NFPA 13 - 12845 Kıyaslama - k.beceren

______________________ 2015 _______ X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

YAMURLAMA SSTEMLER YEN TASARIM KRTERLER

Kazm BECEREN ZET Trkiye Yangn Ynetmeliinin 2002 ylnda ilk yaymnda sonra zellikle yangn korunum sistemleri ierisinde zel nemi olan yamurlama sistemlerinin kurulumu ile ilgili almalar hzlanmtr. zellikle, byk ehirlerde yangn ynetmeliinin yaymlamasndan nce de yamurlama sistemi tasarm yaplmakta olup konu ile ilgili mevcut olan tek kod NFPA 13 Automatic Sprinkler Systems gz nne alnarak tasarmlar gerekletirilmekteydi. Daha sonra, Avrupa birliinin zerinde anlat EN 12845 kodu Trk Standartlar Enstits tarafndan da Trke ye tercme edilerek TS EN 12845-Sabit Yangn Sndrme Sistemleri: Otomatik Sprinkler Sistemleri Tasarm, Montaj ve Bakm olarak yaynlanmtr. Trkiye Yangn Ynetmeliinin 2007 ylnda yaplan yaymnda ise otomatik yamurlama sistemleri iin tasarmnn TS EN 12845 e gre yaplmas gerektii belirtilmitir. Bu durum uzun yllar NFPA 13 e gre tasarm yapan gruplarn baz hallerde elikiye drmtr. Bu almada, deiim konusunda olduka dinamik bir yapya sahip NFPA 13 kodunun 2010 yl yaymnda belirtilen, otomatik yamurlama sistemi tasarm kriterlerinin TS EN 12845 yamurlama kodu tasarm kriterleri ile karlatrlarak deerlendirilmesi yaplacaktr. Anahtar Kelimeler: Yangn Ynetmelii, Yamurlama sistemi, Yamurlama bal, NFPA 13, TS EN 12845. ABSTRACT Following the first publication of the Turkish Fire Regulation for Buildings, studies have been accelarated on the sprinkler systems, which have a special importance among the fire protection systems. In the developed cities of Turkey, sprinkler systems used to be designed also before the Regulation, based on the only code available, NFPA 13 Automatic Sprinkler Systems. Later on, the European Union compromised on EN 12845, which was then translated into Turkish and publicated by Turkish Standards Institution as TS EN 12845 Fixed Firefighting Systems Automatic Sprinkler Systems Design, Installation and Maintenance. It was indicated in the 2007 version of the Regulation that, the automatic sprinkler system shall be designed according to TS EN 12845. This caused a contradiction for the design engineers, who were used to NFPA 13. In this study, the design criteria of TS EN 12845 have been compared with the principles given in the 2010 version of NFPA 13, which has a very dynamic structure in terms of revisions. Key Words: Fire regulation, Sprinkler systems, Sprinkler head, NFPA 13, TS EN 12845.

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri


1. GR Otomatik yamurlama sistemini; ksaca bir yangn erken safhada alglamak ve su ile sndrmek veya yangn kontrol altnda tutarak dier yntemlerle sndrmek iin tasarlanan bir sistem olarak tanmlayabiliriz. Bu sistem, temel olarak su kayna, kontrol vanalar ve yamurlama balklarnn monte edildii boru andan oluur.

ekil 1. Yamurlama Sistemi

Otomatik yamurlama sistemi tahta, kat ve plastikler gibi A snf (Kat) malzemeleri ieren binalarda en etkili sndrme sistemidir. Bu tr yangndan korunma sistemlerinin zorunlu olduu binalar, lkeler veya lke eyaletlerinin yangn ynetmelikleri veya yangn kodlar tarafndan belirtilir. lkemizde de yamurlama sisteminin zorunlu olduu binalar, Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikde belirtilmitir. Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik 2009 basmna gre;

1. Yap ykseklii 30.50 mden fazla olan konut haricindeki btn binalarda, 2. Yap ykseklii 51.50 myi geen konutlarda, 3. Alanlarnn toplam 600 m2den byk olan kapal otoparklarda ve 10dan fazla aracn

asansrle alnd kapal otoparklarda 4. Birden fazla katl bir bina ierisindeki yatlan oda says 100 veya yatak says 200 geen

otellerde, yurtlarda, pansiyonlarda, misafirhanelerde ve yap ykseklii 21.50 mden fazla olan btn yatakl tesislerde,

