ÔNGHOÀNGXỨKAHEL—★—

Nguyêntác:LeRoideKahelTácgiả:TiernoMonénemboNgườidịch:HiệuConstant

NhàXuấtBảnVănHọc-2012

ebook©vctvegroup07-09-2018

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

ThântặngJean-LouisLangeron,AlphaIbrahimaSowvàSaïdouKane

“QuanhữngcuộcphiêulưucủamộtnhàtiênphongPháp, tiểu thuyết gia gốc Guinée đã lần ngược lạinhững biến cố và đổ nát của vương triều Peul ởFouta-Djalon.TácphẩmđượcviếtdướimộttàinăngtuyệtvờivềviễntưởngvàhưcấumạchlạcgiữaLịchsửvàDanhphận, lịchsửcủamộtPhichâuhiệnđạicó thểnhìnvềquákhứcủamìnhmàkhôngrơivàothuyếtmáymócphânbiệtgiữaDaTrắngvàDaĐen.Qua những trang hơi khó đọc của phần đầu tácphẩm,thìbạnđọcdễdàngbịcuốnhútbởibiênđộtrítưởng tượng sử thi, kết hợp giữa các trò cười củacuộc sống và linh cảmbất thường đáng lo ngại củacuộcchiếntranhgiữacácnềnvănminhtrongchếđộthuộcđịa.”•ĐàiRFI

“Với cuốn tiểu thuyết pha trộn giữa cuộc sống vànhững tìm hiểu sâu rộng về tư liệu, TiernoMonénembođãmiêutảchặngđườngđitìmvàthiếtlập vương quốc của một con người kỳ tại, lập dỵnhưngrấtđángmếncủathếkỷXIX.”•TạpchíVănHọc

“Một tác phẩm dữ dội đề cập đến thảm cảnh vànhữngthăngtrầmcủalịchsửchâuPhi…”•TạpchíNouvelObservateur

“ĐấngTốicaođãsinhrahọmàuđenđểchonhữngcúbịđánhkhôngbịnhìnthấyđược.”•OlivierDeSanderval

GiớiThiệu

TiernoMonénembo,tênthậtlàThiernoSaïdouDiallo,sinhngày21-7-1947,ởPorédakaởGuinée.Ônglàmộtnhàvănthuộckhối Phápngữ.Năm 1969 ông đã bỏ trốn khỏi chế độ độc tàiSékouTouré.Ôngđãchạybộgần150kilometđểđếnSénégal.Ông theo học Y khoa tại Dakar, rồi sau đó đến Bờ Biển Ngà(Côted’Ivoire)vàtạiđây,ôngbắtđầutheohọcngànhSinhHóavàtiếptụcngànhnàytạiPhápvàonăm1973,ôngbảovệthànhcôngluậnántiếnsỹtại trườngđạihọcLyon.ÔngđếnAlgérievàMarocgiảngdạymộtthờigian.Từnăm2007,ônglàgiáosưdanhdựcủaMiddleburyCollegetạivùngVermont,HoaKỳ.

Có thểnói lang thangviễnxứ là trọng tâmcuộcđời và tácphẩm của người con tộc Peul này. Ông xuất bản cuốn tiểuthuyết đầu tiênNhững chú cóc-trảng bụi năm 1979. Bảy nămsau,ôngchorađờitácphẩmNhữngchiếcvẩytêtêcủabầutrờivàđoạtgiảiGrandPrixcủachâulụcĐen.Năm1991,cuốnGiấcmơhữuíchcũngrađờidướingòibútcủaông.Đếnnay,ôngđãhoànthànhmườicuốntiểuthuyết.VàcuốnÔnghoàngxứKahelđãvinhdựđượctraogiảiRenaudot,mộtphầnthưởngdanhgiátronglàngvănhọcPháp.

PhầnMột

Vào đúng lúc ra khỏi nhà để xuống tàu thì giọng nói đaynghiếnyêukiềucủavợôngcất lênkhiếnOlivierdeSandervalđứngsựnglạingaygiữacầuthang.

– Aiméđángthươngcủaemơi,nhìnxemmìnhquêncáigìnày!

Ông sờ ngay lên đôi tai nóng bừng củamình và lưng runglên, sauđóđưaánhmắtcầukhẩnvềphíanàng tiểuquỷxinhđẹpdịuhiền,kẻvừamớihànhôngxong.

– Còn gì nữa đây, hả nàng Rose yêu quý của anh? Chínhmìnhđãgiúpanhsắpxếpvalikiamà!

– Thếcáinày?

– Ôi!Anhđảmbảovớimìnhđâykhôngphảilàlúcđùađâu,emyêuạ!Mìnhcóhiểukhông,anhrađiđểđếntậnchâuPhikiađấy!ĐếnTimbo!

– Chính thế! -Nàng cắt ngang gọn lỏn, trong lúc cứ phămphămvượt lên trướcôngởngoài sân,nơiđámgianhânđangchấtnốtnhữngrươnghòmvàthắngngựavàoxe.

– Mìnhdẫusaocũngkhôngmởtunghànhlýcủaanhchỉvìthứđóthôichứ!

– Cóđấy!

– NhưngmìnhmuốnanhlàmgìvớinóchỗđámDaĐenhả?

– Mìnhsẽdiệnnóđểchơitrongnhàhátkịchcủahọ!

Trong những tình huống khác, em yêu ạ, thì có lẽ anh sẽ

khôngtừchốiđâu!Vàcũngchínhvìđiềunàymàanhđãcướiem: những chiếc váy nhiềumàu sặc sỡ của em, những chuỗivòngemđeođếntừnhữngxứsởxalạ,nhữngđóahoaemcàitrêntóc,vàcảnhữngvụluyệngiọngbấtngờđôikhiemcấtlêntrongcácnhàthờvàtạicácphòngkhách.NhưngtừđóđếnviệcdiễnkịchMéphistophélèschỗdânDaĐenthì…!

Nhưngkẻbạohànhyêukiềuđángmếncủaôngđãkịpđóngrươnglại.Ônghônnàngvàleolênxe,bụngbảodạ:“Tasẽvấtnóđingay,cáithứtrangphụcthớlợlốbịchấy…khiđếncảnghaylúcởtrêntàuthủy…Đúngthếđấy,trêntàu,vứtquathànhboong. Ta đến Phi châu là để trở thành vua, chứ không phảiđếnđóđể làm thằnghề!”Nhưng trong suốt cuộchành trình,ôngđãquênthựchiệnđiềuđó.

Vàchínhtiểutiếtnàyđãcứusốngôngvàithángsauđó,khimànhữngngườiPeulđedọasẽxửtrảmông.

Ông dõi ánhmắt cuối cùng lên thôn trang, chiêm ngưỡngphầnđỉnhmáinhàhìnhyênngựathồ,nhữngbứctườngmàuthổhoàngvàxanhô liu củavô sốnhững cửa chớp.Ông thấykhómàcôngnhậnrằngNapoléonđã từng lưu trú tạiđâyvàongày hôm sau, khi thành Toulon bị vây hãm và đã mơ cướinàngDésiréeClary,áinữđầulòngcủagiađình.Ôngbậtcười,mộtnụcườingắnngủivàtựhỏiliệuđiềugìsẽxảyravớinướcPhápnếunàngDésiréeấyđồngý, thayvì lại thíchBernadottehơn,ngaytrướckhingườinàytrởthànhCharlesXIV,vuaThụyĐiển.Hơnnữa,nềnCộnghòathứnhấtđãsụpđổ,vàđếnnềnĐếchếthứnhất,thếrồidomộtsựngẫunhiênnhấttrongmọiđiềungẫunhiên,giađìnhPastré-cácbạnbiếtrồichứ,nhữngnhàbuôntàubiểnnổitiếngnhấtấymà!-đãmualạiđiềntrangnàyvàrồi, lạivẫndosựngẫunhiênnhất,ôngđãcướicongáicủagiađìnhPastré.

Vàđếngiờvậy làđã támmươi sáunămtrôiquakể từ thờiBernadotte - nhưng liệu đây có phải là một sự ngẫu nhiênkhông? -ông lạibăngquacùngmộtkhungcửasắtđểcũngđimưuđồmột triềuđình.Và chẳngphải làmộtnơi bất kỳnàođâunhé:ởchínhtạiFouta-Djalonkiađấy!

Vàongày29thángMườimộtnăm1879ấy,Marseillecótuyếtrơi.Chỉnhìn toàn cảngMadraguevàđại lộPrado,không cònnhậnranữadưới tấmáochoàngtrắngthôkệchkhổng lồcủachúng,thìcũngđủkhiếnôngrunlậpcập.ĐấtnướcNaUyngàyhômđóchắccũnggiốnghệtnhưthế.

“RõrànglàtakhôngthểtìmthấythờikhắcthíchhợphơnđểđiđếnPhi châu!”,ôngxoahai tayvàonhauvà thốt lên tronglúcđiđếncảng.

Một nhân viên của Công ty vận tải biển hướng dẫn ngườiđánhxengựachạyvềphíacảng,nơimàcontàuđiNigercũngđang thả neo cạnh những chiến hạm của thành phốConstantinoplevànhữngcontàuđiTrungCậnĐông.Ôngnấnná giây lát với viên trưởng tàu trong lúc người ta chuẩn bịphòngchoông.Ônglơđãngnghengườiđangtiếpchuyệnmìnhnóithaothaobấttuyệtvềchấtlượngcontàucủaôngtavàvềphong cảnh củaxứMadèrehayđảoPiscis.Ông cảm thấybồnchồn.Ôngthíchđidulịch,nhưngchỉđểdànhniềmhoanhỉcholúccậpbến.Tàuhỏavàtàuthủykhiếnôngngánngẩm;ngựavàxeđạpkhiếnôngchóngmặt.Thanôi,ôngthầmnghĩ,mìnhsẽchỉ còn là hạt bụi vào cái ngày xa lắc kia nhưng chắc chắnnhữngtiếnbộsẽtìmraphươngtiệnđểđếnđượcPhichâutronggiâylát.

– Bữađiểmtâmvàobảygiờsáng!…Vàhãythưgiãnđi,thưangài,chúngtamớichỉlàbướcđầucủacuộcphiêulưumàthôi!

– Vớiôngthìvậy,thưangàithuyềntrưởng!-Ônglầmbầm.Cònvớitôi,thìchẳngmấynữasẽlàbốnmươinămnayrồi.

Bốnmươinăm,điềuđómuốnnói là cảmộtcuộcđời, chânbước trênđấtPhápcòn tríóc lạiởnơiđó, thất lạc trongđámtinh vân củaMiềnNhiệt Đới! Như ông, sinh vào giữa thế kỷXIX,ngườitachỉcóthểtrởthànhthisĩ,báchọchaynhữngnhàthámhiểm.Vấnđềliênquanđếnôngđãmauchóngđượcgiảiquyết,ôngsẽlàmộtnhàthámhiểm,cónghĩalàcảthisĩvàbáchọctrongcùngmộtcơhội.Trongnhữngkhoảngthờigianấy,trong các sân trường, vào giờ ra chơi, các nước thuộc địathườngquaylạitrongcáccuộctròchuyệncũngthườngthuyênnhưnhư trònhảy lò lòvà chơibi.Nhưng câu chuyện cổ tíchkhôngnói về yêu tinhhaynhững bà tiên,mànói về các phùthủyvàbộtộcănthịtngườichạyđuổitheo,cùngvớinhữngcâygiáocủahọ,saumộtconvậtsănhoàntoànmớimẻđãxuấthiệntrongrừngrậm:nhữngchacốdatrắngvànhữngchủtrại.

Nhữngconvirútcủacácnướcthuộcđịa,ôngđãvướngphảichúngkhinghenhữngcâuchuyệnkểcủangườichúhọlớntuổicủaông,chúSimonet.Nhữngcuộcphiêulưuthúvịcủacácnhàtiênphongcủanềnvănminhbị thất lạcnơi cóbộ tộcăn thịtngười,vàrằngthiệntâmcủachúaJésusđãcứusốnghọtronggang tấckhỏinhữngchảonướcsôi sùngsụccủađámthổdânZoulous hay Papous, khiến cậu bé rùng mình mỗi tối, trongnhữngbữaăntốicủagiađình,thườngrất lâuvàrấtkhóchịuđựng.Vàsauchuyệnấy,cậuthấyrấtthúvịđượccoquắpdướilớpchănđắp,sungsướngvìcácbứctườngcủaphòngmìnhđủđộdày,máinhàchắcchắnvànhữngcánhcửađãcàichặttrongkhiđó thì, dướimànđêm lạnh tuyết rơi của xứLyon,nhữngconquỷbịrạchmặtđanglẩnquấttìmkiếmnhữngcậubéxinhxắncómáitócvàngtơóngmượt.

Đólàmộttrườnghợp,thếhệtrước,chúSimonet,kẻdumụccủa họ tộc, một bouligant thực sự, nói theo cách như ngườiLyonvẫnnói thế!Ôngđã lêcặpghệtcủamìnhmỏimònởxứJavavàAnatolie.Ôngđãđemvềtừnơiđócảhàngđốngnhữnggiaithoại,nhữngbiệtngữvàcácthứmớilạ.CâuchuyệnnhỏkểrằngchínhôngđãđemvềchonướcPhápthứđồtuyệtvờiđượcgọi làmút-sơ-lin, thứđã làm lênvẻ thanh lịnh trangnhã củacácquýbàvà cảgia tài củaTarare.Người ta gọiông là “Giáohoàng của mút-sơ-lin” trong lúc ngả mũ thật thấp, kính cẩnchào ông. Điều chẳng phải là tầm thường, thậm chí ngay cảtronggiađìnhOlivier,nơimàmỗingườiphảisángtạomộtcáigìđótrướckhisinhra.

Vàolúclênbảy,chatuviệntrưởngGarnier,giasưcủacậu,đã thếchỗcủa tổ tiênhuyhoàng: thờikhắcchuyểntừ lờinóisang hành động. Một đảo san hô của biển Thái Bình DươngđượcmauchóngđặttrênbờcủavùngAzergue,dòngsôngtướitắmchongôilàngnhỏChessy,nơiđãchứngkiếnmộtphầnthờihoa niên của cậu: với những đôi giày vải và hàng dừa tưởngtượng.CậubéAimédiệnvàochiếcmũbảohiểmvàđôiủng,cậulànhànghiêncứudântộcthiểusốdũngcảmmàSởĐịalýpháiđếnkhámphávùngZaratoutsanie,xứsởrừngrậmvẫncònxalạđốivớiđámngườivẽbảnđồvàcóthểcũngcònxalạvớicácthầybói.ChaxứGarnier tựvẽ trênhaicánhtaymìnhnhữnghìnhthùvànhữngvếtrạchtrênmặt:ônglàGuénolé,kẻhoangdãđánggờmbấtngờxuấthiệntranhhùngvớiDaTrắngsaukhicontàucủangườinàybịđắm.Họchơitròtrốntìmđuổibắtcảngày liền, giả vờ quậtngãnhững con thúhoang vànhảyquanhữngcỗđạnpháo.NhữngmánhkhóevànhữngcútránhnécuốicùngđãchinhphụcđượcGuénolé.Kẻhoangdãthuầnthụcngãgụcdướichânbậcthầy,chốibỏnhữngvậtthầnvànhững

hiếnsinhcủa loàingười,ômhôncây thánhgiávàhứa, trongtươnglaisẽhànhxửnhưlàmộtconchiêntrungthành.Rồihọccắmtrạikhôngxanơiđóvàăntốibằngmộthộpcásác-đinsaubàihọctiếngLa-tinh.

Tám tuổi, giờ thì đã rõ ràng, cậu không chỉ đành lòng trởthànhmộtnhà thámtửnữa,mà sẽ trở thànhmộtônghoàngcủanhữngkẻhoangdã.Cậusẽvạchramộtthuộcđịasaukhiđãhútcạncácđầmlầyvàpháchìnhcácbộtộc.Cậusẽbiếnnơiđóthànhmộthoàngtriều,sốngdướinhữngýtưởngvàluậtphápcủacậuvàlàmrạngrỡdướitàinăngđặcbiệtcủanướcPháp.Ởnhữngđâu:ởTonkin[1],hayởFouta-Djalonđây?Cậuđãlưỡnglựrấtlâutrướckhichọngiảiphápthứhai.“Tonkin”,trongđầuđứa trẻ là cậu thờiđó,mangnhiềuâmđiệu tiếng chuôngbáođộngliênhồi,trongkhiFouta-Djalonthìkhông!Hơnnữa,kểtừthờiMarcoPolo,châuÁthựcsựkhôngcòngìđểkhámphánữa.Ngườitacóthểđãhìnhdungnhữngkhucủanó,nhữngluậtlệcủa nó cho đến tận các vùng sâu của TaklaMakan. Còn Phichâu,trongthờigianđó,thìvẫncònlàtămtối,kỳcục,điênrồvàlạlùng,hoàntoànkhôngthểdựđoángìtrướcđược.

Lênmười tuổi,cậubắtđầunghiếnngấunhữngcâuchuyệncủacácnhàthámhiểmvàbắtđầuviếtchoSởĐịa lý.CậuđặtdàihạntạpchíL’IllustrationcũngnhưtạpchíhướngdẫnJoannevàMuray.Cậutựtrangbịkiếnthứcchomìnhtrongbímậtvàđểmặcchothờigiantrôiđi.CuộcsốngcủacậudiễnrasuônsẻtrongthunglũngsôngRhônenhưnglạilớnlêncùngvớinhữngdòngsông,nhữngcâycỏvàcácbộtộccủađấtnướcSoudan.

Thếrồicókỳthitốtnghiệptrunghọc,đậubằngkỹsư,đámcưới và những đứa con: cậu thấy buộc phải trả món nợ củamình cho xã hội trước khi bay nhảy nơi xa. Trước khi cóchuyệnđó,cậuđãcóthờigianđểchinhphụcđỉnhMont-Blanc,

phátminh ra bánh xe với trụcmoay-ơ treo và xây dựng nhàmáyxeđạpđầutiên,chỉlàtựtrangbịkiếnthức.Vàotuổibốnmươi,ôngrútcụcđãcóthểtiếnđếnđiềuchủyếu:Phichâu!

Phichâu,ôngđãluônsốngởđó,chắcchắnlàthế,nhưngđóvẫn chỉ là những câu chữ; những bức họa, những hình ảnh,những tấmbảnđồ chìmngập trong các con chữ.Mọi chuyệnnghiêm túc chỉ vừamớibắtđầu từvài thángnay, sự ámảnhthờihoaniêncủaôngđãlấplólầnđầutiênnhữngconquáivậtvànhữngảoảnh:khiôngđãlêntàuởnhàgaAustarlitzđểđếnLisbonne.

ĐểđếnđượcbếnbờcủachâulụcĐen,thìkhiấy,tốthơncảphảibăngquaTageđầutiên.TiênphongtrongcáccuộckhámpháchâuPhi,vĩnhânBồĐàoNha lànhữngngườibénrễvàonơiđótốtnhất,nhữnghồsơlưutrữcủahọ,dồidàovàphongphúnhất,những tấmbảnđồcủahọ làchắcchắnnhất.Ngoàira,cácchinhánhBoulamvàBissiaocủahọnằmngaycạnhcácdãyhoànhsơncủaFouta-Djalon,nơimàrấtnhiềucácconsônglớnnhỏđềuđổvề.

CácbạnthânđãcốvấnchoôngngườicótênlàFranciscodaCosta e Silva,Tổng giámđốc củaSởHảingoại, cũngnhư cácnhàbuônquantrọngnhất.Ôngđãchẳnggặpbấtkỳkhókhăngìđểcóđượcvisavànhữnglờikhuyên,nhữngtấmbảnđồmớinhấtvànhữngthôngtincụthểvềthóiđỏngđảnhcủakhíhậuvànhững tục lệ củangườibảnđịa.Và,hôm trướcđó, ôngđãtìmđượcchomìnhmộtlọnhỏcyanuretrướckhiđếnbưuđiệnbỏ lá thưdi chúc chongười bạnJulesCharles-Roux, chủ tịchHộiĐịalýcủaMarseille.Cólẽôngkhôngnênlàmthế,nhưnglàm sao được, khi ta đến tận Phi châumà không viết bản dichúccủamình?Cóthểôngnêntựmìnhđemđếntraotậntayông ấy vànói lời giã biệt nhưngphải là kẻ thiếu giáo dục thì

mớitraotậntaychoaiđóbảndichúccủamình.

NgườitakhôngđiđếnchâuPhigiốngnhưkhingườitatừđótrởvề.Tronghướngnàythìđólànhữngbữatiệctốivàcácđêmvũhội,cácquýbàđộimũrộngvànhvàtrongváyvỉxô,nhữngván bài của các nhà buôn, những tiếng cười vui thú của đámthủy thủ.Theohướngkhác, thìđó làkhôngkhíbệnh tật củacáccôngchứcbị sa thải,nhữngnhàphiêu lưuphásảnvàcácgóaphụthanvãnkhóclóc,vềcácôngchồngbịsáthạibởicănbệnhsốtréthaybởinhữngmũitêntẩmđộccủabọnMọiđen.

TrêncontàuNiger,cáctiệctốithậttẻnhạtmặcdùcónhữnghợpâmồnàocủanhữngbảnnhạcdântộcđượcbannhạcchơinhiệt tình:khôngmộtaiđãtừngnghenóivềFouta-Djalonvàchỉ duy nhấtmột kháchmời biết chơi cờmột cách tạm chấpnhậnđược.Đó làmộtchàngkỹ sư trườngBáchkhoacòn trẻ,đếnSénégalđểhọamộtconđườngtiếnsâuvàolãnhthổ.Anhta tên làSouvignetvàđượctrờibanchomộtvẻngâythơđếnxúcđộngcùngvớiniềmhứngthúđiênkhùngcủalứatuổihaimươiba.Ngay tốihômkhởihành,chàng ta tiến lạigầnchiếcbàntrongphòngkhách,nơiOlivierdeSandervalđangngồigiếtthời gian với những phong sô-cô-la bất ly thân của ông vànhữngvánchơicờđơn,kéomộtchiếcghếvàngồixuống:

– Tôicóthểngồichứạ?

– Cẩnthậnnhé,tôichỉchơivớinhữngbậccaotaythôiđấy!

– Vớinhữngbậccaotayư!-Chàngnói.-Thếthì,mìnhbắtđầu thôi, thưaôngngoại, ông sẽkhông tìmđâu rangườinàocaotayhơntôi trongnhữngváncờvàtấtcảnhữnggìcòn lạiđâu!…Nếuôngthắngtôi,tôisẽtặngôngcáinày!…ÔngđếnPhichâulàmgì,hảôngngoại?

– Tađếnđóđểtạochomìnhmộthoàngtriều!

– VuacủachâuPhiư,vângvâng,ôngcódángvẻđểlàmđiềuđó lắm!Ôngsẽkhôngănthịt tôichứ,chí ít thìcũngvậychứ,mộtkhiôngđãtrởthànhDaĐen,hảôngngoại?

– Ta thấy anh có vẻ còn nhạt nhẽo hơn cả hãnh tiến nữa,chàngtraitrẻạ.Vàđểnóithậtvớianh,thìchínhlàđểphanhlạichuyệnngườiănthịtngườimàtathânchínhđếnchâuPhiđó.

– Gìcơ,ôngsẽgiếthếttấtcảcácbộtộcănthịtngườià?

– Không,tasẽcảihóahọ,tasẽbiếnhọthànhnhữngbáchọc!

– Thế thì tuyệt quá, những người Pygmé đối thủ của Gay-Lussac, nhưngmà ông đúng là thần thánh đấy, ông ngoại ạ!Ôngkhôngchỉthắngtôitrongnhữngváncờmàôngcònngôngcuồngkỳcụchơncảtôi.Tôikhôngthíchvậyđâu,ôngngoạiạ!-Cònanh,anhtínhlàmthếnàođểtrởnênnổitiếngđây?

– Nhữngcâycầu,nhữngbếncảng,nhữngđềnđài,thưaôngngoại!Nhiềuvàrất tốtđếnchừngnàomàhọ lũ lượtđếnphủphụcdướichântôiđểcầukhẩntôichấpnhậntướcvịthốngđốctoànquyềncủaSénégal!Phichâu,đólàcơhộimaymắnchothếhệchúngtôi!Còntôihả,điềuđóđậpngayvàomắtđấythôi,tôilàmộtkẻnhiềuthamvọng!

– Tốtthôi,vớitấtcảmọi lờichúctốtđẹpnhất,thưatướngFaidherbetươnglai!

ContàulướtquacácvùngMadère,đảoCanari,mũiBlanc,vàđâyrồi,vùngGorée!

Trên chừng ba mươi ván đấu kéo dài suốt dọc chuyến đi,chàngtraitrẻBáchkhoadẫusaocũngthắngđượcchừngmươitrận,nhưngchàngcốnài,mặcdùvấpphảisựtừchốingầnngạicủabạnchơi,đểtặnglạichoôngchiếcđồnghồvàngxinhxắncókhắctênnhữngchữcáitênchàng:

– Nhữnggìđãnói làphải thựchiện, cuộc sống làvậy, ôngngoạiạ!

Còn cách vịnhbiển cả vài ki-lô-mét, người ta đãnhìn thấyđámdânDaĐen.Những con thuyềnnhỏmongmanh củahọxuấthiệnrồilạibiếnmấttrongnhữnglànsóngcủacontàu.Họnáođộnggiữanhữngngọnsóng,gầnnhưtrầntruồng,vàhìnhbónghọgợilạinơiđámDaTrắngnhữnghìnhkhốihuyềnbívàsắcsảocủanhữngbứctượngvềhọ.Đámnàylắpbắprồithốtranhững tiếng kêu, đám kia lại lộn nhào, đầu lao xuống trước,kình địch với những con sóng trong trò xoaymình trênmặtnước.

– QuýbàXinh-Xinh,hãynémxuchotôiđi!

Điềuđókhiếnchonhữngôngbàchủấpmớiđếnấyvuithú,lúcnàyhọđãkéohếtlênboongtàu,náođộngnhưđámcừucáibị xông khói. ĐámDaĐenmừng quýnh. Kẻ đầu tiên lao vàonhữngvậtnhỏxinhđượctungxuống,nhữngkẻmaymắncámơnbằngmộttiểukhúcdàinhữngcakhúcvànhữngchuỗinhănmặt.

– QuýôngĐẹp-Đẹp-ĐángKính,hãynémxuchotôiđi!

Người ta lôi ống nhòm ra, rồi thất lạc trong những phỏngđoánvềnhữngcẳngtayvàsựuyểnchuyểnđángngạcnhiêncủahọ.

Nhữngngười khác di chuyển từ chỗnày sang chỗ kia trênboong tàu, ồn ào sửng sốt trong lúc chỉ đám Da Đen, chimmuông,vàcâycỏ.Cònông,chẳnggìkhiếnôngngạcnhiêncả.Ôngđãchờđợichínhnhữngthứđó.Mọithứđềuởđúngvịtrícủa nó: đất âmu và nóng ẩm, những cây cọ còm cõi và bờmxơm,tiếngtrốngtamtaminhỏikhôngngớtvàđámhảiâuquásặcsỡ.

Goréegiờđâyđãnằmtrongtầmtay,vớiôngchủbuônnôlệdađenhùnghậuvànhữngngôibiệt tựcóbancôngđượcbaoquanh những hàng mi-mô-da, những khóm hồng và dãyphượngrựcrỡ.

Mộtcơnrùngmìnhdữdộichạydọcsườnông,ôngbámvàothànhtàu,thốtlênmàkhônghềsợmangtiếngnựccười:

– Tađếnđâyrồi,Phichâugiànuacủataơi!Tacómặtđâyrồi.

Chẳngcógìngoàiđất, cát,nhữngđóahoavàcácconsóng.NhưngởtạitâmđiểmPhichâu!

“Mỗivậtsơđẳngnhấtcũngđềucómộtýnghĩatạinơiđâyvàmộtsựmãnhliệtkhóhìnhdungởnhữngnơikhác.”

Mặc dù những xô đẩy chen lấn nhưng ông cũng lôi đượccuốnsổghichépcủamìnhravàmỉmcườighilại:“Ởđây,chỗnào cũng là ánhmặt trời, chỗnào cũng là niềmvui thú sảngkhoái!”Chẳngcóýnghĩagì,tầmthường,hoàntoànnựccười,nhưngđúnglànhữnggìôngcảmnhậnđượclúcđó.Ôngchỉnhlại mũ, đặt bàn chân mình lên đất liền mà không hề cởi áoredingote[2], lẫngăng tay, thậmchí còn liếcnhìnvớiánhmắtchễgiễunhữngngườibạnđồnghànhkhốnkhổ,nhữngngườinày thì đang thở hổn hển như đám súc vật thồ hàng và đưakhănthấmmồhôitrán,càngtrởnênngớngẩnumêgấpbộidokhôngkhínóngvàsựlạnướclạcái.

Ôngsinhrađãbịchứngmấtngủvàsợlạnh,cóthểnóiluôn:dànhchochâuPhi!Vảlại,trênmiềnduyênhảinàythìôngđãgầnnhưởchínhnhàmình:ngoàingôinhà,nơiôngđượcđốixửnhư làmột đứa trẻ được chiều chuộng thì ông đã tự tạo chomìnhởBoulam,nhữngthươngđiếmhảingoạithuộcquyềnsởhữu của ông và Jean-Baptiste, một du thuyền hiện đại mới

toanh,thảtrênmộtcảngtàukhácđểphụcvụchonhữngnhucầuvànhữngcuộcdãngoạiởPhichâucủaông.

Ôngquatrạmhảiquan, lạnh lùngbăngquađámđôngồnãnhữngkẻhànhkhất.BonnardvànhữngPistachier[3]đangđợiông trước đámđông tu tập các cô bánhàng rong.Các cônàyđứngngồinhungnhúctrêncácvỉahèđầybụibặm,phủđầytráicâythối,phânlừavàruồimuỗi;phầnlớnđểngựctrần,tócphủđầyngọctrai,khốđeobuôngchưaquágối.Cáccôhútthứtẩungắn bằng đất nung và chạy hỗn loạn đằng sau những đámkháchsangtrọngđểmờihọmuanhữngbứctượngnhỏ,quảđuđủvà dừa. Bên cạnh các cô, ngồi xổm trênnềnđất, đámđànôngcạorâuhayngồichơicờbằngnhữngviênsỏi.

Bonnardđãsửasangchoôngmộtngôibiệtthựđốidiệnđạidươngvớimộtkhuvườnmênhmôngquayrabãibiển.Nhưngngayhômsau,thaybằngviệcđitắmhaydạomộtvòngquacácthươngđiếm,thìônglạingụytrangthànhmộtchủấp(bốtda,áovestchốngmưa,mũbảohiểm)và,bỏrơingàiBonnardđángthương,ôngmộtmìnhphiêulưutrongcácconhẻmcủathànhphốđể thăm thúcác chủbuônnô lệhùnghậuvàhít thởđầybuồngphổimùivịđậmđặccủacácgiavịvàtráicây.Nhưngcóđiều, trên đường đi của ông, bỗng xuất hiện một con bò tótcuồngđiên.Mộtđámtrẻconđổxôvàoôngvàchỉcònmỗithờigianđẩyôngvàobêntrongmộtngôinhànhỏ.

– Ông,vàođâyđi!Connàytồilắm,xấulắmđó!

Toànthânthấmđẫmmồhôivàtứchirunrẩy,ôngnhìnconvậttiếptụcchặngđườngcủanó,mộtthằngbécòmcõichẳngmấychốcvướngvàobộsừngcủanó.“Ởđâychẳngcógìlàchokhôngcả,chắcchắnlàthế!”,ônglầmbầmtronglúccốlấylạitinh thần.Buổi tối, saubữaăn, theomộtđàgiờđã trở thànhhuyềnthoại,ôngkhépmìnhđơncôitrongmộtgócvườnvàhòa

chấtgiọnglạlùngcủaôngvớichấtgiọng,gâyhoảngloạn,củamànđêmPhichâu:

“Bannãy,ngươi đã cứu sống ta, Phi châu giànua của ta ạ,cámơnngươi! Còn bây giờ, ta cầu xin ngươi đấy, hãy cho taFouta-Djalon,để ta có thểbiếnnơiđó thànhhoàng triều củata!”

Dakar,vẫncònnhọcnhằnđểthoátkhỏinhữngtòanhàkínhphòngvệcayđộccủarừngrậmđãđượcđónbachuyếnkiệuđếnthămviếng.Sườnnúibaođầynhữngcâytầmxuânvàgióthổidàodạt,bãibiển,hảicảng,nhàgavàkhunhàthươngmớitinhvừađượcdựnglênmộtcáchvộivãđểtrợgiúpkhubệnhviệnởGoréeđãtrởnênchậtchộidosựtăngtrưởngđộtbiếncủabệnhsốtrétvàsốtvàng,tạolên,vàthậtsựmànói,đólànhữngkhugiảitríhiếmhoimàthànhphốtặngchoông.Nhưngnhữngnơinàylạibốcquánhiềumùicủanhữngthứmàôngnghĩlàmuốntrốnchạykhỏichúng:nhữngmáitócvàngbùxù,nhữngcặpvúđànbànhợtnhạt,quáộệ,đểkhôngthểnằmyêntronglànáoxu-chiêng,nhữngchiếcmũcứng,nhữngbộghệt,nhữngchiếcmũ nồi xứ Basque, những giọng nói xứ Catalogne và tỉnhProvence,những loạinướchoaphô trương, lànhơi thởnồngnặcmùirượuvangđỏvàmùihồi.

Maymắnthay,Phichâutruyềnthống(thựcsự,mêly),trongkhoảng thời gian đó, vẫn còn chưa từ bỏ nhữngmiền duyênhải.Ôngcóthểthưởngthứcnó(nhữngnụcườivànhữngbóngquỷmặtbavạch,nhữngthổngữvàcácbộtộc,nhữngsắcmàusặcsỡvàcảnhữngmùihôi thốicủanó)chỉcáchnhữngquánrượu,nhữngphòngkháchchơibàibơ-lốtvàcáctrạmnghỉcủanhữngđoànkháchxuyên samạc, vài bước chân.Ôngđểmặcchobịchoánlấy,nhưlàmộtthứlễnhậpmôn,bởisựngoạilaibấttậncủakhuchợ,củakhuphốbảnđịavàcủakhulàngchài.

Vàchínhthế:mộthươngvịcủamồhôivàcủamuối,củagừngvàcủacola,mộtsựhỗnđộngiữabạolựcdữdộivàniềmvui,vàcònhơnthếnữa,Phichâu,mộtsựtháiquácủasấmđộng,củađộnóngvàgió,mộtsựbùngnổthườngxuyên.Đầuôngbốclênmộtcảmgiáckhoáitrávàcáichết,mộtcơnchóngmặtsaysưavĩnhcửu.

Niềmhối tiếc duynhất trước cơn sôi sục của thế giới đangnảysinhnày:đãkhôngphảilàngườiđầutiênởđây!Mongsaođiềunàyđượcthựchiệnởđó,ởFouta-Djalon,chắcphảicómộthangđộng,một tổmối,một cồnđất,một tầngdưới rừngnơingườiDaTrắngvẫncònchưabaogiờđặtchânđến.Từlâu,từrấtlâurồikia,chínhtrongvòngtaycủaÉmiliemàôngđãhìnhdungđangởgiữasựquaycuồngcủamồhôivànhựacây,củacành lá và những hồnma. Émilie, tình yêu đầu đời của ông,nàng Juliette của ông, chàng Roméo bên bờ sông Azergue;ngườichịhọcủaông,hơnôngbatuổi,ngườimà,vìnàng,ôngđãnhảytừtrêncầuxuốngsôngtrongýđịnhtặngnàngcảcuộcđờimìnhđểtỏdấuhiệutìnhyêuvàlòngchungthủy.Ôngkhiđóchừngmườituổi,cùnglắmlàmườihai,nhưngđãcóýchícứng đầu cứng cổ,một tâm hồn hiệp sĩ. Émilie là người duynhấtchiasẻđiềubímậthuyềnbícủaông.Ngườiduynhấtđãbiếtrằng,mộtnơinàođóởtậncùngPhichâutămtốiủdột,cómộtvùngđấtnguyênsơđangkiênnhẫnchờđợiônglớnlênđểđếnquỳmọptrướcmặtông.Lũanhemtraicủaôngquávôvị,cònđámbạncủaôngthìquáthôtụcđểcóthểhiểuđượcđiềuđó!Buổi tối vào lúcđingủ, lũđầnnàyvàophòng chúng, cònôngchìmmìnhvàotrongvũtrụcủariêngông.Điềuchắchẳnlàkhônggiốngnhau.

ThếrồithờigiantrôiđivàÉmilieđãbịmộttrậndịchtảcuốnđivàrồithờigianlạitrôiđinữavàÉmilieđãtáisinhdướicác

đườngnétcủanàngRose…

Điềukỳdiệunày,ôngđã chờđợinó,ôngđành lòngghi lạiđiều này: “Sự Vô cùng không phải là một sự cân bằng vữngchắc,bấtổnhayvôtìnhkêugọiýtưởngkếtthúchàihòa;nólàMỘTởkhắpnơigiốngchínhnó,đối lậpởbất cứđâunơimàdanh tínhvô cùngcủanóxuấthiện…nó sởhữu thuyếtChúahiệndiệnởkhắpnơi.”

Mộtchuyến thămchóngvánhởRufisque (nhữngkẻvướngbệnh hủi, khu chợ nô lệ cổ, những ông hoàng bị truất ngôi,nhữngđốngchuộtchết,vànhữnghầmlạckhổnglồcủakhuấy)cuốicùngđãthuyếtphụcđượcông:vùngđấtđennày,conquỷcáigợitình,hoangdã,kíchđộngkinhkhủngdướinhữngtiếngsộtsoạtcủahàngcọvànhữngcây leocủanó,chỉcóthểdânghiếnchonhữnggìcònquỷquáihơnnó,nhữngconthúhoangdại,nhữngtệnạn,nhữngbăngđảngtộiphạmvànhữngtênbạochúa!Nếuôngmuốnsởhữunó,ôngphảitìmracáigìđókhácsựhốitiếc,nhữnglờinguyệncầuvànhữngcâuthầnchú.

Ônghốihả thành lậpmộtđộiquânnhỏbégồmnhững tênlính bản xứ người Sénégal vàmột đoànmười lăm người đànông.Rồiôngtuyểnmộtthôngngônviênvàmộtđầubếp.ÔngđãcẩnthậnchọnmộtngườiPeul(Mâly)vàmộttênSérère,tứclàmộtngườianhemhọcủatộcngườiPeul (Mâ-Yacine):đó làđiềutối thiểunhất trongcácvùng lâncận,nơimàtấtcả (đànbà,bò,vàngròng,đấtđai, sựphiền toáihaymẫncảm)có thểđược coi là lý do chonhững trậnđánhnhaudài và đẫmmáugiữacácbộtộc.

Tênđầubếpvàkẻthôngngôn,đólàhaingườitrọngyếucủađoànquân!CuộcsốngcủangườiDaTrắngphụthuộcvàonghệthuậtcủahọ.Ôngsốnghaychếttrongchảonấucủakẻđầutiênhay trongmiệngcủakẻ thứhai.Mộtnhúmmuốinhỏ,đương

nhiênlànhúmmuốicủathầyphùthủy,vàthế làtrái timcủabạn ngừng đập sau hai ngày bị cảm cúm!Một từ dịch tồi thìthầmbên tai những ông hoàngDaĐen, thì bạn là người tốt,theonhữngtậptụccủaxứấy,haybịthảvàolồngrắn,hoặcbịthắtcổ!Haikẻđó,cầnphảichọn lựakỹcàng,phảikhenngợichúng mỗi sáng và khi tối đến, phải thưởng cho chúng màchẳngvìcáigìcả,nhấtlàtênthôngngôn,thuốcđộccủanhữngcâunói, trongvùngnày, thườngxuyên cònđánggờmhơn cảnhữngchấtđộccótrongcácmónăn.

Ngàymùng7thángMườihai,người,ngựa,duthuyền,lươngthựcdựtrữ,đềusẵnsàng:ônglêntàuđiBoulam.

CóphảiôngđãthựcsựbăngquabiểnĐịaTrungHảichưa,cóthực ông đến từ châu Âu không? Ông có cảm giác là không,rằngôngđãđithẳngtừkhurừngsúvẹtbênbờbiểnvùngnhiệtđớicủathờihoaniênôngđếnkhurừng,thựcsựvàtuyệtvời,mànóđangtrảidàitrướcmắtông.Phichâu,ôngmuốntrướctiênphảiungdungtừtốnđidọcchiềudàicủanó,theocáchmàngười ta thường mơn trớn, sờ nắn mông của người đàn bàtrướckhi đưahẳnvào trong.Nằmdài trên chiếc ghế gấp, tạichỗ nhiều nắng nhất của boong tàu, ông ghi lại địa điểm củanhữngrios[4],cácloàichimvàloàicâycỏđadạngđếnkhótin.Sựhưảocủamâymùmiềnduyênhảitrôitrượtquanhưmộtcảnhtrangtrítuyệtdiệugiữamàuxanhlơcủađạidươngvàmớlộnxộnkhôngtưởngcủarừnghoang.Ôngđãhiểutấtcả:sựimlặngđậmđặccủacâycốivàtiếngkêuchiêmchiếpnhộnnhạobấttậncủaloàichim.

Sựbíẩncủaxứsởnàyđãđậpthẳngvàotâmhồnông.

Ôngkhámphá rahìnhdángkỳ lạ của cây thốtnốtvànghĩđếnviệcdùngnólàmbiểutượngcủahoàngtriềutươnglaicủaông.Vàogiờnóngnhấttrongngày,ôngchodựngmộttấmchắn

đóngchặtvàovỏtàuđểtránhcámậpvàbắtđầumộtbuổitắmbiểntronglúcmơtớicácbứctườngthànhcủaxứsởTimbo.

Thờitiếtônhòatrongsuốtchuyếnđi,cònconngườithìcóphầnkémnhãnhặnhơnnhiều.Đoànthámhiểmkhônghềdễdàng,đólàmộtsựxungđộtdữdộtthườngxuyêngiữacácthủythủxứGasconvà các tộcngười Phi châu.Nhưngkhi cậpbếnBoulamvàongày 15 cùng tháng, thìôngđã thànhcông thuầnhóa được lũ vật: mỉm cười và vỗ vai đối với đám đầu tiên;nhữngcúroingựavàđôikhilànhữnghạtsanhôvàsô-cô-lađốivớinhómthứhai.

Boulam, cửa ngõ của thành Fouta-Djalon! Giờ ông chỉ cònviệcphảilàmsaođểníchrađượcchiếcchìakhóacủatừngnơimàthôi!

ÔngđượcngàithamtánAnhquốc,mộtquýôngtrẻ,mặcdùnhữngcửchỉkiểucáchcủamình,đangchuẩnbịđếnnhậphộivới Stanley trước những sụp đổ của Yolala.Họ đàm luận đôichút trên con tàu Jean-Baptiste, quanh một chai rượu vangBordeauxcóhạng:

– Đóquả làmột ý tưởng Pháp khimuốnđi đến tận Fouta-Djalon đấy! Từ bốn thế kỷ nay, người Da Trắng cómặt trênvùngduyênhảivàhọchỉcònchưađếnmườingườisốngsóttừTimbotrởvề!Nhưngthựcsựlàcácông,nhữngngườiPháp,cácôngkhôngcầnlịchsử,cácôngchỉcầnnhữngngườihùng!

– Chúngtôichínhlànhữngngườicótàinăng,ngàilãnhsựthânmếnạ,chỉthếthôi!

– Với các ngài, chơi trò người hùng ở Fouta-Djalon sẽ cònkhókhănhơnnhiều sovới trậnWaterloođấy.Nếucóđiềugìxảyđếnvớingàithìthếgiớithậmchísẽcònchẳngbiếtđấylàđâu.

– Tôidẫusaosẽchếtvớisựthỏamãnkhithấymìnhđitrướccácngàiởmộtnơinàođó.Cácngàiđãhiệndiệnởkhắpnơi,cácngàilantruyềnnhưmộtcănbệnh.Ngàisẽlạinóivớitôirằngđiều đó thật dễ dàng đối với những cái đầu chật hẹp hoànhhành trong các bộ ngành của chúng tôi.Nhân viên tham tánduynhấtmàchúngtôiđãcótrongkhuvựcnàychothấylàrấtít ỏi.Tôi buộcphải cầuviện trợ tới các sở trực thuộcBồĐàoNhavà…Anhquốcđấy!

– Nếungàitửtếhơnmộtchút,thìtôihẳnđãcóthểgiúpngàimộttay.KhôngđiểmtựathìrấtkhótiếnsâuvàoFouta-Djalon,vàcònkhóhơnnhiềukhimuốnrakhỏiđó.

– Gìcơ,ôngquenbiếtaià?

– CóthểlắmnếungàithuậntìnhbỏđicáithóisừngsộcủađámconcháuônghoàngLouisXIV.

GãngườiAnhuốngcạnlycủamìnhvàtếnhịlaumiệngbằngmộtchiếcmùisoatrắngtinh,hơibấtthườngtrongnơirừngrúhoangdãnày:

– Thôiđược,dẫugìthìtôicũngsẽcốgiúpngài.Khôngphảivì tính cách tốt của ngài đâu, điều đó là quá đòi hỏi nơimộtngườiPháp,mà làvì chai rượuBordeauxngontuyệtnày.Khingài đã nghỉ ngơi thỏa đáng ở Boulamvà thăm thúhết vùngduyênhải,thìhãyđếnkhuCassis,tìmgặpbạntôilàLawrence.

– Sao,nhữngngườiAnhđãcómặtởtậnCassisrồicơà?

– Gầnnhưthế!

Lawrence, ônghoàng xứNalous và liênminh của tộc Peul,mang trongmìnhdòngmáuDaDenvàDaTrắng.Tênông tabắt nguồn từ một tổ tiên xa xôi châu Mỹ, một người chủchươngchếđộnôlệ,đãđếnđâyvàocuốithếkỷXVIIIvà,cũnggiốngnhưphầnlớnđồngloạimình,làngườiđãkếthôncócheo

cướiđànghoàngvớiáinữcủamộtvuatrịvìmộtvươngquốcDaĐennhỏbéđểbảovệnhữnglợiíchcủamình.Hiệntượngđólan tràn rất nhanh đến nỗimà, từ Boulam đến Sierra Leone,phầnlớncáctộctrưởngkểtừđómangnhữngcáitênmanghơihướngchâuÂu.Phía sâu trongđất liền, chếđộ thuộcđịahóatiếptụcbằngnhữngcuộcchinhphục,trênmiềnduyênhải,nóđãđượcápđặt: trêngiường!Nhữngcái tênCurtis,MâcCuley,Harrold, Da Silva, Da Costa, Wilkinson và những MâcCuleykhácnữa,hệtnhưloàicâymít,từđóvềsauluônnởrựcrỡnơirừngrậm.

– Chỉ còn thiếu mỗi những cái tên mang âm hưởng Phápthôi,ngàilãnhsựmỉamaimộtcáchnhamhiểm.Hãyrảochânlên,ngàithânmếnạ!

VầngtránOlivierdeSandervalnhíulại,ánhmắtôngtrởnênhoangvắng:

– Theomột nghĩa nào đó thì chuyện này như những chồinoncủachếđộthựcdân.TinhthầnÂuchâuthấmvàotrongcơthểchâuPhi.Nhữngướcmơthờitraitrẻcủatôiđangbắtđầuđượcthựchiện.Tôiđãđếnđúnglúcthuậntiện.DuynhữngkẻPeulcuồngtíncủaFouta-Djalonđãthoátkhỏivàolúcnày.Chỉlúcnàythôi!

– Hiệngiờ,-ngàilãnhsựtiếptụcnói,-nếunhưngàiđãmơmộngxong,thìtôisẽdẫnngàiđếnđịnhvịtrongngôinhàcủangài.NgàicóthểphỉnhnịnhcáiTôithuộcdònggiốngGauloiscủangài:đólàđẹpnhấtcủathuộcđịađấy.A,cácngài,nhữngngười Pháp ấy mà, các ngài phải cần những lâu đài nhưVersailles, thậm chí chỉ cho một chuyến trung chuyển ở xứPapousthôi!KhiôngbạnBonnardcủangàiđãchỉchotôidựánkếhoạchvềchuyệnnày,tôiđãngỡrằngôngtađangchếgiễutôiđấy.

Không, đó không phải là lâu đài Versailles, mà nằm giữanhữngrặngtrevàcác loàidâyleo,nóhơicóvẻthếthôi,ngôinhà thuộc địa tuyệt vời dềnh dang với các kiểu cầu thang vàthành vịn, khu vườnmênhmông chạy thoai thoải xuống tậnmépbiểntỏatiếngrìrào.Ôngnhữngmuốnmộtcáigìđóxứngtầmđếvươngmàôngđangchuẩnbịđểtrởthànhđây.Ôngđãcho đem tới đá cẩm thạch vùngCarrare, đá granít, gỗ sến vàngóiđentrongcácvùngnổi tiếngnhấtnướcPháp.CảmhứngnhanhcủaRose,khôngbaogiờthiếutưởngtượngvàsựđộcđáotài tình, đã ấn định rất nhanh màu sắc và dáng vóc tại đó,nghiêncứutỉmỉcảnhtrí,nhưngtrêngiấy:

– Thế cầu thanhhình xoáy trôn ốc và vòm cửa vào phòngkhách thì sao? Và chớ có quên những cây dành dành trongvườnvàphònglớnđểtổchứccácđêmkhiêuvũ.

Ông phảimất già nửa giờ để khám phá các gian buồng vànhữngcănphòng.Ngài lãnhsựsoimóinụcườinửamiệngvàánhmắtsánglóesựthỏamãncủaôngbằngmộtconmắtgiễucợt.Lên tới tầng trên,Sanderval cúi xuống thànhvịn lan canbancôngvàchỉtayvềphíacáigìđó:

– Cáigìvậy,đằngkiakìa,gầnnhữngcâycổthụấy?

– Nhữngụđấtnhỏvớicáccâythậptựđóư?LàthuộcđịacủaBeaverđấymà!VàothếkỷXVIII,ngườiđồngbàoBeavercủatôiđãđếnđâythànhlậpmộtthuộcđịagồmmườilămngười.Mườingườichết,cònnămngườikiađượcđưavềAnhquốc,trênmộtcontàubịlạcvàochốnnày,tậnhaimươinămsauđó,mìnhđầylở loétvànửađiênnửakhùng.Ngài có lýđấy, chúng tôi tiếntrướccácngàiởkhắpmọinơi,chỉcóđiềukhôngbaogiờchúngtôicoimìnhlànhữngngườihùng.

– Ngườitachẳngđòihỏicácngàinhiềuđếnmứcấyđâu!Chỉ

cầncácngàichơithẳngthắnthôi!

– Ngài có biết Quý ông Chatman nói gì không? “Nếu AnhquốccóthiệnchívớiPhápquốc, thìcó lẽnósẽchẳngkéodàihaimươi lămnăm.”Nhưngngài,ngài chẳngđếnđâyvìnướcPhápmàvìchínhngàithôi,đúngthếkhông?Ngàilàmộtgãkỳcụcđấy.ĐiềugìcóthểthuhútngàiđếnPhichâuvậy?

– Thịhiếulịchsử,chínhthếđấy,thưangàiNướcAnh.Cảmgiác củachâuÂuđãbị têdại.Thì chính tạiđây, lịch sửcó cơmaybắtđầulạitừđầu.VớiđiềukiệnngườitaphảilôiđámDaĐenrakhỏitrạngtháisúcvậtcủachúng!

– Vàchínhvìđiềuấymàngàicómặtởđâyư,đểlôingườiDaĐenrakhỏitrạngtháisúcvậtcủahọ?

– Đúngvậy,tôichorằngđãđếnlúctruyềnđạtchohọnguồnánhsángmàchúngtađãnhậnđượctừthànhAthènesvàthànhRoma!

– Tôiđangtựhỏiliệumìnhđãđúnghaysaikhiquyếtđịnhgặpngài,thưangàiOlivier!Chíítthìngàicũngđangkhôngchếgiễutôiđấychứhả?

Không,ôngkhônghề tìmcách trởnênxuất chúnghaychếgiễu. Ông đang nói một cách nghiêm túc nhất trên đời. Ôngnuốtnướcbọt,thởsâuđểấylạiphongthái,vànhìnchămchămvào ngài lãnh sự đáng thương bằng cặpmắt của vị gia sư bịquấyrầytrướckhilạilêntiếng.Tronggiànửagiờ,ôngnhắclạichoNgườiAnhnhữngđiềumàôngđã,trongmươilầnliền,cốgắng làmchonhữngông tai tomặt lớnởMarseillehiểu.NênbiếtrằngnhữnggencủaÂuchâuđãbịhaomònsauhaingànnămvớinhững thể thứcvàcác thánhđường,giờđến lượtnóphải chuyển lại cây đuốc đã được thừa hưởng của thànhAthènesvàRoma.ỞHộiĐịalý,JulesCharles-Rouxđãngheông

trìnhbàyvìtìnhnghĩabạnbèvàcốgắng,nhưngkhôngtinđiềuđólắm,đểdẫnôngquaylạivớinhữngýtưởnghợptìnhhợplýhơn.ỞPhòngThươngmại,ngườitatiếptụcđóntiếpông,bởivìchínhông.DuycónàngRosexinhđẹpdịuhiềnlàhìnhnhưủnghộông.Nànguống từng lờiông trong lúcmở tocặpmắtxanhlơvàquấn lấyôngtựanhưloàicây leoquấnquanhmộtcâysồiđểcùngrunglênvớiôngdướiảnhhưởngtuyệtdiệucủangườiPeul,ngườiMandingue,DakarvàTombouctou.Ôngnóiđúng, luật lệcủa tiến triển luônđi trướcmọi thứ, luôn thôngtuông khắp nẻo: những ý tưởng, những phong tục, khí hậu,ngaycảPhichâu.Lexmealux,nhữngcảnhutốiphảibiếnhếtnơingườiLaponscũngnhưnơingườiDaĐen!ChâuPhi,đólàmộttháchđómớicủatríócsaubánhxevàmáyhơinước!Vàconngườiông,đươngnhiên,sẽlàchủthicôngkỷnguyênmớinàycủanhânloại.

– Truyềnchoai?Truyềnchoaicơ?

Ôngtiếptụcnói,giọngtăngdần,mặcchonhữngcâuhỏigâylúngtúngcủaNgườiAnh,ngườimàlầnđầutiên,đãmấthẳnvẻđiềm đạm lạnh lùng của mình. Truyền cho ai ư? Thì đươngnhiên là chongườiDaĐen rồi!Còn có thể cho ainữađây?ÁchâuthìcũngcũkỹhaomòntrướccảchâuÂu!CònngườiẤnĐộ,tộcngườikhốnkhổđángthươngđóđãkhôngsốngsótkhỏilưỡi kiếm củanhững kẻ chinhphục thế giớimới lẫn trận sốtTâyBanNha.TrongkhiđóthìngườiDaĐen…!

– Điềuđólàkhôngtưởng!Tôitựhỏiliệutôicónêntiếptụcnghenhữngchuyệnnàyhaykhôngđây!

NgườiDaĐenlàhiệnthựccủathếgiới!Ônggiángmạnhmàkhôngthèmđểýđếnnhữnglờithanvãncủaviênlãnhsự.Mộttư tưởng nguyên sơ, một nguồn nghị lực chí ít cũng cho cảmườingànnăm!Chínhôngchứkhôngphảiaikhácphảitruyền

lạivàphảikhiếnchonhữngnghiêncứuchỉdạycủaPlatonvàcủaMichel-Ange đơmhoa kết trái hơn nữa. Ông sẵn sàng đểđón tiếphọ.NgườiDaTrắng, trongvùngnày,khôngnên chỉđànhlòngvơvétnhữngcâycọdầuvàsápong,màhọphảigiáodục,phảiđemđiềuvănminhđếnđónữa!Khaihoang,vùngđấthoangnàylàđươngnhiênrồinhưngtrênhết,trênhết,vàtrênhếtlàkhaiphátinhthầntưtưởng!

– Ngàicó lẽsẽkhiếntôibớt lo lắnghơnnếungài làmộtgãđiênthựcsựđấy.Chủnghĩalýtưởngcủangàicóchegiấucáigìkhônghả?Khắpnơingườitađồnrằngngàiđếnđâylàđểtặngchomìnhmộtvươngquốc.

– Tạisaolạigiấuđiềuđóchứ?Tôicầnmộtvùngđấtđểthửnghiệmnhữngýtưởngcủatôi!

– Nếutôihiểurõchuyện,thìngàisẽđếntrìnhdiệntrướctộcPeulvànóivớihọ rằng: “Tôi tên làAiméOlivier,hãy cho tôivươngquốccủacácngườiđểtôithửnghiệmnhữngýtưởngcủatôi!”

– Khônghoàntoànnhưthếđâu,tôithoạtđầusẽđếnđềnghịhọcấpphépthôngthươngvàxâydựngmộtconđườngxelửa,sauđó…

– Mộtđườngxelửacơà!

– NgườiLaMãđãkhaihóavănminhchonhữngbộtộcchâuÂuvớinhữnghệthốngcốngdẫnnước,thìchúngtasẽkhaihóavănminhnhữngbộtộcPhichâubằngđườngxelửa!

– Vâng,nhưngtạisaolạilàFouta-Djalon?

– Đầutiên,đólàdocáitêncủanó,sauđólàdovịtríđịalý!

ÔngpháchọatrongkhônggianmộttấmbảnđồtưởngtượngvàgiảithíchlợiíchchiếnlượccủavùngmiềnnúicaonhấtTâyPhi, tươngđươngvớikhoảng cách củabiểnvà của cácvương

triều bên trong đất liền, nơi tất cả các con sông lớn đều bắtnguồntừđó.

– Nếu như tôi tin lời nhà thám hiểm Lambert, thì đó làvươngquốchùnghậunhấtvàcótổchứcnhấtkhuvực.Ởđó,tôi sẽ lập đại bản doanh của tôi và sẽ dải các bộ tộc dọc theođườngxelửa.TrướctiênlàFouta,rồiđếnDinguiraye,Sakatou,Tombouctou…chođếntậnOubanguichari,rồiđếncảLimpopo!Ướcmơcủatôilàthànhlậpmộtquốcgiamớimẻ,quốcgiađầutiên của người Da Trắng và người Da Đen, đế chế Soudan,khônggiớihạn…

Đếnđoạnnàycủacuộc tròchuyện,vị lãnhsựbắtđầunghĩmộtcáchnghiêmtúclàphảiravề.Thếrồi,bằngtàingoạigiaotếnhị,ôngtachuyểndầnđềtàisanglĩnhvựcthơcavàcanhạckịch, điềunàyđã chophéphọkéodài buổi tối bằngmộtbữatiệcthịnhsoạnđượckèmtheomộtchaivangBordeaukhác.

Sau buổi đó, ông đến thăm ngài toàn quyền Bồ Đào Nha,ngườinàyđã tặngôngmộtbuổidạyếnvànhững lời chỉdẫn.ÔnglangthangtrongquầnđảoBissagos,nhưnghếtsứctránhhònđảocótênOrango,nơimà,theonhưngườitanói,doconquáivậtOumpânéngựtrị,hắnđãtrởnênnổitiếngvìđãlộtdavàchovàonồinhữngthủythủÁođãbịđắmtàutrênlãnhthổcủa hắn. Ngược lại, ông rất hứng thú lục lọi trên hòn đảoBoubahvàlàmquenvớiPhichâutruyềnthống,nơimà,đốilậpvớithànhphố,ngườiDaTrắngvẫnchỉlàmộtconmahuyềnbí.Tập làm quen với nó qua những cảnh sẽ lặp đi diễn lại hàngtrăm lần trong suốt cuộc đời rừng rậm dài dặc của ông: đámđànbàvàtrẻnhỏlỉnhđingaykhinhìnthấyông,nhữngcuộcnóichuyệndôngdàivôbổkèmtheoquàbiếu,nhữngvụkiệncáotheokiểuphùthủy,nhữngvụtraođổiquàbiếutheotậptụcdàibấttậnvớicácônghoàngDaĐen.Ôngmãnnguyệnghilại

rằngngaycảvớinhữngcưdâncủarừngrậmnàycũngkhônghềtỏthùđịch-ngạcnhiên,hoanhỉ,coithường,hoảngsợ,chứkhông bao giờ thù địch hết!Ông chiêmngưỡng sự điệu đànghơibạodạncủađámphụnữ,trangđiểmbằngnhữngvỏsòvàvậnváybằngrơmtếtlại,ôngvuiđùavớiđámcontrẻđeomộttúm tóc trên giữađỉnhđầu cạo trọc vàmộtdải sam.Ôngđổichochúngnhữngmẩuđườngđểlấynhữngconcôntrùnghiếm.“Đólàmộtbướckhởiđầutốtlành-ôngtựnhủ.-Thiênnhiêncũng kỳ diệu hệt như ta nghĩ còn conngười thì thôngminh,ngănnắp,tàitrívàthườngxuyênlịchlãm.”

ÔnghoàngBoubahvàhàngtrămthêthiếpcủaôngtađãtặngông một tuần hoan hỉ vui thú. Đáng ngạc nhiên thật! Ônghoàng này ngự trongmột cung điện hai tầng vớimột sân láttoànvỏsò.

NgoàinhữngmónquàmànhânviênxứGoréecủaôngđãcốvấn,ôngthêmvàomộtchiếclyphalê,nóđãrấtvừalòngngàilãnhchúanơiđâyđếnnỗimàngườinày,ngoạitrừbò,haiconlợnvàbốncongà trống theo tập tục,còn tặng thêmchoông,nhưmộtmónquà,đứacontraimườihaituổicủaôngta.Ôngđãcámơnônghoàngnàynhiềungàyliền,đólàcáchtôntrọngtậptụcthôngthường,rồicốgắngtìmgiảipháprũbỏmónquàcồngkềnhấy.NgườithôngngônMâlycốgắnghếtsứccóthểđểgiảmtranhchấp:

– DaTrắngđềnghịngàigiữ lạiđứatrẻcủaôngấychođếnlúcôngấytừđấtliềnquayvề.

– Thếôngtađiđâu,DaTrắngấy?

– ĐiFouta-Djalon!

Rầm!Cơngiậndữkhiếnvịquânvươngbậtkhỏighế.Ôngtađedọatịchbiênhếttàisảncủahọ,bẻgãytứchihọ,rồinémhọ

vàolồngrắn.Mâlyngãngửararằngmìnhđãvướngphảimộtsai lầmnhưngrồiđãbỏ rấtnhiều thờigianđể tìm lýdobiệnbạch cho việc ấy. Chàng thông ngôn bất hạnh cứ uổng cônggiỏng tai nghengóng, anh chỉ hiểuhàng loạt tiếng gầmvangnhưtiếngsúnglàmrungchuyểncảcungđiện:

– Fouta-Djalon hả, ầy ầy!!! Không đời nào, không không,Fouta-Djalon,khôngđâu!Fouta-Djalon, tồi lắm,xấu lắm!BọnPeulhả,lũlaicăng!

Lưulượngchảyđếnhệtnhưmộtdòngnhamthạch,việcdịchchắcchắnlàcamgo:

– …NgườiPeul,nhữngđứaconcủasựphảnbộimàlưỡigiáođãbị congxuống!Trongđêm, chúngngủkhimàbàn tay tráicủachúngvẫnthức.Nếuchúngcósắcđẹp,thìtínhcáchtốtlạibị cấm tiệt nơi chúng… Lũ người Peul lai căng!… Lũ Peul laicăng,laicăng!NgươicóbiếtngườiPeulkhông,chínhngươiấy?Ầy,ngươikhôngbiếthọư?…Thếthì,hãyxemcâuđốnàynhé,hãykhâunóvàotrongbộdacủaconmèo,némnóchocontrănrồivứtcontrănđóchocásấu.Bâygiờthìhãyvùiconcásấuđótrongđámtrotrongmộtđêmđầysươngmù,khiấythìngươiđãcóngườiPeulrồiđó!…

Vịquânvươngkhôngsaongậmmiệnglạiđượcnữa.RútcụcthìMâly cũngđãvỡ ra: đó làdonhững cuộcđộtnhậpkhôngngừngcủangườiPeulmàtổtiênôngtađãdờiđất liềnđểđếntrúngụtrongcáchònđảonày.“VàconquỷđóđãnhétvàođầuýtưởngrằngchúngtalàgiánđiệpđượckẻthùởFoutađưavào!Chúng ta đang ở trong tình thế rất khó xử đấy Da Trắng ạ,nhữngtìnhhuốngrấtkhóxử,wallâhi!“.

Cuộcđàmđạodôngdàikéodàinhiềungàynhiềuđêmliền.Họ đã phải tặng phân nửa số rượumạnh củamình để thoátkhỏicáichếtvàmộttấmgươngphóngđạiđểtránhkhỏibịgiữ

lạiđảo.Nhưng,ngaycảkhiđãlấylạiđượccảmxúctrunghòanhất thìvịquânvươngcũngchẳngchịu lùibướcvềmónquàhoànggiacủaông:DaTrắngbuộcphảimangtheođứatrẻ,nếukhôngthìsẽlàmộtsựxúcphạm.Cuốicùngôngtađãphảinhânnhượngsauhaiđêmthươngthảovàtràtửukhiđổilạimộtbộpyjama và lời hứa rằng Da Trắng sẽ không đi Fouta-Djalon,rằnggãnàysẽchỉđànhlòngnấnnángaoducáckhuvựccạnhbiển,trướckhiquaytrởlạiđónnhậnmónquàcủaông.

VàđâylànhữnggìOlivierdeSandervalghilạitrongcuốnsổcủamình,sauchuyếnquayvềtuyệtvọngởBoulam:

“Chẳng nên làm mất lòng những nhân viên xứ Gorée tốtbụng của tôi, tôi đã làm rất đúng khi phiêu lưu vào vùngBissagosđấy!Thếnênbâygiờtôiđangbịrìnhrậprồiđây!Sauchuyệnđó thì ta chẳng còn sợgìnữahết,ngay cảđámngườiPeulởFouta-Djalon!”

Tuầnsauđó,ôngđãtiếnhànhmộtbuổilễkỳcụcngaychínhgiữakhuvườnnhàông.ÔngnémvàođámlửanhữngláthưcủaôngđượcđemđếntừnướcPhápvà,haitaygiơcaolêntrời,ônglạimở lờinóivớiPhichâu:“Dànhchongươiđó,đámtronàyđến từnướcPháp!Liệu ta có thểkhôngphảiđể lại chongươinắmtrotàncủachínhtakhông!”

Rồiđếnngày13thángGiêng,ôngđingượclênvùngCassisbangàyliềnbằngthuyềnđộcmộc.ÔnggặpLawrenceđangcómặtcùngvới cácBộ trưởng, kiểm soát côngviệc củavương triều.Cungđiệncủaôngtathựcsựcóvẻ làmộtcungđiện:mộttòanhàbằnggỗ, chắcchắn làđã rệurạonhưngnếu tabỏqua sựbừabộnvàẩmmốcthìnólạikhiếntanhớđếnnhữngdinhthựcổcủaBahiavàcủaLouisianenhờnhữngthànhvịnvàlancan.ỞMarseille,điềuđócólẽchỉcóthểlàmộttúplềutranhváchnáttầmthường,ôngthầmnghĩ,nhưngtrongvùngnày,nơimà

ngoàinhữngtúplềunhỏvànhữngngôinhàlá,thìchỉcònsựđộcđáocủathựcvậtthếchỗchonềnkiếntrúc,sựcổxưanàybắtbuộcphảiđượctôntrọng.

Lawrencegiới thiệuôngvớingười củamìnhvànói chuyệntrực tiếp với ông mà không cần qua phiên dịch. Ngoài tiếngNalous,tiếngSousousvàtiếngPeulthìôngtacònnóitiếngAnhmộtcáchhếtsứcthànhthạovàxoayxởrấttốtbằngtiếngPhápvàBồĐàoNha.ÔngtađãnhậnđượcthôngđiệpcủavịlãnhsựAnhvàcónhữngthôngtincựctốt:khôngnhữngAlmâmi[5]chophépôngđi trên lãnhthổcủaôngta,màhìnhnhư,theonhưbướcđầu,khôngthùnghịchvớidựánđườngxelửacủaông.

Kỳdiệuquá!Trongvàigiâyđồnghồ,ôngđãtrởthànhkháchquý của Fouta-Djalon.Cái vùng đất Fouta quá đỗi khépmìnhấy, vùng đất Fouta đáng gờm biết bao nhiêu! Khách quý củachínhAlmâmi, chừngnàomà ông không ăn trộm, không giếtgườivàbángbổđạoHồi,theonhưthểthứcđãđượcthừanhận!Aguibou, hoàng tử của Labé, sẽ đến gặp ông ở Boubah, mộtthành phố biên giới, để trao cho ông cuốn hộ chiếu. Điều kỳdiệu,ôvâng,đúnglàđiềukỳdiệuthật!

Ôngđã chờđợimột lời chối từ,hay chí ít cũng làmộtquátrìnhdài lê thêđầynhững thủ tục.Ôngđãnghĩ rằngđiều ấyhẳnsẽkéodàinhiềutuầnhaycònnhiềuthángliềnvàrồicuốicùngngười tasẽnóikhôngvớiông.Ôngthậmchíđãdựkiếnmộtkếhoạch:đi lénvào lãnh thổbằngcáchbăngquanhữngngọnnúiphíaNam,mặcchonhữngrủi rocó thểbịxử trảm.CámơnLawrence,cámơnNalous!VàthậmchícòncámơncảnhữngngườiAnh,lầntítẹocuốicùngvàcũnglàlầnđầutiên!

– ChínhAlmâmimớilàngườianhsẽphảicámơnchứ!Aiméđộcđáoạ,chẳngphảiaicũngđượclàkháchquýcủangườiPeulđâu!

– A!Thậtvậysao!…Tôiháohứcmuốnđingay!

– Trướchếttôiphảitìmchoanhmộtthôngngônhẵng!

– Tôiđãcómộtngườirồi!

– Với người Peul, thì anh không bao giờ có thể coi là đủthôngngôncảđâu!

Ôngkhôngmuốntrảlời.Nóikhông,điềuđóhẳnđồngnghĩavới sự xúc phạm (thêmmột lần nữa, nhấnmạnh trong vùngnàynơinhữngônghoàngthườnghànhđộngtheobảnnăngmàchẳngnghĩsuygìvàsựtrừngphạtthườngxuyênlàtrọngyếu!)NóicóthìsẽlạilâmvàorủirokhibướcvàovùngFouta-Djalonthậtkhóvàovàđầyhuyềnbí,đãkháđủ,cóthểnóithế,lũtrộmcắpvànhữngkẻthámbáo.

Ông chia tay với người hùng Lawrence sau khi đã chất lênôngtahàngđốngquàcápvàcũngđãđạtđượcnơiôngtanhiềuthỏathuậnđểlạitiếptụcrongruổiđâyđódọcmiềnduyênhảivàlụclọicácvùngthượngnguồnvàcáccửasônglớncủavôvànnhữngriođổxôvàođó;vẽđầysổnhữnghìnhảnhvànhữngghichúvềbảnchấtcủađất, sựđadạngcủacác loàicôn trùngvàloàikhỉ.Ôngbắtđầuhọc tiếngNalousvà tiếngPeul rồidànhthờigiansoạnthảotừvựngcủachúng.Ôngbùngnhùngtrongmiền rừng súvẹtnhưngbị bấtngờ trướchìnhdạng củađámthựcvật,thửhươngvịxalạcủahàngtrămloàitráicây,vàkývớicácbộtộcquyềnmởcácthươngđiếmvàchođoànngườivàxecủaôngđiqua.

Ôngvẽbảnđồkhuvực,lầnđầutiênđưaramộtchỉdẫntintưởngvềnhữngđườngvòng củavùngvenbiểnvàdòng chảycủacácconsông.SauKouchala,Cabacera,Koubak,Commédievà vùng Compony, ông đi đến tận những khu quanh co uốnkhúccủarioNunezvàviếngthămcộttrụkhủngkhiếpVikaria,

được sử dụng cho những vụ xử tử. Người ta trói những tộiphạmvàođósaukhiđãcắtrờitứchi,rồinướcthủytriềudângcaosẽkhiếnchúngbịngạtthởnếunhư,trướcđó,nhữngkẻănthịtngườicònchưađếnnghiếnngấuchúng.

Vàđươngnhiên,ôngđãđếnBokévàngaylậptứcđếntrìnhdiệnởchiếntuyếnPháp.

– VàcứnhưvậymàngàiđếnFouta-Djalonà!ĐạiúyDehous,ngườichỉhuynơiđónóivớiôngbằngmộtgiọngkhiểntrách.Ngài cần phải biết rằng chúng tôi sẽ không thể làm gì để trợgiúpngàinếunhưcóchuyệngìxảyđếnvớingàiởnơiđó.

Người takhông thểđếnFouta-Djalongiốngnhưkhiđi dạochơi ở vùng Auvergne. Sắp tới là trònmột năm khimàmộttrongnhữngđồngbàocủachúngtađãđiđếnđórồimấthút,vàkểtừđóchúngtôiđãchẳngcóbấtkỳmộttintứcgìhết.

– Ôngmuốnnóirằnganhtađãbịhọănthịtrồiư?

– Liệucònchuyệngìkhácxảyđếnvớianhtasao?

– Thếanhtatênlàgì,ngườiđồngbàoấyấymà?

– Montet hay Moutet gì đó, tôi không nhớ nữa! Một kẻkhùngđiênđãnhétvàođầuýtưởngđếnđóđểdạyngườiPeulcách trồngvà sảnxuất rượunho.Dạy cách trồngvà sảnxuấtrượunhocholũDaĐen!Tôicứngỡmìnhđãrơivàomộttìnhtrạngtồitệnhấtrồicơđấy.Vàgiờđâylạiđếnngàixuấthiện!

Viênđạiúydẫusaocũngsửasoạnchoôngmộtphòngnghỉvàtặngmộtbữatiệctốithịnhsoạn.Nhưngtronglúcăn,họbịbáo động bởi những tiếng kêu dữ dội từ ngoài vẳng vào. Họchạyravàđãchứngkiếncảnhnhữngngườilínhgácđanggiángmộttrậnđònnhừtửlênmộtngườiđànôngbịxích.

– Điềunàyxảyđếnvớichúngtôicứhaituầnmộtlần,-vịđạiúygiảithích.-Nhữngkẻhoangdãnày,chúngbôiđầychấtbẩn

củachúngđểchobịyểmbùarồiđếnăncắptrongcáccửahàngchúng tôi trong lúc lấy cớ rằngđó làdưới ảnhhưởng của cácthầnlinh…Albertnày,hãygiữconkhỉnàytronghầmgiamchotôinhé.Ngàymai,tôisẽtrìnhdiệnnóchotrưởngthôn.

– Thếtrưởngthônsẽlàmgì?-OlivierdeSandervalhỏi.

– CólẽôngtasẽkếttộihắnđếncâytrụVikaria.Luậtphápcủanhữngconngườihoangdãnàycònácđộchơncảluậtphápcủahảitặcvàcácquantòadịgiáo.

– Tôiđãchứngkiếncảnhhãihùngnàykhiđiđếnđây.Tôicóthểlàmgìđểcứusốngconngườibấthạnhđángthươngnày?

– Chẳnggìhết!Chúng tôikhôngcó thóiquendâydưađếnnhữngphongtụccủahọ.

– Ngàymaitôisẽđếngặptrưởngthôn.Cóthểvớimộtchútchấtthơm…

– Hãy nghe này, thưa ngài Olivier, cuộc sống của dân DaTrắngchúngtađãtươngđốiphứctạprồiđấy!Tôixinbáotrướcđểngàibiết,nếungàimàgâychochúngtôinhữngrắcrối,thìtôisẽbắnngàingaylậptứcđấy!

Ngày hôm sau, ông chẳng cần phải đi đến cầu khẩn viêntrưởng thôn.Khingười tamởcửa tầnghầm,nơikẻphạmtộinằmphủphục,thìchỉcònthấyđốngxươngcủaanhta:lũkiếnbag-bagđãnghiếnngấuanhtahoàntoàn.

PhảiđiđếntậnPhichâuđểchứngkiếnmộtcảnhtượnghãihùng như vậy sao! Ông sững sờ suốt cả ngày liền, không saonuốtthứgìkhácngoàichínhnướcbọtcủaông.Rồiôngnhớlạimộtbàiđãđọctừthờicòntrẻ:chínhtronghảicảngnhỏbénày-thờiấyđượcgọilàKakandy-,rấtkhuấtgióvàtránhkhỏitầmmắthảitặcmàRenéCailléđãbắtđầuchuyếnvihànhcủaôngvề hướng Tombouctou. Ông viết một bản ký sự ngắn tưởng

niệmôngấyvàchođộiquânbiệtpháicủachiếntuyếnkéomộthồikènvàkéocờTồquốc.

René Caillé hiện diện, và giữ một vị trí đáng kể, trong sốnhữnghuyềnthoạiđãkhiếntuổihoaniêncủaôngkinhngạc.Giờđây,khimàtuổitácđãthựcthisựsànglọccủanó,thìônglại tựhỏi liệuôngấy lại chẳngvượtcảUlyssehayAttila.Têncủa ông ấy vẫn còn rung lên trong tai ông với cùngmột sứcmạnhmangtínhkinhthánhnhưtêncủamộtsốtrưởnglãovàcủaTombouctou,chắcchắn,vớicùngthứhuyềndiệunhưJavahaySamakand.Nếuôngbìbõmtrongvùngsúvẹt,đầytrởngạivàgầnnhưlàđãmắcbệnhsốtréttrướcnhữngcánhcửachủngtộckhôngthểvàođượccủangườiPeulnàythìtrênhếtđólàvìđiềunày:rằngmaiđâytêncủahọđượcdínhtrêncâygiaphảtuyệtvời,rằngtừthờiRobinsonCrusoé,chuyệnthầntiênThờiHiện đại đã bắt đầu trải rộng.Người này là cha, người kia làcon! Điều đó dành cho những nhu cầu của sự không tưởng,đươngnhiênrồi,cònthựctếthìluônáchiểmhơn,đãtạolậprachúngcũngkhácnhaunhưđấtsétvàđálụcbảo.

René Caillé sinh ra trongmột gia đình nghèo hèn, tạimộtngôi làngnhỏ trong tỉnhDeux-Sèvres.Vì đã ăn trộmmột cáidâyđeo củaphukhuânvác, cha củaông,một côngnhân làmviệctrongmộtcửahàngbánhmì,đãphảichếttrongnhàtùkhổsai Rochefort năm 1780, tức năm mươi bốn năm trước JeanValjean.Còn cậunhỏAiméOlivier là ông đã ra đời tại thànhphốLyon,cónghĩalàconnhàgiàu,cónghĩalànhữngmónănngontinhchất,cónghĩalàngườisángtạo,cónghĩalàlạnhlùngvàkỳquặcmộtcáchkínđáo.

ỞgiađìnhOlivier,người tachàođờimàkhôngcần lo lắngcho ngàymai, ta lớn lên trong những dinh thự tĩnh lặng vàrộngmênhmông,đượcbaoquanhbằngnhữngbứctườnglớn,

mấthútdướimộtdảithựcvậtxumxuêtốttươi.Sựpháttriểncôngnghiệpcủathànhphốphảihàmơnrấtnhiềusựthầntàicủagiađình[6].BênhọOliviercũngnhưhọPerret,cậubéAimécónguồngốctừmộtdònghọkỹsưlâuđời.Chacủaôngđượccoi như một nhà bác học. Ông chú Théodore là một trongnhữngnhàsánglậpTrườngNghệthuậttrungtâmvàThủcôngParis,màchínhôngcũnglàmộtsinhviênxuấtsắctạiđó.Hợpchất a-xít sun-fua-ric công nghiệp, thế giới này phải chịu ơnngườiôngngoại củaông.Cònông,ôngphải chịuơn tất cảvìngànhhóahọc,vàtrênhếtlàsựrađờicủaông!Mộtngàynọ,Claude-Marius Perret, cha đẻ của ngànhhóahọc côngnghiệpthànhphốLyon,tuyểnmộmộtkỹsưtrẻvàngườinàyđãlàmrấttốtcôngviệcđếnnỗimàôngđãgảcongáimìnhchoanhta.Cặp uyênươngnày có sáungười con,Olivier de Sanderval làconthứhaitronggiađình.

“Đứatrẻnàykhiếnemlolắng,-ngườimẹcóbảnchấtâuloluônmiệngnóivớingườibốlúcnàocũngtựtinvàđầylạcquancủa ông, - có thểnóinhưnókhôngởđây, có thểnóinónhưđangnhìncáigìđókhácchứkhôngphảinhữnggìđangdiễnraxungquanhnó.”Không,đólàđứatrẻgiốnghệtnhưnhữngđứatrẻkhác,chỉhơibângkhuângtíchútthôi.Giốngnhưtấtcảmọingười,nóvâng lờichavàrấtyêumẹ -bằngmột thứtìnhyêumãnhliệt,tuynhiênlạirấtkínđáo,đườngđườngchínhchínhnhưngrấtdữdội-cảgiatộc,quyếnluyếnvớibànhất.Nhưngnólạikhôngphảilàmộttrongnhữngđứatrẻủymịvàhaylàmđiệu bộmà ta phải buộc dây giày và phải đút cho ăn nhữngmiếngthịtránhaymónkhoainghiền.Từkhicònrấtnhỏ,ôngđã chứng tỏ sự thông minh, có nghị lực và xoay xở rất tốt.Chàng traimơmộngdịuhiềnđó rất thích thể thaovànhữngtròchơinguyhiểm.

Mớilênbốntuổi,ôngđãxenvàonhữngcuộcnóichuyệncủangườilớnvànhữngcâuhỏicủaôngcóvẻnhưrấtsángtạođếnnỗimàkhôngainghĩđếnviệctráchmắngcả.Lênbảytuổi,ôngđãvượthẳnngườianhcảvàđãápđặtquyềnhành lạnh lùngcủamìnhlêncácem.Đólàmộtkiểunghiêmkhắckỳcục,rắnbênngoàinhưnglạirấtmềmyếubêntrong,tómlại,giốngnhưmộtconnhímbiểnvậy.Cậubédẻodaicóvócdángđiềnkinh,cónội tạngmongmanhvà trái timnhânhậu, thì trong thâmtâm lại ngập tràn sự dịu dàng và nhạy cảm.Một thứ tẻo teokhiến cậumủi lòng: giọngnói củamẹ cậu, sắcbừng sáng củamột đóa hoa, nụ cười của một thiếu nữ, một đoạn thơ củaVillonhaymộtvầnđiệucủaSullyPrudhomme.Vànếunhưcặpmắtcậucóvẻnhư lúcnàocũngkhôkhốc, thì trái timcậu lạinhỏnhữnggiọtlệ.Đólàmộtngườimơmộng,mộtkẻmơmộngtronghànhđộng,mộtkẻkhôngbaogiờmãnnguyện.Thựctếkhôngbaogiờ làđủđốivớicậu.Cậu luônmuốnphảihùngvĩhơn,phảimạnhmẽhơnvàđẹphơn.

