như vậy co le cũng là hệ quả của một quá trình

đươc nhà nước bao cấp từ cách nghĩ cho đến cách làm, cho nên họ khó có thể nghĩ

mình tự làm cái gì và đươc làm cái gì. Chỉ có tầng lớp trí thức thì mới hiểu răng

anh có quyền tự do ấy thì anh đươc làm cái này, đươc làm cái kia, còn người dân

thì biết sử dụng tự do vào đâu?

Trả lời: Cách đây 10 năm chúng ta không biết , hay chúng ta chỉ nghe vê Internet

như nghe người ta kể chuyện Tam quốc. Nhưng bây giờ, chỉ sau 10 năm thôi, cả

dân tộc này có hơn 20 triệu người có thể truy nhập Internet làm cho Việt Nam trở

thành một trong những quốc gia thần kỳ về phat triên thị trường sử dụng công nghệ

thông tin. Nếu không có khái niệm ấy thì bao giờ mơi có sự bùng nổ của người

hiểu biết về nó? Tôi xin nói lại răng , dân tộc chúng ta co sánh vai cùng các cường

quốc được hay không là kết quả của sự thức tỉnh cua nhân dân về các quyền tự do




của mình chứ không phải la kết quả của sự nghe lời bảo ban của nhà nước .

Các nhà quản ly cũng phải tích cực lên, phải học cách quản ly một xã hội khó . Một

xã hội không khó , một xã hội ngủ thì nhiều lắm cũng chi cần một vài người quản ly

để ngươi ta không gác chân lên mặt nhau khi ngu thôi . Một xã hội sống, lao động,

sáng tạo, loay hoay đi tìm gia trị của mình thì xã hội ấy quả thật là khó quản ly .

Nhưng cac giá trị của nhà nước chỉ được hình thành và tích luỹ trong xã hội khó

quản ly ma thôi . Một dân tộc nô lệ suốt hơn 100 năm, độc lập dân tộc không có ,

các khái niệm có chất lượng văn hóa , có chất lượng phát triển , có chất lượng nhân

văn cung chưa có , thê mà chi với 2000 đảng viên cộng sản ban đầu thôi , chính

đảng như thế đã tạo ra đươc trạng thái xuất thần của cả dân tộc ây .

Vơi nhưng thành tựu như vậy cua cha anh chung ta thi không phải là chúng ta chưa

có tiền lệ về sự vĩ đại của hoạt động lãnh đạo và quản ly . Năm 1985, lạm phát tới

800%/năm, nhưng sau 10 năm đổi mới , dân tộc ấy bỗng cảm thấy mình có địa vị

khu vực, địa vị thế giới , và đến bây giờ thì ăn nói cũng tư hao lắm , mặc dù đôi luc

cũng có những sự ngộ nhận . Nhưng nói gì thì nói đấy cũng là sự thức tỉnh của cả

một dân tộc. Vây đấy có phải là sự xuất thần của dân tộc chúng ta khi chúng ta có

tự do không?

Lịch sử cua chung ta có một số cuộc khởi nghĩa nông dân từ thời Ph áp thuộc như

khởi nghĩa Ba Đình , khởi nghĩa Bãi Sậy , khơi nghia Yên Thê . Tất cả những cuộc

chiến nho nhỏ như vậy không tạo ra được bất kỳ tiếng vang nào . Vây ma bỗng

nhiên những người cộng sản xuất hiện va chọn được một thời điểm , thời điểm ấy

chính là sự kẹt cứng của các cường quốc trong chiến tranh thế giới thứ hai , và kêt

quả là những người cộng sản tiền bối của chúng ta đã tạo ra một hiện tượng đột

biến khổng lồ của dân tộc. Dân tộc chúng ta ngay sau đó đã dám đối đầu với người

Mỹ mà trước đó chỉ dăm ba năm thôi chúng ta mơi nghe thấy đã sợ rồi . Trong

truyện "Đất nước đứng lên" của nhà văn Nguyên Ngọc , chúng ta thấy anh hùng

Núp phải bắn thử vao thăng Tây , thây nó chay máu thì kêu lên nó là người . Cha

anh chúng ta đã tạo ra những sự đột biến vĩ đại như vậy thi tại sao chúng ta không

dám tạo ra một sự đột biến?




Tự do của con người không mâu thuẫn gì với sự ổn định chính trị cả, nó chỉ làm

khó các nhà quản ly. Bởi các nhà quản ly phải có học hơn, phải thông thái hơn, tích

cực hơn, trong sạch hơn thì mới quản ly được một xã hội văn minh . Con nếu chúng

ta muốn quản ly một xã hội ngủ thì chúng ta không việc gì phải mất thì giờ ban cai

làm gì. Quản ly một xã hội hiện đại , một xã hội thừa nhận các quyền tự nhiên của

con ngươi để nó phát triển, mới chính là vinh dự chính trị.

Hỏi: Theo ông, dân trí chưa cao không phải là trơ ngại lớn nhất, cần phải khắc

phục đầu tiên?

Trả lời: Không thể đặt vấn đề dân trí là tiền đề cho dân chủ hoá được, đấy chính là

cái võ mà xưa nay các thế hệ khác nhau của các nhà cầm quyền ở các nước đều

dựa vào. Đấy là một luận điểm tưởng là tiến bộ , nhưng thực chất la no cung cấp

các căn cứ xã hội để khất lần quá trình dân chu . Trong dân trí có ca quan tri , bơi hê

thông chính trị là kết quả của sự hợp tác của nhà cầm quyền vơi nhân dân . Chúng

ta quan niệm hệ thống chính trị thuộc nhà cầm quyền mà quên mất rằng hệ thống

chính trị mà đứng ngoài nhân dân , đứng trên nhân dân la sai .

Trong môt bai trả lời phỏng vấn , tôi có nói: khi nào chính trị mà đứng ngoài nhân

dân, chính trị không được thực hiện trong nhân dân, bằng nhân dân và được nhân

dân điều chỉnh thì nền chính trị ấy hỏng. Không đợi dân trí được. Chúng ta thừa

nhận là chúng ta có một nhà nước chậm phát triển về chính trị nhưng nó đi theo

khuynh hướng đúng, con hơn là chúng ta có một hệ thống chính trị nằm ngoài nhân

dân để nó không bấu víu vào đâu cả. Dân trí tăng, trong đó đoi hỏi quan trí cũng

tăng tương ứng?