5. Toplam alan 2000 m2nin zerinde olan katl maazalarda, alveri, ticaret ve elence yerlerinde,

6. Toplam alan 1000 m2den fazla olan, kolay alevlenici ve parlayc madde retilen veya bulundurulan yaplarda.

Otomatik yamurlama sistemi kurulmas zorunluluu bulunmaktadr [1]. Yukarda belirtildii zere otomatik yamurlama sistemleri gibi yangndan korunma sistemlerin nerelerde zorunlu olduu konusu yangn ynetmelikleri tarafndan belirlenir, ama sistemlerin nasl kurulaca konusundaki ayrntlar iin ise konu ile ilgili standartlara bavurulmak zorundadr. Yakn zamana kadar yangn ile ilgili gerek Avrupa gerekse Trk standartlarnn yetersiz olmas sebebi ile Trkiye Yangn Ynetmeliinin 2002 ylnda yaynlanan ilk basmnda detay verilmeye allmtr. Aslnda, bu detaylar ynetmeliklerde vermek ok uygun deildir. Takdir edersiniz ki, ynetmeliklerde verilebilecek bu detaylar, yamurlama sisteminin tam olarak tasarmn yapmaya yetecek bilgiler ieremez. Bu yzden, 2002 ylndan nce ve 2002 ylndan gnmze kadarki srete da tasarm iin eitli yurt d kaynakl dokmana bavurulmaktayd. Bu amala en fazla bavurulan kaynak ise NFPA 13 dr. Otomatik yamurlama sistem tasarm iin yaynlanan Avrupa kodu EN 12845, lkemizde de tercme edilerek TS EN 12845 olarak yaynlanmtr. Avrupa yamurlama sistem kodunun yaynlanmasn



mteakip Trkiye Yangn Ynetmelii de deitirilerek yamurlama sistemleri tasarm iin TS EN 12 845e atf yapmtr. Yani, ynetmelik yamurlama sistemlerinin tasarm iin TS EN 12845 standardna bavurulmas gerektiini belirtmektedir. Bu standart hepimiz alk olduu NFPA 13 kodundan biraz farkldr. Bu makalede sizlere bir taraftan yamurlama sistemleri tasarm ile ilgili genel bilgiler verirken bir taraftan da TS EN 12845 standardna gre yamurlama sistemleri tasarm kriterlerini NFPA 13 ile karlatrmal olarak aktarmaya alacam. 2. YAMURLAMA BALIKLARI Yamurlama sistem elemanlarndan ilk olarak sistemin en nemli eleman olan ve yangn zerine su datmn salayan yamurlama balklarna gz atalm. Bilinen ilk yamurlama bal Henry Parmelee tarafndan 1874 ylnda yaplmt, yine kapal olarak niteleyebileceimiz ilk balk ise Frederic Grinnel tarafndan 1881 ylnda bulunmutur.

(a) Henry Parmelee, 1874 (b) Frederic Grinnel, 1881

ekil 2. lk yamurlama balklar

Yangn sndrmek veya kontrol altna almak iin suyu zel bir yntemle yanan blge zerine boaltan yamurlama balklar drt ana elemandan oluur; nozul, sya duyarl eleman, suyu sprey olarak datan deflektr ve bunlar bir arada tutan yamurlama bal gvdesidir. Yamurlama bal alma mekanizmas, yangn sonucu aa kan s ortam scakln belirli bir deere getirdiinde sya duyarl eleman aktive olarak alan nozuldan su aknn salanmasna dayanr.

ekil 3. Yamurlama Bal alma Mekanizmas



3. YAMURLAMA BALIKLARI SICAKLIK KARAKTERSTKLER Yamurlama balklar monte edilecekleri ortam scaklklar dikkate alnarak deiik scaklklrda aktive olacak ekilde tasarlanr ve retilirler. Tablo 1 de ortam scaklklar, bu ortamlarda kullanlabilecek sprinkler balklar scaklklar, scaklk snflar ve renk kodlar verilmitir. Tablo 1. NFPA 13 e Gre Scaklk Oranlar, Snflandrma, Renk Kodlar [2]

En Yksek Tavan Scakl

(C)

Sprinkler Balk Scakl (C)

Scaklk Snf Renk Kodu Cam Tp Renkleri

38 57-77 Sradan Renksizyada Portakalyada 66 79- 107 Orta Beyaz Sar yada Yeil 107 121-149 Yksek Mavi Mavi 149 163-191 Ar Yksek Krmz Mor 191 204 - 246 ok Ar Yeil Siyah 246 329

260 - 302 343

Ultra Yksek Ultra Yksek

Portakal Portakal

Siyah Siyah

Aada Tablo 2 de ise TS EN 122591 e gre yamurlama balklar scaklk snflar yer almaktadr. Tablo 2. TS EN 122591 e Gre Yamurlama Balklar Scaklk Snflandrmas [3]

Cam Tp (C) Renk Kodu Eriyebilir Ba. (C) Renk Kodu

57 Turuncu - - 68 Krmz 68/74 Renksiz 79 Sar - - 93 Yeil 93/100 Beyaz 141 Mavi 141 Mavi 182 Ak mor 182 Sar 204/260 Siyah 227 Krmz