Cậu có nghệ thuật cáu gắt, nhưng cũng có có nghệ thuậtquyếnrũnữa.Trongmọitìnhhuống,từcậutỏarađiềugìđóoaivệ,điềugìđócủabềtrên,điềugìđócủangườiLaMã.

Vócdángnamnhi,mũithẳng,cặpmắtxámchìmngậptrongmộtthứánhsángtrắngrấtđượcphụnữưachuộng.Ánhmắtxuyên thấu của cậu,vầng trán caohơihóiphíabên trái vàbịchặnngangmộtlọntócdàiphíabênphải-,chòmrâuđenluônđược cắt tỉakỹ lưỡnggây ấn tượng cho cảkẻ thù.Khi ôngđitrongphố,mọiánhmắtđềuđổdồnvềphíaông:vâng,đúngvậyđấy,ôngđúnglàcóbảnmặtcủathờiđạimình.NgườitamườngtượngrahìnhảnhJulesVerne,haythậmchílàVictorHugo.

“Tôirađờitrongmộtgiađìnhmàsựtầmthườngkhôngcóchỗcủanó.”Đó là tấtcảnhữnggìôngsẽnóivềgia tộcmình

nhưngcóthểđóđãlàhơiquá,tronggiađìnhquýtộctưsảnxứLyonnày,chắcchắnthuộcgốcLa-tinhvàrấtsùngđạo,nhưngkínđáovànhúnnhườngtheocáchcủanhữngđạigiađìnhquýtộcphươngBắcvà theothuyếtLuther.TronggiađìnhOliviercũngnhưPerret,ngườitakhôngđượcsinhravớimộtthóikiêungạođiênkhùngkêugàosựchàođờicủamình,nhưnglạivớimộtkiểulosợáchiểmlàphảilàmgìđóítnhấtlàcũngtốtnhưbố.Chỉcóđiều,ởnhữngđệtửcuồngnhiệtcủasựcốgắngvàkỷcương này, những niềm vui thú của sự khùng điên thì luônluônvevãnmộtcáchhoạtbátvớicáchvậndụngkhoahọcvàniềm say mê ngành công nghiệp. Xem này, ví như,ClaudeMariusPerretchẳnghạn!ÔnggiàđángkínhđiraquảngtrườngBellecourt,vàomùađông,bằngxetrượtdođànchókéovà,vàomùahè,bằngxe,dohaichúngựabịkíchđộngtháiquákéođi.Ngàitỉnhtrưởngđãbuộcphảiramộtsắclệnhđểchấmdứt sự tàn sát. Nhưng, khi vợ ông qua đời, con cáo già đángkínhấylạitìmracáchđểđấuchọivớinhữngthôngtụcvàluậtpháp:ôngđãbímậtchoướpxácvợvàgiữbàbênmìnhchođếntậnkhiđếnlượtôngcũngvềchầuChúa.Vànóigìđâyvềngườichúnày khi đã trải qua cả năm chục năm ròng để khámphánhữnghầmmộthànhRomađểrồicuốicùng,rúttừđóramộtcông trìnhđồ sộ in cácbảnvẽkhắc trênđávôi rồi sauđó lạitặnghếtchotòathánhVatican!…

Trước tiên làcôngviệc, tuynhiênsauđó làđùa tếu,vàchỉkhi nào ta thực sự xứng đáng với sự ngơi nghỉ củamìnhmàthôi!Nhữngquytắc,trongnhữngcáiđầunóngbỏngcủatổtiênông, thì cũngbất biếnnhưnhững công thức trongphòng thínghiệmcủahọ:“Ngườitakhôngrađờiđểvuithúvớiđờimàlàđể thực thi những điều phải làm.”Một hôm, khi ông chừngchín tuổigìđó,ôngđãbỏ trốnkhỏiký túcxáOullins tămtối

của mình, để thoát khỏi uy quyền và món đậu nghiền chếtngười.Ôngsauđóléntrốnxuốngmộttrongnhữngconthuyềnchởaxítvàchấtkhoángcủagiađìnhchạydọc sôngRhôneđểđếncùngchamẹông,khiđóđangsốngởthànhphốAvignon.Nhưngvừađếnngưỡngcửanhà,ôngđãvangayphảicha:“Conkhôngcóquyềncómặtởđâyvàogiờnày,conbiếtrõrồiđấy,Aiméạ!”Ngườichanóicâuđómàkhônghềbiểulộmộtđộngtác hay to tiếng gì, và cậu bé, ngay lập tức lại ra lấy tàumàkhôngdám leo lêncầu thang,đểômhônmẹmình,ngườimàcậuđãkhônggặptừgầnmộtnămnay…

Nhưtìnhcờ,vịvuaPhichâutươnglaicủachúngtarấthợpvớicâungạnngữcủangườiBantous:“Ngườitalàđứaconcủathờiđạimìnhcònhơnlàconcủachínhchamìnhđẻra.”Đólàcậu bé của thế kỷ XIX, điều đó đã nói lên tất cả!…Ordem etprogresso!…Sựgiáodục,tínhcáchbấtthường,tấtcảđềuchuẩnbịchoôngđểlàmrungđộngnhữngniềmđammêcủathờiđạiông:nhữngýtưởng,khoahọc,nhữngchuyếndulịchdàidặc,ông đã được nhào nặn vớimột ý thức của người tiên phong,trongmộtthếkỷtiênphong!Cuộcđờiông,ôngđãdựđịnhnótừrấtsớmnhưmộtcầuthangthẳngđứngbắcvềphíanhữngkỳtích.Cácngườihùngđềucóhuyềnthoạicủahọ,cuộctìmkiếmbềnbỉcủaôngnhắmđếnsựvĩđạivàtoànvẹncólẽsẽlàsáchcủa ông. Và cuốn sách đó sẽ có tựa đề là Vô Cùng, tổng thểnhững suynghĩ củaông,điểmhợpnhất của tất cảnhữngđốichiếu: ý tưởng và cuộc sống, thực tế và hư vô, con người vàChúatrời.CuốnSựSiêuhìnhcủaThờihiệnđạiđượcôngbắttayvào viết khimười hai tuổi và hiện đã là bản sửa lần thứ haimươi.

RenéCailléđãđể lạinhữngcuốnsổduhành, cònông,ônghẳnsẽđểlạimộtcuốnnhậtkýđiđườngcũngthúvịnhưmộttư

duy,một tácphẩmtrữ tìnhhấpdẫnhaymộtcuốnbáchkhoatoànthư.

Cũngcóđiềunàyphânbiệtôngvớihìnhmẫunổitiếngcủaông:ngườinàyđãlaođộngcựcnhọcchođếnGuadeloupđểcóthểtrangtrảichuyếndu lịchcủamìnhđếnToubouctouvàđãchẳngcóaiđóntiếpngoàinhữngđànmuỗivàsốphậnđenđủi.Trongkhiđóthìông,từRufisqueđếnBoulam,quaZiguinchor,phần lớnnhững thương điếm là của ông, được thừa kế, có ítthôi,từngườibuôntàubiểnPastré,nhạcphụcủaông.Nhưngđương nhiên không cómột ai trong số những nhân viên củaôngđitháptùngôngđếnFouta-Djalon.ÔngsẽkhởihànhmộtmìnhvớiđámDaĐen,khônghầugái,khôngkẻphụcvụphòng,liệuđóchẳngphảilàmộtkỳtích.

Ôngđikhắpcácbảnlàng,bỏrơinhữngbọnbịpbợmphỉnhnịnhtrongcáckhuchợ,nhưngônggặpnhiềukhókhăntrongviệc tuyển mộ phu khuân vác. Dân chúng vùng duyên hảikhôngthíchphiêulưuđếnFouta-Djaloncholắm.“Timboư,sẽchẳng sống sót mà trở về đâu, - họ đáp lời ông với sự kinhhoàng, - và nếu nhưngười ta sống sót trở về thì cũng khôngđượctựdomàtrởvề.”

Ông đã phải mất ba ngày nói chuyện dông dài và chi rấtnhiềuquàcápđểtìmthấyđủmộtnhómngườisẵnsàngđitháptùngông.

Mườithunglũng,badảiđồngbằng,nămsườnnúivàsáuconsôngphảibăngqua!…Mộtbuổisángđẹptrời,vớisựsôisụccủađấngMoise laoàoàotrênMiềnĐấthứa,Mâlychỉ tayvềphíakhurừngcaoxaxamấthúttrongđámsươngmù:

– Ông thấykhông, đằngkia kìa?…Ngay saunhững tổmốiấy?…ChínhđólàFoutaDjalonđấy!Ờthìđólàxứsởcủanướcvàquảcây,củasữanguyênchấtvàcácnhàbáchọc!Đấtnước

củasựxảhơidưỡngsức!Đừngđểý làmgì, toubab[7] ạ, chínhcácgriot[8]nóinhưvậyđấy!

Khoảng cáchquá lớn, tầmnhìnquámờảomặcdùđôi óngnhòmcủaông.Ôngthoángnhậnranhữngphảnchiếucủamộtthànhnúiđávàđànhchấpnhậnmườngtượngmộtcáchsaymênhững gì còn lại: Những bôwé, những touldé[9], những cô gáichăngiasúctrangđiểmrạngrỡgiữanhữngđànbòvớibộlôngmaochimsẻvàbiếtbaohìnhảnhkhácmànhữngcâuchuyệncủaMollien,củaCaillé,củaHecquarthaycủaLambertđãnhắcđếncảmộtngànlẻmộtlần.

Ông tiếp tục lên đường, miệng huýt sáo gió. Nhưng, ởBoubah,nhữngsựkiệnđãnhanhchóngbópchếtsựsảngkhoáicủaông.NgayđêmôngđếnnơithìAlphaGaoussou,mộtlãnhchúađịaphươngtrởvềtừcuộcnổidậy,đãtấncôngkhuấyvàbắtđichừngsáuchụcphukhuânváccủaông.

Aguibou,ngườilẽraphảitraochoônghộchiếu,docôngviệcđãphảidừnglạiởnơicáchchỗđómấyngàyđường.Phunhâncủaanhta,côngnươngTaïbou,thaychồngđóntiếpông.Đâylànhững gìmà ôngmiêu tả nàng trong cuốnHồi ký củamình:“Nàng đeo những hạt hổ phách to như quả trứng, lủng lẳngtrênmáitóctếtthànhnhữnglớpmànhmànhnhỏ.Ngựcnàngphủ đầy những đồng xu năm francmà những tiếng kêu lengkengđánhthứctrongnàngmộtniềmkiêuhãnhtrẻthơ.

Haicánhtaynàngđeođầyvòngbạc,tonhưngóntaycái,vàởcổchânđeonhữngchuỗivòngbằngsợibạctếtrấtdày.”

Ôngcúichàonàngvàngaylậptứctraoquàtặng,mộtmiếngvảilenmê-ri-nốttrắngphakimtuyếnbạc.Nàngrấthàilòngvàmờiôngtròchuyện:

– Vậychính làônghả,ngườiDaTrắngmàchồng tađãnói

vớita!ÔngmuốnđibộđếntậnTimbo,phảivậykhông?

– Đúngthế,thưacôngnương!

– Điềuđóchồngtađãnóivớitavàanhấycònnóinhiềuđiềukhácnữamàtathấycóvẻkỳquặcquáđỗiđếnnỗigầnnhưđãquênhẳn.Hìnhnhưlàởnướcôngcómộtcỗmáykỳlạvàrằngôngtínhchođemnóđếnđây,ởFoutanày.

– Mộtchuyếntàuhỏa, thưacôngnương,mộtthứcóthểđitừđâyđếnLabéchỉbằngđúngkhoảngthờigiannấumộtbữacơm.

– Điềuđóhả,điềuđócóthểlàmđượcởđó,chứkhôngphảiởFoutanàyđâu.

– Điềuđócóthểlàmđượcởkhắpnơi,thưacôngnương.

– Nhưng ta, ngay cả khi nhìn thấy nó rồi thì ta cũng sẽkhôngtinđâu.

Nàngấyrất thoảimáivàvui tính.Nàng thấy thích thúkhibiết rằng ở nơi ấy, ở Pháp,mưa thì nhưmuối, xốp và trắngtinh,rằngngườitacầunguyệntrướcmộtcâythậptựvàănthịtlợn,rằngtấtcảđànôngthìkhônghềcắtdaquyđầu,vàchỉcóquyềnlấymộtngườivợduynhất.Nàngnhìnngắmôngrấtlâu,chếgiễu lànda trắngnhợtcủaôngvàmái tócdài thẳngtrơn,máitóccủađứatrẻsơsinh.Thếrồikhuônmặtnàngbỗngdưngbấtđộng,điềuđókhiếnôngnhớrằngnàng thậmchívẫncònchưabiếttênônglàgì:

– Ôngcólẽsẽcoitalàđứađần:chúngtađãnóichuyệnmộtthôidàivàtathậmchícònchưahỏitêncủaông.TađồrằngởxứsởngườiDaTrắng,người ta cũngđặt choôngmộtcái tênchứ.

– Ô có chứ, thưa côngnương!Ngay cả những con phố củachúngtôicũngcótênnữakia!Còntôi,ngườitagọitôilàAimé!

– Yémé hả? Đó không phải làmột cái tên xấu đâu! Chỉ cóđiều,ôngđángngạcnhiênthậtđấy,Yéméạ,khimuốnđemcỗmáy ấy đến đất nước chúng ta. Ông nghĩ rằng người Peul sẽmuốnnóư?

– Tôi tínhsẽ thuyếtphụcAlmâmi.Bà sẽgiúp tôi chứ,đúngkhông,côngnương?Bàlàphunhâncủaquânvươngtươnglaixứ Labé và chồng bà lại đượcAlmâmi đánh giá rất cao, khắpmiềnduyênhảiaiaicũngnóivậy.

– Đúngthế,hiệnthờilàvậy,nhưngsẽrasaokhisẽđếnlượtcácAlphayastrịvìđây.

Câu chuyện về Soryas và Alphayas này, Lawrence đã mấtsuốtcảđêmđểgiảithíchchoôngnghenhưngvôvọng.Giờthìrốtcuộcnàngđãkhiếnônghiểuđượcnhờmộtbàihọcngắnvềlịchsử,đượcdầndầnphátratừgiọngnóidịudàngbấtbiếncủanàng. Ông hối hả ghi lại ngay rằng những người Soryas vàAlphayaslậpthànhhaichicủagiađìnhAlmâmi.Họlầnlượttrịvì,mỗingườithựcthiquyềnhànhhainămmột.Dùgìthìtrêngiấytờlàthế!Ailàngườiquyếtđịnhthườngxuyênđây?Đólànhữngđộcdược,nhữngnhátdaogămvànhữngtrậnnộichiến!

Điềuquantrọngmàôngbuộcphải thấuhiểu,nếunhưôngmuốntrịvìvùngđấtnàyvàomộtngàynàođó,Fouta-Djalonlàmộthoàngtriềuthuộcvềchínhtrịthầnquyềnvàphongkiến,và rằng nó bao gồm chín tỉnh:một ông hoàng đứng đầumỗitỉnhvàAlmâmi trịvìởTimbo,đứngđầutấtcảcácônghoàngđó.Almâmi, hay đúng ra là haiAlmâmi: người trị vì vàngườiđang rậm rịch bồn chồn trong thủ đô “ngủ vùi” của ông ta!Trong lúcchờđợi,đươngnhiênrồi,đến lượtmìnhchiếm lấyngaivàng!

Có một trò chơi cân bằng tinh tế phân bố quyền lực nơi

nhữngngườiPeulhungdữ,nhạycảmvàdèchừngnày.TimbotrịvìnhưngFougoumba,thủđôtôngiáo,đăngquangAlmâmi,lạibỏphiếuluậtphápvàtuyênbốchiếntranh…

– Cácngườicómộthệthốngphứctạpquá.

– Ởđây,mọithứđềuphứctạpcả,Yéméạ,chínhvìthếmàchúngtamớilàngườiPeulđấy!

Nànggiảithíchchoôngrằngcóvôsốcáchđểtiếpcậnchủngtộc Peul đa nghi này, nổi tiếng vềmánh khóe, hay nghi ngờ,cuồngnhiệtvàgiảohoạt,luônluôndèchừngvàkhôngbaogiờlàbạnhữucả.Ôngngồinghenàngnóigầnbagiờđồnghồ,ngâyngấttrướcnhữnglờicốvấncủanàngcũngnhưbởivànhmôiuốnvàmùihươngcủaloàihoadạitừnàngtỏara.Ôngcúichàogiãbiệtbằngmộtchấtgiọngthưgiãn,gầnnhưlàthânmật:

– Tôiphóthácmìnhchocôngnương,Taïbouạ.Đườngđiđãbịchặnlạivàtôiđãmấtsáuchụctrongđámngườicủatôirồi.Tôibịchẹnlạiởđây,ngaytrướccửangõcủaFouta.Mỗingàyquađithìlạilấymấtcủatôinghịlựccũngnhưnhânsự.Nhưngtôibiếtmìnhcóthểtrôngcậyvàocôngnương,đúngkhông?

– Đườngđãquangtừsángnayrồi,Yéméạ,chồngtađãgửithư cho ta ngay trước khi ông đến đây. Anh ấy đợi ông ởGuidali,nơitacũngsẽcómặttrongvàingàytới.Mộttênbiệtpháisắptớiđểđưaôngđếngặpanhấy.Tađãralệnhđểngườitatìmlạingườicủaông,hoặcsẽcungcấpchoôngnhữngkẻđãbịbắt.Nếuônggặprắcrối,thìđừngngại,hãygọiTaïboungay!Cònbâygiờ,hãybình tâmmà rađi,Yémé, tabanphước choông,tacầunguyệnchoông!

Ôngàovàonhữngcuốnsổ,ngaysaukhitrởlạilềutrạimình:

“Chỉ toànmậtong,hoa,nướcnguồnvàmột công chúamàngườitađồnlàđộcácnhưngnàngthựcralàrấtthanhnhãvà

dễchịukhinhìnngắm,nếuFoutalàvậythì…chúngtahãyđếnđóthôi!”

NhữngdãyhoànhsơnđầutiêncủaFouta-DjalonhiệnrõmồnmộttừBoubahvàngròngởcổngườiđẹp,nhữngthácnướcvàthunglũngđầyhoaởnơiđó!Nhữngngườiđànbàcũngthuộccùngsựmỹmiềutuyệtvờihệtnhưthiênnhiên.Ôngsướngnhưtiên.“Trongxứsởmàcâynguyệtquếcaođếnmười lămmét,thìlàmsaolạikhôngmơngắtchomìnhmộtnhánhđượcchứ?Trongsốnhữngđiềuphùhoavôthườngcủacuộcđời,thìđiềugì tặng cho tamộtvẻ giốngvới thực tếhơn là sự chinhphụcmộthoàngtriều,thànhlậpmộtNhànướcđây?”,hếtsứckíchđộng,ôngghilạiđiềuấyngaysaumộtchuyếnđidạo.

Tay biệt phái củaAguibou cuối cùng cũng xuất hiện.Đoànngườicủaôngkhởihànhvàongàymùng3thángBa,lúcsáugiờchiềuđể tránhnắng,gaygắtđếnchếtngườivàogiờcaođiểmngaycảtrênnhữngđộcaoấy.ÔngđãdựtrùchỉcoiđoạnđườngBoulam -Boubahnhư làmột chặng thămdò,dịpđểđánhgiátrọnglượngthíchhợpnhấtchođámkhuânvác,điềuchỉnhhàihòavậntốcđi,ấnđịnhđộdàicủacácchặngvànghiêncứutháiđộcủadânchúng:phânbiệtkẻcắpvớingười thamăn,ngườinhútnhátvớikẻươngngạnh,nhữngkẻlợidụngvàthámbáo.

Nhữngviệcnghiêmtúcbắtđầutừgiờ.Ôngđivềhướngmiềnnúicao,vềhướngnhữngngườiPeulhungdữvàbấtngờ,quáchậmtrễđểbàytỏtìnhcảmnhưnglạiquánhanhđểrútdaora.Nhữngconđườngcheoleotrênnhữngcondốcdựngđứngxuấthiện trong vùng lân cận của Sambafil. Người của ông xuốngngựađểthúclừa.Cònôngthìkhôngcầnxuốngkhỏingựacủaông.Cưỡingựachưabaogiờ làđiểmmạnhcủaconngười lựclưỡngrắnchắcvốnchỉquenthuộcvớicácđỉnhnúicủaMont-Blancvàcủacáckhunúi lửaxứ Islandenàycả.Ôngchỉdùng

ngựa củamìnhđể băng quanhững ổ gà sũngnước vànhữngnhánh sông cụtmà thôi. Phần thời gian còn lại, ông thườngcầm dây ngựa trong tay dắt đi, hay đưa nó cho người chănngựa. Người ta bắt đầu đếm các thác nước đầu tiên, nhữngghềnhđáđầutiên,nhữngcúbonggânđầutiên,nhữngcúrắnmổđầutiên.Hoabạtngànkhắpnơicũngnhiềunhưcácmạchnướcnguồn.Chimmuônglóra,khiếntangấtngâybởimàusắccủachúng,bởisốlượngcủachúng,rồiđếnlũkhỉ,đôngvôsốvàchíchóeầmĩ.

Mộtsốkẻkhuânváclợidụngcácchỗrẽđểbỏtrốncùngvớisốhàngchúngđeo,mộtsốkháclạiquẳngđiởngaygốckhuấtđầutiênđểthưởngthứcniềmvuicủasựtựdo.

Đúngnhưdựkiến,AguibouđónôngởGuidali,cáchBoubahbangàyđường.Lễđón tiếpdiễnra trongmộtmảnhsânrộngtrảiđầyđádămvàcây sả,baoquanh lànhững túp lều lớncómáibằngdướinhữngkhoảnhhiên,nhữngcondênon,gàmáivàlũtrẻđầubùtócrốinôgiỡnthỏathuê.

– ChàomừngđếnxứsởcủaAlmâmi!Ngươikhỏechứ?Khônggặprắcrốigìtừlúckhởihànhđếnđâychứ?

NhiềutuầnliềnsốnggiữangườiPeulvàngườiNalousđãđủdạychoôngnhữngtậptụcởđây,chíítthìôngcũngnghĩthế.

– TôitừBoubahđến,ởđóchẳngcórắcrốigì,chỉtoànthuậnlợithôi.Hànhtrìnhcủatôirấttốt,khônggặprủirogì.

– Chúcmừngýchícủangươi,DaTrắngạ,chúcmừngýchícủa ngươi đấy! Ta đã nghe nói về tên ngươi. Người Fouta-Djalon nói rằng cái tên ngươi rất tốt. Timbo sẵn sàng đónngươi,triềuđìnhsẵnsàngnghiêncứunhữngmongmuốncủangươi.Cóvẻnhưngươimuốnmột conđườngđể cho tàuhơinướcchạyđếntậnTimbo.

– Đúngthế!TôitínhsẽbànbạcchuyệnnàyvớiAlmâmi,ngaykhi…

Chẳng cần đếnMâly để hiểu rằng ông vừamới phạm phảimộtsailầmcólẽcònkhủngkhiếphơncảđậnrủirokỳcụccủaôngtrênđảoBoubah.Ôngchỉcầnđọctrongvẻthùnghịchbấtngờ hiện trên những khuônmặt và trong động tác nóng nảycủanhữngbàntayđưanhanhvềphíanhữngcâygậyvànhữngcondaogăm;Aguibouphácmộtcửchỉđểgiảmnhẹđộmãnhliệtcủađámđông,mặcdùchínhánhmắtôngtacũngchẳngcógì trấnan cả.Ông tanháymắt chonhà thông thái củamình,ngườinàyngaylậptứcbiểuthịcơngiậndữlênđầutêntoubabđanghếtsứcsửngsốt:

– Mi,bàn luậnvớiAlmâmi ư, hỡi người Peul, các người đãngherõcâuấychưahả?

Mâ-Yacinecúisáttaiôngđểgiảithíchvềtộikhiquânkhôngthể dung tha của ông.Almâmi làmột biểu tượng linh thiêng,ngườithứbatrênđờisaucóChúatrờivàTiêntri.Ngườikhôngyêucầu,màchỉralệnh,Ngườikhôngđóntiếpmàchỉtriệutập,Ngườicũngđôikhiđàmđạo,nhưngchỉvớicácônghoàngvàcácđấngquânvươngmàthôi.

“Ngươicóphảilàhoàngtửhoặcvuagìđókhônghả?Trảlờiđi nào, tên nghịch khách,một kẻ không danh dự và vô giáodục!”,nhàthôngtháigầmlêntronglúccácgiọngnóivanglênđòingườitaphảiđánhđònông,rằngngườitabắtgiữhếtngườicủa ông và tịch thu tài sản, rằng người ta nên trục xuất ôngkhỏiđóvàtốngvềmiềnduyênhải,rằngngườitanênnémôngcholũcásấu.

Vàolúcđó,Mâly,ngaytừlúcxảyracuộcvachạmđãkhôngngừngnháymiliênhồi,docứvắtócsuynghĩ,đãphátramột

cúhắnggiọng.TrongthếgiớicủangườiPeulnày,nơimàmọingườiđềucúiđầuphủphụcvàthìthầm,bónggióvàgợiý,thìđiềuđócónghĩalàanhtacóđiềucầnnóinếunhưTriềuđìnhchophép.

– HãythatộichokẻDaTrắngngớngẩnnàyđi,thưahoàngtửAguibou!HắnlẽraphảibắtđầubằngviệcchuyểntớiFoutalờichàotrântrọngcủachúhắn…

Rồi người thông ngôn tài tình này đề nghịmột cách nhúnnhườnglàđừngnêntrôngmặtmàbắthìnhdongđểphánxét:người toubab bất hạnh này, đã trở nên xấu xí do chứng đaubụng,phủđầybụibặmdođườngsá,bịgaicàoxé,khônglàaikhácmà chính là đứa cháu ruột gọi vua Pháp bằng bác - hãynghe cho rõ đây, ái nam của em trai củaAlmâmi nơi đó đấy,cùngmẹ,cùngchađấy!NgaivàngnướcPhápsẽ thuộcvềbốnngười: vua, con trai vua, em trai của vua và sau cùng làhắn,OlivierdeSanderval,chodùlớpbụiđườngbámtrêntóchắnvàlớp bùn dày cả hai pouce[10]mà ta nhìn thấy rõ ràng dưới đếgiàyhắnkia…ThìFouta-Djalonsẽrấtvinhhạnhđượcđóntiếphắnnhưhắnxứngđángđiềuấy,wallâhi!…Thếđấy,ngườicủatriềuthần,đólàtấtcảnhữnggìanhmuốnnói,chínhanh,Mâlynày,đólànhữnggìanhđãnóihết!

Đươngnhiên,vịtoubabtứcthìmuốncảichínhsựdốitrábấtnhã này.Nhưng những cái nháymắt và những cú huých taycủahaigianhâncủaôngđãngănkhôngchoôngmởmiệng.

Mộtloạttiếngrìrầmdàilantỏađitrongđámđông,rồinhàthôngtháiquayvềphíađámngườingoạibang:

– KẻDaTrắngcóthưtừgìcủaôngchúrấttônkínhcủahắnkhông?

– Cácngười vậy là chẳnghềbiết gì vềphong tục củanước

Phápư,lũngườiPeulrừngrúnguxuẩnvàkhépmìnhkia?

Mâ-Yacine vừa nói: Sérère, anh có quyền thóa mạ nhữngngườiPeulnhândanhphongtụccổtruyềncóquanhệthâncậnvớitròbônglơn.Tênđaophủrútkiếmra,Mâlychỉcònđủthờigianxenvào:

– Ngườisẽlàmgìhả,đồbấthạnh?…Aguibou,hoàngtửxứPeul,Người sẽkhôngđể chomộtSérèrebị xọc chếtdướimáinhàcủaNgườichứhả?Ô,cóchứhả?

Mộttiếnglầubầukhiểntráchbắnthẳngvềphíatênđaophủ:

– Saocácngườilạinhìntanhưvậy?TađâucóbiếtđólàmộtSérère,wallâhi,tađãkhôngbiết!

HoàngtửnóivớiMâ-Yacine,lúcnàyđanghìhụclấylạihơivàchỉnhlạichiếcáothụng,rõrànglàrấtsungsướngvìđãcứuđượccáiđầucủamình:

– Ngườiđãthắngrồiđấy,Sérèreạ,chúngtasairồi.Chúngtôiđángbịphạt.Ngườiđồngýmộtconcừuchứ?

– Thậtxấuhổchochủngtộccácngười!Mộtconcừu,quáítỏichomộtSérère.Sẽlàmọtconbòtóthoặcchẳngcógìcả!

Phong tục là vậy:một Sérère có quyền đảmột người Peul,chodùngườiđólàhoàngtửhayvuađinữa.Nếungườinàycưxửtồi,thìôngtasẽphảichịumộtkhoảnphạt.

– Hãy cho ông tamột sợi dây chão để tự ông ta vào trongchuồnggiasúc,ôngtathíchbuộcconnàotùythích!

– Vậylàvụvachạmđãgiảiquyếtxong,-nhàthôngtháisủalên.-Giờthìsao,nhữngphongtụccủanướcPhápấy?

Bằngmộtvẻnghiêmtúcnhất,vịSérèrekhiấybắtđầugiảithíchrằngvuaPhápchỉviếtchobọntôi tớthôi,rằngôngnóichuyệnvớinhữngngườiđồngchứcđồngquyềnvớimìnhquamiệng của những đứa cháu ruột.Mà nói về các cháu thì vua

Pháp chỉ cómộtmà thôi, chính gã toubab khốn khổ này, đỏchínngườivìnắngmặttrời,muỗiđốttoànthân.Conngườibấthạnhnàyđangởquáxanhữngvườnhoaquảvàcungđiệncủahắn!

– Rồi,-Aguiboucắtngang,dứtkhoát,-cháucủavuaPhápsẽđượccưxửtheocấpbậcdanhphậncủaôngta.Hãymổmộtconbò để thết đãi ông ta, hãy tặng cho ông tamái nhà tươm tấtnhấttrongngôilàngnày!

Hoàng tửđáng thươngcủanướcPhápbuộcphảimởrươnghòm: tám yard[11] vải cốt tông nhiều màu sặc sỡ, hai mươicoudé[12]guinée[13],támcondaođồtể,nămhònhổpháchThụyĐiển,haimảnhvảilenmê-ri-nốttrắngnạmkimtuyếnbạc,haikhẩusúngChassepotvàbangànfrancđểtạơnngườiđồngcấpPeulcủamìnhvìlòngđộlượng.

Đólàmộtsailầm!

Lũ lừa đảo và bọnbợđỡđã đếnquấy quả ông cảmười lầntrongđêm.KẻnàynóimìnhlàanhemhọcủaAguibou,muốnhổpháchđểđảmbảo lòng thịnh tìnhcủahoàng tử,kẻkia tựchomìnhlàđạosĩcủaAlmâmi,đòingọctraiđểđảmbảoantoànchoôngởTimbo.Ngườikhácnữa, lạinóimình lànhânviênhảiquancủacácônghoàngởTimbi,đòimộtkhẩusúngđểtạođiều kiện dễ dàng cho ông trên lộ trình. Từ đó, ông nhanhchóngrútramộtbàihọc:nơingườiPeulluônganhghét,hámcủa và bịp bợm này, nhữngmón quà, tốt hơn cả là nên đưatrongđêm,vớimộtnhânchứngduynhấtlàánhmắtcácvầngtinhtúvàcủaƠnTrênlònglành.

Cuốicùng,khiôngđãrũbỏđượclũquấyrầy,thìôngquyếtđịnhphângiảivớihaingườidướiquyềnkềcậnmình.

– Takhôngphải làhoàng tửnướcPháp,hiểu chưa?Ta trả

tiềnchocácngườiđểphụcvụthôngngônchotavàđểtìmđồănnướcuốngchota,chứkhôngphảilàđểkểnhữngđiềunhảmnhí.

– DaTrắngạ,ôngđangởđây,nơinhữngngườiPeulđấy! -Mâ-Yacineđáplại.Ởđâythìphảilàhoàngtửnếunhưtamuốnmọichuyệndiễnrađượcdễdàng!

– Dùgìthìđềutệhạiđãxảyrarồi,bâygiờchúngtabịgắnliềnvàomộtsợithònglọngrồi!-Mâlytiếplời.-ÔnglàhoàngtửnướcPháp,chodùôngcómuốnhaykhông!Nếuôngnóiđiềungược lại, thì chúng ta sẽ bị cho là coi thường Fouta và đầuchúngtasẽbịrờikhỏicổ.

– Vànếunhưchúngkhôngrơi,thìchúngtôihả,chúngtôisẽbỏ mặc ông ở đây để quay về Dakak ngay, hiểu chưa, hả đồtoubabcứngcổ?-Mâ-Yacinenổicáu.

Cảđêmôngchỉngồigiếtgián,quámệtmỏiđểvùiđầuvàonhữngcuốnsổvàquábịtổnthươngdobảnchấtđểcóthểchìmvào giấc ngủ.Ông đành lòng ghi lại những câu này trênmộtmẩu các tông: “Ta đã không hề nghi ngờ sẽ gặp phải nhữngphong tụckỳcục trongcácvùngnày,nhưng từđóđể rơivàotròđùaliênquanhuyếtthốngthì…!MộtPhichâukỳcục!ThậtranhmãnhlàMâlyvàMâ-Yacine!ThậtbịpbợmlàcáchoàngtửPeul!…Thôiđược,hãylàhoàngtửnướcPhápđi,nhưngchỉlàđểgiữđượccáiđầumìnhthôi.CóthểnóinếuởPháp,ngườitađúngralàđãchémphứtnóđirồi!”

Aguibou lại tiếp ông một lần nữa, và lần này là trực diệnnhau,cónghĩalàchỉcóngườiđầubếpvàkẻthôngngôn.AnhtaluôngiữđượcdángbộkiểucáchcủaNégustựtinvàosựrađờivàngaivàngcủamình.Nhưngdẫusaohìnhnhưcũnglolắng,hayđúnghơnlàthậntrọng.

– Có thể ông đúng là cháu ruột của vua Pháp, có thể ôngcũngkhôngphảithế:ngườikhôngcómặtởđâylàkẻduynhấtbiếtđượcmẹôngtathuộcdạngngườinhưthếnào.Ôngcóthểnóidốitôi,điềuđóchẳngcógìnghiêmtrọng,nhưngởTimbo,sẽ là nghiêm trọng gấp ba lần. Tôi đảm bảo với ông đấy, vịtoubabđáng thương của tôi ạ,những cáiđầu rơi rấtnhanhởTimbođấy!

– Cónghĩalà…Hãynghenày,tôisẽtrìnhbàytất…

– Tôi thề danh dự với ông đấy, thưa hoàng tử Aguibou, -Mâlycắtngang,-ngườiđànôngnàycũnghếtsứcquýtộctrongtriềuđìnhPháphệtnhưôngtrongtriềuđìnhLabévậy!

– Đồngý,đồngýrồi!-Aguibousốtsắng.-Bànvềchuyệnnàythếlàđủrồi!

– Vềchuyệnlộtrìnhthìthếnào?-Mâlytiếptục.

– Cáctrưởngthônđãbuộcphảicótráchnhiệmđảmbảosựanninhchocácông,cungcấpphukhuânvácvàcáckhunhànghỉquágiangchocácông.Phầncòn lại thìmỗingười trongbọn họ sẽ thực thi điều thích hợp. Chúc mừng Người ngoạibangđếnlãnhthổcủachúngta!

—Vâng,cámơnhoàngtử,cámơn!

– ĐólàtráchnhiệmngườiPeulcủata,đừngcámơntalàmgì,toubabạ!ÔngtínhsẽởlạiTimbotrongbaolâu?

– Mộttuần,cóthểlàhai,sauđótôisẽđiDinguiraye!

Ôngkhôngnhậnthấykhuônmặtcủahoàngtửđãlạitốisầmxuống.

– ĐiDinguirayeà?

– Và tiếp đến sẽ là Siguiri, Sakatou, Kayes. Tôi có ýmuốnluồnláchkhắpvùngSoudansaukhiviếngthămvùngđấtFouta

tuyệtdiệucủaông.

– Đúngthếđấy,DaTrắngạ,ngườitachoôngmộtngóncái,thìônglạimuốngiằnglấytrọncảcánhtaykìa!Dinguirayeư!Rồi sau còn gì nữa đây, ngai vàng của Fouta, La Mecque vàMédinanữasao?Tốthơnhết làôngnêndừnglạiởTimbo,tađảmbảorằngôngsẽantoànhơnnhiềuđấy!

Nóirồianhtabỗngbấtngờchấmdứtcuộctròchuyện.

Ngàyhômsau,ôngđóncuộc thămviếng củaTaïbou.Nàngbướcvàovớivẻchậmrãiđượcnghiêncứumộtcáchtỉmỉchỉrõsựquý tộcvà thứhạngởngườiPeul.Nàngcònrựcrỡhơncảlầntrướcđó:nhiềudảisamvàđồtrangsứchơn,hàonhoángvàthanhnhãquýpháihơn!Haibờvaibàđượcphủnhẹmộttấmkhănsanbằngđăngten,đểlộcặpvúđầytrònvàrắnchắcmànúm vú được những quầng hạt nhỏ tí tí màu mật ong baoquanhvàtrênđóphủđặcnhữngchuỗivòngnhẫntrơnvàngọctrai.Khuônmặtnàngvớinhữngđườngnét đềuđặn tỏa sángvớinhữnghìnhphảnchiếumàuđồngtrongánhsángmặttrờiđầungày.Nhìnnghiêng,nàngcódángvẻcủamộtthiếunữvớithânhìnhmảnhdẻvàcặpvútròncăngcủanàng.Nhưngtừcặpmắtxinhđẹphìnhnhánhtỏitoátramộtcáinhìnđạibàng,chỉcónơinhữngngười được ra đời để lamắngvà ra lệnh.Nàngmới chỉ haimươi bốn tuổi, hay nhiều nhất là haimươi tám,trongxứsởcôlậpnày,nơimàngoàimộtvàigiađìnhđãđượcẢ-rậphóamộtcáchtoàndiện,thìchuyệnhộtịchhoàntoànxalạ.Nhưngđó làngườiđànbàcó thể lựcnhấtFouta.Người tanóinàngrấtgiàucó,độclậpvàhiếuchiến.Nàngsởhữunhiềuvàng và đất đai khôngkémgì ônghoàng chồngnàng.Nhữngngườitìnhcủanàngphảitínhđếncảchụcvànôlệcủanànglêntớihàngngàn.Làngườicưỡingựavôđịch,chínhnàngcầmđầucảsáuvạnchiếnbinh.Nhữnghuyềnthoạiđiênkhùngnhấtlan

truyềnđivềthânthếnàng.Người tanóirằngnàngcắtcụt tứchiđámnôlệvàchochặtđầunhữngngườitraitrẻkhônghợpý.Kẻnàobấthạnhvaphảiđườngngắmcủanàngthìsẽ,ngàymộtngàyhai,gặpcảnhrủiro,mộtkiểutiếnthoái lưỡngnan:lưỡidaocủaAguibouhayđộcdượccủachínhnàng.

Nàngngồinghiêngtrongmộtgócnhà.ỞtộcPeul,ngườitaluôn ngồi nghiêng, ăn nghiêng, nói nghiêng, liên minhnghiêng,đánhnhau theo thếnghiêngvàgiảnghòa cũng theothếnghiêng.Bộclộsựthẳngthắnlàmộtcáchthiếutếnhị,nhìnthẳngvàomặtnhaulàmộtdấuhiệukhôngthểthathứcủathóiquêkệch.Vớicưdânvùngduyênhải,sựthẳngthắnđượccoilàđứctínhtốtnhấtcủaconngười,thìởFouta,sựhaimặtlạiđượccoilàdấuhiệucủatầnglớpquýtộcvàcủasựtinhtế.

GiờđãlàhơnmộttuầnôngsốnggiữanhữngngườiPeul.Ôngđãbiếtrằngsựgiáodụcmộtcánhânsẽđượcnhậnbiếttheoquátrìnhvàcáchthứcchàođóncủangườiấy, theokhảnăngbiếtchegiấutìnhcảm;biếtgiữkínđáovàgiữkẽtrongnhữngtìnhhuốngkịchtínhnhất.

Nàngngồi nghiêng và cùngnói với chất giọng dịu dàng vàbấtbiếnấy,vàthithoảng,liếcnhìnrấtnhanhngườiđốithoạimình. Ông không hiểu hết điều nàng nói, nhưng trong ngữcảnhnhưvậy thì chẳng cầnđến thôngngôn,vàinụ cười, vàiđộng tácvà chừnghai trăm từ tiếngPeulmàôngđãkịpnhồinhétvàođầuthìcũngđãrấtđủrồi.

– Yémécóthựcsựthíchởchỗchúngtôikhông?Ôngtacóbịđauốmkhông?Liệucóaithóamạgìôngấykhông?Ngườitacótừchốicấpnướcchoôngấykhông?…

Ôngtrảlờirằngkhông,mọichuyệndiễnrarấtsuônsẻ,ôngchưa bao giờ cảm thấy thoảimái như kể từ lúc đặt chân đếnFouta.CámơnLabé,cámơnTimbo,cámơnTaïbouvàAlmâmi!

Sựphảiphépbuộcngườitaphảitrảlờinhưvậyngaycảkhiđãbịđánhđòn,bịcắtcụttaychânvàbịlộthếtđồđạc.

Khinói xong,nàng liền chemặtbằngmộtvạtkhăn sanvàcườikhúckhích:

– SaoYémélạinhìntôinhưvậyhả?

– Nàngđãbiếtlàvìsaorồi,-DaTrắngđápvàtiếnlạigần.

– Đươngnhiênlàtabiết-nàngthởdài.-Khichỉcómỗimộtngườiđànôngvàmộtngườiđànbàtrongmộtngôinhà…

– Chúngtamớigặpnhaucómộtlầnduynhấtnhưnglạicứnhư thể ta đã biết nàng từ lâu lắm rồi trong khi sự thực lạikhôngphảithế.

Ôngcốýtìmnắmtaynàng,nàngđẩyra:

– Ông đã biết rõ ta là ai rồi. Cả xứ Fouta nói về ta như ởnhữngnơikhácngườitanóivềmưavậy.Nhữngkháchngoạibangbiếtrõnhữngbímậtcủa tangaykhivừabướcquakhỏiđườngbiêngiới.NgườitahẳnđãnóivớiôngrằngtakhôngyêuchồngtavàrằngtađúngralàrấtđặcbiệtsovớimộtngườiđànbàtộcPeul.

Da Trắng không sao rời được ánhmắtmình khỏi ngấn cổnàng,đôimôivàcặpvú.Ôngcảmthấyánhmắtmìnhbốclửa,dây thần kinh căng lên,mạchmáu ông phồng lên và sôi sục,trái tim ông sắp nhảy khỏi lồng ngực. Thông thường, chínhtrongnhữngthứthuộcvềtinhthầnkhiếnônghoảngloạn;ôngvẫnluônbiếtgiữbìnhtĩnhtrướcnhữnggìliênquanđếnthânxác.Vậymàgiờđây,trướcánhmắtcủangườiđànbàtrẻnày,nhữngđiều căn bảnngănnắpCông giáo của ông bắt đầu tanchảycònnhũnmềmhơncảsápnến,lýtrícủaôngsuysụp,cácgiácquancủaôngtuộtmất,cácnắpvanđứchạnhcủaônglầnlượtbịđổgụchết lĩnhvựcnàyđến lĩnhvựckhác.Chắcchắn

chínhcảđiềuấynữarồi,sựhuyềndiệucủaPhichâu!

Ônglautránvànuốtnướcbọtmộtcáchkhókhăn.

– Đồng ý thôi, công nương không yêu chồngmình, nhưngtrong số đám người tình, ai là người được công nương thíchhơncả?

– NếumàtanóiđiềuđórathìchínhcảFoutanàysẽbắtđầubốclửacháyhết.

– Thật khóhìnhdungnổi lại có thể tồn tại nhữngphụnữPeulgiốngnhưcôngnươngđây!

– Ởđây,chúngtacómộtcâyđượcgọilàKourahi.Nhưngmànày,trongsốrấtnhiềuquảcủanó,thìbaogiờcũngcómộtquảkhôngcóhạt.

– TôiđãphảilòngNgườirồi,côngnươngbiếtkhông?-Ôngnóitiếpsaumộthồidàiimlặng.

– Tabiết.Bấtkỳngườiđànôngnàotagặpthìđềucũngphảilòngta,đángbuồnthế!

Nàngchỉnhlạinhữngdảisamcủamình,mơmàngtronggiâylátvàlêntiếng:

– Cảtanữa,tacũngphảilòngngươirồi.

DaTrắnggiậtthótmình,háhốcmiệng,nhưthểbịngạtthởdonhữnggìmàôngvừanghe:

– Ngươirấtđẹp!Ngoàira, tavẫncònchưabiếtnónhưthếnào,giườngngủcủađànôngDaTrắngấy.Nhưngdẫusao, tacũngsẽkhôngtraothânchongươiđâu.

– Tạisaovậyhả?

– Cuộcđờitanhưvậyđãphứctạplắmrồiđểcòncóthểthêmmộtngườitìnhdatrắngnữa.

– A,tôihiểurồi,côngnươngmuốnthửnghiệmta,vậyhãy

tựmìnhchọnthờiđiểm.Nhưngtôicũngsẽcóthểtừchốicôngnươnglắmchứ,côbéranhmãnhạ,côngnươngkhôngtinđiềuđósao?

Nàngchỉnhlạichiếckhănsanvàradấuchotêntùnhânđangđứngđợidướihiênnhàsắpđếnlúcravề,trướckhiđáplờiông:

– Ngươisẽkhôngthểđâu.Cóbađiềumàkhôngmộtngườiđànôngnào có thểkháng cựnổi: vàng, quyền lựcvàđànbà.Cònta,talàcảbathứấykia!Hihihi…!

– Khôngchotathânthểnàng,thìchíít,hãychotasựbảovệđi.Foutacủacácngườithậtkhôngđượcantoàncholắm!

– Ta đã nói với ngươi rồi, ta ban phước cho lộ trình củangươi.

– Cámơncôngnương,cámơn!-Ôngnói,thởhổnhểntronglúcômbờvainàng.

Nhưngnànglạiđẩyôngravàkhoáclênbộmặtđộctài:

– Kẻngoại bang,hãy liệuhồnđấy, ta là phunhân của vuaLabétươnglai.Hãybuôngtara,nếukhôngtakêulênbâygiờ!

Tronglúcbướcquacửa,nàngnóithêm:

– SauDabalâré,hãyrẽquathaytachàohoàngtửKadé.Rồingươixem,đólàmộthoàngtửoaiphonglẫmliệt,cảFoutanàysẽnghenóivềngườiấy.

ÔngchàoAguiboutrướckhinhổtrại.Nhữngcâunóicủaphuquânđáng kính thì lại hoàn toàn trái ngược và thậm chí cònkhiếnôngrunrẩyvìhãihùng:

– ĐếnDabalâréthìđừngcórẽngangdọclàmgì,DaTrắngạ!HãyđithẳngđếnTimbo,điềuấysẽtốthơnchongươiđấy!

Vàlạimộtlầnnữachinhchiếnvớirừngrú,nhữngghềnhsâuvànhữngconđèokhóvượtquavà lũkhuânvácbướngbỉnh.

Nhưngnỗicựcnhọcthựcsựcủaônglạikhôngnằmnhiềutrongcácbiếncốbấtthườngxuấthiệntrênlộtrìnhhaytrongchínhsự đau ốm quặt quẹomuôn thủamà thiên nhiên đã gán choông:ôngkhôngsaotìmthấycơnbuồnngủ.

NgaytừkhiởPhápthìôngđãhiểurằngvũkhíchủyếucủaôngsẽ làmưumẹovà lòngkiênnhẫn.Ởđây,phảidùngmưumẹovớitấtcả:khíhậu,thiênnhiênvànhấtlàconngười.

ÔngđãtínhtoánchilivàbiếtrằngphảimấtnămtuầnđểđếnđượcTimbo.Điềuhoàntoàncóthểthựchiệnđượcvớinhữngchặng đườnghaimươi ki-lô-métmộtngày và trọng tải nhiềunhấttừhaimươiđếnhaimươilămki-lô-gamchomộttênphukhuânvác.Ôngđãtrùtínhtấtcảnhữngtìnhhuốngkhólườngcó thể xảy ra trong thời gian này: sự ranhmãnh của cư dân,nhữngthóiđỏngđảnhcủacácônghoàng,nhữnghiểmnguyvềlươngthực,sựbỏcuộccủađámkhuânvác(màtốthơnlànênđổi sau mỗi chặng), những chứng đau bụng và những cơnkhủnghoảngcủabệnhsốtrét.

Vùngđồinúimấpmôchẳngkhiếncholộtrìnhdễdàng.Cónhữngconlũbấtngờxảyđếncuốnngườivàngựaxuốnghangsâuvựcthẳmcũngnhanhnhưvậntốcnhữnghònsỏirơi.Trờimáthơn trênnhữngđộ caonày,nhưngdẫu saovẫnphải đợichomặttrờigiữatrưahạxuốngđểleolênnhữngđỉnhnúihiểmtrởnhất.Vàchẳngcógìtồitệhơnđốivớimộtđoànngườingựakhiphảichờđợigiữarừngrú.

Chínhtrongnhữngthờiđiểmấymàmọibấthạnhxảyđến:nhữngvụtrộm,nhữngcuộcnổiloạn,nhữngtrậnẩuđả,ýchígiảmvàsựchồnchânmỏigối,nhữngvếtmổcủarắnvàbọcạp.Nhưngtấtcảnhữngchuyệnđóvẫncònchịuđựngđược.Tinhthần ông đã được chuẩn bị cho điều đó rất kỹ càng và, vớinhữnggì thuộcvề thể trạng, thìôngđúngra làđượctrangbị

rấtchuđáo.

Trong gia đình Olivier, đứa trẻ chào đời cứng cáp với vócdángcủatre,bộxươngcủangựavàsứcmạnhcủađầuxe lửa.Ngườitakhắcsâuvàotríóctínhcốgắngtừkhicònrấtnhỏ.ỞkýtúcxáOullins,nhữngthầytudòngthánhDominiqueđãdạycho ông sự chính xác cao độ của toán học, và những quy tắcvàngcủakhổhạnhvàthiếuthốn.Trongnhữnglầnleonúidàivới chaxứGarnier, ôngđãphiêu lưuvới tất cả các rủi romàmộtthằngbéởtuổiôngcóthểlàm.

Nhưôngnhớđược,thìôngđãluônvaphảinhữnghiểmnguyvà cảm thấy hơi thở của cái chết phả trên mặt ông. Ông đãkhônglớnlên,màthựcra,ôngđãphảitáisinh,saumỗilầnđểchuyểntừđộtuổinàysangđộtuổikhác.Vàđiềuđóđãbắtđầugầnnhưtừlúccònởtrongnôi.MớilêntámtuổivàđidạocùngchatrêncầuSaint-Jeanvàocáingàyđángnguyềnrủađó,hômmà đám quân Cách mạng năm 1848 đã ném cha ông thẳngxuốngdòngsôngSaône.Cặpmắtnhỏcủađứatrẻlàôngngàyấyđãnhìnthấychamìnhbiếnmấtdướinhữngconsóngcùnglúcvới những nền tảng của thế giới và ý nghĩa của cuộc sống.Chuyệnđóđãkéodàimộtkhoảngbấttậnvàrồi,nhữngngườilínhgácbỏđi, tácgiả củacuộcđờiông, sauvài sải tay,đã táixuấthiệntừbênkiacầu,khônghềthốtramộtcâuvàthậmchícũngchẳngthèmcấtlờikểlạivụrắcrốiđóvàobuổitối,khicảnhàquâyquầnquanhbànăn.

Đâylànhữnggìôngđãghinhậnđượctừbàihọckhônglờiđó:“Chết,chẳngcógì làđặcbiệtcả;sinhratừchínhđámtrocủamình,cũngvậythôi!”Chỉcóđiềukểtừngàyhômđó,ôngkhôngngừngbắtchướcconSphinx…Haimươituổi,ôngđãbịgãy xương đùi khi thửmột bộ nhảy dù theo sự sáng tạo củariêngmình…Haimươihaituổi,ôngtựthoátnạnkhỏimộtcon

tàu bị đắm… Đến tuổi hai mươi lăm, ông suýt bị bọn cướpđườngxửtửtronglúcthámhiểmnhữngconkênhđàođể,theonhư ông nói, làm thông thương giữa hai bờ đại dương củaPháp…Bamươituổi,trênchiếntuyếnSedan,nơiôngchỉhuymộtđơnvịpháo,ôngđãbịtuyênántửhìnhbốnlầnliềntrongcùngmột tuần và cả bốn lần ông đều vượt ngục thành côngtrướckhivềđượcParis,nơinhữngngườiCôngxãParisđangchuẩnbịdựnglênnhữngchướngngạivậtởkhắpnơi…Bamươihaituổi,ởMarennes,nơichaôngđãpháiôngđếnxâydựngcácnhà máy, ông đã suýt nữa bị nổ tung cùng với phòng thínghiệmcủamìnhtronglúcôngđangcốgắngchứngminhrằngngườitacóthểphântáchđượcchấtliệu.

Dẫu xảy ra chuyện đó, các nhà máy của ông tiếp tục vậnhành.A-xít sun-fua-ríc của gia đình ông đã làm giàu cho biếtbaocưdânđếnnỗimàôngđượchọbầulàthịtrưởngcủathànhphố.Thịtrưởng,cóthểđược,nhưngnghịsĩhayBộtrưởngthìkhôngđờinào - dẫunhữngngườibạn thânnhưGambettavàhầu tướcChasseloup-Labatcốnănnỉ -,đóphảichăng làchưađủliềulĩnh!

Đói khát, mệt mỏi, đi tả, hừm…! Ông hơn nữa buộc phảinhịn ăn ba ngày liền trước khi tiếp tục cuộc phiêu lưu. Ôngchẳngthểlàmgìđểchốnglạiđiềuđó,chínhcănbệnhmấtngủmàôngphảiđeođẳngnhưmộtbệnhtủihổ.Đêmxuống,chínhlà thời khắcmộngmơ cho baongười bình thườngnhưng vớiônglạilàđiểmkhởiđầunỗikhổhình.Ôngcuốicùngđãbịđẩyđếnchỗnuôidưỡngmộtniềmhậnthùmãnhliệtđốivớisựtratấnkhảốnày,conquáivậtLucifiernhưôngđãtìmchonómộtbiệtdanhnhưthế.

Ông đã không đem theo nhiều sách, trọng lượng tối thiểunhấtcũngđượctínhđếmtrongkiểuphiêulưunày.Chỉmỗiấn

phẩmNhữngđặc tính của LaBruyère,Những bản điếu văn củaBossuet,Nhữngthửthách củaSullyPrudhommevàcuốnVề sựbìnhancủatâmhồncủaPlutarque.Ngoàinhữngtácphẩmđóra,ôngchỉcònmỗibảnthảocủacuốnVôCùng,nhữngcuốnsổđiđườngvànhữngvánchơibàiđơnbấttậnđểchờđếnlúcnhữngngườikhácthứcdậymàthôi.Bátđĩacủaông,ôngđãđặcbiệtchođặtlàmởxưởngthủcôngtỉnhSèvres:màuđenđểtránhxanhữngkẻthèmmuốnchiếmđoạt,mỏngđiđểkhônglàmnặngthêm đống đồ đạc.Một cái đĩa bằng nickel và chiếc chảo caothànhdùngđểnấuăn,códao,nĩa,thìavàmộtchiếccốcbằngbạcmạ đỏ - đồng ý là nuốt gì cũng được nhưng chắc chắn làkhôngthểănuốngmộtcáchcẩuthả!

Để thay đổi chút đỉnh, thì thoảng ông ra ngoài để chiêmngưỡng thán phục sự thoáng đãng của bầu trời, cũng lấp lóenhưmộtthứpháohoavàonhữngmùakhônhưlúcnày:vẩnvơnhưmatrơicủasaoPolaire,đỏrựccủachòmsaoGrandeOurse.Ông nghe thấy vẳng đến, nhưmột điệu nhạc dịu êm, nhữngtiếngđộngkhôngthểquêncủaFoutađangchìmtronggiấcngủ:nhữnglànđiệutràntrềthànhkínhcủanhữngbàivịnhthánh,nhữngtiếngrênxiếtcủanhữngđôiđangyêunhauvàbấtthìnhlình vang lên những tiếng kêu khó dỗ bật ra từ một cơn ácmộngcủamộtthằngbénàođó:“Hãycứucon,mẹơi!Porto[14],Porto,DaTrắng,DaTrắng!Hắnsẽănthịtcon,gãDaTrắngấy!”

“HãyđithẳngđếnTimbo,điềuấysẽtốthơnchongươi!”ÔngđãđangởTchikampil, nhưng giọngnói củaAguibouvẫn cònphảngphấttrongtâmtưởngông.Liệuđócóphảilàmộtsựđedọakhông?Hayđó làmột sựgợi ýđây?Vớinhữnghoàng tửPeulnàythìôngcólẽsẽchẳngbaogiờbiếtđượcđiềugìbịcấmđoánvàđiềugìthìkhông;điềugìbạnphảitrảgiábằngđầulìakhỏicổhaychỉlàmộtlờikhiểntráchnhẹnhàng.Ôngđãkhông

nghĩ đến điều này, rằng tất cả những tiếng thở dài hay cảnhữngđiềubímậtthầmkínnhấtthìrốtcuộc,sớmhaymuộncũngsẽđếnđược tai cácônghoàng, trongxứsởFouta-Djalonnày,quáđỗidịungọt,quáđỗithanhbình,Chúaơi,màrồikhiôngcóthờigianđểtìmhiểu,thìratấtcảcácbứctườngđềucótaihếtvàmỗimộttênđaophủđềucóviệclàm.

Nguyhiểm,ýtưởngcủaTaïbou,nhưngkíchđộng,tuynhiênlạirấtkíchđộng!Kadéđángđểghéquathămthúlắm.Cảkhunàynằmtrongmộtngãbađặcbiệtgiữanhữngconsôngvàcácbộ tộc, những đoàn lữ hành và các đồ vật hiếm. Dựng mộtthươngđiếmtạiđóthìsẽkiểmsoátđượcsựtraođổihànghóathịnhvượngnốiliềnvớicácvùngduyênhảivàcácvươngquốchùnghậunằmsâutrongđấtliền.Nhấtlànếutacómốiliênhệmậtthiếtvớimộtônghoàngxuấtchúngvànhiềuthamvọng,trongxứsởFouta-Djalonnày,nơimàmọithứđềuđượcdiễnratrongmộtkiểunhậpnhằngmờmịt củamột tầng lớpquý tộcmàcácmốiliênminhmáumủluônđốichọinhaukhôngngừngvớinhữngcạnhtranhlợiích!“Được,tasẽđiKadé,điềugìphảixảy ra thì sẽ xảy ra!” Ông quyết định dứt khoát trong lúc rakhỏiTchikampil.

Ngàyhômsau,tuynhiên,mộtrắcrốitẻoteoxảyđếnkhiếndựđịnhnàytantheobọtnước:mộtngườiđànôngtừđâuchuira,trêntaycầmmộtcâygậylớnvàcứthếbắtđầuđánhtúibụivàođámphukhuânvác,miệngrarảchửirủachúng.Cácngườikhôngxấuhổư,lũchóghẻ,khiđikhuânvácđồchomộttênDaTrắng, chomộtkẻngoạiđạo,một conchócủaCônggiáohả?Cácngườisẽbịđầyxuốngđịangụchết,nhữngsinhlinhhènhạ,nhữngtâmhồnbịđầyđọanơidiêmphủ!

OlivierdeSandervalnắmlấymộtkhẩusúngtừtênlínhgácouolouf của ông và nã vài phát chỉ thiên để đuổi hắn ra xa.

Ngườiđànônglùivàibướcnhưngrồiquaylạingaysauđóvàgiơgậyradọaông.DaTrắngnghĩsẽkhiếnhắnlỉnhđikhinảytiếpvàiviêngiữahai chânhắn.Tênnày chạyquanhvànhảychoichoitrướcmỗiviênnhưngvẫnquaylại,còncươngquyếthơnnữakhiđạnthôivãira:

– Takhông sợngươiđâu,DaTrắngạ, ta sợkhẩu súng củangươithôi!

HắnđuổitheođoànngườichođếntậnSaalavà luônmiệnglặpđilặplại:

– Hãyném súng củangươi xuốngđi,DaTrắngkia, và đếnđâyđánhnhaunhưmộtngườiđànôngthựcthụxemnào!

– Chuyệnđùatếuhả- thìđóquảđúnglàmộtđấy,vàđúnghơnlàchàomừngbạnđếnvớinhữngconđườnggậpghềnhcủavùngrừngrúhoangdã,nơimàđươngnhiêntacónhiềucơmaygặp lũ cướp đường và thú hoang hơn là những nữ vũ côngCabaret-đãkéodàichođếntậncácvùngvencủaSaala,rồimọithứbắtđầuxấuđimộtcáchnghiêmtrọng.

Sựimlặngtrangnghiêmcủarừngrậmbấtngờbịphávỡdonhữngtiếngđộngcủacơnhovàcủatiếngngựahí.Mộtđoànkỵsĩbaovâyđoànngườiđúnglúchọbăngquađèongangdãynúingấtngưởngcủathànhphố.Nhữngđoảnkiếmrútrakhỏibao,tiếngsúng lênnòng láchcách.Đưamắt liếcnhanh,OlivierdeSanderval đánh giá lũ người tấn công: năm trăm, có thể cảngàn!“Khángcựlạichẳngíchgì,-ônglầmbầm.-AguibouđãgiăngbẫytahoặcAlmâmimuốnthủtiêutatrướckhitatiếnvàonhữngbímậtcủavươngquốcôngta…Vànếugặpmay,khiđóchỉ lànhữngkẻ cướpđường thì ta sẽ thương lượngđểgiữ lạiphânnửasốhổpháchđểtiếptụcđiđếntậnDinguiraye.Tasẽchochochúngmột lá thưbảođảmchúngsẽđượcthanhtoántrênvùngduyênhải.”

Mùicáichếtlạiphảngphấtthêmmộtlầnnữa,bấtngờ,sữngsờ, quen thuộc, và không thể chấp nhận được! Ô nhục ởMontredon,ởPerrachehaycònởMontmartre,philýởmọinơikhác,thì lạitànbạo,bỉổi,phátnônmửaởđây,nhất làtrongtình cảnh của ông - ngườiDaTrắngduynhất trênhành tinhđangđứnggiữađốngbụigai,lũsóivằnvàđámngườiPeul!

Cuộc sốngcủaông từnhữngngàygầnđây,hệtnhư sựvâyhãmnày:khắpnơiđềulàbẫysập,nhữngconbòsát,nhữngkẻthám báo, những đoản kiếm! Ông đã trải qua sự nhọc nhằn,cảmgiác tuyệtvọngmà thayvìdấn sâuvàomột lãnh thổ thìông lại trườn vào trong một trận đồ bát quái xây lên bằngnhữngđámsươngmùvànhữngcáibónglẩnquấtchuilủi,bằngnhững mưu kế ngầm và những tiếng thì thầm, bằng nhữngngôntừđẹpđẽvànhữngnhátdaođâm:thếgiớiêmảnhẹêmvàđầy lo ngại của người Peul! Dần dần, rừng dày đặc thêm lên,nhữngváchđácheoleohơn,conngườitrởnênmưumẹolắtléovàkhónắmbắt.Lạnhlùng,nhạycảmvàthựcsựlàkhóchiasẻcuộcsống,lũngườiPeulnày,đúnglànhữngngườiAnhthựcsự(chủng tộcmàôngvẫnghét thậmtệmà thậmchícũngchẳngthèmđặt câuhỏi tại sao)!Vàđóchỉmới làbướckhởiđầumàthôi,ởTimbohẳncòncóđiềukhủngkhiếphơnnhiềuđangđợiông.Chỉcóđiềuôngkhôngthểthoáiluiđượcnữa,mộtcáchcụthểhơn,ôngkhôngbiếtphảithoáiluiđiđâu-quákhứcủaông,những khu rừng, những hang đá, những thung lũng, conngười,tấtcả,cũnghệtnhưnhữngbụicâygaitrênđường,luônkhéplạisaulưngtheonhịpôngtiếnlên.Vảlại,ôngcũngchẳngthoáilui,lờinóidanhdựcủangườithuộcgiađìnhOlivier,tínhhiếukỳsôisụcmuốnđiđếncùngsựhãihùngcuốnôngđitrướcmọi thứ còn lại!Ôngnhìn lũ người tấn côngmình, haimươingười lính của ông và một trăm phu khuân vác, cởi nút áo

redingoteđểkhỏibịngộpthở,buồnbãlắcđầu:“Nhữnggìxảyđếnthìsẽxảyđếnthôi,dẫutacũngbuồnkhingoẻotrướckhinhìnthấythànhTimbo!”

Nhưđểđáplạiđoạnđộcthoạithốngthiếtcủaông,giọngnóicủamộtkỵ sĩ vang lên từ trênđỉnhnúi, đượcphóngđạimộtcáchquáquắtdoâmvang:

– Làngươiư,gãDaTrắngmàngườitagọilàYémé?

– Đúngthế.NhưngơnChúa,hãynóingaychotabiếtngươilàaivàsốphậnnàongươitínhdànhchotađây!

– Hãytrìnhhộchiếucủangươicholínhcủatađi…Tốtrồi,tachỉmuốntrấnanmìnhthôi.

Đólàmộtchàngtraikhôingô,mảnhmaivàthanhnhãhệtnhưphầnđôngnhữngthanhniêntrẻnơiđây,nhưngvớimộtvẻ tuyệtmỹmàngườiDaTrắngnàyvẫnchưamột lầnchứngkiếnkể từ lúcôngxuống tàu.Anh tavậnmột chiếcáo chùngđẹpmàuxanhlơvàđeolủnglẳngtrướcngựcmộtđoảnkiếmvàmộtkhẩusúng.Anhtachạynhanhxuống, laothẳngvàoông,khicòncáchôngchừngmộtmétthìdừnglại,híchchongựahívang.

– AlphaYaya,hoàngtửxứKadé!Chínhnhữngtiếngsúngđãbáođộngchúngta.Chínhngườiđãnãchúngư?

– Kẻkhùngnàybỗngdưnglaotớiđánhquâncủatôi…

– Ồ!TacứngỡđólàtêncướpđườngAlphaGaoussou.Kẻđưathưcủachịdâutađãnóichotahayvềchuyếnthămviếngmàngươi tínhdànhcho ta.Thanôi, cùng lúc ta cũngnhậnđượcthôngđiệpcủaanh trai ta,mời tađếngặpanhấyđể trợgiúpđánhlùibọnphiếnloạnquân.

Anhtalạihíchchongựahímộtlầnnữa,rồiquayvềphíakẻđiênkhùngcầmgậy:

– Ngươitừđâuđếnhả?

– TừLèye-Féto,phíaButte-aux-chacals!

– Ngườiđâu,hãydẫnhắnvềLèye-Fétovàhãybắthắnnộpphạtmộtconbòsữavànămrạlúa-rơm,điềuđósẽdạychohắnthếnàolàthiếulễđộvớimộtkháchquýcủaAlmâmi.

– Ôkhông, thưa hoàng tử!Một con bò sữa và năm rạ lúa-rơmvìmộtchuyệntầmthườngchẳngđángkểư!

– Chuyệnđóhả,nócũngchẳngkhiếntavuithíchgìđâu,kẻngoạibangạ!Ta thì ta chiểu theo luậtphápvàngươi chỉnênđànhlòngnhìnthôi.Chúngtacóthểhợptácnhưvậyđượcchứhả?

NgườiDaTrắngbốirối,miệngấpúngđiềugìđó.

– Còn bây giờ, nếu ngươi đồng ý, chúng ta hãy đi đến bêndòngsôngđểcùngnhauuốngsữatìnhbạnđi,-AlphaYayatiếptụcnói.

Họbăngquasông,đếngiữamộtnguérou,khoảngtrốngtrònrộngtrảiđầyđádămvàcát,cóhàngcọcbaoquanhmàngườiPeul sửa sang ngay ở đầu những ngôi làng hay ở bên cạnhnhữngconđườngđểdànhchonhữngbuổihòagiải,nhữngbuổilễantánghaychuẩnbịthamtrận.DaTrắnghắthơi.Mộtđàngàgôtừđámcànhcâybayvụtra.

– Nàytoubab!-AlphaYayathốtlên.-Ngươihắthơi,đàngàgôbayvụtra,tấtcảnhữngđiềuđóchỉcóthểlànhữngđiềmrấtlànhmàthôi.SựcómặtcủangươicóthểtạođiềukiệnthuậnlợichoFoutađấy!

– Mong sao sự có mặt của tôi tạo điều kiện thuận lợi choFouta,mongsaovềphíamình,Foutakhônghủydiệttôi!

Đếnlượtmình,AlphaYayacũnghắthơi,nhìntrừngtrừngvịkhách quý của mình trong lúc nắm chặt đoản kiếm đã cắm

mạnhxuốngnềnđất:

– Nhờ đấng Allah, đúng là buổi sáng của những điềm báomaymắn!Nào,(anhtachìataychoông),hãylàbạncủatanhé,kẻngoạibang!

– TaïbouđãcốnàiđểtôiphảirẽquaKadé!

– Thếnênrấtbìnhthườngkhiphuquânyêuquýcủachịấyphảnđốiđiềuđó.

– Điềumàtôikhônghiểu,chínhlàsựhùnghổcươngquyếtmàôngtabiểulộtrongchuyệnnày!

– Anhtraita làthế,nồnghậunhưnghunghăngnhưtấtcảnhữngđứa trẻđượcnuông chiều.Đôi khi ta tựnhủ rằng chachúngtađãquáyêuchiềuanhấy,điềuđóthậtchẳngtốtgìđốivớimộthoàngtử.

Họuốngsữatìnhbạntronglúcbànluậnnhưthểhọđãquenbiếtnhautừlâulắmrồi.HoàngtửtrẻthuhútngườiDaTrắngbằng sự thanh lịch và trí óc sống động. “Nếu anh ta ra đời ởTimbo,anhtahẳnđãlàAlmâmirồi”,ôngnhủthầm.Ôngcảmthấyđằngsaugiọngnóitừtốn,hơicóvẻnhưhát, làmộtconngười sáng suốtvàcươngquyết.Tất cảnhữnggìnơianh ta -ánhmắt,cửchỉ,cáchdiễnđạt,dángđiệu-đềunóilênsựrađờivàthịhiếu,sựquýtộcvàlịchthiệp.Mộthoàngtử,mộthoàngtửthựcsựnhưvẫncòntồntạitrongxứsởPhichâuấy:nhữngđườngnétthanhnhã,đầuóctinhtế,sựuyểnchuyểncủa loàibáovàdángvócmảnhmaicủacácôngbốPeul;nướcdađậm,nụcườirạngrỡ,vẻoaivệvàtínhcáchhunghăngcủacácbàmẹxứMandingue.

“Ngườinày,-Sandervalnhủthầm,-tấtcảcáccôngchúacủaFoutađềuphảimơđượclấylàmchồng.”

Rồibấtthìnhlình,ngườiđànôngđứngphắtdậyvàlạichìa

tayra:

– Giờ ta phải đi đã! Thật đáng tiếc là nói chuyện với nhauquáít!Nhưngchắcchắnchúngtasẽgặplạinhau.ĐấngTốicaođãcholộtrìnhcủahaitagiaonhau.Đấngtốicaosẽkhôngchiarẽchúngtanữa.Nếucóđiềubấthạnhxảyđếnvớingươi,đừngngầnngạigìcả,hãygọiAlphaYayanhé!

Anhtaphingựalaođi,đượcmộtđoạnlạiquayđầuvàréogọiDaTrắng:

– ĐếnTimbo,hãy tìm sựbảo trợnơiBôcar-Biro.Ông ta làcháugọiAlmâmibằngchúruột,vàcũnglàngườibạnthânnhấtcủatađó.

– Tạmbiệthoàngtử!Cámơnvìtấtcả!

– Hãy bình thân, Yémé! Và hãy thận trọng với người ởTimbonhé,nhất làvớikẻcó tên làDiogoMôdyMacka,đó làquantểtướngcủaAlmâmivàđólàkẻđánggờmnhấttrongtấtcả.

Sau những vách đá cheo leo Tchikampil và khu chợ nô lệSaala,thìphảitiếnlêngiữacácghềnhnúivàđákhốicùnglúcvới con đường mà mỗi người phải tự phát quang cho mình,bằngcáchphạtánhchừngtrongsựchồngchéocủaloàidâyleovànhữngcây chứanhựađộc.May thay,độnónggắt củamặttrời và không khí kém phần ngột ngạt hơn ở vùng ven biển.Nhữngbản làng lần lượthiện ra giốnghệtnhưvậy,hoặcvắtvẻotrênmộtquảđồi,hoặcnằmrạpmìnhdướithunglũngsâu,đượcbaoquanhbằngmộthàngràodàyđặcnhữngcâyănquảvàcâytầmxuân,tấtcảđềubạtngànhoa.CómộttrậnẩuđảvớiParawali,mộtđợttấncôngcủabáoởvùnglâncậnCantabanie.ĐámkhukhuânvácmàAlphaYayacấpchođãbỏrơiôngngaycửangõDabalâré,đemtheochúngcảsốlươngthựcvàgiasúc.

Tấtcảnhữngchuyệnđógieorắcmộtsựnáoloạnkhôngtưởng.Đám ouolouf của ông phải huơ súng lên,Mâly vàMâ-Yacinephải điều đình suốt cảmột buổi chiều. Ông ăn tối bằngmộtnắmgạonấuvớimỡnướcvàquầnnhausuốtđêm,với sự trợgiúpcủanguồnlongnãodựtrữ,đểchốnglạimộtđộiquânkiếnbagbaghùngmạnhđãkịpxâmchiếmcảkhunhà.Vàolúcsángsớm,chiếcxanh-tuyalenvàdâyđồnghồcủaôngđãchẳngcònlạigì.Chiếcôdùlớncủaôngbịxétanthànhtừngmảnh,nhữngchiếctúibằngdabịthủnglỗchỗtonhưngóntaycái!

ỞDabalâré,ôngbỏrơinhữngmáinhàbằngcâygaiđểđếnnhữngmáirơm.HọtiếnvàovàomộtFoutathựcsự.Ôngnhậnthấyrằngởđâysựhiếukỳcủadânchúngcóphầnkínđáohơn.Ởđây,ngườitakhôngthổranhữngtiếngkêuchếnhạo,ngườitakhôngchạmvàoôngrồibiểulộnhữngcáibĩumôighêtởm.Ngườitanhắmmắtlạivàlẩybẩyvìhãihùng,hoặcvứtbỏgóiquầnáovàchạytrốnmất,miệngkêuinhỏinhưgặpquỷ.Ôngkhông hạn chế tán tụng thiên nhiên và đàn bà. Thứ ba ngàymùng chín tháng Ba, ông ghi nhanh, hoan hỉ và hạ cố: “Gặpmộtcôgáirấtxinh:cặpmắtđẹphuyềnbí,mũirấtđược,mảnhvàkhoằm,đôimôigầnnhưcắnchỉ.Đángtiếcrằngtấtcảđềuđen!”

Ôngcócảmgiáclàđãbướcđicùngmộtbướcchântừxứsởcủanhữnggiấcmơthờihoaniênđếnxứsởthựcsựtồntại,lúcnàyđang trảidàidưới tầmmắtông.FoutamàôngđangnhìnthấyđâyđãhúthồnôngcũngnhiềuhệtnhưFoutamàôngđãhìnhdungrấtlâutronglúctracứunhữngtậptranhvàcáctấmbảnđồ.Khắpnơiđềulànhữngquảđồi,khắpnơiđềulànhữngvườncâyănquả,chỗnàocũnglànhữngthảonguyênvàhoanởbạtngàn!Khắpnơi,chỗnàocũngcósuốinguồn,sôngngòivàcácconrạch!Ngày11thángBa,ôngbăngquaTominé,dừnglại

rấtlâutrongthunglũngcủanó,chútâmquansáthệđộngthựcvật,đánhgiásựchênhlệchđộcaocủasườnnúi,ướclượngsựlưuthôngcủanó.

Mùamưađãkếtthúcvàlúcnàyđangbắtđầumùakhô.Ôngđãhiểulàmthếnàođểsốngsótquanhữnghậuquảtànpháhủydiệtcủamặttrời:phảiđitừlúcrạngđôngđếnlúcgiữasáng,vàtừlúcnửabuổichiềuđếnkhiđêmbuôngxuống.Vàogiữatrưa,ngườitatrầmmìnhtrongmồhôicủachínhmình,buổiđêmthìcácvực sâu sẽhútbạnxuống.Ôngănnhữnggìmà rừng rậmtặng cho, chữa bệnh đau bụng bằng những quả botane. Đámouoloufkhiêngôngđikhicănbệnhquậtngãông.MâlyvàMâ-Yacinegiúpông thoátkhỏinhữngmánhkhóe của các trưởngbảnvàsựgiảohoạtcủalũkhuânvác.

Timbođãralệnhđóntiếpôngvớinhữngvinhhạnhbắtbuộcdành chomột kháchquý của Fouta.Nhưng tất cả các trưởngthônkhôngcưxửcùngmộtthểthức.Mộtsốđếngặpông,dànhcho ông những ngôi nhà tinh tươm nhất và thậm chí thithoảng,trongkhichẳngcógìbắtbuộc,cònchucấpchoôngcảsữa,ngũcốcvàthịt.Mộtsốkhácthìngượclại,chođámtùnhâncủahọđếnđóntiếpvàchoôngởtrongmộttúplềulụpxụp,nếuđókhôngphảilàcáichuồnggà,vàkhônghềđểtâmgìđếnđámquâncủaông,khiấybuộcphảingủngoàitrời.

Đólàmộtđấtnướcdễchịu,dễchịunhưngkhôngchắcchắn:rừngrậmđầybáovàrắnđộc,địahìnhmấpmô,conngườithìquá bí ẩn. Phải thận trọng vớimọi thứ, ngày cũngnhư đêm,phảiluôncanhchừng.Mỗibướcđi,ôngđềucóthểgặpphảivựcsâuvàrắn.Mỗibữaăn,ôngđềucóthểgặpphảisựđầuđộc.Ôngbuộcphảiuốngnhiềusữađểthanhlọccơthểmìnhkhỏimọisựtrúng độc nếu có. Còn về đám quân của ông, nhất là nhữngngười đến từ vùng ven biển, thì họ buộc phải tụ tập lại và

khôngđiquáxakhỏingườiDaTrắng.Biệtlập,ngườitacóthểlụclọihọ,đánhđònhoặcbiếnhọthànhnôlệ.

May mắn thay là rừng hoang, thường nồng hậu hơn conngười, đảm nhận những trách nhiệm bề ngoài của dưỡngđường và công việc nhàn hạ nhưng được việc. Hiểm ác vàhoangdã,chắcchắn là thế,nhưngvới tínhnăngchoở trọvànuôiăn!Ôngquayvềphíanóđể thoátkhỏi tínhkeobẩnbằntiện củanhững trưởng thônhayđể tìm lại khiếu thẩmmỹ lạthườngcủaviệccắmtrạimàchaxứGarnierđãbàychoôngtrênbờ sôngAzergue.Ông khámphá ra câydouki,một loại giốngnhưcâymăngcụt,quảhìnhtráilêngọttuyệt,thửloạiquảdôndốt chua của cây mít Phi châu, quả ngọt của cây vả, loại cóchùm tchingalikhiếnôngnhớđếnhìnhdángvàhươngvịcủanhữngchùmnhongonvàđẹpnhấtxứBeaujolais,quảsơntràmampata,quảsangala…Ôngsănchimhoangvà làmquenvớinhựahoamàvịcủanómangchấtrượunhẹkhiếnôngnghĩđếnnhữngquảmậnvàng.

CảFoutanhìnôngtiếnsâuvàovùngđấtcủanó.Thoạttiên,ngườitatụtậpbênlềđườngvàtrêncácquảngtrườngkhuchợđểchiêmngưỡngchòmrâuđenvàđôigăngtaytrắngcủaông.Người ta chỉ trỏ cáimũ cứng của ông, đôi giày đinh, chiếc ôkhôngthể thiếucủaông.Người ta thì thầmsôi sụcquanh lềutrạicủaông,“mộtcáinhà,chamẹơi,mộtcáinhàthựcsựmàlạicóthểgậplạivàtrảirathậtdễdànghệtnhưchúngtalàmvớicáikhốcủamìnhvậy“.Lũtrẻchen lấnnhauxungquanhbàncủaông,hyvọngrằngôngrútcụcsẽnémchochúngnhữngcáibánhbíchquyhaynhữngmẩusô-cô-la.Họnhìnôngnuốtnhững loại củ được nấu sống sượng và quả dại nghiền luônđược dọn trong các đĩa sứ và ăn kèm với các loại rượu vangngonnhấtcủaPháp.Wallâhi,ngườiđànôngnàycóvẻkỳcục

thật!Kỳcụckhiănbằngnhữngmẩukimloạithayvìgiốngnhưtấtcảmọingười:ănbằngtay!Kỳcụckhihỉmũivàomộtmảnhvảisạchbongvàđãđượclàcẩnthận;sauđólạicòngóicảnướcmũi lại, hệt nhưngười ta làmvới số vàng củahọ, với nhữngđồngcaurihaynhữngđồ trang sứcđắt tiền.Ối, chamẹơi,ốiối!!Kỳcụcvìkhôngbaogiờrờichiếcônhỏtẹovàđôigăngtay,kỳcụcvìvẫngiữđượcđộhoànhảongaygiữađámbùnbẩn.Kỳcụcvìđộimũcứng,kỳcụcvìkhôngđộimũmũcứng.Kỳcụcvìlàngườida trắng,kỳ cụcvìkhônghềngủ,kỳ cụcvìkhôngợhơi, kỳ cục vì chẳng hiểu rõ tiếng Peul, kỳ cục dưới ánhmặttrời,kỳcụcgiữarừngxanhnúithẳm…

TrênđườngtớiGuélé,ôngghéthămthácnướcDiourney,màtanghetiếnggầmkhicòncáchnócảhaiki-lô-mét,vàmơđemvềPhápvàiconloukou,lạixâudàixổranhữngsợitơdàimảnhmàchođếntậnlúcnàyvẫncònbịcholàvôtácdụng.