Tôi nói lại với anh là không thê đặt vấn đề dân trí là tiền đề cho sự phát triển dân

chủ được. Dân chủ thuộc về con người , con người ở mức độ nào cũng cần đến nó

cả. Dân trí tăng lên cùng với kinh nghiệm của con người chứ không phải là tiền đề

để gọi nó là người . Nếu mà như thế thì ông giáo sư tiến sĩ phải cao hơn bà nông

dân. Nhưng trên thưc tê có bao nhiêu trí thức của chúng ta là anh hùng nêu đem so

với những người nông dân mặc áo lính?




Đừng nói chuyện dân trí, nói dân trí là xúc phạm đến con người. Trong quá trình

chúng ta nói chuyện anh đã bổ sung cho tôi rất nhiều kiến thức và tôi cũng cung

cấp cho anh nhiều kiến thức. Con người phát triển cùng với giao lưu một cách tự

do và con người củng cố các kinh nghiệm của mình bằng cách va chạm với các vấn

đề chính trị của thời đại mà mình đang sống. Sự giao lưu giữa các nhà lãnh đạo với

tôi hoặc với anh nó tạo ra sự thức tỉnh ở họ vê nhiêu thư , và ngươc lai chúng ta

cũng được ho thưc tinh vê nhiêu thư khac .

Tôi cho rằng các lỗi lầm của hệ thống chính trị này va cả xã hội này mắc phải co

môt phân thuộc về trách nhiệm của những người như chúng ta. Nếu chúng ta nói

một cách thân thiện thì thế nào cũng nói được , con chúng ta nói với tư cách là kẻ

chống đối thì chăc chăn la không thê yên đươc . Thưc ra nhà nước này là một nhà

nước có vấn đề của nó, có nhiều khuyết tật của nó , nhưng như ng bô phân cua no

thoái hóa không phải do đạo đức thuần túy mà do các nguyên ly chính trị của nó có

vấn đề. Cho nên bây giờ phải sửa chữa nó chứ không phải kết luận về nó.

Trải nghiệm tự do

Hỏi: Chúng ta đang bàn về các giá trị của độc lập - tự do, nhưng tự do đặt ra

trong giai đoạn hiện nay như thế nào?

Trả lời: Đó chính là vấn đề về con ngươi , đấy không phải là vấn đề dân tộc nữa .

Nó không con là vấn đề tự do tập thể , tự do quốc gia nữa mà là tự do của cá thể, tự

do của con người.

Nếu nghiên cứu, anh sẽ thấy rằng, Hồ Chí Minh là lãnh tụ châu Á đầu tiên biến

tuyên ngôn độc lập của nhà nước mà mình sáng tạo ra thành tuyên ngôn nhân

quyền. Tuyên ngôn Độc lập của Việt Nam là tuyên ngôn nhân quyền đầu tiên ở

khu vực châu Á. Đấy là một tuyên ngôn có giá trị vĩ đại. Tuyên ngôn ấy là tuyên

ngôn của một nền văn minh chính trị.

Hỏi: Có môt sô y kiên cho răng Hô Chi Minh kê thưa chuôi giá trị nay của Tôn

Trung Sơn?




Trả lời: Không phải. Đây là sự kế thừa của các tư tưởng cách mạng Pháp.

Hỏi: Vây tại sao lai không đề la "tư do - bình đẳng - bác ái"?

Trả lời: Đấy là cach diễn đạt khác nhau của những dân tộc khác nhau và đấy chính

là văn hoá. Người Pháp đặt ra tự do, bình đẳng và bác ái vì ho không có vấn đề độc

lập dân tôc. Nước Pháp chỉ có vấn đề với độc lập của quôc gia khác chứ không có

vấn đề độc lập của chính no . Con Việt Nam là một quốc gia bị đô hộ , bị xâm lược ,

bị chiếm đóng và nó cần độc lập . Văn hoá không phải chỉ là những khái niệm vu

vơ mà con người nhâp vào đời sống tinh t hần của mình . Văn hoá được hình thành

trong quá trình đoi hỏi các quyền cơ bản của môi một dân tộc và môi một con

người, trong nhưng môi trường xã hội , môi trường tự nhiên khác nhau . Vì thế văn

hoá cua mỗi một dân tộc la khac nhau . Đấy chính là bản sắc. Bản sắc văn hoá

không phải là các thói quen hút thuốc lào hay gác chân lên ghế . Người ta vẫn quan

niệm văn hoá ở mức tầm thường như vậy , nhưng tôi thi cho răng những dấu vết

của văn hoá có mặt trong những vấn đề chính trị quan trọng nhất của một dân tộc.

Khi nào nghiên cứu văn hoá ở tầng cao nhất của nó , ở vết cao nhất của các hành vi

chính trị của nó thì chúng ta mới hiểu giá trị thiêng liêng của văn hoá . Tại sao cai y

chí độc lập dân tộc nó ám ảnh, nó bám riết vào người Việt cho đến phút mà chúng

ta đang ngồi ở đây? Là vì chúng ta luôn luôn cảnh giác về câu chuyện của lịch sử

để lại. Rất nhiều người đến đây nói về nguy cơ Hán hoá , tôi hoi ho tại sao không

nghiên cứu năng lực Việt hoá. Tại sao chúng ta không nghĩ đến chuyện chúng ta

Việt hoá rất nhiều thứ mà chúng ta chỉ nghĩ đến chuyện bị Hán hoá va đủ các thứ

"hoá" khác?

Hỏi: Làm thế nào để cac nhà quan ly nhận ra giá trị có tính nhân loại trong kho

tàng truyên thông của mình?

Trả lời: Khi chúng ta sống một cách bình đẳng, một cách vui vẻ giữa con người

với nhau, chúng ta bỏ qua khía cạnh chính trị đi , chúng ta chỉ để y đến khía cạnh

con người thôi thì chúng ta sẽ nhận ra ngay rằng chúng ta cũng có những giá trị

thông thường như các dân tộc khác , thậm chí co những giá trị của chúng ta co n

mạnh hơn. Tôi nói với các vị tướng lĩnh rằng, Việt Nam là một dân tộc "không bị




khuất phục" đối với nhân loại. Tất cả các dân tộc, kể cả người Nga vĩ đại cũng đã

phải quỳ gối trước Thành Cát Tư Hãn. Người Mông Cổ chiếm đóng nước Nga tới

mấy trăm năm và chỉ đến khi có sự xuất hiện của Đại công tước Moskva nước Nga

mới đươc giải phóng ra khỏi sự đô hộ của người Mông Cổ . Vây ma chúng ta măc

dù chặn đứng được người Mông Cổ nhưng chúng ta không thấy tự hào , chúng ta

lại cứ sợ bị Hán hoá. Chúng ta chẳng bị "hoá" gì cả, và nếu để y khía cạnh như thế

thì chúng ta thấy rằng chúng ta cũng "hoá" khối thứ thành của mình . Tôi nghĩ rằng

những ngươi cầm quyền , những ngươi lãnh đạo buộc phải y thức được những khía

cạnh ấy thì mới tạo ra sự tự tin và một thái độ phải chăng của người Việt đối với

các vấn đề quốc tế.