Genel olarak insanlar tarafndan kullanlan mekanlarda scakl snf sradan olan balklar kullanlr. Kazan dairesi veya jeneratr dairesi gibi mekanlarda ise scaklk snf orta olan balklar tercih edilir. Yalnz, sradan balklarn yerletirilecei blmlerde balklar stclara yakn olmamal, klk altlarnda zerlerine direkt gne nm gelmemeli, havalandrlmayan cam blmeler ierisine konulmamal veya ticari frnlarn yaknna yerletirilmemelidir. Bu tr mekanlarda scaklk snf daha yksek olan balklar kullanlmaldr. 4. YAMURLAMA BALIKLARININ ISIL DUYARLILII Isl duyarllk: Belirli test koullarnda belirlenmi scakla eriilmesinden sonra yamurlama bal gvdesi iinde yer alan sl elemann (lehim, kontakt veya cam tp) tepki verme sresidir. Bu durum tepki zaman indeksi ile (Response Time Index-RTI) ile belirlenir. RTI deeri 50 veya daha dk olan yamurlama balklar hzl tepkili (fast response), 80 veya daha yksek olanlar ise standart tepkili olarak adlandrlrlar.



5. YAMURLAMA BALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Yamurlama balklarndan bazlar, dizayn ve performans karakteristiklerine gre aadaki gibi isimlendirilirler. [4]

1. Early Suppression Fast Response (ESFR) Yamurlama Bal: zel ve yksek riskli yangn alanlarnda, yangn su ile bastrma yetenei olan hzl tepkili yamurlama baldr. Bu tip yamurlama balklarnn dier konvansiyonel ve standart yamurlama balklarndan fark konvansiyonel ve standart yamurlama balklarnn amac yangn kontrol altnda tutmak, ESFR tip yamurlama balnn amac ise yangn bastrmak (sndrmek) tr.

2. Geniletilmi Koruma Alanl (Extended Coverage) Yamurlama Bal: Normal balklara nazaran daha byk alanlar korumak iin dizayn edilen yamurlama balklardr.

3. Byk Damlackl (Large Drop) Yamurlama Bal: Yksek riskli yangnlar iin deflektr zellii ile byk su damlacklar oluturan, yangn kontrol etmek iin kullanlan balk trdr.

4. Konvansiyonel (Old style/Conventional) Yamurlama Bal: Orifisinden geen toplam su debisinin %40 ile %60n aa doru geri kalann yukar doru pskrten bir deflektre sahip yamurlama baldr. Bu tip yamurlama balklar yukar dnk (upright) veya aa dnk (pendent) olacak ekilde monte edilirler.

5. Konut Tipi (Residential) Yamurlama Bal: Konut oda veya koridorlarnda oluabilecek yangnlar sndrebilme yeteneine sahip ve bu tr uygulamalar iin kullanlan hzl tepkili bir yamurlama bal trdr. Belirgin zellikleri suyu tavan da slatacak ekilde datmalardr.

Bu makalede, daha ok standart balklarn tasarmdan bahsedilecek olup zel tip balklarn tasarmna deinilmeyecektir. Standart tip balklar montaj ekillerine gre isimlendirmesi ise aadaki gibidir. [4]

1. Gizli Tip (Concealed) Yamurlama Bal: Bu tip yamurlama balnn deflektr dekoratif bir kapak ile gizlenmektedir. Genel olarak asma tavan uygulamas yaplan mahallerde kullanlr. Ergiyen metalli sl elemana sahip kapak dtkten sonra, deflektr aa derek balk faaliyete geer.

2. Aa dnk (Sarkk) (Pendent) Yamurlama Bal: Su aknn deflektr zerinden aaya doru pskrtld yamurlama baldr.

3. Yukar dnk (Upright) Yamurlama Bal: Su aknn yukar doru yapld ve deflektr sayesinde aa ynlendirildii tip yamurlama baldr.

4. Gmme (Recessed) Yamurlama Bal: Yamurlama bal sl eleman ve deflektr dndaki paralarnn gizlendii ve asma tavan uygulamalar iin dekoratif grnm salayabilen yamurlama bal tipidir. Bu yamurlama bal kafas ve gmme tip montaj yuvas olmak zere iki paradan oluur.

5. Duvar Tip (Sidewall) Yamurlama Bal: Duvara monte edilen ve pskrtlen su miktarnn ok az blmnn duvar yannda, ok byk blmnn monte edildii duvardan uzaa atacak ekilde dizayn edilen, zel deflektre sahip tip yamurlama baldr. Bu tip balklar borularn gemesi iin asma tavan olmayan otel yatak odalar, lobiler, yemek odalar iin idealdir.