ỞWaltoundé,xảyđếnvớiôngmộtchuyệnrấthiếmgặp:ôngđãngủđược.Buổichiềuđó,thoạtđầu,saukhiđiloanhquanhrấtlâutrongnhữnglougan[15],sauđóhíhoáyghichép,rồitiếpđếnchơivàivánbài,ôngnằmdàitrênchiếcgiườngtạpsầnsùi,dướigốcmộtcâyxoàiđểnghenhữngbảnnhạcồnàocủatrảngrừng.Điềuđókéodàicóthểlànămphútnhưngvớiông,nólàcảmộtkhoảngthờigianbấttậnngọtngàovàđángbuồnlàđãbịngắt quãngbởimột tiếng ầmváng tai ông chưabao giờnghethấy, ngay cả trong những giây phút đẫm máu của Công xãParis.Cảchụcdânlàng lórakhỏinhàvàvừachạyhoảngvừahéttoánglênvìsợ:

– Quỷdữ!Quỷdữ!Quỷdữđấy!

Ôngcốgắnghỏixemcó chuyệngìnhưngxungquanhông,chẳng còn mấy người. Rồi trong đám xô lấn, ông cuối cùngcũngthoángthấyMâ-YacinevàMâly,toànthânrunrẩyvìsợ,

đangvắtvẻo trênđỉnhngọn câybông.Ôngkhông sao thuyếtphụchọtụtxuốngvàlạicàngkhókhănhơnđểhiểunhữnggìmà,vớicặpmắtthấtthầnvàhơithởđứtquãng,họcốgắnggiảithíchchoônghiểu:họđãnhìnthấyquỷdữ!Tấtcảmọingườiđềunhìnthấyquỷdữ.HọđãnhìnthấyNóbấtngờxuấthiệntừhưvô,băngquangôilàng,nhặtmộtquảxoàithốivàdừnglạirấtlâugầngiếngnước.

– Conquỷấydatrắngđấy!-Mâly,sángsuốtnhấttronghaingười,kết luận. -Nócócặpmắtxanhvàbộtócdàimàuvàngxõaxuốngtậnđầugối,-anhtanóithêmbằngmộtgiọngtráchmóc.-Ôngnóigìvềđiềuđóhả?

– Tatinchắcrằnghắntrầntruồng,conquỷđóấymà,-Mâlyrênlên.-Nóchỉcóchiếcláđểchebuồicủanóthôi.

Mười,mười lăm,haimươinhân chứngkhácđến xácnhậnđiềuđó:“QuỷdữtồntạivànóđãđiquaWaltoundérồi!”Sựlàmchứng của họ ăn ý nhau hết mức đến nỗi mà Olivier deSandervalhốihảchấtvấn:

– Thếthìcóđúnglàhắnbốcmùilưuhuỳnhkhông?

– Theolờinhữngngườitiếnđếngầnhắn,thìcólẽbốcmùicứtthìđúnghơnngườitađáplờiông,mặttỉnhnhưkhông.

– Thếhiệngiờhắnởđâu?

– Làmsaomàônglạimuốnngườitabiếtconquỷấysẽtrốnởđâumớiđượcchứ?-Mộtngườikhácnổiđóa,liềnđậplại.

– Hắnđãnhảyquahàngràovàbiếnmấtđằngkiakìa,trongrừngấy.

Ôngliềnđivềphíađượcchỉ.

– Ôngsẽlàmgì,hảconngườiđángthương?-Mâ-Yacinehỏiôngbằnggiọngrunrẩy.

– Ờthì…tasẽđibắttayquỷdữ!

Mộtnhómnhỏcanđảmvàcóvẻcókhípháchtáchkhỏiđámđôngđểđitheoông:mộtsốcầuxinôngquaylại,mộtsốkhácthìđợixemđiềugìsẽxảyra.

Ônglụclọinhữngbụicâygaivàcácrặngtre,nhìnsangphíasaunhữngtảngđávàtrongcácvựcsátváchnúi.

“Lũngườinàyđãănphảinấm”,ôngnhủthầmtronglúcbồnchồntìmkiếmđườngquayvề.Vàođúnglúcđó,ánhmắtôngvaphảimộtthâncâyvàthiếuchútnữathìngấtxỉu.Ngồivắthaibênở chỗ lõmcủa cànhcây, conquỷđangquay lưng lạiphíaôngvàcắnngậprăngvàomộtquảđuđủchín.

Ôngbámvộivàomộtsợidâyleođểkhỏingãvìchóngmặt.Rồibấtngờvungtaylênsờtrán,lýtríôngvụtbừngsángtrởlạivàmộtnụcườimamãnhxuấthiệntrênkhóemiệng:

– Ênày,hãyxuốngkhỏicâyđinào,thưangàiquỷdữ!-Ôngralệnhbằngmộtgiọngcủasĩquancấptrên.

– Cáigì,-conquỷkêulênvàquayngoắtlại,-ôngnóitiếngPhápsao?

Hắntrượtdọcthâncâymộtcáchthuầnthụcvàtiếngầnlại:

– Bây giờ, xin hãy nghe câu chuyện buồn của tôi đây. Tôikhôngphảilàquỷdữ,chớcótinnhữnggìmàđámnguđầnMọiđennàykểnhé!TôicótấtcảnhữnggìcủamộtngườidânPháp.Do muốn thăm viếng xứ sở này, tôi đã phiêu lưu đến tậnTimbo,nhưng lạikhông tínhđếnsựácđộccủa lũngườiPeulnày,thưangàithânmến.Almâmiđãgiamgiữtôisáuthángliền.Saukhiđã lột sạchcủa tôi tấtcả trangphụcvàgia tài,ôngtachotôinămtuầnđểquaytrởlạivùngvenbiển.

– Đươngnhiênrồi,thưangàiMoutet,tôirấttinđiềuđóđấy!

– Saocơ,ôngbiếttôià?

– Không,nhưngtôihìnhdungôngănvậnchỉnchuhơnthế

kiađấy.Ôngdẫusaocũngcóthểkiếmchomìnhmộtvàibộáoquầnnhàngnhàngtrênđườngđichứhả?

– Làmthếnàohả,ngàitốtbụngcủatôiơi?ConkhỉPhichâunàyđãđedọachémđầutấtcảdâncưtronghoàngtriềucủahắnnếuhọdámchotôimộtsợichỉ.Tôiđibộdọctheocácconnướcđểthoátkhỏinhữngánhmắttòmòvàphảiănquảdạiđểsống.Thếcònông,ônglàmgìởđâyhả?

– TôiđiTimbo!

– Ôngđiênhaysao!RồiôngsẽkếtthúcởcánhđồngSaroudiathôi.Chínhtạiđóchúngxửtrảmnhữngkẻbịkếttộiđấy.Tốthơnlàôngnêntheotôiđểquaylạivùngvenbiểncàngnhanhcàngtốt.

– Tôicóthểlàđượcgìchoông?

– Chẳnglàmđượcgìcả!

– Nhưnglàmsaotôicóthểđểôngnhưthếnàyđược?

– Được mà! Hãy đi cùng tôi hay cố gắng mà trốn đi thôi!MongsaochíítthìmộttronghaitacũngmaymắnđượcgặplạinướcPhápdịuhiền.

– Hãychờđã!

Ôngcốnhặtvàiđồnglouisvàchúthạtsanhôthấtlạctậnsâutrongđáytúi.Nhưngngườikianhìnôngvớivẻghêtởmvànémchúngxuốngsông.

– Ôngmuốntôilàmgìvớichúnghả?Lũngườiởđâysẽnóirằngtôiăncắpđược…Thôinào,hãytrốnđi,hãytrốnđinhé,tôinóivớiôngrồimà!

HọnghethấytiếnglũngườiPeulđangởcáchđómộtbụicây.

– Đúnghơnlàchínhôngnêntrốnđi!Lầnđầutiênhọchạytrốnông,nhưnglầnthứhaihọcóthểnémđáôngchođếnchết

đấy!

– Thế nào hả, ông cuối cùng đã nhìn thấy con quỷ đó rồichứ?

– Ôkhông,Mâlyđángthươngcủata,tađãchẳngnhìnthấygìcả,tachỉđangtìmlốiđểquaytrởvềlàng.

Những cơn đau nhức của ông trong vùngmạc rối đó càngngàycàngtrởnêngaygắt.Đểquênchúngđi,ônghòanhậptấtcảtâmhồnvàthểxácvàotrongthiênnhiênhoangdãtẩmđầyhươngthơmmànhữngbônghồng,nhữngcâyhoaphấn,nhữngbông caro-cadoundes và cây dành dành đua nhau rịn ra từngchútmột.

ỞMissidé-Goungourou,ôngghilại:“Nếunhưtrongđấtnướcquáđỗimênhmôngnàycónhữngcánhđồngcóthểtrồngtrọt,đầynướcvàánhnắngmặttrờiđượcngườiDaTrắngđếnở,thìđósẽthậtlàtuyệtvời.”Ngàyhômsau,vắtvẻotrênnhữngquảđồi của Missidé-Malanta, ông tự coi mình là đức Moise: “Tanhậnthấymiềnđấthứa từphíaxaxanơi ta sẽcónhững tráicam,chuốivàhoaquảtươi,tacóthểsẽởđóvàongàymai.”Sốtcao hừng hực vào đêm hôm đó, ông ních đầy thuốc ký ninhtrong lúctainghethấynhững lờicầunguyệnHồigiáo,chúngkhiếnôngnhớđếnBàicacủangườichâuPhi:“VềhướngđôibờcủadòngsôngTage”,vânvân…

Lại bắt đầu các sườn núi dựng đứng và đường bậc thang,thuyềnđộcmộc, cầubằngdây leo vànhững sợi dây chãobắcqua vực! Lại bắt đầunhững đợt khua động để săn thú và cácđámlửarừng,nhữngngườimụcđồngchuyểnsúcvậtlênmiềnnúicaovànhữngđoànnôlệ.Cácngôilàngcứkéodàimãi,cũngyêukiềutrêncácquảđồihệtnhưđồtrangsứcngựtrongchiếchộpxinhxắn, cùngvới lànhươnghoanhài và cái tên rấtđỗingạc nhiên của chúng: Dounguédâbi, Télikoné, Diôuntu,

Bouroumba, Simpéting.Ông cảm thấymệtnhoàinhưng thánphục.

ỞSimpéting,ônglạihíhoáytrongcuốnsổcủamình:“Khắpnơi chỉ toàn là cây hoa: nhài, nguyệt quế hồng, mi-mô-davàng…”Một cụgiànóivới ông rằng cụnhớ cómộtngườiDaTrắngđãđiquađó,cáchđâychừnghaichụcnăm,cóthểlàbachục.Đó chắc chắnphải là ngài Lambert cầnmẫn ấy rồi,mànước Pháp phái đi để tìm cách nối lại những mối quan hệthươngmạivớiAlmâmiOumaron,ngườikhiđóđangngựtrênngaivàngcủaFouta.ÔngnấnnávàingàyởMissidéDindérađểthámhiểm các triều thần của Saala vàKakrima: “Những ôngchủấpsốngvươnggiảởđóvớimộtngàylàmviệcvàigiờ…Đólàthiênđườngtrầngian,thiênđườngtrongtộilỗi,vớinhữngngồnnướcsángvàcóchấtsắt,quảcây,hoavớimùihươngêmáivànhữngcánhđồngchănthảbấttậnmàtacóthểnuôihàngngànngựa,bòvàcừu…”

ỞDindéyah, ông viết: “Tối nay thoạt tiên là nuốt ký ninhcùngvớiMâly,sauđólàcơmnấuvớisốtdầulạc-mộtmónrấtngonđểthêmvàoẩmthựcPháp-vàsaucùnglàthịtdênonnấuvớihạtkê.”ỞDâra-Labé,khôngkhí trong lành trêncácđỉnhnúiđãkhiếnôngquênđiđôi chútnhữngcơnđaubụngvà sựmỏimệt, ông chophépmìnhmơmộngvà lại viết: “Miềnđấtvẫnđầyvẻquyếnrũ.Đólàsựtiếpnốikhôngngừngcủanhữngquảđồivàcác thung lũngmê ly.Chỉcòn thiếucác trang trại,biệtthựvànhữngtòalâuđàiđểvươnggiảhơntấtcảnhữnggìmàchâuÂugọilàquyếnrũ…Nhữngcâycamtrĩuquả,hươngvịdịungọt,nhữngbóngrâmmátmẻ,tấtcảđềukhiếntamơtớixứsởcủaAїda…NgànhthươngmạivớiTrungPhivàNigersẽthuộcvềnhữngôngthầycủađấtnướcnày,nơimàngườichâuÂucóthểđịnhcưvàsốngđềhuề.”

Thứ sáungàymùng2 thángTư, ôngbị choángngợp trướcphong cảnhmêhồn trải dài trướcmắt đếnnỗimàôngquyếtđịnhcắmtrạiởngayđómặcdùmớivừađiđượcnhõnnửangàyđường.Mộtngười chăngia súcgiàđếnkểchoôngnghecùngmộtcâuchuyệnnhưởSimpéting:

– Rất lâu rồi, cómộtngườiDaTrắngđã ghé quađây, trênvùng bình nguyên cao này. Ông ta có một khẩu súng và dichuyểntrênmộtcỗkiệu.Ôngtakhôngcaolớncholắm,nhưngđầuđộimộtcáimũcứnggiốngôngđấy.

– Ôngtatênlàgì?

– Làmsaomàtabiếtđượccơchứ,chuyệndiễnrađãlâulắmrồi!Vả lại,nhữngngườiDaTrắngấymà, cũngnhư thể chimtrên trời, có lẽ chẳng ai nghĩ tới việc nhớ tên họ…Ông có gìkhông,hảngườiDaTrắngơi,đểchữachotachứngchóngmặt?

– Cóđấy,tôicóthuốcviênVichyđây!

– Hãychotađi,tasẽđổichoôngmộtcondê.

– Không!

– Một con dê để đổi những viên thuốc và ngươi, ngườiDaTrắng,ngườicòndámtừchốiư!

– Sẽkhôngchoôngđâu,chừngnàoôngcònchưanóichotabiếttêncủavùngđấtnày.

– Vùngnàyà?TachorằngngườitagọinólàKahelđấy.

– Kahelư?Đóquảlàmộtcáitênrấthay!

Ôngngắmnhìnnhữngxómlàngbaoquanhvà,sátbêndướikialàmộtcánhđồngrộnglớn,phủđầymàuvàng,nhữngcánhrừngnonvàbạchđàncùngvớitầngtầnglớplớpnhữngchỏmnúituyệtdiệungảvềhướngbắc.Mộtcảmgiácchóngmặtmơhồbỗngchoánlấyông.Ôngcảmthấynhưđangmọccánh,để

mặc choniềmhạnhphúcbùngnổ lách táchvà sựnhẹnhàngcủachimtrờicuốnđi.Nhữngtiếngrốngầmĩcủađànbòphủđầyváchnúi.Nhữngconvẹtvàđànkhỉvuisướngnhảynhóthátcatrongrừng.Mộtđànlinhdươngbăngquacánhđồngvàhốthoảngchạyvềphíadòngsôngngoằnngoèosángmàuthủyngân.Ôngđứngdậymàkhônghềthốtralờinào,vàdướiánhmắt cảm thương củanhữngngườiđồnghành, ông laonhanhxuốngsườnnúivềphíamúiđấtxanhhìnhconthoibaoquanhcánhđồng,vừachạyvừabámvàocácbụicây.Xuốngtớinơi,cảmặt,cánhtayôngđềubịgaicàotrầyxước,nhưnglạitrànngậpmột sựkíchđộng trẻ thơ.Ôngđểmặcchochânbướcvào tậngiữakhurừngvàvừadùnggậychốngđậpxuốngnềnđấtvừathốtlên:

– Chínhtạiđây,tasẽxâydựnghoàngtriềucủata!

Lànsónggiọngnóicủaôngrunglêntrongnhữngcànhcây,va phải những váchnúi và rền vangkhôngngớt trong thunglũngđầyhangđộng.

Đó chính là đứcMoise trên đỉnh ngọn núi Sinai, chính làAlexandre le Grand đi đến Indus, là César đang thưởng thứcvinhquangcủamìnhtrongnhữngmiềnđồngbằngtỏakhóiởAlésia!

Tiếngcacủachimtrờivàtiếngđộngcủasúcvậtngừngbặttrongkhoảnhkhắcmộtgiâyđồnghồđểmặcchoôngnói,đểrồicuộc sống nơi rừng hoang lại tiếp tục, hệt nhưmột ca khúchùngtrángcangợichiếnthắngcủaông,bảngiaohưởngmờtốicủaông.

Xungquanhông,chỉthoángnhậnratừđầutrởlên,vàgiốngnhưnhữngconcúmèo,lũkhỉnhòmngóôngquađámlá.Ôngkhông biết liệu chúng muốn chiêm ngưỡng ông hay chúngmuốnchếnhạoông.

– Điềuđóchẳngliênquangìđếnlũkhỉcả!-Ôngvừanóivừacốgắngbắtchướcnhữngbộmặtnhănnhócủachúng.

Điềuđóliênquanđếnconngười,nhữngconngườithựcsự,ngườiDaTrắng!

Mộtkiểunhưlinhtínhđãngaylậptứcxâmchiếmconngườiôngkhiôngđiđếnchỗnày:sẽlàđâyvàchẳngởnơinàokháccả!Nhưngđóchỉlàmộtlinhcảmthôi.Hơnnữa,ngườiđànôngấyđãthốtlêntừKahelvàtấtcảđãđượctiếtlộcùngvớiđiềukỳdiệusởngaiốccủamộtngườiđànbàbịrũbỏbộkhốcủamình.Giờôngchỉcònviệcpháchọanhữngpháođàivànhữngcungđiệncủamình,nhữngkhuvườnvàcác trạiquânđộivàđánhthêmmột chấmnhỏvàoniềmvinhquanh liên tiếp củanhânloại.

“Maharajah củađấtnướcẤnĐộ,hoàngđế củaTrungHoa,ôngthầycủahaiđấtnướcAiCập,ônghoàngcủaKahel!”

Nhưngôngvẫncònchưađếnđoạnđó.Lúcnày,ôngphảitiếptụclộtrìnhđếntậnTimbo,phảichiếmđượcthịnhtìnhvàơnhuệcủanhữnglãnhchúaPeulđánggờm,phảiníchđượctừhọvàithửaruộngtừvùngđấttỏahươngvànhấpnhônàymàôngsẽchútâmchămlođếnchúngtựanhưconsưtửcáichămnomđànconcủanó.Rồisauđó,đúngvậy,sauđóôngsẽkhôngcầnphảigianlậnlẫngiaochiếnlàmgì:khoahọcvàkỹthuật,đườngxe lửa và thươngmại, chính chúng sẽ tự đánh đổ những kẻchăngiasúccuồngnhiệtthôlỗvàkiêungạonày-khôngphảiđể chinhphụchayvượt trước, khủngbốhay ănhiếp;mà chỉcần chiểu theo luật tự nhiênmà qua đó giómùa thu cuốn đinhững chiếc lá vàng.Mộtmùanàykết thúc, thìđươngnhiênmộtmùakhácsẽbắtđầu,sẽmớimẻhơn,triểnvọnghơn,thấmđẫm hương vị cuộc sống và đầy sứcmạnh, đó sẽ làmùa củachínhông!

Khiấy,từnhữngtòalâuđàiởKahelcủaông,chậmrãi,cùngmộtphương thứcnhưcănbệnhhủi landầnkhắp cơ thể, sứcmạnhvàvinhquangcủaôngsẽtrảidàiramãi,từngmáinhà,từngbộtộc,từngtrảnghoang,từngcánhrừngchotớitoàncảchâulục.ThoạttiênlànhữngngườiPeul,tiếpđếnlàBambaras,Songhais, Mossis, Haoussas, Béribérí, Bantous, tất cả nhữngngườiDaĐen,cóhaykhôngmangvạchtrênmặt,cóhaykhôngvấn vành khăn trên đầu, có hay không có xương xuyên quamũi. Lôi họ ra khỏi những khu rừng rậmvà những suy nghĩtămtốiủrộtcủahọ,nhữngkẻhoangdãnàycólẽphảinếmđủchươngtrìnhĐạisốhọc,nhữngmónăntinhtế,nềnkiếntrúcvànhữnghọcthuyếtcủaPlaton,trướckhidướisứcđẩykhôngtránhnổicủasựtiếntriển,nềnkhíhậuchuyểnđổi,trướckhinhữngkhốiđábăngcủaLaponiexâmlấncảvùngLanguedocvàrằngnhữngkẻDaTrắngđángthươnghoảngloạnchạyđếnsưởiấmởgầnđườngxíchđạo.Phichâukhiấysẽlàtrungtâmcủavũtrụ, trái tim của nền văn minh, xứ sở Thèbes mới, thànhAthènesmới, thành Romamới và cả Florence tinh khôi xuấthiệncùngmộtlúc.VàđósẽlàmộtkỷmớicủaNhânloạimàôngđãcólinhcảmtrướcnhữngngườikháctừrấtlâurồivàsẽđượcchínhtàinăngcủaôngđặtnềnmóng.

ÔngđếnKébalivàviết:“Một thung lũngrấthàohoa,đượcnhữngquảđồidựngđứngvâyquanhởsườnđôngnam.Hệthựcvậtxumxuêmàumỡtrêncáccánhđồng,nhấpnhômộtcáchđẹpmắt, những bụi cam, đu đủ và cây sơn tràmampata, câynéré,nhữngbãichănthảtươimát,nhữngcánhrừngrợpbóngrâmsẽ làmlênsựnổi tiếngcủamộtNhànướcchâuÂu.”Ôngbăng qua Téné, thận trọng tránh xa khu Fougoumba huyềnthoại,nơimàởvùngvenbiển,ngườitakhôngngừngnhắcđilặp lại rằng tất cả đã bắt đầu.Chính tại đómàngười Peul đã

tungracuộcthánhchiếncủađạoHồivàchínhnóđãchophéphọchiếmlấytoànbộđấtnước.Từđónơinàyđãtrởthànhthủđô tôngiáo rấtkhắckhổ,nơi trúngụcủacáchoàng tửcuồngnhiệtnhấtvàđốinghịchnhấtđốivớingườiCônggiáo.CólẽtốthơnlànênnhậnđượcsựbảolãnhcủaTimbotrướckhiđiphiêulưuvàođó.ÔngđãđivòngquađỉnhKourou,nóđãkhiếnôngngấtngâybởinhữngđỉnhđồimàuxanhlơcủachúngvàsựrựcrỡcủamùahoanở.ỞPorédaka,ôngphácthảochândungcủamột vì vua được cả đoàn tùy tùng kéo theo, trong đómột sốcưỡingựa,đemtheoôdùvàănvậntoànáothụngsặcsỡvàghilạiở cuối tranggiấy: “Đoànngườiđôngđúcnày sáng rỡdướiánhmặttrờithựcsựgâyhiệuứng.”

ỞBhouria,đói lảvàmệtnhoàidonhữngcơnđaubụng,docác vếtmụnvàvết lở loét, ôngngủngaymà chẳngvật vã gì,nhưngchẳngmấychốc lại rơivào cơnácmộng:ôngmơ thấycontraimìnhđanghấphối.

ThứbangàymùngbảythángTư,saubangàyđầyđinhnhọtvàsốtcao,ôngcuốicùngcũngtớiđượcTimbo.

Cảthịtrấnnằmbắtđầutừgiữamộtthunglũngsâurồitrảidàilêncaodần,đếntậnmộtđỉnhquảđồiphủđầydươngxỉvàlantanlier.Nhữnghàngràomâyvàmáinhàhìnhchópcủanhàthờ Hồi giáo hình như trung thành với các bức họa củaHecquartvàLambert.Phíatây,nhữngngọncâytrùngđiệpcaothấpkhácthường,hìnhdángcủachúngsẽhòalẫnvớisắcmàuđadạngcủađườngchântrời.PhíanamlàquảđồiKoudéko,cònphía tâynam làdảibìnhnguyênNiâli.Ởđằngkia,phíađôngchắcphải là đỉnhnúiHélaya,nơinhàhuyền thoạiKaramokoAlphađãkếtthúcđợtởẩncủamìnhkéodàibảynămbảythángvà bảy ngày, trước khi thành lập hoàng triều của mình. Dảirừng rực rỡ kia chỉ có thể bao quanh và chạy dọc dòng sông

Bâdio-Dôri chạy xuyên qua miền đồng bằng Saroudia, nơinhữngkẻphạmtộibịxửtử.

Ông thuốngnhòmvềvàbướcxuốnggòđất toànđágranittronglúcnghĩđếncâunóicủaTaïbou:“Kẻngoạibang,hãybảotrọng nhé! Ở Timbo, không hề có giải pháp nửa chừng đâu:hoặcngươithăngtiếnnhanhhoặcngươibịchémđầu.”

Hiện thời, ông đang nằm trọn trong quyền lực của ngườiPeul, cũngcó thểnóiởngaygiữa tổcủa loài rắnvi-pe.Tấtcảđềuphụthuộcvàoông,vàokhảnăngvậndụngtríócvàkiểmsoáttinhthần.Ôngbiếtrằngmìnhđangsẵnsàngchơiváncờkhủngkhiếpnhất đờimình.Ôngbiết rằngmình sẽ được gắnvươngmiệnkhitròchơikếtthúchayđầusẽlìakhỏicổ.Đểcứumạngmình, ông sẽ phải tỏ ra cao sang quyền quýmà khôngngạonghễ,khéoléomàkhôngchứngtỏlàbấtkhảkháng,nhúnnhườngmàkhôngmangvẻhènnhát.NgườiPeulthoạtđầulàthửbạnrồisauđómớimởlòngvàmởcửanhàhọchobạn,điềuđó thì Taïbou đã nhắc đi nhắc lại khá đủ cho ông nghe rồi.Những người tự mình hoàn thành công việc xứng đáng trởthành những người bạn. Nhưng người đàn ông phải hoànthànhcáigìnơilũngườiPeulxảotráđộcáccổlỗnàychứ?Mộtngườinàođónhìnthấymàkhôngcầnngườitachỉchovàngườiđóphảihiểumàkhông cầnngười ta giải thích.Ngườinàođóbiếtgiăngbẫyvàbiếtbiếnnhữngchiếcbẫymàngườitagiăngchomìnhthànhnhữngchiếcnơrútđểkhiếnchokẻthùphảibịmắctrongđó.Tómlại,phảibiếtdùnggậyôngđậplưngông.

Nàngtađãnóivàcònnhắclạichoôngnghe:“Đầuócphánđoán,đúngrồi,đóchínhlàchiếcchìakhóacủaPoulâkou,nềnđạođứchọcvĩđạicủangườiPeul!”

NhữnggiờđâythìôngchẳngcòncầnTaïbouđểhiểuđiềuđó.Trongnămtuần liềnròngrãcuốcbộ,ôngđãcó thờigianmở

mắtvànhìnthấychútđỉnhquavôsốnhữngchiếcmặtnạcủangười Peul. Ông đã nắm bắt được nghệ thuật mưu phản vàtránhnémangđặcxứFlorencecủahọ.Ôngđãhiểurằng,nơihọ nhữngmánh khóe được coi làmộtmôn thể thao quý tộc.Sống,trênhếtđólàlừađảo,ănsốngnuốttươilẫnnhau.Kẻnàochuẩnbịnhữngcuộcmưuphản tài tìnhnhất, thìkẻđóxứngđáng vị trí trong triều đình và những lời tụng khen của giớithôngthái.Nhữngkẻbìnhdânvàcótríócđầnđộnthìchẳnggợiđượcbấtkỳ lòng trắc ẩnnàohết.Ởđây,người ta sinh rahoặcnhiềumánhkhóehoặcbịnguyềnrủa:làônghoànghoặcchẳnglàgìhết.

Timbo,dướiconmắtông,thậttrơlìvàkhôngthểthấmvàođượchệtnhưmộtvánchơicờquỷquáivậy!Ôngcóthểthắngnếu ông chơi tinh ý. Khi ấy, ông sẽ có hẳnmột quốc gia choông: với vàng và các đàn súc vật, sức mạnh và vinh quang.Nhưngvớibấtkỳmộtsựvụngvềnhỏnhặtnhấtnào,thìđóhẳnsẽlànhàtùvàaimàbiếttrướcđược,cóthểlàđầulìakhỏicổ.

Ôngbăngquasông,cắmtrạingaygiữacánhđồngvàpháihaigianhân trung thành củamìnhđến thôngbáo với triều đìnhviệcôngđãđếnnơi.Ôngchờđợicảngàyliền,chơicờvàkhôngngừngnhaisô-cô-lađểgiữbìnhtĩnh.MộtngàydàikiênnhẫnởngaytrướcngưỡngcửaTimbochỉcóthểgiốngnhưphòngđợicủagiátreocổdướithờitrịvìcủaNéron.Điềugìđãxảyđếnvớihaibiệtpháiviêncủaông?NhữngôngvuaPeulbịpbợmxảotránàycóthểđãbắtnhốthọchăng,đâmchết,treocổhayđãbánhọđinhưnhữngkẻnô lệ.Ý tưởngnày thoảngđến trongđầuôngmộtchốcmộtlátvàobuổisáng,thìđếncuốingàychúngđãtrở thànhmộtnỗiámảnhthựcsự.Vàmặcdùnhữngváncờ,nhữngthanhkẹosô-cô-la,mặcdùdònghuyếtquảnkiêncườngvàvữngchãicủanhữngngười thuộcgiađìnhOlivier, thìông

cũngkhôngsaochegiấunổisựlolắngđượcnữa.Quâncủaông,chỉcáchôngvàimét,đangrangcủvànhữnghạtđậuđểđánhlừa cái đói và họ không còn hát nghêu ngao nữa, không cònchồngchéonhữngâmthanhvangvọngbằngtiếngcườigiònvàgâybựcmình củahọnữa. Lúcnày,họ chỉ đành lòng lầubầutrong thứ thổ ngữ của họ và nhìn ông với ánhmắt đầy oántrách.Đươngnhiên,tấtcảchuyệnnàyđềulàlỗicủaông.Ônghoàntoànthấuhiểusựbựctứccủahọvàýmuốnlộrõtrongtấtcảmọi thổngữ trênđời sẽ bỏ trốnngay khimànđêmbuôngxuốngvàđểmặcôngởđây,gãDaTrắng,conchiênCônggiáovà đang đói khát lả người,mộtmình ở giữa đámngười Peul.Khiấyông sẽphải làmgìđây?Trướchết làphải cốgắnggiảithoát hai người bạn đồng hành (danh dự buộc ông phải làmđiềuđó),kếđếnthìnghĩđếnlọcyanurequýbáu(chứngsợđauvôcớvàvôtácdụngkhuyênnhủôngthựchiệnđiềuấy).

Vàoquãngnămgiờ,giọngnóicủaviênchứcHồigiáogọiconchiênđi lễ buổi cầunguyệnAlansara từ xavẳng tới - cácbạnbiếtkhôngchứ,vàođúng lúcmàkíchthướccáibóngcủabạnbắtđầudàihơnchínhconngườibạnấymà! - lôiông rakhỏinhữngphánđoánmaquái.ÔngngướcmắtnhìnvềphíadòngsôngvànhậnraMâlyvàMâ-Yacine,đượcvâyquanhlàvàinhàquýtộcănvậnáochoàngbóngnhoáng.Ôngđểmặchọtiếnlạigần và kín đáo chuẩn bị sẵn khẩu súng củamình, và ông chỉbuông xuốngkhi nụ cười củahai kẻ trung thànhSénégal củaônglộrõvẻhớnhở.

Rất nhanh, người hình như có vẻ là quan trọng nhất, dochiếcáochoànglấplánhvàchiếcôđasắccủaôngta,bứtkhỏiđoànngười để chìa cho ôngmột bình sữa, làmbằng quả bầukhô,vàmộthạtcâycô-la.Oài,dấuhiệucủasựchúcmừngđếnlãnhthổ!

Ông ta tên là Saїdou, thư ký của triều đìnhmàAlmâmiđãpháiđiđónông,Mâ-Yacinetrấnanông,sựchậmtrễtệhạinàythựcrachẳngcógìtrầmtrọngcả,đóchỉlàdochứngđỏngđảnhcủaAlmâmivà sự thiếunhanhnhẹncủa thể lệđón tiếpchínhthứcmàthôi!

Ởngayngưỡng cửa thành phố,một người đàn bà, đầu độimộttráibầukhônhìnngắmôngrấtlâuvànói:

– ĐúnglàlầnđầutiêntanhìnthấymộtngườiDaTrắngđấy.Mọingườinóivớitarằnghọtoànbốcmùicháykhét,họrặtlàmộtlũngoạiđạo,trongkhithựctếthìkhôngphảithế!

Ngườitaxếpôngvàomộtcáinhàcódángvẻlàmộtngôinhàthựcsự:tườngchắcchắn,máirơmhệtnhưkhắpnơiởFouta,nhưngngoàinhữngcánhcửaxếprộngvàcửaravào,nócòncórất nhiều phòng, chắc chắn là ô nhiễm do đầy gián và ruồi,nhưngthôngthoángkhí.Quâncủaôngởchenchúctrongnămtúplềutranhngaykếbên.Cómộtcâyxoàitongaygiữasânvàmộtdãycọctrevớimộtcánhcửalớnbằngmâyvàdâyleobaotrùmlêntấtcả.

Saїdou saiđemđếnchoôngbữa tối cũngnhưnướcđểôngtắmrồibiếnmất.Tronglúctừchòinhỏnằmsaunhàôngđira,nơiđượcsửdụnglàmnhàvệsinhvànhàtắm,thìôngbắtgặpngười đàn bà ban nãy đang đứng đợi ông trong sân cùng vớimộtthiếunữcócặpmắtthôngminh,lấplánhvàmộtthânhìnhtuyệtvờimàuđồnghun.OlivierdeSandervalngaylậptứctìmđượcchonàngmộtcáitên:“nơitĩnhtạicủacặpmắt”.

– ĐâylàcongáiFatoucủata,-ngườiđànbànóivớiông.-Nósẽđếnquétdọnnhàchongươi.Ngươicũngsẽcóquầnáobẩnphảigiặtgiũvànósẽgiặthếtchongươi.Nhàtanằmngayphíabênkiahàngràogầnlouganấy.Ngươisẽnhậnranóthôi:giàn

dâybầuphủhếtcảmáinhàấy.

Ngàyhômsau,ôngmuốnrangoàiđidạochođỡcuồngcẳng,nhưngnhữnglínhgácđeovũkhívàđoảnkiếmngănkhôngchoôngbướcrakhỏicổng.

Chẳngcòncóaiđếnthămônglẫnchàohỏiông,ngaycảviệcđemđồănđồuốngchoôngcũngkhôngnốt.

Vàongàythứba,ôngănkiệttấtcảđồdựtrữ.Đámngườivẫnđứnggácngay trướccửacổng:vàkhôngchỉ có sốngười tănglêngấpđôimàkể từđóhọcầmsúngvàđoảnkiếmtrongtay,chứkhôngcòngiắtchúngtrongáochoàngnhưtrước

Vàongàythứnăm,nhữngướcđoánbáođộngbắtđầurộlêntronghàngngũquâncủaông.ChắcAlmâmikhônghàilòngrồi!Họmường tượng cảnhông takhépmình trongmộtgiannhàtráitrongcungđiệnđểquyếtđịnhđiềuphùhợpphảilàm:trụcxuấtkẻDaTrắnghayxửtrảmhắnđây?HaytịchthutàisảncủahắnhaybánđámquâncủahắnchoSierraLeone?

Ngàythứbảy,ôngnghiêmtúcnghĩđếnviệcnuốtlọcyanuremàông vẫn giấu trongmột chiếc rănghàm.Vìmột điềunhỏnhặtnhất, có chuyện rằng vua ởDahomeydành cho số phậnnhững tùnhânda trắngcủaông ta:ông tabuộchọphải chặtđầuvàtứchiđámbạnđồnghànhcủahọtrướckhiđếnlượthọcũngbịchặtchântayvàxửtrảm.

Ngày thứ tám, ông ních đầy ký ninh và nước long não đểđánhlừacáiđóivànguệchngoạcnhữngcâunàytrongcáccuốnsổghichép:“Tahiểurồi, lũsóiPeulnàykhôngmuốnbẩntayđây!Chúngmuốntatựchếtmộtmình.Vìbệnhngãnướchaydođói lả!Vàđươngnhiên,chúngđãnghĩ lànémmộtviênđátrúnghaiđích:thươngthảotrongthờigiannàymộtkhoảntiềnchuộckếchsùvớiSaintLouis!Điềunàyhả,đúnglàchỉcóbọn

Peulmới làmđược!”Rồiôngđặtbútchìxuốngvàbấtngờvỗtrán:“Mẹkiếp, lũngườiAnhrồi!…Ô,đúngvậy, ta lẽ raphảingờđếnđiềunày…ÔngbạnLawrence…kháchquýcủaFouta…đườngbiêngiớiấyđượcmởquánhanh…Chúaơi,nhưngtừkhiởBoulamkia,cáibẫynàyđãđượcgiăngrarồi!”Ôngliềnđirangoài và kêu tướng với đám lính gác: “Quân của ta đã chẳnglàmgìhết,hãychohọănuốngđi!”Hìnhnhưchỉcónhữngconbọrầyđenđỏđậuđặc trêncáccànhcâyxoài làmuốnđáp lờiôngmàthôi.Ôngđivềphíangôinhàmộtcáchbuồnbãvàthốtlên: “Thế thì sẽ là tốinay,vào lúcđồnghồđiểmmươihai cúgiữađêmnay!”Ôngnằmngayxuốngchiếcgiườngtạmsơsàivàviếtmột lá thưdài cho vợ, tiếp đến ông chỉ dẫn choMâly vàMâ-Yacinenhữngđiều cần làmnếumay rahọ sống sótđược.Ôngchỉnhđồnghồbáothứcvàlạiđinằm,haitaybắtchéotrênngực.

Nhữngcúchàygiãhạtngũcốc,nhữngcakhúccủacáccôgáichăngiasúcgọiđámbòcái,tiếnggọicủacácviênchứcHồigiáokêugọi conchiênvàogiờcầunguyện…Những tiếngchó sủa,những tiếng động bước chân vẳng vào từ ngoài sân… Mâlybỗngxuấthiệnngaytrướcmặtôngtrướckhiôngkịpnhỏmđầudậy:

– Ôngcònđợigìnữahả,DaTrắngkia?Hãyrangoàimàchàohoàngtửđi!

Mộtthiếuniêntuấntúkhôingôchừngmườilămtuổiđangđợiôngdướibóngcâyxoài,ngồitrênmộtmảnhdacừu,dángvẻgiốnghệtnhưmộtbứctượngđồngthautrongbóngtốicủamànđêmđangđến.

– TatênlàDiaїlavàchínhdoAlmâmi,chatapháiđếnđây.Ngườisẽtiếpngươivàongàymaisaubuổilễrạngđông.MôdySaїdousẽđếnđểdẫnngươiđếncungđiện.

Chỉvừarakhỏigiườngbệnh,ôngđã thấymìnhđangđứngtrướccửavàocungđiện,nơicómộtđộiquânấntượng,trangbịtoànđoảnkiếmvàsúng.Tachỉbướcquađónếuđượcphépmàthôi, trái lệnh sẽ bị xử trảm.Những tháp canh,những tườngthành,cácmáinhà,toànbộnhữngcôngtrìnhđóchỉlàmộtsựchồngchấttoànrơmkhôvàgiànbầuleothảmhại.Nhưngdẫusao,ôngcũngthấyởđócómộtsựlongtrọng,ông,ngườiđãbiếthươngvịcủatriềuđìnhNgahoàngvàtấtcảcácNhànướccủaliênbangNgakhiNgahoàngđãpháimộtviêntướngđếngặpông đểmời xây dựng các nhàmáyhóahọc ởOdesssa!Khôngcười, không thầm thì gì hết nhé! Người ta chỉ được phép hohoặchắthơiởđómàthôi.

Ngay khi vừa đến nơi, ông được đưa vào trongmbatirdou,biệt thựmọcngay giữa sân, và chính tại đómàAlmâmi chấpthuậnnhữngbuổithuyếttrìnhcôngkhai.Ôngđứngđógiâylátvànhàthôngtháithườngtrực,mìnhvậnáochùngdài,đầuvấnkhăn,cảhaithứđềuđỏrực,thôngbáobằngmộtgiọngcaolanhlảnhrằngôngđãđến,tronglúcmiệnghátbàicađượcdànhchosựkiệnnày.Almâmibướcvàophòngvàngồivàochỗmìnhmàkhôngmộtaiphảiđứngdậy:bêntráiNgườilàSanderval,bênphải là các Bộ trưởng và các em trai của Người, cách mộtkhoảngkháxalàcácquanchứcngồithànhnhiềuhàngtùytheothứtựquantrọngcủahọ,giữaNgườivànhữngquanchứclớnlànhữngthôngngônviên.

Mộtngườiđànôngkhổngườicaolớnvậnáochùngkhắckhổvàđeomộtbộrâuxồmxoàmgớmghiếcđứngdậy,quétánhmắtđỏdữdằnlênkhắplượtcửtọa.Chắcphảilàôngtarồi,DiogoMôdy Macka mà Alpha Yaya đã nhắc tới. Ông ta xướng tochương trình nghị sự và đề nghị Saїdou đưa lần lượt từngkháchmờiđangngồiđợitrongphòngáo.Thườngxuyênnhấtlà

nhữngđoànxekháchđếnxin giấyphépđi về vùngvenbiển,những biệt phái viên của các tù trưởng tỉnh lẻ hay còn có cảnhữngngườiđếnkêuán.Almâmi,khôngbaogiờmởlời trướccôngchúng,ngồinghenhữnglờibiệnhộvàkếtluậnbằngmộtcửchỉgậthay lắcđầu.Ngườinàyđượctái thiết lậpcácquyềnhạn, người khác, bị tuyên án cho vào chuồng gia súc hoặcthưởngvàng.Ánđượcthihànhngaylậptức,đốivớicảnhữngtrườnghợpbịđàybiệtxứhaybị tuyênán tửhình,những lờituyêncứkếtiếpnhaukhiếnchovịkháchtoubabcủachúngtangồingápdàicảphầnlớnbuổisáng.

Toànbộ lâuđàiđược thểhiện trongmột sựquanhco lòngvòngđầyconhẻmnhỏ,sânvàcácngôinhàchỉhơibềthếhơnnhữngnơi ở củadân thường.Cả triều thần, đông và gay gắt,chenlấnquanhvịquânvươngcủamình,imlặngđếnấntượngvà trang nghiêm. Ông ngưỡngmộ tư thế đường bệ của đấngquânvươngvàsựquýtộctrongcácđườngnétnhưngcũngbịấntượngbởisựđơngiảncủanơichốnvàkhiêmnhườngcủađồđạc.Ngườitađemtớichoôngmộtchiếcghế.

– Một chiếc ghế chỗ người Da Đen, có lẽ đây là chiếc duynhấtcủatriềuđình!Ôngnhănnhólẩmbẩm.

Ngay tức thì, giọng nói chắc nịch củaDiogoMoodyMackakhiếncảcửtọarunglên:

– KẻDaTrắngvừanóigì?

– Ôngấynóirằngngaycảnơiquêhươngôngta,ởnướcPhápxa xôi kia, những chiếc ghế cũng không đẹp nhường này ạ! -Mâlyhốihảchữangay.

“Chuyện tầm phào, tầm phào, rồi lại tầm phào, người tachẳngđếnnơingườiDaĐenđểnóichuyệntầmphàochứhả”,ôngsẽghilạinhưthếđểtómtắtlạibuổithuyếttrìnhdài,chán

ngắtvàvôvịnày.

Lúcnày,khiđãvàocuốibuổisáng,thìgiọngnóisangsảngvànhữngđộngtácphóngkhoángcủanhàthôngtháithườngtrựccấtlênđềnghịMâlygiớithiệuDaTrắng.

Kếđến,ngườitađòiôngxuấttrìnhhộchiếumàAguibouđãcấpchoông.Almâmiliếcnhìnqua,MôdySaїdouđọctolên.Sauđó,nhàthôngtháicóthểhỏingườingoạibang:

– NgươiđãkhởihànhtừBoulam,chúng tahiểurồi.NgươiđãghéquaBoubah, chúng tađãhiểu.Cáinày làhộchiếumàAguibouđãcấpchongươi,điềunàynữa,chúngtacũngđãhiểu.Điều mà chúng ta không hiểu, Da Trắng ạ, đó là mục đíchchuyếnviếngthămcủangươiởđây.

– Đúng vậy, - cả quần thần tiếp lời trongmột sự hỗn độnkhôngtưởng,-mộtmìnhrađitừnướcPhápvàtạisaolạiđếntậnTimbochứ?

– Đểchúngtatrởthànhbạncủanhauvàđểyêucầucácôngchophépmởđườngthươngmại!-Ôngcốgắngtrảlờitronglúccốnhấnmạnhlêngiọngnói.

– Hắnmuốnchochúngtacáigìvàchúngmuốngìởchúngta?-ĐámđôngrềnlêntrongsựnáođộngcòndữdộihơnnữaAlmâmihắnggiọng.

– Imlặng,-nhàthôngtháithườngtrựckêulên.

– Thươngmạiư, chuyện đó diễn ra ở vùng ven biển kia, -mộtngườinàođólêntiếng.

– Anhnóiđúngđấy,-mộtngườikhácđồngtình,-ngườiDaTrắngchẳngbaogiờđemlạiđiềugìtốtđẹpcả.Hãyđểhọtrụlạiởvùngvenbiểnđi!

– Imlặng!-Nhàthôngtháilạirềnlên.

– Đểhắnnóixemhắnlàaiđã!

– Im lặng nào! -Nhà thông thái lại kêu lên lần nữa. - Rồi,ngươihiểurồichứ,DaTrắng,trướchếthãynóingươilàai…

– TêntôilàOlivier,AiméOlivier!Tôiđếnđâylàvìtìnhbạn,tôi chỉmuốn sự hòa bìnhmà thôi! Tôi chỉmuốn thăm viếnglãnh thổcủacácông,kýkếtnhữnghiệpước thươngmại,xinphépxâydựngmộttuyếnxelửa.

– Mộtcònđườnggìhả?-Nhàthôngtháichợtbịkíchđộng.

– Tôiđãnóivớicácôngrồiđấythôi!HắnmuốnđặtcảFoutalênđốngsắt!-Mộtônggiàbậtkhócsụtsịt.

Almâmilạihắnggiọnglầnnữavànhàthôngtháidịchnghĩatronglúcbắtcửtọagiữimlặngbằngmộtđộngtáchuơtaylên:

– Đườngxelửa,đólàcáigìvậy?

– Xinchờmộtchút,tôisẽquaylạingay!

Ông chạy ngay về nhà mình dưới cặp mắt sững sờ của cảtriềuthần.Mâlybắtđầuchạysauôngmàkhôngsaotìmđượclờigiảithíchchochuyệnnày.Ônghốihảlụctrongđốngđồđạcdự trữvà rươnghòm.Lát sau,ôngquay trở lại cungđiệnvớimộtchiếchộprấtlớnvàbắtđầugỡratronglúcmiệnglầubầunhữngcâumàđươngnhiêncảtriềuđình,chẳngaihiểugì.

– Đây,mộttuyếnđườngxelửalàvậyđấy!

Rồi,dưới cặpmắt sững sờ của cảFouta,ông lắp từngđoạnđườngray,nhữngthanhngang,gắnđầuxelửavàghépnhữngtoatàu.

– Giờchỉcònthiếutiếngđộngnữathôi,nhưngđiềunày,tôicóthểlàmđượcchocácvị,-ôngnóithêmmàkhônghềcười.

Vàôngbắtchướctiếnghuyênnáocủađộngcơ,tiếngrítcủalòthan,tiếngvachạmcủasỏiđáđậpvàocácthànhtoatàu,sựvachạmcủacànhcây,vàtiếngrúdudươngtrầmbổngcủagió.

– Vớicáinày,ôngnóithêm,cácôngsẽcóthểđitừBoulamtớiTimbotrongkhoảngthờigiantừlúcmặttrờimọcđếnlúcmặttrờilặnmàthôi.

Rồinhẹnhàng,ôngtiếnvềphíaAlmâmivàchìachoNgườicỗmáy:

– TặngNgườiđấy,thưaquânvương!Hãybỏchútthờigianchiêmngưỡngkỳquannàyđi,tôitặngnóchoNgười!

Toàn bộ chuyện này có vẻ như vô thực. Người ta gãi đầu,ngườitatrợnmắt,ngườitaháhốcmiệng.Chỉcósắctháitrênkhuônmặtmới có thểdiễn tảnổi trướcmộtđiềuhuyễnhoặcnhườngấy.Hoặcthảnglàsựimlặngvànhúnnhườngmà,cùngvới chúng, người Peul biết tiếp nhận các hiện tượng nguyệtthực,độngđấtvà tất cảnhữngđiềukỳdiệucủađấngTối caolònglành.Phảimấtthờigiankhálâuđểaiđóthốtrađượcmộtcâu:

– KẻDaTrắngnàylàmộttênbịpbợm!

Rồi từ các hàng bên trái, nhà quý tộc củamột tỉnh xa xôi,tránướtđẫmmồ,bịnhụttrícũngnhanhnhưcơnphẫnnộtràodângtrướctrảinghiệmmàôngvừachứngkiến:

– Anhnóiđúngđấy,tôikhônghiểulàmthếnàomàsắtlạicóthểchạyđượcvớimộtvậntốcmàmộtcontuấnmãcũngkhôngsánhnổi.

– Đúngvậy,-ngườingồicạnhôngtađồngtình,kẻDaTrắngnàyđangnhạobáng chúng tađâymà, chúng tabuộcphải xửtrảmhắnthôi!

– Vàcứcholàcóchuyệnđóthậtđi,thìtạisaolạiđặtđườngxelửatrongkhimỗingườicóhaichânđểđivàcáckhuchợthìnhungnhúcnhữngngựalàngựachứ?

Almâmiramộtcửchỉbằngđầu,giọngnóilanhlảnhcủanhà

thôngtháithườngtrựclạicấtlênlầnnữa:

– Vàbằngchínhđôitaycủangươimàngươithựchiệnđiềuấyư,hảDaTrắngkia?

– Không,khôngphảibằng taycủa tôimàbằngkhốióc củatôi,-ôngđáplạimộtcáchranhmãnh.-Cònbàntayhả,chínhcácôngsẽtrợgiúptôi.

Tiếngrìrầmbấtbìnhrộlên,lanđitrongđámđông.Ngườitađãbiếtmườimươirằngkhiđàođấtxâyđựngcungđiệnhoànggia thì phải trả giá baonhiêu tênnô lệhayviệc chuyểnhàngngàn súc vật đến tận Boulam là bao nhiêu, còn đây phải tạodựngmộtconđườngxelửahoàntoànbằngsắtvàbằngchínhđôitaymìnhthìkhủngkhiếpđếncỡnào!

– Thế nào, hả nhà thông thái? - Một người chột mắt cấtgiọngkhekhẽhỏi.

– Thếnàocáigì?

– Tasẽđểchohắnlàmhaysẽxửtrảmhắnđây?

Almâmi thốt lênmột tiếnggằn trongcổhọngvànhà thôngtháidịchngayra:

– Hãycẩnthậnnhé,nhàquýtộcthânmến!Chuyệnấykhôngthuộcthẩmquyềncủaanh,màthuộcthẩmquyềncủaAlmâmikia…Sángnayđếnđâytạmhết.Mặttrờiđãlêncaorồi,chúngtaphảichiataynhauthôi.Hãybìnhthân,hỡicácnhàquýtộccủaTimbo,hãyđi thưgiãntrongcácvườncâytráivàvớicácđàngiasúccủamìnhđi.

Nhàthôngtháinháymắt,MâlygiảithíchchoDaTrắngrằngôngphảiởlại.

Almâmimấthútđằngsaunhữngbứctường,kéotheosaucảđoàn tùy tùngcủaNgườivànhững lời tụngca củanhà thôngthái.Vàchỉsauđóthìcảcửtọamớitảndầnđi.Ôngđangđứng

đợi trongsân,mộtmìnhcùngvớiMâ-YacinevàMâly thìmộttênlínhgácđếnkiếmông:

– Ê,kẻDaTrắngkia,cóthậtnhàngươilàcháugọivuaPhápbằngchúruộtkhông?

– Ơthì…vâng…đúngthế…

– Thếthìđếnđâyđi,Almâmisẽtiếpngươi!

Người tadẫnôngđidưới giàn câyuốn thànhvòmđược sửdụnglàmphòngkháchhoànggia,nơiAlmâmiđangcómặtcùngvớiđoàntùytùngthuhẹp.Vịquânvươngmờiôngngồingaysát cạnh và lần này,Người nóimà không cần thông qua nhàthông thái.Người lôi chiếc tàu nhỏ xíu ra, yêu cầu giải thíchtườngtậntỉmỉvàrấtlâuvềhệthống.DaTrắngchỉchoNgườixemchỗđặtđộngcơ,chỗđặtbìnhhơi,giảlàmchứcnăngvậnđộng của các bánh xe, giải thích tại sao có những lỗ giữa cácđường ray.Ông cangợi cỗmáyvànấnná rất lâu trênnhữngtiệníchcủathươngmại:

– Đồngý,DaTrắngạ,đồngý!Chừngnàomàsẽchỉvìthôngthương, thì chừng ấy ngươi sẽ còn là bạn của ta và sẽmãi làkháchquýcủaFoutaNgườicó thểmởcác thươngđiếm,nhậpkhẩunhữnggìngươimuốn.

– Thếcònnhữnggìliênquanđếnđườngxelửathìsao?

– Àừnhỉ,đườngxelửacủangươihả?Takhôngnghĩđólàmộtđiềutồiđâu,nhưngtacònphảithamkhảoýkiếncủacácnhàquýtộcđã.

– Khinào?

– Khi nào đấng Tối caomongmuốn điều đó sẽ được thựchiện.Diango,fab’idiango,ngàymai,ngàykia!…Hãyđợisựgiahạnnhiệmchứccủacácvua,tasẽtậndụngdịpđóđểhỏiýkiếnhọ…

Mộtchàngtraitrẻcóchòmrâudê,đeomộtchuỗitrànghạthổ phách to sụ quanh cổ, chặn ông lại trước khi ông ra khỏigiàncâyhìnhvòm:

– Ta làPâthé,cháugọiAlmâmi bằng chú ruột.Con tàu củaônglàmộtđiềuthúvịđấy.TatinchắcrằngnósẽđemlạisứcmạnhchoFouta.Tasẽghéquathămông,chúngtacórấtnhiềuđiềuđểnóivớinhauđấy.

Chàngtavẫncònchưadứtcâuthìmộtchàngtraitrẻtoconkhác, trênmặt loang lổnhữngnốt rỗ củabệnhđậumùa,đếnlượtmìnhcũngtiếnđếncạnhông,chìatayra:

– Còn tôi, tôi là Bôcar-Biro, một người cháu khác củaAlmâmi,vàcũnglàthủlĩnhchiếntranh.

Pâthé, Bôcar-Biro, Aguibou, Alpha Yaya! Ông còn lâu mớitưởng tượng ra được số phận thê thảm chẳng bao lâu nữa sẽliênkếtôngvớibốnvịhoàngtửnàycủaFouta!

ÔngtặngchoAlmâmimộtconngựaxứCamargue,nhữngyênngựa, cươngngựavàkim loại luyện củahãngWalker,nhữngvũkhí,hổphách,sanhôngọctraivàcảnúivảiđẹp.Hàngloạtđồvật sang trọngnàychẳngmấychốc lanđikhắpcungđiện.Mỗiquầnthầnđềuđòichútquàgìđó.ÔngphảigiởhếtnhữngmưumẹocủatổtiênGauloiscủamìnhrađểkhôngphảitrútlạiđócảgiày,lẫnđồnghồvàchiếclềubạtcủamình.

Vẫncònhaingàynữa trong tình trạngnhư thếvà, thậtkỳdiệu,đámlínhgácđãbiếnkhỏicửachính.BamươiphútđãđủđểôngđimộtvònghếtcảTimbo.Quayvềnhà,ôngghilại:“Làvậy đấy, Versailles của Fouta là thế này đây! Lũ gà mái củachúngtacũngcònđượcởtốthếtthế!”

Nhữngngàysauđó,ôngkhóachặtmìnhtrongnhà, tựhứaphảilàmviệcvớitácphẩmVôCùngvànhữngcuốnsổghichép.

Nhưng lũ gián và ruồi, vànhất là đámđôngnhữngkẻ tòmòkhôngđểchoôngcóthờigian.Mộtsốđếnsờnắndaông.Mộtsốkháclạiđếnhítthởmùicủaông.Ngườitakiểmtrađộmềmcủamáitócông,chỉtrỏnhữngchiếccúcáotrênchiếcredingotecủaông.Ngườitaướcđoánđếnkiệtcảtríócvềmàudavàmốtsống của ông. Liệu ông có ăn uống không? Liệu ông có nhạycảmvớilửakhông?Ônguốngnướchayuốngkimloạihóalỏngnhỉ?Người tagiámsátkhiôngđi săn,người ta theodõi từngbướckhiôngđidạo,người ta rình rậpkhiông táchkhỏi conđường để đi vệ sinh.Không còn khoảng trống nào đểmà tạocảmhứngnữa,khôngbaogiờcònchútthờigianthầmkínchoriêngông!Nhữngkẻbạogannhấtcònlầnvàotậnmáihiênnhàông,đếntậnthànhgiườngcủaông.Ôngcứuổngcôngđểchiếcđồng hồ báo thức củamình réo vang,mọi người chỉ bỏ trốngiâylátđểrồilạikéođếnngaysauđó.Ônglầnlượtthửhếtsựphảnchiếucủagươngsoi,mùivịcủalongnãovàđedọabằngsúng.Chẳngănthuagìhết!Chuyệnđócứkéodàinhiềungàyliền,chođếntậnlúcôngbỗngchợthiểura.Đóchínhlàdohaitên vô liêm sỉMâly vàMâ-Yacine!Hai kẻ Sénégal này đã đòiđượctrảbằnggàvịt,ngôhãysữađểchophéphọđếnthưởngthứcmànbiểudiễn.Hoàntoànkhôngkiểmsoátđượccơnbựctức,ôngvớkhẩusúngvàbắtquảtangđámngườithôthiểnkiatrongnhà củaMâly,đangngồigiữađống lương thựcvừa thugomđược.

– Tađếnđểđòiphầncủamìnhđây,-ônggàolên.-Kểtừbâygiờ,sẽlàchiađôinămmươi-nămmươi.Dẫugìthìcũngchínhtalàconvậtbiểudiễncủasởthúđó!

Nhưng,khivềđếnnhà,ôngbắtgặpcôbéFatouđangđợiôngtrêngiường,mìnhcũngtrầnnhưnhộnggiốnghệtnhưlúcmớisinhra.

– Ôkhông đâu, cô bé Fatou đáng thương, - ông kêu lên vàbuộccôbéphảimặclạiquầnáo,-chiếcgiườngnàyquábéchohaichúngtađấy!Hãyđilàmchuyệnđóvớingườikhácđi!Điđi,điđinào!

Ôngchậtvậtmãimớiđẩyđượccôbérasânvàchonómộtviênhổpháchđểxoadịunhữngcơnnấcnứcnởcủanó.Chínhlúc đó, bàmẹ xuất hiện từ những bụi cây rậm lougan và laothẳngvàoông:

– Hãy cướinóđi!Mi không thấy lànóđẹpđến thếnàoư?Hãy làmnhanh lênđi,hãy cướinóđi!Hãyvâng lờiđi, kẻDaTrắngvôcảmkiaơi!Nào,hãylàmnhữnggìtanóiđi!

MâlyvàMâ-Yacine,ngườimàôngđãkhôngtuyểnmộmàvôdụng,rakhỏinhàđểxuađuổihaicongàmáivàbảovệôngchủkhỏinhữngtrậncụctacụctáccuồngnhiệtcủahọ.

Nhưđãhứa,Pâthéđến thămông.Đó làmộthoàng tửPeulhệt nhưngười ta vẫnhìnhdung trong các phòngkhách sangtrọng ở Paris hay ở Marseille. Cao lớn và mảnh mai, nhữngđườngnétthanhtú,damàuđồnghun,giọngnóinhẹnhàng,cửchỉđiềmđạm,lạithêmvàomộtphongtháihiệpsĩvàhuyềnbítoátratừngọnlửahừnghựccủatiamắt.ChàngvậnmộtchiếcáochùngđẹpbằngvảibazintrắngthêuxanhởngangtầmtúivàmộttrongsốnhữngchiếcmũhìnhchópphủđầychữẢ-rậpmàngười Peul gọi là pouto.Và đươngnhiên cả chòm râu dê lịchlãmvàchuỗitrànghạtquanhcổchẳngbaogiờrờikhỏichàng.Chàngchìaramộtcuốnsáchrồicấttiếngmàkhônghềgiấuvẻtựhào:

– ChínhmộtngườiThổNhĩKỳđến từ Istanbulđãviếthếtlịchsửcủagiađìnhtatrongnàyđó.

Chàngnói rất lâu về đạoHồi và về Fouta.NgườiDaTrắng

ngồi nghemột cách lịch sự, rồi đã thành công chuyểnhướngcuộctròchuyệnvềđiềuduynhấtkhiếnôngquantâm:Fouta,không còn chỉ toànnói về thời tổ tiênhọmà cònnói về thờihiện tại.NgaykhiđếnBoubah,ôngđãkhông tránhkhỏi việcmìnhđangđứngtrênmặtđấtcủamộtđấtnướcđầyphứctạpvàmâu thuẫn.Một cánh rừng bao báp thực sự: chắc nịch tronggốc rễ của chúng, nhưngmongmanh trong thân và cành lá.Quánhiềutỉnhlỵ,quánhiềucáccấpxétxử!Quánhiềutriềuđạivà các ônghoàng!Đó làmộthệ thống sáng sủa, chắc chắn làmộtsựsắpđặtmềmmỏngnhưngquánhạycảmtrướcnhữngluồnggióđộccủasựganhghét,hiềmtỵvàhoàibão.ÔngkhôngđểchohoàngtửkếtthúcnốtbàidiễnvănvềnhữngthâmnhậplẩnquấtcủaNhàthờvàsựđạođứcgiảcủaCônggiáo,ônglậptứchỏingay:

– Almâmibaonhiêutuổihả?

– Cóhaiđiềumàởđâyngườitakhôngbaogiờtínhđến:đólàsốbòNgườicóvàtuổicủaNgười.Điềuđóđemđếnbấthạnh.

– Điềuchắcchắn,đólàNgườikhôngcòntrẻnữa.

Ôngnhìnsâuvàođáymắthoàngtửđểđoánnhậnhếtnhữngphảnứngcủachàngvànóithêm:

– VàsắpphảithaythếNgườichứ?

– Foutađãnghĩđếnmọichuyện,DaTrắngạ!NgườisẽđượcthếvịmộtcáchđềuđặnngaysaukhingườitachôncấtNgười.

– Thế mọi người đã biết tên của người có diễm phúc đóchưa?

– Ngườiđóđangngồingaytrướcmặtông,kẻngoạibangtòmòạ.

– A,thưahoàngtửkếvị!Hômnọ,ôngđãnóivớitaởcungđiệnônglàcốvấnthứnhất.

– Đó hoàn toàn là điểm yếu của người Peul đấy, bạn thânmếnơi!Đólàmộtcáitậtnơiđấtnướcchúngtôilàphảichơitrònhúnnhường.NếutôimànóilàhoàngtửkếvịthìcảFoutanàysẽcườivàomũitôi,ấythếmàđúngđấy, tôi làhoàngtửkếvịcủaFouta.

– ThếthìngườiđangngồitrongnhàtôiđâykhôngaikháclàAlmâmitươnglaicủaFouta,ôngthốtlênvàchìachohoàngtửmộtthanhsô-cô-la.

– Thếtôicódángvẻđókhônghả?-Hoàngtửnóitếu.

– Ởđây,cácôngaicũngcódángvẻcả.Phảitựhỏilàcácôngđể con dân củamình ở đâu nhỉ!…Hãy nói cho tôi biết, thưahoàngtử,ôngsẽlàmgìvớiconđườngxelửacủatôikhiônglênngôi?

– Tasẽủnghộ.Giớitrẻđềumuốncónó,chínhcácônggiàkhôngthíchnó.

– Nhữngngười già sẽ chẳng bao giờmuốn cónó và ở đây,khôngcónhữngngườigiàthì…NếutôihiểurõthìngàiBôcar-Birolàanhtraicủaôngphảikhông?

– Đúngthế,anhcùngchađấy!

– Hừm,điềuđóchẳngbaogiờtốtlànhcả,anhemcùngchaấymà,nhấtlàởngườiPeulcácông!

– Khôngđúngvới trườnghợp chúng tôi đâu, chúng tôi rấthợpýnhau.

– Hãycoilàtôichưanóigìcả,thưahoàngtử,tôiđãchưanóigìhết!

Đêmđến,mệtmỏiphảinghenhữngcakhúccủalũếchnhái,ônglạilầnmởmộttrangmớicủaVôCùngra:“Chúngtakhôngthểđịnhnghĩa cáihưkhông của sựTươngđốihayTuyệtđốibởivìchúngtacònlâumớibiếthếttoànbộsựTươngđối,tấtcả

nhữnggìmàsựTuyệtđốinắmgiữbằngsứcmạnh,tấtcảnhữnggìsẽlạirađờitrongcuộcsốngtrongtươnglai…

Mộthôm,khitừnguồnnướcsuốitrởvề,nơiôngđãcóthóiquenđếnđóđểđánhlừasựbuồncháncủamình,thìmộtcảnhmêlythuhútánhmắtôngvàkhiếnôngdừngbước.Đằngsaumộthàngràotươimátđầyhoalayơnvàsơntràmampata,mộtcôgáitrẻđanggiãhạtfonio,miệnglẩmnhẩmhátmàkhônghềđểýđếnsựhiệndiệncủaông.“Nàng thật tuyệtdiệu,vị côngchúadađennày: cặpmắt tođẹpvà sâu thẳmkhiến ta có thểchếtchìmtrongđó,mộtngấncổtuyệthảovàchẳngcógìbíẩn,khiếntamơtưởngđếnPhidias,khiếntanhậpvàosựngấtngâyđiêncuồngAnacréonvà tấtcảnhữngthisĩ trongtrườngông.Diễm lệ và quyến rũ làm sao!” ông ghi lại trong cuốn sổ củamình,hoàntoànbịthôimiên.ÔnghẳncóthểhiếntặngcảđấtnướcPérouvàtấtcảchâubáucủaApollonđểkéodàimãicảnhtượnghoanhỉnày.Nhưngmới chưađượcđầymươiphút thìbấthạnhxảyđến,mộtquảxoàichínruỗngrơixuốngcạnhnơiôngđangđứng!Khipháthiệnraông,nữnhânyêukiềukiabỏchày rồi vừa chạy trốn vừa kêu như gặp quỷ hiện hình. Ôngnhảyquahàngràovàchạyđuổitheonàng:“Daro!DaroYandi!Đứnglạiđi, tavanem,tathềrằngkhôngcóýđịnhgâyhạigìchoemhết!”ÔngthốtranhữngcâutiếngPeulmàôngđãhọcđược,nhưngthiếunữtrẻlạicàngchạynhanhgấpbội.Họchạybăngquamộthaiđám lougan, luồn láchgiữanhiềungôinhà.Chósủarộlên,gàdêhoảnghồnkhihọchạyqua.Sauvàiphúttưởngnhưbấttậncủacuộcchạyđuổinày,côgáitrẻđẩycánhcửacủamộthànggiậuráchnátmà,phíasaunó,mộtnhómđànbà,mìnhphủđầybọtxàphòngđangcọlưngchonhau,rồiđóngsập lạingay lập tức.Đám línhgác cómặt tức thì sauvài giâyđồnghồ,lămlămđoảnkiếmvàgậygộc:

– Rõlàthếmà,lũDaTrắng,thôlỗvàvôgiáodục!ChúngtaphảicấmtiệtchúngđếnFoutamớiđược,wallâhi,chúngtaphảilàmvậythôi!Ngươimuốngìởngườiđànbàtrẻnàyhả,trảlờingay,đồvôgiáodục!…

Ừ nhỉ, ông đã làm gì nhỉ?… Ông thậm chí tự mình cũngchẳngbiếtnữa.Ôngđànhđứngtrân,vặnxoắnmẩukhănmùisoacheđầumàôngđangcầmtrêntay,chiếckhănmàthiếunữtrẻđãđánhrơitrongcuộcchạytrốn.

– Nếuđịangụcmàtồntại,thìnóchắcphảigiốngnhưthế,-ônglầmbầm,tinchắcrằnglầnnàysẽbị lôi lêngiànxửtrảm,haychíítcũngbịđốidiệnvớilínhgácngục.

Rồiôngbỗngnghethấytiếngaiđóvanglên:

– Cácngườikhôngthấy,hảlũđầnkia,rằngôngtachỉmuốntrảlạichocôgáichiếckhăntrùmđầuthôiđósao?

ÔngquaylạivànhậnraDiaїla,chànghoàngtửtrẻmàôngđãgặptốinọ,đangvắtvẻotrênmìnhngựa.Ôngđãđượccứusống!

Sựvachạmmauchóngrơivàoquênlãng,nhưngthanôi,cảcon người khốn khổ của ông cũng thế. Ông sống vậy trongnhiềungàyliềnmàkhônghềcóbấtkỳtintứcgìtừbênngoài.PâthéđãkhôngđếnnhưđãhứacònBôcar-Birothìchẳngthấytămhơiđâu.Nhưngtấtcảnhữngchuyệnđócũngchẳngthấmtháp gì. Bệnh tật đã lợi dụng giai đoạnđen tối cô độc và tâmhồn lãng đãng, buồn bã và lo lắng bồn chồnnày để tấn côngông.Lầnnàylàrấtnghiêmtrọng!Chẳngcógìgiốngvớinhữnglầnkhủnghoảngthoángquacủabệnhsốtrét,nhữngcơnđaubụngkinhniênmàôngđãvướngphảikhilênbảytuổi,khiôngphải sống trong ký túc xá khổ hạnh Oullins, nơi các thầy tudòngthánhDominiqueđãnhồichoôngtoàntiếngLa-tinh,đậunghiền và những lời đẹp ý hay cơ bản của cuộc sống. Thông

thường,bệnhtậtchỉđành lòngquấyquảông,màcơ thểchắcnịch của ông không cảm thấy bị yếu đi thực sự. Lần này thìkhôngrồi!Ôngbịngấtđirấtlâuđếnnỗimàngườitađãnghiêmtúcnghĩtớiviệcđàochoôngmộthuyệtmộ.Nhưngởđâumớiđượcchứ?Vàtheophongtụctậpquánnàođây,Chúaơi?NgoàimộtnhàmạohiểmngườiAnhđãđếnđâytruyềnđạotừmộtthếkỷtrước,thìkhôngmộtngườiDaTrắngnàođãchếtởTimbocả.

Ôngchìmtrongtrạngtháihônmêgầnnhưcảngàyvàlạibắtđầunônngaykhivừatỉnhlại.Cácđộngmạchchạysátsạtlànda, cũng lộ rõ như các rảnh xương của ông. Tóc ông bắt đầurụng,datrởnênvàngủng.Tríóclờmờ,ôngnghĩmìnhđãbốcmùithốicủaxácchết.Ngánngẩmvìníchđầykýninh,nhữngviênthuốcvichy,nước longnãovàmoóc-phin,ônggọihoàngtửtrẻDiaїla,vàthổlộchoanhtanghenhữnglờigửigắmcuốicùng:“Nếutôichết,thìtôiđãlệnhchoquâncủatôiđểhọthiêuthihàitôivàmonghọsẽmangtrohàicốtcủatôivềtậnSaintLouis.Tôivanông,đừngápdụngnhữngnguyêntắccứngnhắccủađạoHồiđểngăncảnđiềuđó.”Bịcuốnđitrongcơnmêsảng,ông nói tiếp: “Và đừng quên, hãy ra lệnh không cho ai đượcđụngđếncủacảicủatôinhé!Tôisẽnhượnglạichoôngnămxu,bánhxàphòngvàchiếckínhhiểnvi.”

Mêtíndịđoanchorằngbênbờhuyệtmộcủamình,kẻhấphốithấylại,hệtnhưtrongphim,nhữngbiếncốkhácnhaucủađờimình.Thếmà,ôngchẳngcầncốgắngđểquansátvớimộtấntượngrõràngmườimươi,quákhứcủaôngdầntrỗidậy.

ÔngđangởkýtúcxáOullinstronglớptiếngLa-tinhcủachaxứ Lacordaire! Kia là cha Bourgeat đang giảng luận văn vềPlatoncònchaMermetđangsắphàngnhữngcôngthứcvậtlý!Hìnhảnhcứdầndần trởnên lờmờđểnhường chỗ chohình

ảnhcủabậcthầyluyệnkimMichaudmàcùngvớiôngấy,vàonăm1963,ôngđãxâydựngnhàmáysảnxuấtxeđạpđầu tiênmà, trongcơnđiêngiậndữđiên loạn, các chiến sĩ côngxãđãđốt cháy hết; kế đến là hình ảnh chiếcmề đaymà ông nhậnđược ít lâu sau vì đã cứu được chiếc thuyền buồm gặp nạn ởvịnhMarseille.Cònbâygiờlàlúcôngbamươituổi,râurậm,đãlậpgiađìnhvàlàthịtrưởngthànhphốMarennes,nơiôngsẽlàngườiđầutiêntronglịchsửnướcPhápcấpxeđạpchobưutá!SauMarennes,Marseille, nơimà trongnhiềunăm làmviệc ởphòng thínghiệm,ông sẽmột lầnnữa cố thửphân tách chấtliệu và phátminhmáy bay.Và rồi đến bữa ăn trưa tuyệt vờitrênđỉnhVerryèremàngười ta vẫn cònnói đếnbênbờ cảngVieux-Port,hơnmộtthếkỷrưỡisauđó:batrămkháchmờinổitiếng được chở lên đỉnh đồi đá bằng những con lừa đặc biệtđượcđưavềtừmiềnnúiPyrénéeshaybằngnhữngcỗkiệu,bátđĩađượcđặtởxưởnggiacôngcủatỉnhSèvreschỉchoriêngdịpnàyvà tất cảđềuđượckhắc têncủamỗikháchmời,mộtdànnhạcgiaohưởngvàthisĩJeanAicardxướngtonhữngbàithơcủamình!…

Nhưngsựmêtíncũngkhôngnóisựthật:nhữngảogiáccủakẻhấphối cònđi xahơn rấtnhiều chính cuộc sống thực củahắn,đểmơntrớnnhữngđườngvòngbênngoàicủatoànbộcâyphảhệ của hắnnữa.Những khuônmặt già nua, đã biếnmấtcũng lúcvớinhữngchiếcquầncộccủatuổihoaniêncủaông,lợidụngcơthểôngđangtanchảytheocơnsốtđểtáisinhvàtrởvềchếnhạoông.Cụgiàđộimũti-rolkia,nhìnlàbiếtngayđólàSimonet, có lẽ là ông trẻ, giáohoàng tuyệtvời củangành sảnxuấtvảimút-sơ-linđấy!Bênphải,vịtướngđộimũhaisừngkia,đươngnhiênđó là ôngnội rồi, người là tướng tổngquản củaNapoléontrongcuộcchiếnởItalia!Vàbêntrái,làôngngoạikỳ

cụcClaudeMariusPerret!…

Timbochẳnghiểugìvềchuỗiđuốcbốclênmàôngkhónhọclầntìmdướisựhốithúccủanhữngcơnmêsảng.Dùgìchăngnữa,vớitộcngườiPeul,tấtcảnhữnggìmàutrắngđềukỳcục,giảtạovàkhógiảithích.CuộcsốngcủangườiDaTrắnglàmộtsựcuồngđiênmànóchẳngcầnrunrẩyvàsốtcaođểphồnglênvàđầuđộcquanniệmtốt.

“Nhưng,đấngTốicaolònglành,kẻDaTrắngnàykhôngcòngiốngnhưkẻ kia nữa rồi, kẻDaTrắngnày đã trở thànhmộttrongchúngta,wallâhi,kẻDaTrắngnàysẽchết!”

Tình trạng ông trở nên quá đỗi thảm thương đến nỗi màAlmâmitổchứcmộtbuổicầunguyệnởnhàthờHồigiáođểcầuxinđấngAllahchoôngkhỏibệnh;vàlệnhchochàngPâthébíẩnđếnthămông,đemtheomộtsiêunướcchứađầythuốcchiếtđược bằng cách ngâm nhựa thảo dược với các trang giấymàtrên những tờ giấy đó người ta đã viết sẵn các tiết thơ trongkinhCoranvàngườiPeulgọiđólàNassi:

– Hãyuốngcáinàyđichotôi,-chàngnóivớiông.

Và ông uống ngay lập tức, tin chắc là sẽ trút hơi thở cuốicùngtrướckhiuốngđếnngụmthứhai,vìhợpchấtlỏngđólấplóachấtbẩnvàbốcmùithốicủanhàtiểucổngcộng.Ôngkhépmắtlạiđểchờcáichết,đóchínhlàđiềutốtlànhhơncảđốivớiông. Nhưng ông thức dậymà không hề đau đầu và cũng hếtcảm giác chóng mặt sau ba ngày chìm sâu vào giấc ngủ vàkhông chậm trễ đòi ngaymột đĩa cơmma-phê. Ông ăn ngonlành và lần này thì ông ợ hơi, cũng rõ to hệt nhưmột ngườiPeul chính hiệu khỏemạnh biểu thị niềm vui vì đã được ănuốngnođủ.Rồi,khôngcần trợgiúpgì,ôngbăngquakhoảngcáchvàibướcngănôngvớibênngoài.Đếngiữa sân, ông chođemramộtchiếcghếgấpvànằmdàidướihơiấmcủaánhnắng

mặt trờiđểbắtđầumột thờikỳdưỡngsứcdàivà sảngkhoái.Khiđượcthôngbáođiềuđó,Pâthéđếngặpôngngayđểthưởngthứcthànhcôngcủamình:

– Ông thấy rõ những đạo sĩ của chúng tôi là những ngườithần tài nhất rồi đấy nhé! Ông nên chuyển đạo đi, bạn thânmếncủa tôiơi!Wallâhi,ông làmộtgãquá tốtđểcứở lại làmmộtconchiênCônggiáotồitàn!

– Tôithúnhậnđiềunàyvớianh,bạnPeulcủatôiạ,anhđãcứusốngtôiđấy!Làmthếnàođểcảmơnanhđây?

– Aha!Hãychotôinhữngcỗđạnpháo!

– Nhữngcỗđạnpháoư?

– Nếukhông,tôisẽquayvềvớicácbạnThổNhĩKỹcủatôiđấy!

ÔnghiểungayrằngmìnhcầnphảihànhđộnggấpnếuôngmuốncóđượcFouta.

Ngàyhômsau,rốtcuộcthìanhchàngtànghìnhBôcar-Biro,đếnlượtmìnhcũngxuấthiệncùngvớimộtconvậtsănđược,mộtliễnmậtongvàmộtlànquảdứa.

– Anhđãchẳngbaogiờđếnthămtôicả,anhấymà,ấyvậymàanhđãhứavớitôi,-ngườiDaTrắngphànnàn.

– Tôiphảiđitrận!

– Foutađã tuyênbốchiến tranhvớiquốcgiabấthạnhnàovậy?

KhiấyvịhoàngtửtrẻbắtđầugiảithíchrằngchàngđãphảidẫnnhữngđoànquâncủamìnhđiđếncácvùngthuộcxứSierraLeone, không phải chinh chiến với đất nước nàymà là để cốgắngtiêudiệt lầnthứmột trămtộcngườiHoubous,giáopháiHồigiáoPeulvànhữngchiếnbinhcuồngnhiệtnày,kểtừthờicha chàng trị vì,mộtAlmâmi Oumaron rất vĩ đại và rất đáng

kính,đãluônlămlebẻgẫyngaivàngcủanhữngAlmâmi.

– Đólàmộtcuộcchiếnkhiếnchúngtôihaomòn,-chàngtiếptục.-Sẽkhôngcóchuyệnấynếunhưtôiđãcóđủsúngđạn.

– Súngđạnư?-DaTrắngthầmthìtronglúcvuốtchòmrâu.

– Ôngcóthểđầutưchochúngtôiđượckhông?

– Đókhôngphảilàkhôngthể.

– Này,hãynói đi,DaTrắng, ông đangnói nghiêm túc đấychứhả?…Ờthì,ôngbiếtđấy,chúngtacóthểtrởthànhbạncủanhau!

Bị cơn hứng thú cuốn đi, chàng ngay lập tức đứng dậy đểchàoravề,nhưngDaTrắnggiữchàngbằngcáchkéomộtvạtchiếcáochùngrồihắnggiọng:

– Cẩnthậnnhé, tôicómộtđiềukiện!…RằnganhphảiủnghộtôibêncạnhAlmâmi!

– Hãycoinhưanhđãcóđiềuấyrồi!Bâygiờ,đâylàđiềukiệncủatôi:ôngsẽkhôngnóigìvềchuyệnsúngđạncảnhé!

– VớiAlmâmià?

– Không,vớianhtraitôikia!

Bôcar-Biro ra về, Fatou cuối cùng đã có thể tiến gần lại đểtặngchoônglàncamvàbắtđầulạicakhúctìnháibịcựtuyệtcủamình:

– Hãycướiemđi,nếukhôngemsẽnhảyxuốnggiếngđấy!

Chuyệnđókéocảcảphânnửabuổisángvà,bấtthìnhlình,côngẩngphắtđầudậynhưthểcôvừacómộtýtưởngnàođó,luồnnhanhvềphíacănnhàvàlẩnvàogiườngcủaDaTrắng.

Côđãđoánđúng:trờibắtđầuđổmưa.MâlythudọnghếgấpvàgiúpSandervalđivàochỗtrúẩn.Nhưngthiếunữnhấtđịnhtừchốiđikhỏinơiđó…HọphảigọiđếnđámlínhSénégalđểlôi

côrakhỏiđó.

– Chuyện đã vậy thì, Yémé ạ, tôi sẽ lôi anh đi bộ đến địangục, nói như người Peul vẫn nói thế. Tôi sẽ tố cáo anh vớiAlmâmi.Anhlàmộttêngiánđiệp,anhđãđếnđâyđểthủtiêuNgườivàđểchiếmđoạtFoutacủaNgườivàcủatổtiênNgười!

Ông chẳng chonhững câunóivukhống của thiếunữấy làquan trọng, lại càng không vì ngay tối đó Bôcar-Biro đến đểthôngbáochoôngmộttinvui:

– Những ônghoàng của các tỉnh sẽ đến trong chừngmươingàynữa:ôngsẽcónó,conđườngxelửacủaôngấy!

Chỉ cóđiều,ngàyhôm sau, khi đi sănbươmbướmvề, ôngbắtgặpmộtcảnhnhộnnhạoồn ĩbaotrùmlênnhàông.Đámlínhgácchạyđichạylạivấtvảtrongsân.Đámtùbinhxếphàngdàiđirakhỏinhàôngvàôngnhậnra trênđầuhọvácnhữnghànhlýkhácnhaucủamình.MâlyvàMâ-Yacinecốgắngchặnđường họ nhưng vô ích. Ông vớ ngay được Saїdou và nhữngngườicủacungđiệnhoànggiađangđợiôngdướigốccam.