Hiện nay chúng ta quan niệm về các vấn đề quốc tế không phải chăng , và nó gây ra

cho chúng ta rất nhiều cai khó . Người Việt Nam làm tất cả mọi việc đều dễ, trừ hội

nhập.

Hỏi: Sau khi vào WTO, xã hội cứ nói rất nhiều là rong thuyền ra biển lớn nay

khác, nhưng hinh như đây cũng chỉ là cách nói động viên?

Trả lời: Người Việt co một bệnh nữa là bệnh khoa trương . Chúng ta cư nói quá lên

những thứ mình có để che dấu sự không tự tin. Người Việt chỉ tự tin khi nào chúng

ta xác định được kẻ thù. Nếu không kiếm được kẻ thù để đối mặt với nó, không

nhìn rõ nó thì chúng ta luôn luôn thiếu tự tin. Cho nên người Việt loay hoay đi tìm

kẻ thù mà quên mất rằng kẻ thù lớn nhất của chúng ta là chính mình. Những

chuyện tham nhũng như hiên nay thi liên quan gi đến ngoại xâm ? Tất cả những

hiên tương xa hôi lộn xộn , bạ đâu nói đấy, cứ thấy ngứa mắt là phản đối rào rào ,

chưa khai thác được hêt những quyền mà mình đang có thì đã đoi hơn , có liên quan

gì đến ngoại xâm ?

Các bức tường chính trị không tự giãn ra bằng sự nói to của bất kỳ ai . Nó chỉ giãn

ra cùng với sự thức tỉnh của nhân dân mà thôi , cho nên, không cần phải nói to . Tôi

chẳng nói to điêu gì . Anh hoi tôi thi tôi noi . Tôi chưa bao giơ chủ động nói bất kỳ

lời nào của mình , tôi chỉ trả lời cac câu hỏi thôi . Tôi không viết bài nào chủ động




lên án cái này, phê phán cái kia, tôi không mất thì giờ lam nhưng chuyên như vây .

Hỏi: Tưc la khi có nhu cầu cuộc sống đặt ra thì ông mới noi?

Trả lời: Đương nhiên . Đấy chính là khoa học . Khoa học sinh ra để xử ly các đoi

hỏi của cuộc sống. Người có tầm nhìn thì nhìn thấy các đoi hỏi xa hơn một chút ,

nhìn thấy các đoi hỏi đang đến . Nhìn thấy cái đang đến thì công sức bỏ ra để thoả

mãn nó hay để giải quyết nó sẽ tiết kiệm hơn nhiều so vơi viêc nhìn cái đã đến rồi .

Nếu tôi có góp y gì vơi các nhà lãnh đạo thì chi đê báo cho các anh ấy b iết rằng cái

thứ ấy nó đang đến

Tòa án tham mưu cho mức độ văn minh

Hỏi: Trong xu hương toan câu hóa tràn vào, Viêt Nam cung không cương đươc,

vây nhưng cai đo no mang lai tac dung gi đôi vơi cai đôc lâp, tư do va hanh phuc

mà người Việt Nam khao khát trong hơn nửa thế ky qua?

Trả lời: Chúng ta phải luôn nhớ rằng đ ộc lập, tư do va hanh phuc la nhưng khai

niêm đông . Nhưng khai niêm ây thay đôi chât lương cua no cung vơi sư phat triên

của xã hội loài người . Nó không phải là hệ thống giá trị cố định , vì thế cho nên các

học giả phải luôn luôn xây dựng nội hàm của khái niệm này phù hợp với đoi hỏi

của giai đoạn mà chúng ta đang sống . Độc lập trong thời kỳ đầu thế kỷ XX khác ,

đôc lâp trong thơi ky giưa thê ky XX va cuôi thê ky XX cung khac , đôc lâp ơ

nhưng năm đâu thê ky XXI cung khac .

Càng toàn cầu hóa bao nhiêu thì khái niệm độc lập càng phong phú , càng phức tạp

bây nhiêu va cang đoi hoi phai co tri tuê đê xư ly no môt cach thoa đang . Vì thế

cho nên, đưa cac đoi hoi cua thơi đai hay đưa gia tri của thời đại vào các khái niệm

cô xưa la công viêc cua khoa hoc , là công việc của trí thức . Nghĩa vụ của trí thức

chính là xây dựng nội hàm của các khái niệm căn bản của xã hội loài người vào

nhưng thơi điêm phat t riên khac nhau cua no .

Hỏi: Theo ông giai đoan hiên nay nôi ham đôc lâp gôm co nhưng thanh tô gi?




Trả lời: Chúng ta phải giữ lại , phải khẳng định một số yếu tố cơ bản , yêu tô cô

điên, nhưng yêu tô không thê thay đôi đươc. Phải phân loại các yếu tố . Cái gì

không thê thay đôi đươc la phai giư , tuy nhiên, tôi đô răng nhưng yêu tô ây cung

không nhiêu lăm . Con lại là quá trình hội nhập các giá trị . Phải phân biệt việc hội

nhâp cac gia trị khác với sự lấn át , sư đe nen, sư lai tao môt cach cương bưc .

Chúng ta biết rằng trong quan hệ nam nữ thì sự chung sống bằng tình yêu khác với

sư chung sông băng cương bưc . Chung sông băng tinh yêu thi tao ra han h phuc,

con chung sống bằng cương bức thì tạo ra sự bất hạnh . Vê măt vât ly thi no như

nhau, nhưng vê măt tinh thân thi no hoan toan khac nhau .

Trí thức chính là đối tượng giúp nhân dân phân biệt giữa cương bức và tự n guyên.

Nêu không phân biêt đươc thi đôi khi chung ta chông lai sư tư nguyên cua môt sô

đông ma chung ta không biêt , do sư bao thu cua môt ca thê cu thê nao đo , và trong

nhiêu trương hơp ca thê ây co thê la nha câm qu yên.