(a) (b) (c) (d)

ekil 4. (a) Yukar dnk, (b) Aa Dnk, (c) Duvar tipi, (d) Gizli tip yamurlama balklar [4]



ekil 5. Standart Yukar Dnk ve Aa Dnk Yamurlama Bal Su Datm

ekil 6. Standart Duvar Tipi Yamurlama Bal Su Datm 5. YAMURLAMA SSTEMLER TASARIMI 5.1. Sistem Tasarm htiyalar Yamurlama sistemlerinin tasarmna balamadan nce aadaki bilgilere ihtiya vardr.

1. Tek bir yamurlama zonu olarak korunabilecek en fazla kat alan, 2. bir yamurlama bal tarafndan korunacak en fazla alan, 3. yamurlama balklar arasndaki mesafeler, 4. yamurlama balklarnn duvardan olan mesafeleri, 5. dey engeller ve yamurlama balklar arasndaki mesafeler.

Yukarda saylan hususlarn byk blm sistemin kurulaca binann ya da mekann tehlike snf ile ilgilidir. Dolaysyla tasarma balamadan nce bina tehlike snfnn belirlenmesi gerekir. Binalar dk, orta veya yksek tehlike olarak snflandrlr. [5]



5.2. Sistem Tehlike Snflar Tehlike snflamasnda NFPA 13 de belirtilen snflama TS EN 12845 de belirtilen snflandrmadan farkllk gstermektedir. Her iki yangn standardndaki tehlike snflama kategorileri farkl olmakla birlikte ofis, hastane otel vb gibi binalarda sndrme su debileri birbirlerine ok yakndr. Fakat sinema salonlar ve tiyatro gibi ok sayda insann bulunduu mekanlarn yamurlama sistemleri sndrme suyu ihtiyalar ciddi farkllk gstermektedir. Tablo 3 de baz binalarn NFPA 13 ve TS EN 12845 e gre tehlike snflandrlmas gsterilmitir. Tablo 3. NFPA 13 ve TS EN 12845e Gre Tehlike Snflamas

BinaKullanmAmac

TehlikeSnf NFPA13 TSEN12845

Konut DT Hastane DT OT#1Okul DT OT#1OkulBelliAlan Ktphane DT OT#1Otel DT OT#1Ofis DT OT#1OfisBelliAlan Mze DT OT#2RestoranOturma DT OT#1Sinema DT OT#3Tiyatro,Oditoryum DT OT#3AVM DT,OT,YT OT#3Otopark OT#1 OT#2amarhane OT#1 OT#2RestoranMutfak OT#1 OtomobilTamirhane

OT#2 OT#2Matbaa,yaynevi OT#2 UakHangar YT#1 Boyahane YT#1 SolventTemizleme YT#2 Not:DT:Dktehlike,OT:Ortatehlike,YT:Yksektehlike

Her iki kodda belirtilen snflar dikkate alnarak sndrme iin gerekli su ihtiyalar ise aadaki tabloda verilmitir.



Tablo 4. Tehlike Snflar in NFPA 13 ve TS EN 12845e Gre Yaklak Su htiyalar

Tehlike NFPA 13 Tehlike TS EN 12845

DD (lt/dak/m2)

OA (m2)

Toplam (lt/dak)

DD (lt/dak/m2)

OA (m2)

Toplam (lt/dak)

DT 2,25 84 189

DT 4,1 139 570 OT 1 5,0 72 360

OT 1 6,1 139 848 OT 2 5,0 144 720

OT 2 8,1 139 1126 OT 3 5,0 216 1080

OT 4 5,0 360 1800

YT 1 12,2 232 2830 YT 1

Tablo 4 den de aka grlecei zere NFPA 13 dk tehlike snf, TES 12845 orta tehlike #1 e, OT#1, OT#2 ye ve OT#2 ise OT#3 e karlk gelmektedir. Hatta NFPA 13 deki isimlendirmede tehlike snf TS EN 12 845 den isim olarak daha kk snf ifade etmesine ramen debi deeri olarak TS EN 12845 deki karl olan bir st gruptaki tehlike snfnn gerektirdii su ihtiyacndan daha fazla su ihtiyacn ortaya koymaktadr. Aslnda, tablonun ortaya koyduu bu durum zellikle TS EN 12845 OT#1 grup iin sprinkler balk yerleimi yani bir sprinkler balnn koruyaca en fazla alan kriterinde eliki yaratmaktadr. Bu yzdendir ki BYKHY-2009 da OT#1 iin yamurlama balk yerleiminde istisnai olarak yamurlama bal bana koruma alannn 21 m2 olaca belirtilmektedir. Bu durumda dikkat edilmesi gereken husus tasarm debisi deeri olarak 5 lt/dak/m2 deerinin salanmasnda sprinkler balnda ak halindeki minimum basncn 1 bar yerine yaklak 1.3 bar seilmesi gerekliliidir. ki yamurlama sistemi kodu arasnda tasarm debisi olarak en byk fark sinema , tiyatro , oditoryum gibi ok sayda insann bulunduu toplanma amal binalardr. TS EN 12845 de OH#4 olarak snflanan bu mekanlarn NFPA 13 de bir karl yoktur. Neredeyse NFPA 13 tksek tehlike snfna yaklamaktadr. Her ne kadar NFPA 13 de sinema ve tiyatro salonlar, oditoryum iin tehlike snf dk tehlike olarak belirtilse de zellikle balo salonu, kongre salonlar ve byk gsteri salonlar iin alla gelen uygulama mekann tehlike snf olarak OH#1 in seilmesidir. 5.3. Yamurlama Sistem Zonu Koruma Alan Snrlamas Bir yamurlama sistemi zonunun (bir yamurlama risernn) koruyabilecei herhangi bir kattaki en fazla alan tehlike snflarna bal olarak Tablo 5 de belirtildii ekilde olmaldr. Korunacak alann Tablo 5 de belirtilen deerleri gemesi durumunda ayr bir riser ile beslenen ikinci bir bamsz yamurlama sistemi zonu oluturulmaldr. Kattaki alan aadaki tabloda belirtilen deerleri amamak zere kat giriinde kesme vanas, ak anahtar, test drenaj vanas gibi ekipmanlar kullanarak ayn riser borusuna ok sayda kat balanabilmekte, sistem iin belirtilen alma basn aralnda kalnd srece kat says snrlamas bulunmamaktadr. Tablo 5. NFPA 13 e Gre Kontrol Vanas Bana Korunabilecek En Fazla Alanlar. [2]