– Điềugìđangxảyraởđâyvậyhả?-Ôngnổiđóagàolênvànắmngaycổáongườinày.-Ôngnhìnlũvôtíchsựnàylàmmàkhôngnóigìcảà,haychínhôngchongườilụclọiđồđạccủatôivậy?

– Bìnhtĩnhlạiđi!-Saїdoukhuyênôngmộtcáchkhôkhốc.-Tađảmbảovớiôngrằngđâykhôngphảilúcđểkhiếnchomọithứtrởnêntrầmtrọngthêmđâu.

Ônggiảbộhuơsúnglên,đámlínhrútngaykiếmra.Ôngthổra bốn năm câu chửi thề nhưng cuối cùng cũng phải đi theođoànngười.Tronglúcbướcnhữngbướcthậtdàiđểlàmdịuđicơn tứcđiêncủamình thìDavid,MâlyvàMâ-Yacine thởhổnhểntheosauôngđểcốgắnggiảithíchchoônghiểuchuyện:

– ChínhlàFatouđấy!Conbéngớngẩnđóđãthựcthilờiđedọacủanóđấy!

– Tệ hại hơn cả là người ta đã tin nó, con điên ấy! -Mâlykhócsụtsịt.-Họdọasẽxửtrảmôngcònchúngtôithìsẽbịbiếnthànhnôlệ.

Họđếnđầukiacủathànhphố,trongkhuthợdệt,trướcmộtquần thể những ngôi nhà tranh thảm hại, bao quanh làmộthàngràocaobằngmâyvàdâyleo.Mộtbụicâygaingăncáchhọvới những ngôi nhà gần nhất,một lốimònnhỏ hẹp, hai bênđườngmọcđầycây lantanliervàcâytầmxuânnối liềnhọvớicon lộ lớn.DaTrắngbuồnbãngắmnhìnxungquanhvà thốtlên:

– Nếutahiểuđúng,thìtalàtùnhânrồi!

– Tùnhânư?Ôkhôngđâu!-Saїdouphảnđối.-LàmsaomàkháchquýcủaFoutalạicóthểtrởthànhtùnhânđượccơchứ?A, cácông,nhữngngườiDaTrắngấymà!Cácôngkhông thểthốtrakhỏimiệngmộtcâumàkhônglàmnótrởnênquáđáng!

– ChuyệnnàylàdoônghayđólàquyếtđịnhcủaAlmâmihả?

– Khôngphảidotôiđâu,chínhAlmâmilàngườicóthểquyếtđịnhchokháchquýcủamìnhtrọởchỗnào.

Ôngchongườicủamìnhvàonơiở,sắpxếpđồđạcvàonhàvàngaylậptứcbổđếncungđiệnhoànggia,theosaulànhữngbạnđồnghànhđanghoảngloạn.Ôngvớmộtnắmsỏivà,trongmộtđộngtácđiênkhùng,chạyxổvềphíavịquânvương.

– Yémé!-Mâlykêulênvớiôngbằngmộtgiọngđiệumàtacóthểđọcđượctấtcảmọisựtrầmuấttrênđời.

Ônggiảmtốcđộ,vàbằngmộtcốgắngsiêunhân,lấylạitâmtrívàchậmrãicúingườiđểđặtnhẹnhàngnhữngviênsỏidướichânAlmâmi.

– Điều đó là nghĩa gì hả, kẻ Da Trắng kia? - Diogo MôdyMackanổiđóahỏi.

– Đólà…đólàmộttậptụcnơihọđấyạ,-Mâlylắpbắptronglúclẩybẩyvìsợ…mộtdấuhiệutônkính…Ởđó,khiôngmuốnbày tỏ sựkính trọngvớiaiđó,ông…đặtnhữngviênsỏidướichânhọ…NgườiDaTrắngnàyởđâykhôngphảiđểtỏlòngbấtkínhvớiNgườiđâu,thưaAlmâmi,màlàđểtuânphụcmộtcáchnhúnnhườngquyếtđịnhcủaNgười…Đâylàlỗicủatôi,tôiđãkhôngnghĩđếnviệcphảinóivớihắnrằngởchỗchúngtamọichuyệndiễnrakhônggiốngthế…

Đámđôngnhănnhó,David,MâlyvàMâ-Yacinecuốicùngđãcóthểthở.

– Thếthì,hãyđứngdậyđi,conngườiquảcảmcủata!-Nhàthôngtháimủilòngnói.

– Nếu dân Da Trắng biết đến sự tôn kính, thì họ dẫu saocũng có những tập tục thật kỳ cục! - Vị đạo sĩ của triều đìnhnhậnxét.

Liệu ông có phải là tù nhân không? Không phải, người tađảmbảovớiông thếquamiệngcủa tất cả cácnhàchức tráchcủaTimbo.Chínhvì anninhchoôngmàngười tađã chuyểnôngtớiđây.Ôngchẳngcógìphảisợcả.ÔngmãivẫnlàkháchquýcủaAlmâmivàlàbạncủatộcPeul.

Nhưngngàyhômsau,khiônglấyôvàchiếcmànhđểđisănbươmbướm,thìnhữngngườicủacungđiệnhoànggiađãchặncửahàngràonhàông,thìthầmtranhluậnvớinhaumàthậmchícònchẳngthèmđểýđếnông.

Đỏmặtvìtứctối,ôngtrưngtrênmáinhàôngmộtbăngrôn,trênđó,nhớlạinhữngbàihọctiếngLa-tinh,ôngviếthàngchữmàuđỏvà thậtđậm:“ConstituaendaestTimbo!” CảTimbonổi

giận kinhhoàng:một số nhìnnhậndòngnày làmột lời thóamạ,mộtsốkháclạicoiđólàmộtlờituyênchiến.

DaTrắngphải cầu việnPâthéđểngười ta thôinémđá vàonhà ông và ngừng những tiếng kêu thù hận chĩa vào ông.Nhưngsựbìnhyênchỉquaytrởlạikhiôngthuậntìnhchogỡdảibăngrônxuốngvàđốtnóđitrướcsựchứngkiếncủacôngchúng.Mộtsựhòabìnhquáđỗitạmthời,dẫuvậy:thứnămsauđó,ôngthấyFatouđếnvớimộtlànquầnáovàmộtchiếcrươngbằnggỗ.

– Côđếnlàmgìởđâyvậy,hảcôbéngớngẩnkia!Côkhôngchorằngmìnhgâybấthạnhthếlàđủrồisao?

– Saolạithế,côtađếnlàmgì?-Mâ-Yacineđáp.-ÔngkhôngbiếtrằngmộttrongđámOuoloufcủaôngvừacướivớicôtahaysao?

CácônghoàngvàhoàngtửcủaFoutacuốicùngcũngnhómhọp.

Đámlínhgácđếnkiếmôngđểđưađếncungđiện.Thểthứctrọngthểchánngắtkhôngcònxalạvớiôngnữa.Almâmi xuấthiện, trong những chiếc áo chùng lấp lánh của Người, và cảthànhphốnínlặng;đoàntùytùngcủaNgườicònđườngbệhơnlần trướcvànhững lời tándương của cácnhà thông thái cònrền vang hơn nhiều. Những lễ bộ khai mạc kéo dài đến tậntrưa.NgườitađọckinhCo-ran,chúctụngnhau,ngườitabanphướcchoFoutatronglúcsựhiếukỳáctâmcủađámđôngsoimóisămsoiôngdướitấtcảmọigócđộ.Ôngnhậnranhàthôngtháithườngtrựcvàvịđạosĩcủacungđiện.Ngượclại,ôngphảicăngmắtđểphânbiệtBôcar-BirovàPâthé,lầnnày,vẻuynghicủahọgầnnhưnganghàngvớivẻuynghicủaAlmâmi.Sauđó,mọisựlịchsựvànhữnglờithổlộsốtsắngtắtdầntrênmôimỗingười.Sự im lặngbao trùmcungđiệnhệtnhưgiọtnướchoa

lấpđầykhônggian.DiogoMôdyMackakhuatayvànhàthôngtháithườngtrựcđứngdậyđểthôngbáochươngtrìnhnghịsự:

– Đểbắtđầu,hỡicácnhàquýtộccủaFoutađãtậphợpởđây,Almâmiđềnghịchúngtakiểmtramộtvụviệcđãtrởnênquantrọngđốivớitriềuđình.Cácvịkhôngphảilàkhôngbiếtrằng,kểtừvàituầnnay,chúngtacómộtkẻDaTrắngđếnsốnggiữabứctườngcủachúngta.KẻDaTrắngnày,hắnnóihắnđếntừBoulam.Hắnnóihắnxuấtthântừmộtgiađìnhgiàucó,thuộcdòngdõivuaPháp.Hắnnóiđếnđâybằngbàntaykhôngdaovàtríóckhônghậnthù.Hắnnóihắnchỉcầnmộtconđườngchotàuhơinướcchạyqua.HắnnóihắnlàbạncủaAlmâmivàlànhàhảo tâm của Fouta. Bằng tình bạn, Almâmi đã đón tiếp hắn;bằngtìnhhảotâm,Foutađãmởcửachohắn.Chínhtừđómàsựnghingờđãbắtđầuxâmchiếmtâmtrímọingười.Rấtnhiềucáimiệngđãlêntiếngvàchúngtađãngheđượctấtcảcácthểloạichuyện.Cóvẻnhưsựrađờicủahắnkhôngchắc,rằngconđườngđicủahắnkhôngthẳng,rằngcácýđịnhcủahắnkhôngsángsủa.Toànbộchuyệnấykhiếnchonhữngtâmtưởngbấnloạn,toànbộchuyệnđógâyphứctạpchonhữngthượngvụcủaAlmâmi.

Vàitiếngrìrầmnổilên,vàitiếnghohúnghắngvàcảphònghọpkhôngchậmtrễđặtcâuhỏiđầutiên:

– Hãynóichochúngtôibiết,thầyDiogoMôdyMacka,ngườiđànôngnàycóđemtheogiấytờgìcủachúhắnkhông,vuacủanướcPhápấy?

ThủtướngđánggờmgiảithíchbằngchấtgiọngtovangrằngngườiđànôngnàyđãđitrênnềnđấtcủaTimbomàchẳngcógìtrong tay ngoài đôi găng không thể thiếu của hắn. Ông giảithíchnhữngđiềumàcảTimbođãbiếtrõmườimươi:ởxứsởDaTrắng,nơimàtấtcảđềutráingượcvàvặnvẹoấy,thìcácvị

vuakhôngviết,họchỉnóiquamiệngnhữngđứacháuruộtcủamìnhmàthôi.

– Nói vậy, thì bất kể một kẻ coi ngựa nào có thể tới từSokotorohay từTombouctou rồi tựnóimình là cháugọivuacủaLaMecquebằngchúruộtđượcđấy!-Mộtvịhoàinghicấtgiọngphẫnnộ.

– Vậychúngtahãybắtđầubằngviệclàmsángtỏvấnđềnày,-DiogoMôdyMackagầmgừtronglúcquayvềphíaDaTrắng.-CóhaykhôngviệcngươilàcháuruộtcủavuaPháphả?

Và,mộtlầnnữa,lạidiễnracảnhgiốnghệtởGuidali,trongsân của hoàng tử Aguibou. Da Trắng, bằng tất cả lòng trungthực,muốngiãibàysựmậpmờ.MâlyVàMâ-Yacineđãkhiếnôngcâmmiệngbằngnhữngcúhuýchkhuỷutayvànhữngcáinháymắtvà,bằngcáchnóivòngvobónggióxunxoecủahọ,họđãthànhcôngkhiếnnhữngkẻPeulđanghinhấtphảinuốttrôicâuchuyệnhuyềnthoạihếtsứckhiếmnhãcủahọ.

Nhà thông thái lấy lại trật tựvà lại cất giọnghỏi cảphònghọp:

– Cóaikhácmuốnnóigìnữakhông?

– Chúng tahãyquay lạivụviệcnàyởDinguirayeđi!CóvẻnhưngườingoạibangđangcómặttạiđâyđãđếnvớirấtnhiềucủacảivàđạndượcvàhắnmuốntặngnóchovuaDinguiraye,kẻthùcủatấtcảchúngta,điềuđócóthậtkhông?

– Chúng ta đã đặtmột câu hỏi choDa Trắng, - nhà thôngtháisốtsắng.

Đúng thế, ông rấtmuốn đi đếnDinguiraye, Sanderval nói.Không, khôngđờinào ôngmuốnđiDinguiraye cả,Mâlydịchlại.

Bị lũng loạnbởinhững lờidối trácủamình,conngườinày

khôngnhận rangườiđànôngvậnáo chùng,ngồiởhàngghếthứhai,lúcnàyđangsẵnsàngmởmiệng:

– DaTrắngcóthểnhìnthẳngvàomặttavàthềrằnghắnđãchưabaogiờnóivớitarằnghắnsẽđiDinguirayekhông?

Đó chính làAguibou,người chắcđã thế chỗ của chamình,ônghoàngcủaxứLabé,đãquágiàyếu.Mâlylảođảodướihiệuứng của sựngạcnhiên.Những tiếngấpúng củaanh tađãkýnhậnnhữnglờithútộicủamình.

– Các vị thấy chưa hả? - Một ai đó kêu lên - … Ô không,Fatouđãkhôngnóidốiđâu!…

Lần này, nhà thông thái không sao ổn định được trật tự.Nhữnggiọngnóinổilêntrongnhữnghàngcuốicùng,mặcchonhữnglễnghithểthức:

– DaTrắng,hắnnóiđiềunàyđểrồilátsaulạinóiđiềukhác!-Mộttiếngnóikêuto.-Phảixửtrảmhắnthôi.

DiogoMôdyMackathìthầmđiềugìđóvàotaiAlmâmi.Ngườinàyhắnggiọngvà,mộtlầnnữa,giọngnóicủanhàthôngtháivanglên:

– Cóaiđótrongsốnhữngquýtộcđâyphảnđốiviệcxửtrảmngườiđànôngnàykhông?

Kéotheođómộtsựimlặngdài,chỉbịngắtbởitiếngthìthầmvànhữngcơnhotrướckhigiọngnóiđãgiảmkhí thếcủavuaKankalabécấtlên:

– ChúngtalàngườiPeul,nhữngngườianhemạ,ngànhđạođức học của chúng ta, Poulâkou, dạy cho chúng ta cư xử hệtnhưcontắckèhoa:đảmbảorằngthếgiớikhôngsụpđổdướibướcchânđầutiêncủachúngtatrướckhimạnhdạnbướcbướcthứhai.Chúngtađanggiậndữ,ngườiđànôngnàyđãnóidốichúng ta.Nhưng dù có chuyện đó đi nữa, chúng ta hãy thận

trọng.Giờtagiếthắn,rồisauđótamớivỡlẽhắnđúnglàcháucủavuaPhápthậtthìsao,cácngườiđãnghĩđếnđiềuđóchưa?

Nhữngcâunóinàykhiếnchomộtlànsóngngờvựcnhỏnổilêntrongphòng.Nhữngtưtưởngcânbằngđồngtình.Nhữngkẻquákíchđộnghồinãy thì bộc lộ sự lưỡng lự.Điềuđó làmnảy sinh một tia sáng hy vọng trong ánh mắt của Mâly. Vịthông ngôn bất hạnh này ngẩng đầu lên để cố gắng bám vàomộtniềmhyvọngmới:

– Wallâhi,ngườiđànôngnàyđúnglàcháucủavuaPhápthậtmà!Tạisaotôilạiphảinóidốicácôngchứ?

– Thếthìhắnphảinhanhchóngmàchứngtỏđiềuđótrướckhitachogọiđaophủđến!-DiogoMôdyMackađỏmặtnói.

– Hắn,mộthoàngtửư?-Cóaiđóphẫnnộ.Thếthìtạisaoáoquầnhắnlạixỉnmàuvàchậtchộinhưthểhắnthiếuvảivậy?

MộtluồngsángthầntiênlóelêntrongđầuDaTrắng,cólẽlàdohiệuquảhuyềnbícủasựcùngquẫn!Thaybằngchứngkiếncảnhhắntabịsuysụp,thìcảFoutalạihếtsứcngạcnhiênthấyôngphácười:

– Vậyhãy cho tôi vài phút, tôi sẽ chứngminh cho các ôngthấyrằngtôiđúnglàcháucủavuaPháp!

Nhà thông tháiquaysangAlmâmi.Ngườinàygậtđầuđồngthuận.

– Đồngý,-nhàthôngtháitiếptục.-ChúngtathuậnchoDaTrắngvàiphút.Nhưngquân línhsẽnãđạnbắngụcngaynếunhưhắncóýđịnhbỏtrốn.

Ông chạy nhanh về phía nhàmình, lục từng cái rương vàcuốicùngđãtìmthấybộtrangphụckỳdiệucủaMéphistophélèsmà ông đã tự nhủ vứt nó xuống khỏi tàu. Ông thậm chí cònkhôngchắcđãđemnótheo.Vàtronglúclôinórakhỏihòmvà

giởra,ôngvẫnkhôngbiếtliệumìnhcónênmặcnóvàokhông.Cóđấy,dẫugìđinữa,ôngđãđủdũngcảmđểvậnnóvàomình,ngườitasẽcoiônglàainhỉ: làmộthoàngtửkếvịnướcPháphay làônghoàngcủanhữngtayhềđây?Ôngnhìnngắmmàuđỏ tímcủabộ trangphục,nhữngchiếccúcgỗ,nhữngsợidâylụavàchiếcmũcósừngđiểmnhữngđườngviền lông thúvà,mặcdùchỉcómộtmìnhtrongphòng,ôngphálêncườirấtto.Ôngdiệnnóvàongườivớivẻungdungvàphongtháiđàicáccủamộtđấngquânvươngsắpsửađếndựkhiêuvũ.

– Họđãkhôngchấpnhậntalàmộtconngười,thìhọsẽrấtchấpthuậnchotatrongtrangphụcMéphistophélès.

Ôngrakhỏicungđiệnhoànggialàmộttêntùnhân,giờquaylại,ônglàmộthoàngđế.

– LouisXVI chắc cũng tạo cùngmộthiệuứng trước lũnhàquêcủatỉnhSaône-etLoire,-ônglầubầutrongđámrâurậm,đúngralàtựhàovềdiệnmạocủamình.

Sựkínhtrọngvàngưỡngmộsánglênngaytrongchínhcặpmắt của DiogoMôdyMacka. Ông nghe thấy những tiếng thìthầmnổilênquanhôngvàhiểurằngôngđãthắngcuộc.

– Thường thìbọnDaTrắngxấuxí,nhưng tênnày,hắnđãtrởnênđẹpthựcsự!-Aiđólêntiếngtrước.

– Ôi, hắn vẫn luôn giữ được cặpmắt tắc kè hoa và bộ tócdính, chỉ cóđiềubộ trangphụcnày, là cái gìđókháchẳn.A,đúngthếđấy!

– Ngay các vị vua của LaMecque cũng không diện nhữngtrangphụcphongphúvàlấplánhnhườngấy!

Rồingườitanghethấytiếngnhàthôngtháivanglên,áthẳnnhữngtiếngtiếngkhác:

– Mộtchútimlặngnào,nhữngngườianhem!Ibrahima,vua

xứFougoumbacóđôiđiềumuốnnói.

– Ngườiđànôngnàylàdòngdõinhàvua,đồngý!-Ibrahimabắtđầumởlời.Nhưngcóphảivìthếmàchấpnhậnhắnlàbạncủa Fouta hay không? Có phải là lúc đối với người Peul tintưởngngườiđầutiênđặtchânđếnđâyhaykhông?

NhữngngườixứAlphayaskhôngthểtìmđượcdịptốthơnđểthòmóngvuốtcủamìnhra:

– Đúng vậy đấy, thưaAlmâmi, tại sao Người lại để cho kẻngoạibangnàychạyquanhữngđồinúicủachúngtachứ?TạisaoNgười lạiđón tiếphắn trong tìnhhữunghịhả?NgườiDaTrắnglàkẻthùcủachúngta;chúngđếnđâyquấyrốisựngơinghỉ của chúng ta, ăncắpđànbà củachúng tavà có thểbiếnchúngtathànhmộtdạngtùnhân,chúngtakhôngmuốnđiềuđó.

– CònvụDinguirayenữa,vẫnchưađượcgiảiquyếtổnthỏa!PhảilàmsángtỏnhữngýđịnhcủaDaTrắng!-Cótiếngkêurõtovanglênởhàngcuốicùng.

Bónggió,thìthầm,giậndỗi,thayđổitháiđộ,giảnghòanổilên, giốnghệtnhư trong tất cả cácbuổinhómhọp củangườiPeul!Điềuđókéodàichođếntậngiờcầunguyệnbuổitối.Cuốicùng,Almâmi thì thầm điều gì đó vào tai nhà thông thái vàngườinàylạigàolên:

– Da Trắng đang có mặt tại đây là bạn của Almâmi và làkháchquýcủaFouta!Almâmithuậnchoôngtanhữnggìôngtacầuxin.Ôngtasẽcóconđườngchocỗmáyhơinướcchạyqua,nhưng Người cấm ông ta đi về hướng Dinguiraye. Những aigiúpôngtathựchiệnđiềuđósẽbịxửtrảm.

Khitrởvềnhàmình,ônglạithấylũlínhgácrakhỏinhàông,trênlưngváctấtcảđồlươngthựcvànhữngrươnghòm.

– Còn chuyện gì diễn ranữađây, - ông gào lên. -Người tadẫntôiracọcxửchémhaytrụcxuấttôirakhỏithànhphốthếnàyhả?

– Cảhaiđiềuấyđềukhôngcóđâu!-Saїdouđếnsaulưngôngvàtrấnan.-Ngườitachuyểnôngvềnơiởcũcủaôngđấythôimà.Ôngthấyđấy,ôngđúnglàkháchquýcủaFoutarồi!

Thếgiớiđãđổithay.Ngườitagiúpông.Ngườitagiúpôngổnđịnhlạinơiănchốnởvàđemđếnchoôngmộtđĩatocơmkèmtheomọt thứ sốt gàngâm lạc, đến trực tiếp từ cungđiện củaAlmâmi.

Cácphiênchợlạimởvànhữngánhmắtđãkémphầngiậndữđedọa,đámlínhgáccóphầnkínđáohơnvàhàngxómtỏravuivẻhồhởihơnNhữnglànsóngnhữngkẻtòmòthôthiểnlạitáixuấthiệndướimáihiênvà sânnhàông, còn cáchoàng tử từkhắpcáctỉnhtìmkiếmtìnhbạnnơiông.Ainấyđềumuốncókẻngoạibangnàytrongphemình,kẻngoạibangmàngườiđồnrằngrấtgiàucóvàđầyquyền lựcvà,hơnthếnữa,kể từbuổichiềuhômđó,ônglàngườibạnthựcsựcủaAlmâmi.Ainấyđềutintưởngởông:cáctỉnhthìmuốnsaochocóđượcquyềnhạnngangbằngvớiquyềnlựclấnátcủaTimbo,xứAlphayasthìđểbuộcAlmâmiphảitôntrọngsựthayđổiquyềnlực;vàmỗimộthoàngtửsorya thìđể,đến lúc thuậntiện, thìhấtcẳngnhữngngườianhemcùngchakhácmẹvàđoạtngôibáu.Nhữngcuộcthămviếngnàythườngdiễnravềđêmvàkèmtheovôsốquàcápvànhữngcâuchuyệnkhiếmnhãvềpheđốiđịch.

Ngàymùng 10 thángNăm, ngánngẩmvì không ngủ được,ônglôibútchìravàghilại lờitiênđoánnày:“Tacólinhcảmrằngđấtnướcnàyđangchuẩnbịdiễnlại,vàcùngmộtmàn,haithờikỳđentốiâusầucủalịchsửnướcPháp…MộtbênlàngườixứArmagnacvàmộtbênlàxứBourgogne!Cònởđây,mộtbên

làTimbo;bênkialàLabé!AinấyđềucónhữngvựcthẳmđểlàmchỗtrúchovuaHenriIIIvàHầutướcDeGuisecủahọ!ỞđâylàPâthé vàBôcar-Biro; ở kia làAguibou vàAlphaYaya!…Foutathậtkỳquặc!NhữngngườiPeulnàyrấtranhmãnh,cóthểcònquáranhmãnhlàkhác!Foutađãtrởthànhmộttấmlưới,mộttấmlướinghịchlýkhácthường.RơivàođócũngdễdàngnhưđểchonhữngngườiPeulnàyrơivàođó.

Ôngđilangthanglẩnquấttrongvùngđểkiểmđịnhvàghilạinhữnghanghốcvàcácnguồnsuối, lấynhữngmẫuđấtvàcâythânmềmrồi lạichuyểnsangsănvoi.Ôngđãthoátchếtkhỏimộtcúngã,mộtvụđầuđộcvàmộtvết rắncắn.Cònvềbệnhđau bụng do những khủng hoảng của bệnh sốt rét, thì ôngthườngxuyêncậnkềvớihônmê.Thếrồingười ta thôngbáochoôngbiếtcóvuaKoїnđếnthăm:

– Mọingườigọi ta làDion-Koїn,ônghìnhdungraôngchủcủaKoїnnghĩalàgìrồichứ!-Ngườinàyvừanóivừacườikhẩy.-Tađãnghenóivềôngtừrấtlâuvàcũngnhưtấtcảmọingười,hômnọtađãvỗtayhoannghênhdángvẻbềthếcủaôngởcungđiệnhoànggia.Nếuôngmuốn,chúngtasẽtrởthànhbạncủanhau.HãyrẽquaKoїntrướckhiquayvềnhàông.Chúngtôicóvậtsănrấtngonvàsữatốtnhấtnước-cònvềnhữnggìthuộcvềđànbàthì…

Batrànghocấtlênkhôngngớttừngoàivẳngvào.Ôngtacúixuống,nóitronglúctayvungvẩyrấtbồnchồn:

– Nào!…Vàođi!…Đãbảovàođicơmà!…Ơ,mìnhcònđợigìnữathếhả?

Mộtcáibóngngậpngừng,băngquakhusântrảiđádămvàđếnngồichồmhỗmdướimáihiên.

– Làvợtôiđấy!…Vàođi,vàođinào!…Rảochânlênđi…Ông

khôngtừchốicôấyvàođâychứ,đúngthếkhông?Côấyhẳnsẽrấtthấtvọng.Ônghiểuchứ,côấychưabaogiờnhìnthấymộtngườiDaTrắngnàohết.

Ngườiphụnữtrẻvẫnlưỡnglự,rồivàonhàbằngmộtbướcchânvàthế làcảcănphòngsángbừnglên.Đóchínhlàngườiđànbàtrẻhômnọ,màdocôta,ôngđãsuýtbịxửtộinémđáđếnchết.DaTrắngkhôngcònđểtâmđếnnhữnggìmàvịkháchcủa mình đang nói. Nàng thật đẹp, đẹp, còn kiều diễm hơnnhiềukhinhìnquágầnnhưthế!Cặpmắtthấtthần,miệngháhốc,hơithởgấpgáp,ôngnghiếnngấunàngbằngcặpmắt.Ôngcódángvẻcủamộtkẻthiểunăngtrítuệvàôngcũngchẳngbậntâmđếnđiềuđó.Ôngsămsoinàngtừđầuđếnchân,ngừnglạirấtlâutrênvònglượncủagáy,đôivànhtai,nhữngnếpgấpcủamũivànhữngnétuốncủavànhmôi:khôngmộtnhượcđiểm.Làn da Peul của nàng và các đồ trang sức nàng đeo lóe sángtrongbóngtốicănnhàkhiếnôngnghĩđếntiasángcủanhữngtấm kính ghép đẹp nhất của thánh đường Đức Bà ở tỉnhChartresdướiánhsángbanngày.

Dion-Koїnbắtđầulolắng:

– Ê,DaTrắng,ôngsaovậy?LạythánhAllah,cóđiềugìxảyđếnvớiôngvậy?

Ôngkhôngbiết có chuyệngì xảyđếnvớimình, ôngkhôngbiếtliệumìnhđangyêuhayđãphátđiên.

Ôngđứngphắtdậy.NắmhaibảvaiDion-Koїnvànóivớianhtarấtrõràng:

– Hãytặnglạivợôngchotôiđi!Tôicầukhẩnôngđấy,hãynhượngnàngchotôi!

Ngườinày,ngỡ làmộtcâuchuyệnphiếm,miệngcườikhẩytrong lúcđi rakhỏinhàvàxông thẳngvềphíađoàn tùy tùng

củamìnhđangđứngtrongsân:

– DaTrắngbịđiênthậtrồi!Hắnmuốntatặnglạivợchohắn.Ta chưa bao giờ nghe nói đến chuyện này cả! Đúng là mộtchuyệnkỳcục!Cácôngnêncatụngđiềuđóđượcđấy,cácnhàthôngtháiạ!

Rồiôngtadụimắt,quaytrởlạinhàvàvẫnbắtgặpDaTrắngtrongcùngmộtdángvẻcủachúbévịthànhniênbịthôimiênnhưlúcôngtađira.

– Tôi van xin ông, hãy tặng nàng cho tôi đi, - Olivier deSandervallặplạicâunóimàkhônghềphảngphấtchútmaimỉanàotrênkhuônmặt.

– Nhưngtakhôngthểchongươinànghônthêcủatađược:đó làáinữcủamộtvịvuavĩđại,hơnnữa,vịvuanày làmộtngườibạnthân.Ngươithấyrõlàtakhôngthểchongươicôấyđược.TạisaongươikhôngđiKébou?Ởđó,ngươisẽ tìmthấynhữngcôgáicònđẹphơnnhiều.

– Thếthì,hãynóichotôibiết,nàngtênlàgì?

– CôấytênlàDalanda.Nhưngđólàmộtcáitênquáphứctạpđốivớingươi,rồingươisẽquênnóngaythôi,tachắcchắnđiềuđó.

Anhtacầmtayvợvàkéonàngraphíacửa.Rađếnhiên,anhtaquaylạivànói:

– CảDalandanữa,hãyquêncôấyđi,điềuđócólợihơnchocảbachúngta.

Mộtcănbệnhkhủngkhiếpđãtấncôngông,còntrầmtrọngvàkhóchịuđựnghơncảbệnhđaubụngvàchứngmấtngủvànóchẳngcótên.Mộtcơnđaukhôngđịnhhìnhđốtnóngthânthểông,đầuđộcdònghuyếtquảncủaôngvàkhiếntâmtríôngbấnloạn.Mâlyđãngỡôngphátđiên,Mâ-Yacine,ngườilạivừa

bịngườitađầuđộccùngđámlínhSénégal,domộttrongnhữngđạosĩPeulđánggờmđãlàmviệcôngbằngcỗtrànghạt.Ôngtrởnênđơnđộcvàdễnổicáu.Ôngkhướctừtấtcảmọithứđồănngười ta đem đến: sữa đông và couscous hạt kê, món taronghiềncũngnhưthịtcừuviên.Ônglảngườicảnhiềungàyliềntrongmột xónhà. Sauđó, ông lang thang trong các conhẻmcủaTimbo,vôcảmtrướccácđámđànbàtrẻconđangcườihôhốsaulưngvàthôlỗchỉthẳngvàocặpmắtchimhiếmvàlàndađỏ rực của ông. Ông đi hết nhà này đến nhà khác, tìm kiếmdướimỗimáihiênvàtrongcácgóckhuấtcủađámlougan.Ôngmạohiểmcôngkhaisămsoicácbà:nhữngngườiđanggiãfoniovàcảnhữngngườitừgiếngtrởvề.Ôngchẳngthấynàngởđâucả.Rõrànglàbấtcẩn,nhưngôngcũngchẳngthèmđểtâmđếnđiềuđó.ỞCassis,nhữngngườiNiboustuynhiênđãnhắcchoôngnghecảngànlầncâungạnngữ:“NếuanhmuốntránhlưỡidaocủangườiPeul,thìhãytránhngaivàng,đàngiasúcvàphunhâncủahọ.”ÔngđikhắplượtTimbovàcácxómlànglâncận,độcthoạitriềnmiênbênbờsôngvàkhôngsaonhấnchìmnổinỗibuồnrầubângkhuângcủamìnhtrướckhilạilêbướcchânvềcáitổcủamìnhhệtnhưmộtconsưtửgiàthấttrận.

Thếrồi,vàomộtbuổichiềuđẹptrời,mộtconbéđếnlôiôngrakhỏitrạngtháiumê.

– Nómuốngìởta,conbékia?-ÔngquátmắngMâly.

– Nómuốnôngđitheonó.

– Nhưngđểđiđâu,hảChúaơi?

– CóthểlàđếnchỗAlmâmi.

Trong tất cả những giai đoạnnhọcnhằn và lang thang thìchưamộtlầnôngđitrênconđườngnàycả.Conbédẫnôngđitừphíasaunhà,xuyênquamộtkhulouganbỏhoang.Họđiqua

trướcmộtcáichòinghỉbằngtre,nơiôngvẫncóthóiquenđivệsinh,vượtquamộthàng ràoumtùmnhữngcâydươngxỉ, rẽvàomộtlốimònđầycỏ,ngoằnngoèobấttậngiữanhữnggòrauvànhữngngôinhàtrướckhiđếnmộtbãichuốinhỏxíumọclêngầnmộtconsuối.Đếnđó,nódừnglạimàkhônghềnóilờinàovàchỉtayvềphíabãichuối.Ôngkhónhọccăngcặpmắtđãđờradonhữngđêmkhôngngủvàbệnhsốtrét.

Ôngđãnhìnthấy.Nàngđangởđó,nổibậtgiữanhữngthânchuốivàconsuối,váyngắn,ngựctrầnmáitócnàngđầynhữngsanhôvàngọctrai,cặphoataibằngvàng,mộtmạngdàyvòngđeo cổđỏnhư sanhô,một số chỉnhỉnhhơncổnàng,một sốkháclạiđổxuốngtậnnúmvú;mộtbìnhsữavàmộtchiếcthìagỗđặtdướichânnàng.

– Dalandaư!-Ôngrunlên.

Nàngchỉmỉmcười.Rồithờigiannhưngừngtrôi.Họđứngchết lặng trướcmặtnhau, im lặngvàvô thựchệtnhưnhữngbảnkhắcmà ta thoáng thấy trêncácváchđá củadãyHélaya.Đến lượt mình, nàng thì thầm điều gì đó nhưng ông khônghiểu.Ôngquayvềphíaconbéhồinãyđểcầukhẩnnógiúpđỡ,nhưngnócũngchỉđànhbuôngthõngcánhtaytỏýbấtlực.Ôngnhữngmuốnuốngừngựcnhữngcâunói củanàng, cũnghauháuhệtnhưnhữngkẻchăngiasúchưởngthụliễnmậtongcủahọvàobuổitrưasaucảnửangàychạythốctháođóđây.Nànglại cất giọng trong lúc rahiệubằng tay.Lầnnày thì ônghiểuđược:

– Hômquaemđãnhìnthấyôngđứnggầnchuồngngựacủacungđiện…và sauđóhômkia lại đứngbên cạnh trườngHồigiáotrungtâm…Cóphảiôngđãmấtmộtcongàmáihaykhôngmàlạilangthangnhưvậyhả?

Ônglaovàomộtlànsóngngôntừdàibấttậnvànhanhliến

láuđểdiễntảtìnhyêucủaôngđốivớinàng,nhữngđêmdàiôngthứcthaothứcđểđợinàng,cáichếtâmỉmàsựvắngbóngcủanànggâychoông.Nàngchẳnghiểugìcả.Quayvềphíaconbé,nàngcườikhùngkhục:

– Saochứ,đấngTốicaolònglành,cóthểnàongườitasinhratrênđờinàymàlạikhôngnóiđượcmộttừPeulnàochứ?

Nàngcúixuống,cầmchiếcthìagỗvàmúcsữatừtrongbìnhra:

– Uốngđi,sữađấy!

Ônguốnghổnhển.Có thểnói đónhưmột con chó con tunướcsaumộtcuộcchạydài.Ônglấylạihơivànhảybổvềphíanàng.Nhưngnàngbỗngkêulênkhekhẽvàđẩyôngmộtcáchmãnh liệt vào lúc ông quỳ xuống dưới chân nàng.Nàng némmộtánhmắtgượnggạovềphíaconbévànhắclạinhiềulầnchođếntậnlúcônghiểu:

– Đêmnay…khitiếnggọicủangườiđiềuhànhlễcầunguyệnchấmdứt,thìemsẽghéquathămông.

Tốiđó,ôngđinằmsớmmàkhônghềviết láchtínàotrongcáccuốnsổ,cũngchẳngđộnggìđếnnhữngquâncờ.Ôngphủtấm chăn đắp để tránh gián vàmuỗi rồi dồn hết tâm trí lênnhữngtiếngđộngxàoxạc trữtìnhcủaTimbo.Ôngnghethấynhữngtiếngchàygiãhạtvàtiếngchósủa,tiếnggầmcủanhữngôngthầyđọckinhCoranvàtiếnglíuríucủacontrẻlầnlượttắtdần;rồiđếnnhữngtiếngkểchuyệnvàcácbàihátđơnđiệucủacácnhà thông thái.Cả thànhphốbắtđầu chìmvàogiấcngủ,ôngđểmặctâmtưởngmìnhchấpchớitrongnhữngtiếngkêuchóitaicủađámdếmèn,tiếngộpoạpcủaếchvànhữngtiếnghú khủng khiếp của loài sói vằn và linh cẩu. Ông cảm tưởnghìnhnhưnàngchẳngbaogiờđến.Bàibicachualoétcủathầy

điềukhiểnbuổicầunguyệnquáđỗisiêuthực,gâybấnloạnquádỗigiữađêmkhuya,ngaycảvớikẻnghịchđạo.

Đây rồi, cuối cùng thì lời than vãn chờ đợi khắc khoảinhườngấycũngđến!Ôngmàisắccácgiácquanvànhìnchămchămcửaravào,nhưngchẳngcógìsượtquacửanhàôngngoàilũmèo,chóhoangvànhữngconchuộtcốngbẩnthỉukếchxùhàngngày.Rồiôngcũngmơmàngchìmvàogiấcngủ:cólẽ làdonỗisợhãiquádữdội!Ôngđangmơthấymìnhđứngtrướcsân khấu nhà hát thì cảm thấy cái gì đó chạm vào taymình.Ôngtiếptụcmơmàng,nghĩrằngđólàmộtconchuộtcống,rồibất thình lình hất tung tấm chăn đắp và lao đến vớ ngay lấykhẩusúng,khiýnghĩrằngđócóthểlàmộttêntrộmhaymộtkẻgiếtngườinàođósượtquatâmtrí.

– Đừngsợ,làemđâymà!Nàngthìthầmvớiông,cảtấmthânlõalồrựcrỡdướiánhsángcủangọnnến.

Bôcar-Biroquaylạivàosánghômsauđểthôngbáochoôngbiết rằngôngvẫnkhôngnên tuyệtvọngđểđượcphépđiđếntậnDinguiraye.ÔngtađãnóichuyệnvớiAlmâmivàngườinàyđã chẳng thấy có điều gì bất tiện nghiêm trọng cả, tóm lại,Almâmiđãđáplờiôngta:

– HãyxoayxởvớiDiogoMôdyMackavànhữngcốvấnkháccủahoàngtriềuđi!

– VàvớiDiogoMôdyMackavàlũchântaycủaôngtahả,sẽchẳngcógìphức tạpđâu, -Bôcar-Birokết luận, - ôngchỉ cầnnhấnchìmhọtrongthậtnhiềuhổpháchvàsanhôthôi.

Sauđó ít lâu, ông lànạnnhâncủamột trận ỉa chảykhủngkhiếp,nóđãvặnxoắnganruộtôngmộtcáchdữdộitronghaingàyliêntiếptrướckhibắtđầuxỉuđi.Maymắnthay,ôngđượcđemkèmmộtchiếcbôlớnbằngnhựatrướckhixuốngtàu,mà

quâncủaông,từngngườilầnlượtđếnphiênđemđiđổ.

Tuầnsauđó,ôngcảmthấyđãhơikhỏeđểcóthểđiđếntậnchiếcchòi tremàôngđãsửdụng làmnhàvệsinhNhưngvàolúcôngsắpbướcvào,thìcómộtcáibóngđộngđậyđằngsaucâyxoàilớn.Cáibóngđótiềnvềphíaông,độitrênđầucáigìđócóvẻnhưmộtbữaăn.Sựngạcnhiênvàtứcgiậnngănôngđáplạilời chào và nụ cười rạng rỡ của nàng.Ông chộp lấy cánh taynàngmộtcáchthôlỗvàchạyvềphíanhàmìnhvàquẳngnàngvàođóquacửahậu.

Xongđâuđó, ôngquay lại vàkhépmìnhmột lúc lâu trongchiếcchòi.Kếđến,ôngnấnnátrongsânđểnóichuyệnphiếmvớiquâncủaôngđểtránhxanhữngngờvực.

– Khôngchoaiquấyrầytôinhé,tôisẽđinghỉmộtlát!-Ôngtuyênbốtrướckhiquayvàogặpnàng.

Ông ghì chặt nàng trong vòng taymình, trong khi đó thì,trướcđâyvàiphútôngđãcómộtýmuốnđiêncuồngphảigiãcho nàngmột trận cho hả dạ.Nàng đem đến cho ông nhữngchiếc bánh ga tô pha mật ong và hạt fonio trộn folléré. Ôngkhoáitráthưởngthứctronglúcnghenàngtrútlờithươngcảmlênsốphậnconbệnhcủanàng,DaTrắngđángthươngthấtlạcnơi nhữngngười Peul, người tình không danhdự, người vẫncònchưathèmquyếtđịnhmờitìnhđịchcủamìnhracánhđồngđểthẳngthắngiảithích,bằngdao.

Khinàngnhồi hết cho ôngnhững viên bánhnhỏ xíu đượcchínhbàntaynàngnhàonặnvớitìnhcảmyêuthương,thìnàngbắtđầunhẹnhànglaurửachântaychoôngvàkéoôngvềphíagiường,tronglúcmiệngcườinhínhảnhhệtnhưmộtthiếunữ.

– Ôngkhôngphải làmộtngườiđànông,Yéméạ,wallâhi! -Nàngnóiđiềuđótronglúccởibỏtrangphục.Emđãnghĩrằng

ôngchắcphảiđâmchếtDion-KoїnrồivàbắtcócDalanda!

Lúcnàycảhaibọnhọngồiphệttrênnềnđất,DaTrắngchìmnghỉmvàonhững cuốn sổghi, côgái trẻ, tựa lênvai ông, rótchoôngcốcsirôsoumbalavàmiệnghátmộtcakhúcmụcđồngcổxưa.

– GiữaFatouvàem,ailàngườiôngthíchnhấthả?

– Tachỉyêuemthôi.

Ôngvỗnhẹlênmánàng.Nàngđáplạitronglúcvuốtvemơntrớnngóntaymìnhgiữasốnglưngông.

– Ông không thể chỉ yêu một mình em, điều ấy là khôngtưởng!

– Chỉmìnhemthôi,mìnhem,mìnhemthôimà!

Nàngđãthànhcôngbắtôngthúnhậnrằngmìnhđãcómộtngười vợ tại Pháp, một người Da Trắng, đương nhiên rồi vàrằng ông cũng yêungười ấyhệtnhưông yêunàng.Nànghỏiông lýdo sựcómặtcủaôngởchốnnày,ởFoutađây,và thậtngấtngâykhi biết rằngôngđếnđâyđể thành lậpmộtvươngquốc.

– ThánhAllahcaocả, -nàng thốt lên, -nhưvậy,ôngsẽcóhaihoànghậu,mộtDaTrắngvàmộtDaĐennhỉ!

– Thanôi, -ôngthởdàisườnsượt,-mọithứlạikhôngbaogiờđơngiảnđốivớingườiDaTrắngbọnanh!

– Tạisaomọithứlạikhôngbaogiờ…

Câuhỏi củanàngbị giánđoạndomột tiếngđộng rềnvangkhủngkhiếp.Ôngnhảybổtớivớcâysúngvàđiraxem.Chừngtrămngườiđemtheođoảnkiếmvàgậygộcchạylaovềphíanhàông theo cácngảđường, xuyênquakhu trảnghoangvànhảyquacáchànggiậu,miệnggàovangcuồngloạn:

– PhảigiếtDaTrắngđi!PhảigiếtgãDaTrắng!PhảigiếtgãDaTrắng!

Phảnứngđầu tiêncủaông làquayngayvàonhàđểbảovệDalanda.

– Cóchuyệngìthế?-Nànghỏiôngmộtcáchngâythơvớinụcườithiênthầntuyệtdiệucủamình. -Họchạyđuổitheomộttênăncắpà?

Ông vớ ngay lấy nàng, quắp nàng chạy nhanh về phía cửahậu,nhưngrồilạiđổiýđểnghĩđếncáigiường.

– Nào,-ôngnóitronglúcđẩynàngvàođó.-Emphảinằmimdướiđónhé!Cấmngọnguậy,cấmhovàcấmhắthơiđấy!

Rồi ông nằm dài xuống trước cửa nhà, súng chĩa ra sân.Nhữngkẻđầutiênbòtớidừngsựngngaylạikhinhìnthấymũisúng.Ôngđãđoántrúng,Dion-Koїncómặttrongđámđó.Ôngnhìnthấykẻnhàquêấynhảyquahànggiậumàkhônghềgiảmđộnhanh,rồidữdằnrútđoảnkiếmrakhỏibaokhichạyđếngốccâycamtrongsân.Nhữngýtưởngxôđẩynháonhàotrongđầuôngvớimộtvậntốccủatiasét.Bọnhọquáđông,cònôngthì không đủ đạn. Đó là hết đối với ông: Hạ thủ tên đểu kiatrướckhibịnémđáđếnchếtbởisốcònlạihayđểchobịphạtđầumàkhôngphảnứnggì.Ôngnghĩđếngiảiphápthứba:tựsát.Nhưngchuyệnnàykhôngnằmtrongtínhkhícủaông.Conngười ta phải cứu cuộc sống của mình trong lúc chiến đấuchốnglạitấtcả,chaôngđãdạyôngđiềunày,vàocáingàyđángnguyềnrủamànhữngnhàCáchmạngđãngỡdìmchếtôngấykhi ném ông xuống dòng sông Saône. Rồi ông nghĩ đếnDalanda.Nếuôngchếtthìnàng,aisẽbảovệnàngđây?Ôngchỉviệcnằmimtạichỗôngđangnằm,ngóntaydínhchặttrêncòsúng,nhưngtrênhếtlàđừngtheohướnglàmbùngnổnhững

kịchtính;chỉnãđạnnếuhọcóýđịnhvượtquahiênnhà.Sauđó,sựthểthếnàosẽrõ.

Nhưngcómộtđiềungỡngàngxảyđến.Dion-Koїnvungkiếmlên, không phải chống lại ông, mà là chống lại tất cả nhữngngười khác. Anh ta đã đứng chắn giữa Da Trắng và họ, khổngườikhổng lồcủaanhta trở thànhmột tấmba-ri-e thựcsự,ôngtatứcđỏmặt:

– Người đầu tiên bước thêmmột bướcnữa, ta thì sẽ chémbayđầu!Hãythugậyvàkiếmrồibìnhtâmtrởvềnhàđi.Nào,nào!Nhanhlênđi!

Từngngườimột,họthuvũkhívềvàbuộcphảikéonhaulêvềphíahàngrào.

Rồihắnđivàohiênnhà,thântìnhnângDaTrắngdậyvàkéoôngvàobêntrong.Ngườinàyngồisụpxuốnggờcủamộttrongđámrươnghòmcủamình,duỗithẳngchântayđểlấylạihơivàcốtíchtụmộtcốgắngsiêuphàmđểkhôngnhìnvềphíagiườngngủ:

– Sốphậnthậtquáđỗilạlùng,DaTrắngạ,-Dion-Koїncườikhẩytrong lúcngồiphịchxuốngmộtchiếcrươngkhác. -Tôi,ngườilẽraphảigiếtông,thìlạichínhtôicứusốngông!

– Những người Bồ ĐàoNha đã giết chếtmột người Peul ởvùngvenbiển,thếlànhữngkẻđầnnàymuốntrảthù.

NgườiđànôngđưamắtquétkhắplượtxungquanhmìnhvàhỏiDaTrắngliệuôngđãcóđượcgiấytờchoconđườngxelửacủa ông hay chưa. Ông trả lời rằng chưa, nhưng chẳng có gìkhiếnôngnghingờlờihứacủaAlmâmi.

– TôibiếttạisaoNgườilạikhiếnchoôngtiếntriểnmộtcáchrùrờnhưvậy,đólàbởiNgườivẫncònchưachắcchắnvềcácmốiquanhệcủaôngvớikẻ thùDinguirayecủaNgười.Trong

hoàngtriều,ngườitakháonhaurằngôngđangcấtgiấuđầycủacảivàsúngốngchongườinày.

– Thếtôicấtgiấuchúngởđâumớiđượcchứ?

Ôngtađứnglênvànhìnvềphíagiườngngủ:

– Dướigầmgiườngông,đươngnhiênrồi!Ônghẳnsẽsợtôikiểmtra,nhỉ?

– Cứviệc,hãykiểmtrađi!-NgườiDaTrắngđáplạitronglúchít thở thật sâu để chế ngự cơn hoảng loạn. - Anh sẽ thấy làchẳngcógìhết.Chỉcótírượumạnhthôi!

Bịmộtcơn lợmgiọngbất thầnchoán lấy,gã trai to con lùingaylại:

– Rượumạnhư?Eoôi!

Anh takhạcnhổồn ĩvà chạyngay ra cửa.Lúcđiquahiênnhà,anhtađưamắtnhìnnhanhsaulưngmình:

– Ôngchắcchắnlàmìnhvẫnchưamuốnchuyểnđạoư?

Ngàyhômsau,khigặplạinànggầnbãichuốicạnhconsuối,ôngnhậnthấymộtcáibướutotrênđầunàng.

– Aiđãlàmemnhưvậyhả?Chínhhắnphảikhông?Làhắnhả?Thếthìđiềugìđếnắtsẽđến,lầnnàyanhsẽgiếthắn.

– Không, không phải là anh ấy đâu, Yémé ạ! Là… là Fatouđấy! Người tình yêu thích nhất của ông đấy! - Nàng nấc lêntrướckhichạyđiẩnđằngsaunhữngthânchuối.

Ông chạy như một cơn lốc xộc thẳng vào trong nhà củaOuolouf.ChỉcómỗimộtmìnhFatouởđó,ngồigầnốngkhói,đang nghiền lạc. Ông nhảy xổ về phía cô gái để tóm cổ cô,nhưngngaylậptứchạtayxuốngvàlùi lạikhinhậnthấytìnhtrạngchiếcbụngngồnngộncủacô:Chẳngnghingờgìnữa:côtađangmangbầu.Mangbầu,đúngthếvàchí ít làcũngđãba

tháng!

– Tộinghiệpanhchồngouoloufkhốnkhổ!Giờthìtahiểutạisaobàgiàkialạinhấtđịnhmuốntacướicongáibàấyđếnthế!

Ôngquay lạicửaravào,cảmthấy lợmgiọng, trong lúcsaulưngông lanh lảnhvang lênnhững tiếngkêu thùhậnvàkhóquêncủaFatou:

—Tôisẽgiếtnó,conphòcủaôngấy!Tôisẽgiếtnó,tôisẽgiếtnó,giếtnó!

Nhữngngàysauđó,ôngkhônghềnhậnđượctintứcgì.

– Tôikhôngthểchịunổinữarồi,tôiphảitìmlạinàngbằngđược,-cuốicùngôngthốtlênvớichínhmình,tronglúcsôisụcđộimũ, đi giày và đeo găng. - Kể cả chồng nàng có giết ta đinữa,thìtacũngcóccần!

Khiđếnbênhàngrào,ôngchạmngayvớimộtbiệtpháicủacungđiệnhoànggia,ngườinàybuộcôngphảiquaylại:

– DaTrắngsẵnsàngchưa?Almâmiđangđợiông.

– Nhưngtạisaothếnhỉ?

– Tại sao, tại sao cái gìhả?Để rađi chứcòngìnữa!…ĐếnDonghol-Féla,đươngnhiênrồi,nơinghỉmátcủaôngđấy!ChỉcònthiếumỗiDaTrắng,cảhoàngtriềuđangchờông,dâyđeodướichânvàngựađãthắngxong.

– A, tôi hiểu rồi, - Da Trắng thở dài não nuột! - Ông ta sợtronglúcmìnhvắngmặt,tôitrốnđiDinguirayeđâymà!

KhoảngthờigiankhốnđốnđinghỉởDonghol-Félanàykéodài lượt thượt gầnmột tuần.Khi trở vềTimbo, ông đau đớnđược tin Dion-Koїn đã rời thành phố. Anh ta quay về nhữngvùngđộcchiếmcủamình,đemtheocảvũkhívàhànhlý,cảvợvàđoànngườixecủamình.

Chuyếnđinàyđãtruấtnốttoànbộnhữngđộnglựccuốicùngcủaông.Ôngquayvềnhàmìnhvớimột cảmgiác trống rỗngkhủngkhiếp.Ôngkéotấmriđôdàyđăngtenchephủgiữaôngvànhững cơn rối loạnkhông lànhmạnhcủaTimbovà chìmvào trong sự quên lãng, mệt mỏi đếm những ngày qua đi,nhữngcơnđaubụngvàđauđầu.Ôngbắtcuộcsốngcủamìnhđôngđặclạitrongchiếcvòngxíchcổcủanhữngđêmmấtngủvà trong những đợt lóe sáng khó giải thích của hoài niệm vềnàng.Chacủaôngđãtừngdạyôngđiềuđó,trongcáingàyđángnguyềnrủamàcácnhàCáchmạngđãnémôngấyxuốngnước:phải biết bám vàomột cái gì đó, chẳng có cách nào khác đểthoát khỏi vực thẳm. Ông đang sống giữa những cơn hiểmnghèo,thêmlýdonữađểtrụvững,vàtrụvữnghơnnữa.Đằngsau ông, những mưu kế không thành văn của triều đình vànhững đớn đau cho cuộc hành trình: những cú trượt ngã,nhữnglầnhônmê,vàcảngànlẻmột lầnrắpremđầuđộc,vẻđẹpchoángvángcủađấtnướcđộcácvàmêlynày.Trướcmặtông, là vực thẳm không đáy của điều không tưởng và củanhữnggiấcmơ.Chỉmộtbướcsảychânnhỏthôivàthếlàchắcchắncósựlệchdòng.

Khithựctếtrởnênnhớpnhúavàngộtngạtnhườngấy,thìconngườithôngminhphảibuộcmìnhcoithườngnóvàphảitỏthái độ. Vậy là ông ẩn mình vào trong ánh mắt xoa dịu củaDalanda, trong mùi hương quả dại và khăng khăng chối từnhữngđòihỏitừbênngoài.ÔngđẩyđĩaăncủaMâ-Yacineđưavàochoôngvà,đểsốngquangày,ôngchỉgặmnhữngthanhsô-cô-la cuối cùng và uống trà nhạt, bởi ông chỉ còn một mẩuđườngduynhất.Ônglạinghĩđếntựtửvàđếntìnhyêusayđắmrồi tự nhủ rằng sau khi đã chịu đựng tất cả những gì ông đãchịuđựng, thì ông cònđủ sức chịuđựngnữa,những cơnđói

cồncào,nhữngbệnhtật,nhữngđaukhổcủatìnhyêuvànhữngvụđedọalấymạng.

Kếtquảgìthìcũngchẳngquantrọng:chỉcósựcốgắngmớiđemlạiýnghĩacủasựtồntạimàthôi!Khôngbaogiờđượcchĩamắtmìnhvàokhoảngcách,màchỉxuốngbướcchântađi.Bướcnàyđãthắng,thìngaylậptứcphảinghĩđếnbướctiếptheo.Vàgiọngnóikhảngkháibấtbiếncủachaông làmcuộcsốngmớilêntámtuổimongmanhcủaôngrunglên:TừxửatừxưaởHyLạp,cómộtôngtênlàSisyphe…vânvân.Mỗingườihiệndiệnởđây,trênmặtđấtlàđểlàmđiềumìnhphảilàm.Phậnsựcủamỗi người là di chuyển phiến đá củamìnhmà không hề bậntâm để xem liệu nó sẽ lại rớt xuốngmột khi ta đã ẩy nó lênkhông.

Trướcmắt,phiếnđácủaông,chínhlàsựsốngsót,phảisốngsótbằngmọigiá,cónghĩalàphảigiữđượctinhthầnvàthểxác,dù lànhỏnhất,ngàymai,sẽchẳngcógì làkhôngthể.Ôngsẽcânnhắcsauvềchuyếnhồihươnggiảđịnhcủaông,conđườngxe lửa,nhữngdựánđiềntrangvàcác thươngđiếmvànhữnggiấcmơvềđếchếvàvinhquang.Đểthựchiệnđiềuđó,ôngphảibơmhútnghịlựccủamìnhtừtrongâmsắcmượtmàcủagiọngnóicủanàng mà ông cảm thấy hình như vẫn còn nghe thấy,trongnhữnglànhơicỏthơmbốclên,chúngxônghươngchocơthểnàngvàchúngcònxứcthơmbàntayôngnhưthểnàngchỉvừamớivừarờiđi.Quantrọnggìđâu, sauchuyệnđó,nhữngâmmưuphảnloạncủacáchoàngtửPeulgianthâmvàtiềnhậubấtnhất;ánhmắtngờvựccủahàngxómlánggiếng,sựtòmòáctâmcủađámđôngrỗihơi,sựlúcnhúccủađámsinhvậtnhỏvàsâubọtranhcãinhautrongngôinhàcủaông!

Chuyệnđócóthểkéodàimộtthángnữahaycóthểlàvĩnhviễn,đốivớiôngthìcũngvậycảthôi.

Dẫuvậy,cônàngFoutangớngẩnkiacũngchẳngchịubuôngthaông.Mệtmỏivìngồiđợiônggầnchiếcghếgấpbênngoài,bâygiờnóđếngặpônghẳntrongnhà,lụclọiđámrươnghòmcủaông,lầnlượtthửhếttừmũcứng,đếngăngtayvàlạixỏcảvào đôi bốt đinh của ông nữa, xong còn đi lang thang quanhgiường ngủ trong lúc miệng lầm bầm những câu kỳ cục màcũng không sao lôi được ông ra khỏi sự tê dại. Cô ả ở lại đónhiềuđêm liềnđểsưởiấm,cuộntròngần lò sưởicủaôngmàkhônglúcngừngnóilẩmbẩm.ẢchỉđànhrờikhỏiđấykhiMâlyvàMâ-Yacine,dướinhữngmệnhlệnhcủachồngả,quyếtđịnhđếnđónảvề.

Thựcra,ôngthậmchícònchẳngnhìnthấyả.ChínhDalandamớilàngườiámông.Dalandavàmáitócđẹpnhưlụacủanàng!Dalandavàtấmthânmỹmiềuthơmmátmùiđuđủ,thậtmềm,thậttươivànhuốmmàunâuánhvàngmớiđẹptuyệttrầnlàmsao!

Giámàchínhnànglàngườiquấyrầyôngnhườngấynhỉ!

Thếrồi,nhữngtiếngcòicủathựctếcuốicùngđãchiếnthắngông.Ôngbướclêđếntậnchiếcghếgấpvàviếtđiềunày,sauđógiaotráchnhiệmchoMâlyvàMâ-Yacineđemđếntriềuđình:

“Rốtcụcthìcácôngmuốngìhả?Rằngtôichếtmònâmỉhaytôitrởnênđiênđây?Tôithôngbáochocácôngbiếttrướcrằngnếucácôngkhôngthuậnchotôingaynhữnggìtôiđềnghị,thìconđường xe lửa sẽ khởihành từSaint-Louis để đi thẳng tớinhà kẻ thù của các người ở Dinguiraye và sau đó sẽ là đếnSégou,chỗngườiBambaras!”

Ônghậnmìnhvìngaytừđầuđãkhôngsửdụngchiến lượcnày, bởiMôdy Pâthé ngay lập tức đến thăm ông. Sau đó đếnBôcar-Birovàrấtđôngcácđạosĩvàcáccốvấn,cáchoàngtửvà

cácônglớn.Tấtcảđềuxinôngthalỗivàkiênnhẫn.

– Diango, fab’i diango! Ngày mai, ngày kia thôi!… Almâmiđồngý rồi…CáccốvấncủaNgười thìđều thuận…Tấtcảcácđạosĩđãnhómhọp…Diango,fab’idiango!Diango,fab’idiango…Thứsáusauđó,lầnđầutiêntừrấtlâurồi,timônglóelênmộtluồngsánghyvọngthựcsựkhiôngnhìnthấyMôdyPâthébướcquahàngrào:

– Đinào,bạnơi,đếnđâyđi!…Thôi,khôngcầntìmmũcứngvàgăngtaylàmgìđâu.ĐếnngaylậptứctrướckhiAlmâmiđổiý!Rồiôngxem,sẽnhanhthôi!

Vàquảđúngnhưvậy,chuyệnđãchẳngkéodài.Almâmichođọc to tờ giấy trướcmặt toàn thể quần thần và chínhNgườichìanórachoông:

“Bis-millâhi!…TatạơnđấngAllah!…ChỉmìnhAllah,salam!Người trìnhdiệncùngvớivănbảnnàyđến thaymặt cho thủlĩnhcácđạosĩ,vuatênlàSory,contraicủaAbdoulKadiri.Tấtcảmọingườinhìnthấyvănbảnhiệnhànhhãybiếtrằng:ngườiđànôngđếntừxứsởDaTrắngnàyđãđếnđâyvàôngtađãnóivớiAlmâmi:“TôilàkháchquýcủaNgười…ĐiềumàtôiđềnghịNgười,đólàNgườichotôimộtconđườngđểchoxehơinướcchạyđếntậnnơinàotôichỉđịnh.”ĐólàđiềuôngtađãnóivớiAlmâmi.Almâmiđãtrảlờiôngta:“Đồngý,nhữnglờinóidànhchoông,tachoôngconđườngđểcỗxechạyqua…MongsaosựbảotrợcủađángAllahsẽchiếurọivàoông!…”

Văn bản được viết vào ngày mùng 1 tháng Sáu năm 1880,đúngtheolờiđọccủaAlmâmiSoryquađạosĩcủaNgười,thầySalifouDoukayanké.Thôngngônviên:tênlàMâly.”

Người ta còn đưa cho ôngmột văn bản khácmàhọ cho làkhôngcầnthiếtphảitiếtlộtrướctriềuthần:chophépđixuyên

quaFoutađểđiđếntậnBoké,theolộtrìnhnàotùyý,đượcmualươngthựcvàtuyểnphukhuânvác.

Sauđó,nhàthôngtháiquaysangnóivớiông:

– ÔngkhôngcònlàmộtngườiDaTrắnggiốngngườitrướcđây.Ôngđãtrởthànhmộttrongchúngta,mộtngườianhemcủaAlmâmi,mộtngườibạncủaFouta…Chúngtahyvọngrằngtấtcảnhữnggìôngnóiđềulàsựthậtvàrằngôngsẽquaytrởlạiđây…Điều buồn phiền đó là các ông, những người da trắng,chúngtôikhôngbaogiờgặplạicácônglầnthứhai.CảLambertcũngđãnóirằngôngấysẽquaytrởlạivàLambertđãchẳngbaogiờquaylại.Chúngtaxấuhổvìđãkhôngphảilúcnàocũngđốixửtốtvớiông.Đểtạlỗi,Almâmisẽchođemđếntặngôngvàngvàdahổcũngnhưmộttrămphukhuânvác.Ôngsẽrađivàongàymai,Almâmi đã quyết định rồi.Hãy đi đi, người bạn datrắngcủachúngta,hãyvuivẻvànhấtlàhãynghĩđếnchúngtanhé!”

Sau đó là những tiếng khóc nổi lên, những cái ôm hôn,những lờichúc tụng,nhữngcâucáo lỗikhôngngớt.Người tacứngỡlàngườicùngmộtgiađình.ChỉcóđiềulạicólãoDiogoMôdyMackanày.Conquỷấyđãtìmđượccáchlầnđếntậnchỗôngvànóinhỏvàotaiông,tronglúclàmravẻnhưbốirối:

– Theothỏathuận,tagiữlạidahổvàvàngchomình.Ôngsẽchỉcầnđườngxelửathôi.NgườiAnhvàngườiBồĐàoNhađãkhághentỵvớiđiềuđórồiđấy.

Ngàymùng2 thángSáunăm1880,OlivierdeSanderval rờiTimbocùngvớinhữngngười trung thànhcủamình,MâlyvàMâ-Yacine,chừnghaichụctaysúngSénégalvàmộttrămphukhuânvác.Dướinhữngmáihiênnhà,đằngsaucáchànggiậuhaytrênnhữngngọncâyxoài,cảthànhphốnáođộngmộtcáchtháiquánhìnôngrađi.Mộtsốđemđếncácmónquàtặng,một

sốkháclạivungtayquệtnướcmắt.Mộtđoàncácnhàquýtộc,trongsốđócóPâthévàBôcar-Biro,đibộtiễnôngcảnửangàyđường.NgoàiracòncóSaїdou,thưkýcủaAlmâmi,đấngquânvươngnàycònthêmvàođoànngườiấyrấtđôngtùnhânvàcácnhàthôngthái,cũngnhưviênđạosĩcủatriềuđình.“Ngaycảđấngquânvươngcũngchẳngđượcđốixửnhưvậy,ônghảhêngắmcảgiớiquý tộcấycưỡingựa tụ tậpchỉvìmình.Tachorằngmìnhđãđặtđượcchútnềnmóngtrongxứsởtoànđạođứcgiảvàsươngmùnày.Chohaitađấy,Foutathânmếnạ!”

Sựvôcôngrồinghềcònbàomònônghơncảcơnđóicồncàovàbệnhtật.Đólàmộtngườiđànônglựclưỡngquenvớibơilộivànhữngcuộccuốcbộdài.Ôngcầnhoạtđộngđểgiữtinhthần.Vậymà,haithángởTimbo,ôngkhônghềđộngđếnmáichèo,lẫnmột lần leo núi. Hoạt động thể thao của ông quy gọn lạitrong vài cuộc dạo bộ trong các conhẻmvà đi săn bắt bươmbướm, và luôn luôn bị những kẻ thiếu giáo dục và thám báotheo sát.Còn lúcnàyôngđược tựdogiữakhônggian thoángđãng.Ôngcócả lộ trìnhchomìnhđếntậnvùngduyênhảivànhữngkỳquanbấttậncủaxứsởFouta.

Đây là những thácnước củaGongooré, những vách đá củaDoubel,nhữngkhurừngđầykhỉcủaPoukou!Giónhẹvànắngvàngrực rỡ.Cánhrừng tỏađậmhươngnhàivàớt tươi…ônghít thở tốt hơn… Những con sông và các tầng dây leo thơmngát…Và đây lại làmột ngọn thác nữa,một trảng đấtmênhmôngvàmộtthunglũng…Đây,dướichânônglàcảvùngđồngbằngtuyệtdiệuBhouriavànhữngcánhđồngcỏcaođangmùanởhoa,uốnmìnhtronggió.Ônglôisổravàghinhanhtrướckhitiếnvàothànhphố:“Nhìntừđây,hàng loạtnhữngthunglũngvànhữngquảđồi củaTimbonhấpnhô thậtdễ chịu.Nókhiến tanhớđếnconđườngchạy từParisdẫnđếnVersailles.

Mộtnhánhcỏxanhdịuhiềntrướcmặtcũngthuphụcđượctấtcả.”

Dẫuvậy,ôngcũngkhôngnấnnálâu.ÔngđượcTiernoCita,lãnhchúakhuvựcđóntiếp lạnhlùngmộtcáchkhinhbỉ.“Họkiêu ngạo một cách ngạc nhiên, lũ độc tài nhỏ mọn Da Đennày”,ônghốihảghi lại.Người tadọnchoôngmộtbữaăndèsẻn.Ngôinhàôngởtốiom.Ôngchothudọnhànhlýngaylúcthứcdậy.

ỞFougoumba,ôngđượcbiếtAguibouđang cómặt tạiđây.ÔngkhônghềmuốngặplạianhtasaunhữnggìxảyraởTimbo.ÔngsẽlàmhệtnhưởBhouria,ôngsẽkhởihànhngayngàyhômsau.Nhưngtốiđó,saumộttôfoniođạmbạcnấuvớisữa,mộttên tù nhân đến thông báo cho ông hay rằng công nươngTaïbousẽghéquathămông.

VẫncùngmộtdángvẻuyểnchuyểntuyệtmỹhệtnhưôngđãtừnggặpởBoubahvàsauđólàởGuidali:cùngcặpmắttolóesángvớicặpmíđầyvẻranhmãnh,kiêukỳvàthanhthoát,cùngvẻbìnhtĩnhbấtbiếncủanhữngngườiđượcrađờiđểchọnlựavàđểra lệnh.Nàngchí ít thìcũngđẹpngangDalanda,nhưngđólàmộtvẻđẹpkhiếntangạingùngvàesợ,lòngnhiệttìnhbịgiảmdothóiquencủasứcmạnhvàthịhiếuuyquyền.

Nàngngồixuốngchiếcgiườngđấtnện.Cònônglạithíchmộtgócchiếchòmcủamìnhhơn.

Nàngngướcnhìnnhữngdảidâyleoquấnquýtnhau,nhữngvành tre và những khoang mạng nhện trên mái nhà rồi lêntiếng:

– Ngườitalẽracóthểtìmđượcmộtngôinhàkháhơnđấy.

– Điềuđókhôngphảidotôiquyếtđịnh,côngnươngbiếtrõrồimà.

– ỞLabé,tahẳnđãchongươicưtrútronglâuđài.

– CôngnươngnóivậybởitôikhôngcóýđịnhrẽquaLabé!

Nàngchưngramộtnụcườirạngrỡvàlạnhlùng,rồilạitiếptụcchấtgiọngcònnhẹnhànghơnnữa:

– Ngươiđãgầyđiđấy,wallâhi!ỞTimbo,ngườitakhôngchongươiănhaysao?

– Vàongàytôilàbạncủahọthìcó,cònngàytôibịlàtùnhâncủahọthìkhông.

– Đúngthế,đúngthế,tabiếthết,cảnhữngvụthấttìnhnãonềcủangươinữakia.NhữngtayđánhxeởLabéđãchứngkiếntrậnẩuđảởchợ,haingườiđànbàcấuxénhauvìcặpmắtđẹpcủangươiđấy.

– Vềphầnmình,tôiđãngherấtnhiềuđiềuvềAlphaYayavàcôngnương.Giữahaingườicóchuyệngìđóà?

– Nếu tamànói ra thì có lẽ cả thànhFouta sẽ bắt đầubốccháymất.Cỗmáyphùthủycủangươiấymà,ngươisẽđemđếnchochúngtathựcư?

– Chínhvìđểbiếtđiềuấymàcôngnươngđếnthămtôi?

– Ê,đừngchơitròngốcđi,DaTrắng,-nàngđáplại-vàcởiáochẽnra,tađếnđểquađêmởđây.

Ông không đợi bình minh đến. Ông để mặc công nươngthưởngthứchơiấmêmcủagiườngngủvàrađidướiánhsánglờmờcủacácvìtinhtúxôđẩyđoànxecủaông.Họđangởgiữamùamưa.Cảmộttuầnmưađổkhôngngớtchẳngcógìđặcbiệt.Sétvàmưađáđổxuốngcũngthườngxuyênnhưmộttrậnmưacamtrongmộtngàycóbão.Nếunhưkhôngkhídịumátđimộtcáchdễchịu,thìnhữngconlộlạinhơnhớpbùnđấtvàcácdòngsôngvớiđôibờnhungnhúccásấulạitrởnênsôisụcvìlũ.

ỞTimbi-Touni, ông được tiếp đón với sự nồng nhiệt. Đứcvuađivắng,thamtrận.EmtraiNgười,mộtvịcótênlàTierno,mời ông vàongụ trongnhữngngôi nhà sang trọngnhất, hàophóngtặngôngngũcốcvàchọctiếthẳnmộtconbòtót.Lệnhchocácnhàthôngtháicatụngông,tặngônghẳnmộtbuổibiểudiễnbắnsúngtrênmìnhngựahoànhtráng,đưaôngbăngquaconsôngKokoulo,màlòngsônglúcnàyđãrộnggấpbalầnbìnhthường, rồi tiễn ông đến tận Ninguilandé với một đoàn tùytùngcảnămchụcngười.

Tuynhiên,sựvấtvảlạinhanhchóngậpđến.ỞTélibôfin,-cáchBokéhơnnămngàyđường!–ôngđãngãquỵngaytrướccổng làng, lảngườivìmệtvàđói.Ôngnằm liệt suốthaingàyliền,nằmvậtgiữađốngnônmửamàchínhôngoẹra.Đámlínhcủaông,dẫuvậy,vẫnquyếtđịnhđi tiếpbằngcáchthaynhaurướcông,vìđịathếnơinàykémantoàn.

ỞMissidé-Téliko,mạchđậpcủaôngquáyếuvànhiệtđộcơthểôngquácaođếnnỗithêmmộtlầnnữa,ônglạitrăngtrốilờidichúccủamình:“Xácta,sẽphảichohỏatángvàtrohàicốtcủatathìhãynémxuốngdòngsôngnàođótùycácngười:dòngCogon,dòngKonkouréhaydòngKakrimacũngđược.Còngiatàicủata,cácngườihãyphânxửtheoýthích.Nhưngđámgiấytờcủatathì…ơnChúa,hãychuyểnbằngđượcchúngvềnướcPhápnhé!”KhônggìđiênkhùnghơnlàphảichếtquágầnBokéđến thế,mộtmình giữa bầyDaĐen, không tình thương cảmtrìumến của người thân và không được xức nước thánh! LạicàngngánngẩmhơnkhiphảichếtmàtrướcđóđãkhôngđượcgặpmộtconngườivănminhnàođểtraolạichoanhtatoànbộnhữnghìnhảnhtràntrềvàcảmxúcmàFoutađãtặngchoôngtrongsuốtbốnthángtrờiđầysaymêcũngnhưnhữngrủiro!

“Thôinào,hãycốthêmlầncuốicùngđi!-Ôngtựnhủ.-Hãy

mạnhhơn cả hư vô đi!Mi phải trụ bằng được đến tận Boké!MộtkhiđãởBokérồi, thìđiềugìphảiđếnắtsẽđến!Mộtkhinhữngcuốnsổcủamiđãđượcantoànởđóthìmicóthểthanhthảnbuôngmìnhchocáichếtđangquágầngũivàhếtsứctốtlànhấy.Và,vớimộtchútmaymắn,Dehouscóthểsẽantángmi gần tượng đài nhỏ mà mi đã dựng để tưởng niệm RenéCaillé.Vìkhôngthểnắmđượcnóthìcũngđángkềcậnsựvinhquangấylắmchứ,nhấtlàsẽbấttử.”

Ở Tinguilinta, ông thuêmột hướng dẫn viên để đưa đoànbăngquarioNunezvàdẫnđoànđếntậnBoké.Nhưngnhữngkẻbạoganấyđãbỏrơihọgiữarừng.Họlầnmò,dòdẫmsuốthaingày liền trước khi vô tình gặp một đoàn người đến từSarakolés,trênđườngđếnvùngduyênhải.

Nước Pháp đã không còn ở quá xa nữa, chỉ còn chừng haimươiki-lô-métnữathôi.Bokéhiệnradướiánhsánglelóiđầuđêmcùngvớinhữngngôinhàlá,cảngvàchiếnlũyphòngngựxâybằngđágranitnổi lênsừngsững,vượthơncả làchòigácmàutrắngphấpphớilácờtamsắclấplánh.Ôngtrợntrừngmắtvà lảo đảo.Chỉ còn vài bước thôi là đếnnhữngngôi nhà đầutiên,nhưngvớiôngthìtưởngchừngnhưdàibấttận.

Dehousđivắng,đisâuvàođấtliềnđểthươngthảovớicácbộtộc.Maymắnthay,Bonnardđangcómặttrongthànhphố.ÔngtađangđợiôngtạinhàmộtngườicótênlàMoustier.

– Tôiđangnhìnthấygìđâyhả?…LạyChúalònglành!…Mọingườicứngỡlàôngchếtrồi,ôngOlivierạ!

Bonnard,conngườicươngnghịBonnardnày,đãkhôngthểngănnổihàngnướcmắtkhiđónôngtrênbậcthềmnhà.

– Ôi đây rồi, người đồng loại của tôi! Cám ơn Bonnard tốtbụngcủatôi,cámơnđãđếnvớitôi!

Ôngtađỡchoànglấyông,hệtnhưôngtacóthểlàmvớimộtđứatrẻhayvớimộtquảbóng-ôngchủngãquỵxuốngvàôngta,Bonnard, đang sống trongmột cơnxúcđộng cứ tràodângmãikhiếnsứclựccủaôngấytănggấpbội-đểđưaOlivierlêntầng,saugiâylátsuynghĩ,ôngấylêntiếng:

– Tôisẽđểôngnằmnghỉtronglúcchuẩnbịmộtbàithuốc.Ngàisẽtốthơnnhiềukhinằmtrêngiường.Nhưngtrướchết,hãythềvớitôilàkhôngđượcngấtxỉunhé!

OlivierdeSandervalhomộtcáchđauđớnnhưngcũngthốtlênđược:

– Ôkhông, trước tiên tôiphảiđượcnếm lạinguồnthứcănthựcsựđã…nhữnggìsẽxảyrasauđó,đốivớitôi,chẳngcógìlàquantrọngcả…Nhữngcuốnsổghicủatôinằmtronghòmsốtám,tôiđãnóihếtvớiMâlyrồi…-nhưnghơithởcủaôngbỗngtrởnêngấpgápvànướcmũisổraáthẳncâunóicủaông.

Moustierđemđếnchoôngmộtchainướcvàchạyđiđônđáo,bằng những cú roi ngựa, chừng chục gia nhân của mình đểchúngchuẩnbịbồntắmvàđặtchảolênbếp.

Họăntốivớitấtcảđồngonvật lạcủanướcPhápmàtrongsuốt chuỗi ngày dài sống trong rừnghoangnúi thẳm, là điềukhông tưởng đối với ông: gan béo, pa-tê terine thỏ, xúc xíchhunkhóirosettexứLyon,dưachuộtmuốixứBretagne,hạtđậulùn,hạtđậuđỏ,măngtây,đùicừunontẩmhànhvàchimcútnấunho.Córượuvang,sâmbanh,rượumạnharmagnac.Bữatiệc kết thúc bằng chục loại pho-mát và một chiếc bánh táotuyệt vời.Miệng đắngngắt và run lập cập vì sốt cao, ông chỉnếmmỗimónchừngmộtthìa,nhưngsaunàykhiphunhâncủaônghỏithìchắcchắnôngsẽđáplạirằngchínhnhờbữaănđómàôngđãthoátkhỏinhữngđauđớnvàbấthạnhcủachâuPhi.

Sự sạch sẽ của bàn ăn và sắcmàuđa dạng của thực phẩmđãthừasứcđểôngtìmlạiđượcsứcmạnhcủaýchívàýnghĩacủavạnvật.

Ôngvẫncònđủsứcđểlôisổghichépra,trướckhichìmlútvàogiấcngủtrênchiếcgiườngêmái:“Đâyrồi,bánhmì,rượuvang và trứng đượcnấu chín!…Phải ăn đã, phải viết và phảitrải qua cuộc sống cơ cực thìmới thấu hiểu được giá trị củanhữngthứnày,chínhchúngphânbiệtrõràngconngườibênbànănvàconvậttrongmánggiasúc.”

Ôngdẫusaocũngrấtngạcnhiênkhithấymìnhvẫncònsốngvào ngày hôm sau, ngạc nhiên nhưng cũng mang chút ngấtngây!Ôngmởcửasổvàháohứchítthởmùivịphảngphấtcủađu đủ và hương hoa dại. Ông lắng ghe tiếng hót của lũ chimhồnghoàng, cảmnhận sựmơnman của những tia nắngmặttrờikhiếntakhỏelại.Ôngđãtựmìnhlầnđếntậnphòngkhách,Moustier và Bonnard đang đợi ông ở đó, uống trà và bằng vẻhàohứngcủakẻchiếnthắng,ôngđãkịplấylạichấtgiọngcủamộtngườiralệnh:-TôicầnmộtcontàuđểđiGorée!

Tầmgiữatrưa,saukhiđãhúpvàithìacanhvàmộtthứnướcsắc từ vỏ cây ký ninh, ông gượng dậy để đi “thămhỏi” RenéCaillé, mặc cho sự ngăn cản nhiệt thành của Moustier vàBonnard.

– Uầy! - Bonnard thốt lên khi thấy ông bước xuống cầuthang.

– Uầycáigì,hảBonnard?

– Cái vùng Fouta-Djalon này ấy mà, nó ra sao hả ngàiOlivier?

– Ôngthấyrõ làtôi từđótrởvềđâyrồicòngì,hảôngbạnBonnardtốtbụngcủatôiơi,ôngthấyrõrồiđấythôi!

Rồiôngmấthút tronggóccầu thang.ÔngvẫncònchưađiđếncácbồnhoahồngtrongsânthìBonnardđãnghethấyôngkêulênmộttiếng“Ối”đauđớnvàngãgụcxuống.Bonnardlạidìuônglêntầngmặcchoôngphảnđốivàđặtôngvàogiường,đốtngaymột chảo thankhi bắt đầu thấy ông rét run lập cậpmộtcáchdữdội.

Hômđólàngàymùng8thángBảy.Trongmườingày,ôngđãcóthờigianbìnhphụcvàănđãthấyngonmiệng.Dehous,trởvềsauchuyếnthămthúnơirừnghoangtrảngvắng,đãngaylậptứcđếnthămông.

– Trôngôngkhỏehơnnhiềusovớitìnhtrạngmàngườitađãkểchotôingheđấy,thưangàiOlivier.

Mười lăm ngày trước, Dehous đã được các đoàn xe thôngbáo,vàôngđãnhẹngườitrútđiđượcgánhnặngbiếtbaonhiêu,rằngngàiDe Sanderval khôngnhững còn sốngmà ông ấy đãgầnvềđếnBoké.Nhưngôngđãphảibấtngờđingượcsôngđểxoadịucácbộtộcđúngralàđangrấtkíchđộngtrongthờigiannày.ỞBalarandé,quânlínhcủaôngvàchínhôngsuýtnữathìđãbỏmạngởđó.Họđãsốngsótđượclàchỉnhờchínhtưcáchtácphongcủahọ.

– ThưađạiúyDehous,ngàiđangở chốn tiềnđồncủa cuộcchiếnvănminhcủanướcPhápđấy!A,giámànhữngkẻbiếnglườiởBộHảiquânchịurờiphònglàmviệcêmáicủahọgiâylátđểđếnđâychứngkiến,mụcsởthịcôngviệccủangàinhỉ.

GiọngnóicủaôngnhuốmâmsắccủanhữngvịtướngkhihọgắnmềđaychocấpdướitrongsânđiệnInvalides.