Như vây, khái niệm độc lập trong thời đại của chúng ta gồm hai loại yếu tố , yêu tô

cô đinh va yêu tô co thê thay đôi . Ví dụ, "toàn vẹn lãnh thổ " là yếu tố cố định, yêu

tô ây không thê thay đôi . Biên giơi, lãnh thô la không thê thay đôi đươc , nhưng cai

quyên hoat đông trên cai lanh thô ây như la môt thương nhân , như la môt ngươi cư

trú quốc tế thì lại khác . Đôi khi chung ta không biêt , chúng ta chống kẻ xâm lấn

lãnh thổ của chún g ta va chông luôn ca nhưng ngươi đi vao lanh thô cua chung ta

như môt đôi tac . Mà làm như vậy thì tức là chúng ta đóng cửa , chúng ta bế quan

tỏa cảng. Các học giả phải mất công giúp xã hội phân biệt những điều này . Và hơn

nưa, ngay ca trong nhưng hanh đông xâm nhâp môt cach hơp tac thi chung ta cung

phải đủ trí tuệ để phân biệt được đâu là tự nguyện , đâu la cương bưc . Đấy là sự

tinh khôn cua tri thưc , và các nhà chính trị phải căn cư vao sư phân loai va phân

tích như vậy để đưa ra chính sách đối ngoại .

Hỏi: Trí thức của chúng ta đã đủ sự tinh khôn này chưa?

Trả lời: Tôi không thê noi la đu hay không đươc . Phải nói rằng trí thức Việt Nam

thiêu rât nhiêu thưc tê , bơi vi ca dân tôc chung ta mơi hôi nhâp đươc mươi năm ,

mà mới hội nhập trên văn bản và trên các hệ thống tuyên truyền chứ cũng chưa hẳn




là hội nhập thật , cho nên chung ta chưa thê co đây đu sư day dan , sự từng trải, sư

tinh khôn đôi vơi loai thưc tê phưc tap như thê nay va chung ta vân phai hoc thôi .

Đấy là cái đương nhiên . Chăng co gi mât danh dư khi chung ta noi răng chung ta

chưa biêt hêt moi thư .

Hỏi: Ơ phạm vi vi mô, đôi vơi môi con ngươi, sư đôc lâp trong cach nghi đi liên

vơi tư do cua ngươi ta. Trong điêu kiên hiên nay thi nhưng cai đo đươc đam bao

như thê nao?

Trả lời: Báo Công ly là tờ báo liên quan đến cơ quan rất quan trọng c ủa bất kỳ hệ

thông chinh tri nao la Toa an . Toa án là nơi đầu tiên phải đưa ra đoi hỏi về một hệ

thông phap luât co chât lương . Cơ quan toa an hanh nghê , tôn tai va phat triên trên

hê thông phap luât , tưc la hê thống các qui tắc , cho nên no la môt trong nhưng cơ

quan tưng trai nhât vê cac qui tăc va do đo , nó chính là cơ quan có đầy đủ điều kiện

nhât đê thâm đinh chât lương cua cac qui tăc . Bât cư qui tăc nao xâm pham , làm

hại con ngươi đêu phai đươc sưa đôi , cho nên mơi co cơ quan tu chinh . Trong môt

chưng mưc nao đo , toa án tối cao được xem là nơi thẩm định chất lượng của hiến

pháp và sự tương thích giữa hiến pháp và pháp luật . Đấy là cơ quan co kinh

nghiêm nhât cua môt đât nươc vê chuyên ây .

Hỏi: Chưc năng cơ ban cua toa an la xet xư nên co thê noi no la cơ quan kiêm

nghiêm sư hơp ly, đung mưc vê măt chât lương lam luât?

Trả lời: Tôi không nghi thê . Trong nhưng nươc ma hê thông phap luât đa hoan

chỉnh rồi thì đấy là chức năng của toa án . Nhưng trong môt quôc gia ma hê thông

pháp luật của nó đang hình thành thì toa án là cơ quan tham mưu có chất lượng xã

hôi trong viêc hinh thanh cac qui tăc . Nói một cách khái quát , toa án tối cao là nơi

tham mưu cho mưc đô văn minh cua môt dân tôc , bơi trinh đô văn minh cua môt

dân tôc thê hiên tâp trung nhât ơ hê thông phap luât cua no , ở hệ thông qui tăc xa

hôi cua no. Đia vi ây cao hơn cai nhiêm vu ma toa an tôi cao đươc phân công . Đia

vị ấy là địa vị lịch sử , con cái nhiệm vụ được phân công hiện nay không phải là cái

để xác định địa vị cao nhất , đia vị tinh thần của toa án tối cao .

Hỏi: Khi đơi sông dân chu cang cao thi vai tro cua toa an va bao chi cang lơn,




nhưng trong thưc tê hiên nay co rât nhiêu cai kho. Trong qui đinh cua hiên phap

cũng như trong luật tổ chức tòa án, tính độc lập luôn đươc đề ra, nhưng thưc sư la

tòa án rất khó độc lập.

Trả lời: Nêu chung ta chuyên tư phân tich sư đôc lâp cua môt dân tôc sang sư đôc

lâp cua môt cơ quan thi đây la môt sư chuyên đôi không thuân vê măt logic . Không

có sự đồng dạng giữa độc lập của một cơ quan với độc lập của một dân tộc , vì thế

cho nên không thê liên hê khai niêm nay vơi khai niêm kia đươc . Tuy nhiên ơ đây

có một mối liên hệ khác , đo la để đảm bảo quyền độc lập của mỗi một cá thể thì

toa án giữ một địa vị vô cùng quan trọng . Nên văn minh cua nhân loai vê cơ ban

đươc qui đinh bơi chât lương va đia vi cua toa an . Trong môt hê thông chinh tri

không co phân lâp ma chi co phân công , phân nhiêm (như hiên nay nhiêu ngươi

đang noi môt cach công khai ) thì đấy là một cách nói tạm thời , không thê khăng

đinh no la môt nguyên ly vinh cưu đươc .

Nguyên ly ây co thê đung trong tra ng thai phat triên hiên nay cua đơi sông chinh tri

Viêt Nam, nhưng nêu chung ta khăng đinh đây la môt chân ly vinh cưu thi nhân

loại sẽ nhìn chúng ta và cười nhạo . Nêu chung ta noi đây la trang thai hiên nay cua

môi quan hê trong cơ câu quyên lưc nha nươc thi ngươi ta co thê thông cam đươc ,

vì người ta biết những người lãnh đạo cao nhất , nhưng ngươi co tri tuê lơn nhât cua

dân tôc đưng đâu cac cơ quan như vây cung y thưc đươc sư tr ái khoáy của các

trạng thái chính trị nhưng chưa có điều kiện thay đổi . Vì thế mới có hỗ trợ tư pháp .