Tehlike Snf Her Bir Katn Alan Dk 4831 m2 Orta 4831 m2 Yksek Boru tablosu 2323 m2 Hidrolik hesap 3716 m2



TS EN 12845 de ise kurgu temel olarak yamurlama sistem zonuna hizmet veren kontrol vanasnn sadece tek bir kata hizmet verecei eklinde olup bu durumda kontrol vanasnn hizmet verecei alan aadaki tabloda verilmitir. Tablo 6. TS EN 12845 e Gre Bir Adet Kontrol Vanas Tarafndan Korunabilecek En Fazla Alan. [6]

Tehlike Snf Bir adet slak alarm vanas ile korunabilecek en fazla alan

Dk Tehlike 10000 m2 Orta Tehlike 12000 m2 Yksek Tehlike 9000 m2

Fakat, TS EN 12 845 Ek D de NFPA 13 dekine benzer ok sayda katn ayn kontrol vanasna balanabilecei bir dzenlemeye izin verilmektedir. Bunun iin aadaki artlarn yerine getirilmesi gerekmektedir.

1. Bir slak alarm vanasna bal, bir kattaki yamurlama balk says en fazla 1000 adet olabilir. 2. Zonlama iin tehlike snf en fazla OT #3 olabilir. 3. Bir slak alarm vanasna bal yamurlama balk says en fazla 10000 adet olabilir.

5.4. Yamurlama Balklar Koruma Alanlar ve Yerleim Esaslar Yamurlama balklar koruma alanlar tehlike snf dikkate alnarak NFPA13e gre Tablo 7 ve TS EN 12845 e gre


ekil 7. Yamurlama Bal Koruma Alan Hesab [5] Bu hesab yaparken duvar kenarndaki balklarn yerleimi nem arz eder. Duvar kenarnda ilk yerletirilecek olan balklarn duvardan olan mesafelerine dikkat edilmelidir. ekil 8 bu dzenlemeyi aklamaktadr.

Eer Ax2>B, S=Ax2 Eer B>Ax2, S=B Eer Cx2>D, L=Cx2 Eer D>Cx2, L=D Yamurlama Bal Koruma Alan= S x L

ekil 8. Yamurlama Bal Koruma Alan Hesab [8] 5.6. Yamurlama Balklar Arasndaki Mesafeler 5.6.1 Yamurlama Balklar Arasndaki En Fazla Mesafe Bu mesafe yamurlama balnn tipine ve baln monte edilecei tehlike snfna gre farkllk gstermektedir. Standart yukar veya aa dnk balklar iin yerleim NFPA 13 ve TS 12 845 de aadaki tablolara gre yaplmaldr. Tablo 9. Yamurlama Balklar Aras Mesafeler

Tehlike Snf

Yamurlama Balklar Arasndaki En Fazla Mesafe

NFPA 13 TS EN 12845 DT 4.60 m 4.60 m OT 4.60 m 4.00 m YT 3.70 m 3.70 m

Tablo 9 dan grlecei gibi NFPA 13 de koruma alanlar farkna ramen, DT ve OT gruplarnda ayn mesafelerin kullanlmasna izin vermektedir. TS EN 12845 e gre her bir tehlike snfnda ayn tr balk iin izin verilen mesafeler farkllk gstermektedir.