– Ngài đang đùa đấy chứ, hả ngài Olivier!Họ hả, ở đây ư,giữađámDaĐen,muỗimòng,báovàrắnrếtư!

– Tuynhiên,điềuđósẽcóíchchohọđấy,Phichâusẽlàmột

bàihọcđánggiáchohọvềtínhnhúnnhường.

– Điều đóhả, thì ngài có lý đấy! Phi châu khiến cho tất cảnhữnggìđộngchạmđếnchúngđềutrởnênnhúnnhường,chỉtrừsưtửvàvoithôi.

– Ngàichờngìnhấtởđâyhả,thưađạiúy?

– Bệnhtật.

– CònhơncảđámDaĐenà?

– ĐámDaĐenư,tacóthểchiếnđấuvớichúng,cònbệnhtậtthìkhôngbaogiờ…

NhữngngườiPeulthìsaohả?

– Đúng là dân Anh quốc ở Phi châu đấy! Họ có tất cả cácnhượcđiểmvàưuđiểmtrêntráiđấtnày:keokiệt,xảotrá,dễnổicáu,thôngminh,tinhtếvàquýtộcvềbảnchất!

– Thếhọtiếpđónngàithếnào?

– Theo kiểu người Peul: bạn không bao giờ biết được liệumìnhlàkháchsanghaylàtùnhânchiếntranhcủahọcả!

– Vàngàiđãđạtđượcnhữnggì?

– Tấtcảnhữnggìtôimuốn:quyềnmởnhữngthươngđiếmvàvạchmộtconđườngxelửa.

– Theongài,FoutavậylàcóthểtrởthànhPhápnhỉ!

– KhôngcóbọnđầnởSaint-Louis,thìcólẽnóđãlàPháprồi.

– Xứsởấycóđẹpthậtnhưcácđoànxekháokhông?

ÔngđáplạiDehousrằngđúngnhưthếvàhốihảmiêutảtoàncảnhrấtđỗichoángngợpcủamộtgóctrờiPhichâunày,nơimànhững ngọn núi lửa vùng Auvergne và những thửa ruộng cócây cốibaoquanh củaxứNormandiehaynhững con suối rócráchcủamiềnJuravànhữngthunglũngcủađấtnướcThụySĩsẽcóthểtớithảhồnvàođó.

– ĐúnglàthếgiớiAidađấy!Chúngtaphảichinhphụcnó!Vàphảithậtnhanh,ngàihiểuchứ,hảDehous?

– Thếthì,hãychoquađi,Olivierạ!Fouta-DjalonnhưvậyđãlàquákhóđểtiếpcậnrồicònngườiPeulthìquáphứctạp.

– KhôngcóFouta-DjalonthìkhôngthểcóđượcSoudan.

– Cácđồnbốt của chúng tôiđã tiếnnhanhvềphíaSoudanrồi,nhờtướngFaidherbe.

– ChúngtasẽmấtchúngngaysaukhingườiAnhchiếmđượcFouta-Djalon,điềurấtcóthểxảyra:ngườiPeulrấtmêloạivảicốttôngdàyđểchầnghếcủathànhphốManchestervàbắtđầutínhbằngđồngshiling.

– Cảmơnngài vềbàihọcđịa chính trị tuyệt vờinày, thưangài Olivier. Nhưng hiện tại, nước Pháp có những người đểsoạnthảochínhsáchvớiPhichâurồi.

– Nhữngconngườichẳngcótrítưởngtượngnàoư?

– Gìhả?

– ChẳngcầnđếntấmbảnđồcủaBộThammưuđểbiếtlẽraphảibắtđầubằngFouta-Djalon.NhưngchiểutheonhữngconsốmànhữngkẻnguđầnsốngtrongcácBộcủachúngta…

– NgườitakhôngthểnóithếvớimộtsĩquanPhápvềnướcPhápđược!Đólàmộtsựthóamạ.

– Mộtsựthóamạư?Tôichỉ…

– Ôngimđi!Trướchết,ônglàaihả?Chẳnglàcáigìsất!Ôngđãđếnđâychínhvìnhữngảoảnhcủaôngthúcđẩy.Vàngườitavẫnchưabiết làvì lợi íchcủaai: củaông, củanướcPháphaycủamộtthếlựcthùđịchnào?

Vàông ta đi lại bồn chồn trongphòng, giángbốtmột cáchgiận dữ lên sàn nhà. Rồi lại ngồi xuống tháo giày và thổ ra

nhữngcâuchửirủabấtbình,giậnđiênvàtucạnliênhồinhiềulyrượuliền.Ôngtaợhơiầmĩvàlầubầumộtlúclâutrướckhigiọngnóilạitrởnênminhbạch:

– Tôilẽrađãchobắnôngngaytừđầu…Đúngvậy,đóchínhlàđiềulẽratôiphảilàm…Xửbắnông…Bởivìchúngtôinhữngngười lính, chúng tôi cómặt ở đây không phải là để đùa tếuđâu,chúngtôiđangởtrongvùngcóchiếntranh,ởđâynày!…LũDaĐen, báo,muỗimòng…Chúng tôi cómặtởđâykhôngphảilàđểchơitròláucá…

Ngạc nhiên trước sự chuyển hướng bất ngờ của cuộc nóichuyện, Olivier de Sanderval nhìn ông ta đang thốt ra từngtiếngchuỗiđộcthoạibệnhhoạncủamìnhmàkhôngbiếtnênphảithậntrọnghaynênthươnghạiôngta.

– Tôi nói nghiêm túc đấy, tốt hơn là ông nên đi đi!… Ôkhông, tôi không thích ông đâu, ông Olivier ạ!… Và nóimộtcáchtrungthựcthìthậmchílàkhônghềcóchútcảmtìnhnàovớiônghết.

Saucâuđó,ôngtakhônghềphátramộttiếngnàonữa.Ôngta chỉngồi nấc lên và ợhơi chođến tận lúc chai Pernod cuốicùngđãcạnsạch.Rồicầmmũlên,đeosúngvàđiủng:

– Ônglẽranênởlạitrongnướcthìtốthơn,Olivierạ!ÔngsẽchẳngbaogiờhiểugìvềchâuPhicả,vàgiảnhưcóđiềuđóxảyrathậtthìchâuPhi,vềphíanó,nóchẳngbaogiờhiểuôngđâu!Vĩnhbiệt,thưangàiOlivier,vĩnhbiệtlầncuốicùng!

Rồiông tamấthút trongbóngđêmđúngvào lúc tiếng rềnvang của sấm và của những con linh cẩu bắt đầu khiến vùngrừnghoangtrảngvắngrunglên.

Ngày31thángTám,vàotámgiờtối,saumộtcơnbãodữdội,thìôngcậpbếnGorée.Cácdịchvụvệ sinhsứckhỏengay lập

tứctốngôngvàophòngcáchlynămngàyliền.

Nhưngkhiôngvẫncònchưagiởhếthànhlýrươnghòmthìmột người đến gõ cửa phòng ông.Ôngmở cửa và thấy trướcmặtmìnhmộtngườiđànông trẻ,mảnhmai và râu tócnhẵnnhụi,dángvẻthểthaovàquyếnrũ,mặcdùlàndaanhtanhợtnhạtvàcơthểgầyguộc.

– Sao,ôngvẫnchưacóchúngà,cácvệtrạchtrênmặtấy,hảôngngoại?Họ chưa cho ôngmột vương quốcư? Sao cơ, ôngkhôngnhậnratôihaysao,hảôngngoại?

– Souvignet!Ô,ngạcnhiênquáđấy!Nhưngcậulàmgìởđây,hảchàngtraiquảcảmcủatôi?

– Conbệnhcùngdanhtướcnhưôngthôi,ôngngoạiạ!Chỉcóđiều,ôngđangtrongthờikỳquansátcòntôithìđãvướngrồi:bệnh sán xơmít đấy, rồi sốt vàng và còn rất nhiều các bệnhkhácmàngườitavẫncònchưatìmratên.Vàolúcmàtôicòntrụđượctrênđôichânmìnhthìtôichẳngsợcáiđếchgìcả.Tôitựnhủmìnhcảmthấycònkhỏehơncảchúngnữakia.

Anhchỉtayvềphíadãytranhmàhọcóthểnhìnthoángthấyquacáckhecửachớp.Ởđócóbanghĩađịanhỏtáchbiệt,ngăncách bằng những bức tường thấp, với những nấm mộ màutrắngvàcâythậptựgỗ,đứngđượclànhờnhữngsợidâychão.Bên trái, bệnh kiết lỵ, bên phải bệnh sốt vàng, còn ở giữa làbệnhsánmáng.-Họchắcsẽtựhỏisẽđặttôivàokhunào,vàocáingàysẽđếnlượttôiấy,rấtcóthểlàtrongcảba,anhbắtđầunhănnhó.Nhưngôngchắccũnglạcquannhưtôivàôngcũngsẽnóilàtôivẫncòntrẻvàrằngchẳngphảivàibacănbệnhnhãiranh của châu Phi sẽ bẻ gục được Jean-Marie Souvignet đâu,đúng không? Thế thì, ông hoàn toàn có lý, ông ngoại ạ…Chuyếnđi trênbiểnquánhanhđếnnỗimà tôiquênchưahỏitêncủaông.

– Olivier!AiméOlivier!

– Ông có thể thề với tôi rằng ông đã thực sự đặt chânđếnchínhFouta-Djalonkhông,hảôngngoại?…Hừm!…

– Ồ,tôiđãđoánđượcđiềuanhsẽnóivớitôirằngchỉcóbốnngườiPhápđãđặtchânđếnđó.Mollien,RenéCaillé,Hecquartvà Lambert. Kể từ đây, anh có thể thêm vào bản danh sáchngườithứnăm,làtôi,AiméOlivier…Đừngcườinhé,chàngtraitrẻ…Ngượclạilàkhác,nếuanhcómộttấmmềđaychotôi,hẳnsẽkhôngbịtừchốiđâu.

– Ông thực sự không tồi lắm đối với một người từ Fouta-Djalontrởvề.Tôihả,tôimớichỉtừRufisquetrởvềvàđãbịtànphághêgớm!

– Đólàvìanhchưanhìnbộruộtcủatôiđấythôi.

– Thếcònvươngquốcthìthếnào?

– Tôivẫnchưacónó,nhưngđãcótênchonórồi!

– Tênlàgì?

– Ô,khôngđượcđâu,chuyệnnàyấymà,đó làbímậtquốcgiađầutiêncủatôiđấy…Giờtôichỉcònmỗiviệctìmchomìnhmộtquanđạithầnthôi.

– Ôngđãnghĩđếnaichưa?

– Đếnanh!

– Đếntôihả?Thậtthếchứ?Ôi,thếthìtuyệtquá!

– Gìhả,anhsẽchấpnhậnnóthậtchứ?

– Sao lại không! Tôi không thể bỏ qua rừng hoang trảngvắngđượcnữarồi.

– Anhsẽxâychotôicungđiện,đườngsávàđềnđài!

– Ôi,mọichuyệncoinhưđãxong,thưahoàngthượng!

– Cẩnthậnnhé,tôirấtkỹtínhđấy,quanđạithầnạ!

– Tôisẽtuânlệnhngàiđếntừngchitiết,thưahoàngthượng!Nhưngngài cũng cầnphải chúý, thưaôngngoại, tôi cũng cóđiềukiệncủamình,vànókhôngnhỏđâu.

– Điềukiệngì?

– Rằngtrướckhixuốngtàu,ôngghéquacầmbứcthưvềchogiađìnhtôi!ĐểhọbiếtrằngtôisẽquaNoelởđây,nhưvậytôicó thể thôngbáo tinvui chogiađình: chính tôi, đứa con traiđẹpnhấtcủahọvừađược tiếncửquanđại thầnPhichâu!ĐóchẳngphảilàmộtnơiđểquađêmNoelhaysao,ôngđồngývớitôichứ!

Khirakhỏiphòngcáchly,thìmộttrongđámnhânviêncủaôngđangđợitrongmộtcỗxebabánhdolừakéo:cònlâulắmmớicótàu.Ôngđànhđibộ,câucáđểgiảikhuâyvàdùngbữavớimột cặpvợ chồng sinh tháingườiĐức,haingườinàynóirằng đã tìm thấy một con sò không thể xếp hạng theo họcthuyết của Limé. Cuối cùng, khi có tin thông báo con tàuPointe-Noire-Bordeaux sắpkhởihành,ông liền rẽquanhưđãhứa để lấy thư của Souvignet. Nhưng, ở cửa, nhân viên phụtráchnhìnôngvớidángvẻkỳlạ:

– Gì cơ? Cậu Souvignet hả? Ông nói rõ là cậu Jean-MarieSouvignet phải không… Ôi, nhưng ông không biết gì sao, hảngàiđángkính,chínhcậuấyđangởđằngkiakìa!

Rồibàchỉmộtcỗquan tàigỗđiều sơ sàimàmộtnhómDaĐenđangkhênhđi,ởphíabênkiaconđườngđidạo.

Một dòng nước mắt chảy tràn trên má ông trong lúc cácnhânviênmai táng lẳngxuốngnhữngxẻngđấtđầutiên.ÔnglẩmnhẩmhátLaMarseillaise vànémxuốngmột cành sơn tràđang nở hoa. Giọng ông tự thốt ra, run run và không còn làgiọngcủaôngnữa:

– Vĩnhbiệt,vịtướngFaidherbetươnglaicủatôi!

Rồiquaylạichỗngườiphụtrách,ôngchìachobàchiếcđồnghồvàngtuyệtvờimàSouvignetđãtặngônglúctrêntàu:

– Bàhẳnsẽgửiđồđạccủacậuấyvềchogiađìnhchứ?

– Đólàquyđịnhchúng,thưaông!

– Thếthìbàbỏthêmcáinàyvàosốđồấy!

– Nhưngmà…

– Làmơnhãy thựchiệnđiều tôi nói đi, thưabà, - ông cầukhẩn,mộttiếngnấctứctưởiátcảgiọngnóicủaông.

– Được thôi, thưa ông, được thôi! - Người phụ trách nhânnhượngtronglúcđảotròncặpmắtsữngsờnhìnôngđixadần.

ContàumangtênLeCongo,mộtcontàuchởkháchmỹmiềucủa Công ty vận tải hàng hóa hệt nhưMarseille vẫn thườngxuyên nhìn thấy chúng xuất xưởng khỏi những xưởng LaCourronnecủamình.

ÔngnhìnPhichâuđangxadần,vàbằngmộtgiọngthầnbí,ôngnóivớinhữngcáibóngcủacâycốivànhữngkhoảngthờigianđanglùixadần:“Ô,không,Phichâuđángthươngcủata,giờNgườikhôngcònlàmộtkẻxalạnữarồi!”

Ông cập bến thành phố Bordeaux vào ngày 11 thángMườinăm1880.ChínhxáclàôngđãrờinướcPhápđúngmườithángmườichínngày.

PhầnHai

Lúcôngxuốngtàuthìngườiđánhxeriêngđãđangđợiông,ngànhđiệnbáođãhoạtđộngrấttốt.Nhưngliệuôngđãrakhỏimột toa tàu, hay một cái lỗ sâu không đáy của hư vô đây?MarseillelấplánhdướiánhsángcủamộtmùahèAnhđiêngrựcrỡ. Dẫu vậy, ông chẳng cảm thấy gì cả: ông không cảm thấynhững cái ve vuốtmơn trớn của ánhmặt trời lẫnda thịt củathànhphố,tuyđãđượchammuốnbiếtbaotừquálâunay.Cơthểrệurạonày,dángđi liêuxiêunày,phảichăngPhichâuđãgiữlạiconngườiôngvàchỉtrảvềmộthồnmabóngquế?

Ôngđưa tay lên chemắt để tránh ánh sáng lóa rực rỡ bênngoài,ônglảođảođáplạilờichàocủaanhđánhxe,bámrấtlâuvàocánhcửaxeđểtrútbớtsựcuồngcẳngvàlàmquenvớiánhsáng. Ông kinh ngạc ngắm hai sườn xe tráng véc-ni đen vànhữngbánhxesángbóngcónanhoamạsanhô.

– AnhchoxechạyquaCảngCũnhé,Marcel! -Ông lầubầunói trong lúcngồivàoghế.Tựakhuỷutay lêncánhcửasổhémởvàđểmặcchonhữnghìnhkhối lờmờcủanhữngtòanhàcaotầngvànhữnghìnhbóngmaquáicủacâycốivàkháchbộhành trượt qua dưới cặp mắt nhòa đi vì thiếu ngủ. Họ mauchóngxuốnghếtđạilộAthènesvàCanebière.ĐếnkèBelge,ôngrahiệuchoMarcelchạychậmlại.Tươihỉnhhẳnnhờgióbiển,ông ngẩng đầu ngoái nhìn về phía Cảng Cũ để lặng ngắm sựđông đúc nháo nhào trên các kè và sự đan chen chồng chéotránglệcủanhữngcộtbuồm.Chỉđếnđoạnđóthìôngmớithựcsựcảmnhậnđượcsựhiệndiệncủathànhphố.

Marseilletrượtđitheovậntốccủamộtbứctranhtườngmàngườitagỡdầnra:cùngmộtdảirộnglớnhìnhcánhquạtnhôcaobởiquầnthểnhữngquảđồi,nhữngvịnhnhỏ,nhữngngôinhàvànhữngmảnhvườnnhỏ,chúngđãliêntụcámảnhtâmtríôngtrongnhữngngàysốngởrừngrậm.Ôngsungsướnggặplạinhữngkhuchợbánsỉcủanó,nhữngxưởngtàu,nhữngnhàmáy sản xuất dầu và xà phòng, háo hức hít thởmùi hoa oảihươngvàmùi củabiển, của lưuhuỳnhvàmùimỡ cháy.Ôngnhắmmắt lạivàđểmặccho tiếngvóngựachạynướckiệuvàtiếngnhạccủathànhphốdungủ.KèRive-Neuve,âuCarnage,conđườngđidạoCorniche,đạilộPrado,đạilộPoint-Rouge,rồiđếnđạilộMadrague-de-Montredon.

XechạynhanhqualốitắtCarthage,phóngàovàotrongcôngviên,chạydọckhuchuồngngựavàkhunhàbiệt lậpClaryrồiđếnđậutrướctòalâuđàigắnlưngvàosátváchđá,nơimàcuốicùngôngđãdọnđếnở,saukhinhạcphụôngquađời.Khunhàbiệtlậpgiờđâychỉcònđượcsửdụnglàmthưviệnvàphòngthínghiệm.ÔngxuốngxevàchìmvàokhôngkhígiađìnhvớicùngmộtsựnhẹnhõmrunrẩyhệtnhưởTimbo,nóngrựcngườidosốtrét,ôngnhàovàogiườngngủ.

Rose, nàng Rose yêu quý bé bỏng của ông, tế nhị và thơmmáthệtnhưkhiôngđãđểnàngở lại,ômhônônghaiba lầnliềnmỗi ngày, rung động bởi các dòng lệ, trước khi giao phóôngchocácbácsĩvàđầubếp.Nàngkiênnhẫnchođếntậnlúclũtrẻ,chúngkhôngcònnhậnraôngnữa,dámtiếnlạigầnchamàkhôngrunsợnữatrướckhihỏiôngnhữngcâuhỏiđốtcháymôinàngkểtừlúcôngrađi:

– Thếnào,Aimé,nhữngngườiDaĐenấymà,họđã thuậnchomìnhmộtvaitrongvởMéphistophélèscủahọchứ?

– Hãytinlàcóđi,mìnhyêucủaanhạ!Vảlại,chínhnhờnó

màanhvẫncònsốngđấy.

Mộtthángsau,ôngkhôngnhữngđãhếtrunlậpcậpvànônmửa,màthânthểôngkhôngcònbơi trongáoquầnnữa.Convậtnơirừnghoangtrảngvắngmàôngđãtừngtrởthànhấyđãquen lại được với cuộc sống gia đình và với tiếng ồn ào củathànhphố.Dẫuvậy,Fouta-Djalonvẫnkhôngrờikhỏiông.Ônglôinhữngcuốnsổghichéprakhỏirươngngaykhiôngđủsứccầmmộtcâybútchìvàghilạivớiâmđiệugiễucợtvàđầytínhtiênđoán:“ChâuPhichắcchắnsẽtiếnhànhcuộccôngdunàyvà kèm theo nền văn minh. Trong ba năm nữa, Timbo sẽthưởng thức quả sơ-ri của vùngMontmorency hệt như ngàyxưangườiLaMãđã làmvớinhữngquảvả củaxứCarthage.”Rồiôngnghĩđếnkhốicôngviệckhổnglồmàôngcònphảiđánhvậtvới chúngđểđạtđượcđiềuấy.Saunhữnghiểmnguynơirừnghoang,thìmộtcuộcchiếnkhácđangđợiông:đốiđầuvớikhốirừngrậmquanliêuởParisđểbánchohọkếtquảtìmkiếmđược.

Đương nhiên, ông ghé chào người bạn đồng lõa JulesCharles-RouxtrướckhilênParis.

Lànhữnghóahọcgia,rồicontraicủanhữnghóahọcgia,họđãchàođờitrongcùngmộtnăm.GiađìnhCharles-RouxsởhữungànhsảnxuấtxàphòngởMarseillecũngnhưgiađìnhOliviersở hữu ngành sản xuất a-xít sulfuric ở Lyon. Cả hai cùngmêđắmDarwinvàsaymêcáccuộcphiêulưutrongcácmiềnthuộcđịa,họ tinvào sự tỏa sáng củakhoahọcvànhữngnguồnbấttậncủasựtiếnbộhơnlàtinChúa.Họlàcặpconsongsinhcủamột thời kỳ sôi động, chinhphục và sáng tạo, thời kỳmànóchẳng có thời gian, nhất là không có thời gian để nghi ngờchínhmình.

Jules vẫn còn chưa bị xiêu lòng trước sự cám dỗ đang rất

thịnhhànhcủanhữngchuyếndulịchvàthámhiểmnhưngônglại cómối liên kết chặt chẽ vớiGallieni và ủng hộ nhiệt tìnhviệc di cư người Pháp tới Tunisie, Dahomey và Madagascar.MặcdùsựkhácnhaurõrệtgiữahọvềtínhkhíthìcảhaiđềunghĩrằngPhichâukểtừđâysẽthựchiệntàinăngthầntàicủanướcPháp,từnơiđó,nósẽchiếurọikhôngcònchỉởIndushayvùngĐịaTrungHảinữa,màcòn lanxakhắpcácđườngkinhtuyến,tấtcảcáccực,mọingócngáchcủaquảđịacầu.Nóithế,tacóthểhìnhdungcảmxúctràodângcủacuộchộingộ!

– Dẫusao thìcũng làcáigìđókhinắmmộtbàn tayvừađithẳngtừFouta-Djalonvềđấychứnhỉ!…Contàucậpbếnsángnayhaytốiquavậy?

– Hừm…khônghoàntoànthếđâu!-OlivierdeSandervalấpúng.Tôiđãmuốntránhđếngặpanhvớibộdạngkhitôitrởvềđây.Tôitựkhépmìnhcáchlymộtthờigian,hừm…cóthểnóilà vì sự phải phép thôi. Cả thành phốhẳn sẽ bỏ trốnnếu tôingaytứcthìchườngratrướcmặtnó.

Họvàophòngkháchsaunhữngdâyphúttuôntràocảmxúcmàchúngchỉbịngắtquãngbởinhữngtiếngthởdài.Cáibóngnhẹnhàngcủaviênquảngialẩnvàođếntậncạnhhọ:vịkháchchọnchomìnhmộtlyrượubáchxùcònchủnhàdùngmộtlýCassis. Olivier de Sanderval thưởng thức ly rượu thơm ngontuyệthảovàthởdài,mắtkhéplại:

– Chúaơi, liệu có thểkhông?Tôi, đangởPháp, trongmộtngôinhàthựcsự,ănnhữngthứcănthựcsự,uốngtrongnhữngchiếclythựcsự,nóichuyệnvớinhữngconngườithựcsự!

Jules chỉđànhngồingắmông.Đó làmộtdấuhiệukínhnểnhưng cũng là một ý muốn cháy bỏng được nghe ông kểchuyện.Mộttừđơngiảnphátratừônghẳnsẽmởrathờikhắctrịnhtrọngcủanó,tínhxácthựctrongcâuchuyện,bềdầycho

nhânvậtchính?Sựimlặngnàychợtđếnhệtnhưmộtbảnquốccavàđươngnhiênlàsẽdài,chỉbịngắtquãngbởitiếnglíuríucủalũchimtrongvườnvàvàinốtnhạcdươngcầmthoátratừmộtngôinhàxaxanàođóvẳngtới.

Chỉ có điều, bắt đầu từ đâu đây? Cuối cùng thì Olivier deSanderval cũng nhân nhượng lên tiếng. Và với sự nhẹ nhõmcủamộtnghiphạmđãđiđếncùngcủasựchịuđựng,ôngbắtđầukể,kểhếttấtcảnhữnggìmàôngđãimlặngtừquálâuvàmột cách quá đỗi đớn đau, tất cả những gìmà ông đã khôngdámthổlộvớiRose:đámănmàyởGorée,vuaBoubah,vịlãnhsựAnh,nhữngvựcthẳm,rắn,nhữngconbáo,bọcạp,nhữngcontinhtinh,nhữngtrậnhônmê,nhữngcơnđaubụng,nhữnglầnđedọalấytínhmạngvànhữngvụđầuđộc;vẻđẹpkỳlạcủaxứsở,thếgiớihuyềnbícủangườiPeul-quáđỗigiangiảo,lắmmánh khóe và quá quý tộc, nhiều giá trị quá đỗi và quá mêhoặc,nóitómlại,ngườitasẽtrảtiềnnhữngthứđóbằngcáigiácủanhữngnhượcđiểmcủahọ.

– Nhưtôiđãthôngbáovớianh,bạnJulesthânmếnạ,tôidựđịnhphiêulưuđếntậnSoudan.NhưngnhữngôngvuaPeulnàyđãkhôngmuốnthế.Họcấmtôiquađó,họđãgiữtôilạihơnhaithángliềnđểcảmơntôivìđãđếntậnđóvớihọđấy.

– HaithánglàtùnhâncủadânDaĐenvà…

– Antâmđi,Julesthânmến,đámDaĐennàykhôngănthịtdânDaTrắng.Còntệhơnnhiềukia,chúngnhátâmhồnhọ!

Jules Charles-Roux mơ màng trong giây lát, rồi thân mậtnângcốclên:

– Mừngsứckhỏenhàthámhiểmvĩđạicủachúngta!RenéCaillé ở Toubouctou, Dupuis ở Tonkin, còn anh thì ở Fouta-Djalon!

– Nhà thám hiểm ư, tôi tự tráchmình đấy! Thời kỳ thámhiểmđãquarồi,bạnJulesđángthươngơi!Giờđếnlúcchiếmlàmthuộcđịa!

– Anh,ngườiđãgặptậnmặtđámDaĐenấy,anhnghĩrằngta có thể lôi họ ra khỏi rừng hoang núi thẳm, nơi mà sự ditruyềnđãgiamcầmhọư?

– Đó làmột chủng tộcnguyên thủy, tôi thừanhận,họgầnvớikhỉhơnlàgầnchúngta,nhưngđólàmộtchủngtộctrẻ.Contimmớibắtđầuhiệnhữuvàtinhthầnsẽnảysinhsauđó.Sựtiếnhóa,Julesthânmếnơi,sựtiếnhóađấy!

– Anhthấythếnàonếutatổchứcmộtbuổinóichuyệntrongnhà chúng ta để cùng nhau phát triển tất cả những ý này vàkhiếnchochúngtamơtưởngđếnnhữngkỳquancủaFouta?

– Rấtsẵnlòng,bạnthânmến!ĐósẽlàdịpđểtôicámơnHộiĐịalýcủaanhvìsựủnghộvôgiácủahọ.

– Anhcònởlạithànhphốlâuchứ?

– TôiđangchuẩnbịlênParisđểthôngbáochocácquýôngtrongBộHànghải.Tôivẫncònchưahếtchuyệnvớiloàibòsát:sauđàncásấuchâuPhi,giờđếnlũcásấuMỹsốngtrongcácBộhànhchính!

– Anhsẽyêucầugìởhọ?

– ỦnghộnhữnghiệpướccủatôivớingườiPeul!

– VìcánhânanhhayvìnướcPháp?

– Trongtâmtưởngtôithìcũngthếthôi!ỞTimbo,tôichínhlànướcPháp.

– Rồi, được rồi! Tôi sẽ thảo cho anhmột lá thư giới thiệutheo ý kiến của tân chủ tịch Hội Địa lý. Ông ta tên là…FerdinantdeLesseps.AnhcóbiếtnguyênsoáiClouékhông?

– Sinh thời,bá tướcDeChasseloup-Labatđãnóivới tôi rấtnhiềuvềôngnày.

– Anhrẽquagặpôngấyvànóilàtôigiớithiệu.ÔngấygiờlàtânBộtrưởngHànghải.

Olivier de Sanderval uống cạn ly rượu bách xù của mình,đứngdậyvàxinlạiáomăngtô.

ỞParis, ôngđếnkhuđạibảndoanhcủamìnhởkhách sạnTerminus-SaintLazarevàbắtđầubằngthứdễchịunhất:mộtbữaăntốiđủngđỉnhtạinhàhàngGrandVéfourvớichađẻcủakênh đào Suez, vẫn còn đang trên đỉnh cao vinh quang củamình. Trong cảnh trí tráng lệ của thế kỷ XVIII, nằm dướinhữngvòmcủađiệnPalais-Royal, cácnhânvậtcómáumặtởPariscóthóiquentụtậpởđây.NgườitarấthaynhậnrahìnhdángcủaGrévyhaycủaGambetta.Ởđó,khigiỏngtailên,tacóthểnghethấytiếngEdmonddeGoncourthayAlexandraDumascon nói về những tác phẩm mới nhất của họ. Món gà hầmMarengotựtanchảydướilưỡivàmónsốtMayonnaisegiacầmvượtquásựnổitiếngmànhữngnhàsànhăntinhtếđãlàmchoông trongđại sảnhcủanhàhátkịchCommédieFrançaisehaytrongcáclôxemtrìnhdiễncủaOpéra.FerdinantdeLessepstỏravuivẻ,tríthức,mộtvịkháchtuyệtvời.Conngườimàainấyđềugọilà“NgườiPhápvĩđại”thựcralạilàmộtônggiàlùnthìđúng hơn, tócmuối tiêu khá nhiều nhưng đẫy đà, vận trangphụctoànmàutối.Mặcdùởđộtuổibảymươi lămcủamình,ông vẫn nói chuyện với sự thẳng thắn vàmột nghị lực đángngưỡngmộ.Ôngvẫncòn rất tin tưởngvàokênhđàoPanamacủamình.Chắcchắn,dựánnàycóvẻnhưtốnnhiềutiềncủahơn so với điều ông đã dự tính. Nhưng điều ấy cũng chẳngkhiếnôngnảnchí,ôngkhônghềnảnchítínàonhé!Ngượclạilàkhác,điềuấychứngtỏnósẽcònthúvịhơncảkênhđàoSuez.

Tiềnbạcư, ông thếnào cũng tìm thấy, chắc chắn là thế, dẫurằng hiện tại những cổ đông đang chẳng mặn mà gì. Cuộcquyên góp rộng rãi trái phiếumà ông vừa tung ra vận hànhđúngralàrấttốt.

– ChuyệnđóđãvậnhànhtốtởSuez,thìnósẽvậnhànhtốtởPanama! Vả lại, anh bạn trẻ thân mến của tôi ơi, chúng takhôngởđâyđểnóichuyệnvềPanamamàđểnóivềmộtquốcgiamớimẻmà tàinăngcủaanhđãđặtvào tầm taycủanướcPháp.Nước…hãynóilạitênnóchotôi?

– Fouta-Djalon!

– Đó đúng là cái mà tôi hình như cảm nhận được: Fouta-Djalon!Đólàmộtxứlạcthú,cóvẻnhưthếphảikhông?

– Đángbuồn lànókhôngdànhchongàiđâu: chẳngcó conkênhnàođểđàoởđócả.

– Ô, có đấy!Charles-Rouxđãnói với tôi về ý tưởngvề conđườngxelửacủaanh.Tôitínhdànhhẳnmộtbuổinóichuyệnvề chủđềnày tại cuộchọp sắp tới ở việnHàn lâmKhoahọc.Conđườngxelửa,đâychínhlàkênhđàocủathờiđạimớiđấy!

– ĐộngmạchchínhsẽgiúpchúngtahồisứccơthểcứngđờcủaPhichâu.

– Anhnói chuyện cứ nhưDumas ấy…Ơ, đó là thành viêncủachúngtôiởviệnHànlâmđấy…Anhnênrẽquagặpôngấy.Ôngấycũngnhưtấtcảmọingườithôi,Dumasấymà,ôngtagiảbộnhưghétbỏvinhdự,nhưngchẳnggìkhiếnôngtahàilònghơnkhi thấynhữngngườikhácbày tỏ,nâng tầmquan trọngcủamìnhlên.Hãyđếngặpôngtađi,hãycámơnôngtavìtấtcảnhữnggìôngtađãlàmchoanh(dẫurằngôngtavẫncònchưalàmgìcả),điềuđóchắcchắnrồisẽđẩyôngtađếnthựchiệncáigìđó,vínhưlênchươngtrìnhnhanhnhấtngàynóichuyệncủa

tôi.AnhcũngnênghégặpGanthiot,đólàthưkýthườngniêncủaHộiĐịalýthươngmạicủaParis.Anhvừamớihoànthànhmộttácphẩmkỳvĩ,chàngtraitrẻạ:ởđây,vũtrụhaymộtcănbệnhmới,chẳngcógìtồntạimàkhôngnhậnđượcsựtánđồngcủatầnglớptrưởnggiảcả.

– Sựnổitiếngkhôngthuhúttôi,tôiđảmbảovớingàithế.

– ĐóchínhlàđiềutôiđãtựnhủvớimìnhthếkhigiángnhátcuốcđầutiênởSuez.Nhưngkhitấtcảmọingườibắtđầugọitôilà“NgườiPhápvĩđại”,thìtôiđãthấyđiềuđódễchịuthìđúnghơn.ThếđámDaĐennàythìthếnào?

– Trướcmắt,đó lànhữngconvật!Sự tiếnbộchắcchắnsẽđếnđượcnơihọ.

– A,anhtrấnantôikhinóivềmathuậtcủasựtiếnbộđấy!DânDaĐentrongvàinăm!Cònlũkhỉthìtrongbaolâuđây?

Không một bữa ăn nào của giới thượng lưu Paris mà lạikhôngkếtthúcbằngvàicâuchuyệnlạcđềvềchínhtrườnghaycavũkịch,họgợilạiTìnhyêuyhọccủaF.Poisemàngườitavừachuyển thể thành sân khấuOpéra-Comique, cũng như về hainhânvậtmangtênJulestrongthờikỳấy:FerryvàGuesde.

Sauđó, conngười củakênhđàoSuezđứngdậyđộimũcaothànhcủamìnhvàkhoáctấmkhănchoàngdài.

– HãyhứavớitôisẽrẽquagặpDumasnhé!…RồisauđóđếnGanthiotnữa!

OlivierdeSandervaltháptùngôngratậncỗxesangtrọngvàđứngtrânởđóchođếntậnkhinềnvinhquangsốngcủanướcPhápđixadần,trướckhicũngnhàovàoxecủamình.

TờNhữngbảntườngtrìnhcủacácphiênhọpcủaviệnHànlâmPhápxuấtbảnnhữngđoạndàicủabuổinóichuyệncủaLesseps.Ngay lúc đó, các phòngkháchvà các quán cà phêđang thịnh

hànhrấtsaymêngườiconcủaxứLyoncoithườnghiểmnguynày-đãrấtnổitiếngvìđãphátminhrabánhxecótrụctreovàbởi những kỳ tích của mình trên mặt trận Sedan và người,trong sự cô độc huy hoàng củamình, đang đề nghị tặng chonướcPhápmộtthuộcđịamớimởranhữngquyềnchănthảkhảquan,mậtongmàcáitênngoạilaiđãkịpkhiếnlũtrẻvuiđùatrongcáctrườnghọcvànhữngbàiháttrongcácphòngtràca-ba-rê.NgoàinhữngnhậtbáonhưLePetitMarseillais,LeFirago,LeJournaldesDébats,LaRevuedesDeuxMondes,LeBulletindelaSociété de géographie, La Dépêche coloniale và rất nhiều tờ báokhác đưamột tiếng vang lớn về chuyến du lịch của ông.Têntuổi ông đã rất nhanh vượt khỏi những đường biên giới:HộiĐịalýLuânđônđãtườngthuậtnhữngkỳtíchcủaông,báochíĐức khôngngớt lời ca ngợi. Vào thời kỳ này, khi nhữngnhàthám hiểm được hưởng lợi cùng một vầng hào quang nhưnhữngnhàduhànhvũtrụtrongthờiđạichúngtahiệngiờ,thìta trởnênđặcbiệt cógiá trịhẳnkhi thấy tênmìnhđượcnêucạnh những cái tên như Stanley và của sĩ quan hành chínhLaing,củaMungoParkvàRenéCaillé.

Ôngkhôngphảilàkhônghàilòngvềmình.Trongvàituần,ôngđãthànhcôngquyếnrũđượccácnhàbáchọc,nhữngnhàtàichínhvàcácthànhviênviệnHànlâm.GiờôngchỉcònphảiđốiđầuvớiconvậthoangdãácđộcnhấtởParis:cácchínhtrịgia.

Têntuổiôngđãquánổitrongcácngôinhàlácũngnhưtrongcácphòngkháchgiàucóvàquýpháinhất,hiệngiờthìôngcóthểđếngõcửavănphòngBộtrưởngHànghải.NhưngđôđốcClouéhìnhnhưkhôngbịấntượngnhưbáochí.Ôngtađểmặcôngđợivàingàytrướckhimởcánhcửavănphòngmình:

– AnhchàngCharles-Rouxnóivớitôirằngôngđemđếncho

chúngtôimộtquốcgiahoàntoànmới.

OlivierdeSandervalgiảitrìnhlậpluậnrấtlâuvềchuyếnđicủamình,vẻđẹpcủaphongcảnh,nhữngtiềmnăngdulịchvànôngnghiệpkhổnglồcủaFouta-Djalon,ôngnóivềtầnglớpquýtộcPeulvàsựngồitùkhónhọccủaôngởTimbo.

– ÔngđãyêucầugìởnhữngngườiPeulấy?

– Quyềnđượcmởmộtconđườngxelửavàbuônbánthươngmại.

– Ôngchắcchắnlàôngkhôngmuốnđiềugìkhácchứ:khaikhẩnđấtđaivàtựxưngvuachẳnghạn?

– Tôithấyrằngnhữngmiệnglưỡixấuđãhoànhhànhtớitậnnhững vách tường gỗ hào nhoáng củaNhà nước rồi đấy! TôichẳngcóthamvọnggìkháclàđượcphụcvụnướcPháp!

– A, nước Pháp! Trong giai đoạn này, kẻ tầm thường nhấttrongđámthợđónggiàycũnghuênhhoanggiànhvinhquangđấy!Ôngđãrađimàkhôngcóchúngtôi:khônglệnhcôngtác,thậmchícònkhônghỏiýkiếnchúngtôi.

– Cácngàihẳnsẽkhiếntôiđổiý,vàngàibiếtrõđiềuđó.

– Hãynóichotôibiết,chínhxác thìôngđợigìởchúngtôihả?

– Rằng tôimuốn các ngài ủng hộ những hiệp ước của tôi!RằngngàipháimộtđoànđạidiệnchínhthứcđếnTimbo,vàtôisẵnsàngđưađoànđi!

– Ông có thể chờ đợi nước Pháp lập ông là vua của Fouta-Djalon!

– Tôichỉđợicácngàibảolãnhnhữnghiệpướccủatôitrướckhinhữngthếlựcthùđịchhùngmạnhcuỗmmấtlọtiềnhồ!

– NướcPhápkhôngcóbấtkỳphươngtiệnpháplýnàođểbảo

vệ những hiệp ước của ông, nếu như chúng có thật. Nhữngthuộcđịacủachúngtôi,đólàSénégalvàSoudan!

– NắmgiữPhichâubằngSénégalvàSoudan,đóchẳngkhácgìnắmđoảnkiếmđằnglưỡicả!KhôngcóFouta-Djalon,chúngtacónguycơmấttấtcảởđó!

Ôngdừnglạivàigiâyđểđivềphíatấmbảnđồthếgiớitreotrêntường:

– Xinphépngài,chúngtahãycùngxemlạitấmbảnđồthếgiớimộtchút,thưangàiBộtrưởng.ChúngtacónhữnggìxungquanhnướcPhápkhốnkhổcủachúngtanào?

Ông cầmmột thanh thướckẻvàvớimộtvẻnghiêm trọng,chỉnướcTâyBanNha,AnhvàĐức, chẳnggìngoàinhữngkẻthù!Làmsaocóthểsốngsótkhỏicáitổvòvẽấychứ.ChâuPhi!Chẳngcógiảiphápnàokhác!“Nóphảilàcơthểvàchúngtalàtinhthần!”,ôngnhấnmạnh.ÔngthìôngđãhiểungaykhiđặtchânđếnGoréerằngchâuPhiphảingừngngaykhichỉđượccoilàmộtvựadựtrữnôlệvàcâycódầu,màphảiđượckhaihóamộtcáchtỉmỉdướiánhsángvănminhcủathànhAthènesvàRoma, để trở thànhmột người bạn,một liênminh,một tỉnhcủaPháp.Khiấy,nướcPhápcóthểsẽthànhlậpởđómộtnềnquânđộihùngmạnh;nhờnó,cuộcchinhphụcItaliasẽdễdàngcũng như con đường đến nước Áo thông qua thành phốBrenner.NướcĐứcsẽchẳngcònsựlựachọnnữa;nềnhòabìnhvĩnhcửuvà thậmchícó thể liênminhđốidiệnvớimộtnướcAnh kẻ thù của châu Âu. Còn làm thế nào để biến châu PhithànhmộttỉnhcủaPhápư?BằngcáchbiếnFouta-Djalonthànhtrạm cơ sở, điều đó cũng hiển nhiên như cái mũi nằm giữakhuônmặtvậy.

Ôngkhôngnhậnrarằngôngđãnói liênhồihaimươiphútliềnvàcáchphátâmnhấnmạnhkhiếntanhớđếnnhữngtrận

hoangtưởngcủaôngởTimbovàcònsiêuhìnhhơn,nhữngcơnhoangtưởngtrongcuốnVôCùng.VịBộtrưởngnhìnôngtronglúc tựhỏi liệumình cónênnói toạc rangayhay cố tậndụngmànđóthêmvàikhắcnữa…

– Hãytin tôiđi, thưangài, châuPhi làchiếcchìakhóachotươnglaicủachúngta.

Trướcmắt,chúngtacóthểbiếnnóthànhláchắnvàsaunàythành nơi cư trú. Vâng, ngài không phải không biết rằng sựđóng băng đang mạnh dần, rằng trong vài thập kỷ nữa xứLanguedoccũngsẽbịđóngbăngnhưởcựcBắc.Khiấynhữngtộc người Inuit và Lapon sẽ tràn xuống xứ sở chúng ta. Vàchúng ta, chúng ta sẽ chạyđến trúngụdưới lànkhíhậumátlành củavùngxíchđạo.Vớiđiềukiệnphải chuẩnbịđịahìnhtrước!

VịBộtrưởngmởtomắtnhìnôngvàlầubầudướichòmrâutronglúccốtìnhđảomắtnhìnđồnghồ:

– Rồi,rồi,sựđóngbăng!…Amàđúngthế,anhbạntrẻạ,sựđóngbăng!Vàôngtínhvớibaonhiêutiểuđoànđếnchiếmđóngởmiềnxíchđạotrướckhicósựđóngbăngđâyhả?

– ĐểchinhphụcchâuPhi,chẳngcầnđếnmộttrămngànlínhđâu,chỉcầnmộtngườilàđủ,ngườiđósẽphảibiếtchiếmđượclòngtincủanó!

– Vàđươngnhiên,ngườiđó,sẽlàôngchứnhỉ!

– Tôi,ngàihoặcsẽlànhữngngườiAnh!

– NgườiAnh,đólàmộtnỗiámảnhnơiôngđấy!-Ôngtathởhắtratronglúcdẫnôngracửa.

Rồiôngtanémchoôngánhmắtcuốicùng,lolắng,hạcố,vàlắcmạnhtayôngrấtlâu:

– Hẹngặplại,thưaông!Vànhấtlàphảichămsóccẩnthận

bảnthân!Theonhữngtintứccuốicùng,châuPhihiệnthờisẽthoát khỏinhữnghậuquả của sựđóngbăng, thì dẫu sao ôngcũngphảithậntrọngtrướcnhữngcơnsốtcủanó!

Lúcđira,ôngvaphảimộtngườiđànôngtrongtrangphụcsĩquanđangđứngnghetrộmsaucánhcửa.

– Mẹkiếp,-ôngnổiđóa,-ôngđứngnghetrộmsaucánhcửaư?Ôngkhông thấyxấuhổà, trước tuổicủamìnhvàbộquânphụcôngđangmặckia?

– Ơ!…Không!…Không,không!…

– Thếthìôngđứngđâylàmgìhả?

– Ơ…Tôi…tôichỉmuốnđưatiễnngàithôi!

Ôngrakhỏiđóvớimộtsựbứcbốikhótả.RõrànglàClouékhôngtinvàodựáncủaônglẫncảconngườiông.Ngàyhômđóthậttồitệ.Ôngphảichođầuócthoángkhí.ÔngđibộđếntậnquánCafédeParismặcdù trờimưa, ông chơi cờởđóđể chothầnkinhbìnhtĩnhlạichođếntậnkhimànđêmbuôngxuống.Bữa tối, ông không muốn chường mặt ra ở nhà hàng GrandVéfour lẫnFoyot.TháiđộcáukỉnhcủamìnhkhôngchophépôngchịuđựngcảnhồnàobuônchuyệncủadânParisởđó.Cònănmộtmìnhtrongphòngsẽchỉkhiếnsựbứcbốicủaôngtăngthêm.ÔngquyếtđịnhđibộvềphíaLesHalles,nơingườitacóthểănmộttốimàchỉtốnhaixuvàtrongmộtlànkhôngkhívôtưnhất.

Suốtdọcđườngđi,ôngcócảmgiácmộtbóngđenlénlúttheoôngtừxa,nhữngtiếngđộngcủabướcchânhắnvanglênđằngsau ông và imbặtmột cáchhuyền bí khi chính ông bất thầndừnglại.

“Phảichăngbọnhọđãbắtđầuchotheodõimình?”ÔngnổiđóatronglúcrẽxuốngnhàthờSaint-Eustache.Ô,nếunhưhọ

thámthính ta, thì rõràng làbởivì,mặcdùnhữnggìhọbiểuthị,tavẫncòncótầmquantrọngtrongmắthọ!

Ông lưỡng lự đôi chút giữa các quán, quán này có súp ốc,quánkiacóvẹmxứProvencevàquánkhácnữalạicómónlòngnấutheokiểuxứAuvergne.Cuốicùngôngchọnquánphụcvụmónchâncừuvàmộtmónthịthầmrauthịnhsoạn,khôngphảilàdothựcđơnmàlàbởinócóvẻkhôngbẩnvàbốcnhiềukhóibằng những quán khác. Quán đó đông nghịt người hệt nhưnhững quán khác nhưng thật may mắn, với những bàn ănkhôngbịkêsátsạtnhauvàcómộtgócngoàitrờimàtacóthểkhiêuvũtạiđódướitiếngnhạccủađànarcordéon.

Đúngnhưđiềuôngđangcần!Chẳnggìtốthơnđóngvaivôdanhgiữađámđôngồnàonáonhiệtđểkhiếnchođầuócnhẹnhõm!Uầy,tạiđâyôngcóthểngấunghiếnmộtmónăndândãvà uống đến tận say xỉnmà bọn chuyên đưa tin vặt trên báocũngchẳngbiếtđấylàđâu.

Ôngvừaănxongnhữngchiếcchâncừuvàmónrauhầmcủamìnhvàchuẩnbị tấncôngmiếngphomát.Vàođúng lúcôngđưataylênđểgọitênbồiđemđếnchomìnhmộtgócrượuvangđỏnữa,thìcóaiđóđẩyghếvàngồixuốngcạnhông.

– Tôicóthểngồichứ?-Kẻxalạlầubầutronglúcđặttaylênmặtbàn.

Đó làgãsĩquansángnay,kẻmàôngđãbắtquảtangđứngnghetrộmsaucánhcửa.Hắnđãtrútbỏbộquânphụcđểkhoácbộtrangphụcthànhphốrấtvôdanh,nhưngôngnhậnrahắnngaylậptứcnhờánhmắtgiảohoạtvàlóesáng,cáimũicủaconvậttòmòthócmách.

– Vậychínhônglàngườitheodõitôihả?

– “Theo dõi” quả là từ to tát quá. Tôi chỉ muốn gặp ông

trongmộtkhuyêntĩnhđểnóichuyệnphiếmchútthôi.

– Thếôngmuốnnóivớitôivềchuyệngì?

– Đương nhiên là về Fouta-Djalon rồi! Nhưng sự lịch lãmbuộctôitrướchếtphảitựgiớithiệuđã:bácsĩBayol!

Bayol,bácsĩhảiquân,ngườiđãtheoGallieniviễnchinhđếntậnSoudanđấy!Thậtkhótin!ÔngtínhcóthểgặphắnởSégouhayởKayessauchuyếnđiđếnTimbovàDinguiraye,ấythếmàônglạigặphắntrongchínhtạicáinhàhàngtồitànnày,saukhiđãbắtquảtanghắnđangnghetrộmsaucánhcửa!Mộtsĩquanhảiquân,mộtngườilínhPhápthựcsự,ngườiđãtừngchóisángrựcrỡởCongotrướckhiđigiaochiếnởSoudan!Ôngnhìnđămđăm rất lâu lên vầng trán rộng, khuônmiệngngạonghễ, cặpmắtnhỏđầyranhmãnhvàthôngminh.Không,ôngkhôngthểngưỡngmộconngườinàyđược:ôngđãphảicốgắngmộtcáchhếtsứcnghiêmtúcđểkhônggiángchohắnmộtcáitátnảylửa.

– A,ravậyđấy,ôngcũngquantâmđếnFouta-Djalonư?Thếthìtạisaoôngkhôngghéđómộtchuyến?

– Cấptrênđãkhôngđềnghịtôiđếnđó.

– Đúngthếthật,tronghảiquân,khiđinhàxímàkhônghỏiýkiếncấptrênthìcũngbịmangtiếngxấu.

– Điều đó cũng chẳng có gì là nực cười cả, ông thấy đấy!Chúng tôi là những chiến sĩ đi phục vụ Tổ quốc, chứ khôngphảilànhữngnhàphiêulưutránglệ.

– Là cấp trên của ông đã yêu cầu ông đến gặp tôi để nóinhữngđiềuđóà?

– Không,tựtôiđếnthôi.Tôivàông,chúngtakhácnhauvềmọithứ:nhữngýtưởng,tínhcách,tínhtình.Tấtcả,trừmộtđiểm:Fouta-Djalon.TôicũngnghĩhệtnhưôngrằngđósẽlàcâybàichủcủaquânlựcchúngtaởSoudan.ẤythếmàngườiAnh

cóvẻnhưmuốnhơn chúng ta. Sáng tay tôi được tin rằnghọvừamới gửi đếnđómộtphái đoàn, dođích thânGoldsburry,thốngđốcGambie,dẫnđầuđấy!

– Bọn đểu!… Goldsburry ở Fouta-Djalon ư, chuyện vậy làquantrọngrồi!Nếuvìviệcấymàôngcómặttạiđây,thìđúnglàôngnênđếnđấy!

– Không,khôngchỉvìchuyệnấythôiđâu!

– Thếcònvìchuyệngìnữa?

– Cũng là để nói với ngài rằng ý tưởng về một phái đoànchínhthứcđếnTimboấymà,tôirấttâmđắc.

– Rốtcuộcthìcũngcóngườihiểutôi!ThếthìôngcònđợigìmàkhôngthuyếtphụcClouéhả?TiếngnóicủaôngđãcótrọnglượngkhiđãtừngkềcậnvớiGallienikiamà!

– Không đủ để khiến cho con gấu giàCloué này xuôi lòng!Nhưngngàithì…

– Tôihả?

– Đúngthế,hãynóichuyệnvớiGambettađi.TôibiếtngàiđãcócửavàonơichủtịchViện.NếuGambettadínhvào,thìClouéchỉcònnướcphảithihànhthôi.

– Thế thìđồngý!Khi choôngấyxemnhữngbảnhiệpướccủatôi,tôicóthểsẽthuyếtphụcđượcôngấy.

– Hãy làm nhanh đi, trước khi đám dân Anh quốc biếnchúng thành tro bụi, những bản hiệp ước của ngài ấy! Thôinhé,chàotạmbiệtvàchúngtasẽthôngtinchonhau.

OlivierdeSandervalhắthơiđúngvào lúcBayol chìa tay rachoông.

– A! - Người này thốt lên. - Đã có ảnh hưởng của sự đóngbăngrồicơđây!Hãymặcấmvàonhé,Olivier,hãymặcấmvào!

Vàôngtatiếnracửa,miệngphátramộttiếngcườikhẩytànác.

Khi thức giấc, ông viết ngaymột lá thư cho chủ tịchViện.Câu trả lời được đem đến ngay: “Tôi rất sốt sắng được nghengàinóivềFouta-Djalonđấy!Ngài thấy thếnàonếuchúng tacùngăntốitốinaytạinhàhàngDrouant.ỞđósẽyêntĩnhhơnlàởquánBœufđangthịnhhànhhoặcnhưquánGrandVéfour.”

QuánDrouantlàmộtnhàhàngmớitrongbảndanhsáchvẫncònkhángắnmà giới tai tomặt lớn củaParis thường lui tới.Ông đã đến rất sớm để tôn trọng những thể thức, nhưng đãthấyGambettađangngồiđợivớimộtlyrượu,mộttờLeFigarotrêntay.

Với phong cách bốc đồng và thẳng thắn, người này đề cậpchủđềngaylậptức:

– SángnaytôiđãgặpCloué.Nóithẳngvớiông,vớinhữngýtưởngmớimẻcủachínhông,ôngđãkhôngthuyếtphụcđượcôngấy cho lắm.Tôihyvọng,với tôi,ông sẽ có cơmaynhiềuhơn.

– Tôichờđợinơingàihaiđiều,vàđâytôinóivớingàitrongtưcáchvớimộtngườibạncũngnhưvớichủtịchViện:nhanhchóngthànhlậpmộtBộThuộcđịathựcsựvàngaylậptứcgửimộtpháiđoànchínhthứcđếngặpAlmâmicủaTimbo.

– Khôngthểđược,bạnthânmếnơi!Chúngtađãsốngtrongmột cơn khủng hoảng ngân sách chưa từng có. Còn việc gửimộtpháiđoànđếnFouta-Djalonthì…!

– Đólàđiềucầnthiết,Gambettaạ!

– Trong tâm tưởng ông, mọi chuyện thật đơn giản, nhỉ!Đúng lànếu tôi tin lờiCloué trongchuyệnnày, thìôngcó trítưởngtượnghếtsứcdồidào.Nào,hãykểchotôinghechuyện

sựđóngbăngđixemnào!-Ôngtagiễucợt.

– Chuyệnđócũngkhiếnngàicườià,ấythếmànólạichẳngcóđiềugìkỳcụccả.Tưtưởng,thưangàichủtịch,chỉtiếntriểnnếunóđượcghinhậntrongsựvậnđộng.Vâng,vụtrụkhôngphảilàthểtĩnh,vànóliêntụctrongtrạngtháiđộng:tráiđất,khíhậu,cácchủngtộc!Chẳngcógìbịđóngđôngcả!

– Ngaycảnhữngchủngtộccơà!

– Nhấtlàcácchủngtộc,thưangàichủtịch!Nhânloại,trongchủngtộcdatrắng,thìsựtiếntriểnkhôngphảilàđãkếtthúc!Hãyhiểurằngchúngtakhôngphảilàtoànnhânloại,chúngtachỉlàmộtcànhnhánhthôi.

– Nếutôihiểurõýông,thìlũkhỉchâuPhisẽtiếptụcnhữngtác phẩm của Platon và của Descartes, của Voltaire và Gay-Lussacnhỉ!Đúngthếkhông?

– Tôiđãkhôngnóiđếnlũkhỉ,mànóingườiDaĐen!

– Nếutôiđãhiểutườngtận,thìkhảnăngthầntàicủahọsẽđượctiếtlộvàolúccósựđóngbăng?

– Ởmộtkhíacạnhnàođóthìthế.

– Ông gặpmay đấy, bạnOlivier thânmến ạ, đã đang ngồitrướcmặtmộtngườimàngườinày, giốngnhưông, rất thíchtínhmơmộng.NgượchẳnvớiCloué,tôikhôngcoiônglàmộtgãđiênkhùng.Nhưngtôicólẽcũngphảicầnđếncảthếkỷhoặchaiđểlàmquenvớinhữngýtưởngnhưnhữngýtưởngcủaôngđây.

ChủtịchViệnđứnglên,đòiáomăngtôvàcâygậy.Rồingàicònnóithêm:

– Thếthìđồngý,tôisẽđưavấnđềnàyrathảoluậntrongnộicác.Vàtôixinông,chớcóthùhằngìtôinếunhưđiềuấykhôngđượcchấpnhận.

ÔngquayvềMarseillengay lập tứcvàgửibứcđiện tínnàyđếnthươngđiếmcủamìnhtạiGorée:

“Bonnardthânmến,

Nếu như tôi đã biệt tin gì từ khi đánh điện cho ông ởBordeaux lúc lênkhỏi tàu, thì lýdocựckỳđơngiản:đó là tôichẳngcótingìmớihết.GiađìnhtôisốngởMontredonthìphảinóilàkhônggìcònthôngthườnghơnthế.Cònvềcuộcsốngcủanước Pháp, nói thật đấy, ngoài những tiếng vang thốt ra từNghịviệnmàtangheđượcthìđólàtiếngnói,bìnhanvàchánngắt, củamộtmụ già thực lợi cảm thấy rõ làmình đanghấphối.Chỉcóđiều,tôivừatừParisvề,nơimàtôimònchânleolêncáctầnglầuđểcốgắnggiảithíchchocácquanchứcquanliêucủachúngtahiểulợiíchđốivớiquốcgiachúngtavềviệcchiếmđóngFouta-Djalon, thì cuối cùng tôi cũng cóđượcmột thôngtin: hình như người Anh đã gửimột phái đoàn do đích thânGoldsburry, thốngđốc củahọởGambie, dẫnđầuđếnTimbo.Tôichẳngcầnphảilậpluậnđểgiảithíchchoônghiểurằngđólàmộtvốtồichochúngta.ÔngbiếtrõhơntôirằngngườiAnhthì ranhmãnhđến thếnào vàngười Peul thì hám của và lậptrườngbấtnhất ra làm sao.Cuộc gặpmặt giữahai chủng tộcgiangiảonàycónguycơkhiếnchonhữnghiệpướccủachúngtatanthànhmâykhóivànhấnchìmtấtcảnhữngbáuvậtmàchúngtađãđầutưvàoquàcápvàcác thươngđiếm.Chínhvìvậy,tôiralệnhchoông,ngừngmọicôngviệcđangtiếnhành,đếnTimbongayđểđảmbảorằngchúngta(chứkhôngphảilũvôlạiAnhkia)làbạncủaAlmâmi,vàrằngnhữnghiệpướccủachúngtavẫncòngiátrị.Ôngbiếtrõnhữngphongtụcđêhèncủacácvuadađen.Vớihọtìnhbạnchạyvềphíaquàtặng.Thếnên,chớcóđắnđogì:hãyđổđầyquàcáplêncáclãnhchúatồitệ Peul đi nhé (nhất là Pâthé, Aguibou, Bôcar-Biro và Alpha

Yaya!Chomỗingườimột tấmgươnghaymộtviênhổphách!CònđámdânAnh,hãygièmphachúngthậtlực!Hãypháhoạingầm gã Goldsburry này!Hãy làm sao đó để người Peul hiểurằngđámdânAnh chỉ cómộthammuốn: cắt đầuAlmâmi vàxâmchiếmđấtnướccủaôngta.Hãychơitrênsợidâyđànnhạycảmcủa tộcPeul:niềm tựhàohuyền thoại củahọ, sựgắnbócủahọvớiđạoHồi,vớinềnđộclậpcủanướchọ,tấtcảnhữnggìngườidânAnhkiachỉmuốntànphátrongkhiđóthìchúngta,dânPháp…Hãynhắcchohọnhớcảtriệulầnrằngtôilàvàmãimãisẽvẫnlàngườibạnrấttrungthànhvàrấttậntụycủahọnhé!Hãy làmđúng lời tôinóivàhãy thông tin thườngxuyênchotôi.

Còntôi,tronglúcchờđợi,tôiphảitrụlạiđâyđểquấyrốicácBộhànhchính.Hiệntại,tấtcảđềuchốnglạitôi.Nhưngôngđãbiếttôilàngườithếnàorồi!…

TôiquaylạiFoutangaykhicóthể.

HãygửilờichàocủatôitớinhữngPortôbéởvùngven!”

Mùađôngquađimàchẳngđemlạitintứcgìmớimẻ:chẳngcó gì từ phía Gambetta, phía Timbo cũng không! Vậy là ôngchuyêntâmtoànbộvàohaicựccủacuộcsốngmớicủamình:trongcuộcsốngbanđêm,cuộcsốnggiấcmơcủanhữngngườikhácvàsựthốngtrịvônhântínhcủachứngmấtngủcủaông-cơnácmộngcủaông-,vàonhữngcuốnsổdulịchvànhữnghọcthuyếtkhókhăncamgocủaVôCùng;trongcuộcsốngbanngày,tới nếp sống đơn điệu của người Marseille: thể thao, côngchuyệnlàmăn,nhữngyếntiệcvàgiađình.Georges,mườituổivàMarie-Thérèse,lêntám,đãtậndụngôngnhưthểchúngđãchưabaogiờcódịp.Chúngthoátkhỏibàntayâncầncủađámgianhânvàgiasưvớibấtkỳlýdogìđểchạyđếnẩntrongvòngtaycủachachúng.Ôngquátmắngchúngdữđằnvìmộttí lỗi

nhỏnhoitầmthườngnào-đặtkhuỷutaylênmặtbànăn,mộtcáchngồikhôngđúng,mộtbàitậpLa-tinhhaytoáncẩuthả-,tronglúcbàntaykínđáocủaôngvuốtvemáchúngvàtráitimngười cha của ông âm thầm chảy tràn tình thương yêu trìumến.

Tuyết đã thôi rơi, những đàn cò xé tan dải sươngmù cuốicùngcủamiềnNambằngcúvẫycánh.Vẫnchẳngcótingì.

VậtbáuRosecủaôngđểmặcđượcchìmlútdướitìnhyêuvàsự lãngmạndưới ảnhhưởngcủanhữngngàyđầuxuân tuyệtdiệu ngập tràn ánh nắng mặt trời, những tiếng chim ca vàhươnghoanhài lankhắp.Sựhiệndiệnchuđáocủachồngvànhững buổi tập hàng ngày của vởMéphistophélès chẳng mấychốckhôngcònđủchonàngnữa.NàngngướccặpmắtngấnlệlênkhuđồicaocủaMarseille,bámchặtchồngvàtấmtứckhóc:“Aimé,nếumìnhthựcsựyêuem,thìhãytổchứcchoemmộttiệctrưanữatrênđỉnhLaVerryèrenhé,lầnnàysẽcócảđoànTeatro alla Scalla nữanhé.”Ông đã tốn biết bao thời gian đểthuyếtphụcnàngrằngchuyệnchẳngcógìvuithúkhihai lầnthựchiệncùngmộtsựkhùngđiên.Một tiệc trưa lầnhai trênđỉnhLaVerryèresẽchẳngtạođượcâmhưởnggì.Lũtòmòvàbáochísẽtảnglờđithôivà,vớihọ,đósẽ làmột lysâmbanhthừa.Mộtýtưởngsángchói,TeatroallaScalla,nhưngdẫusaocũngchẳngphảiởLaVerryèređâu,trênbìnhnguyênKahelthìđược!

Chỉcầnkiênnhẫnmộtchút.ĐủthờigianthuầnphụcnhữngônghoàngkiêungạoPeulkia,dựng lêntòa lâuđàivànhàga,thôngthươngcôngthươngvàcôngnghiệp,họchắchẳnsẽníchrađượcvàibồncây,khaikhẩnchúngđểdựnglênmộtnhàhátkịch theo khuônmẫu của Paris, củaMilan, của Florence hayLuânĐôn, chính nàng sẽ lựa chọn.Khi ấy, Teatro alla Scalla

đương nhiên sẽ được chỉ định đầu tiên để khánh thành. Cầnphảivănminhhóamiềnđấtnàygấpbội:tuyếnđườngsắtchonềnkinhtế,nghệthuậttrữtìnhchonhữngphongtụctậpquán!

– Thếmìnhsẽtrịvìdướicáitênnào,hảAimé?

Ôngvẫncònchưanghĩđếnđiềuấy.ÔngsẽđểmắtđếntriềuđạiMérovingienhaynơinhữngngườivĩđạicủasôngNil:cáigìđó như Mérovée hay Ramssès. Ông cũng có thể sẽ liên kếtchúngvớinhau:Méramvée, tuyệtđỉnh củaAiCậpvà thờikỳđầurạngrỡcủanướcPháp!Méramvée,chỉđơngiản thế thôi,cácnhàsánglậpkhôngcồngkềnhnhữngconsố!

– Vàmìnhsẽgọiemthếnào?

– Rose! Tên của một loài hoa, loài hoa đẹp nhất! Nhữngnhánhgai,hươngthơm:Mìnhsẽkhiếnchongười tacùng lúcvừayêuvừasợđấy!

Ông đã không nghĩ tới Dalanda khi đáp lại những câu ấy.Ôngđãkhôngcònnghĩđếnnàngtừkhitrởvềđây.Không,cácnàngkhôngphảilàbangườikhácnhaucóthểchạmtránnhauvà trở thành kình địch. Esmilie, Rose, Dalanda! Các nàng đạidiệnchonhữngtrạngtháikhácnhaucủacùngmộtconngười:tuyếtởđây, vànơi ấy lànước lỏng! Sự chuyểnđổiphảiđượctiếnhànhtạimộtnơinàođógầngiữaTháiBìnhDương.Điềuấy phải thấu tình đạt lý như không cảm nhận được gì hết:không ânhận lẫn giằng xé tâm can, khôngnghingờ lẫn trăntrở, chẳng có những cảm xúc phù phiếm hay đạo đức vô bổkhiếnbạnrùngmìnhrunrẩytrongnhữngtrườnghợpnhưvậy!Ôngđãkhônghỏixemhoahồng trong tiếngPeul thìnóinhưthếnào,chắcchắnlàdalandarồi.

– A,Kahelư!Hãylàmsaođóđểđếnsangnămnhé,Aimé,ởMarseillesaomàbuồnchánthếkhôngbiết!

Ôngngay lập tức thuêmột con tàu để dẫn nàng đi đu lịchtrênbiểnởSicile.

Ngaykhiôngtrởvề,mộtkẻxalạđếntrìnhdiệntrướccổnglâuđài.Ôngra lệnhchobếptrưởngranói lạirằngôngkhôngchờđợiaicả.Nhưngchàngtraitrẻcốnài,vịkháchđãcónhãýđếntừnướcngoài.

– TừAnhquốcthưangài,nếuđúngnhưphánđoáncủatôitheocáchphátâm.

Ôngtiếpngườikháchlạtrongthưviệncủakhunhàbiệtlậpđểchỉrõchoanhtathấyrằngcuộcnóichuyệnsẽkhôngthểkéodài.NgườiđànôngđưakhănchoàngdàivàgậychogianhânvàtiếnđếnvớitoànbộvẻtaonhãlịchthiệpngườiAnhcủamình,gỡgăngtayra:

– Tôi làSirGladstoneJr.Vàthậtvuibiếtbaokhiđượcgặpngài,thưangàiOlivier!

– SirGladstoneJr.ư!NgàimuốnnóirằngngàilàemtraicủaThủtướnghả?

– Khôngphảiemtrai!Làcontraiạ,thưangàiOlivier,làcontrai!

– Chúaơi, con trai củaThủ tướngHoànggiaư!MộtngườiPhápthảmhạinhưtôicóthểđemlại lợi íchgìđốivớinềnđếchếcủangàiđâyhả?

– NgườiPhápđãluônluônlàmộtmốiquantâmlớnđốivớichúngtôi,thưangàiOlivier!

– NhấtlàJeand’ArcvàcácnhàtưsảnởCalaisnhỉ!

– Thôinào,thưangàiOlivier,mọichuyệnđóđãthuộcvềdĩvãngrồi.Giờđây,chúngtalàbạncủanhaurồikiamà!Dẫugìđinữa,tôicómặttạiđâytrêndanhnghĩatìnhbạn!

– Thế thì, hãy chấp thuận một ly rượu vang đi, ở Pháp,ngườitađốiđãivớibạnbènhưvậyđấy:vớirượuvang!

– Nếungàixemđónhưmộtkhổhình,thìtôichấpnhậnchịuán chung thân đấy, thưa ngài Olivier, người Anh thốt lên vàchạmcốcmộtcáchồnĩ.

– Chínhvịthânsinhcủangàipháingàiđếnđâyư?

– Có thể nói rằng tôi tự đến theo sáng kiến củamình dẫurằng,đươngnhiênrồi,chatôicóbiếtchuyện.

Một cách tựnhiênmànói, anh tađến chỉvìmụcđíchduynhấtcóthểkhiếncảhaiquantâm:Fouta-Djalon!ỞLuânđôn,mọingườiđềubiếtchuyếnlưutrúcủaôngởTimbovàcácbướctiếnhànhnhọcnhằncủaôngởParis.

– Cloué có lý đấy, thưa ngài Olivier: Thiên hướng của cácông, người Pháp, nằm ở những trảng rừng thưa của Soudan.Chínhcácngài,nóigìthìnói,làdântộccủaÁnhsáng!Vậynênhãyđểchochúngtôi,dântộcAnhkhốnkhổ,nhữngkhurừngrậmđóđi!

AnhtalậpluậnrấtlâuvềviệcngườiAnhđãđitrướcngườiPháp rất lâu trong khu vực này của trái đất: “Watt vàWinterbottomngay từnăm1794vàCampellenăm1817, trướcMollien của các ngài rất lâu kia! Nếu như người ta áp dụngnguyên tắc của kẻ đến trước thì Fouta-Djalon phải thuộc vềchúngtôi!”

OlivierdeSandervalđáp lại rằngFouta-Djalonchẳng thuộcvềaicả,vớingườiAnhlạicàngkhông:cácAlmâmiđãchẳngkýgìvớihọhết,chẳngkýgìvớiCampellelẫnsĩquanLiang.

– NgườiPeulcònxảoquệthơncảngài:họluônlàmravẻkýnhưnghọchẳngbaogiờkýgìcả…Trừtôi!Vàngàicóbiếttạisao họ đã ký với tôi không, hả ngàiGladstone?Bởi vì tôi, tôi

khôngđạidiệnchomộtquốcgia,khôngđạidiệnchomộtquânđộihaymộtnhàbăngnàocả:tôilàmộtngườibạn.

– Hừm…một người bạn à! Ngài thấy thế nào về điều này(anhtamởxắccốt,chấtđầytiền)vàmộttướcvịquýtộcđểđổilạitấtcảnhữnghiệpướccủangài?

– Rakhỏi đâyngay, thưangàiGladstone, nếu không tôi sẽphạmmộtvụkhủngbốchốnglạiAnhquốcđấy!

– Mạnphépngài,-Gladstonenóivànânglylên,tựanhưđểchứngminh rằng sự điềm tĩnh của người Anh không phải làmộthuyềnthoại.

Anhtatucạnmộthơi,bìnhtĩnhđóngtúi,nhậnlạiáomăngtôvàgậy,rồilịchsựcúichàotrướckhileolêncỗxesangtrọngcủamình. Olivier de Sanderval theo anh ta ra tận cổng, nhổmộtbãinướcbọttứctốivàgiậndữđóngsậpcửalại.

ÔngdànhsuốtnhữngtuầnsauđóđểsoạnthảotácphẩmkểvềchuyếnđicủamìnhvàtiếpnhữngcuộcphỏngvấnbáochívàthựchiệnnhữngbuổinóichuyệntrênkhắpnướcPháp.Cáctờbáo trong các tỉnhhẻo lánhnhất cũnggửinhữngphóngviênđếngặpông.ThậmchícảĐứcvàBỉ.Nhữngquýôngtrẻtrongchiếcredingotevạtrộngvàgi-lêkẻsọc,cácquýbàtrongáodàithe,khăntrùmdàivàmũrộngvànhxôlấnnhautrongnhữngphòng khách của các Hội Địa lý để nghe ông nói chuyện. ỞBordeaux,ởMontélimar,ởDijonhaycònởAngoulême,ngườitavỗtaycổvũônglàngườihùng,ngườitaômhônôngnồngnhiệttronglúchétlênvớiôngnhữngcâu“chúcmừng!”.Ngườitatặnghoachoông,chenlấnnhauđểđượcchụpảnhbêncạnhông.ỞToulouse,mộtnhómthanhniêntrẻ lãngmạntưới lênông những tiếng kêu “Fouta-Djalon thuộc Pháp! Fouta-DjalonthuộcPháp!”Cuốibuổinóichuyện,mộtthằngbéđếnchìachoôngmộtcáitráp:

– Cáigìvậy,hảchàngtraitrẻ?-Ônghỏi.

– Ô,chotuyếnđườngsắtcủaôngmà!

Điềuđóđãkhiếnôngcựcxúcđộng,ôngkhôngsaogiấunổinhữnggiọtnướcmắt.

– A,nếunhưtrongcácBộhànhchínhởParis,tấtcảbọnhọđềunhư cháunhỉ, cháubé ạ, thìnướcPháphẳn sẽđược cứurỗi!-Ôngrênrỉtronglúcâuyếmbếbổngthằngbélên.

Bởi,ởParis,nhữngcuộcthămviếngcủaôngvẫnchẳngdẫnđếnđâu,cònnhữngláthưcủaông,càngngàycàngbồnchồnvàxốixảbayđi,thìvẫnchẳngnhậnđượclờihốiđápnàohết.

CuốithángTư,ôngmởmộtchiếcphongbìtrongsốđốngthưtừmàôngnhậnđượchàngngàytừnhữngngườihâmmộôngvà thốt ramột tiếngkêu sung sướngkhinhậnranét chữcủaGambetta,đạiđểôngấynóithếnày:“Tôicuốicùngđãthuyếtphục được chính phủ để họ gửimột phái đoàn đến Timbo…Ngài thấy là tôi đãkhôngquênngàiđâu!…AiméOlivier thânmếncủatôi,hãynhậnnơitôitìnhbạnhếtsứcchânthành,lâudài và trung thực.Ký tên:Gambetta.”Và trongphần tái bút,ôngấyviếtthêm:“Thậtkhótin,nhưngcâuchuyệnlộnxộncủangàivềFouta-Djalonđãbắtđầuthànhhìnhởđâyrồi!”

Ôngchạyđếnômhônvợvàlũtrẻ,vàbậtmộtchaisâmbanh.Sau đó, ông đến thư viện và xúc động viết thư hồi đáp. Ôngdôngdàirấtlâutrênnhữnglờicảmơnthônglệvàkếtluậnvớiniềmhứng thúvôhạn: “Đó là thông tinhaynhấtmàngài cóthể cho tôi đấy. Ngay từ giờ phút này, tôi sẵn sàng quay lạiTimbovàtròchuyện,lầnnàylàvớitưcáchchínhthể,vớicácbạnPeulcủatôi.Tôiđểchínhphủchỉđịnhcácthànhviêncủađoàn,nhữngngườisẽtheotôivàấnđịnhngàylênđường.Dẫusao, theo ý tôi, sẽ thích hợp hơn cả là ngày này nên diễn ra

trướcđầumùađông.ỞFouta, cácmiềnđồngbằngbịúng lụthếtvàcácconđườngthìkhôngthểgiaothôngđượcbắtđầutừthángSáu.”

Sau biết bao đắn đo, thì lần này, cơmay hình như ngả vềphíaông.Bởivì,cùngtuầnấy,ôngđãnhậnđượcmộtláthưcủatriều đìnhBồĐàoNha thông báo cho ônghay rằng, để tạ ơnôngvềnhữngthôngtinvànhữnghiệpướcmàôngcungcấpvềCassisvàForeyah,vuaLouisđệNhấtphongchoôngtướcvịtửtướcDeSanderval và sắpmờiôngđếnLisbonneđểđónnhậnchứngthưvàtướcvịchínhthức.

Rõ ràng là đấngTối cao chỉ còn rọi vàomỗimình ôngmàthôi!

Chưa đầy tuần sau,một thủy thủ bấm chuông nhà ông đểchuyển tới ôngnhững thông tin củaBonnard, người đại diệncủa ông ở Gorée. Ông ấy đã từ Timbo trở về, bình an vô sự.AlmâmiAhmadou,ngườitrongthờigianđóđãthaySorytheoquyđịnh,nhữngquyđịnhnàyquáPeulđểkhiếntacóthểhiểuđược,theosựthayđổiquyềnlực,khẳngđịnhtấtcảnhữnghiệpướcmàFoutađãkývớiôngvàlặplạitìnhbạnbấtbiếncủadânchúngPeulđốivớiông.Bonnardcũngchẳnggặpmấykhókhănđể thuyếtphụcAlmâmi:gãđầnGoldsburryđã thựchiệnphầnlớncôngviệcthayông.Vớisựtinhtếsặcmùichiếnbinh,ôngtađã phạmmột sai lầm là cho đoàn quân củamình duyệt binhtrướccungđiệnđểbồngsúngchàoAlmâmi.ChủngtộcPeulvốnluônngờvựcvàrấtnhạycảmnàyđãxemsựtếnhịđónhưlàmộtlờiđedọa:đólàdấuhiệumàngườiAnhđãđếnđâyvớiýđịnhhiếuchiếnvàrằngnhữngđiềuOlivierdeSandervalđãnóivớiAlmâmi là đúng sự thật: “Người Anh là những kẻ chuyêngâychiến.Họchỉcómộtýtưởngduynhấttrongđầu:xửtrảmAlmâmi và xâm chiếm Fouta. Trong khi đó thì tôi, Olivier de

Sanderval,tôichỉđếnkiếmtìmtìnhhữunghịcủacácông.”

“Vìthếmà,-viênthủythủkết luậnvớimộtcánhtayhùngdũngđưalên,-vớingườiAnh,họđãnói“Ouste”ngaykhiđoànduyệt binh quân sự kết thúc, thưa ngài Olivier, và rằng conđường đến Timbo vẫn luôn được dọn quang vàmở cửa chàođónngài!”

Tinđó có ảnhhưởngđếnông cùngmộthiệuquảnhưmấychai rượu vang của xứ Bourgogne mà người ta thưởng thứccùng tiếng nhạc ác-coóc-đê-ông trong các bữa trưa giữa cánhđồng. Ông lại bắt đầu chơi tàu thủy và tổ chức những đêmkhiêuvũvà cácbuổi yến tiệc.Ôngdànhnhữngđêmmấtngủdài bất tận để trau chuốt tác phẩmVôCùng, còn những buổisángsớmđểtiếptụcchỉnhtrangcuốnsáchvềdulịchcủamình.Những buổi chiều, ông thường đến Cassis, đuổi thỏ hoangtrongtruôngtrảnghayleolêncácsườnnúicạnhbiển.Nhữngkỳcuốituần,ôngdẫngiađìnhđipic-nicbênhồBerrehaytrongkhurừngcủaChâteauGombert.Đểthưgiãn,ôngnằmdàidướinhữngbóngthôngcủavườnđểđọcnhậtbáoLePetitMarseillaishayviếtđặckíncáccuốnsổvàchuẩnbị,đếntừngkhẩuphần,chuyếnđisắptớicủaôngđếnTimbo.

Mùa xuân trôi qua rất nhanh vàmùa hè (có nghĩa làmùađôngởđó,vớinhữngcơnmưakhôngngừngvàsấmsétkhủngkhiếp)phinướcđạiđếnnhậpcuộc,thìvẫnchẳngcódấuhiệugìtừBộHànghảicả!ĐếngiữathángNăm,ônglolắngphànnànvớiCharles-Roux:

– Anhhãyviếtthưchohọđi!Cóthểhọđãquêncũngnên!

– Nhưngmàviếtchoai,hảbạnJulesthânmến?ChoClouéhaychoGambettađây?

– ĐươngnhiênlàchoClouérồi!Gambettađãlàmhếtnhững

gìôngấycóthểrồi!

Ôngthihànhngayvà,trướcsựngạcnhiênđếnsữngsờcủaông,ôngđãnhậnđượccâutrảlờirấtnhanh:pháiđoànđươngsựđãxuốngtàuđiFouta-DjalontừhồiđầuthángNămrồi.Tácgiảcủa lá thư,mộtgã trưởngphòngchết tiệtđảmnhậnCôngvụcácnướcbảnxứđãđẩysựthâmáccủamìnhđếncùng,đếnđộnêucả tênngười trưởngđoàn:đốc tờBayol,một cựudiễnviễnhàikịchởnhàhátsânkhấuFolieBergère,trởthànhhọasĩ-nhiếpảnh,rồisauđólàsĩquanhảiquân,đượcNoirottiếncử;vàhọ cònđem theomột lá thư của chủ tịch JulesGrévymờiAlmâmi của Timbo đến thăm chính thức Paris. Tim ông suýtnữathìnhảyrakhỏi lồngngực.Ôngralệnhchoquảngiathuxếpvalicònngườiđánhngựađihỏilịchtrìnhchuyếntàusớmnhất đến Paris. Nhưng cơn giận dữ của ông đã khiến vợ ônghoảngloạn,nànglậptứcchạyđitìmkiếmCharles-Roux.Ngườinày,biết tường tận tínhcáchcáukỉnhvàcáchbùngnổ tronggiọng nói của bạnmình, đã khuyên ông từ bỏ chuyến đi đếnParis:

– Việcđóchỉkhiếnmọiviệctrởnêntrầmtrọnghơnmàthôi!Trướcmắt,anhhãybìnhtĩnhlạiđi!Trướchết,hãybìnhtĩnhđã!

– Đâylàmộtcútồicủacôngđoànđâymà,bọnđạotặc làmbạihoạicácBộhànhchínhcủachúngtamấtrồi!

– Anhcứbình tìnhđã, chúng tahãyđợi xemđoạnkết củachuyếnđirasao!

– Lũđểu!ChúngmuốnlấyFouta-Djaloncủatôiư,thếthì…không đâu nhé! Anh ngăn tôi đi Paris hả? Thế thì tôi sẽ điTimbo,phảibuộclũbấtlươngnàyánbinhbấtđộngmớiđược!