Tôi la ngươi Viêt Nam đâu tiên vơi tư cach la giam đôc môt công ty ky hơp đông

cung câp dich vu hô trơ tư phap vơi Tông chương ly cua chinh phu Uc (tương

đương vơi Bô trương Tư phap ). Hô trơ tư phap chinh la nhâc cac tâng văn minh

của các dân tộc khác nhau trong cộng đồng thế giới vươn lên trạng thái có thể đối

thoại với nhau một các h binh đăng . Nêu chung ta tư chôi hô trơ tư phap thi tât ca

nhưng sư hô trơ khac se biên mât . Ngươi ta hơp tac vơi Viêt Nam , đâu tư lâu dai

vào Việt Nam là người ta hy vọng rằng trạng thái hiện nay của chúng ta là trạ ng

thái tạm thời của chính trị . Con nếu chúng ta khẳng định đấy là nguyên ly bất di ,

bât dich thi tưc la chung ta tư chôi hô trơ tư phap va chung ta đong cưa , chúng ta

trơ thanh dân tôc không chiu phat triên , không hoa nhâp vơi văn minh nhân loai .

Nhiêu nha lanh đao cung phai rut kinh nghiêm trong khi noi vơi thiên ha . Nói với




thiên ha khac noi vơi ngươi dân , cũng như anh nói với con anh khác anh nói với

hàng xóm . "Vơ chông em bân qua, đi suôt ngay nên không kem căp con đươc. Nêu

cháu nó có chót dại nem đá vào nhà bác thì bác thông cảm, hỏng đâu thì em chữa

cho bac". Đấy là một cách nói mà anh có thể duy trì được quan hệ của anh với

hàng xóm của anh . Con nếu anh nói rằng "gia đinh tôi la thê, con tôi la thê, vĩnh

viên thê, dưt khoat không thay đôi đâu, nó vẫn nem đá vào nhà anh đấy", thì chỉ có

môi môt cach hoăc ngươi ta phai don đi , hoăc anh phai don đi .

Hỏi: Nhấn mạnh vai trò của Tòa án, phải chăng ông muốn nói đến phai luôn co

môt cơ chê đam bao đôc lâp, tư do, hạnh phúc của mỗi người dân?

Trả lời: Đấy là một hành trình chính trị vô cùng quan trọng . Đi đên tư do va hanh

phúc của người dân là một hành trình chính trị , môt qua trinh chinh tri , môt tac

phâm chinh tri vi đai ma ai lam đươc thi ngươi ây trơ than h anh hung dân tôc .

Chúng ta chỉ mới tôn vinh các anh hùng dân tộc trong quá trình giành độc lập ,

nhưng chung ta chưa tôn vinh nhưng con ngươi biêt đâu tranh , biêt kiên nhân , biêt

nghiên cưu , biêt lam moi thư đê tao ra cai nưa con lại của đời sống đôc lâp - tư do -

hạnh phúc .

Tôi co thê khăng đinh môt cach chăc chăn răng chung ta se thây môt ngay ma

nhiêu nha lanh đao cua chung ta thưa nhân công khai răng : tư do găn liên va la côi

nguôn của sự phát triển đột biến của xã hội chúng ta .

Hỏi: Làm thế nào để có sự phát triển đột biến?

Trả lời: Vơi tinh chât hiên nay cua thê chê chinh tri thi chung ta không thê co đôt

biên phat triên đươc . Bơi vi ai tao ra sư đôt biên? Không co nha lanh đao thiên tai

nào có thể làm thay nhân dân được cả . Làm phát triển một cách đột biến những

năng lưc cua xa hôi , nhưng năng lưc cua ngươi dân la cach duy nhât đê tao ra sư

phát triển đột biến cua xa hôi chung ta . Và tự do của họ chính là yếu tố số một , yêu

tô côi nguôn cua sư phat triên đôt biên cac năng lưc , mà không phát triển đột biến

các năng lực thì không có sự phát triển dân tộc chúng ta một các h đôt biên đươc

đâu. Nêu hy vong vao tâm linh vu vơ , hy vong vi thanh nay , vị thánh kia phù hộ

cho dân tôc chung ta ngu ma vân kiêm đươc tiên thi không bao giơ co . Không co




hoạt động tâm linh nào thay thế được hoạt động chí nh tri cân mân đê tao ra trang

thái tự do cho người dân . Đấy là điều chắc chắn .

Hỏi: Nhu câu đo ngươi dân va tri thưc co thê thây ro, nhưng như câu cua cac nha

quản lý chỉ cần sự ổn định, họ có thể băng lòng với thơi cuôc, vây lam cach nao đê

tiên trinh nhanh lên?

Trả lời: Bơi vi ly thuyêt cua chung ta không tao ra đinh nghia ro rang . Tài năng

chính trị là tài năng tạo ra sự phát triển đột biến của năng lực xã hội . Chúng ta chấn

chỉnh anh này , anh kia lêch hương , tưc la chung ta gan nhưng căn bênh kinh điên

trong ly luân cô điên cho trang thai hiên đai đê đanh gia chât lương chinh tri cua

cán bộ, thê thi lam sao ma chung ta co thê co tương l ai đươc. Chúng ta đã định

nghĩa chính trị là gì đâu . Chính trị theo nghĩa hiện đại chính là toàn bộ các hoạt

đông đê tao ra sư phat triên năng lưc xa hôi .

Hỏi: Đinh nghia nay co ve rât hiên đai va dương như chưa co trong ly luân cua

các nhà quản lý hiện nay?

Trả lời: Tôi nghi răng moi cai ma ngay mai dân tôc chung ta cân , nhân dân chung

ta cân đêu chưa co trong y niêm cua ai ca . Hàng ngày những học giả chính trị phải

phân đâu đê có cái mà ngày mai thiên hạ hỏi . Đừng bao giờ thỏa mãn là chúng ta

biêt tât ca moi thư . Chỉ có những kẻ lười biếng và ngu dốt mới tự hào rằng mình

biêt đu moi thư , con những người trí thức thật , nhưng ngươi y thư c đươc sư mênh

và chức phận xã hội của mình thì phải biết rằng cái mà ngày mai xã hội cần , hôm

nay chung ta co thê chưa co va chung ta phai chuân bi . Nêu đêm nay không nghi

cân thân thi ngay mai chung ta không tra lơi đươc câu hoi. Ví dụ đêm qua tôi

không nghi thi không thê tra lơi câu hoi cua anh hôm nay đươc .

Tôi xem tơ bao cua cac anh la tơ bao quan trong nhât , xét về phương diện văn hóa

chính trị mà tôi quan niệm . Tôi xac nhân răng hê thông toa an cua chung ta la tiêu

điêm đê đanh gia chât lương cua nên văn minh chinh tri Viêt Nam . Các anh không

nên ngai răng nêu thê thi toa an phai đôc lâp . Toa án vẫn không độc lập ngay cả

khi no y thưc đươc chuyện ấy, bơi vi tinh chât cua hê thông chinh tri cua chung ta

chưa cho phep hay chưa thưa nhân sư đôc lâp cua toa an đôi vơi chinh tri . Nhưng




chánh án Toa án Nhân dân Tối cao là Uy viên Trung ương Đảng , Chánh án Toa án

Nhân dân Tôi cao buôc phai lam cho quan niêm ơ tâng cao nhât cua hê thông chinh

trị nhận thức được địa vị tinh thần của toa án đối với toàn bộ tiến trình phát triển

của nền văn minh Việt Nam . Đấy không phải là một nhiệm vụ vu vơ mà là nhiệm

vụ quan trọng nhất của hệ thống toa án .