5.6.2 Yamurlama Balklar Arasndaki En Az Mesafe Bu kriterin konulma sebebi bir sprinkler balndan akan suyun dier sprinkler baln slatarak devreye girmesini engellemesi veya geciktirmesine mani olmak iindir. Bu deer NFPA de 1.8 m , TS EN 12845 de 2.00 m olarak verilmektedir. 5.6.3 Yamurlama Balklarnn Duvardan En Fazla Mesafesi Bu deer iki yamurlama bal arasndaki mesafenin yarsndan daha fazla olmamaldr. Standart tip balklar iin mesfeler Tablo 10 da verilmitir. Tablo 10. Yamurlama Balklarnn Duvardan En Fazla Mesafesi

Tehlike Snf

Yamurlama Balklarnn Duvardan En Fazla Mesafesi

NFPA 13 TS EN 12845 DT 2.30 m 2.30 m OT 2.30 m 2.00 m YT 1.85 m 1.85 m

5.6.4 Yamurlama Balklarnn Duvardan En Az Mesafesi Yamurlama balklar yangn kodlarnda belirtilen mesafelerden daha az olmas durumunda yamurlama balklarndan akan su dalmnda bozulmalar meydan gelmekte ve gerekli korumay yapamamaktadr. Her iki kodda da bu deerle birbirinin ayns olup yamurlama bal duvardan en az 10.2 cm mesafede yerletirilmelidir. 5.6.5 Yamurlama Balk Deflektrnn Tavandan Mesafesi Yamurlama balklarnn yangna abuk tepki verebilmesi iin yann sonucu aa kan scak gazlarn ykselerek birikmeye balayaca tavandan ok aada olmas istenmez. Yine balklarn tavana ok yakn olmas yamurlama balklarndan akan suyun istenilen datm yapmasn engeller. Bu mesafeler kullanlan yamurlama balk tipine ve tavan konstrksiyon yaps ve malzemesine gre farkllk gstermektedir. Aada standart yukar ve aa dnk balklar ile duvartipi balklar iin bu deerler verilmitir. Tablo 11. Yamurlama Balk Deflektrnn Tavandan Mesafesi

Yamurlama Balk Deflektrnn Tavandan Mesafesi

NFPA 13 TS EN 12845 En az 2.54 cm 7.50 cm

En Fazla 30.50 m 45.00 cm unu vurgulamak gerekir ki engelli tavan yaplar sz konusu olduunda NFPA 13 de yamurlama balklarn tavandan 56 cm aa ekmek imkan bulunmaktadr. Yamurlama balklar deflektr tavan eimine paralel olacak ekilde yerletirilmelidir ki eimli tavan balktan akan suya engel tekil etmesin. 5.7. Yamurlama Balklarndan Akan Suya Engeller Yamurlama balklarndan akan suya engel tekil edecek elemanlar bala 45,7 cm mesafedeki boru demeti, kanal, kablo tavas gibi srekli devam eden tesisat ile kiri, aydnlatma armatr ve kolon gibi ksmi engeller olabilir. Bu tr engeller yamurlama balnndan akan suyu gerekli su dalm formunun olumasn engeller. Bu yzden yamurlama balklar bu tr engellere belirli mesfelerde Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri


konumlandrlmaldr. Fakat baz uygulamalarda srekli engeller (kanal, boru demeti gibi) sprinkler balnn 45.7 cm altnda olsalar bile engel tekil etmeye devam edecktir. Bu durum bu tr engellerin boyutlar ile ilgili olup bu durumda geniilii izin verilen verilen boyutlarn stnde olan srekli engellerin alt ksmlarna da yamurlama bal yerletirilmelidir.

ekil 9. Yamurlama Balndan Akan Suyun Dalm [2]

Engellere dikaat edilmesinin gereklilii ekil 9 da gsterilen su dalm formunun bozulmasna mani olarak suyu yanan malzeme zerine etkin bir biimde gnderilmesini salamaktr. Eer yapda aralarndaki mesafelerin birbirlerine yakn olduu kirilerin bulunduu yannc bir tavan yapsnda varsa bu durum yamurlama balklarnn su ak dalmn bozaca iin gibi ilave yamurlama balk yerleimlerine ihtiya duyulacaktr. ncelikle unu vurgulamak gerekir ki ister srekli ister ksmi olsun sprinkler balna 45.7 cm den daha yakn olan bu tr engeller su ak ablonunun tam olarak oluumunu engelleyecektir. Yine, her ne olursa olsun nfpa 13 e gre genilii 1.2 m den daha fazla olan kanal, kablo tavas, platform gibi elemanlarn altna da yamurlama balk yerleimi yaplmaldr. Bu genilik deeri TS EN 12845 de enegel tekil edecek eleman mekann orta ksmnda ise 1m, duvar kenarnda ise 0.8 m olarak verilmektedir. Yamurlama balk yerleiminde engellerin su ak ablonunu bozmamas iin aadaki tabloda verilen mesafeler salanmaldr. Tablo 12. Yamurlama Balklarnn Engellere Gre Konumu [2]