Địnhmệnh đã quyết địnhmọi chuyện khác đi: lần này, sẽ

khôngđiTimbolẫnParis.Trênthựctế,mộtthôngđiệpgửiđếnthôngbáoôngphảiđếnLisbonnengaylậptứcđểdựlễphongtướchiệucủamình.

KhitừBồĐàoNhatrởvề,đấtnướcPeulđãtrởthànhchủđềưathíchhơncảcủachâuÂuvàcủakhunhàbiệtlậpClary,mộtkè tàu thực sự. Ông lần lượt tiếp đón một sứ giả của vuaLéopold II,mộtnhàđịa lýhọcThụyĐiển,mộtkháchdu lịchThụy Sĩ, ngườimà saumột cuộc chinh phụcmới đây trên samạcSahara,thìlầnnàylạimuốntiếptụctheođuổicuộcphiêulưuPhichâucủamìnhtheodấuvếtcủaMungoPark,tiếpđếnlàmộtgãvùngAlsadeđiênđiênkhùngkhùng,kẻtựchomìnhlàmộtnhàthámhiểmđếnđềnghịôngcùngôngtađingượclêndòngsôngCongobằngthuyềntừ…Fouta-DjalonđếntậntrungtâmAbyssinie.Rồi,nghiêmtúchơn,mộtphóngviênÁođãtừthủđôVienneđếnchỉđểđềnghịôngmộtbàiviếttỉmỉvềcuộcphiêu lưu của ông.Không còn tính đếmđược nữa con số cácquý ông từ cácHiệphội khoahọc, nhữngnữđộc giả ngưỡngmộ,nhữngkẻtòmòhaynhữngphóngviêntiểuphẩmchủnhậtđếnngheôngkểlạichiếntíchcủamìnhđểnuôidưỡngnguồncảmhứngcủahọ.Ngày cũngnhưđêm,ôngbịnhữngchuyếnviếngthămchộplấymặcdùcósựthậntrọngcủađámgianhân.Khôngchịunổinữa,ôngbímậttậphợpgiađìnhvàđinghỉhètrong ngôi nhà gia đình ở Avignon. Ở đó, giữamột cuộc lẩntrốntrongrừngvàmộtcuộcngụplặntrongsôngRhône,ôngđãtìm được sự bình an cần thiết để kết thúc cuốn Từ Đại TâyDươngđếnNiger,mộtbảntómtắtcôđặcnhữngghichéptrongsuốtchuyếnđicủaông.

Nhà inDucroqngay lập tứcđềnghị ông choxuấtbản.Khiôngđang sửa chữanhữngbản in, thìmộtbuổi sángđẹp trời,Charles-Rousbấtngờxuấthiệntrongthưviệnđểnhétchoông

mộtbảncủasốbáoL’Illustration.Trênhaitranglớn,tờbáokểlạichuyếntrởvềcủapháiđoànBayolvàNoirot.Ngàymùng4tháng Giêng, đoàn đại biểu của chính phủ Pháp đã cập bếnCongo,trêncontàuquýpháicủaCôngtyvậntảibiểnđảmbảolưu thông trên tuyếnPointe-Noire-BordeauxquágiangDakar.Báochívàtấtcảđámđôngtòmòcủathànhphốđãhốihảchennhau tại cảng.Bởihai sĩ quanhảiquânđãkhông chỉ cậpbếnmộtmình,màcònđượctháptùngmộtđoànđạisứhùngmạnhcủaTimbo,dẫnđầulàvịSaїdouvĩđại,thưkýcủaAlmâmi.

Trênnămcộtcủatrangđầu,tờbáothuậtlạiquãngthờigianlưutrúmặnmàýnhịcủahọởthủđôvùngAquitaine.SaumộtbuổidạyếnởSởĐịalýthànhphố,ngườitađãđưahọđithămthánhđường,sauđótặnghọmộtbuổihòanhạcquânsựvàmộtđêmdiễn ba lê. “Ởnhàhát kịch, - tờ báonói thêmmột cáchhómhỉnh,-nữvũcôngđầutiênđãkhiếncặpmắtcủanhânvậtcótênSaїdou,vịtrưởngđoànkháchmờiDaĐencủachúngta,sáng lóe lên. Quả là khoái chí khi quan sát những con ngườihoangdãvừamớirakhỏirừnghoangnày,vớinhữngchiếcáochùngdịhìnhvànhữngchiếcmũlạlùngcủahọ,sửngsốttrướcvẻđẹpcủathànhphốchúngta,ýtôimuốnnóinhữngtượngđàivàcácquýbàcủachúngta.Màntrìnhdiễnhẳnsẽcòntránglệhơnnhiềunếunhưvịquânvươngcủahọđãchấpnhậnthựcthichuyếncôngdu,nhưngởnhữngngườinày,đấngquânvươngchỉ rời thủđô củamìnhđểđi chinhphạthayđểhànhhươngđếnLaMecquemàthôi.ChínhđólànhữngphongtụctậpquáncủangườiDaĐen!”,tờbáokếtluận.

Charles-Roux,lầnnày,đãchẳngthểlàmgìđược.OlivierdeSandervalngaylậptứcđónggóivalivàlấytàuđiParis.NhưngGougeard,tânBộtrưởngHànghảitừchốitiếpông,cònBayolvàNoirotthìrấtkhógặp.Ôngđãgiậmchânsuốtmấytuầnliền,

khépmình trongphòngkhách sạnTerminus-Saint-Lazare, vàđànhchấpnhậntheodõicuộcđidạoquýtộcầmĩxuyênPariscủahọquabáo chí và qua giọngnóihoàinghi của các bà gáccổng.PháiđoàncaocấplầnlượtđượcđóntiếpbởiJulesGrévy,Gambetta, với sự có mặt của chủ tịch Hội đồng chính phủ,AugusteGougeard,tânBộtrưởngHànghảivàthậmchícònbởitướngFaidherbe,ngườimà,saukhiđãthànhcôngsángchóitạiSénégal,hiệngiờđảmnhiệmchứcvụdanhdựĐạichưởngấncủaBắcđẩubộitinh.NgườitađểhọnghỉtạikháchsạnLouvre,người ta duyệt binh bồng súng chào họ trong sân điệnInvalides, người ta dẫn họ đi xem Hamlet ở Opéra. Báo chíkhôngtiếclờikểnhữnggiaithoạitiếulâmvềdángvẻoaiphongbệvệvànhữngkhôngmaynhonhỏvuivuicủahọtrênđườngphốParis.ĐámngườiPeulvétsạchcáccửahiệusangtrọngvàđáplạikhingườitađưahóađơnthanhtoánchohọ:

– HãyđưacáiđóchoTiernoBalêdio[16]đi.Chúngtôilàkháchmờicủaôngấy,nênchúngtôichẳngphảithanhtoángìhết.

Khimà, cuối cùng thì ông cũng tóm được Bayol tại phònglàm việc của ông ta, kẻ này chỉ chìa cho ôngmột tờ giấymàthậmchíkhôngthèmđáplạilờichàocủaông.Đóchínhlàbảnhiệpướcmà lãotađemtừTimbovề,vớimộtphiênbảnbằngtiếng Pháp vàmột bản kia bằng tiếng Peul. Ông đã vượt quađượccơntứcgiậnđểđọchếtphầnnộidung:

“Fouta-Djalon, mà một tình hữu nghị dài lâu gắn kết vớinước Pháp, biết rằng dân tộc Pháp không tìm kiếm cách lanrộngquyềnsởhữucủahọởPhichâumàchỉlànhữngquanhệhữunghịnhằm tạođiềukiện thuận lợi thông thương thươngmại, biết rõ rằng từ lâu,người Phápkhôngbao giờ có ý địnhxenvàotrongnhữngcôngchuyệnđặcbiệtcủanhữngliênminhcủahọvàrằnghọtuyệtđốitôntrọngcácluậtpháp,phongtục,

nhữngtậpquánvàtôngiáocủanhữngdântộckhác…”Theosauđólàhàngloạtnhữnghiệpướcxácnhậntìnhbạngiữahaiquốc gia vànhững thỏa thuận thươngmại. Fouta-Djalon camkếtchuyểnhướngmộtphầnnhữngđoànxekháchtừGambievàtừSierraLeonevềcáctrạmcủaPhápởBoké.

Bayolnhìnôngđọcvớiconmắtlóesángcủakẻvừaxọcchokẻthùcủamìnhmộtnhátdao:

– Ôngthấyrồichứhả?Fouta-DjalonđãtrởthànhxứbảohộcủaPháprồiđó,AiméOlivierạ!Nhữnghiệpướccủaôngchẳngcòngiátrịgìhết!

– Ônggọiđólàmộthiệpướcbảohộà?

– Nếunhưđókhôngphảilàmộthiệpước,cáinàyấymà,thìnócóthểlàcáigìmớiđượcchứ?Vậyhãynhìnnhữngchữkýđi:chữkýcủaAlmâmivàchữkýcủaNhànướcPhápđược tôiđạidiệnđó!

– Ôngnóivềcáchiệpđịnhà?NhữngngườiPeulnày,trongthứngônngữcầukỳcủahọ,chẳnglàmgìngoàiviệctặngchoôngtìnhbạncủahọđâu.Ôngcònđạtđượcítđiềuhơnnhữnggìtôi đạt được kia.Ông gặpmay đấy, Bayol ạ, rằng không phảichínhtôilàngườiphânphátcấpbậctrongngànhhànghải.

– Cẩnthậnđấy,Olivier!

– Cònnhữnggìliênquanđếnnhữnghiệpướccủatôi,thìtôivừamớinhậnđượctintứccáchđâykhônglâu,sựđảmbảocủacácngườibạnPeulcủatôi:chúngvẫncònnguyênvẹn.

– Điềuđóhả,đólàtrướckhitôiđếnđóthôi.

– Chuyếncôngducủaôngchẳngthayđổiđượcgìhết.

– ÔngchẳngcònlàcáiquáigìởTimbonữa.Nếuôngquaylạiđó,ôngrấtchắccónguycơbịámhại.

– Đóchínhlàđiềumàchúngtasẽxemnhé,Bayol,bởivìtôi

đangchuẩnbịquaylạiđóđây,vàlầnnàylàđểlậpnghiệptạiđó.

– Tạmbiệt,AiméOlivier!

– HãygọitôilàTửtướcDeSanderval!

Ông dập cửa và ngay lập tức hối hả phóng tới khách sạnLouvre.Saїdouvàđoàntùytùngcủaôngtahiệngiờđãkếtthúcvớinhữngcuộchẹnchínhthức.Ôngcóthể,đếnlượtmình,đếnthămhọ,thămdòýtứvàđónnhậnnhữngthổlộtâmtưcủahọ.ÔngđưahọđithămxưởngincủatờLeFigarocũngnhưnhiềucửa hiệu và xưởng sản xuất trong đó cómột thợ gia công dathuộc,mộtthợlàmyêncươngngựavàmộtthợthêuren.Ôngmờihọđếnrạpxiếc,đếnxemcácbuổitrìnhdiễnsânkhấuvuinhộn,mờihọăntốitạinhàhàngGrandVéfourvàLesVignesởBourgogne.Tấtcảbọnhọđềudànhchoôngsựđóntiếphếtsứcnhiệttình.

SaїdourấtvuiđượcgặplạiôngvàchuyểntớiônglờichàorấtthânthiệncủaAlmâmi:“TôiđãbiếtđượctướcdanhmàvuaBồĐàoNhađãphong choanh.Điềuđóxácnhậnnguồngốcquýtộccủaanh.Tôi sẽkhoemạnhđiềunàyngaykhiquay trởvềTimbo. Anh xứng đáng với tình bạn của chúng tôi lắm, anhchẳngphảilolắnggìnữahết.”NgườicótênAlphaMédinachìacho ông xem tờ báomà anh ta đang cầm trên tay bằng tiếngPeulviếtvềchuyếnlưuhànhcủamìnhtạiParisvàrằng“nhữngngườiởFoutasẽtìmthấyrấtlâusaukhitôichếtđi”.Khichiatayhọ,ôngbiếtrằngkhôngchỉnhữnghiệnướccủamìnhvẫncònnguyêngiátrị,màrằngFoutachỉchờôngquaylạiđểđóntiếpvàmởhộimừngông.

TácphẩmTừĐạiTâyDươngđếnNigerramắtnăm1883.Cuốnsáchđãnhậnđượclờibìnhrấthứngkhởi.Nócónhữnguytíntrongnhữngphòngkháchvànhữngtờbáonổitiếngnhất.Ônglànguồncảmhứngchocácnhàvẽbiếmhọavàcáctiểuthuyết

gia.Ngườitathậmchícònchứngkiếnmộtphóngviêntiểuluậntràn trề cảm hứng viết một cách nghiêm túc nhất trên đời:“Kiệtsứcvìchuyếnđidàiấy,nhàthámhiểmđãbuộcvõngcủamình để nghỉ ngơi trong bóng râm của của những cây dứakhổnglồ.”

Ôngdànhcảnămđểđápứngnhữngđềnghị:ởđâylàmộtdạyếndomộtHộibáchọckínhtặng,ởkialàmộtcuộcnóichuyệntrongmột phòng khách hay trongmột giảng đường đại học.NhữngbàinghịluậncủaôngvềvẻđẹpcủaPhichâuvàvềhiệulựccủachếđộthựcdânkhôngngănôngtheodõisátsaocôngviệc tiến triểnởFouta-Djalon. SauGaboriaudvàAnsaldi, ôngpháimộtđoànkháctớiTimbođểxácnhậnnhữngbảnhiệpướccủamìnhvàcốthửmộtcuộcthámhiểmvềhướngSoudan.Đểkhôngva chạmvào sựnhạy cảmcủangườiPeul, lầnnàyôngchọnmộtđoàntoànDaĐendẫnđầulàmộtcựulínhchiếnbảnxứSénégalcótênAhmadouBoubou.HọkhởihànhtừBoubah,xuyênquaFouta,nhậnsựxácnhậngiátrịcủacáchiệpướcvàliênhệvớinhữngthủlĩnhMandingueởphíabắcNigervàcácônghoàngxứToucouleurởDinguiraye.

CácmốiquanhệgiữaôngvàBộHànghảivẫncứlạnhlùngnhư thế, nhưng vàonăm 1885, trongHội nghị ởBerlin, nướcPhápbuộcphảicôngnhậnônglànegotiorumgestorvàphải tựđứng ra đòi những bảnhiệpước của ông để khiến chongườiAnhthấtbại.

Cùngnămấy,ôngcấpchoCardonner,thuyềntrưởngcontàuJean-Baptiste, sứmệnh côngnhận cửa sông của rioComponyvà,quatrunggiancácđạidiệnPelagevàBonnardcủaông,cholậpcácthươngđiếmởBassayahvàKandiafaratrongxứsởcủangườiNalous,cónghĩalàđãănrấtsâutrongvùngđấtliền.

Các văn phòng Paris vẫn cương quyết thù nghịch với ông.

Ônggiảikhuâybêncạnhvợconvàanhbạnchí thiếtCharles-Roux và cũng với những thông tin tới từ Fouta. Năm 1885,AlphaYayađãchongườinóivớiôngrằnganhtasẽthuậnchoôngmộtkhuđấtởKadé.Ôngtứctốcchoxâydựngngaytạiđómộtthươngđiếm.

ĐólàquyềnsởhữuđầutiêncủaôngtạixứsởngườiPeul.

Vào tháng Mười hai năm 1887, ngán ngẩm bởi những tròmanh mún vụn vặt của chính quyền và bởi tình trạng hỗnmangkỹxảocủaMarseille,OlivierdeSanderval rađi lần thứhaiđếnFouta-Djalon.Hiệngiờôngphảicụthểhóanhữnghiệpướctrướckhi“tổchứccôngđoàn”đángkhinhnàycủaBộHànghảingầmpháhoạichúnghaynhữnglãnhchúaPeulnhamhiểmkiađổiý.Lầntrước,mọithứđãphứctạp.Kểtừđâyôngsẽphảichiến đấu trên hai trận tuyến, đáng gờmnhất trong hai trậntuyếnnàykhôngcònnằmởsânsaulúcnhúcnhữngkẻbịpbợmvàmưuphảncủacungđiệnTimbonữa,màlạimườimươinằmtrong những phòng kín của Bộ Hàng hải. Thật xấu hổ chonhữngkẻ cạo giấy, thưký quènở Paris, ghét thay cái lão trơtrẽnBayol,kẻđãbắtđầu,thềdanhdựđấy,lộrõlàmộtchướngngạivậtquantrọngrồi!Gãnàyấymà,phảibắthắnánbinhbấtđộngngaytừbâygiờ.“Quáivật,ngườitaphảigiếtchếtnóngaytrướckhinó giởmóngvuốt ra!”Điều ấy, ông chẳng cầnphảinhữngcâungạnngữdàidòngmiênmanấycủaTimbođểchiêmnghiệmvàtinvàonó.

Ông ghé qua rất nhanh ở Gorée để lấy lại con tàu Jean-BaptistevàngàylậptứckhởihànhđiBoulam,ởđóôngdừnglạisuyngẫmrấtlâutrướckhiđiđốimặtvớiFouta.

Chuyếnđiđầutiêncủaôngđãchophépôngvữngchântrongxứ sở đầy nghịch lý vàmê ly của nhữnghiệp sĩ và những kẻgianxảo,củalũngoanđạogiảvàtiểuquýtộcmậpmờ.Trước

mắt,một tham vọng khác đưa đường chỉ lối cho ông: nhúngmộtngón tayvào trongmớbòngbongcủaquyền lực.ĐãđếnlúctrútbỏbộquầnáokháchdulịchvànhàthámhiểmđểlaotoànthântoànývàotrongthếgiớiđụclờcủangườiPeul,tómlấynhữngsắctháivànhữngtinhtếcủadântộckhôngthểdòđượcnày,tinhtếvàđánglongại.Lầnnày,ôngsẽđếnthamdựvàonhữnghỗnloạnnguyhiểmcủatriềuđình,ôngđếnđểtạothànhhìnhsốphậncủaFouta!

Đểbắtđầu,ôngcầnphảicóđất,khôngcónóthìôngsẽchẳngbaogiờtrởthànhvuađược!VùngbìnhnguyênKahelấy,ôngsẽnói chuyện vớiAlmâmi! Ông phải thu phục được nó bây giờ,ngaylậptức!Từbứctranhtoàncảnhtuyệtvờiấy,từcáithápgiáođườngHồigiáothựcsựấycủamiềnTâyPhi,đãđượcviếtra rồi, sẽ thông báo sự đăng quang thời trị vì của ông, bảntrường ca điên khùng của châu Phi hiện đại! Bình nguyênKahel,vàchẳngmấychốcsẽđếnTombouctouvàLimpoponữa!

Sẽchẳngdễdànggìđâu,ôngtinchắclàthế!Maymắnthay,đólạilàmộtthànhviêncủagiađìnhOlivier!Nhờlòngquảcảmvàsựcứngđầuđóthôi!…ChỉcầnlàmnhưngườiPeul,biếtkiênnhẫn, biết dùng mưu mẹo, nhất là phải biết chơi sành sỏinhữngquâncờcủamình.

Bâygiờôngđãcómộtýtưởngkhácụthểvềnămhoàngtửmà số phậnđã đặthọ trên con lộ của ông.Ông trướchết gạtAguibou và Pâthé ra, cả hai người đều đẹp, quá đẹp, thôngminh, quá thôngminh, dữ dội, bí ẩn, tóm lại là quá Peul, lànhững lãnhchúaquáđỗihùngmạnh.BôcarvàAlphayas theoônghìnhnhưdândãhơn,dễgầnhơn,cụthểhơn,dễuốnhơn.Hơnnữa, họ là bạn của nhau, nhưng trong thời gian bao lâuđây?

Quanhữngngườiđưatincủamình,ôngbiếtrằngcuộcchiến

tranhnhẹnhànggiữacáctỉnhvànhữngganhđuanhamhiểmgiữacáchoàngtửđãmạnhlên.UyquyềncủaTimbođangyếuđitừngngày.Labékhôngcònchegiấunhữngmanhývềtínhưu việt, thậm chí còn nói về sự độc lập! Labé,một phần haiFouta:mộtnửa lãnh thổcủanó,mộtnửadânsốcủanó,mộtnửađàngiasúc,mộtnửasốchiếnbinh,mộtnửasốđạosĩ,mộtnửasốvàngvàtoànbộcácmánhkhóecủanó,thêmvàonữalànhữngkẻxấumiệng.

Ở Timbo, hai đấng quân vương già nua nối tiếp nhau lênngôi. Ở Labé,một vị vua đang hấp hốimãi chẳng chịu chết.Trong hoàng triều này cũng như trong hoàng triều khác, haihoàng tử kình địch, hai anh em kẻ thù đang chờ trong hậutrường,thủsẵndaosaulưng.

Ôngthởdàirất lâuvàvừavuốtrâuvừa lầubầu:“Tasẽrấtmuốnbiết tất cả những chuyệnnày sẽ kết thúcnhư thếnào,thanôi,talạichẳngcóđượctàinăngcủaShakespeare.”

Sauđó,ôngdấnsâuvàođấtliềnquanhữngdảiđángầmvenbờvànhữngđảonhỏcủarioCompony.ViênquảnlýBonnardđónôngngaybênbờsôngtrongsựmừngvuikhôntả.ÔngtatừFouta-Djalon trở về, nơi ông vừa cho lậpmột thương điếmởKadévàđemvềrấtnhiềutintốtlành.Nhữnghiệpướccủaôngvẫn luôn luôn có giá trị vànhữngđoànxe củaôngdi chuyểntrongFoutamàchẳnggặphiểmnguygì.ỞLabé,vịvuagiàđãqua đời, con trai là Aguibou đã lên ngôi. Ở Timbo, Almâmi,Sory, bạn ông đang chuẩn bị quay lại cầm quyền, thay đổiquyềnlực,điềukhôngthểlýgiảinổi,sựthayđổiquyềnlựcquákỳlạ,đúngkiểuPeul!Vàđểlàmchotròn,sốphậnvừamớiđẩyTierno,một người bạn khác, lên ngôi vua ở Timbi-Touni, đểthế vị anh trai, vừa tử nạn trong một cuộc chiến chống lạinhữngkẻtônthờtượngthầnthánh.

– BầutrờiFoutabừngsángđểđónngàiđấy, thưaTửtước!Ngàicóthể,ngaytừbâygiờ,bắtđầunhữngcuộcleonúiđượcrồi!

Nhưng trước khi bắt đầu nếm trải lại những bãi chăn thả,những cúngã,miềnnúi caovàngười Peul thì thoạtđầu, ôngphải hiến tếmột tập tục không thể thiếu: rẽ qua Boké, vinhdanhmột lần nữa thầy René Caillé đáng kính. Vì hành độnggần như là tôn giáo này, chuyến đi của ông làmột sự khổ ảithựcsự.

Ông đã phảimất ba ngày như sống dưới địa ngục để vượtđượchàngràocủarừngrậm.Mườithanhniênlựclưỡngtrangbị dao phay và được thuê với giá cắt cổ dẫn đầu đoàn người.Cùngnhữngđộngtácmáymócvàđơnđiệunhưnăm1880,chỉcóđiềungườitachẳngbaogiờquenhoàntoànvớinhữngcơnđaubụngvàỉachảy,nhữngtrậnsalầyvànhữngcútrượtngã;lạicàngítlàmquenhơnvớinhữngôngtrưởngbảnđòihỏivảicốttôngvànhựathơmchỉvìđoàncủaôngđãxéonátmộtcánhđồng,háiquảcâyhayxâmphạmmộtngôiđền!

ÔngđếnđượcBoké,bỏngngườivìsốtvàgầnchết.Cảngvẫnởđó,vớiâutusửatàucủanóvànhữngnhàkho,nhưngchẳngcòn ai để đón ông nữa. Không hề có dấu vết của Moustier,khôngaibiếthiệngiờôngtarasao.Ngườitachỉchoôngngôimộ của chỉ huy trưởngDehous, đã qua đời hai năm trước dobệnhsốtvàngvàhọkểchoôngnghengườiphụtácủaôngtađãđượcchuyểnvềPháp,bịmùvàđiênđiênkhùngkhùng.Vịtânchỉhuytừchốimởcửachoôngvàchỉgàototừthápcanhcủachiếnlũy,dướinhữngcặpmắtgiễucợtcủađámlínhSénégal,nhữngngườicólẽchẳngbaogiờhyvọng,vớicáigiárấtrẻnhưthế,đượcchếgiễumộttêntoubabđầnđộn.

– TôilàOlivierdeSandervalđâymà!-Ôngcốnài.

– Chínhvìthếmàtôikhôngmở!-Vịchỉhuyđáplại.

– TôilàngườiPháp,tôiđángđượccứutrợ.

– Ôngkhông phải doNhànước phái đến, chúng tôi khôngbắtbuộcphảicứutrợông!

– Tôisẽphácửa!

– Còntôi,sẽlệnhchonổsúng!

– NhândanhChúa,hãymởcửachotôiđi!Tôicầnmộtbácsĩ!

– Bácsĩkhôngcóởđây!

ÔnglêđếntậnđàikỷniệmmàôngđãlậpđểhiếnchoRenéCaillévàđặtlênđómộtnhánhhoa:

– Giờthìtôihiểutấtcảnhữnggìthầyđãphảichịuđựng,hỡingườihùngcủaToubouctou!Chỉtoànnhữngcuộcchiếnthànhcông,đểtrởvềTổquốc!Còntôiđâyđãnằmxẹprồitrướckhicócuộctấncôngthứhai!

Thương cảm, những chủ thuyền và các chủ hàng cá dựngôngdậyvàgiúpôngquaylạivớiđoànngườicủamình.Họtặngôngxúprauchútchítvànhữngvỏcâykýninh,đượccholàcóthểxoadịunhững cơnđauđầuvàhạ sốt. SauđóhọđưaôngđếnBalarandé,cáchđóvàicâysố.Ởđócómộtbácsĩcủaphòngtuyến,ngụtạinhàmộtngườiđạidiệncủahãngCompagniedeSénégal,ôngtavừamớiđếnđâymởphòngmạch.

Mattou-tênngườiđạidiệnnày-đóntiếpôngthậtniềmnở,phóngkhoángcònbácsĩRoberty,ngườituynhiênbiếtrõsựvachạmởphòngtuyếnPháp,ngaylậptứcrútxilanhvàcácốnghútra,chămsócôngmàkhôngđợiphảicầukhẩn.

Nămngàydưỡngbệnhđểlạicóthểlênđường!ÔngbăngquarioNumezvàđisâuvàovùngrừngsúvẹtmộtcáchhếtsứcthậntrọng.ĐấtnướcNalousđangsôisụckhắpnơi.VuaLawrenceđã

chết,mộttrongrấtđôngnhữngđứacháugọibằngchú,DinahSalifou,đãtiếmngaivàngsaumộtcuộcchiếnđẫmmáu.Nhữngngườibấtbình,rấtđông,đixuyênquốcgia,đểtìmcáchsáthạianhta.

Địa điểm và con người đã trở nên thân quen khi đoàn củaôngtiếngầnđếnFouta.Ôngđãtừngcắmtrạiởcánhrừngnày,đãuốngnướcởnguồnsuốikia.Nhưngmộtsốconsôngđãđổidòng chảy, nhiều con đườngmònmới xuất hiện, nhữngngôilàngđãbiếnmấtdohậuquảcủahỏahoạn,củabệnhdịchhạchhaydướisựámảnhcủamaquỷvànhữngthầyphùthủy.

Ở Tinguilinta, thông tin mà ông nhận được đã hoàn toànkhiếnôngkhỏehẳn:mộtbiệtpháicủaAlmâmiđangđợiôngvớilá thư rất thân tình và rất nhiều quà mừng. Thật là tuyệt,TimbovẫnchungthủymặcdùcóchuyếnghéquacủagãBayollẫy lừngấy!Saunhữngchàohỏi lễnghi trọng thểxứngdanhchứcphậncủaông,cónghĩalàcatụngvàdàibấttận,thìbiệtpháiviên thôngbáo choôngbiết rằngAlmâmi đềnghịôngđithẳngđếnFougoumba,nơichínhNgườiđangchuẩnbịđếnchochocuộcđăngquangcủamình.

Foutanhânnhữngkỳquancủanólêngấpmườilần,cặpmắtôngnhìnngắmkhôngchán.Ngườitacứuổngcôngđikhắpđókhắpđâytrongđó,nhưngxứsởnàyvẫnluônluôngiữdựtrữmột bức tranh toàn cảnh chưa từng có, một kiểu thác nướckhôngthểlườngtrướcđược.

Dânchúngtỏrakémthùnghịchhơnlầntrước.Mộtsốnhậnraông,thămhỏitintứcnồngnhiệtvàtặngôngmộtbìnhsữahaymột làncam.Đámđôngnhữngkẻ tòmòđã trởnên thưathớtmộtcáchrõrệt:sựxuấthiệncủaôngkhôngkhiếnhọbỏtrốnnữa.Họítsờvàolàndaônghơn,khôngcònkhạcnhổmỗikhiôngđiqua.Chuyếndu lịchđầutiêncủaôngđãkhiếncho

ôngquenvớikhíhậuvànhữngánhmắt.Kẻtoubabnàyđãtrởnênkémphầnlạlùng,kémphầnxalạ.Huyềnthoạivềngười-đàn-ông-đeo-găng-trắnggiờđây,vềmặthuyềnbívànổi tiếngmànói,thìcũngtươngđươngvớihuyềnthoạingười-đàn-ông-bốn-mắtmàngườiPeulđãgánchotướngFaidherbe.

Ôngđangở trongmộtđấtnướcbạnhữu,gầnnhư làởnhàông.Dẫuvậy,ôngvẫnthậntrọng.Ônggiámsátkỹngôntừcủamìnhvàchútâmđếnnhữnggìôngđưa lênmiệng.Trongđấtnước bạn hữu, đúng vậy, nhưng hơn thế là trong đất nướcngườiPeul:nếunhưkhôngđượcphảnbộibạnbè,thìcũngrấtthườngxuyêncho thámthínhdòxéthọvànếucódịp thì rắcvàobữaăncủahọmộtnhúmthuốcđộc,thậmchícònđâmhọtronglúclàmbộvỗlưnghọmộtcáchthânthiện!Mộtđấtnướccódânchúngquáđỗimậpmờ,quáđỗilắtléođếnnỗimàngườitađếnđóchỉlàđểchiêmngưỡngnhữngđiềuấynơihọ!Nhưngxứsởnày,giờđâykhimàôngđãbiếtnó,thìônglạithèmmuốnnó,ôngcầnnó:nóđãtrởthànhchấtmatúycủaông.Ônghiểuphépmầutrongnguồnánhsángcủanóvànhữngbímậthuyềnbítrongcáccánhrừng.Ôngsaysưatrongmùihươngcủafoniovà củahoanhài, ôngđờngười vì vui sướng trướcnhững consôngvàcácthunglũnggậpghềnh.Nhữnggiấcmơđiênkhùngnhất của ông kể từ đây pha lẫn cùng những đường chân trờiphátquangvàcảnhữngđỉnhthápphủđầymàuxanhlơcủanó.

ÔngbướcđivớicùngsựnhẹnhàngnhưthểôngđangởtrênnhữngngọnnúikhoángvùngAuvergnehay trênnhữngbìnhnguyên cao của xứ Jura.Ôngviếtnhữngđoạn thơ và đôi khicònnảycảnhữngbàihátngắn.Ôngghilạilưulượngdòngchảycủanhữngconsôngvàgócđộchênhgiữacácsườnnúi,sưutầmnhữngmẫu đá, những vỏ cây téli và cây linguéhi, những quảsangalavàquảdoubbhé.Ôngsẽtrìnhtấtcảnhữngthứđócho

cácphòngthínghiệmkhitrởvề,đểxemngườitarútđượcgìtừđóra.Bởiôngnghingờẩnsâudướilòngđấtkia,vẫncònchấtđầynhữngvậtbáuvànhữngcánhrừngnhỏđángyêukiacònlàmộtkhodựtrữvôtậnnhữngbàithuốcvànướchoa.

Đôi khi ông phải đi vònghànghai chục ki-lô-mét để tránhcướpđường,nhữngdòngsôngvàomùalũhaynhữngngôilànglànạnnhâncủabệnhđậumùahaydịchhạch.

Tốiđến,ônglắngnghenhữngbàicacủalũchâuchấuvàdếmèn trong lúc cạo lạo xạo trên những cuốn sổ của mình:“Nhữngcánhrừng lớnnàysẽrấtdễchịukhiđixuyênquađóbằngnhữngcon lộđượcvạchđịnhrõ ràng,dướibóngnhữnghàngcamvàtháptùngmộtnữnhânthôngminh;sẽkhôngtốnđếnbatrămngànfrăngđểtổchứcchuyếnđidạotừLongchampởĐạiTâyDương đếnNiger qua nhữngmiền đồi núi này củaFouta.”Ôngcảmthấydễchịurằngthiênnhiênthoạtđầunảymầmtrongnhữnggiấcmơcủaôngtrướckhisinhrangaydướimắtông.“Támnămtrướcđây,-ôngghilại,màmặtlạnhnhưtiền,-đôichântađẩytađi,hômnaythìchúngđitheota,lầnsau,chắctasẽphảivácchúngmất.”Ôngthấybướcđidễchịumặc dù độ nóng và sự gập ghềnh của con đường và, ở mỗichặng, lạixuấthiệnđiềugìđóchưa từng thấyhayrất thúvị.Chỗnày,nhữngconngườikhổnglồchỉvậnđộccáikhốnhỏxíuchườngramộtcáchcaongạo,saysưatrongcuộcnộichiến,chỗkiangườitalạitổchứcđámcướichođứacongáiúthaylễcắtbaoquyđầu củamộtngười anhem thúcbá.Vàđó làdịp chonhữngcuộcchèchénnhậunhẹtbítỉvớihạtfoniotrộncừuhaycouscousngôtrộnsữađông,vớinhiềuđêmkhiêuvũ liêntiếptrongtiếngnhạccủanhữngquảbầukhôvàsáo.

ỞLémani,mộtcụgiàlôitừtúimìnhramộtđồngtrinhmộtpennyvànóichàoôngbằngtiếngAnh.Lênmườituổi,ôngcụ

kể,cụđãnhìnthấymườingườiAnhđếnđâycùngvớisúngđạnvàhànghóa.Bảonhaudừng lạiởđó lậpnghiệpvàgieo trồngcâyđểsống.Trongtámtháng,sáutrongsốhọbịchết.Bệnhtậtvàchánnản,nhữngngườisốngsótrútcụcđãquaylạivùngvenbiển,bỏlạicủacảitrướcniềmvuikhôntảcủadânchúng.Kếtnốitừngđoạnkể,ôngđãhiểu:đóchắcchắnchínhlàđoànviễnchinhbấthạnhcủaPuddievàCampelle,nhữngngườimànăm1817,đãtiếntrước,rấtítthôi,cuộcviễnchinhcủaMollien.

Tinhtếđếntuyệtvời,touldécủaParâdjiđấy!Màumỡvàgieotrồng tốt, thung lũng Paniata đấy!Ông chođoànđi chậm lại,lắpkhungchứaphimvàchụpảnh.ÔngnấnnálâuởLokoutađểnghiêncứunhữngghềnhthácKakrima.ỞDébéa,ôngbịnằmbẹpdúidụidosựtànbạocủamộtđợttiêuchảymới.

ỞTimbi-Touni,Tierno,bạnông,vịvuamớicủavươngquốcnày,đãđónôngbằngbangàyliềnchèchénnosayvàkhiêuvũ,hộihèvànhàolộn.DaTrắngtặngchobạnPeulmộtkhẩusúngLafaucheux thật đẹp và nhận lại một thanh đoản kiếm kèmtheomộtbaokiếmbằngdadêtuyệttrầnvàmộthàngchữkhắcghi lại gia phả của đại gia đình Ba ở Timbi-Touni. Cuộc tròchuyệnngaylậptứctrởthànhcuộctròchuyệncủahaikẻđồnglõacùngtâmđịalâunăm:

– Lầnnày,anhđếnđểxinchúngtôigìnữađây?

– Điềnđịa,bạnTiernothânmếnạ,chỉ làđiềnđịathôi!TôiđãchánngấylàngườixalạcủadântộcPeulrồi.Tôimuốntrởthànhmộttrongsốhọ.

– Đúnglàlầnđầutiêntôinghethấyđiềunàyđấy!CứxinđirồiAlmâmisẽchoanhđịađiền,ởTimbochẳngthiếugì.

– Bạn thấy đấy, tôi thích vùng bình nguyênKahel hơn cả,trongvươngquốccủaanh.Toàncảnhnơiđâythậttuyệtvờivà

đólàtráitimcủaFouta!Ngoàira,chỗđólạirấtgầnnhàanh!

– Anhđangnịnhtôi!

– Nói như thế, liệu tôi có thể hiểu là anh sẽ thuận cho tôiđiềuấykhôngvậy?

– Anhđúng là,DaTrắngạ,phảicóthầnkinhthậtvữngđểnắmđượctấtcảnhữnggìchạyquađầuanhđấy!Nhượngđiềnđịacủatổtiênmình,chưabaogiờcómộtngườiPeulnào làmvậycả!

– Tôixinanhđiềuđótrêntinhthầnbạnhữumà.

– Tìnhbạnhữuà?

– Điềuđósẽđóngdấuphêchuẩnvĩnhviễn,đươngnhiênrồi,cácmốiquanhệcủachúngta,nhưngcũnglàlợiíchcủachúngtanữa.

– Hãygiảithíchxemnào!

Ôngđềnghịmộtđồnđiềnmườingànhéc-tavàmộtgói cổphầntrongdoanhnghiệpđườngxelửatươnglaicủaông.Ôngsăm soi phảnứng củavịhoàng tửvàhài lòngnhận thấy ánhmắtanhtatỏaranhiềusựbốirốihơnlàgiậndữ.

– Thửđặtgiảthiếttronggiâylátlàtôiđồngý,Yéméạ,thìđósẽlàmộtvấnđềhơnlàmộtgiảiphápđấy.

Cuộc trò chuyện trở nên nghiêm túc. Yémé mở tròn mắt,Tiernobắtđầungẫmnghĩ.

– Một gói cổ phần lớn trongmột doanh nghiệp đường sắtchẳngđặtvấnđềrắcrốichoaihết,bạnTiernocủatôiạ!

Nơi người Peul, lúc nào cũng có vấn đề hết, Tierno phảnbiện. Kahel không chỉ thuộc riêng phần anh ta, vùng bìnhnguyênấynằmởngãbagiữa tỉnhLabévà tỉnhTimbi-Touni.Sựđồngýcủaanhtalàchưađủ,sẽcònphảicósựđồngthuận

củaLabénữavà,đươngnhiên,còncủaAlmâmi,ngườimà,trênhết,làôngchủcủaFouta,chỉsaumỗiđấngTốicaolònglànhvàđấngTiên tri.Ngoài ra,DaTrắngchắcphảimù tịtvề chuyệnnày,tứclàđểcóthểsởhữumộtphầnđiềnđịaởFouta,anhtaphảilàngườiPeul,tốthơncảlàvừalàlãnhchúavừalàPeul!

– Anhsẽ làmthếnàonàođể trở thành lãnhchúavàngườiPeulhả?

– Tôisẽtựxoayxở.AnhsẽkýgiấynếutôicóđượcsựđồngthuậncủaLabévàcủaTimbochứ?

– Vớiđiềukiệnấythìcóthể!Chỉcóđiềuphảicẩnthận,DaTrắngạ,nếuFoutamàbiếtđượcnhữnggìchúngtavừanóivớinhauđâytrướckhiýkiếncủaAlmâmiđượcphátra, thì tôisẽchochémđầuanhđấy!

– Anh an tâm đi, Tierno. Tôi vẫn chưa phải là người Peulnhưngtôiđãbiếtnóidốivàăncắprồiđấy.

Ôngquayvềnhàmình,đúngralàlạcquan.Tiernobộclộsựngờvực,làmộtngườiPeuldòngdõinhưanhta,nhưnganhtalạikhôngcóvẻcáugiậnkhiphảinhượngđimộtmẩuđấtvươngquốccủamình.Ôngđãchờđợimộtphảnứngdữdộihơnthế.Đêm đó ông ngủ ngon, có nghĩa là ngủ liền chừngmười lămphútdài.Kháchquýcủaôngđãgõcửangaylúcbìnhminhrạngvàôngtứcthìcảmthấycácthôngtinkhôngcòntốtlànhnữa.

– ỞLabé,ngườitavừabắtđượcmộtngườiPhápđấy!

– Chacố,línhchiếnhaylànhàthámhiểmhả?

– Tôichẳngbiết.Tôithậmchícònchẳngbiếtanhtatênlàgìvàliệuanhtađimộtmìnhhaycóngườitháptùng.

– Dấuhiệutồirồi,chuyệnđóấymà,dấuhiệurấttồiđấy!

Kỳ quặc, kỳ quặc, Olivier de Sanderval đã không hề nghethấy ở bất kỳ nơi nào nói về một phái đoàn nào đó tiến về

hướngFoutacả,ởGoréelẫnBoulam,ngaycảởBokéôngcũngkhôngnghenóiđến.

– Anhchorằngtôiphảicẩnthậnư?

– Không!AnhlàbạncủaAlmâmi,vàđóchínhlàmộtchiếcláchắnthựcsựởđây.Dẫuvậy,anhbâygiờđangởtrongmộttìnhthếmớirồiđấy.

Anhtachẳngcầnphảinói thêmgìnữa.Yéméngay lập tứchiểurakhinhìncáchanhtagãiđầu:

– Hãynóithẳngchotôibiếtđi,Tierno,anhđangsợchotôihayđanglochoanhhả?

– Foutaphứctạplắm,Yéméạ!Chẳngcógìlàchắcchắnnơichúngtôicả!

– Tôihiểu!Khinàothìanhmuốntôirađi?

– Hômnay là thứbảy.Đó làmộtngàytốt lành, thứbảyấymà,đểbắtđầukhởihànhmộtlộtrình.

– Tốtthôi!Thếthì,chỉxinmộtsựgiúpđỡcuốicùng!AnhcóthểchotôimượnchừnghaimươilínhđểđiquaKokoulođượckhông?

– Lờiđềnghịcủaanhđãđượcchấpnhận!Tôivẫncònlàbạncủaanh,Yéméạ,chẳngcầnphảibậntâmlongạiđiềuđólàmgì!

Những lo lắng của ôngđược xácnhậnkhánhanh:một độilínhgácđãđếngặpôngđểchuyểnhướngđicủaôngvàdẫnôngvề Digui, một xóm nhỏ chừng hai chục nóc nhà, cáchFougoumbagiàhaigiờcuốcbộ.

“Thế làxong, -ông tựnhủ, -người ta lạichơichotôinghecùngmộtbảnnhạchệtnhưlầntrước,chỉcóđiềulầntrước,đólàởTimbo,cònlầnnàythìởmộtnơikhỉhocògáytrongrừngrú. Tôi sẽ chết ở đây vì đói, vì rắn cắn hay vì thuốc độc cựcmạnh,ởBokésẽchẳngaibiếtđólàđâu,huốngchi làởSaint-

Louis.LũngườithâmácnàysẽthềđứngthềngồirằngchúngđãđợitôiởGougoumbamãimàkhôngthấy,rằngchúngđãkhônghềnhìn thấy tôiđến.OlivierdeSandervalkhốnkhổnày,vốnhiềnlànhquáđỗi,nồngnhiệtquáđỗi!Cólẽlàdolũthúhoanghaybọncướpđườngdàiđãxơitáirồi!Bởilẽ,đươngnhiênrồi,chẳng có ai, ở Saint Louis hay ở Paris, chẳng ai lại không tinrằngbọncướpđườnghànhđộngtheođúngchỉthịđếntừngaivàngởTimbo!”

NgườitagiảithíchchoônghayrằngdânsốởFougoumbađãtănglêngấpbốnlần:Docácnghilễcủangàyđăngquang!ĐấychínhlàlýdotạisaongườitalạichoôngđếnDigui.“Nhưngantâmđi,-họnóivớiông.-AlmâmisẽvờiôngvềcạnhNgườingaylậptứckhiNgườitìmthấychoôngmộtvịtrí.”

ÔngrấtnghingờkhinghetấtcảnhữngđiềunàynhưngkhiđếntrúởDiguithìôngnhậnthấyrằng,trênthựctế,tấtcảcácgácxépđềurỗngvàcáckhuchợthìchẳngcómấylươngthựcmàbán.Khingười ta tìm thấymột congàhayquả trứng, thìviệcđầutiênhọnghĩđếnlànuôiconhọtrướckhinghĩđếnDaTrắng.Đểăntối,ôngthườngxuyênchỉđànhlòngvớimộttráicamhaymộtđĩaquảdại,khimàôngkhôngđànhngồiđọcSullyPrudhommehayngồinhìnnhữngvìtinhtúlóelên.

Một người hàng xóm, bà lão Arabia, thấy thương hại ông.Khidángngườicòngvẹovàđôichânbịcănbệnhthấpkhớphủyhoại cho phép, thì cụ đến tặng cho ông một liễn fonio, mộtnhúmlạchaymộtcốcnhỏmậtong.Cụnhìnôngbổnhàovàothứcănvớicặpmắtướtnhoèn,vuốtvemáitócôngtronglúcông ăn và chỉ ra về sau khi đã chắc chắn rằng ôngđãnghiếnngấuhết.

– Nào,ănchobằnghếtđi!Chớđểgìchobọnngườikhác,cậulàngườibấthạnhhơncả!Cậucócònmẹkhông?

Ôngmấtrấtnhiềuthờigiờđểgiảithíchchocụhayrằngôngđãbốnmươitámtuổi,rằngôngcóthểtựxoayxởmộtmìnhrấttốtmàkhôngcầnmẹvàrằngcụchẳngnênmệtmỏivìônglàmgì.

– Đưađây,tasẽgiặttấtchocậu,tốinaytasẽđemchăncủacậuđến,tađãphơichúngtrênnócnhàtachokhôrồi.

– Hãyđểtấtcảcácchuyệnđóchoquâncủatôilođi,Arabiaạ,hãynghỉngơimộtchútđi!Hơnnữa,tôicóthểtựmìnhlàmđược,tôikhôngcònlàmộtđứatrẻnữa!

– Ănđi,chínhdocậukhôngphảilàngườiởđâymàhọquáđộc ác với cậu. Ta có con trai hiện giờ đang ở Saint-Louis.Nhữnggìngườitađốixửvớicậuởđây,thìởđó,ngườitachắccũnglàmthếvớinó.

Sauhaituầnbuồnbãđểquênđóivàônlạinhữnghoàiniệmcayđắngđếnphátngấy,trợlựcbằngnướclongnãovàchấtbít-mútvàđượcsựbaobọcđầy tìnhmẫutửcủabàcụgiàArabianângđỡ,cuốicùngthìsựgiảithoátcũnggiónglênbằnggiọngnóicủamộtngườilínhtrẻ:

– AlmâmigiaotrọngtráchchotôidẫnôngvềgặpNgười.

– A,đếngiờrồià!Khinàovậy?

– Ngàymai!

– Ngàymai,ngàykia!Diango,fab’idiango!Tabiếtcakhúcđórồi!Thìôngtahãynóiluônđi,thêmlầnnữa,talàtùnhâncủaôngấychorồi!

– Saolạithế,làtùnhânư?A,tôihiểurồi,DaTrắnggiậndỗibởivìông takhôngđượcđón tiếpđúng thờihạn!Đó làdosựđăngquangđấy!

Một tròchơibắn súngcưỡingựahùng trángđón tiếpngaykhiôngđếnFougoumba.Hànglínhhoànggiarẽđườngchoông

qualànsóngsánglóacủanhữngđồtrangsứcbằngvàngvàcácáochùngdàisángloáng,đưaôngbăngquanhữngdãylính,cácnhà thông thái và quý tộc vấn khăn và xếp ông ngồi cáchAlmâmihaibaghế.Ngườinàyhơiquayđầuđểnhìnôngngồixuống.Ôngnhẹngườikhinhậnthấymộtluồngánhsángthânthiện trong ánh mắt của đấng quân vương. Đó là một buổichiềurấtđẹpđểxảhơivàcho lễhộinhưng trongmộtkhungcảnhđặcsệtPeul:đầynhữngtiếngthởdàivàthìthầm,nhữngánhmắtliếcxéovànhữngẩný.

Khimà cuối cùng thìAlmâmi cũng tiếp ông, ông cảm thấyngạcnhiênđếnkhóchịurằng,trongnhómquýtộcbaoquanhNgười,nhữnglãogiàbẳngắtcủaFougoumbalàđônghơncảvàngồi gầnngaivàngnhất.Nhữngbạnông,Tierno,Bocar-Biro,PâthévàAlphaYayacũngcómặtởđó,nhưngngồirảiráctrongđámđôngvàđặcbiệtngoanngoãntrênnhữngchiếcghếdadêcủahọ.Lạibắtđầunghilễbấtdibấtdịchmàtađãchứngkiếncả ngàn, cả vạn lần trong hoàng triều Timbo: giọng nói củaAlmâmilầubầu,giọngnóimạnhmẽvàđanhnhưthépcủanhàthông thái thường trựckhiến cho cả xungquanh rung lênđểdịchnghĩanhữngsuynghĩcủaNgười!

– ĐâylàlầnđầutiêntagặplạimộtngườiDaTrắng.Thôngthường,nhữngngườitrongchủngtộcngươiđếnFouta,họthổramộthai lờidối trá, sauđó trởvềnhàhọ rồi chẳngbaogiờquaylạinữa.Nhưngngươi,ngươiđãquaylại.Chúngtabiếtrõcôngviệccủangươiởvùngvenbiển:ởBassayah,ởKandiafara,ởKadé.Nhữnggìngườiđã làmởđóchính lànhữnggìngươimuốnthựchiệnởđây:nhữngthươngđiếmvàđồnđiềntrồngtrọt.Chúngtađãhoàntoàntintưởngnơingươilàvìthế.

DaTrắngnóiđiềuđóđãkhiếnôngtacảmthấyđượcphỉnhnịnhbiếtbaonhiêu.Ông cảmơnAlmâmi vì sựđón tiếpnồng

nhiệtvàvì sự tin tưởngcủaNgườivà tậndụngvị tríđượcânsủngcủamìnhđểgợinóivềsốphậncủatênngườiPhápkhốnkhổbịbắtgiữởLabé.

– TênDaTrắngấylàmộtgiánđiệp!VuacủaLabéđãđềnghịchoxửtrảmhắn.Tađãtừchối.Làvìngươiđấy!

Nhàthôngtháidừnglạigiâylátđểquayvềphíamộtviêncốvấn,rồiôngtalạitiếptụcnóivớiDaTrắng:

—Về vấn đề này, ngay chính lúc này đây, Gallieni gửi đếnmộtđoàn sứgiả.Chỉ cóđiều, kẻdẫnđường chohọđã chếtởSiguiri,dobệnh sốtvàng.Almâmi vừađược thôngbáonhữngngườisốngsóthiệnđangởvùngngoạiôTimbo.Họsẽcómặtởđâyvàongàymaihoặcngàykia

Khirakhỏiđó,ôngrơingayvàoDion-Koїn,ngườichồngđặcbiệtcủaDalanda:

– Đấng Allah mới cao cả làm sao, hả Yémé, lại hiện diệntrướcmặt tôi đây, vẫn sống và đứng vững trên đôi chân củamình!

AnhtađểchoDaTrắngđưamắtquétkhắplượtxungquanhmình,rồiphálêncườilớn:

– Chẳngcầnphảikiếmtìmđâu,Yéméạ!Dalandaấymà,tađãđểnàngởKoїnrồiđểtránhmọisựhiểulầm.

TênDion-Koїnkhốnkiếp!Cơnmấtngủ,đêmđó,làkhóchịuđựngnhấttrongtấtcảmọithứ!

Lạimộtđợtkhủnghoảngdosốtrét:mộttuầnnãkýninhvàipéca[17],đượcbàcụArabiatrợgiúp,thườngđếnlaurửanhữngnônmửa của ông và cho ông uống vài ngụmnước hãmhoặcnướcfolléré!

Bàcụgiàchỉxuấthiệnvàobanngày.Bàởrútrongnhàmìnhngaykhimànđêmbuôngxuốngvàkhiấyngười tanghethấy

tiếngcụđộcthoạimộtmình,chođếntậnsáng,bằngchấtgiọnglẩybẩyvàchualoét,vềnhữngđiềuthậmáccủaquỷdữvàvôsốnhữngtội lỗimàchúngkhiếncuộcsống trênmặtđất trởnênbấnloạn.Đêmđó,mộtđêmtrăngtròntuyệtvờirảirácnhữngvìtinhtú,cụđếngõcửanhàôngvàgiọngnóikhẽkhẽkỳquặccủacụkhiếnôngpháthoảng.

– Đếnđi,đếnnhanhđinào!-Cụthìthàovớiông.

– Trướchếthãynóichotôibiếtcóchuyệngìđã!

Cụlôiôngrangoàingaykhiôngmởcửa,bàntayrunrẩycủacụápbịtmiệngông.Ôngdẫuvậyvẫncốnàiđểmặcthêmchiếcredingotevàđôiủngkhiônghiểurằngbàcụtínhđưaôngđixa,băngquacảkhurừng.

– Cóchuyệngìxảyrathế,lạyChúatôi?Họmuốnxửbắntôivàcụ,cụmuốngiúptôiđitrốn,phảivậykhông?

Họđibộchừnghơnmườilămphútquacácdãycànhláđanxentrướckhidừnglạitrướcmộttúplềubịbỏhoang.

– Vàođi!-Cụralệnh.-Vàođinào!

Chẳngthèmđểýđếnnhữngđắnđocủaông,cụdùnghếtsứcmìnhđẩylưngôngvào,vàbâygiờôngđứnggiữatúplều,vàtựhỏi liệuôngđangđặt chânvàomộtnơi trúẩnhay trongmộthangthúdữ.Ánhlửađỏlóelêntronglòsưởikhônglàmsángnổichỉmộtphầnbachiếcgiườngđấtmànàngđangngồitrênđó,nhưngôngnhậnngayranàngtừánhmắtđầutiên:

– Dalanda!-Ônggàolênvàhọômnhaulăntròndướiđất,cảhaicùngnấclênbởisựvachạmcủanhữngvòngtayghìchặtvànhữngtiếngkhócnứcnở.

– Hãygiảithíchchoanhnghechútđinào,emyêu!

– Em trốn Dion-Koїn đến đây bằng cách đi tắt xuyên quarừng. Emkhông thể ngồi yên được nữa khi biết anh đang có

mặtởđây.

– Thếbàcụnàylàthếnào?

– Arabialàdìcủamộttrongđámconhầucủaem,chínhhọđãbàychoemkếhoạchnàyđấy.

– Mộtmìnhởđây,trongđêm,giữalũthúrừngnhưvậyà?

– Ở trong làng thì chúng ta hẳn đã bị nhìn thấy. Nhưngtrướchếthãyănđiđã,ngườiđànôngcủaemạ,rồisauđótasẽnói.

Nàngquayvềđámbátđĩavàchiếcbìnhđặtdướichân.Ởđócómậtong, sữavàmộtmóncơmngon tuyệtănkèmvớimộtcongàbéongậysốtgừng.Ôngchénthỏathíchtronglúcnànghâmnóngchoôngnướchãmkinkéliba.

Khichiataynhau,vàolúchửngsáng,nàngchìachoôngmộtchiếcbùabằngda,runrẩykhéptayônglạivàbópthậtchặt:

– Nếuanhkhôngđểmấtnó,chúngtasẽđượcbảovệ!Chínhđạosĩđãnóithếđấy.

Tốihômsauôngquaylạiđóvàtấtcảcáctốisauđónữa.

Dẫuvậy,mộtbuổi sáng, lúcquayvề làng, ôngbắt gặpmộtđámlínhđangtúmtụmtrướccửanhàông.

– Ôngởđâuvềvậy,hảDaTrắng,ởđâuhả?

Ôngtìmkiếmmộtlờinóidốitầmcỡtrongmớsuynghĩlộnxộncủamìnhvàchỉtìmthấyđiềunày:

– Tôithấyxấuhổphảinóira!

– Nếulàông,kiểugìthìtôicũngsẽnói!-Kẻtolớnđeobùahìnhnhưlà thủ lĩnh,khuyênôngbằngmộtchấtgiọngkhủngkhiếpcủahắn.

– Tôiđãquáđóiđếnnỗikhôngthểngănmìnhđivàorừngđểháiquảdạiăn.

– Hi,hi,hi!Háiquảdạiănvàogiờnàyư!Cácông,DaTrắng,quả là có cái bụng thật kỳ quặc! Thôi nào, vào chuẩn bị đi,Almâmiđangđợichúngtađấy!

Almâmi vừa hoàn thành việc bổ nhiệm thủ lĩnh các tỉnh.Thành phố rền vang trong niềm vui sướng của những ngườivừađượcđăngquangvànhữnglờithanvãncủanhữngkẻbấtbình.Cácconhẻmcủanóbốc lênkhôngkhí luồncúivàgièmpha,âmmưumưuphảnvàbỡđợ,vốnchỉcótrongcácnhàthờvà trong các cung điện, nơi mà những số phận, rất thườngxuyên, chỉ được treo trên đầu sợi dây. Những ông hoàng bịtruất ngôi buồn bã quay về trong tỉnh của mình, những tânquânvươngnấnnálạiđểcủngcốvịtrícủahọbằngnhữngmónquàvàlờicatụng.SựthayđổiquyềnlựccủacácAlmâmiđemlại cho Fouta điều mới mẻ giống hệt như sự thay đổi mùa:nhữngmáiđầugià rơixuống,nhữngmáiđầuhoànhoànmớimẻlạinởrộrựcrỡ.

Lầnnày, dẫu sao cái đầu ông đã không bị treo giá.Almâmitiếpônglầnthứhai,chỉcómỗiđạosĩcủamìnhvànhàthôngtháithườngtrựcthamdựcùng:

– Tađãchoanhconđườngxelửavàquyềnđượcthànhlậpcácthươngđiếm.Giờanhcònmuốngìởtanữa,hảYémé?

– Ngườibiếtrõrồimà,Almâmi!

– Conđườngxelửathìtanhớ,phầncònlại,tađãquênrồi,chuyệndiễnrađãquálâu!

– Con đường xe lửa, quyền lập các thương điếm, quyền đểchocácđoànxecủatôichạyqua,để…

– Rồi, rồi, rồi!…Đây, ta cho anhmượn viên đạo sĩ của ta!Ôngấysẽgiúpanhthảotoànbộnhữngđềnghịxinxỏcủaanh,sauđótasẽchothôngquatrongđạihộiđồng.Anhkhônghài

lòngà?Cácôngxem,anhtachẳngbaogiờhàilòngcả,anhbạnYémécủatôi.

Ôngvẫngiữvẻmặtkhépkínnhưngđóchỉlàmộttiểuxảo.

– Sauchừngấycốgắng,tôiđãchờđợiđểchứngkiếnnhữnglờiphântrầncủamìnhđượcthỏanguyệnngaylậptức,Almâmiạ!…-Ôngphànnàntronglúcthựcratừđáylòngánhlênmộtniềm vui thầm kín:mộtmình với đạo sĩ, ông không thể tìmthấymốilợitrờichobấtngờnàohayhơnthế!

Cònranhmãnhvàlắt léohơncảnhữngngườiPeulnàymàông không ngừng chỉ trích, ông tận dụng cơ hội tưởng nhưkhôngthểnàyđểluồnvào,mộtcáchgiấugiếm,trongcácđiềuphân trầnxinxỏ củamình,bìnhnguyênKahel.Đạo sĩkhôngnhậnratiểuxảoấyngaylậptức.ChỉđếnkhiđọclạivănbảnthìôngtamớigiậtnảymìnhvànhìnDaTrắngbằngcặpmắthãihùngcủanhữngngườivùngsơncước-rấtđôngởđây!-nghẹtthởvìcáibướu:

– BìnhnguyênKahelư?Khôngđờinào tôi sẽdámviết thếđâu!

Ôngta lạinhấcchiếcbút laucủamìnhlênđểgạchphầnđóđi,nhưngOlivierđưatayngănlại:

– Anhkhôngphảilolắnggìđâu!TôiđãcósựđồngthuậncủaNgười rồi, nếu không thì tôi hẳn sẽ không dám đọc cho anhviết.

Đạosĩsuýtnữathìchếtvìnghẹtthở:

– VàônghoàngTimbi-Touniđồngýrồichứ?

– Chínhôngtađãgợiýchỗđóchotôiđấy,-ôngnóinhỏmộtcáchxảotrátronglúcliếcnhìnđạosĩ.

– ÔnghoàngLabébiếtchuyệnnàychứ?

– Tôiđảmbảovớianhrằngtấtcảđềuhợplệ,anhkhôngviệc

gìphảilolắngcả!

Đạosĩquétkhắplượtxungquanhmìnhbằngánhmắtsữngsờđểtinchắcrằngthếgiớiđãkhônglunglaysaunhữnggìôngvừanghethấy.Sauđó,nhẫnnhục,ôngtachìachoôngtờgiấy.

– Nếumọichuyệnđãvậythìhãykývàochỗnàyđi!

Đến lượt mình, ông ta cầm bút ký và trình văn bản choAlmâmi.Ngườinày,khiđọcxong,đãchogọiDaTrắngđếnngaytứcthì:

– Gìhả,bìnhnguyênKahelư?Anhcóthấuhiểugìkhông,hảYémé?

– Chỉchừnghaimươiki-lô-méttoàntruôngtrảngthôimà!

– Chừngấyđấtđểbuônbánư?

– Tôicầnmộtcơsởchoconđườngxelửacủamình,Almâmiạ!Anhkhôngthiếugìđấtcả:anhtrịvìtừvùngvenbiểnđếntậnNigervàtừSierraLeoneđếntậnNiokolo-Kobakia.

– Nhữngvùngđấtnày thuộcvềngười Peul.Tôi chỉ làmộttênlínhcanhgiữtầmthường.ĐấtcủaFoutanhượngchomộtngười ngoại quốc, điều đó chưa từng xảy ra! Chắc chắn làTimbi-TounivàLabéđãđồngýrồichứ?

Trước sự im lặngđầy ẩn ý củaDaTrắng, đạo sĩ hối hả giãthêm:

– Đóchínhlàđiềumàkẻngoạiquốcnàyđãmạoxưng!

– Dùgìđinữa, -Almâmi tiếp tục, -khôngphảido taquyếtđịnh, ta phải giải trình ở đại hội đồng. Bây giờ, hãy quay lạiDigui đi, ta sẽ thông báo cho ngươi ngay khi ta triệu tập hộiđồng.

– ThếcònnhàtôiởFougoumbathìsao?

– HãyởlạiDiguiđi!ÔnghoàngcủaFougoumbakhôngmuốn

ngươicómặttrênlãnhthổcủaanhta.

Ông xoay xở để bí mật gặp Alpha Yaya trước khi quay lạiDigui.

– TôiđãnóichuyệnKahelvớiAlmâmirồi.Ngườithấykhôngcóđiềugìbấtlợivớiđiềukiệnđiềuđótớitừphíacácanh.

– Từphíachúngtôi?TôikhôngphảilàvuacủaLabé,tôichỉlàmộthoàngtửnốingôithôimà.

– Ô,anhtraiAguiboucủaanhsẽchẳngbaogiờchạytheorủiro khi chống đối lại anh vì năm ki-lô-mét rừng hoang cỏ dạiđâu.

– Anhsẽchotôicáigìđểđánhđổiđiềuấy?

CâuhỏicủaAlphaYayathậtsỗsàng,nhưngnókhôngkhiếnôngphiềnlòng:chínhđiềuđóthuhútôngnơinhânvậtnày,ởkhíacạnhthựctếcủaanhta.

– Nhữngcửahàng,cácđồnđiền,nhữngcổphầntrongcôngtyđườngxelửacủatôi!

– Cònnữachứ?

– Anhcònmuốngìthêmnữa?

– NgôinhàcủaanhởBoulam!

– Ngôi nhà của tôi ở Boulam ư? Anh còn háu ăn hơn cảTierno đấy… Được thôi, anh sẽ có nó, ngôi nhà của tôi ởBoulamấy!

– Cònnữakhông?

– CólẽtôisẽcóthểgiúpanhgiànhngaivàngcủaLabé.

Đúngvàolúcấy,mộtcongàgôbayvọtlêntừđỉnhmộtngọncây.OlivierdeSandervalnhìnnóchaolượntrongvàikhắc,rồiquaylạivớikẻtòngphạmcủamình:

– Anh còn nhớ những gì anh nói với tôi lần đầu tiên khi

mìnhgặpnhaukhông?

– Buổisángnaythậtthầnkỳ!…Hãylàbạntôi,kẻngoạibangnhé!Đóchínhlàđiềutôiđãnóivớianh.

Ông cầm tay anh ta và, ngắm con gà gô đang bay lẫn giữanhững đámmây, nói với anh ta bằng chất giọng cố tình gâyhuyềnbí:

– Anhcóhiểunổitấtcảnhữnggìmàchúngtasẽcóthểthựchiện, chỉ hai chúng ta thôi, nếu như chúng ta nắm tay nhaucùngtiếnkhônghả?

Diguikhôngthiếunướcmặcdùđanglàmùakhô.Ngôilàngcó rất nhiều giếng vàmột con sông chảy qua ngay bên cạnh.Ôngnghĩđếnviệc làmvườn:một cách tuyệt vời đểquân củaôngcóviệcmàlàm,trấnanthầnkinhvàquênđicáiđói.Ôngkhai khẩn các bờ sông, đào một con rạch nhỏ và tưới nướcchừng một trăm hec-ta. Ông cho gieo rau cải xoong vùngOrléan,xàláchvàcủcảiđỏ.Ôngtrồngcáccâyănquả,cốgắngthành công với loài sơ ri và nho.Ngâyngất bởi kết quả côngviệcmêlycủamình,ônggửimộtláthưravùngduyênhảiđểkhoekhuvườnđịađàngcủamìnhvànêurahàngtrămnhữngưuthếđểnhữngngườiDaTrắngđếnlậpnghiệpởFoutachiêmngưỡng.

ÔngthíchtránhgặpmặtDalandahơn,sauvachạmlầntrướcvớilínhgác,mặcchonhữnglờinhắnbáođộngmàcụgiàArabiađã đem tới cho ông. Phải làmột thằng ngố để không tự nhủrằngngườitađãchotheodõiôngtừrất lâurồiđểcóthểbiếtđượcnhữngcuộctrốnđivàorừngbanđêmcủaông:đểbímậttìm cái ăn như ông mạo xưng hay để che giấu vũ khí đây?Nhưngmộthôm,ôngtừvườntrởvề,tảnbộcáchđámOuoloufcủa ôngmột đoạn đường, thì ông nghe thấy có tiếng gọi ôngvẳngratừsâutrongmộtbụirậm.

– Ngàymai, - nàng thì thào, - gần con suối-thiên-nga nhé!Vàophiêncầunguyệngiữatrưaấy!

Đólàmộtkếhoạchkhôngtồi.Suối-thiên-nga,chẳngaibénmảngđếnđấyvìnhữngdãytầngdướirừngrậmrạpvàváchđácaovượthẳnlên.Hơnnữa,lạicáchvườnnhàôngcómộttrảnggaibụiphủđầynhữngcỏgàvàtre.Vàogiờcầunguyện,khôngaicóthểgiámsáthọ.Ôngchỉviệckhoácdụngcụvàgiảbộnhưđi xới đất. Suối-thiên-nga trở thành cái tổ tình yêu của họ:chẳngcầnphảimạohiểmđêmtốiđểđiđếncáilềubỏhoangkianữa!Nàngthườngđemđếnchoôngbìnhfoniohoặccơm,nhìnôngăn,mủilòngđếnrơilệvàlạibắtđầuđoạnđiệpkhúcmuônthủa:

– Hãybắtcócemđi,Yémé,hãybắtcócemđivớianh!

Thếrồivàomộtngàyđẹptrời,khônghềcólýdogì,ngườitacấm ông rời khỏi làng quá hai ki-lô-mét và mua những sảnphẩm trong chợ. Đại hồi đồng từ chối cho ông bình nguyênKahel,ônghoàngFougoumbamuốnđuổiôngrakhỏilãnhthổcủamình.BàcụgiàArabiacứuổngcôngbaobọcôngbằngtìnhcảm trìumếnvànhững liễn fonioquý giá của cụ,nhưngôngchìmvàomộtcơntrầmuấtcònbệnhhoạnhơncảđợtmàôngđãtừngtrảiquaởTimbo.

Ôngbắtđầunghĩđếnlọcyanurethì,saumộtbữatốithanhđạmvớifonionấusữađông,ngườitathôngbáoôngcókhách.Ông khoác chiếc redingote, đeo găng và khó nhọc lê bước rangoài,ngườingợmhaomònvìđóivàlolắng.Mộtchàngtraitrẻtuấntútrênmìnhngựanhìnôngbướctới:

– Anhkhôngnhậnratôiư?-Chàngnóivớimộtvẻvuinhộn.

– Ơ…không!Cậucóthểgiúptôiđượcđấy!

– HồianhđiquaTimbo,tôimớimườilămtuổi!

– Chớcónóivớitôilàcậuđấynhé,làDiaїlarồi!Vậytừbấygiờcậutrốnởđâuhả?

– TôitừBhoundouđếnhômqua,tôiđãđihọcnhiềunămởđó.Tôiđượctinlàanhđangởđâyvàthếlàngaylậptứcbổđếnđểchàoanh.

– Tôicảmđộngquá,Diaїlaạ,thựcsựcảmđộng!

– Nếutôicóthểlàmđượcgìchoanh,đừngngạinhé!

– Tôisợlànhữnggìliênquanđếntôithìchẳngaicòncóthểlàmgìđượcnữa.

– Àthếà,anhđanggặprắcrốià?

– Rắc rối ư? Đây này, đúng lúcmà cậu đang nhìn tôi đây,hoàngtửthânmếnạ,thìtôikhôngcóquyềnđilạilẫnmuađồăn.TôisốngbằngcủabốthícủabàcụgiàArabiavànhữngcủcàrốttrồngđượctrongvườnnhàtôi.

– Tôisẽnóichuyệnnàyvớichatôi.

Diaїlaravề,ôngghilạivàidònglạcđềbêndướimộtbứchọamiêu tảmột con lũ trongdòng sôngTéné: “GãDaĐenDiaїlanày, quả làmột chàng trai khôi ngô tuấn tú, cánhmũi trangnhã,hailỗmũiphậpphồng,cặpmôilinhhoạt,màuhồngphủlênhàmrăngtrắngđềuđặn,cặpmắttohiếukỳ,ánhmắtthôngminh và sống động, bàn tay uyển chuyển và thanh lịch, bànchânđượcchămsóctỉmỉ.CóthểlàSyllachăng?HayđúnghơnlàHenri III.Một thủ lĩnh tốtcủa thờikỳsuy tàn.Điềumàgãđẹptrainàycóthểlàmchobạihoại,lànếuhắnxuấthiệntrênđạilộ,thìtấtcảmọithứđềudànhchohắn.”

Chẳngcógìmớimẻcả,nhữngngàysauđótrốngtrơnmặcdùlờihứacủavịhoàngtửtrẻ.ÔnghoàngFougoumbakhôngchỉđành lòngvớiviệcphảnđốingười tađồng thuậnchoôngđấtđai,màbâygiờôngtacònmuốnngườitarútlạigiấyphépxây

dựngđườngxe lửa.Lãođòingười ta tịchbiên tài sảnvà trụcxuấtôngrakhỏiFouta.Ýmuốnbỏtrốnđãchấpchớitrongđầuôngcảtrămlần,nhưngngaylậptứckhinghĩđếnđiềubấthạnhcủaMoutetthếlàônglạimệtmỏiđổậpxuốnggiường…

PhảiđợithêmmộthaituầnnữathìthôngđiệpcủahoàngtửDiaїlamớiđượcgửiđến:AlmâmiđãquyếtđịnhtrảlạitựdođilạichoôngvàlạimởcácgácchứahàngvànhữngkhuchợcủaFoutachoông!

ÔngđếnGalinngaylậptức,ngôilàngnổitiếngvớicácphiênhội chợ đông đúc bán buôn gia súc và các loại hạt. Trước sựngạcnhiênsữngsờcủaông,cáccửahàngthịttừchốihạtsanhôcủaông,cácchủhàngsữaquaymặtđitrướccácđồngtiềncủaông.ChàngtraikhôingôDiaїlađãnóidốiôngư?Rãrượivìnóng, lả người vì đói, cô độc và suy sụp chưa từng thấy, ôngchuẩnbịđốiđầuvớicácsườnnúimàngườitaphảileotheothếthẳngđứngvànhữngdòngsuốimà taphải tìmđếnchỗnôngnhấtmớivượtquađượcđểquaytrởvềDigui,thìcómộtgãtoconchạyđếngiúpông,hắnhuơcaomộtcâygậy:

– Hãybánchoôngấyđivànhanhtaylên!

– Hãygiếttađicònhơn,-mộtbàbánhàngđáplại,-tathíchcâygậycủangươihơnlàgậycủaAlmâmi!

– Almâmiđãgỡbỏlệnhcấmbánchoôngtarồi.HômquatacómặtởFougoumba,điềuđóđãdiễnrangaytrướcmặtta.

– Ôngtacótờgiấyấytrênngườikhông?

– Ôngấykhôngcần.TờgiấyđươngsựđãđượcđọctotrongnhàthờHồigiáongaytrướcmặttấtcảmọingười.

– ỞGalin,-mộtngườibángiacầmđáplại,-thôngtinkhôngđượcbánchoôngtađãđếnvớichúngtôitrước,cònlệnhmớithìchưađến.

– Tôichẳngngạcnhiêngìđâu,ởGalin,cácngườilàmộtlũthộnhếtlượt!

– Hãynhắcđiềuanhvừanóixemnào!

Mộtcuộcẩuđảtiềmtàngthànhhình,dẫuvậyngàiOlivierdeSandervalkhốnkhổkhôngcòncảmthấyđủsứcđểcanngănlẫnýmuốnđứnglạixem.MộttiếngvóngựakhiấychợtvẳnglạitừphíaFougoumba,bahiệpsĩxuấthiện.Mộtngườirẽđámđôngnhữngkẻ tòmò,đứnghẳn lên lưngngựavàđọc tờgiấyđangcầmtrêntay:

– TheosựđiềutravàhiểubiếtcủaFoutathìngườiđànôngDaTrắngmangtênYémélạiđượcquyềnthamgiacáckhuchợcủaAlmâmivàmuanhữngđồhàngquýhiếmtheosựlựachọncủamình.

– Cácngườithấychưa?-Kẻlạmặtthốtlênvềphíacáctiểuthương.

– Tốt thôi, thìông tacứyêucầuđiềumìnhmuốnthôi,giờthìchúngtacóthểbánchoôngấy!

– Hãy tha lỗi cho chúng tôi, DaTrắng đángmến ạ, nhưngtronglãnhđịaFoutayêuquýcủachúngta,nhữngthôngtintồibao giờ cũng đến quá sớm, còn những thông tin tốt lành thìchẳng khi nào đến đúng thời hạn cả! Tôi có một khu vườnkhôngxađâylắm,hãyđếnđónghỉchomátmẻđi!

DaTrắngchẳngđợiphảikhẩnnài,ônglautránbằngmộtvạtáovàchỉđốnghànghóamàcáctiểuthươnggóichoôngtronglúccốgắngđùalạivớianhtađểxuatansựvachạmvừarồi.

– Đừng bận tâm vì chuyện đó đi! -Người đàn ông vừa nóivừanhìnmộtlũtrẻđangchơivậtnhaugầnđấy:

– HãykhuâncácthứnàyđếnDiguivànóirõrằngđólàcủaDaTrắngnhé!

RồianhtalạiquayvềphíaSanderval:

– Anhthấykhông,đơngiảnthôimà!Giờhãycholũtrẻnàycáigìđóđểthưởngchosựcốgắngcủachúng!

Khu vườn của người cứumạng ôngnằm cách đóhai ki-lô-mét, rất khuấtmắt những kẻ tòmò, giữamột thành vách đágranít,mộtkhurừngtrevànhữnghẻmnúicaochừnghaimươimét,bêntrongđóvẳngratiếngsuốichảyầmào.Códễchừngđếnmườihéc-tasắnvàcủtừ,củcảiđỏvàbắpcải,mướptây,ớt,xàláchvàhànhcủ.Hainhàkhochứađầyhạtvàdụngcụ.Mộtquầnthểnămngôinhàđẹpđẽlànơiởcủaanhta.Anhtamờiôngvàomộttrongnămngôinhàấyvàcẩnthậnkhépngaycửalạisaulưnghọ.Anhtamờiôngbiavàrượuvang,phomátvàgiămbông,miệngthìthầmvớikiểutinhnghịchcủamộtthẳnglỏiđangănvụngđồăncủagiađình:

– Thếcòncáinàythìsao?Cáinàynữa?Hả,anhnóigìvềthứnày?

DaTrắngthốtramột tiếngsáogió thánphụcvàhốihả laongayvàobànăn,thậmchítrướccảkhiđượcmời.

– Anhđãlấychúngởđâuvậy,hảbạnthânmến?Anhđãmoiđượcnhữngvậtbáunàyởđâuvậy?

– Ở vùng ven biển đấy, ha ha! Ở vùng ven biển! Tôi biếtRufisquevàSaint-Louis!Tôiđã từngsốngởBoulam,tôi thậmchíđãghéquaBoké.Nóngonthật,đúngkhông,thứgiămbôngnàyấymà?

– Ngon tuyệtđỉnh!Thịt lợnvà rượuvang,aha,nếungườiPeulmànhìnthấytụimìnhnhỉ!

– Chínhvìthếmàtôiđãđóngcửalại!

– Đươngnhiênrồi!Anhcómộtcáitêngọichứ?

– HãygọitôilàYéroBaldé!

– Thếthì,YéroBaldéà,hãybắttayngườibạncủaanhđi!

Tuần sau đó, người ta thông báo cho ông tin phái đoànGallieniđãtới.ÔngngaylậptứclẻnđếnFougoumba.Đoànbaogồm chừng trăm tay súng Sénégal và hai Da Trắng sống sót,thoátkhỏisốtvàng.MộtđoànquânthậtsựcủaGallieni:trangbị vũkhí đến tận răng và lương thựcdự trữhết sức dồi dào!Nhữngkiệnđạnvàđồhộp,vàmộtđàncừuvàbòkháhậuhĩnh!Họđãnghephong thanhvề chuyến viễn chinh lần trước củaôngvàbiết,từlúcởTimbo,ôngđangcómặtởFougoumba!

– Bác sĩ Fras! -Người lớn tuổi nhất lên tiếng. - Còn đây làtrungúyPlat!

Almâmiđãmờihọởtrongmộtkhusangtrọngnằmngaygiữalàngvớinhữngngôinhàmái chắcchắnvàmộtmảnhsânmàhiện giờhọ đã dựng lênmột chiếc bàn gấp khổng lồ, trên đóchấtđầynhữngchaivàcácđồhộp-vậynêncóchỗdànhchoFougoumba!Mộtcảmxúcsâuxa,bấtthườngxâmchiếmngườiông:hươngvịnhữngmónănPháp,lynướctáomàngườitarótchoông,nhữngkhuônmặtkhônghàihòa,hàohứngvàdễbịtổnthươngcủanhữngngườiđồngbàocủaông!TrungúyPlatkhiếnôngnghĩđếncậuSouvignetđángthương:ngườinàycũnghaimươibatuổivà,cũnggiốngnhưcậuấy,tậntâmdồnhếtcảtâmhồnlẫnthểxácchonhữngảotưởngphùhoađẹpđẽcủalứatuổimình!

– ChúngtôiđãnhậnđượcthưcủatrungúyLevasseur,-bácsĩnói.

– TrungúyLevasseurà?

– ChớcónóivớitôirằngôngđãkhôngnghenóiđếnngườiđồngbàobấthạnhcủachúngtaởLabénhé!

HọđãcótintứcvềvịLavasseurđángthươngấy,vẫnởtrong

trạigiam,đóikhátvàbệnhtật.Cảanhtanữa,cũngchínhlàdoGallienipháiđi,anhấyxứngđánghơnthế:lúcnàocũnglàhaipháiđoànvàbằngnhữnglộtrìnhđikhácnhau.Phichâunhannhản những cạm bẫy, người Da Trắng thận trọng bao nhiêucũngchẳngbaogiờđủcả.

Ônghỏilýdohọcómặtởđây.Điềuđócóthểđoánđược,họđếnđểkýmộthiệpướcbảohộ,mộthiệpướcthựcsự.

– BảncủaBayolkhôngđủà?

– Không,bảnđóchưađủdướiconmắtcủaGallieni,trongđóngườitachỉnóivềtìnhhữunghị,ôngấycầnnhiềuhơnthế.

– Vàôngnghĩrằngôngsẽđạtđượcđiềuấyư?

– Chúngtôisẽkhôngđểchohọcósựlựachọn!-Frasgiángxuống. - Sẽ chỉ, hoặc là bảohộngay từ bây giờhoặc là chiếntranh sắp tới.Một đoànquânđã đang chuẩnbị ở Saint-Louisrồi.

– Ừm!ÔngđãlàmviệcvớingườiPeulchưa?

– Chưa,chưathựcsự!

– Thếthìhãyđợiđểbiếtrõhọđã,trướckhiphátngônnhưthế.ÔngđãgặpAlmâmichưa?

– Tôi đãđọc choông tanghedự thảohiệpước sángnay, -Frasđáp.-Ôngtanóisẽthamkhảoýkiếnnhữngbôlão!

– Ông, người sống ở đất nước này đãmười năm nay và làngườiđãcónhữnghiệpướcvớihọ,chúngtôiphảibắtđầutừđoạnnàođây?-Plathỏi.

Một làn sóngbuồnbãvà thoángqua trỗidậy trong tâm tríôngtrướckhiđáplại.Thậtuổngphíquáchừng!Họsẽkhôngởđoạnnàynếunhưngườitađãtinông!Fouta-Djalon,nướcPháplẽ ra lên để tâm đến nó ngay từ chuyến đi đầu tiên của ông!NhưngClouéđãcoiôngnhưmộtkẻgàn,cònGambettađãnghe

ông theo kiểu tình bạn bè hơn là niềm tin chắc chắc. Tất cảchuyệnđóđãmởđườngchokẻcơhộicótênBayolấy,ngườichỉchuyên tìm cách hại ông và thúc đẩy sự nghiệp của hắn!Gallienikhôngthiếulòngquảcảmlẫntàitrí,nhưngôngtalạicócái tật:bảnchất línhchiếncủaông ta!NướcPhápđãchẩnđoánnhầm:họđãpháimộtnhàgiảiphẫuđếnnơimàchỗấychỉcầnmột người xoa bóp là đủ. Những con người trẻ tuổi nàybuộcôngphảikhâmphụcvì lý tưởngvà sự trinhnguyêncủahọ, cùng lúchọ lại gây choôngmột cảmgiác thươnghạiđếncùngcực.Ngườitakhôngdẫnhọrachiếntrường,mànémhọvàomiệng sói.Đó chính lànhữnggì ôngnghĩkhi gắn lênhọmộtánhmắtkémhàkhắc,dấuhiệucủasựcảmthôngvàngờvực.