Hỏi: Tòa án là một nhánh quyền lực trong bộ máy nhà nước cho nên nó cũng

giông cac cơ quan khac. Các cơ quan này có căn bệnh chung là nặng về bao biện,

tìm cách giải thích những sai lầm, hư hong cua minh hơn la tim cach khăc phuc

nó.

Trả lời: Tôi tan thanh cach noi cua anh . Tôi xac nhân răng nêu tôi co noi thi tôi

cũng sẽ nói như anh . Sư bao biên không cưu đươc gia tri cu a hê thông toa an , thâm

chí nếu tiếp tục duy trì trạng thái này thì cũng không cứu được hệ thống chính trị .

Chúng ta chỉ có thể cứu được hệ thống chính trị , tưc la chi co thê cưu đươc Đang ,

cưu đươc uy tin cua Đang trong toan bô tiên trinh phat triên cua dân tôc chưng nao

chúng ta biến những tư tưởng hiện đại thành nội dung của đời sống chính trị .

Nhưng tư tương hiên đai ây la gi thi chung ta phai kiêm nghiêm . Kiêm nghiêm cai

gì? Kiêm nghiêm nhưng gia tri phô quat ma thê giơi co va tinh thich ưng cua no

đôi vơi cac điêu kiên cua xa hôi Viêt Nam , vơi cac điêu kiên cua văn hoa Viêt

Nam, kê ca nhưng khia canh co thê tương thich vơi đăc đ iêm cua hê thông chinh tri

hiên nay .

Nêu phân lâp thi không thich hơp vơi điêu kiên chinh tri hiên nay , tôi hoan toan

đông y điêu ây . Nhưng chung ta chưa phân lâp đươc thi không co nghia la chung ta

trơ thanh phu thuôc . Trong ba bô phân câu thanh môt nhiêm vu chinh tri chung cua

xã hội, không phai la cai nao lê thuôc cai nao ma chung lê thuôc lân nhau . Các anh

phải phân tích được rằng , nêu chung ta co sư phân lâp hoan toan thi chung ta găp

phải khó khăn gì . Cái khó khăn ấy liệu có vượt quá năng lực quản ly của hệ thống

mà chúng ta đã xây dựng ra , liêu co mâu thuân kich trân vơi cac nguyên ly chinh

trị mà trong thời điểm hiện nay chúng ta không thay đôi đươc hay không . Tât

nhiên, nói như thế không có nghĩa là chúng ta nằm bẹp ra , chúng ta ăn vạ cái

nhươc điêm cua hê thông chinh tri , như cai hiên nay chung ta đang lam la đô lôi




cho cơ chê.

Chúng ta đều thấy rõ rằng khô ng phân lâp thi chung ta găp phai môt chuyên la

tham nhung tran lan , lạm dụng quyền lực tràn lan . Tham nhung va lam dung quyên

lưc tran lan cung pha vơ sư tôn tai chinh tri cua nhưng ngươi công san , của Đảng

Công san không kem gi phân lâp hoa no . Vây chung ta phai tim môt ranh giơi hơp

ly giữa việc dung hoa các đặc điểm chính trị vốn có của xã hội chúng ta với việc

tạo ra một thể chế mà các nhánh quyền lực có khả năng kiềm chế lân nhau đê tranh

hiên tương lê thuôc vao nhau môt cach thai qua . Tìm ra ranh giới ấy chính là nhiệm

vụ của khoa học pháp ly , thâm chi nhiêm vu cua khoa hoc chinh tri .

Nói tóm lại, khi chung ta không noi đên khai niêm tam quyên phân lâp hay nha

nươc phap quyên thi no se biên thanh chuyên tham nhung va lam dung quyên lưc .

Cho nên, làm thế nào để chống lại tham nhũng và lạm dụng quyền lực trong điều

kiên cua nên chinh tri ma chung ta đang giư nguyên tăc cơ ban như vây la nhiêm

vụ của khoa học chính trị trong điều kiện Việt Nam . Tôi lây môt vi du , nêu chanh

án toa án tối cao mà là một Uy viên Bộ Chính trị thì chắc chắn là địa vị của hệ

thông toa án sẽ khác. Môt vi du khac: viêc tach Viên Kiêm sat khoi Bô Tư phap la

môt cai mâu sai . Cơ quan công tô phai la môt cơ quan quyên lưc thi no mơi đu điêu

kiên đê khơi tô ca nhưng đôi tương ma vê măt chinh tri no không khơi tô đươc , và

tư đo mơi bao đam đươc tinh kiêm soat lân nhau trong cung môt hê thông chinh tri .

Hỏi: Vân đê nay đa co chu trương. Nghị quyết 49 ra sau nghi quyêt 08 vê cai cach

tư phap đa nâng vai tro, đia vi cua toa an lên, do đoi hoi cua cac nươc trên thê

giơi.

Theo kê hoach đên 2020, chánh án tòa án tối cao đương nhiên phai la uy viên bô

chính trị và chánh án địa phương phải là tỉnh ủy viên. Nghị quyết 49 đa ra vai năm

rôi, nhưng trong ca nươc mơi chi co vai ba tinh co chanh an tham gia câp tinh,

còn người ta vẫn coi tòa án chỉ như môt sơ thôi. Tóm lại, nhưng qui đinh như vây

dương như chung ta co đu nhưng vân đê thưc thi no, hiêu no trong tưng tinh huông

môt lai không giông nhau, vì thế nó mới dẫn đến chỗ có nó nhưng nó lại không có




hiêu lưc?

Trả lời: Có nó thật rồi thì vẫn chưa hết vấn đề . Bơi vi ba anh co quyên lưc như

nhau thi co thê co quyên tham nhung như nhau . Nhưng ba con hô ma nhin môt con

nai thi co thê con nai thoat chêt . Đấy không phải là giải pháp triêt đê, nhưng no la

môt giai phap tôt trong điêu kiên chinh tri cua chung ta . Tôi luôn luôn tôn trong

các điều kiện chính trị cụ thể của đất nước . Không xây dưng đươc môt nha nươc co

thê kiêm chê lân nhau giưa cac nh ánh quyền lực thì nhà nước trở thành tai họa . Vơi

tình trạng hiện nay thì nhà nước trở thành tai họa của chính nó , tai hoc cua cac viên

chưc nha nươc chư không phai chi xa hôi . Bây giơ chung ta co nhưng bô trương

mà hê cai gi bi thi đêu hoi y kiên thu tương , thủ tướng làm sao mà trả lời được hết

hàng nghìn câu hỏi một ngày .