(A) (B) max cm cm 30,48 den az 0 30,48 45,72 6,35 45,72 60,96 8,89 60,96 - 76,20 13,97 76,20 - 91,44 19,05 91,44 - 106,68 24,13 106,68 - 121,92 30,48 121,92 - 137,16 35,56 137,16 - 152,40 41,91 152,40 ve zeri 45,72



Eer binada kolon gibi dey engeller varsa bu engellerin genilikleri 1.2 m yi gemiyorsa yamurlama balklarnn engelin her iki tarafna yerletirilmesi yeterlidir bu durumda engelden mesafe sadece yamurlama balklar aras izin verilen mesafenin yarsndan fazla olmayacaktr. Mesafe lm engellin orta noktasndan alnarak yaplmaldr. Duvara bitiik yerletirilen ve genilii 80 cm den daha fazla olmayan engeller iin sprinkler yerleiminde aadaki ekil kullanlabilir.

ekil 10. Duvar Kenarndaki Engel ile Yamurlama Bal likisi [2] Genel kural olarak aksi belirtilmedike yamurlama bal engelin en byk boyutunun katndan daha uzaa yerletirilmeldir. htiya duyulan en fazla uzaklk ise 61 cm dir. kat kural olarak adlandrlan bu kural kolon, aydnlatma armatr gibi sreksiz ve su aktldnda hi bir taraf kuru kalmayacak, nispeten kk boyutlu engeller iindir. Kiri gibi sreklillilii olan engeller iin bu kural etkili olmaz nk, su engelin stnden ve altndan suyu datamaz

ekil 10. Yamurlama Balnn Engelden Olan En Az Mesafesi [2] Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri


3 veya daha byk apl borular glgeleme yapmas sebebi ile yukari dnk balklar bu borularn zerine sklamaz. Balklar ya riser nipple kulanlarak yada borudan karlarak monte edilmelidir. Yamurlama balklar ile depolanan malzeme arasnda en az 45 cm mesafe braklmaldrki su dalmm istenen formda oluabilsin.

ekil 11. Yamurlama Bal ile Depolana Malzeme Aras En Az Mesafe [8] 5.8. Operasyon Alan ve Yamurlama balklarndan birim alana akmas gereken su debisi statistikler yangnn erken safhalarnda, yamurlama balklarnn sadece ok kk bir blmne ihtiya duyulduunu gstermitir. Bylece, yangn kodlar normal olarak, ayn anda ak talebi iin sadece kk bir alann hesaplanmasn gerektirir. Bu alan yamurlama sistemi operasyon alan veya daha basit ifade ile tasarm alan olarak adlandrlr. Hesaplama iin seilen alan su kaynandan hidrolik olarak en uzak (en kritik) nokta olmaldr. Operasyon alan, kodlarn aklad tehlike snflarna bal olarak NFPA 13 de en az 139 m2 ve en fazla 465m2 olmak zere bu aralkta deiir. Kodlar ayrca birim alan iin en az su ak miktarn ((l/dak)/m2) da belirtir. Yamurlama sistemi iin gerekli olan en az su miktar (kayna) binann gerek byklnden bamsz olarak belirlenir. rnein, 5000 m2 ve 75000 m2 lik ofis binalar iin su ihtiyac, sadece yamurlama sistemleri dnldnde ayn olabilir. Bunun sebebi, bir yangnn, eer kasten birden ok mekanda balatlmamsa, sadece bir alanda balayabileceinin beklenmesidir. ekil 12 seilen operasyon alan iin kullanlmas ngrlen tasarm debi deerlerini gstermektedir.

ekil 12. Birim Alana Aktlan Su Debisi/Alan Grafii [8]



Eer hzl tepkili yamurlama balklar kullanlyorsa, sistem slak borulu yamurlama sistemi ve tehlike snf dk veya orta tehlike snf ise, tavan ykseklii 6.1 m den daha fazla deilse ve 3 m2 den daha byk korunmayan tavan cepleri yoksa aadaki grafie gre birim alan aktlan su debisinde deiiklik yaplmakszn operasyon alannda azatma yaplabilir. Operasyon alanndaki yamurlama balk says hi bir zaman 5 adetten daha az olmamaldr.

ekil 13. Hzl Tepkili Yamurlama Bal in Operasyon Alann Azaltlmas [8]