“PhảilàkẻngốcmớigửiđếnxứsởPeulnhữngngườitrẻtuổithiếukinhnghiệmnhườngấy,-ôngnhủthầm.-Rõràngrằnghọsẽrấtchậtvậtđểđạtđượcđiềugìđónghiêmtúc.Nhưngcóthểngườita,từtrênvịtrícaongấtkia,chỉmuốngâyấntượngcho dư luận thôi. Chứ không phải là để chinh phục Fouta.Nhưng tôi chẳng việc gì mà phải thổ lộ những suy nghĩ củamìnhchohọ.Họthựchiệnnhữnggìmàngườitađãđềnghịhọlàm.Cũng chẳng còn gì đểnói với chínhphủnữa,nơi chúngtôi,donghềnghiệpvàdo thóiquencốhữucổxưa, thường làđiếctrướctấtcảnhữnggìkhôngphảilàmình:cầnphảiđòihỏichínhquốcgiacầnchútâmvàsángsuốthơnnữa.”

– ThếthìnhữngngườiPeulnàythìthếnào?-TrungúyPlatcốgặnghỏi.

– Nhữngngườinàykhónắmbắt,cảbằngtaycũngnhưbằngtríóc!Cóthểnói,ởđâyhọđãđọcMontaigne.Cácôngsẽkhôngbaogiờnhìnthấydântộcnàolạirậprờnuốnlượnnhườngấy:khôngbaogiờởcùngmộtchỗ,khôngbaogiờnóicùngmộtlời.

– Họkhôngphảilúcnàocũngsẽthoátkhỏichúngtađược.

– Vớiđiềukiệnchúngtaphảihọccáchdùngmẹo.Ởđây,lừangườikháckhôngbị coi làmộtnhượcđiểm,mà làmộthànhđộngdũngcảmvàchínhnórènlêndanhtiếngcủabạn.

– Dẫuchohọcólàmgìđinữa,chúngtôisẽmoibằngđượcsựbảo hộ này! - Trung úy Plat nổi đóa. - Chính ông đã có đượcnhữnghiệpướcrồiđấythôi,đúngkhông?

– Nhữnghiệpướccủatôi,tôiđãcóđượcchúngsaugầnhaitháng tù tội, hàng tá những trận lên cơn sốt rét và năm lầntrongtìnhtrạnghônmê,-ôngđáplại,bịcuốnđiquáđà.-Còncácông,cácôngđithẳngtừSaint-LouisđếnđâyvớimộttờgiấygiẻráchđểnóivớiAlmâmi củaFouta: “Nào,hãykývàođây!”Giỏiđấy,nhữngconngườiquảcảmthânmến,giỏiđấy!

– Chúngtôimuốnchỉchoông ta thấynhữngvấnđềchínhyếukhôngcòngiốngnhaunữa,rằngkỷnguyêncủanhữnglờiđàm tiếu đã qua rồi!Nếu ông ấy không ký, ông ấy sẽ bị xâmchiếm!

– Ông ấy sẽ khôngký đâu, nhưng lại giả bộ ký.Ôi, giámàông biết được những con người này biết cách giả bộ tốt đếnnhườngnàonhỉ!

– Chúngtôikhôngcóthờigian,ônghiểukhônghả?

– Thảmkịchnằmởchínhchỗđó,họhả,họthìcóđầythờigian.

Thếrồiôngimlặng,đầysựthươnghạivàphẫnnộ.NhữngchàngtraiPhápkhốnkhổ!Ôngnhữngmuốnnóivớihọ:“Sựcómặt của cácngười gâynhiều thiệthại hơn là tiện ích,nhữngthiệt hại cho ích lợi của chúng ta, chứ không phải của ngườiPeul.”Nhưngôngchẳngnóigìcả,tumộthơihếtlycủamìnhvàlàmravẻmuốnvề.Quátrẻtrung,quádễmến,ôngkhônghềcó

ýđịnhlàmtổnthươnghọ!Platróttiếpchoôngmộtlynướctáovànói:

– Chúngtôigiữônglạiăntối!

– Tôiđangđịnhđềnghịông.Khimà,nhưtôiđây,tađãnhồisuốtcảnhiềutuầnliềntoànquảdạinghiền,thìtachẳngcòngukháchsáochohợpthểthứcnữa.

Trướckhiđểông ravề,họchất choôngđầynhững trà, càphê, đường, bánhmì, cá hộp sác-đin, bích quy, đậu đỏ cũngnhưmộtchồnglớnbáochí.

Lầnthămviếngtiếptheo,ôngthấytrungúyPlatđangngắcngoảisắpchết.BácsĩFras,tronggiâylát,rờitaykhỏixilanhvànhữngmiếnggạcđểkínđáokéoôngramộtgóc:

– Tôirấtsợlàcậutasẽởlạiđâymất,-ôngtathìthầmtronglúc thấmmồhôi trán.-A, tôi hậnmìnhđãkhôngbị ốm thaychocậuấy!Cậuấyquátrẻđểphảichết,cậuấyấymà,ôngnghetôinóikhônghả?Quátrẻ.

– Chẩnđoáncủaôngthếnào?

– Ông nghĩ rằng có thể thiết lậpmột đợt chẩn đoán trongvùngnàyư?

– Cậuấysẽquakhỏithôi,rồiôngxem!-OlivierdeSandervalnóibằngmộtgiọnghếtsứcthuyếtphụcđếnnỗimàvịbácsĩlấylạiđượctinhthần.

– Điều đó sẽ đơn giản hơn nhiều. Một mình, tôi có lẽ sẽkhôngbaogiờđủsức.Saint-Louisởquáxa,ngườiPeullạiquágần,cònanhchàngLevasseurkhốnkhổkianữa,anhtacòngầnnấmmồhơnbấtkỳconbệnhnào.

Ôngở lạibênhọ suốt cảngày liền, laumồhôivànônmửachongườinày,củngcố tinh thầnchongườikia.Ônggiúp lọcnước,tiệttrùngxilanh,chuẩnbịnhữnghộpthuốcmỡvàsữa

tắm.

Vài ngày sau,một tên lính Sénégal dừng lại trước cửanhàôngmàkhônghềxuốngkhỏingựa:

– Là bác sĩ Fras phái anh đến phải không?…Là để đi đámtangà,đúngkhông?

– Không,đểmượnôngốngthụt!

ConngườiquảcảmấygiảithíchrằngtrungúyPlatđãlànhbệnhvàrằngbácsĩFraslạiốm(đúnglàaicóphậnngườinấy)vìtáobón,nênpháianhtađếnmượnôngchiếcốngthụtđểcóthểthôngđược. “Pháiđoànđimàkhôngcóống thụt!Ônghốihảghilại,nhạobánghơnbaogiờhết.-Thếđấy,ngườitatổchứcnhữngngoạivụthuộcđịacủachúngtanhưthếvàchúngtađãcómộtngânsáchlàbốntỷcơđấy!Thôithì,cầuchoởBộđượcbìnhan;nhưngtôicũngrấtmuốnnhìnthấyôngtaởđây,ởchỗcủacủachúngtôi,vịBộtrưởngấy,chếtkhôchếthéodướiánhnắngmặttrờimàkhôngcóốngthụt.”

QuânđộiPhápđiviễnchinhchỗngườiDaĐenvàthậmchíkhông có lấymột cái ống thụt! Ấy thếmà cái đó lại làmnênnhững điều kỳ diệu đấy, dụng cụ tưởng như rất tầm thườngnày!Khi,vàingàysau,tênlínhđemlạitrảchoông,anhtacùnglúctraochoôngmột láthưgiãbiệt:bácsĩFrasđã lànhbệnh.Rấtkhỏemạnhđếnnỗimàôngđã lênđườngchuồnvềSaint-Louis cùng với đoàn của ông ta dưới âm thanh của tiếng kènđồng!

RồiDiaїlađếnthămđúnglúcôngđangvật lộnvớimộtcơnsốtrétmới:

– Anhphảiđếnnóichuyệnvớihọđithôi.

– Nhưngmàvớiaimớiđượcchứ,hảChúaơi?

– VớicácbôlãocủaFougoumba!KhôngcóhọthìKahelđãlà

củaanhrồi,cònchatôi,ôngấychẳngthấygìlàbấtlợicả!Ngàymai,saubuổicầunguyệngiữangày,chatôisẽtriệutậpđạihộiđồngvàanhsẽđếnđểnói.ĐểthuyếtphụcnhữngkiểuđắnđongậpngừngcủaFougoumba,anhcầnphảilàmsángtỏsựthậtmàkhôngđể lộ vẻhìnhnhưanhđã cóđiểm tựa.Anh sẽđếnchứ?

– Tôichẳngcósựlựachọnnào.

– Thếthì,chúcmaymắn,vàhãycốtỏracótínhthuyếtphụcnhé!

Sựhoảngsợcònkinhkhủnghơncảhômtrướccủamộtkỳthi.Ông tậndụngcơnmấtngủđểphác thảobàidiễnvăncủamìnhvàlấythêmcanđảm:

“Thôi nào, hãy tiến lên, hãy nói những gì mi muốn nói,nhưngphảithậttốt!NgườiPeullàmộtchủngtộcbiếtcáchdiễnđạt.Ởhọ,cáchthứclàquantrọngnhất:nhữnglờiđẹpýhaycógiátrịhơncảnhữnghànhđộng.”

NhàthôngtháicủaAlmâmingaylậptứcchuyểnquavấnđềvề Kahel. Nhưng Ibrahima, vị vua rất thâm sâu củaFougoumba,phảnứngdữdộingaylậptức,mặcdùdángvẻgàgậtcủaôngta:

– Ngườiđànôngnàyởđâykhôngphảilàđểcầuxinmộtânhuệ,ôngtaởđâybởivìđãvướngmộttội.Hãybànvềláthưmàchúngtađãvớđượcởvùngvenbiểnđi!

– Liệunhữnggìngườitanóicóthậtkhông,rằngôngmuốnchuyểnngườiDaTrắngtừmiềnvùngvenđếnđâyđểhọlấyđấtđaicủachúngtavàchiếmđoạthoàngtriềucủachúngtahả?-VuacủaKébalihỏingay.

– Ngườinàodịchchocácôngláthưnàyđãcắtcụtđisựthật.Tôithềvớicácôngrằngnhữnggìđượcviếttrongthưchẳngcó

gìlàthùnghịchđốivớicáclãnhchúacủaFoutacả.

– Nếu nó quả trong trắng như ông nói, thì tại sao ông lạikhônggửitheođườngthưchínhthứccủaAlmâmi,màmỗituầnđềucóchuyếngửiđếnvùngvenbiểnchứ?

– Tôi thậmchí cònkhônghềnghĩđếnviệcviếtmột lá thưkia.Chỉcóđiều,conngườimangtênAlphakiađãđếngặptôiởDiguiđểnói rằnganh ta sẽđiđếnvùngven, thế là tôiđã tậndụngcơhộiđóđểchuyểnnhữngthôngtincủatôichocácđạidiệncủa tôi.Dặtmộtđiều, tôikhôngbiếtđó lại làmộtngườikhôngđượcnghiêmtúccholắm.

Ông nhữngmuốn nói: “Tôi không biết đó lại làmột trongnhữngthámbáocủacácông.”

– Mi dám nói Alpha, con người chín chắn, một đạo sĩ cótiếngtămvàđượccảFoutanàykínhtrọng,làmộtkẻnóidốiư?

Tiếngrìrầmphảnđốilanđikhắpphòng.

– Ôkhông,tôisẽrấttránhxácnhậnđiềuđó.Tôiđãchỉnóirằngôngtađãthiếukínđáo.Cácôngđâyđềubiếtrõrằngtôiđãđánhgiárấtcaocácôngvàđấtnướccủacácông.Ngườitachưabao giờ thấy tôi thiếu tôn trọng với một trong những phukhuânváccủatôi.ThếthìlàmsaotôilạidámlàmvớimộtnhàquýtộccủaFoutachứ?

– Nóihay lắm! -Có tiếngvang lênhết gócnàyđếngóckiatrongphòng.

– Suỵt!-ThủlĩnhcủaFougoumbalêntiếng.-Nếunhữnggìngườitakểchochúngtalàkhôngđúng,thếchínhxácthìôngđãkểgìchonhữngngườiDaTrắngởvùngvenhả?

– Rằngđấtnước của cácông rấtđẹp,khíhậu thậtdễ chịu,dân chúng đáng kính và cởimở.A, nếu như có vài ngườiDaTrắngđếnđâyởđểgiúpcácônglàmgiàuthìtốtbiếtmấy!

– Nhữngđồnđiềnvàcácthươngđiếmcủaông,đóchỉlàcáicớthôi!ChiếmFouta,đómớichínhlàđiềumàlũDaTrắngcácngườiđanglămletrongđầuđấy!

Ông đưa ánh mắt thống thiết về phía vua Fougoumba vàgióng lên đoạn điệp khúcmà ông thích nhất, đánh bại ngườiAnhvàhạgụckẻđượcngườiPeulyêu thíchnhất,bỡđợ tínhkiêuhãnhcủahọ:

– NgườiđãđọcláthưcủatôilàmộtkẻthùcủaFoutahoặclàmộtngườikhôngbiếtđọc.TôiđãbiếtAlpha làmộtgiánđiệplàmviệc chonhữngkẻ thùAnhquốc của tôi, tôiđã cảnhbáođiềuđóvớiquâncủatôitừlâurồi,thếnêntôihẳnđãkhôngủythác cho hắn những bí mật của mình. Ông biết rõ rồi đó,Ibrahimaạ, tôi khôngphải là kẻđi xâm lấn, tôi là kháchquýcủaAlmâmi.Tôisẵnsàngrađingayngàymainếuôngmuốn…Những thủ lĩnh của Fougoumba đang gặp sai lầm nhưng họthôngminh,tôibiếthọsẽcôngnhậnchongườibạntoubabnày,người chỉmangsự thịnhvượng theomình, tôinói thêmđiềumàhọđãbiếtrấtrõ,nênbiếtlàvàonăm1880,tôiđãchỉgặphaimươingườiAnhDaĐenởFouta;nămnaytôiđãgặphơnsáutrămngườibọnhọvàởMédina,chínhmộtngườiAnhđãtiếptôiđầutiênnhândanhvua.CácôngkhôngthấygãAlphanàylàmột gián điệp Anh, được Freetown trả lương để đối lập vớichúngtahaysao?NgườiAnhkhônggâychiếnvớicácông,cácônghãynóiđi,họkhôngđedọacácông,ngườiDaĐenquátintưởng! Họ chẳng đòi hỏi gì nhưng họ lại đến nhung nhúc cảhoàngtriềucủacácông,cácthủlĩnhgiàtiếpđónhọ,nghelờihọ,vânglệnhhọ.NhữngthếhệtiếpnốicácvịvuavĩđạiPeullàcác ông đây liệu có từ chối sự độc lập củamình không chứ?NướcPháp,ngượclại,họcópháimộtngườiPhápnàođếnchỗcác ông không, có phái dù chỉ một người duy nhất đến xâm

chiếmxứsởnàyvàkhaikhẩn theo lợi íchcủahọkhông?TôichỉthấyởđâymộtngườiDaTrắngduynhấtvàkhôngvũkhí,ngườiđếnđâynóivớicácôngvềlợiíchcủacácôngchứkhôngphảicủaôngta.

Ôngimlặng,vàcũngnhưlầntrướcởTimbo,đưacặpmắtloâu dõi khắp phòng để săm soi những phảnứng và hiểu ngaytrongsựimlặngđangbaotrùmkhắpnơirằngbàibiệnluậncủamìnhđúngralàkháthànhcông.VuaFougoumbangồiimnhưthóc, nhưng Tierno, Alpha Yaya, Bôcar-Biro và Pâthé lại gửichoôngnhữngcáinháymắtđồnglõacònAlmâmilạicóvẻhânhoan.Người này thì thầmvài lời và giọngnói đanh thép củanhàthôngtháilạivanglên:

– NhữngđiềuDaTrắngnàynóilàđúng,ôngtabaogiờcũngchỉ trangbịmỗi cáiônhỏvàkhănmùi soabỏ túi!Năm1880,chúngtađãcónhữngngờvực,nhưngbâygiờchúngtacóthểtintưởngvìđãgặpgỡôngtakháđủ:ngườiđànôngnàylàmộtngườibạn.

– TìnhbạnmànướcPhápmuốnchìachochúngta,đólàtìnhbạn giữa dầu và nước: một trên cao, một dưới thấp, - vuaFougoumbalầmbầm.

– Ôngtađúnglàcóvàikhẩusúng,-Pâthéphatrò,-nhưngđólàđểđibắngàgô.ÔngtachưabaogiờnãđạnvàomộtngườiPeulnàocả.

– Ôngtađếnvớichúng ta trên tìnhbằnghữu! -Bôcar-Bironóithêm.

– Trongkhiđó thìgãngườiAnhcócái tênkhông thểphátâmnổikiađãđemđếncảmộtquânđội! -AlphaYayacủngcốthêm.

– Ngườiđànôngnàyđếntrongtìnhbạn, -Tiernođếvào. -

ChúngtalàngườiPeul,sáchpoulâkouđãdạychúngta làphảiđốixửtốtvớibạnbè.

Cuộc tranh luận xoay qua chiều có lợi cho ông. Kể từ đó,phầnlớnnhữngaimởmiệngđềunóithayông.

Các bô lão Fougoumba rút lui, ẩnmình trong những tiếnglầubầubịkìmnén.Giờôngchỉcònviệcthưởngthứcthànhquảchiếnthắngcủamình.

Almâmilạithìthầmvàotainhàthôngthái:

– DaTrắngđãnóirấthay!Foutađãnghethấy!Bâygiờ,vuaFougoumbacógìđểnóinữakhông?

Ngườinày thẳng thắnbộc lộ tínhkhí bẳn gắt củamìnhvànóingaymàkhôngthèmđểýđếnDaTrắng:

– ChínhNgười,thưaAlmâmi,đãđemDaTrắngnày tớiđâychochúngtôi!VậythìchínhNgườiphảiquyếtđịnh!

Almâmi để ba phút dài trôi đi trong yên lặng trước khi lạithầmthìvàotainhàthôngthái:

—Vậy thì, đây là những gì ta quyết định: Fouta thuận chongườimang tênYémébìnhnguyênKahel và váchđáGuémé-Sangan!Ôngtasẽởđónhưởnhàmình,buônbánnhưôngtamuốnvàgieotrồngnhữnggìôngtamuốn.

– Đó thuộc thẩmquyền củaNgười, thưaAlmâmi, ngặtmộtnỗingườiđànôngnàykhôngphảingườiPeulcũngchẳngphảilãnhchúađểcóquyềnsởhữuđấtđaicủaFouta.

– Thế thì, nhân danh Almâmi của Fouta, ta khiến ông tathànhmộtngườiPeulvàmộtlãnhchúa.

Almâmi đứng lên, tất cảmọi người đi theo để đếnnhà thờHồi giáo.Buổi cầunguyệnđãkết thúc,người chủ lễđangvắtvẻotrênthápvàgõtabalaba lần trướckhiphátđinhữngâmthanhvangvọngnhưsấmrềnbằngchínhgiọngnóicủamình:

“Bắtđầutừkhoảngkhắcnày, thểnhândatrắngvàcao lớnmà đấng Tối cao lòng lành đã gọi là Yémé WéliyéyéSandarawaliađượctuyênbốlàPeul,côngdâncủaFoutavàquýtộc từđầuđếnchân.Đượckínhtrọngtrongvươngquốcvà làlãnhchúacủaKahel,chỉcóđấngTốicaovàAlmâmilàbậctrêncủaông ta.Kẻnàokhôngvâng lệnhôngấy sẽbịđánhroi,kẻnàothóamạôngấysẽbịcắtlưỡi,kểnàoăncắpđồcủaôngấysẽbịxửtrảm.”

Bắtđầutừ lúcđó,mọichuyệndiễnraquánhanh.Người tachophépôngrờikhỏingôilàngrừngrúnơihọđãđàyảiôngđểvềFougoumba.NhữngOuolouftháptùngquaylạiDigui,miệnghét lớnbàicachiếnthắng.BàcụgiàArabiachạy loăngquăngđếnthìthầmvớiôngrằngDalandađangđợiôngởnhàcụ.Mạohiểmquá,quámạohiểm!

– Bé yêu Dalanda, - ông nói trong lúc ôm ghì nàng, - emkhôngbaogiờthôilàmnhữngtròngốcnghếchcả.Đôilúcanhmuốnphạtem,nhưngngaykhinhìnthấyem,thìanhlạimuốncáikhác.

– Thếthì,Yémé,anhsẽbắtcócembâygiờchứ,khimàanhđãtrởthànhvuarồi?

– KhianhsẽởKahel,khianhsẽđếnởKahelđã.

Nàngbắtônghứacảmườilầntrướckhiđểôngravề.

Trongsânnhàmình,ôngbắtgặpmộtngườiđưatincùngvớimộtconcừuđựcvàmộtlànlớntráicây:

– Con cừu đến từ Almâmi và làn trái cây là của Diaїla .Almâmi đã quyết định trở vềTimbo sớmhơndựđịnh.NgườiđợiôngngàymaiởFougoumbađểkývớiôngnhữnghiệpướcvàđểchàodãbiệtông.

Một bầu không khí căng thẳng đón ông ở Fougoumba. Cả

thànhphốtiếnvềphíaQuảngtrường, thì thàovớinhaubằngnhữnggiọngkhànkhànnghiêmtrọng:

– Cóchuyệngìvậy?-Ônghỏimộtthằngbé.

– Chúngtasẽthamdựmộtcuộcxửtrảm.

– Nhưngxửtrảmai?

– Têntuổichẳngcógìquantrọng,chínhmàntrìnhdiễnmớithú!

AilàngườimàFoutađãquyếtđịnhchémđầutrongthờigianquáítỏinhưvậychứ?“Chúaơi,-ôngnhủthầm,-hãylàmsaochođókhôngphảilàanhchàngLevasseurkhốnkhổchứ?Concầukhẩnngườiđấy,Chúaơi!”

Ông tiếp tụchỏi thămnhưng chẳngaiđáp lại ông cả.CuốicùngthìôngcũngnhậnrabóngSaїdoulẩntrongđámđônghỗnloạn.

– A! -Ngườinàykêu lên, -DaTrắngđếnquan sát tậnmắtnhữngtậpquánluậtphápcủachúngtahả!Anhsẽthấy,chúngtôi vẫn còn chưa biết đếnmáy chém, nên chúng tôi hành sựbằngkiếm.

– Là trung úy Lévesseur à, tôi đoán chừng thế, - ông nói,ngườitoátmồhôihột.

– TrungúyLevasseurư?A,tênngườiPhápmàchúngtôiđãtómđượcởLabéhả?Ôkhông,khôngdâu,Yémé!Đóchỉlàmộttênnhàquêkhốnnạnthôi,mộtkẻcướpđườngmàchúngtôiđãtìmkiếmtừbấylâunayvàhắnvừabịlộtmặtnạ.NếuđólàmộtngườiPháp,thìchúngtôihẳnđãphảihỏiýkiếnanh.Hiệngiờ,anhlàvuacủaKahelrồi!

Vịđạosĩvàtênđaophủđãcómặtởgiữaquảngtrường,xungquanhlàmộtđámđôngnháonhàovàrấtđông.

– Thếthì,bạnSaїdouthânmến,đólàmộtđiềukhiếntôian

tâmđấy.Almâmikhôngđếnà?

– Người có đến chứ. Tôi đi trước để dọn đường đón tiếpNgườiđây.

Saїdoukéoôngvềphíakhánđàidựngtạmmàđámlínhcuốicùngđãdựngxong.Khi tất cảđã sẵn sàng,Almâmi xuất hiệncùngvớiđámquầnthần,chàoDaTrắngrấtlâuvàtraođổivàicâuvớiSaїdoutrướckhiđếnngồivàovịtrícủamình.Ngườiradấutayvàngười tadẫntộinhânđến,chỉđượcvậnđúngmộtcáikhốngắn,đầubịchụpmộtmảnhvảicòncổvàchânbịđóngxích.Đạosĩđểtaymìnhlênmiệnglàmloađểtuyênbốlờiphán:

– Ngươi,MangonéNiang,ngươiđãnẫnghếtnhữngthươngđiếmởRufisque,ngươiđãcànquétcủamộtđoànxeởBoubah,ngươiđã ăn trộmnhữngđàngia súcởMâci, sauđóngươiđãđếnẩnởYalidướimộtcáitêngiả.NhưngkẻđồnglõacủangươilàDouraSow,bịbắtởBoké,đãkhairangươi.Vìtấtcảnhữnglýdođóvàvìnhữngthứkhácmàchúngtacònchưabiết,ngươibịkếttộixửtrảm.Bâygiờ,tasẽđọckinhFatihavàđaophủsẽtiếnhànhhànhquyết.

ÔngtađọckinhCoranvàlậtkhăntrênđầutộinhânra.

– Khôngđược!

TiếngkêucủaOlivierdeSandervalkhiếnđaophủsững lại.Ôngnhảyvềphíahắnđểkịpthờigiằngcâykiếmkhỏitayhắn.

– Ngườiđànôngnàylàbạntôi!NhândanhônghoàngKahel,tôiđềnghịAlmâmiânxáchoanhta.

Đó chính làngườiđànôngđã tặngônggiămbôngvà rượuvang trong trang trại của mình. Trên thực tế, anh ta khôngphải tên làYéroBaldémà làMangonéNiang,anhtathậmchíkhông phải người Fouta. Anh ta sinh ở Rufisque. Đó là mộtOuolouf.

– Nhưng chính hắn đã càn quét những thương điếm ởRufisque!-Saїdoungạcnhiênkêulên.

– Khôngsaohết,cóchuyệnđóthìcũngvẫnlàbạntôi!

– Anhthựcsựmuốnânxáchohắnư?-NhàthôngtháicủaAlmâmihỏi.

– Tôithựcsựmuốnđiềuấy,thưaAlmâmi!

Một làn sóng rì rầm sôi sục chạy khắp khán đài. Họ ngạcnhiên,họnổiđóa,họhỏiýkiếnnhau.Rồinhàthôngtháilạilêntiếngnóitiếp:

– KhôngmộtlãnhchúanàocủaFoutamuốntêntrộmcướpnàyởlãnhthổcủamình!

– ThìanhtađếnKahelvậy!Đósẽ là thầndânđầu tiêncủatôi!

ÔngrẽquaKahel,đidạomộtvòngquanhlãnhđịacủamìnhtrướckhiquayvềvùngvenbiển:haimươiki-lô-métchiềudài,gầnnămki-lô-métchiềurộng!Ônglôiramộtcuốnsốmớitinhđểkiểmkêtàisảncủamình,ôngcótấttậtlàmộtbìnhnguyêncaođầy cỏ,năm thung lũng,mườiquảđồi,hai con suối,mộtthác nước, ba con sông và ba nhánh sông cụt. Năm làng vàmườixómlàdânsốcondâncủaông,trongđócóhaingànđànôngtựdovànămtrămtùnhân.Mười lămcon lừa,một trămconchó,bangànconbòvàcũngngầnấydêvàcừu,chừngtrămchuồng gà, năm con ngựa! Ông hít hà cỏ cây, bóp vụn mộtnhúmđấtgiữacácngóntay.ĐólàđấtPeulthựcsự:khônghợpvớingũcốcvàcácloạicủ,nhưnglạirấtthuậnlợichochănnuôivà trồng rau.Chỉ riêngmùi củanó thôi thì ônghiểungay vàhiểu rất rõ rằng có thể cho trồng và phát triển cây cà phê vànho,câythùa[18]vàkhoaitây.Trênvùngđấtcaonày,ôngcảmthấyđôi chútnhưở vùngAuvergne: do phong cảnh, và cũng

bởikhíhậunữa.Nướcchảyrấtnhiều.

Vàiconkênhlàđủđểgiảmbớtsựthôcứnghàkhắccủacácđỉnhđồi.Vảlại,cỏvẫnmọccaotrongtấtcảcácmùa.Foniovàngôchỉcầngieovãi;hoa,nấm,tráicây,thìchỉmấtcôngđihái.Những sườnđồi sặc sỡ củakhubắcngay lập tức thuhút ánhmắtông,ởđóôngsẽnuôingựa.Sauđó,ôngquaynhìnvềphíanhữngkhoảngđồngbằngcórừngởphíanam,chỗnày,ôngsẽtạo một công viênmênhmôngmà tại đó, voi và sư tử, linhdươngvàkhỉđầuchósẽvuivầycùngnhautrongsựtinhkhiếthệtnhưnhữngngàyđầutiêncủavũtrụ.

Bangôi làng lại thuhút sựchúýcủaông:ông sẽ lậpFello-Demli làm thủ đô, Diongassi là trung tâm kinh tế cònBourouwal-Dâralàcáitổluyệnkimcủaông.

ÔngchọnđịađiểmxâydựngcungđiệncủamìnhtrênđỉnhđồiởFello-Demlivà,ngồibênbờnhánhsôngcụtchảyvềphíadưới,pháchọatỉmỉdựán:mộtngôinhàPeultuyệtdiệunhiềuphònghệtnhưnhữngngôinhàởchâuÂu,cómáilợpbằngrơmtốt nhất, chạy xuống sát đất theo từng tầng kế tiếp nhau vàđượctrangđiểmbằngnhữngvòngmâyvànhữngđườngkinhtuyếnbằngtre.Đósẽ làmộtnơiởtạmthời,đươngnhiênrồi.Saunày,ôngsẽmờinhữngnhàkiếntrúctàibanhấtđểhọvẽchoôngcáigìđó.Mộtcáigìđóthanhlịchvàoaiphong,mộtcáigìđómangphongtháiLa-tinhấymà!Mộtcungđiện,mộtcungđiệnthựcsựsẽgợilạiPalazzoDelPrincipecủathànhphốGêneshay PalazzoGarbello của thành phố Florence.Đất nước Italiavẫnluônluônkhiếnôngmêly:“MọivĩnhânđềucónguồngốcItalia!”,chínhcuốnHồikýcủaôngđãnhấnmạnhđiềunày.

DongôinhàcủaôngởBoulamđã trở thànhnhàcủaAlphaYaya,ôngsẽchochuyểnđácẩmthạchtừCarraretớiđểxâymặttiềnvàcầuthang.Máivàtường,ôngsẽchoxâybằngvậtliệuở

đây. Xứ sở này hình như đầy ứ những đá đen ardoise và đágranít,vàcũngcóthểbằngthanchìvàbằngđáquýnữa.

Chính tại đây, ở Fello-Demli này, thủđô tương lai của ôngmàôngsẽhoànthiệntấmbảnđồkỳdiệucủaFouta-Djalonvàvùngven,nhữngconsôngphíanam,vàlànơiôngsẽpháchọabảnvẽ tuyếnxe lửacủaông.Sauđó,ôngchoMangonéNiangđếnđóởvàlệnhchoanhtatuyểnbangànngườikhỏemạnhđểgópphần thành lậpquânđộimới củaôngvàkhai khẩn rừnghoangđểbiếnchúngthànhnhữngđồnđiềnvàthươngđiếm.

Ôngcưỡingựađảokhắpvươngquốcvàgặpgỡphầnlớncondâncủamình.Ôngtổchứcnhữngbuổilễhoànhtráng,đượctấtcả những nhà thông thái nổi tiếng nhất vùng và những mỹnhânđẹpnhấtđếnchiêmngưỡng:thịtthúsănxếpởtừngkhu,sữa và mật ong chảy thành dòng! Fonio và cơm nấu trongnhững chiếc chảo đồng thau khổng lồ. “Vương quốc Kahel ởđâychỉlànhữngbướckhởiđầucủanó,ngườitabàntántrongcáclễhộivàtrongcáckhuchợ.Nhưngtrongtấtcảcácvươngquốc của Fouta, đó đã là nơimàngười ta được ănngonnhấttronglúcnghecácnhạccôngchơisáotuyệtnhất.”

Hiệntại,ôngđãhoànthànhviệcphátquangnhữngđịađiểmchocungđiệnvànhàga,dựngtườngcácthươngđiếmvàgieohạt.Huyhiệucủaôngđượcgắnngaycửavàonhữngngôilàngvàbangànlínhchiếnduyệtbinhdướimàusắccủaông.Ôngcóthể ra đimà không phải lo sợ, để lại Kahel cho cánh tay lựclưỡng và chắc chắn của viên phó củamình: tên cướp đườngMangonéNiang.

Trênconđườngvềvùngven,ôngdừnglạiởTimbi-TouniđểchàotạmbiệtngườibạnthânTiernovàchoanhtaxembảnvẽnhữngconphố,nhữngnhàmáyvàcungđiệncủamình.Nhữngvòngtayômhônnồngnhiệtkéotheomộtbữatiệctốidàilinh

đình.

– Cámơn,bạnTiernothânmếncủatôi,cámơnnhiềulắm!-OlivierdeSandervalthốtlên.-Tôithấymónfoniocừucủaanhngon tuyệt vời chưa từng có, những lời ca tụng của các nhàthôngtháicủaanhcókhiếunhất,nhưngdẫusaotôivẫnkhônghàilòng.

– Tạisao?

– Tôicócảmgiácanhgiấutôicáigìđó.

– Những thông tin không được tốt, tôi thúnhậnđiềunày.Gallieniđãchođổquânđến.

– Đúnglàmộtgãđần!

– Một đoàn quân do một đại úy tên là Audéou chỉ huy!KhônghềcóphépcủaAlmâmi!NướcPhápmuốngìđây?

– HãyđặtcâuhỏinàychongườiởSaint-Louis!Còntôi,anhbiết tôi rồi đấy, anh biết thứ tôimuốn: tình bạn của Fouta…Anhcóvẻnhưkhôngtintôi…

– ChẳngdễdànggìkhiđặtlòngtinvàomộtngườiDaTrắng!

– Tôilàmộtngườibạncơmà,Tierno!

– Tồitệnhất,đóchínhlàtôikhôngcóquyềnnghingờđiềuấy. Trước mắt, anh đã chẳng xâm chiếm cái gì, nhưng gãGallieninày?

– Almâmiđãphảnứngrasao?

– NgườiđãcấmbánlươngthựcchoPlatvàFras,vànếunhưđoànquânkhôngđikhỏiFouta,thìLavasseursẽbịhànhquyết.

– Nhữnggìliênquanđếntôithìthếnào?

– Vớichúngtôi,anhlàngườiPeul.Vềchuyệnnày,lờinóimàchúngtôiđãphátrathìgắnliềnmãimãiởmiệngchúngtôi.

– NếuđólàmộtsựxâmlấnthìGallieni,trướchết,chắcphải

đợichoPlatvàFrasvềđếnSénégalđã.

Tiernokhôngđáp lại.TrongngônngữPeul, điềuđómuốnnói rằng anh ta không đồng tình. Anh tránh, trong vòng bangàyOlivierdeSandervalcómặttạinhàanh,đềcậpđếnvấnđềnhạycảmvàcàngngàycàngnóngbỏngtrongcácmốiquanhệgiữaFoutavànướcPháp.Thậtchẳngphùhợpchútnàokhilàmbạnmìnhmếchlòng,nhấtlàkhingườibạnđólạiđangởdướimáinhàmình.Vậylàhaingười,mộtPhápmộtPeulđànhsămsoidòxétnhau,traođổivàicâuxãgiaolịchsựvàvàinụcườigiảtạo.Giờđâyhọđãbiếtnhauquárõ:đólànhữngngườibạn,hơnthế,lànhữngngườihợptácvớinhau.Nhưng,quanhữngchiếcmặtnạcủatìnhbạnvàsựđồnglõa,ainấyđềuthỏamáihìnhdungnhữngtínhtoánnhỏmọnđangdiễnratrongtâmtríngườikia;sự lo lắngngấmngầmđanggiàyvòruộtganngườikia.Họbiếtrõrằng,ởngườiPeulcũngnhưngườiPháp,trongmộtthươngvụgiốngnhưvụnày,sựngờvựcđiềuhànhnhữnghiệpướcchắcchắnnhấtvàtráiquảcủatìnhbạnluônchegiấumộtcáihạt:hạtnày,thứchấtđộc,củasựgianxảovàlừadối.

Ngườinàyđãcắtđấtcủachaôngmìnhchongườikia;ngườikiahứasẽđemlạitiềnbạc,máymóc,sựgiàucóvàsựtiếnbộ.DaTrắngkhoekhoangbảovệđấtnướcmình,thêmvàosựlớnmạnhcủanướcPháp, cùng lúcông ta lạimuốn làmvuachâuPhi:mộtbên,tiếnggọicủanghĩavụ;mặtkhác,bảnnăngthíchquyềnlực.TiernobộclộnhưlàmộtkẻtôitớtrungthànhcủađạoHồivàFoutamàkhôngphảikhôngnhạycảmtrước tiếngcòi rúcủasựgiàucóvà thamvọng.Peulmẫumực,conchiênHồigiáotrungthành,thìđúngrồi,nhưngtrongbímật,anhchỉmuốnmột điều: tươngđươnghoặc vượt trộihơnnhững tỉnhLabéhayTimbo.Ngườinàycầnngườikiavàngườikialạicảnhgiácngườinày.Đólànhữngđốitác,nhữngđốitáckhôngphải

lúcnàocũngthẳngthắnvớinhau,nhưnglạikếtnốivớinhaubằngcùngmộtsợidâychãođangtreolơlửngtậntrêncaocủavựcthẳm.Bởiđiềunày,cảhaingườiđềubiết:giaiđoạnnàybốcmùikhôngthơm.SựgiànuacủaAlmâmivà,bấtthìnhlình,lạicóđoànquânnàycủaGallieni!Bầutrờinặngnềtoànđiềmbáoxấu.Các luồnggióxấubốc lêntừkhắpphía.Nhữngđámmâynặngnềchekhuấtđườngchântrời,nhữngdựđịnh.Nhữnglờituyênthệvànhữnglờihứahùngmạnhnhấttrongcơnbãosẽlàgìđây?

Họgiảquênđiđiềuđótronglúcsănbáovàgàgô.TiernodạychoDaTrắngcáchbắncungvàđẩyôngchơi cưỡingựa, chạyvàiđườngmặcdùôngchẳngthíchthúgìmôncưỡingựanày.Đểđổilại,DaTrắngdạyanhtavàikiếnthúccơbảnvềleonúivàbàychoanhkhámphámôncờvua.

Ngàygiãbiệt,vuaxứTimbi-Touni,theosaulàcáckỵsĩcủamình,đưatiễnkháchquýcủahọđếntậndòngsôngKakrima:

– Hãynhìncácaochuômnàyđi,nhữngthunglũng,nhữngquảđồinởhoađẹpnhãnhặn,anhtatựhàochỉchoôngxem.Chúngtôicómộtđấtnướcthậtđẹp,đúngthếkhônghả?…Anhthấyđó,dướikiakìa,khurừngphíasaunúiđáấy?Đólàmộtnguồnnước.Mộtnguồnnướcchỉmỗimộtngườibiết!

– Điềuđóchẳnglàgìcả,-DaTrắngđáplại,mangtínhcáchPháphơn bao giờ hết. - Chỗ chúng tôi, có tồn tạimột nguồnsuốimàchưacóaibiếtđếnhết!

Saukhiđã,lạimộtlầnnữa,thoátkhỏimộtcáchsátsạtbịxửtrảmởKountou,vìđãvôtìnhxéolênvịthầnhoànglàng,mộtbức tượng khốn khổ được đóng trên cột nhỏ ngay trước cửalàng,ôngbịvướngởđó,mệtlảvàbịkiếtlỵgầnchếtởYaFraya,nơiôngđượcmộtngườiPháptênlàGaillardđóntiếp,ôngnàylậpnghiệp trong cái xó xỉnhheohút này đã từ rất lâu rồi.Ở

đây,ôngtabánmuối,vảivànến.Ôngtacũngchămsócđấtđaivàcácđàngiasúcvàđổiđồnglấyngàvoivàvàngchocácđoànxekháchdulịchquađường.Ôngtalấymộtngườiđànbàbảnđịa,mộtngườiđànbàđẹp,đãchoôngtanhữngbảyngườicon,trongđócóhaicôgáiđãlớn,đichânđấtvàmặcváycódiềm.

Một tuần dài nằm bẹp giường trước khi có thể gượng dậyđược!PhunhânGaillardđãchuẩnbịchuđáochoôngmộtmóncháo vịt nấu lẫn với rau épinard dại để giúp ông lấy lại sức.Gaillardtỏrarấtnồnghậuvàdễchịudẫunhữngcơnhodữdộikhiếnôngtangộtthở.Ôngtagiớithiệuconcáimìnhvớiôngvàrấttựhàonóivềhaiđứacongái,chúngđềubiếtđọcvàbiếtviếtvà thậm chí cònbiết chơi đàndương cầm.Nhưngđến giờ ăntối,OlivierdeSanderval,gọinhữngthànhviêncònlạicủagiađìnhlên,thìđãrấtngạcnhiênkhinghethấyđáplại:

– Gìcơ,bọnDaĐenngồicùngbànănvớichúngtahả,ôngkhôngnghĩthếchứ,thưaôngOlivierdeSanderval!

“NhữngngườiDaĐenđáng thương! -Ông ghi lại ngay lậptức.-NhữngngườiDaTrắngphảighétPhichâungaycảkhihọchẳngmuốn.”

“Từsáuthángnay,lúcnàotôicũngđói!”Ôngcảnhbáotrướctronglúccầmnĩalên.ÔngănnghiếnngấucháovịtvànuốtcảmộtphầnphomátRebrochoncũngnhưmộtcốckemcaramen.Sựtuyệtdiệucủarượuvang,hươngvịcủacàphê,lòngnhântừcủa Gaillard, nhạc đuổi củaMozart ló ra giữa sâu thẳm rừngrậm…Ôngnhắmmắtlại,xuakhỏitainhữngtiếngồnĩcủaếchnhái và sói vằn, rồi bỗngdưng cảm thấy thực sựnhưđangởtrong lâuđàiMontredon của ông.Từ lâu lắm rồi ôngmới lạicảmthấyhạnhphúc!

Cònnămngàyđườngrừngnữavà,cuốicùng,cũngđếnđượcvùngvenbiển!Conakrychỉcóthểgọilàhơitồntại,chỉcònmột

khoảnhcủaBokéhayBoubah,củaBoulamhayTimbo.Mộtdảirừng thưa hình cáimiệng ngự trên khuônmặt đầy đặn rừngrậmmàthôi!

Người ta không thể tiến lênmột bướcmà không cảm thấymặtmìnhsượtquanhữngđôicánhđenutốicủalũdơi.Nhựacâyvàdãiốcnhỏgiọt long tong trênđầubạn,nhữngconsâutrườnhẳnvàobêntrongáosơmi.Lũtắckèhoanhổvàomắtbạn,nhữngconvipevàrắn-huýtquấntròndướicổchânbạn.Nhữnglốiđivàsânnhàthốiinhmùicứtlinhcẩuvàphânchimsănmồi.Ngườitakhôngcònnhìnthấycáttrêncácbãibiểnvìnhữngđànsứavàráicá,vìcáchếtvànhữngconcoòng.Lũsóivàlợnnanhcongrúcdũicũngnhannhảnnhưruồi.Đểsănthú,ngườitangồitrongphòngkháchvàngắmquakhecửachớpđểbắnnhữngconnaivàbáođingangqua.

Đólàmộtvùngđấtnguyênsơ,màhiệngiờ,vẫnchưathuộcvềaicả,cónghĩalànókhôngthuộcvềbấtkỳngườiDaTrắngnàohết!NgườiBỉthèmmuốnnó,ngườiĐứcđòinó.Trúchântrên những hòn đảo Loos, người Anh huênh hoang nói họ làôngchủ.CómặttừSénégalđếnZanzibartừthếkỷXV,ngườiBồĐaoNhacảmthấychỗnàocũnglànhàhọ.NgườiPháp,đãlậpmột trung tâmđiệnbáovàmộtđồnquân sựnhỏ,và línhcủahọ,từBoké,đếnđóngtạiđótheothờikỳ,thìvẫncònchưadámnghĩ lànhàhọ.NhữngtàuchiếnvàtàuđánhcáPhápthithoảngđếnchạyvòngquanhnhữnghònđảovàkhurừngsúvẹtđểcanngănnhữngngườikháctấncôngvịtrícủahọ.

NgườiĐứcgọinơiđâylàBoulbinet,ngườiAnhgọilàTombo,cònngười Pháp lại gọi là Conakry.NgườiAnhnói rằng đó làmộthònđảo,ngườiPhápđáplạirằngkhôngphảivàtấtcảcácquýôngnàyđềucólýtrongkhoảngthờigianchừngsáutiếngtrênmườihaitiếngđồnghồtrongngày:vàolúcthủytriềudâng

cao, Tombo hiện rõ nhưmột hòn đảo nhưng, khi thủy triềuxuốngthấp,thìnólạiđượcnhìnthấychỉnhưmộtcụcbướucủabánđảoKaloum:haitrămmétđường,làcùng,toànsỏilớnchiarẽchúng.

Và“hònđảo”này,màtrênđóbắtđầuchớmnởrathànhphố,tínhtấtcảgồmbathươngđiếmvàhaixómnhỏxíu,dohaibộtộcchiếnbinhvàthùnghịchtrúngụ:Boulbinetởphíaquayrabiển,nơiởcủabộtộcdữdằnTéné,cònTombonằmtrongphíaquay về bán đảo, là nơi tụ tập những người Bagas gan góc.Boulbinet có thương điếm của người Đức tên Collin, còn ởTombo là thươngđiếmAnh!Ởđầukiacủađảo, cáchbánđảomộtdảiđádăm, cómộtngườiPháp lạ lùng cưngụ,mộtkiểuRobinsonCrusoé,ôngtabándađộngvậtvàsápnếnchonhữngcon tàu quá giang. Một ông già béo tốt hồng hào mang tênMaillard,ngườimà,trongmảnhđấthẻo lánhheohútnày,đãbiếnsự tồn tại củamìnhthànhmộthònđảosanhôxaxôivàkhótiếpcận.

Ngôi nhà của ông ta nổi lên giữamột hàng giậu dày, lởmchởmnhữnggaigócvàdâythépgai,khôngcửarảlẫncổngravào.Người tachỉcó thểvàođượcnhànhờmộtcầu thangmàông ta dựng lên vớimột thiết bị tài tình.Thoạt đầu phải lêntiếnggiớithiệudanhtính:nếungườiđóđángtintưởng,ôngtaxoaycầuthangvàmờingườiđó leo lên,nếukhôngthìôngtahuơsúngvànhảđạnchođếntậnkhinàokẻlạmặtphảiquaygót.

Ôngtacócảthảynămkhẩusúngvàtấtcảđềumangtênphụnữ:CarmendùngchobọnDaĐen,EsméraldadùngchongườiĐức, Arippine cho người Anh, cònMarie-Antoinette dùng đểbắnthúdữ.

– Thếcònkhẩunàythìsao,hảôngMaillard?-Nhữngkẻtò

mòhỏiông.

– Khẩuđóhả?Ô,dànhchotôiđấy,sẽdànhchongàymàtôikhôngcònđủsứcđểleolêntrênđỉnhcầuthangnữa.Tốthơnlàchếtnhưmộtconchócònhơnlàbịốmởnơinày!

– Nótênlàgì,hảôngMaillard?

– Tôicũngkhôngrõlắm:làDominiquevàonhữngngàymưavàMoniquechonhữngngàycònlạitrongnăm.

Ngoài ông ta ra, có tất cả sáu người Da Trắng sống ởConakry:Collin,congáiôngtavàconrểJacob,giámđốctrungtâmđiệntínvàhaikẻngộnghĩnhcủathươngđiếmAnh,nhữngkẻchẳngbaogiờchàohỏiai.Mộtbên,bảyDaTrắngrunrẩyvìsợ,suysụpbởirượuPernodvàvàngệchdosốtrét;bênkia làkhoảngchừngba trămngườiDaĐen,haomònvìẩmthấpvàcác loài ký sinhnhư chí, rậnvà say xỉnphần lớn trongngày!Vớihệthựcvậtvàthúdữấy,thìchỉcóloạingườiđósốngnơiđây:một con tàuNoé chờđợimột sựhồi sinhgiả tưởng,haynhữngtàntíchcuốicùngcủamộtthếgiớiđãchìmvàođổnátđây?

Dù sao đi nữa thì đó cũng là điều tổng kết tổng thể vềConakry khi mà, vào năm 1888, Olivier de Sanderval đã đặtchânđếnđólầnđầutiên.

ÔnggầyguộcvàráchrướiquáđỗiđếnnỗinhữngngườiDaTrắngđãbỏtrốnkhiôngtiếnlạigầncònbọnDaĐenthìcườinhạobáng,giơtaychỉtrỏông.Khinhìnthấyôngtiếnvàovănphòngmình,ngườiđánhđiệntín,ghêtởm,phácmộtđộngtáclùilại:

– Ê,ê,ê!…Ôngmuốngìởtôi,hảôngkia?

– Đưa tin tức của tôi về Pháp!Đó chính là điềumànhữngngườiđếnvănphòngcủaôngthườnglàm,ấylàtôiđoánthế,-

conngườikhốnkhổrunlậpcậplêntiếng.

– Thếthìhãychotôixemtiềncủaôngđi!

– Tôichỉcóchútnhựathơmvàsanhôthôi!

– Cáiphảitrảchotôi,đó làbạctrắngđẹpvàkêulengkengkia.Nhữngđồng louis, thưaông,nếuônghiểuđiều tôimuốnnóilàgì!

– Vàôngkhôngthểthuậnchotôithờihạnđểthanhtoánhaysao?

– Ô,không,thưaông!

– Vìlýdogìvậy?

– Tôithấyôngcóvẻkỳcụcghêgớm!

– ThếcócònngườiDaTrắngnào trúngụ trongcánhrừngrậmnàynữakhôngvậy?

– HãyđếnnhàtayngườiĐứcCollinấy!Khirakhỏiđâythìrẽtrái,ôngsẽnhìnthấymáithươngđiếmcủaôngtaởgiữakhómcâylớn.

– MộtngườiĐứccótênlàCollinà?

– ÔngtacógốcgácxứNormandie.Chaôngtalàlínhtrongquân đội của Napoléon. Sau lần thất trận ở Nga, ông ấy đãmuốnlậpnghiệpởHambourgđểquênđinỗinhục.Ởđó,ôngtađã thành hôn vớimột phụ nữ Tơ-tông[19], vâng thưa ông, vàđiều ấy đã tạo nên chuyện như ông thấy đấy, tay Collin này.Nhưng với tôi, Collin hay không phải là Collin, thì một gãngườiĐứcvẫnchỉlàmộttênĐứcbẩnthỉumàthôi!

Bướcđichậmchạp,hơithởrítróng,ngườicúirạp,ônglầnđivềphíahàngcây lớn,hai taynắmgiữchặtquầnmìnhmà lúcnàyđãtrởnênquárộngđốivớithânthểgầyguộccủaông.

– Ôngtừđâuđếnvậy,thưaông?-Ngườiđànôngkỳ lạtên

gọiCollinhỏitronglúcsờsoạngtrênbángsúng.

– TừFouta-Djalon!

—Tôichỉbiếtmộttay lữhành,ngườinàyđãnóivớichúngtôivềvùngđồinúiấy,mộtôngDeSandervalnàođó!

– TôichínhlàOlivierdeSandervalđây!

NgườiđànôngquaylạiphíangănkéovàlôiramộttờbáoLeFigarođãcũmèm:

– OlivierdeSandervalđãchết, thưaông!Ônghãy tựmìnhxemđi!

ÔngnhậnramộtbứcảnhcũchụptrongmộtbuổidạtiệckhiôngvẫncònlàthịtrưởngthànhphốMarennes.Ôngphảimấthơnmườiphútđểđọchếtbàibáomàtrongsuốtcảmộttrang,đãmiêutảkhôngthiếumộtchitiếtcáichếthùngtrángcủaôngtrướcmộtdãydàikỵsĩPeul.

– Ấyvậymàtôivẫncònsốngđây,tôithềvớiôngđấy,-ôngnói,-hàmrăngvavàonhaulậpcập.Hãyxemđi,bắtmạchtôiđinàynếunhưôngkhôngtinlờitôi!

Ngườiđànôngngắmôngcảhơnmộtphút,mởtủravànóibằngmộtgiọngrungđộngdongànngạtnướcmắt:

– Nếuvậythìthưaông,hãyđếnvàdùngđi!

Ôngvộivãđánhmộtbứcđiệntíntrướckhiđịnhmệnhchobàibáonóivềcáichếtkiacủaônglàcólý.Rồisauvàingàyngơinghỉ, ông dạomột vòng quanh Conakry. Với vẻ an bình củaAdamnắmquyềnsởhữucảtrầnthế,ôngtựcắtthànhhailãnhđịa lớn,một từmũi tâycủahònđảo;cònphầnkiabắtđầutừphíamũiđấtnhôdàirabiển[20].

PhầnBa

Hiệntại,tínhvậyítnhấtđãlàtámnămônggánhvácvùngđấtyêumaFouta-Djalonnày,nhữngsườndốcdựngđứngcủanóvàlũngườiPeulbíẩn,támnămròngtrênđịabàn;cảtoànbộcuộcsốngcủaông,nếuôngtínhnhữngngàytrôiquatrongnhững câu chuyện của Mollien, của René Caillé, của MungoParkhaycủaLambert-tấtcảmáucủaông,nướccủaông,nếuôngthêmvàonhữngđêmdànhchoviệcsángtạonhữngcánhrừngphủđầysươngmù,lúcnhúctoàndânDaĐen,nhữngloàibòsáttồntạitừthờitiềnsửvàquỷquáinữa;vàdướitấmchănđắp,sôisụchìnhdungratiếngđộngrềnrĩâmubấttậncủacáccon suốivà củacácđàn trâu, tínhcách tăm tốivà lànda tháihóacủangườiPeul!

Hồicònnhỏ,Phichâuđốivớiôngcóvẻnhưmộtvởcakịchbaroque đồ sộ: những nhân vật dị dạng, những màn lố lăngngôngcuồng,hàngloạtnhữngtiếngđộngvàsắcmàu,mộtthứâmnhạcchưatừngnghe;mộtmàndiễnquálố,đểphântántâmtrí,đểđốt cháy cácgiácquan!Tất cả chỉ toàn là chuyện thầntiên, say sưa,mànngoại lai thú vị - những tiếng sấm,nhữngcơnbãoxoáy,núilửavàvựcthẳm,chỉlàđểchonhữngthúvuimangmàuhàikịch,cònnhữngcơnsốt,đinhnhọt,nhữngnhátrắncắnvànhữngtìnhtrạnghônmê,chỉlànhữngthứcầnthiếtcủathẩmmỹmàthôi!Ôngchỉcầnmộtthứđơngiản,mộtquanviêncontre-utđểvượtquanhữngchướngngạimàchúnghàngngày thường gieo rắc trên con lộ của các người anh hùng:những thách đố, nhữngmánh khóe, những trăn trở của tình

yêu.Chẳng mấy chốc sẽ có một vương quốc ló ra với cùng độ

nhanhnhưtrongcácgiấcmơ,nósẽcócùngmộtnétphonglưumãthượngnhưtrongvởJulesCésarởHyLạphayLorenzaccio.

Đó sẽ làmột đất nước hoàn toànmớimẻ, hoàn toàn trinhnguyên,cóhoanởkhắpnơivàtoànquảcâylạ;vôsốđộngvậtvàcácbộtộcởrảirác,vuivẻvàtháibình.Mộtđấtnướcphôithaiđangchỉđợichútsánglelóicủaôngđểsoirọivàbùnglêntrongbóngđêm.Khiấycôngviệccủaôngchỉcònlàtạohìnhnótheo thị hiếu củamình, với sự thỏamái củamột anh thợ đồgốmtrướcđốngđấtsét.Thoạtđầu,chonhữngliềunhỏ,nhạclývàchữcáiABC,sauđó làArchimède,mônđại sốhọc,rồiđếncácđại vănhàoVirgil vàRonsard, chỉ sauđómới làNewton,nhữngngànhxâydựngvàkếtcấu!

Cái đầu ngây thơ của đứa trẻ là ông ngày xưa không thể,đương nhiên rồi, tưởng tượng ra những cơn đói cồn cào vànhữngngàynónggắtđếnsaynắng,nhữngvếtthương,nhữngđận gần chết, lại càng không thể hình dung ra hai con chồnkhủngkhiếphiện thờiđangđứngdựng trướcmặtông:ngườiPeulvàBayol,BayolvàngườiPeul,cóthểlàCharybdevàScyllachăng!Cuộc chiến sẽkhắcnghiệt, ácđộc, rối rắm,ông chỉ cóthểtưởngtượngranómàthôi!Dẫusaothìôngcũngsẽchiếnthắng, ông sẽ chiến thắng bằng mọi giá, ông sẽ chiến thắngchốnglạilửavàđạidương,chốnglạisétvàgiómùa,chốnglạiconngườivàthầnlinh!Ôngsẽchứngminhchothờithếthờikỳấy thế nào làmột người gốc Lyon, hơn nữa lại làmột thànhviêngiađìnhOlivier!

Trênhết,ôngchưahoàntoànbịcắtcụthết!Hiệnthờiôngcóhaichỗdựa,haiđiểmthiêng,haipháođàibấtkhảxâmphạm:Kahel và Conakry! Nơi đầu tiên sẽ được sử dụng để ru ngủ

ngườiPeul,đểtừtừbắtchướchọ,đểhấpthụsữacủahọ,mánhkhóecủahọ,nhữngýtưởngngôngcuồngkiểuhoàngtửcủahọ,cáchthứcphúhàonôngthôncủahọtrướckhinhẹnhàngthếchânđứngđầuvươngquốcnhỏbékiềudiễmcủahọ.Điểmthứhai,chốnglạiBayolvàlũsóihoangtrongBộHànghải.

Khôngphảingẫunhiênmàôngchọnhaiđiểmnàyđâu.BìnhnguyênKahel,tựnóchứngminhlàđiềucầnthiết:rấtcaovàlạinằm giữa trung tâm đất nước! Conakry tránh cho ông làmvướng chân những người bạn BồĐaoNha của ông ở BoulamhoặcrơivàonhữngthủđoạncủaBộHànghảiởBoké.BãibổiđượcbảovệbằngquầnđảoLoos,cònnhữngbộtộcdữdằnmiềnduyênhảithìbằngtínhchấtnửađảo-nửađấtliềncủanó,đósẽlànơibắtđầutuyệtvờichotuyếnxelửacủaông.ỞKahel,ôngcóMagonéNiang,đểthànhlậpcungđiệnvànhàga,dựngcácthương điếm và cho hạt nảy mầm. Ở Conakry, ông cần mộtngười nào đó để phác họa một hải cảng và dựng sơ đồ mộtthành phố. A, giámà chàng trai dũng cảm Souvignet ấy cònsốngnhỉ!A,giámàcóđiềuđó!

Sau hải quan và các bác sĩ, động tác đầu tiênmà ông phảihoànthiệnkhivềPhápsẽlàchođúcđồngKahel,loạitiềnchínhthứccủavươngquốccủaông!Mặtphải:mộtconsưtửSuzetiếnvềphía trái vànhô caohơnhẳnmột vầng trăngkhuyết.Mặttrái:tênSandervalđượckhắchàonhoángbằngtiếngadjami[21],phíabêntrongmộtcáctútcódiềmđăngtenmỏng.Đếchếcủaông, ông tin điều đó hơn bao giờ hết, ông đã thoángnhận ratrongđónhữngluốngsánglờmờxuyênqualớpsươngmù,chỉcầnphảichèoláichothậttốt,tómlạilàphảitránhbằngđượcCharybdevàScylla!Chắcchắnlà,Kahel,hiệntạiKahelgợinhớđếnLilliputhơn làmiềnđất EldoradohayẤnĐộ, nhưngbaogiờ mà chẳng phải có điểm khởi đầu cho mọi việc cơ chứ.

ThànhphốRoma,vớinhữngthànhlũyÉphèsecủanó,nhữngthửaruộngnhocủangườiNarbonne,nhữnggácchứaHispanievà Numidie của nó, thì cũng đã chẳng bắt đầu bằng cồn đấtPalatinđósao?

Đượctínhđếmvàgóighémcẩnthận,vậtbáucủaQuốcgianàyngaylậptứcđượcgửichoBonnard,vớicônglệnhchặtchẽlàcholưuthôngtrongcácthươngđiếmcủaôngvàtrongtấtcảcác khu chợ củaFouta vàphânphát vũkhí cho cáchoàng tửPeulđiểntrai,rấtnhiềuvũkhí,saochomỗiđứaconnàyđềucóđồtrangsứcxinhđẹpcủachúng!

Kiệnhàngcuối cùngđãđượcgửiđi, giờ thìôngcó thểđếntrìnhdiệnởBộvà,mặttrơtránbóng,traochohọbảntổngkếtchitiếtvềFouta-Djaloncókèmtheomộttấmbảnđồ,rấtnhiềuảnhvàmộttấmchitiếtcủathunglũngKonkouré.ÔngnhắcđilặplạirấtlâuchocáccôngchứcmơmàngngủrằngkhôngcầnphảixâmlượcFouta-Djalon;rằngcáchoàngtửcủanướcnàyđãchiarẽ,rằngdânchúngPeulđangngàycàngbộclộsựchánnảncủamình trước các thói đỏng đảnh và quá đáng của các ônghoàng,rằngchỉcầnđối lập lạihọnhiềuhơnnữa làcả tòa lâuđàisẽsụpđổ.

– Theohướngnày,thìtôiđãhoànthànhmộtphầnlớncôngviệc.Hãyđểtôithựchiệnvà,chẳngbaolâunữa,Fouta-Djalonsẽlọtvàohầubaocủachúngtamàchúngtakhôngcầnphảitốnmộtviênđạnnàohết.Đểđổilại,tôiđềnghịđượclàchủnhâncủavàihéc-ta,làmnơiởvàtrụsởtrungtâmchodoanhnghiệpcủatôi.

Ôngsẽchẳngbaogiờđànhlòngvớivàihéc-tađâu!Giọngnóicủaôngđãđểlộđiềuấyvàcặpmắtôngđãphảnlạiông.Ôngcốgắngđểravẻthanhthảnhơn,hợplýhơn,cótínhthuyếtphụchơnlàôngvốnthếtrướcmặtphóđôđốcCloué.Điềuấykhiến

ônglolắngrấtnhiềukhithấyrằng,mặcdù,mặcdùcốgắnghếtmình,thìnhữngẩnýnằmđằngsaunhữnglờiôngnóilạichẳnggiấuđượcai.Nhữngtiếngthìthầm,nhữngcáiliếcxéo,nhữngnụcườithầm,nhữngngườiđangnghechuyệnông,chẳngngâythơ gì, hình như đọc được tâm trạng ông như đọcmột cuốnsáchđểngỏ:“Ôngsẽchẳngbaogiờtừbỏthóingôngcuồngvềhoàngtriềucủaôngđâu,chúngtôibiếtrõrồi!CóthểôngđangchờđợisửdụngnướcPháplàmbậcđểtiếnđếnngaivàngđấy,hihihi!”

Ôngdẫu sao cũng ra khỏi cuộc gặp gỡnhọcnhằnđó với tíchútcảmgiáckhíchlệ:tầmquantrọngcủaFouta-Djalonkhôngcòn làcáibóngcủamộtsựnghingờnữa.Kể từđây,người tatranh luậnvềnókhôngngừng trongcácphòngkhách,phòngbiên tập báo chí và các Bộ trong chính quyền. Gallieni,Archinard, Faidherbe, Brazza, tất cả những biểu tượng củathiênanhhùngcathuộcđịachỉcònnóivềmỗiđiềuđó.

Lànhờaiđây?

Ôngquay lạiMarseille,dù sao cũng lạcquan,đểdành trọnchonàngRose,ngườituynhiên,đãrấtthấtvọng,khithấyđồngKahel bị từ chối trong các rạpkịchvà các cửahàng. Saumộtnăm,nhữngđứaconôngđãthưởngthứcvàchơivớichachúngkháđủ.Roseđãlấylạiđượcliềulượngcakịchvànhữngtiệctốitrongxãhộithượnglưucủanàng,thỏamãnrộngrãithóiđỏngđảnhcủanàngtrongcáctòalâuđàicủaPhápvànhữngconphốcổcủaItalia.

Nhưvậy,ôngđãsống,màđiềunàykhôngphảiđếnvớiôngthường xuyên, những khoảng khắc dài và tuyệt vời trongkhôngkhígiađình,dànhnhữngđêmdàimấtngủlàmviệcvớinhữngcuốnsổghichépvàbảnthảotầmcỡcủacuốnVôCùng.Thế rồi, vào một ngày nọ, khi đang chuẩn bị dẫn phu nhân

mìnhđếntiệmăn,thìbạnông,JulesCharles-Roux,vớithóicốhữucủahắnchuyênmangđếntinxấu,xuấthiệntrongphòngkhách nhà ông, với một số báo mới tinh của tờ La Dépêchecolonialetrêntay:nướcPhápvừakiếmđượcmộtthuộcđịamới,thuộcđịacủaNhữngdòngsôngphíaNam,vớiConakrylàthủphủvàmộtôngtênBayollàmthốngđốc!

– Anhbiếtrõtôirồiđấy,Jules!-Ôngđỏmặtkhinhìntờbáobayquachaolại.TôiđếnđóngaylậptứcđểđánhbậtgãBayolnàykhỏiConakry!

MộtbứcthôngđiệpcủaThứtrưởngBộThuộcđịa(cuốicùngthìngườitacũngthànhlậpmộtBộ,nhưngdướiýtưởngcủaaiđây?)gửiđếnlàmđảolộnnhữngdựáncủaông:ôngđượcmờiđếndựbuổiTriểnlãmvềthuộcđịa,sẽdiễnraởParis.LiệucóphảicuốicùngthìtrongcácvănphòngBộ,ngườitađã lấy lạitinhthầnchăng?Liệucóphảirốtcuộcthìngườitacũngsẽcôngnhậnnhữnghiệpướccủaông,bảo lãnhcácquyềncủaôngvềFouta-Djalon và bảo vệ ông, một công dân Pháp, chống lạinhữngthèmmuốncủangườiAnhchăng?Trongbấtkỳtrườnghợp nào, ông cũng không được để lỡ cơ hội này. Triển lãmthuộcđịa,đó làđịađiểm lý tưởngđểgặpgỡnhữngôngcảbàlớn và diễn đạt những ý tưởng củamình, sẵn sàng quát tháohayđậpvỡrăngcủavàithằngthộn!

Ônglêntàu,miệnghuýtsáogió,nhưngkhiđếnnơithìtimông suýt ngừng đập. Noirot, kẻ đã từng tháp tùng Bayol đếnTimbo,đangcómặttạiđó,hắnhiệndiệngiữacácôngthầycủabuổi lễ ngoại bang này! Cựu diễn viên hài của nhà hát kịchFolies Bergère đăng quan tiến chức kể từ cuộc phiêu lưu củahắnđếnTimbo:ngườitađãtrútchohắnchứcquảnlýthuộcđịatrongthunglũngsôngSénégal.Và,vớichứcdanhnày,ngườitađãđềnghịhắnlậpmộtgianvàrấtmauchóngđãtrởthànhmột

nơiđượcviếngthămnhiềunhấtcủaTriểnlãm:mộtngôilàngđủmàusắcbachụcngười,baogồmtấtcảmườingôinhà,haitúp lều và sáu chảo lớn,mộtngười raohàng đứng đóng chốttrước cửa ra vào:Hãyđến thămngôi làngngườiDaĐennhưthểbạnđangcómặttạiđó!Hãynhìndángvẻquỷquáicủahọvànhữngtrangphụcméomó.Hãynhìnhọgiãgạo,nấunướnghayxesợi!Vớimườixu,hãythựchiệnmộtchuyếndulịchthầnkỳ:bằngmộtcúnhảybạnđitừthờitàuchạyhơiđếnthờikỳđồđá!”

OlivierdeSanderval rẽđườngxuyênquađámđôngđể tiếngầnlạivịđạodiễncủamàntrìnhdiễntránglệnày:

– Ông lẽ ranên giữ lại công việc cũ của ông,Noirot ạ!Tôiđảmbảovớiôngrằngcâuchuyệnkhôihàithôtụcnàyhợpvớiônghếtsảyđấy,trongkhiđóthìchứcvụngườiquảnlýcáckhuthuộcđịalạikhiếnôngbiếndạngmộtcáchkhủngkhiếp.

NoirotthổramộttiếngchửithềvàbựcbộiquaylưnglạivớinhữngmáinhàtranhvàđámdânDaĐencủaôngta:

– Đâyrồi,vịtửtướcBồĐàoNhacủachúngtôiđâyrồi!Tôicũngchẳngyêuquýgìôngvàôngbiết rõđiềuđó,nhưngdẫusaoôngcómặtởđâythìcũngrấthay:cóngườikiếmôngđấy!

Ông ta kéo ông vào giữa hội chợ, nơi mà những quý ngàiđángkínhđanghuơgậyhuơmũcaothànhtronglúcthìthầmtraođổivớinhau.Ông tadừng lại trướcmộtvị gâyấn tượngnhấtvànóibằngmộtgiọngcủamộtsĩquantùytùng:

– ThưangàiChủtịchTưpháp,đâyạ,ngườicótênOlivierdeSanderval! Ngài Sanderval, cho phép tôi giới thiệu với ngàitướngFaidherbe!

TướngFaidherbeư,vớimũkê-pi,bộria,cặpkínhnhỏxíu,dángngườicứngđanhthép,mũicaovàthẳngvànhữngquân

hàmquânhiệunữa!TướngFaidherbeđứngtrướcmặtông,cònmangdángquânsựhơn,cònkhắckhổhơncảhuyềnthoạiđãkểvề ông ấy - và vịNapoléon của các nước thuộc địamuốn gặpông! “Con người có bốnmắt và có chòm ria hình cánh dơi”,người Peul đã gọi ông ấy như thế, ngay lập tức quay lưng lạiphía những người đang nói chuyện với mình, chìa tay ra vàmỉmcười:

– Đâyrồi,vịRenéCaillémớicủachúngtađâyrồi!Đángphụclắm,mọingườichẳngcònnóigìkhácngoàinhữngkỳtíchcủaôngđấy,bạnthânmếncủatôiạ!

Thật dễ chịu quá đỗi khi nghe những câu ấy đến nỗi màOlivierdeSandervalquênmấtcảsựtrịnhtrọngcủanơinàyvàsựvĩđạicủanhânvậtkia.Ôngthảlỏngtinhthầnvớisựngâythơcủamộtđứatrẻđangcuốngđượcđibô:mộtmạch,ôngtrútrahết,vàlầnnàyôngnóivớivẻtựnhiênhếtsức,thậthếtsức,cótínhthuyếtphụchếtsứcđếnnỗimàviêntướngtránhngắtlờiông.Khiôngnóixong,Faidherbelạibắttayôngmộtlầnnữatheocáchngườitathườnglàmvớihọctròđứngđầulớp:

– Ờđược, Fouta, tôi sẽ tựmình để tâm đến! Với những gìliênquanđếncáchiệpướccủaông,ôngcóthểtintưởngnơitôi!VàthảngnhưsẽcóthểthànhlậpmộtĐếchếPháptạiPhichâu,thìthủđôcủanósẽlàTimbo!

Khi ra khỏi đó, nhẹ nhõm nhưmộtmàng bong bóng, ôngkhámpháramộtcảnhtượngtránglệkhuấyđộngnhữngđámđôngcủaParis.Báochíđượclợitrongvụnày;trênvỉahè,cácbàgáccổngđếnnghẹtthởvìxúcđộng:

– Hãyhìnhdungnhé,bạnthânmến,rằngsángnaykhitỉnhdậy,tôiđãthấycảParistoànđenlàđen.NgườitađãmờimộtôngvuaDaĐencùngvớicácphùthủyvàđànvoicủaôngtađếnđây.Vàngười ta đã cho thế giới đẹpđẽnàyở đâu, bà có biết

khônghả?Tạinhàcủamộtnamtướchaymộtbátướccơđấy!Rừng rậm sẽmọc lên trong các phòng khách sang trọng củaParisđấy!

Ôngtìmhỏithôngtinvàbiếtđượcđiềunày:Noirot,vớitàinăng hài kịch không thể chối cãi của mình, đã mời vua xứNalous,DinahSalifouvàphunhân,hoànghậuPhilisđếnParis.Những hoàng tử của các bộ tộc khác đi tháp tùng họ. ĐámkháchlạlùngnàyđượcmờiởmộtcáchrấttiệnnghigầnđiệnInvalides, phốFabert, tại nhàbá tướcDeMaubois.Nhữngbàgáccổngđãkhôngnóidối.VàNhànướcđãkhônghềbủnxỉnđểkhiếnchokỳlưutrúcủahọđượcdễchịu.ChínhphủđãmờihọđithămnhữngtượngđàitránglệvàmờihọđiăntiệcgalamàhọvừamớimờivuaPerse[22]thamdự.

Ông quyết định đến thăm họ vào buổi tối sau bữa ăn đểhưởngchútkhôngkhíchâuPhi,vànhất làđểthửlòngvịvuatrẻNalousnày.Hàngchụckẻtòmò,cácphóngviên,cácnhàvẽtranhchâmbiếm,cácchuyêngiadântộchọc,tầnglớpthượnglưukhôngmệtmỏi,nhữngngườisaymêxiếcvàcakịchchenlấnnhautrongcáchànhlangđểsờtayvàogiốngkỳlạcủaloàingườinày.Ôngrẽđường,nhờkhổngườitokhỏevàdángvẻxácđángcủahầutướcxứBourgognecủamìnhtrợgiúp.

DinahSalifou,ngườinhậnraôngngaylậptức,đóntiếpôngvớisựhồhởithânthiện:“Anhkhôngbiếttôi,Yéméạ,tôicònrấtnhỏkhianhđếntriềuđìnhcủachúLawrencetôi!”ÔngtagiớithiệuvớiônghoànghậuPhilisvàhốihảtrấnanông:BayolđangởConakry,điềuđóchẳngthayđổigìhết,cáchiệpướccủaôngvớingườiNalousvẫncógiátrị,khôngmộtbiếncốbấtkỳnàocóthểxảyđếnnóingượclạisựthậtđó.Kếđến,ôngtabàomònsựtếnhịkhôngthểbắtchướcđượccủathủlĩnhbộtộcđểnói nhỏ vào tai ông thông tin nóng bỏng đang đốt cháymôi

ông:

– ỞFouta,nhiềuchuyệnxảyralắm,Yéméạ:AlphaYayađãgiếtAguibou,anhtabỏtrốncùngvớiTaïbourồi!

Tinđórơixuốngnhưmộtlưỡimáychém,độtngột,sữngsờ,khôngthểtránh!Ôngcầnmộtchỗkhácđểđồnghóanó,vàcốgắngđolườngcáchướngvànhữnghậuquảkhủngkhiếpdonógâylên.

Ônghốihảchàogiãbiệthộichợ,nhưngdẫusaocũngnémmộtánhmắtcuối cùng lêngãhềNoirot,đanghướngdẫncáckháchthăm:

– Môdy Cissé và Môdy Dian, các hoàng tử của Labé! NabiYalane Fodé, hoàng tử của xứ Mellancoré!… Mansour Kane,hoàngtửcủaMatam!…SérigneGuèye,hoàngtửcủaRufisque,M’BarSène,hoàngtửcủaSine-Saloum!…

Bất lương, điều ấy là chắc chắn, nhưng dẫu sao cũng phảicôngnhậnhắncótài,gãNoirotnày!Hắnlẽranênđặtmộtcáigiỏđựng tiềnở cửa ra vào, tất cảmọingườihẳn sẽngỡ rằngđangởtrongmộtbuổitrìnhdiễncabaret.

Ôngchạyđi tắmàodướivòihoa sen trongphòngmình tạikhách sạnTerminus và ngồimộtmình cạnh ly rượu bách xùphacàphêcủaquánPaix.NgaykhiđếnxứsởcủangườiPeul,ôngđãhiểungay rằngmọi chuyện sẽ kết thúc tồi tệ giữahaianhemtrainhàấy.Quánhiềuthứquantrọngkếtnốihọnhưngcùnglúclạichiarẽhọ:haibàmẹ,chungchồngvàlàkìnhđịchcủanhau,mộtngaivàng,béobởnhấtcủaFouta,vảlại,bấtdiệthơnvàcámdỗhơntấtcả,làngườiđànbàliêmsỉvàđángthèmmuốnkia,ngườimàchỉbằngmộtánhmắt,hútvềmình:nàovàng, nào ngựa, nào nô lệ và các hoàng tử. Ông đã biết rằngchuyệnấy sẽkết thúc tồi,và rằngTaïbou sẽ là trọng tâmcủa

kếtcụcbithương,trongxứsởFouta-Djalonnày,nơirấtthườngxuyên,conđườngdẫnđếnngaivàngphảixuyênquamộtdòngsôngmáu,chỉcóđiều,ônghìnhdungđiềuđósẽđượctiếnhànhtheocáchPeul,cónghĩalàtheocáchnhẹnhàng,lịchlãm,tinhtế,mangtínhhiệpsĩ.MộtcuộcphụckíchởcổngnhàthờHồigiáovàobuổicầunguyệnlúchoànghôn,trướccáccụgiàvàtrẻnhỏ.TấtcảcácđiềunàykhôngđượcPeulcho lắm:khôngkínđáo, không tiểu xảo, không học thức cho lắm.Một tác phẩmthựcsựcủakẻthôngtháirởm!BọnbấtlươngởSicilechắccũnghànhxửnhư thế trong cáchanghốcởEtna: giết kẻ thù, tịchthuđĩaănvàlấyvợcủahắn!Tácphẩmcỏncon,tácphẩmcủakẻ vô danh tiểu tốt! Ông không thể tin được đó là củaAlphaYaya!Saukhinghĩsuychínchắn,ôngcuốicùngđãđặttiềncọcvàohắn.AguibouvàPâthé,ôngthấycóvẻnhưquáphứchợp,quá lý trí, quá kiêu ngạo, tóm lại, quá Peul, thao túng họ sẽchẳngbaogiờdễdàng;cònBôcar,chắcchắnlàđầuócđơngiảnhơnnhưngquábảnnăng,quáyêunước,quánhiềungờvựcđốivới dânDaTrắng!Ông thíchAlphaYayahơn,mưumẹokiêuhãnhnhưmọingườiPeulbiếttựtrọng,nhưngcởimở,còntốthơnnữa,cùnglúcvừalàmộtchínhtrịgiacótàivàmộtchiếnbinhdũngcảm.Chỉcầngiữanhtavàvungvẩychiếckhănđỏcủaquyềnlựcvàvàngrònglàxong!Đólàconngườithựctế,dễhiểu: trước tiên là lợinhuận, sauđómới là tâm trạng,ngượchẳnvớiconthúdễxúcđộngBôcar-Biro.Ôngđãbiếtrằngđólàmột người Peul, một người Peul chính hiệu mà ông hẳn sẽkhôngbaogiờchắcchắnvềtìnhcảmcủaanhta,nhưngônglạicóthểtintưởngnơihắnchừngnàomàhọcòncùngchungmộtđiểmđích.

Viphạmmộttộiácvàbỏtrốnhệtnhưmộttêncướpđườngthôtục!Vàhiệngiờhắnđanglẩntrốnởđâumớiđượcchứ?

Vàlạichínhtrongmộtcuộctròchuyệnngẫunhiênmàôngđãbiếtđượcmộtthôngtin-cólẽcònquantrọnghơncảsựbổnhiệm củaBayol! Bonnard đã làm gì?MangonéNiang đang ởđâu? Còn những đại diện của ông ở Boulam và ở Gorée vànhữngthámbáocủaôngcómặttrongtấtcảcáchangcùngngõhẻmcủaFoutađãbiếnđiđâuhếtchứ?Thếthìtạisaoônglạitrảtiềnlươngchochúng?Mẹkiếp!

Ônghốihảthanhtoántiềnvàrangoàiđểkhôngsáthạimộtngườinàođó.

Lầnnày,ôngkhông thểđểmấtmộthútnàonữa.Ngay lậptứckhi vừađếnMarseille, ông liềnbắt tay vàođóng cáckiệnhàngngay và đọc lại hành trình.Ở cảng, người ta thông báochoônghayrằngcon tàusắp tới sẽnhổneovàocuối tháng…Hơnnữa,bầutrờilạibắtđầurối loạn,sốphậnđảolộnnhữngdựđịnh củaông: ông sẽ khôngđi con tàu ấy lẫn con tàu tiếptheo.Chỉcònhaingàynữalàônglênđường,thìôngnhậnđượcmộtláthưtừParisgửiđếnkhiếnôngbùngnổniềmvuisướng.VịtânBộtrưởngThuộcđịa(ngườitavừabổnhiệmmộtngười,mộtngườithựcsựvàôngtatênlàDeLaporte),ngườiđãngheôngcảngàn lầnkểchuyệnvềnhữngkỳtíchcủaôngởFouta-Djalon,bàytỏvớiôngsựngưỡngmộvàmờiôngđếngặptrựctiếpđểkiểmtranhữngđềnghịcủaông.

VịDeLaportenàylàmộttrongnhữngchínhtrịgiacủanềnCộnghòaIII,cótàihùngbiệnvàtinhtế,đượctiếncửđếnchứcvụnàydocáccáchphốihợpchínhtrịhiệnthờihơnlàsựhiểubiếtsựkiệnđangdiễnra.Phichâu,ôngchỉbiếtqualoanónằmởđâu,cònnhữngthuộcđịa,thìônghơihìnhdungchúngphứctạphơnvùngCamarguevớiđànkhỉthaychỗnhữngconngựamàthôi.

Một Bộ trưởng a-ma-tơ, đúng làmột cơ hội tốt! Olivier de

Sandervalcườikhẩysaukhiđãtìmhiểukỹthôngtin.ÔnghuyđộngtấtcảnguồngốcLyoncủamình(sựbạodạn,tínhtếnhịtrongngoạigiaovàhướnglậpluận,sứcquyếnrũ)trướckhilêntàu.Ôngthíchmàndiễnlầnnày.Buổithuyếttrìnhvượtxamộtgiờmọnnhưđãdựkiến,vàBộtrưởngtiễnôngratậnsân,siếtchặttayrấtlâutrướckhinhắclạiquyếtđịnhcủamìnhmàôngvừathựchiệnvàđiềuấythắplêntrongôngmộtniềmvuitốtlànhvàbấttận:

– Tôi gửimộtbức thôngđiệpủnghộ tất cảnhữngđềnghịcủaôngchobácsĩBayolngayngàyhômnay.