Hỏi: Đấy có le là văn hóa bao biện, đô lôi?

Trả lời: Cái nền văn hóa ấy nó tác động ngược và tự bắn vào chính mình chứ

không phai chi băn vao thiên ha . Tôi ngôi đây nhưng tôi đang hinh dung thây sư

giãy dụa trước sức ép nhiều chiều của xã hội lên trên một địa vị , mà mỗi một địa vị

chính trị ấy là một nhánh của thể c hê.

Hỏi: Có một nhà nghiên cứu chính trị nói răng bộ máy nhà nước Việt Nam là bộ

máy sao chep cái nền cơ bản là của Liên xô, Đông Âu, vê sau nay co anh hương

của Trung Quốc, My, môi thư môt chut, cho nên cai cô may rất cọc cạch, chạy rất

tôn nhiên liêu va tôn nhơt. Nêu dưng nhơt thi cô may dưng hoat đông. Theo ông

điêu đo co đung không?

Trả lời: Tôi không thich cai mô ta ây . Cái mô tả ấy sai ở một chỗ là nó quên mất

răng cac yêu tô đê câu thanh bô may ây la con ngươi . Cái bộ máy ấy tồi nhưng nó

không vô vong như cai mô ta ây . Rât nhiêu ngươi không muôn tham nhung . Cái

guông ây no cuôn ngươi ta đi va ngươi ta phai giay dua trong cai trao lưu t ham

nhũng ấy . Họ bị hút bởi văn hóa tham nhũng thì họ phải nhìn cho kỹ mới biết cách

để điều chỉnh , để chống lại sức hút ấy . Không phai ca bô may ây la vưt đi . Không

quôc gia nao đu tiêm lưc đê xây dưng lai bô may , vì việc xây dựng lại bộ máy là




kêt qua cua cach mang . Tôi co ca môt ly thuyêt vê phi cach mang hoa đơi sông

chính trị. Thâm chi , tôi con noi răng không co cach mang cam , cách mạng nhung .

Cách mạng là cách mạng bởi nó gắn liền với hệ thống phương pháp tạo ra nó . Các

phương phap ây tiêu diêt con ngươi , tiêu diêt năng lưc cua môt dân tôc . Và cái tai

họa ấy nó kéo dài hàng chục năm , thâm chi hang thê ky sau đo .

Hỏi: Thói quen nói những cai rât phi phap chê như "thâu tinh đat ly" hoăc la "nhu

câu chinh tri đia phương" cũng thể hiện trạng thái tiêu cực của hệ thống pháp

luật?

Trả lời: Đấy là mặt trái của sự vô nguyên tắc về chính trị . Chúng ta tưởng rằn g

chúng ta vô nguyên tắc thì chúng ta dễ thay đổi , nhưng tât ca nhưng ke lơi dung sư

vô nguyên tăc ây no thông minh hơn va co qui mô rông lơn hơn toa an tôi cao . Khi

ứng dụng các nguyên ly có chất lượng mềm dẻo , thâu tinh đat ly cua hê thông toa

án tối cao là ở dưới người ta làm linh tinh ngay . Chúng ta phải cảnh giác với hiện

tương nay, bơi vi sư linh tinh ây no se lơn lên ơ qui mô xa hôi . Cách đây khoảng

30 năm, tôi noi vơi môt vi thu trương cua tôi răng "Anh a, chơ bao giơ đê cho

khuyêt điêm cua môt con ngươi trơ thanh sô đông. Khi no trơ thanh sô đông thi no

là nhân dân, mà chống lại nhân dân thì phải coi chừng". Cho nên phai ngăn chăn

ngay tư đâu. Muôn ngăn chăn ngay tư đâu thi phai co điêu kiên gi ? Phải nhìn thấy

trươc cai sư lan toa, sư phat triên đên mưc đai tra cua cac thoi xâu . Mà cái đấy lệ

thuôc vao ngươi đưng đâu cac nhanh quyên lưc .

Nhiêu khi ngươi ta cư sôt ruôt cho nên chi thây cac lơi ich ngăn han trươc măt ma

không thây nhưng lơi ich khac lâu bên hơn . Nêu ơ vao đia vi cua cac quan chưc thi

tôi vân lam chưc phân cua tôi môt cach nghiêm tuc va cai se đo đem la i cho tôi môt

giá trị xã hội rất lớn . Khi tôi đa trơ thanh môt đôi tương qui hiêm rôi thi vao luc tôi

vê hưu, rât nhiêu công ty , tâp đoan săn sang mơi tôi tham gia vao hê thông quyên

lưc trong tô chưc cua ho đê sư dung cac kinh nghiêm va uy tin xa hôi cua tôi .

Lương môt năm cua tông thông Clinton co khi chi băng tiên thu lao cho môt buôi

nói chuyện sau khi ông ta về hưu . Cho nên, khi đang đương chưc thi anh phai trong

sạch, sư trong sach ây sẽ được trả giá bởi sự tín nhiệm của xã hội đối với thương

hiêu cua môt ke trong sach . Đấy là một kinh nghiệm , môt công nghê đê thoat ra




khỏi sự nghèo khổ mà một quan chức trong sạch phải có sau khi chấm dứt nhiệm

kỳ.

Nhưng phai phân biêt đươc sư trong sach vơi sư ngơ ngân . Dày dạn kinh nghiệm ,

lọc lõi, chai san, tưng trai nhưng vân trong sach đươc mơi kho , con vì ngẩn ngơ mà

trong sach thi xa hôi co đây .

Trong vân đê cai cach thê chê, điêm quan trong nhât sau cai cach ly luân chinh tri ,

cải cách cương lĩnh chính trị chính là cải cách hệ thống toa án . Nó quan trọng hơn

cả cải cách kinh tế, hơn ca cai cach cac tâp đoan. Điêm trung tâm cua cai c ách tư

pháp là cải cách hệ thống toa án . Nhưng tư phap chi la môt cai chua chung chung ,

cho nên cân phai tach hê thông toa an ra khoi khai niêm tư phap đê cai cach no như

môt thưc thê chinh tri co gia tri biêu dương c ông ly.