Hzl tepkili sprinkler bal kullamnda operasyon alannda azaltma yaplabilirken, kuru boru yamurlama sistemi veya ift kilitlemeli yamurlama sistem tasarmnda opersyon alan, birim alana aktlan tasarm debi deerinde deiiklik yaplmakszn %30 orannda arttrlmaldr. TS EN 12845 e gre yaplacak olab yamurlama sistem tasarmndaki operasyon alanlar NFPA 13 den farkllk gstermektedir. TS EN 12845 de birim alana aktlan tasarm debi deeri orta tehlike snf iin sabit tutulurken operasyon alanlar mekann tehlike snfna gre deikenlik gstermekte, yksek tehlikeli mekanlarda ise tasarm debi deeri deitirlmekte buna karlk operasyon alan sabit tutulmaktadr. Tablo 13 TS EN 12845 e gre tasarm debisi ve opresyon alanlar deerlerini gstermekteidr. Tablo 13. DT, OT ve YT malat in Tasarm Kriterleri -TS EN 12845 [6]

Operasyon Alan (m2) Tehlike Snf Tasarm Debisi (mm/dk)

Islak veya n uyarl

Kuru veya Alternatif

Dk tehlike 2.25 84 Msaade edilmez (Orta tehlike 1 alnr)

Orta tehlike 1 Orta tehlike 2 Orta tehlike 3 Orta tehlike 4

5.0 5.0 5.0 5.0

72 144 216 360

90 180 270 Msaade edilmez (Yksek tehlike 1 alnr)

Yksek tehlike malat 1 Yksek tehlike malat 2 Yksek tehlike malat 3

7.7 10.0 12.5

260 260 260

325 325 325

Yksek tehlike malat 4 Bu standardn kapsam dndadr. zel hesaplama gerektirir.


______________________ 2030 _______

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR


SONU Yamurlama sistemlerinin nerelerde zorunlu olduu bilgisi iin Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelie bakmak gerekmektedir. Fakat, yamurlama sistemi tasarm iin BYKHY yeterli deildir, bu amala ynetmeliin referans gsterdii TS EN 12845 veya NFPA 13 koduna bavurulmaldr. Yamurlama sistemi tasarm iin ncelikle ihtiyalar belirlenmeli ve bu ihtiyalar iin uygun olan yamurlama balklar ve sisteme karar verilmelidir. Seilen sistem ve balklar iin standart veya kodlar tarafndan verilen snrlayc kriterler ok iyi incelenmelidir. Pojeler hazrlanrken yamurlama balk yerleimi sadece kat planlar dikkate alnarak yerletirilmemeli, ayn zamanda mekan iindeki boru, kanal, kablo tavas, aydnlatma armatr gibi tesisat ile koordinasyonu yaplmal ve bu tr tesisatlar ile kiri ve kolon gibi yap elmanlarnn tekil edecei engellerin su dalmn etkilemeyecek zmleri kesit veya detay izim olarak hazrlanan projeler ierisinde yer almaldr. KAYNAKLAR [1] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, 2009 [2] NFPA 13 Standard for the Installation of Sprinkler Systems, 2010 Edition, [3] TS EN 122591, Sabit Yangn Sndrme Sistemleri-Sprinkler ve su pskrtme sistemleri iin

elemanlar-Blm 1: Sprinkler [4] Tesisat Mhendislii Uygulama Kitab, 2001, Istanbul [5] KILI, A., BECEREN, K., Yangn Gvenlii Ders Notlar, 2003, [6] TS EN 12845 Sabit Yangn Sndrme Sistemleri-Otomatik Sprinkler Sistemleri-Tasarm, Montaj

ve Bakm [7] Tao, W.K.Y., Janis R.R., Mechanical and Electrical Systems in Buildings, Second Edition, 2001,

Prentice Hall. [8] CHRISTIAN DUBAY, P.E., Automatic Sprinkler Systems Handbook, Tenth Edition, NFPA, ZGEM Kazm BECEREN 1964 ylnda Samsun'da dodu. lk, orta ve lise eitimini Samsun'da tamamlad ve 1981 ylnda .T. Makina Fakltesine girdi. 1985 ylnda .T. Makina Fakltesini bitirerek ayn yl .T. Fen Bilimleri Enstitsnn Makina Anabilim Dal Enerji Programnda Yksek Lisans renimine balad. 1988 ylnda Enerji Programna balad renimini tamamlayarak Yksek Lisans derecesi ald ve 1989 ylnda ayn programda balad Kapal Hacm Yangnlarnn Modellenmesi ve Komu Hacmlara Yangn Geiinin ncelenmesi balkl doktora almasn 1996 ylnda tamamlad. 1987 ylnda .T. Makina Fakltesi Termodinamik ve Is teknii Ana Bilim Dalnda Aratrma Grevlisi olarak greve balayarak ayn yl stanbul Belediyesi ile stanbul Teknik niversitesinin yapt stanbul Yangn Gvenlii Aratrmasnda aratrmac olarak grev ald. Trkiye Yangndan Korunma Ynetmelii Hazrlama Komisyon yesi olup halen T Makina Fakltesinde Dr.Mh olarak almakta, kurululara Yangn Gvenlii Danman olarak hizmet vermektedir.

Documents

NFPA 13 - 12845 Kıyaslama - k.beceren