Hỏi: Vê măt ly luân, trong nghi quyêt đo ngươi ta cung cho răng trong cai cach tư

pháp thì cải cách tòa án là trung tâm. Và trong cải cách tòa án thì trọng tâm của

nó là tranh tụng tại các phiên tòa, thay cho cach xet xư môt chiêu trươc đây. Trong

viêc cai cach ây cung con nhiêu vân đê. Ví dụ hiện nay các hội thâm nhân dân vẫn

đươc chon tư nhưng thâm phan hoăc luât sư vê hưu, điêu nay co ve không phu hơp

lăm vơi thông lê trên thê giơi?

Trả lời: Thành phố Hà nội có mời tôi làm hội thẩm nhân dân , tôi noi la tôi không

nhân lơi đươc . Ngươi ta hoi tôi tai sao tư chôi? Tôi tra lơi răng , nêu tôi nhân lơi cac

anh thi cac anh thich , nhưng nhưng ngươi luât sư khac trên thê giơi nay se nhin tôi

như môt ke thiêu hiêu biêt . Bơi vi tât ca cac toa an trên thê giơi nay đêu lưa chon

nhưng đôi tương không liên quan đên vu an , không liên quan đên nhưng nghê

nghiêp hiêu biêt l uât phap môt cach đăc biêt vao bôi thâm đoan . Nhiêm vu cua cac

hôi thâm nhân dân chinh la đanh gia cac vu an băng tinh cam , băng linh cam con

ngươi, băng nhân thưc cua môt ngươi binh thương .

Hỏi: Không ít ý kiến răng trươc hêt phai co dân tri rôi sau đo mơi co dân khi đươc.

Khi ngươi dân hiêu đươc minh cân phai lam gi, quyên cua minh đên đâu thi luc đo

mơi co thê noi đên nhưng vân đê lơn lao hơn đươc. Nêu cư tinh trang thê nay thì




khó có thể nói đến sự thay đổi?

Trả lời: Dân tri la vân đê cua moi thơi đai , là vấn đề của mọi nhà nước , mọi xã

hôi. Dân tri bao giơ cung thâp nêu đem so vơi nhu câu cua sư phat triên . Dân tri la

kêt qua cua giáo dục, mà hệ thống giáo dục nào trên thế giới này cũng lạc hậu cả ,

vì thế luôn luôn tồn tại vấn đề dân trí.

Không bao giờ có xong cái nay rồi mới làm cái khac , nó là một quá trình tự lớn

lên, tự phát triển trên tất cả các khía cạnh, kể cả khía cạnh dân trí. Phải có dân chủ

thì mới có kinh nghiệm vê dân chủ . Tại sao bây giờ chi co môi môt định nghĩa vê

nhân quyền thôi ma từ chủ tịch nước cho đến ngươi dân thương bình luận hoàn

toàn khác nhau va chẳng đâu vào đâu ? Vì chung ta đa có kinh nghiệm vê nhân

quyền đâu ma chung ta thảo luận được . Khi trao đôi vơi cac anh ơ Hôi đông Ly

luân Trung ương tôi cung đa noi như vây .

Hỏi: Trơ lại với chủ đề độc lập - tự do - hạnh phúc, xem ra cuộc thảo luận này tập

trung vào bức xúc của xã hội hiện nay nhất là tự do. Chưa có tự do theo mong

muốn của người dân thì cũng chưa thể có hạnh phúc đươc?

Trả lời: Cái đó là chắc chắn, không thể có hạnh phúc được. Ly do rất đơn giản,

người ta có nhu cầu thể hiện tất cả những ham muốn của con người mà người ta

không thể hiện được . Ngay ca sự không bằng long của con người trươc nhiều thực

trạng xã hội người ta cung không thể hiện được . Người ta đau mà không kêu được.

Trong quyên sach "Côi nguôn cam hưng " tôi co noi răng tự do chính là quyền kêu

đau. Tự do ngôn luận vê cơ ban là quyền kêu đau của con người . Nhưng từ quyền

kêu đau bản năng cho đến quyền tự do ngôn luận là một khoảng cách , và như vậy

hệ thống chính trị của chúng ta phải chọn một giới hạn hợp ly đê ngăn chặn viêc sử

dụng quyền tự do ngôn luận để chống đối ma không hạn chế các quyền kêu đau

của xã hội. Chính sách vĩ mô là chính sách ma no chẹt vào từng con người một ,

nêu con ngươi không kêu đau đươc thi co thê se bi nó chẹt chết . Kêu đau là một

dấu hiệu để nhà nước lắng nghe và từ đó điều chỉnh sự tác động có chất lượng vĩ





mô thông qua chính sách.

Hỏi: Theo kinh nghiệm cũng như sự nhạy cảm của một nhà nghiên cứu, ông co thê

dư bao bao nhiêu lâu nưa thi đất nước có thể phát triển với lộ trình này?

Trả lời: Tôi nghĩ rằng vấn đề đặt ra là thiện chí chính trị va trí tuệ của những

người lãnh đạo. Nếu thiếu thiện chí một chut thì phai co trí tuệ bù lại . Một nhà

chính trị chỉ có thể tồn tại được bằng sự bù trừ giữa hai thứ : trí tuệ va thiện chí .

Thiếu thiện chí một chut nhưng thông minh thì cũng có thể tìm ra một giải pháp

hợp ly, thiêu một chut tri tuê mà nhiều thiện chí thì xã hội vẫn co thê yêu mến .

Như lúc đầu tôi nói với anh là nếu chúng ta chưa có nhân quyền thì chúng ta phải

bù nó bằng tình yêu con người. Tình yêu con người là thiện chí, y thức về nhân

quyền là trí tuệ. Nếu chúng ta thiếu một chút trí tuệ về chuyện ấy thì chúng ta bù

lại bằng bản chất con người của nhà lãnh đạo. Đấy là tiêu chí để xã hội vỗ tay

trước sự lựa chọn của Đảng đối với những nhà lãnh đạo tương lai của đất nước.

Xin cam ơn ông về buổi nói chuyện thú vị và thẳng thắn!

Source: http://chungta.com/Desktop.aspx/ChungTa-SuyNgam/Suy-

ngam/Ban_ve_Doc_lap-Tu_do-Hanh_phuc/

http://chungta.com/Desktop.aspx/ChungTa-SuyNgam/Suy-ngam/Ban_ve_Doc_lap-Tu_do-Hanh_phuc/

http://chungta.com/Desktop.aspx/ChungTa-SuyNgam/Suy-ngam/Ban_ve_Doc_lap-Tu_do-Hanh_phuc/

Documents

Năm mới bàn về Độc lập – Tự do – Hạnh phúc · 2010-02-11 · Năm mới bàn về Độc lập – Tự do – Hạnh phúc Ngay sau ngày Quốc khánh 2-9-1945