Tấtcảnhữngđềnghịđấynhé!Ôngđãngherõthế,đókhôngphảilàmộtchuyệnđùađâu!Đósẽvĩnhviễnđóngđinhmiệnggã Bayol bất nhân chuyên kiếm lợi trên lưng người khác kia!Chính phủ ở Conakry là hắn, còn Olivier de Sanderval là ởFouta-DjalonvànướcPhápthìchỗnàocũnglànhàmình!Tìmthấythỏathuậntốtnhấtởchỗnàođâynhỉ?Mặckệ,rútcụclại,ôngsẽtặngRosemộtbữatiệctrưanữatạiđỉnhđồiLaVerryère,đólàcáchtốtnhấtđểănmừngsựkiệnnày!

ÔngbắtgặpRoseđangnằmbẹptrêngiường,thóiđờilúcnàocũngphảicómộthạtcátđểlàmnghẽncỗmáyhạnhphúc:

– Chẳngcógìlànghiêmtrọngđâu!-Bácsĩtrấnanông-Mộtbệnh viêm phế quản nhẹ, bị nhiễm domột cuộc đi dạo buổisáng trong công viên thôimà.Mùa thunàymangnhững cơngiólạ lùngcủamùađông,tửtướcạ.Ngàithìchẳngsợgìđâu,bởingàilúcnàocũngmặcấm.

Nànggượngdậykhánhanh,nhưngtrongmộttìnhtrạnglongại đến nỗi mà Olivier de Sanderval hoãn chuyến đi lại vàituầnliềnđểcùngnàngchiasẻquãngthờigiandưỡngbệnhcủanàng.

Chínhthờiđiểmđómàcuốicùngôngđãnhậnđượctintứctừ Phi châu gửi về. Vị Bonnard tận tâm đáng thương kia đãkhông thểviết choông sớmhơnvìmột lýdoquan trọng sauđây.BộtộcBéafada,nhữngkẻđánggờmấy,chúngkhiếncảhổbáovàcácbộtộcthùđịchtrongcáccánhrừngBoulamphảihãihùng, đã bỏ tù ông ta hai tháng liền - ông ta đã, giống nhưthườngxuyênxảyđếnvớingườiDaTrắng,vôtìnhbángbổlênthầnlinhbềtrêncủahọ,mộtbứctượngđấtngâythơtreotrướccổng làng.Nhữngkẻcuồngnhiệtnhấtđãđòixử trảmông ta,nhưngvua,người có cánhmũihànghóahơn, saunhiều tuầnthươngthảodôngdài,đãthànhcôngchuyểnđổilờiphánquyếtthánh thần này thành ki-lô-gam những hạt cườm bằng thủytinhmàu.

Chỉ khi ra khỏi địa ngục này thì ông tamới có thể gặp gỡnhữngthámbáođược

MangonéNiangpháiđến.Đúngvậy,AlphaYayavàTaïbouđúnglàđãchoámsátAguibou:mộttrămnhátdaoởngaycửanhàthờHồigiáo,ngaysaubuổi lễcầunguyệnlúchoànghôn,buổilinhthiêngnhất,tụtậpđượcnhiềungườiđilễnhất!Cáchthứcvàlượngmáuchảytrànđãkhiếnchocácnhàquýtộcnổiloạndữdộiđếnnỗimàchínhthủphạmcũngđãhiểuđiềuđó.Sau khi đã phạm trọng tội, anh ta đã bỏ trốn thay bằng việcchiếmlấyngaivàng,mangtheomìnhngựavàvàngbạccủaanhtrai.“Vào lúc tôiđangviếtchongàiđây thìkhôngaibiếtbọnnhântìnhnhânngãiđángnguyềnrủaấyđãtrốnchuitrốnlủiởchỗnào.”RồiôngtathôngbáochoôngbiếtnhữngtintứcđángmừngvềtìnhtrạngcácthươngđiếmvàcôngtrườngxâydựngởKahel.

“Hãyantâmđi, thưatửtước, -ôngta tiếptụcviết, -ởđâymọichuyệndiễnrađúngnhưdựkiến.Hiệntại,nhữngngười

Da Đen tính bằng đồng Kahel cũng thường xuyên như bằngđồng shilling trong các thương điếm ở vùng ven cũng nhưtrongcácchợởFouta.MangonéNiangvừahiệuquảvừađángnểhệtnhưmộtvịquantổngtrấnLaMã,còncáchệthốngcủachúng ta làm việc quá tốt đến nỗimàmột số các ông hoànghàng tỉnhkhông còndámquyếtđịnhđiềugìmàkhông thamkhảoýkiếnchúngta.

ThựcsựlàgãAlphaYayanàylàmộtquânbàikhóthaythế.Trướcmắt,chúngtaquayvềphíathủđô.Almâmibịốmvàđãnằmliệtgiường.AthévàBôcar-Birokhôngnóichuyệnvớinhaunữa.CảFoutabiếtrằngchẳngmấychốcmáusẽchảyởTimbocũnghệtnhưnóđãchảyởLabé.Vấnđềduynhấtđểxemđólàaisẽgiếtaivàkhinào?

Tôiđểtâmquansát,ngàycũngnhưđêm,tôisẽthôngbáotintứcchongàingay.

Kẻtậntâmcủangài,Bonnard.”

Rose sau đó lại ốm tiếp. Bệnh viêm phế quản của nàng đãkhônghoàntoàndứthẳn,nàngphảinằmliệtgiườngchođếntận cuốimùađông.Nhưng chẳng cógìphải lo lắngđâu,viênbácsĩlạitrấnanông,chỉphảiđợichútxíuchobệnhhonhẹtồitệấyquađi.

ỞParis,hàngloạtxungđộtnáoloạnlàmrungchuyểnNghịviệnvànhữngcuộckhủnghoảngnộicáckếtiếpnhautheonhịpđộngàycuốituần.ConngườiquảcảmDeLaportesắpbịgạtra.Olivier de Sanderval biết được tin ấy trước khi lên tàu điConakry, sắc lệnh của De Laporte trước tiên phải qua Quaid’Orsay[23]kiểmsoát-vàphảiquacácBộkhác,cácvănphòngkhác,vàcácbộphận linh tinhkhông tênkhác.KhôngcòncóchuyệnđểchoôngFouta-Djalonnữa,màchỉthuậnchoôngđấtđaivàmộtkhuchotuyếnđườngxelửa,vớiđiềukiệnôngphải

liêndoanhvớinhữngnguồnvốnkhác,cácđốitáckhác.LạiquahaibakỳthayđổichínhphủvàsắclệnhcủaDeLaporteđãđượcchuyển thànhmộtđềnghịđạo luật có thểápdụng cho tất cảmọitrườnghợptươngtựsẽxảyratrongcáckhuthuộcđịa.

– Chuyệnsẽkhôngdiễnranhưvậyđâu!-Ôngcôngkích,khiđếngặpngườibạnJulesCharles-Roux.-Tôicómộtý,tôisẽnóichuyệnvớiFaidherbevànhắcchoôngấynhớnhữnglờiđãhứavớitôi.

– Saohả, anh không biết gì ư? -Người nàyhỏi ông,mangtínhCassandrehơnbaogiờhết.-Faidherbequađờirồi,tôivừađọcđượctinấytrongbáoxong.

– Khốnnạnchotôiquá,khốnnạnchoTimbo!-Ôngthốtlêntronglúcđổsụpxuốngmộtchiếcphôtơi.

Đầunăm 1890, cuối cùng thìông cũngđược tin rằng chínhphủđãchỉđịnhcácbankiểmtrađặcbiệtđểchuẩnbịdựluật.Vàithángsau,cáinày,đấylàdùngtheotiếnglóngcủacácnghịsĩ,đượcgiữ lại.Năm1891,rốtcuộcthìngườitacũngtrìnhnólênThượngviện.Kéotheonólànhữngcuộcthảoluậnhếtsứcsốngđộngđếnnỗimàbáochívàdưluậnquầnchúngnhảyvàocuộc.Phichâuthôikhôngcònlàmộtchủđềngoàilềdànhchocácsĩquanhăngháivànhữngnhàphiêulưuhâmhấpnữa.Nótrànngậpđườngphốvàcáccộtbáo,đốtlênnhữngniềmsaymêtệhạitrongcácphòngkháchvàtrongcácnhàchứa,sòngbạc.Một lànsóngtheochủnghĩa thựcdântrồirakhỏisựvô thứctậpthểcủanướcPháp,tạothànhhìnhtrongtiềmthứcvà lantrànhếtthảyvàocuộctranhluậnchínhtrịvàtríthức.Trongnhữngquáncàphêvàtrênnhữngcộtbáo,ngườitakhôngcònbàn gì khác ngoài việc nói về Congo, về Dahomey, về Fouta-Djalon,vềSoudanhaycònvềMadagacar.Ngườitatổchứccácbuổi tuầnhành,người takýđơnkiếnnghị.Người tađòimột

quân đội thuộc địa, một tiền tệ thuộc địa, những huy hiệuthuộcđịa,nhữngđạo luật,nhữngphongtục tậpquán,nhữngkhuynhhướngthuộcđịa.

Ông đã chẳng hy vọng những ngần ấy! Đó như thể nhữnggiấcmơ của ông bước ra khỏi đầu ông, để thấm vào toàn bộquốcgia.

NgườitaliênkếttênôngvớitêncủaDupuis,củaBrazza,củaFaidherbehaycòncảvớiGallieni.Ngườitacôngnhậnôngnhưlàmộttrongnhữngnhàthámhiểmlớncủathờiđạimình,điềuấykhôngphảiđãkhiếnôngmếchlòng.Chỉcóđiềuôngthườngxuyênnóiđiềunày -kỷnguyêncủanhữngnhàthámhiểmđãquarồi.Hiện tại,phảixâydựng:những thểchế là chắcchắn,nhưngtrênhếtlàhệthốngđườngsá,nhàcửa,cácngànhcôngnghiệp,đườngxelửa.Vànhữngchuyệnđóhả,khôngphảiviệccủachínhphủđâumà là côngviệccủanhữngngườinhưôngđây, tự do trướcmọi khuynh hướng phục tùng, có trí tưởngtượngvànhiềuthamvọng.Vàđểthựchiệnđiềuđó,khôngcầnphải phức tạp hóa cuộc sống nhàn rỗi của các chức sắc vănphòngvàcácôngnghịsĩlàmgì.Khôngcầnmộtbộluậtmàmộtsắclệnhhẳnđãthừathãilắmrồi.

AiđãtạorachâuMỹ?Nhữngnhàtiênphong,đươngnhiênrồi,chứkhôngphảinhữngkẻcạogiấyởWashingtonđâu!

Thếrồibộluậtđãđượchyvọngbiếtbaonhiêucuốicùngđãbị sa lầyvàmấthút trongnhữngđầm lầy của các cuộc tranhluậnvàcácbướctiếnhành.Ngườitamấtcảhơnnămròngđểđedọakiếnnghị,bãichứcvàđấutayđôivớinhau,đểrồicuốicùng chán ngấy nhau và chuyển sang đề tài khác. Chính ôngcũng dần dần quay lưng lại với nó để chăm sóc vợ ông, đangcàngngàycàngốmyếuhơn.

Vàonăm1891,quathờibáoLaDépêchecolonial,ôngbiếtrằng

ởConakrythuộcđịađãđượcthaytêncũngnhưđãthayThốngđốc: Những dòng sông phía nam đã trở thành Guinée thuộcPhápvàmộtngườicótênBallayđãđếnthếchỗBayol.

Mùaxuâncùngnămấy,sứckhỏeRosebỗngnhiênyếuđirõrệt, và lần này là rất nghiêm trọng.Mặc dù thể tạng bà vốnmảnhmai,nhưngbàluônluônnăngđộngvàvuivẻ,ờthì…chođếnlúcấy.Nhữngtrậnđaunửađầuthườngxuyên,bệnhviêmphếquảnlặpđilặplại,nhữngđợtkhóthởcủabà,đãchưabaogiờ gây lo lắng thực sự cả. Lầnnày thì khác. Bệnhho của bàkhôngkhỏihẳnđượcnữavà cònkéo theo sốt cao, rồi đến têcứng,sauđólànhữngtrậnhônmêngàymộtdàihơn.Mùahè,bàbắtđầuthổramáu,mùathu,bànằmliệtgiường.Tìnhtrạngcủabàcàngtồi tệhơnkhiđôngđến.Người taphảikêubácsĩnhiềulầntrongngày.Nhưng,theotốcđộmàôngđãquen-imlặng và với một sự chậm chạp quá đáng -, thì Olivier deSandervalhiểurằngđãđếnđoạncuốirồi.ÔngquênhẳnnhữngváncờvàFouta-Djalon,vàthậmchíquêncảbảnthảocuốnVôCùng bất ly thân của ông mà, từ mười hai năm nay, nó đãnghiếnngấuphầnlớncácđêmcủaông.Lầnđầutiên,ôngcámơntrờiđãbanchoôngcănbệnhmấtngủ.ÔnggiámsátnàngRosecủaông,chiasẻvớinàngnhữngcơnđaunhưtratấn,laumồhôivàhìnhdungranhữnggiấcmơvàácmộngcủanàng,theodõinhữngtiếngranvànhữngđợtlịmđicủanàng.

Vàongày15thánggiêngnăm1892,khibàquađời,suýtnữathìôngđãtừbỏtấtcả:Rose,Bayol,Noirot,cácBộhànhchính,người Peul…, thật quá tải đối vớimột người! Ông bước sangtuổinămmươihai,góavợ,tinhthầnsuysụp,giàtrướctuổidonhữngconđườngbăngrừngvượttrảngvàbệnhtật.Ôngkhépmình lạicảnhiềutháng liềnmàkhôngsaochônvùiđượcnỗibuồnvàsựđauđớncủamình.Tangtóc,nhữngânhận,những

tiếcnuối,cảhàngngànlẻmộtphiềnnhiễutrongcuộcsống,vàocuốinămấy,mọichuyệnnàyđãđánhdấusứcnặngtuổitáccủaôngmộtcáchkhủngkhiếp.

Nhưvậy làRoseđãchết,nhưngôngcócảmgiácmìnhvừamớilàmquenvớinànghômqua.Rađivĩnhviễnnhưngđểlạinguyênvẹntrongôngâmthanhgiọngnóivàdángvẻquýpháinhẹnhàngcủacơthểmình!Ônggặplạinàng,ôngnghetiếngnàng,cònthậthơncảthật,đangngâyngất,trongvôvànnhữngcuộc dãngoại củahọ, trướcmùi hương củamột đóahoahaymáivòmcủamộtnhàthờ,và,vớitoànbộsựngâythơmànàngtừngcó,bộclộthóiđỏngđảnhhiếmgặpcủamình:“Haychúngmình chuyểnnhà đếnVaticannhỉ?…Mình khôngnghĩ rằng,ngôinhàcủachúngtaởAvignonấy,nósẽđẹphơnkhiđượcđặtởđâyà,tạiAmsterdamnày?…VànếuchúngmìnhtậukênhđàoBourgognethìsaonhỉ?…”

Những thói đỏng đảnh của nàng, những điều thú vị củanàng, những hờn dỗi nho nhỏ khó quên của nàng ấy, chínhchúngđãtạonêntínhcáchcủanàng.Sựngâythơ,vẻungdungmêhoặccủanàng,chínhnàngđãràngbuộctìnhyêucủahọ.Họquennhau trongmộtbuổikhiêuvũởAvignon.ChàngvừarakhỏiTrườngTrung tâm,nàng tốtnghiệpMỹ thuật.Nàngkhiấyđãdiệnnhữngbộváysặcsỡvàcàihoatrêntóc.NàngmangvẻđàicáccủaÉmilie,hươngvịcủaÉmilie,cặpmắtcủaÉmilie.ChàngđãcầmtaynàngvàchonàngđằmmìnhvàonhữngbứchọavềngườiPeul,nhữngcâuchuyệncủaMollienvàcủaRenéCaillé. Nàng đã may cho chàng những bộ trang phục của vởMéphistophélèsđể,ngàyhômnaychànglànhânvậtFaust,hômkhác lại làquỷquái,cònnàng là trinhnữMargueritevàcũngngườiđóng thế củamình, côbéGretchen tinhnghịch.Tất cảchuyện đó, đươngnhiên diễn ramà không ai biết, trong khu

vườnbímật,nơichỉcótìnhyêuvànhữnggiấcmơcủahọmớicóthểtiếpcận.

Ôngđãkhôngdànhchobàtoànbộthờigian,tấtcảsựquantâmmà bà đáng được hưởng, nhưng bà không bao giờ thanphiềnvềchuyệnđó.Bàbiếtrằng,dẫucóchuyệngì,thìôngvẫnyêubàbiếtbaonhiêu,bàđãthườngxuyênnóiđiềuđóvớiông,nhưthểbàmuốncámơnôngvìtìnhyêuấy.Luônluôncócáigìđóxenvàogiữahọ:côngviệc,thểthao,nhữngchuyếndulịch,nhữnghộibạnbè,nhữngcuộchọpcácnhàbáchọcởHộiĐịalývàcuốicùng làxứsởFouta-Djalonnày,nóđãchiếmđoạtôngcủabàbằngvẻquyếnrũvàsựganhghétkiểuphùthủycủamộttìnhđịchthậtsự.

Nhữngđứaconôngđãlớn,chỉbâygiờôngmớinhậnrađiềuđó. Ông cũng đã chẳng chăm sóc chúng được bao nhiêu. Giờchínhlàlúchoặcsẽmãimãikhôngbaogiờlấylạiđược,đemlạichochúngtìnhphụtửyêuthươngtrìumếnmàchúngcóquyềnđượchưởngvàbùđắpnhiềuđếnchừngnàocó thể, tìnhmẫutử,mà chúng vừa vĩnh viễnmất đi. Ông xích lại gần chúng,theosõisátsaohơnviệchọchànhvàvuichơicủachúng.Ôngthuê hẳn một giáo sư nhạc để bồi dưỡng thiên hướng nghệthuậtchocongáivàdẫncontraiđitheotrongnhữngbuổidãngoạinguyhiểmtrênmiềnnúicaohayởbiển.

Kínđáovàchămchú,JulesCharles-Rouxđãgiúpôngvượtqua giai đoạn tồi tệ này. Làmnhư không có vẻ động đến nó,Julesdầndầnđưabạnvềvớinhữngghichépcủamìnhvàvớinhữngdựánviễnchinhmới.

Năm 1893, ông cho xuất bản tác phẩm du lịch thứ hai củamìnhtạinhàxuấtbảnFélixAlcan,cótựađềSoudan,Kahel,sổdulịch, và đã nghĩ đến việc lên tàu. Cuộc sống đã trở lại bìnhthường,niềmsaymêFouta-Djalonmộtlầnnữalạisôisụctrong

ông.

ÔnghoàngKahelsốngxacondâncủamình,nhưngtừlâuđàiMontredon,quyềnlựccủaôngđượcthựcthitrêntừngmẩuđấtnhỏnhấtcủaKahelvàảnhhưởngcủaông,chắcchắnlàlêntấtcảmọisânsaucủaFouta.Ôngtiếpxúcđềuđặnvớitấtcảnhữngngười cómáumặtởTimbovà trong các tỉnh.Người tahỏi ýkiếnôngvềmọichuyện.

Tàuhỏavàcácđoànxecủaôngđềuđặntungngậpcáckhuchợnhữngtrangsứcrẻtiềnvàđồvôgiátrị.NgườiAnhkhôngcònlàôngchủnữa:vảibốcủaôngđãhấtcẳngkhỉđầuchócủaManchester,vàtỷgiáđồngKahelđãnhanhchóngvượtxađồngshilling.

Mangoné Niang, những đại diện ở vùng ven biển, nhữngthámbáocủaôngởrảirácđâyđóđãthựcthinhữngcônglệnhrấtchặtchẽ:phảicôlậpTimbo, lấyđượclòngtincủaLabévàTimbi-Touni, trang bị vũ khí cho kẻnày chống lại người kia,tạochohọchốngđốinhau.Nhấtlàkhôngđượcxâmchiếm,đểchođấtnướctựrạnnứtbằngcáchnhấnmạnhsựchiarẽ.CònnướcPháp,cácsựkiệncuốicùngsẽkếtthúcbằngcáchđặtnóvàotìnhtrạngđãrồi.Nósẽphảicôngnhậnsớmhaymuộnrằngmộttrongnhữngđứaconcủamình,bậcthầycủanhữngngườidânchâuPhicaongạonày,chỉcóthểnângsựquyếnrũcủanólên cao thêm mà thôi. Bernadotte chẳng đã từng là vua củaThụyĐiển,cònBaudoinlàvuacủaAntiochevàcủaJérusalemđósao?

Mùa hè sau đó, từ Paris trở về, nơi cậu theo học, con traiGeorgescủaông,lảođảotrongnướcmắt,đẩycánhcửagácxépvàkhiếnông,đanglúihúivớiđốngrươnghòmthámhiểmcủamình,liềnquaylại:

– Điềugìđãkhiếnconkhócvậy,hảcontrai?

– Chaà,conđãthitrượtrồi!

– Ờ thì…, người ta có thể thi trượt vào trường Bách khoanhưng không vì thếmà lỡ dở cuộc đời đâu! Con cómuốn đicùngchakhông?

– Nhưngđiđâuhảcha?

– ĐiFouta-Djalon!Đólàmộttrườnghọctốtnhấtđấy.

– Ôi,thếthìtuyệtquá!ChachophépcontậndụngdịpnàyđểthămTombouctouchứ?

– Đồngý!ConsẽđiTombouctoutronglúcchathươnglượngdựánđườngxe lửavới cácônghoàngDinguiraye.Những lãovuaPeulnguđộnnàycuốicùngcũngsẽphảiđểchochađiđếnDinguirayethôi!

– Ôi,cámơncha!-Chàngtraithốtlên,đãthayđổihẳntrướcmộtniềmvuitrànngậpvàquáđỗibấtngờ.

– Này,doconđãđồngýđitheocharồithìcầmlấynày,hãyđọckỹ cho cha tấmbảnđồnàyvà tìm raphương tiệnnhanhnhất để băng qua những thác ghềnh của vùng Konkouré vớichừngtrămnhânlực,vàmỗingườiváckhoảnghaimươi lămki-lô-gam.

Haithángsau,ôngnhậnđượcmộtláthưtừBoulam:

“Cámơn,thưatửtước,đãthôngbáochochúngtôibiếtrằngngài sẽ lại sắpcómặt trêncácvùngđấtnóngPhi châuvà lầnnàylàđicùngcontraicủangài!

Đếnđi,hãyđếnnhanhđi,nhưng trướckhixuống tàu,hãythưởngthứcthôngtinkìdiệunàyđã:Bôcar-BirođãgiếtPâthé.Chưahếtđâu:tânAlmâmicủaFoutađãkhôngcamlòngânxáchobạnmình,AlphaYaya,ôngtađãẩyhắnlênngaivàngcủaLabé.Ngàithấyrõlàngàinênđếnchưa!

PS:dẫusaothìcũngcómộttinxấu,tôimuốnchongàibiết

trướckhingài lên tàu cáiđiềumà tôiđãđắnđo từ rất lâuđểthôngbáovớingài.ChínhtrênlãnhđịacủangàiởmũitâycủaConakrymà Bayol đã cho xây dựng dinh Thống đốc. Phải làBayolmớicóthểtưởngtượngramộtsựphảntrắcnhườngấy!Maymắnthay làhắnkhôngcònởđâynữađểgâyrắcrốichochúngta!

Kẻrấttậntâmcủangài,Bonnard.”

“Thêmmộtlýdonữa!-Ônggầmlên.-Chẳngcòngìgiữtaởđâycả,cuộcsốngcủatakểtừđâylàởnơiấy.”

ÔnggửicongáivàotrườnghọcnộitrúvàcảitrangcontraiGeorgesănvậnthànhchủđồnđiềnthựcdân.

VàothángHainăm1895ấy,nguồngốccủaConakrymấthúttrongrừngrậmấykhiếntanghĩđếncảnhtrứngchínởtrêntócngườiởẩn.Thànhphốhiệngiờđếmđượchơntrămngôinhàxây,điệnThốngđốc,trạilính,nhàcáchlyvàSởĐiệntínđượcxâydựngtáchbiệt.

Một đại lộ chừng ba ki-lô-mét, có những hàng xoài baoquanhnốiliềnđiệnThốngđốcmớitoanhvàcựcđôngcủađảo.Người tanhìn thấy rấtnhiềuxeđạpvàxebabánh,vàkhôngdướibachiếnhạmđậudưới cảng.Nhiềubiệt thự lợpngóiđỏlấp lánh màu trắng và những đóa hoa dưới hàng cây keo.NhữngngôinhàcủaDaĐenbắtđầuchấpnhậnsơnvàximăng.Scoa, Paterson-Zochonis, biển hiệu thương mại với màu sắcsống động đánh dấumặt tiền các cửa hàng cao tầng bằng gỗđược chạm trổ tinh tế. Bangàn, có thể là bốnngàn sinh linhchenchúcnhaudướinhữngcâydừatrongthànhphố,trongđócóvàitrămDaTrắng.

OlivierdeSandervalđãđểlạimộtkhurừngrậm,giờôngbắtgặpmột thành phố nhỏ tráng lệ. Ballay, tân Thống đốc,mời

ôngvàoởtrongdinhcủamìnhvàlàmmọiđiềucóthểđểkhiếnôngquênđinhữngthấtvọngcủamìnhvớiBayol:

– Vànhất là, thưangàiOlivierdeSanderval,đừng thùhậntôinhénếunhưcungđiệncủatôinằmtrênmảnhđấtcủangài,tôichẳngcólỗigìtrongchuyệnnày,đúngvậy,tuyệtđốikhôngcó!…

– Ôkhông,tôichẳnghậnngàivìvàiarpent[24]rừngrậmchứ,thưaThốngđốc!VớiBayol, tôi chắcchắnđã la tướng lên,chỉbởivìđólàBayol…

– Ngàithíchsănbắnchứ?

– Tôithíchđibộhơn,nhưngmàthôi…

– Đángtiếcthật,đólàmộtchủđềnóichuyệntuyệtvờiđấy,đisăn,điềuđótránhđượcnhữngmâuthuẫnvôbổ.

Ballayđãtặngôngmộtdạtiệclinhđình,cómặttấtcảđoànngườichủthuộcđịavàchútâmsátsaođểôngkhôngthiếumộtthứgì:rượungoncũngnhưbialạnh,đùilinhdươngcũngnhưđậumangtừPháp;vỉruồivàđuốc,giườngcótánchevàmàn.Ông ta còn cho ông mượn đám Da Đen để dẫn ông đi thămthànhphốvàtàuchiếnđểđidạotrênbiển.Dẫuvậy,mốiquanhệcủahọnổbùngnhanhchóng.NgàiThốngđốccứuổngcôngmuốntránhđiềumàngàigọi là“nhữngxungđộtvôbổ”,sớmhaymuộngìthìngàicũngphảiđềcậpđếnnhữngchủđềéole.

– Hãy tin là tôi rất lấy làm tiếc cho những hiểu lầm củangười tiền nhiệm tôi. Tôi chẳng chống đối gì ngài, ngài biếtđấy!Tôisẵnsànglàmviệcvớingài.Tấtcảsẽdiễnratốtđẹpnếunhưngài vẫn thẳng thắn trung thực đối với chính tôi và tôntrọngluậtpháp.

– Chúngtacómặtởđâyvớicùngmộtsựnghiệp,thưaThốngđốc, sựnghiệp củanước Pháp.Ngài nói đúng, ngượchẳn với

Bayol,chẳngcógìkhácnhauđốilậpchúngtacả.Tôisẽlàmhếtsứcmìnhđểgiữ tìnhbạnvớingàivà tôn trọngpháp luật.Vàđươngnhiêntôicũnghyvọngvềphầnmìnhluậtphápcũngtôntrọngnhữngquyềncủatôi.

– Chúngtarấthợpýnhau,OlivierdeSandervalạ!Nếungàinói về những hiệp ước của ngài thìmọi thứ rất rõ ràng: vớichúngtôi,cáchiệpướcấylàkhôngtồntại.

– NgàiDeLaporte,Thứtrưởng,đãđảmbảovớitôi…

– Sự đảm bảomiệng là chưa đủ, Sanderval ạ, phải có vănbản.

– Nhữngvănbảnư?Chúngbằngcáigìhả,nhữnghiệpướccủatôiấy?

– Tôi đang nói về văn bản giữa chúng ta kìa, văn bản củanhữngngườiDaĐenlàkhôngcòngiátrịnữa:Fouta-DjalongiờđãthuộcPháp!

– Ngàiđihơiquáxađấy, thưaThốngđốc!Chẳngcógì chochochúngtaquyềnđểmắtđếnFouta-Djaloncả.Ngoàinhữnghiệpướccủatôi,chínhthếđấy!

– Nếu như hiện thời nó chưa thuộc Pháp, thì chẳng mấychốcnữanósẽtrởthànhthôi.TôiđãmờiAlmâmiđếnđểkývănbản chư hầu thề trung thành với Đại Pháp, nếu không tôi ralệnhcholínhchiếnSoudanphácửanhàôngta.Ngaychínhlúcnàyđây,Beckmann,cộngsựdướiquyềncủatôi,đangởTimbo.

– Ôngtasẽchẳngđạtđượcgìđâu!

Với chất giọng thông thái cố ý, Olivier de Sanderval giảithíchrằngAlmâmichỉrờiTimbovìbalýdo:chiếntranh,hànhhươngtớiLaMecquevàsựđăngquangcủamìnhởFougoumbamàthôi!Nếukhôngôngtasẽbịtruấtngôi!

– Nhữngngườinày,tốtnhấtlàchúngtanêncốgắnghiểuhọ

hơnlàđánhnhauvớihọ!

– Cám ơn vì lời khuyên, nhưng tôi đã biến Congo thànhPháprồiđấythôi!

– Nhưngrắcrối làởCongokhôngphải làngườiPeul, thưaThốngđốc!

Khôngtrítrởnêncăngthẳng,mặcdùcảhaiđềucóýnghĩrấttốtvềnhau,cungđiện,đãbốcmùixi, thìbâygiờbốclênmùikhét.Mộtsựđốimặtlịchlãmnhưngkhủngkhiếpvànóđượclặplạinhiềulầntrongngày,cónghĩalàmỗikhihọđếnbànănhaycùngnhauuốngbiatrênsân!Cùngmộtkịchbảnbấtbiếnkéotheonhữnglờicãicọdữdội:Ballay,ngườicócáitậtlàluônluôncầmmộtthanhthướckẻtrêntay,bẻgãynóbằngmộtcúkhôkhốcmỗikhicơntứcgiậnbắtđầukhiếnôngtangạtthở.

ConakryphấpphớilácờPháp,sốngdướiluậtphápcủaPháp,dânDaĐenbắtđầunếmphomátvànóimerde[25]nhưngngườiĐứcCollinvẫncómặttạiđó, trởnênđầnthộnvìkhíhậuẩmthấp,ngườiđỏrựcvìnắngvànổiđầymụndomuỗiđốtởgiữađống đồ tạp hóa và những cây nến của mình. Olivier deSanderval hối hả đến thăm ông ta. Maillard vừa tự vẫn,Boche[26]vừathôngtinchoônghay.Bịrắncắn,ôngtađãkhôngđủsứcleolêntậnđỉnhcầuthang,thếlàliềnnãmộtphátđạnvàođầuđúngnhưôngtađãhứa.

– Vớikhẩusúngnàovậy?-DeSandervalhỏi.

– Dominique!Hômđótrờimưa.

ĐểquênnhữngtứctốicủaBallay,OlivierdeSandervalđưacontraimìnhrabờbiển,hưởngđầygiómangmùii-ốtvàngỡngàngtrướcvẻkỳquáicủacáccâythânmềmvàkíchcỡkhổnglồcủanhữngconrùa.

Mộthôm, trong lúchọđang tảnbộ trêncát,nóichuyệnvề

DinguirayevàTombouctou,mộtgãxalạtừnhữngcâycọlóravà gọi họ:một gã Da Trắng trong trang phục thợ đốt lò, vớinhữngmóngchânmóngtaybẩnthỉuvàmộtchòmrâudàikiểutôngđồ.Ngườitađãtừngnóivớihọvềnhânvậtnày.Mộtngàynọ,bướcxuống từmộtcon tàu, từSaint-Louisđến,anh takểoangoangchotấtcảmọingườinghemộtcâuchuyện,màchođếngiờvẫnchẳngaihiểuđượcđólàgì.Anhtacâucáđểănvàngủgiữađámcâycối,trênmộtchiếcvõngtạmbợ,khôngmộtthànhviênnàocủađoànthuộcđịamuốnchomộtngườiđồnghương,mộtngườichẳngphảisĩquan,chẳngphảibuônbán,lẫnchacốhaynhàthámhiếmnày,ởnhờ.

– Cácôngcũngcómặtởđâyà,đểtìmkiếmgiatàichứgì,tôiđoánthế?Thếthì,hãynghetôinày,tôicómộthướngchocácông…

– Đừngmấtcônglàmgì,cụkhốtạ,chúngtôiđãnghenóivềanhrồi!-Georgescắtnganglờianhta.

– Cảcácôngnữa,cácôngsẽkhônglàmvậyvớitôichứhả!Chíítthìhãynghetôinóihếtđãnàovàcácôngsẽbiếtrằngtôiđâucóđiên.

Vàconngườiýnhịkiabắtđầugiảithíchchohọhayrằnganhta đang tìm kiếm một gia sản khổng lồ mà những ngườiTenguélasđãđểlạitrongcáchanghốcởGuémé-Sangan,trướckhi những vị vua Peul này xuống chinh phục thung lũngSénégalởthếkỷthứXVI.

– Khobáunày,tấtcảmọingườiđềubiếtnótồntạithựcsự.DânDaĐenchorằngnócóvòmvàrằngaimàđộngvàonósẽmất đầu.Đương nhiên, đó là những chuyện nhảmnhí…Thếnàohả,cácôngủnghộtôichứ?Sẽ lànămmươi -nămmươi:nămmươichotôivànămmươichohaiông!Ờđúngvậyđấy,dùgìthìcũnglàdotôiđãđemlạimốilợibấtngờnày!…

Họcườivàbỏđimàkhôngthèmđểýđếnnhữnglờiphảnđốinghiêmtúcvàchân thànhmàkẻxa lạkiađanggióng lên saulưng.

Khitrởvềcungđiện,BallaychohọhayrằngôngtavừanhậnđượcmộtláthưtừSaint-Louis liênquanđếnBôcar-Biro:phảigiải quyết vấn đề Fouta trước cuối năm nay, không thể chầnchừđượcnữa!

“Fouta-Djalonphảiphụctùng lệnhbảohộcủaPháp:Bôcar-Birophảikývănbảnhoặcnếukhôngtasẽtuyênchiếnvớihọ”,láthưviếtrõràngnhưthế.

– Và ngài nghĩ rằng con lừa Bôcar-Biro sẽ ký ngay ư, thưaThốngđốc?

– NếunhưBeckmannkhôngthuyếtphụcđượcôngta,tôisẽgửimộtbiệtpháiviêncuốicùng,và sauđósẽ làđạibác.Hắnngạonghễ thật, tênBôcar-Bironày vàngoài chuyện ấy ra thìchúng tôivừapháthiệnđiềunày,hắn trangbịvũkhí chokẻthùcủachúngta,Samory.

– Đạibácư!…Vậyhãyđểtôithựcthivụnàyđi,Thốngđốc!

– Để ngài làm ư!Mọi người hãy nghe này! Chừng nào thìngàimớihiểuđượclàngàichẳngcóýnghĩagìđốivớichúngtôicả. Ngài chỉ làmột công dân quyết ăn chơi phóng túng thôi.Còncáchiệpướccủangài…

Ôngtalạibẻgãythướckẻvìtứctốivàtiếngnóilạchẳntrongtiếngđộnglạlùngcủacơnhovàhơithởrítlên.

Dẫusaohọcũngsốngcùngnhautronghơnbatuầnliền,cốgắngmộtcáchkhókhănđểtìmlạinụcườikhicùngnhauchơicờhayuốngbialạnh,saunămsáuvụcãicọnảylửa.

Trongnhữngtìnhhuốngkhác,họcólẽsẽtrởthànhnhữngngười bạn thân thiết. Ballay ngưỡng mộ sự dũng cảm của

Olivier de Sanderval, sự thôngminh nhanh nhạy của ông vàdángvẻthốngthiếtkiểuhiệpsĩBayardcủaông.Sandervaltôntrọngvịsĩquanhảiquânnày,ngườiđãđượcthưởngnhữngmềđayởCongokhihoạtđộngcùngBrazzavàngười,ngượchẳnvớiBayol,bằngsựthẳngthắnvàýthứctuyệthảovềnghĩavụ,làmrạng danh nước Pháp và bộ quân phụcmà ông tamang trênmình.

Thanôi,họcứuổngcôngxoayxở,tìnhtrạngthựctếbiếnhọthànhnhữngkẻthùđánggờmcủanhau.Ngườinàychiếnđấuvìmộtthuộcđịachocácnhàquảnlýchínhquyền,ngườikiavìmột thuộc địa của những nhà tiên phong và những nhà cầmquânngànhcôngnghiệp.Ngườinàyquyếtđịnhđứngđằngsauvũ lực, người kia nấp saumưu lược. Dẫu vậy, một điều duynhấtkếtnốihọ:Fouta-Djalonphảiđổ,càngnhanhcàngtốt!Đấtnước Peul phải thuộc Pháp. Nhưng dưới thể thức nào đây?Ballaylàmộtsĩquanhảiquânvớidángvẻcứngnhắc,rấtthẳngthắn khi liên quan đến sự tôn trọng cấp trên; Olivier deSanderval,đơnphương,chỉtinvàotàinăngvàtựdocủamỗicánhân,đểkhôngnóivềnhữnghuyễntưởngcủaông.Ôngđãđặtcảtuổitrẻvàgiasảncủamìnhvàomộtướcmơhoàntoànquásức: sự chinh phục Fouta-Djalon và cấy tại đómột thuộc địađông người thuộc ngành công nghiệp của mình, dựng biểutượngcủaôngvàđượcquảnlýdướiluậtphápcủaông,nósẽchỉthuộcPháplàbởiôngvàvìôngmàthôi.MộtvươngquốccủamộtmìnhôngvànósẽlầnlượtxuyênkhắptừngphầnmộtcủachâuPhi.

Bathángcãicọnhau,giậndỗinhaurồilạilàmlành,nhưngkhihọchiataynhauthìmộtkhurừngdàyđặcnghingờvàhiểulầmchiarẽhọmãimãi.CảhaiđềuchúcnhausaochoFoutasụpđổ ởmức nhanh nhất, nhưng đằng sau ý tưởng đơn giản và

giốngnhaunày, thìkhôngmộtai tronghaingười sẽđaukhổnếunhưkẻkia,cùngdịpấy,sẽsuyyếucảngườivàcủa.

TrênđườngđếnTimbo,ôngchạmmặtmộtđoànxeởchặngCorreya. Trong đó cómột người đưa tin của Bôcar-Biro cũngnhưnhàthầntàiBeckmannmàôngvẫncònchưabiếtmặt.BiệtpháiviêncủaThốngđốchìnhnhưrấtkiệtsứcvàrấtbấtbìnhvớiAlmâmi.OlivierdeSandervalmờiôngtađếnbànănmàôngvừachodựng lênngaytrước lềucủamình.NhưngBeckmannvẫn rất căng thẳng, mặc dù có món vịt hầm và rượu vangBordeaux.Ôngtakhoácmộttháiđộlạlùngtrongsuốtbữaăn:ánhmắt ông ta cố tình tránh ánhmắt của Sanderval và haichânkhôngngừngrậmrịch.Ôngtanhairauráuầmĩvàcấmcẳntrảlờicáccâuhỏi.

– Đãcóthểcóchuyệngìxảyxađểđặtôngvàotìnhtrạngnàythế,dogãBôcarBirođóà?

– Đólàmộtgãcaongạovàcứngđầu!Hắnđãtiếptôinhưtiếpmột kẻ bẩn thỉu. Hắn đã cho xử bắn hết tất cả những ngườitrongcungđiệnủnghộnướcPháp.Đãđếnlúcphảikếtthúcvớihắnthôi.

– Ô,tôichắcchắnsẽthànhcôngđưahắnvềvớilýtrí!

– Gìcơ,ôngsẽđiTimbosautấtcảnhữnggìtôivừanóivớiôngà?

– Tạisaotôilạiphảicảnhgiácnhỉ,dẫugìthìtôicũngđangởđâyđấythôi!

– Ôngkhôngthậntrọng!…

– TôilàngườiPeulgiốngnhưhọ,tôichẳngcólýdogìđểsợhọcả.

Ông đã thốt ra câu ấy trong sự ngây thơ trong trắng nhấttrênđời,khôngchútâmđếngiọngnóivàkhôngđolườngtrọng

lượngcủanhữngtừmìnhphátra.Beckmannmấtcảhơnmộtphúttrướckhiphảnứng.ÔngtatrợntròncặpmắtđỏngầuvàcúihẳnvềphíaOlivierdeSandervalnhưthểông tavừanhìnthấyônglầnđầutiên:

– Ờmàđúngrồi!-Ôngtathốtlênvớiđiệubộhệtnhưtavừathấurađiềugì…Đúngrồi,ônglàmộtngườiPeul,tôiđãkhôngnhậnrađiềuấy!ÔngthậmchícòntồitệhơncảtấtcảbọnngườiPeultrênthếgiannàytậphợplại:còngiangiảohơn,hámcủahơnvàkhókiểmsoáthơncảbọnquýtộcráchrướitồitànnày!Ngườitakhôngbiếtđượcônglàai,ngườitakhôngbiếtôngủnghộai.Ônglàmviệcchochínhmìnhhay,hệtnhưlờiđồnđạilantruyền,ônglàmộtthámbáocủaTimbochốnglạinhữnglợiíchcủanướcPháphả?

Ôngtađứngphắtdậyvàbắtđầuthắngyênngựa:

—Tôiđiđây,OlivierdeSandervalạ,vàôngchỉcầnnhìntôiđểđoánrabảnbáocáonàotôisẽtrìnhlênThốngđốc.

Sauvàimét,ôngtaquaylại:

– Tínhtrungthựcbuộctôiphảithôngbáotrướcchoôngrõ,OlivierdeSandervalạ,rằngvàongàymàtôiđượclệnhthihànhthìtôisẽrấtvuikhibắnôngđấy!

– Tôibiếtrồi,ôngBeckmannạ,tôibiếtđiềuấyrồi.

Và,ngaytứcthì,ôngviếtmộtbứcthưchoBôcar-Birođểđảmbảo… tình bạn của ông và thông báo trước việc ông sắp tớiTimbo,rồiviếttiếpmộtlákhácgửichoBallay:

“KínhthưaThốngđốc,

Ở Correya, tôi đã chạmmặt viên sứ giảmà ngài phái đếnTimbo.Tôithấyôngtalàmộtkỵsĩđúnghơnlàmộtnhàngoạigiao.Nhưnghãychoquachuyệnđóđi,tôisẽhậnmìnhkhithốtramộtlờinhậnxéttrênnhữngluồngánhsángcủachínhquyền

tốtđẹpcủachúngta.TôiviếtthưnàyđểnóivớingàivềBôcar-Birovànhânthểthôngtinđếnngàirằngtôikhỏemạnhmặcdùnhững ác hiểm của rừng hoang và những tàn phá của chứngđaubụngkinhniên của tôi, dẫu tôi nghingờ rằng tình trạngsứckhỏetốtcủatôicóthểkhiếnngàihoanhỉ.

Qua các đoàn xe đây đó, tôi được biết đây là lần thứ năm,ngàigửibiệtpháiđếngặpBôcar-Biro.Tôimuốncầukhẩnngàiđừngnên làmgìcó thểđánhthứcnhữngngờvựccủaôngta.Tôikhôngcầnphảinóivớimộtthợsăntinhtếnhưngàirằngđểtómđượcconvật thìphải rungủnó…XứsởFoutanày trượtkhỏitayngàivàsẽtrượtkhỏimãimãi…Vậyhãyđểtôilàmđi!Côngviệctôiđãthựchiệntừchừngấynămbắtđầuđơmtrái.Vũkhí đã sẵn sàng, các bạn của tôi đã được thôngbáo…Thếnênchúngtahãyhợptáctrướckhiphảikéodàithờihạn.TấtcảchúngtađềulàmviệcchonướcPháp,nhưngsựthâmnhậpcủa quốc gia chúng ta vào vùng này không được tiến hànhchốngđốilạitàinăngcủanhữngcánhân.Tấtcảsẽrấtđơngiảnnếungàicôngnhậnnhữngquyềncủatôi.LợiíchcủanướcPhápsẽđượcbảovệrấttốt,ngàiởConakryvàtôisẽởFouta.”

Ở chặng Talé, trong lúc ông đang ngâm chân để xoa dịunhữngvếtchaichânvànốtsùigiữacácngón,nhưngcũngvẫnchămchúxemnhữngchặnglộtrìnhđicủamình,thìbỗnggiậtmìnhtrướcnhữngtiếngkêuhãihùngcủadânlàng:

– Cókẻcắp!Cókẻcắp!Chúngtôiđãbắtđượcmộttênăncắp!

GãDaTrắngtrongtrangphụcthợđốtlò,kẻtìmkiếmbáuvậtlạ lùng!Ngườitavừabắtquảtanghắnđangăntrộmmộtconcừuvàainấyđềuchạyđuổitheohắnđểnémđá.Nhữngmóngtaymóngchânhắnvẫnrấtbẩnvàbộrâudàilấmlembụiđườngvàcácmảnhvỏcây.Trên taycầmmộtcâygậydài,ởđầugậyhắnđãbuộcmộtcondaođểtựvệ.Tênhầumàhắnkhôngcòn

đủtiềntrảlươngnữađãbỏrơihắnvàcuỗmluônchiếcnồinấuvàkhẩusúngđểthanhtoánnợ.OlivierdeSandervalhuơsúnglênđểcứuhắnkhỏibịchếtnátvìđá.

– Cám ơn, cám ơn, người đồng bào yêu mến của tôi! Lũhoangdãnàysẽănsốngtôimất!

– Chớcóhảhêquásớmnhé!Nếunhưtôiđãcứuanhkhỏicáichết,chínhlàđểnémanhvàotùđấy.

– Gìcơ?

– Tôikhinhbỉcùngkiệtnhữngkẻdốitrá,nhấtlàkhiđólạilànhữngđồngbàocủatôi!

– Chúaơi,nhưngmàôngđangdúisâutôihơnnữathaybằngbảovệtôi!Ônglàmộtkiểuđồngbàokỳcục,ôngấymà!

– NếutôimàlàThốngđốc,tôihẳnsẽchobắnanhngaylậptứcrồi.NhưngtôisẽđềnghịtrưởngthônlôianhđếnDubrékavàgửiđơnkiệnanhđếnnhàchứctráchBeckmann.

– Đólàđiềumàngườitagọi làphảnbội.Trongthờichiến,ôngcólẽđãbịxửbắnrồi!…Dùgìthìhãychotôimộtchútrượuvangđi!

Olivierlưỡnglựmộtchút,rồimởmộtchairượuvàrótnửachaivàomộtcáicốcnhựa.

– Ô,hãychotôicảchaiđi.Ôngđúnglàđồkeokiệt!

– Anhlàkẻquáđớnhènđểcóthểxứngđángđượchưởngcảchai!-Sandervaldằngiọngtronglúctừtừđổhếtchainàytrướccặpmắttứctốicủakẻvôgiáodụcấy.

Ôngkhókhănlắmmớikìmchếđượcđểkhỏilaugótgiàylênmặtkẻkhốnnạnkia,kiểuthựcdânhệtnhưôngvốnkhinhbỉ:ngu tối,bần tiện,hámcủa,một conchuột cốngđếncácnướcthuộcđịachỉlàđểhíthànhữngđồgiavịvàmàuchàm!

Từ cảnh tượng trắc ẩn thươnghại này, ông rút ramột bàihọctổngthể:khiônglàvua,ôngsẽcấm,tạiPhichâu,nhữngkẻthô lỗ, vô đạo, những kẻ hành khất, những kẻ lười biếng, tùkhổsaivàlũlừađảo.

Đấy,dânDaTrắngtrởthànhnhưvậyđấy!Vậythìaiđây,sẽtiếptụctácphẩmcủaPlatonvàcủaArchimède,củaEuclidevàcủaParménidechứ?

A,mộtgiaiđoạnhỗnmang!A,thậthỗnmang!

Kahellôiracácđồtrangtrí,nhữngthợnhàolộn,cáckỵsĩvànhững cô nàng chăn gia súc xinh đẹp để chào đón vị quânvươngcủamình.Người tacắt tiếtvôsốcừuvàgà,mởmột lễhộibắnsúngvàchoquânđộiduyệtbinh.Cácvũcôngchơisáovàcácnhàthôngthái,cácnhạccônggõquảbầukhôvàtrốngtam-tamchođếntậnrấtkhuyatrongđêm.Georgesrấthoanhỉ.Cậuchẳngcầnphảicốgắng,nhữngthúvuicủachâuPhitruyềnthốngtạochocậucùngniềmsaysưagiốnghệtnhưchochínhngườichađángkínhcủacậuvậy.

ỞDiongassi,địađiểmcủanhàgatươnglaigiờđãhìnhthànhrõ rệt, với hàng giậu sắt đẹp đẽ và những đống gạch, nhữngđống khung dựng, những xe cút kít và cuốc xẻng. Ở Fello-Demli,mộtthươngđiếmnhiềutầngvàmộtngôinhàrộnghìnhchữnhật,đồđạcbàytríkiểuchâuÂu,điểmtrangnhữngbônghồngđangđónđợiông.

Thaybằngcỏgai,ônggặp lạinhữngthửaruộngvuôngvắnvànhữngcánhđồngchănthảtuyệtvời,mộtvươngquốc,mộtsựkhởiđầucủamộtvươngquốc,thìdẫusaocũnglàmộtvươngquốc,vớiđồng tiềnvàquânđộibangàn línhđượcđào tạovàtậpluyệntốt.

CùngvớiGeorges,ôngđingượclênnhữngconđườngđidạo

rợpbóngxoàivàcácloạicâyănquả,thanhtranhữngđồnđiềncàphêvàdứa,caosuvàcâythùa.

Đóquảđã làmộtphần lớncủa thuộcđịarồiđó!Vậysẽ thếnàokhimà,chẳngbaolâunữađếnđây,sẽlànhữngnhàđôthịhóacủaParis,nhữngngườilàmvườncủaVersailles,nhữngthợgốmsànhsỏicủaLimogne,nhữngthợdệtthảmcủaAubussonvànhữngkiếntrúcgiacủaItaliachứ!

“Cámơncha,cámơnchanhiềulắm!-Georgesthảhồnchìmđắmngấtngây,bấtngờthayđổibởihạnhphúcvàsựquyếnrũtrữtình.-Kahel,địađiểmtốtnhấttrênđờiđểsănbắn,hítthởkhôngkhí của các cánhđồng cỏđậmmùihươngnhàivàmậtong,nhấmnháprượukhaivịtrongsựmátmẻcuốingàyvàđểlóamắtbởithứánhsángtỏaratừmộtbầutrờiluônluônđôngđặcnhữngvìtinhtúnhỏ!”

Ông để con trai chạy đuổi theo đám con thỏ hoang và đùagiỡncạnhlũkhỉnhữnghơnmườingàyliền,mặcnhữngthôngđiệp ngày càng cấp bách của Bôcar-Biro. Hôm trước chuyếnkhởihànhđiTimbo, thìmột thámbáo củaAlphaYayakhiếnông thayđổi lộ trình:VuaLabé cầukhẩnôngđếngặp anh tangay lập tứcvàvàobanđêm,hắnnhấnmạnh, con cừu thámbáoấy,vàobanđêmkia!Ôngđượcdẫnvàovùnglâncậnthànhhố,trongmộtngôinhàbiệtlập,xungquanhloángthoángbóngngườitrangbịvũkhíthìthầmvớinhau.AlphaYayakhôngchỉcómộtmình:bêntráiôngtacóTiernovàbênphải,ôhay,đúnglàmộtsựbấtngờkhôngtưởng,làIbrahima,kẻthùlâunămdùđãcónhững lúcgiảnghòacủaông,đích thân lãogià cáubẳncủa Fougoumba ấy! Tierno và Alpha Yaya, điều đó có thể dựđoánđược,nhưngIbrahimavàlạivàobanđêmnhưthếnày!Cóđiềugìxảyravậy, lãogiàmưumônàycó thểmuốnđiềugìởôngđây?ĐúnglàtađangởFouta,nơimàchẳngbaogiờcógìlà

chắc chắn hết, nhất là với những người anh em cùng huyếtthốngvà cùng cánh liênminhnày.Ông chẳng cầnđến thôngngônđểđoánrađiềugìđangđượcthêudệtởđây.

Đấtnướcnày,kểtừđây,ôngpháttriển,tiếnlênvớisựthoảimáidễchịuhệtnhưkhiởtạilâuđàiMontredoncủamình.Ôngnhậnraởđómỗiconsông,mỗithunglũng,mỗiquảđồi.Hiệntại,ôngcóthểnhậnbiếtmỗimộtkhulàngnhờmùivịcủanó,mỗimộtngườidândựatheocơnhocủangườiấy.ThếgiớiPeulnày kể từ đây, ông đãhoàn toànđắmmìnhvàonó: ônghiểuđượcmỗi cái nháymắt, mỗi cái cúi đầu,mỗi cái hắng giọngmuốn diễn đạt điều gì. Người của ông hiện giờ được coi lànhữngđồngcưdân,cònnhữnghoàngtửcủaxứsởnàythì,nóithậtđấy,đượccoilànhữngngườianhem,nhữnganhemthânmậtvàkìnhđịchhệtnhưđiềuấyvẫntồntạiởmọichỗmọinơimàvàng,quyềnlựcvàđànbàlàtrọngtâmcủavấnđề.

Ông đã thành công thiết lập với mỗi người trong bọn họnhữngmối quanhệ phùhợp với tính cách và hoàn cảnh củatừng người. Với Tierno, ông nuôi dưỡng một tình bạn chânthành,mặc dầu làn không khí đã bị biến thoái donhững sắpxếpvànhữngtròchơilợinhuậnmàLịchsửđãkéochúngvào.Đó làmột con người thôngminh, có học vấn, lịch lãm và dễchịu,ngườiđãthuhútôngbằngtưtưởngtinhtế,khảnăngđốilập với bạn, mà không để bạn cảm nhận được điều ấy.Ibrahima,đó làmộtngườiPeulmàôngvẫn rất gờm:mặtđỏ,khônhỏng,cónhiềumấu,kiêuhãnh,cuồngnhiệtvàcáukỉnh.Ông ta thường thích thú truyền tính bẳn gắt củamình sangnhữngngườisẵnsàngtiếpchuyệnmìnhnhất,tronglúcvẫnsốtsắnglầnchuỗitrànghạtkhổnglồphátsángchấtlântinh.

AlphaYaya, conngười bí ẩnAlphaYayanày, ít thân thiệnvớiônghơnlàTierno,nhưngmốiquanhệcủahọcònlâumới

là dễ dàng nhất. Ngay ngày đầu tiên, ông đã bị mê ly trướcchàng trai khắc khổ và ủ dột ấy, anh ta ăn ít, nói ít, rất ítchườngmặtratrướccôngchúng,hiếmkhixuốngkhỏingựavàhàilòngvớimộtbữaănbằngmộtnắmfoniohoặcbatráicam.Mộtchàngtraituấntúmảnhmai,dongdỏngcao,cươngquyết,mangphongcáchđiềnkinh,thôngminh,thựcdụngvàgắnbóvớinhữngthamvọnghữuích!Liênminhlýtưởngđấy,cươngquyết,khósốngcùngnhưngdễchịutrongđàmluậncôngviệc!Nhưngcũnglàkiểukẻthùphảicảnhgiác!Côđộcvàgiữkhoảngcách,anhtaghétsựdàodạttìnhcảmvàtìnhgiađình.Tómlạilà một kiểu ông hoàng từ trong trứng: liêm sỉ và tính toán,khôngđểbịrầyràbởinhữngđắnđovàtìnhcảmbilụy.ÔngtanhìncuộcđờiđúnghệtnhưOlivierdeSandervalnhìntròchơicờ:khôngthathứchosựsai lầm;khimộtquâncờlàmvướngchânbạn,thìbạnănnóngaymàkhôngcầnđặtcâuhỏigìhết.Cónghị lựcvà lắmmưukế,thầnkinhluônhoạtđộng,anhtabiếtrằngtrongcuộcchiếntranhdànhquyềnlựcthìnhữngcúđánhhiểmcóthểxảyđếnbấtkỳlúcnào.Anhtađãthựcthitậpluyệntừrấtlâurồiđểtránhđượcnhữngcúđònđauấyvà,nếunhưphảilàm,thìhãyđánhtrảlạivàođúngthờiđiểmvàđúngchỗnhất.Anhtacómộttưtưởngkhásâurộngvàmộtcơthểkhánhanhnhẹnđểlàmđiềuấy.Vàtốiđó,anhtacóvẻcònutốihơnnữa, giữkhoảng cáchhơnnữavà còndữ tợnhơn cả cácngàykhác:

– GiữaTimbovàLabéđãbốcmùi xấu lắm,Yéméạ!Bôcar-Birođangchuẩnbịxóasổcáctỉnh,hắntamuốnmộtmìnhngựtrịđấy!

– Vậy,chínhvìđiềuấymàcácanhcómặtởđây!Tiernovàanhthìtôihiểuđược,nhưngcònIbrahimathìsao?

– ÔngấyđãtrangbịvũkhíchoBôcar-Birochốnglạiemtrai

Pâthécủamìnhvàđãđược trảcôngkhôngxứngđáng:Bôcar-Birotựquyếtđịnhmộtmìnhmàkhôngthèmhỏiýôngấy.Tuynhiên,TimbotrịvìcònFougoumbabỏphiếubầu,điềuđóchínhlàtruyềnthốngcủachúngta.TênBôcar-Bironàylàmộtkẻvôgiáodục,hắnkhôngtôntrọngnhữngtậptụccủangườiPeul!

– Bôcar-Biro,ngườibạnBôcar-Birocủaanhư?

– Bạncủatôi,ngườivừahủydiệtLabéhả?Ôkhông,Yémé,ôkhôngđâu!

– Fouta làmột liênbang,DaTrắngạ! -GiọngnóikhảnđặccủaIbrahimagầmlên.Kẻnàomuốnxóabỏquyluậtnàycủatổtiênchúngtathìkhôngthểlàbạncủaaihết!

– Theonhưngthôngtincủachúngtôi,hắntachờphiênhọphộiđồng sắp tớiđể tuyênbốmình làvuaduynhất củaFoutađấy!-Tiernothanvãn.

– Chúngtôiđãgửiđếnhắnmộtđoànđạosĩ,hắnđãxuađuổihọbằngnhữngcúđáđít!-Ibrahimalậubậu.

– Bâygiờ,cácanhtínhlàmgì?

Alpha Yaya để làn không khí im lặng nặng nề phảng phấtmộtlúclâutrướckhiđáplại:

– Nóirathìbuồnlắm,Yéméạ,nhưngkểtừđây,sẽ làhoặctôi,hoặcanhta!

– Hãychotôithờigianđểdòýanhtaxemsao.Sựhòagiảivẫncòncóthể,ơnChúa!A,đámngườiPeulcácanhđúnglà…!

– Chúcmừng ý nguyện của anh, chúcmừng ý nguyện củaanhnhé,nhưngnếuanhthấtbại, lạythánhAllah,nhữngcondaosẽlêntiếng.

– Nếuvậy,cácanhhãyđểtôiquaylạiKahel,đánhthứccontraitôidậy,tôisẽđếnTimbongaylậptức.

Ôngnấnnáviếtlạiđiềunàytrướckhilênđường:“Nếugiốngnhưmọihọcthuyếtgiảthiếtđiềuđó,chấtliệuđượctạolênbởisựtíchtụhànhđộngcủaVôCùngđượchợpthànhbởisựrungmàsựlắcqualắclạicủanóngàycàngtrởnênmạnhmẽhơn,thìtachắcphảicóthể,tronghàngloạtcáccơthể,chotrồilênmộtcơthểtừhàngcủamìnhlênhàngtrướcđóbằngcáchđốilậpvớinhữngrungđộngcấuthành,nhữngrungđộngngượclại.”

Ở Timbo, vừa đến nơi, ông đã nhận ngay thấy những vếtloanglổđểlạidocuộcchiếngiữaPâthévàBôcar-Biro.Cácbứctườngđềumangvết thủng lỗ chỗ, cácmáinhàvàkhu louganđềucóvếttíchhỏahoạn.QuầnthểnhàởtuyệtvờicủaPâthéđãhoàntoànbịxóasổvàgiađìnhanhtabuộcphảiđibiệtxứ.

Bôcar-Biro tiếpôngvớinụ cười rạng rỡvànhữngcâu chàohỏi dài lượt thượt. “Đó là dấu hiệu chứng tỏ chuyến đi củamìnhđếnLabéđãchưabịtiếtlộ,-ôngnhủthầm,tâmhồntrànngập cảm giác nhẹ nhõm lâng lâng. - Anh ta vẫn chưa nhétmìnhvàocùngrọvớiBallayvàvẫncoimìnhlàmộtthànhtrìsẽcứuanhtakhỏinhữngâmmưucủaFougoumbavàcủaLabé.”

Anhtaxếpôngngồicạnhmình,đưamắtquétmộtlượtxungquanhvàkhuatay:

– Mọithứđãthayđổi,đúngkhông?

Anhtađãxâydựnglạihoàntoàncungđiệnđãbịsụpđổdochiếntranh,nhânđôitườngthành,nângcaohàngrào,củngcốanninh.VàothờiAlmâmiSory,nhữngvòmcâychỉgiớihạnởcửanhàthờHồigiáovàcácvùngphụcậncungđiện.Hiệntại,chúng tràn lan trong tất cả các con hẻm và mỗi cửa ra vàothành phố. Nhưng Timbo đã không chỉ thay đổi có điều đó.Triềuđìnhđãmấtđivẻtránglệhuyhoàngxưakiacủamình.Cáchoàngtử,cácđạosĩvàcácnhàthôngthái,tấtcảnhữnggì

đãtạonênsựquyếnrũcủaTimbođềuđãbiếnmấtđểthayvàođó làmột đoàn người không có gì nổi bật, chủ yếu bao gồmnhững thanh niên, tù nhân và những nhà thông thái chẳngtiếngtămgì.

– Ơđúngvậy,-Olivierthừanhậndướimộtgiọngnhạobángtronglúccườilạivớianhta,-tôichỉhơinhậnraTimbomàtôiđãbiếttrướcđâythôi.Nhữngđạosĩvàcácnhàthôngtháicủaanhđiđâuhếtrồi?

– Đótoànlànhữngkẻđạođứcgiả,thườnggiấudaovàthuốcđộcdướinhữngnụcười,và làmviệc chonhữngkẻ thù tồi tệnhấtcủaFouta,tôichẳngcầnhọlàmgìcả!

– Một triều đình Peul không đạo sĩ và không có các nhàthôngtháiMandinguethìchẳngphảilàmộttriềuđình,anhđãbiếtrõđiềuấy,Bôcar-Biro.

– Sựquyếnrũư!Sựquyếnrũà!Chẳngbaogiờcósựquyếnrũnàođánggiábằngđoảnkiếmhết!

RồiánhmắtcủaDaTrắngrờikhỏiAlmâmiđểxemxétxungquanhmìnhvàmặtôngbỗngtrởnênđămchiêu:

“Bôcar-BirokhôngphảilàmộtAlmâmicủaFouta,trướcmặttahiệngiờchỉlàmộttênlínhchiếnmàthôi.Fouta,Foutathựcsự,đã rờikhỏiTimbo rồi.Đókhôngphải làmộtdấuhiệu tồichochúngtađâu.”

GiọngnóicủaAlmâmirunglênkhiếnônggiậtnảymình.

– AnhđãcóthờigianghéquaLabéchưa?

– QuaLabéà?Nhưngđểlàmgì?

– Đồngý,anhchưagặpAlphaYaya,nhưngchắcchắnđãgặpBallay.Ôngtacóđưachoanhmộtláthưnàokhông?

ÔngchìachoanhtaláthưcủaSaint-Louis:

– Đọcđi,đượcviếtbằngtiếngPeulđấy!

Bôcar-Birođọcngay,chẳngmấychốcnổiđóavàxéngaytứcthì:

– Đồ Da Trắng thối thây! Các người không muốn thươngmại, các người khôngmuốn tình bạn, các ngườimuốn Foutakìa!(Anhtagiậndữcúixuốngvàlấytayđậpmạnhxuốngđất.)Đâyhả,đâylàđấtđaicủachaôngta,DaTrắngạ!Kẻnàomuốnlấynó thì trướchết, sẽphải cắtđược cổ tađãvànếuhắncắttrượtthìta,tasẽkhôngchémhụtđâu,dẫuhắncólàBallayhayYémé!

Chínhvàothờiđiểmđómàthảmhọaxảyđến,vàthêmmộtlầnnữa,ngườibạnYémécónguycơmấtđầuởTimbo.Độigácdẫnvàomộtngườiđànôngđầmđìamồhôi,ngườirõrànglàtừrấtxađến.GãmớiđếnnàyphủphụcchàorấtnhanhrồicúisáttaiAlmâmiđểthìthầmđiềugìđó.

Vị quânvươngquay về phíaDaTrắng, và đókhông còn làgiậndữnữa,màlàsựbìnhtĩnh,sựbìnhtĩnhhiềntừ,sựthanhthảnkhủngkhiếpcủasựthùhằnhiệnrõđầymặtanhta:

– Bâygiờ,DaTrắng,hãynhìnthẳngvàomắttavàtrảlờimàkhông được chớp mắt: có hay không có chuyện anh đã gặpAlphaYaya,hả?

– TôichưagặpAlphaYaya!Tạisaotôilạiphảinóidốianh?

– TôicóýđịnhchoanhtuyếnxelửaởDinguiraye…Thếthì,anh sẽ không đi Dinguiraye nữa…Người đâu, dẫn anh ta đi!Đêmnaytaxemxétnhữnggìsẽdànhchoanhta!

MộtcảmgiácxalạchưatừngcónơicácthànhviêngiađìnhOlivier bắt đầu xâm chiếm con người ông và khiến bụng ôngquặn lên: Sự sợhãi,mộtnỗi sợhãimãnh liệt và khôngkiểmsoát nổi đến nỗimà ông thậm chí không thèm giấu con trai.

Đâykhôngphải là lầnđầutiênTimbobỏtùông,nhưnghoàncảnhkhôngcòngiốngnhaunữa.Năm1880,ông làngườimớiđếnFouta,ôngđãkhôngvướngtộigì,còncungđiệnđượctrịvìbởimộtAlmâmi thựcsự,hiểubiếtvà tôn trọngcácphong tụctậpquán.KểtừkhitrởthànhmộtngườiPeulvàlàcôngdâncủaFouta, ông đã quá thâm nhập vào công việc của đất nước,nhúngtayquánhiềuvàobầukhôngkhíbímậtđánggờmvàđầymưuphảncủanó,vàtrướcmặtông,đangtrịvìxứsởlàmộtgãthôbạo,khôngtruyềnthốngvàkhônghợppháp,ngườichỉtạora quyền lực cho mình bằng bản năng chiến binh và bằngnhữngcơnxungnăngkhôngthểkiểmsoátnổi.Vàthêmvàocácchuyệnđónữalà lầnnày,ôngkhôngchỉcómộtmình,ôngđicùngcontrai.

“Mặckệ,-ôngtựnhủgiữacơnmấtngủ,tronglúcnhìnconđangngáykhòkhò,tacóthểsẽbuộcphảigiếtcon,contraiạ,vànuốt lọ cyanure. Con sẽ tha thứ cho cha chứ, hả Georges,nhưngnhưthếcòntốthơnlàbịtratấnvàsỉnhục!”

Nhưngngàyhômsau,mộtkỵ sĩđến lôiôngrakhỏinhữnghoảng loạnhãihùngđểdẫnôngđếncungđiện,ởđó,ôngbấtngờtrướccáibắt taynồnghậucủaSaїdouvàkhuônmặt tươitỉnhcủaAlmâmi:

– Tôiđãsuynghĩrấtnhiều,Yéméạ!AnhlàmộtngườiPeulnhưtôi,tôilẽrakhôngnênđốixửvớianhnhưthế.Hãythalỗichotôivìđãquátànbạo.Đểchuộclạisailầm,tôinhữngmuốntặnganhmộtmónquà.Thếmà,tôicứuổngcôngnghĩsuymãi,nhưng chỉnhìn thấymỗiDinguirayemà thôi.Đó làmónduynhấtcóthểbùlạicáchxửsựtồitàncủatôi.Anhthấythếnào?

– Gì cơ? Anh cho phép tôi tiếp tục lộ trình đến tậnDinguirayehả?

– Đúngthế.

– Vàkhinào?

– Theoýanhthôi,Yéméạ!

– Thếthìngaybâygiờ,trướckhianhđổiý.

Olivier de Sanderval chào giã biệt và vào lúc đứng lên,Almâmichìachoôngmộtgóiđồ:

– Cầm lấynày,khi ghéquaSokotoro, anhđưagóinày choHâdy,emhọtôi,hắnlàônghoàngởđó.Tôiđãrachỉthịđểhắnđóntiếpanhđúng lễbộmàanhxứngđángđượchưởngvàsẽchỉchoanhđườngđếnDinguiraye.Mongsaosựbìnhansẽtỏabóngtrênlộtrìnhcủaanh,Yémé!

Dẫnđầuđoànkỵsĩcủamình,Hâdythânchinhđếnđónôngđể đưa ông vào Sokotoro.Anh ta chohâmnướcnóng để ôngtắm,chokênhữngbộgiườnggỗthựcsựđượctrảigathêucònđốnggốithìnhồiđầykapokvàhuyđộngtấtcảđànbàđẹptrongđịahạtmìnhđể tặngôngmộtbữaănxứngđángvớicáidanhcủaông:mườichínbìnhđầynhữngmónănhảohạngnhấtcủaFouta! Cha con ông chè chén no say, được những nhạc côngthổisáovàcácnhàthôngtháirungủ.Mãisauhọmớihiểura,khimà vào giữa đêm, những cơn nôn oẹ và đau đầu bắt đầuhànhhạhọ.Họthổramáuvàquằnquạivìđauđếntậnsáng.Những phu khuân vác ở tận đầu kia ngôi làng, đã không thểnghethấynhữngtiếngnấcvàrênầmĩcủahọ.Chẳnggìngănnổicáichếttừtừmàhọcảmthấyđangdângdầnlêntronghọ.Người cha, saumộtcốgắng siêuphàm,đãchốngđượckhuỷutayvàgượngdậyđểnhìncontraimìnhđangchìmtronghônmê:“Tahyvọngnóđãchếtvàlượttacũngsẽkhôngchậmtrễnữa.Chúaơi,hãyrataychomọichuyệndiễnranhưthế,convanxinNgười!”

Ôđiềukỳdiệu,ngàyhômsau,vàolúcmặttrờimọc,họvẫn

còn sống, khi chủ nhà nhẹ chân lẻn vào nhà họ và thì thầmnhữngcâukhóhiểuvớibangườiđisauhắnta.Nhìnthấytròconquaybệnh tật củahắn,OlivierdeSanderval cốgắnggomnốtchút lực tànvà sựminhmẫncònsót lại, lắpbắp thốt lênthànhtiếng:

– Rấtcámơnvìbữaăn!

Người đàn ông giật nảy mình và, miễn cưỡng, ký nhậnnhữnglờithútộicủamìnhbằnghơithởhổnhểnvànhữngcâunóingắtquãng:

– Cácôngvậylà…Ơ,không…vâng,vậythì…Ơ…

Họrađingaymặcdùtìnhtrạngrấtthảmhạicủahọ.Ngườiđànôngđibộtheohọcảnửabuổisáng,mắtliếcsămsoidòxétdángđiệuđờđẫnvàbướcđilảođảocủahọ.

– Hắnmuốnnhìnchúngtachếtđấy,conkhỉđộcnày.LàmơnđiGeorges,contraicủacha,đừngtặngchohắnniềmvuithúđó!Chúng ta sẽ chết sau.Hãy sốngđiGeorges, chodù con cóphảitrảđếngiánào!HãynghĩđếncuốnVôCùngđi!Hãynghĩđến con sói củaVigny!Nhất là,hãy tránhđểbịngất xỉunhé,điềuấysẽchỉkhiếnhắnhoanhỉthôi.

Thấyhọvẫnchưachết,Hâdychánnản,quayngượcđườngbỏvề:

– Allahou akbar! Đấng tối cao đã đứng về phía Yémé rồi!Chẳngaicóthểlàmgìchốnglạiôngtacả!

Georgesđổsụpxuốngngaykhihắnbiếnmấtphíasaunhữnglùmcây.

Bangàysau,họvẫncònsống,thậtramànói,ngạcnhiênvìcòntồntạihơnlàsống!Vàngvõ,đúngvậy,đờđẫn,chắcchắn,dabọcxươngnhưngcònsống!Nếunhưngườitađãkhôngthểlấy được cuộc sống của họ thì chuyến đi, ngược lại, lại hoàn

toàn gặp tổn hại: Không thể có chuyện đến Dinguiraye hayTombouctouđượcnữa!Trongtìnhtrạngcủahọ,họphảikhẩncấpdạtđếnmộttrạmgầnnhấtnàođócủangườiPháp.HọphảimấtcảtuầnliềnđểđếnđượcTinkisso,nhữngcơnhônmêxenkẽsựcogiật,nhữngtrậnmêsảngxenvớinhữngcơnnghẹtthở.Với thời gian, Georges cuối cùng đã lại sức, ngược lại, tìnhtrạng của cha cậu tồi tệ đi từng phút. Người ta đã phải dichuyểnngài Sanderval khốn khổ đang bất động, thoạt đầu làbằngxuồng chạydọc theobờ sông, sauđó là trên lưngngườichođếntậnvùngnướckhoángcủaNiger.

ỞSiguiri,saukhiđãtiêmvàđưachacậulêngiường,bácsĩDurand,thầythuốccủatrạmPháp,gọiGeorgesramộtchỗvàbuồnbãthìthầmvớicậu:

– Chacậukhómàtrụnổiquábachặngđường.Dẫusao,tôikhuyên cậu cũngnên tiếp tục lộ trình, điềuđó sẽ đưa ông ấytiếngầnlạiconđườngxelửavàtrạmđóngquâncủachúngtôiởKayes.Trừphinếucậumuốnántángôngấyởđây.

Georgescámơnôngtamàgiọngnóikhônghềrunrẩy.Cậucảmthấynhưcóchútgìđóhoanhỉtronggiọngnóicủabácsĩ,nhưngcậucũngcôngnhậnrằng,chungquylại,ôngtacómọilýdođểnóinhữngđiềuấyvàrằngtốthơnlànênxíchlạigầnsựvănminhtrướckhichuyệntệhạinhấtxảyđến:trongtiềmthứccậu, điều hết sức tự nhiên là ngôi mộ chamình phải nằm ởMarseillechứkhôngphảiởbấtkỳnơinàokhác,bêncạnhmộcủamẹ.

Mộttuầnsau,mạchcủabệnhnhânvẫnrấtbáođộngnhưngnhiệtđộđãgiảm,vàôngđỡlậpcậphơn.Tuyvậy,tinchắcôngsẽchếttrướckhiđếntrạmsắptớicủangườiPháp,Georgeschonhânđôi chặngđườngđi, giả điếc trước cơnbuồnngủvà cáiđói, trướcđànmuỗi,đinhnhọtvànhững lời ta thán củaphu

khuân vác. Cậu đã dồn tất cả sinh lực,mọi lý do tồn tại củamìnhvàomộtýtưởngđơngiảnvàkhôngthểnày:xíchlạigầnKayescàngnhanhcàngtốt,đếnđượctuyếnđườngxelửatrướckhiđiềukhông thểsửachữaxảyđến.CậuhátnhữngcakhúcchiếnbinhvàtựđọctonhữngđoạntrongcuốnVôCùngđểtạothêmcanđảmchomình.

Nhưng phải có trí tuệ bằng đồng để không khỏi gục ngãtrướchằnghàsasốnhữngngôimộ,nổilêntrênđólàmộtcâythậptựvàmộtlácờPháp.Chiếntranhđãcànquétgócnhỏnàycủaquảđịacầu.BịkìmkẹpgiữanhữngđoànquâncủaGallienivàđámchiếnbinhnãoluyệncủaSamory,đấtnướcMandinguenày,vớinhữngngôi làngbịđốtcháyvàcácđoànngườiđói lảcủa nó, vẫn còn chưahết bị chảymáu.Thi thoảng, cậu ngẫuhứngdừnglạitrướcmộtngôimộ,phủlênđómộtlớpcànhcâyvàhoarồihátvangLaMarseillaisetronglúcliamắtvềphíacơthể chamình đangngất đi trên kiệu.Những thuộc địa là thếđấy,luôncómộtkẻthùởnơinàođó:trướcmặtlànhữngmũitêntẩmđộccủadânDaĐen,saulưnglànhữngviênđạnphảnbộicủacáccănbệnh…Mặtphảihaymặttrái,cáichếtluônrìnhrậpngườiDaTrắng!

HaituầnsaulờichẩnđoánutốicủabácsĩDurand,chacậuvẫnsống,mặcdùbộdạnggầyguộckhủngkhiếpvànhữnggiaiđoạnhônmêdàicủaông.Nhưngvớitấtcảnhữngngôimộnằmbênđường,tấtcảnhữngngôinhàcháysém,tấtcảnhữngngôilàngtrongcảnhtrầmuất,thìkhôngthểthoátkhỏinhữngcámdỗcủasốphậnngặtnghèo.Chínhvìthế,Georgessuýtnữathìngất xỉu đi khi vào một buổi sáng, cậu nhìn thấy một trongnhữngphukhuânvácchạyvềphíamìnhvàlatướnglên:

– Đếnnhanhđi,Georges!Đếnnhanhđi!

Cậubámchặtvàomộtcànhcâykeovàđauđớnlắpbắp:

– Ôngđã…ôngđãđirồi,đúngkhông?

– Bagiọt,Georgesạ!Ôngđãuốngđượcbagiọtsữarồi!

Đượccổvũbởiđiềukỳdiệunày,cậuchonhổtrạingay lậptức,lòngtựnhủ:“Hiệntại,tốthơnlàchơitròđượcăncảngãvềkhôngvàxíchlạigầnKayes.Nếuđếnđómàchacònsốngthìchasẽcóthểđượcchămsóctửtế,nếukhôngthìChúađãmuốnnhưvậythìsẽnhưvậythôi,trongbấtkỳtrườnghợpnào,cũngdễdàngchuyểnchavềnướchơn.”Ngàyhômsau,bệnhnhâncủachúngtarờikhỏikiệuvàtiếptụclộtrìnhtrênlưngngựa,bámchặtlưngcontrai.Hômsaunữa,ôngchậpchữngtrênđôichânmình,dựavàomộttrongđámquâncủaông.Rồidầndần,ôngbỏquanướchãm,bánhbíchquyvàsữađểđòimộtbữaănthựcsự.

ỞNiagassola,họxếphànhlýcủamìnhtrongtrạmcủangườiPháp:mộttrungúytrẻhaimươilămtuổi,mộttrungsĩ,mộthạsĩ, và chừngmột trăm tay súng! Thấy chamình đã khá hơn,Georges đi theo viên trung úy ra chợ đểmua đàn lừamới vàlươngthựcdựtrữ.Nhưngnhữngtiếngthìthàokhôngthiệnchívànhữngánhmắtthùnghịchdõitheosựxuấthiệncủahọ.Mộtgãtoconvớichòmrâudài,vậnmộtáochùnglụngthụngcủathợ săn xứ Mandingue và một cây đoản kiếm đeo lủng lẳngtrướcngực,tỏrahùnghổhơnnhữngngườikhác.Hắntiếnlạigầnviêntrungúytrẻtronglúctungxoaytrònthanhđoảnkiếmcủahắnvà,bằngmộttiaphụtdữdội,nhổthẳngvàomặttrungúy.ViêntrungúyđểchovàigiâyquađirồibằngmộtsựbìnhtĩnhkhiếnGeorgesphảingạcnhiên,giángthẳngvàomặthắnmộtcái tátnảy lửamàtiếngvangcủanóvẳng tới tậncácbụicây xung quanh đó. Hai người đàn ông lườm nhaumột cáchhằnthù,trongmộtkhoảnhkhắcngắn,khôngmộtconruồinàodámbaylên.Cảkhuchợrùnglêndướisựcăngthẳngmãnhliệt,

đúng làkhông thểbiệnhộnổiđối với đámDaĐen cũngnhưngườiDaTrắng.Thếrồimộtthằnglỏiconphálêncườitronglúcchỉvàogãtoconkia:

– NgườiDaTrắngđãtátTiékoroKélèn!NgườiDaTrắngđãtátTiékoroKélèn!

Đámđôngnhìnnó,đắnđogiâylátrồiđồngthanhlặplại

– NgườiDaTrắngđãtátTiékoroKélèn!NgườiDaTrắngđãtátTiékoroKélèn!

Người đàn ông giơ đoản kiếm của mình lên rồi chạy đuổitheo thằng nhỏ, chẳng mấy chốc kéo theo cả đám đông rềnvangtrongtiếnggàothétmạnhmẽ:

– NgườiDaTrắngđãtátTiékoroKélèn!NgườiDaTrắngđãtátTiékoroKélèn!

Buổi tối,vàobữaăn,Georges thuật lạivụvachạmchochanghe. Xúc động trước hành động mạnh mẽ dũng cảm ấy,Olivier de Sanderval đã đứng dậy để ôm hôn trung úy. Ôngkhôngnhậnthấyrằngkhuônmặtcủachàngtraitrẻđãtáinhợtđidướihậuquảcủamộtcơnsợhãibịkìmnénquálâuvàbungrabấtngờvớisựđiêncuồngcủamộtcơnsóngthầnnuốttrọncảnhữngbờkèđê:

– Ngàicóthấuchứ,thưangàiOlivierdeSanderval,ngàihiểuchứạ!Hắntahẳnđãcóthểgiếtchếttôi,conngườithôbạoấy,và…

Anhngấtxỉuđitrướckhinóihếtcâu.

Buổi tối,OlivierdeSanderval ghi lạiđiềunày trongnhữngcuốn sổ củamình trong lúc bên cạnh ông, những con ngườihạnhphúcđanghoanhỉ trongvòng taybảovệ củaMorphée:“KhôngcầnphảichinhphụcxứGauleđểtrởthànhJulesCésar,đôikhichỉcầnmộtcáitátlàđủ.”

ỞKayes,sửngsốtkhithấyôngđếnnơibằngchínhđôichâncủaông,ThốngđốcTrininianđãđónôngbằngnhữngcâusau:

– Olivier de Sanderval thần tài! Tôi đã đợi ngài vớimột lybia,thìbâygiờtôiphảiđónngàibằngmộtchaisâmbanhmớiđược!

ÔngquaylạiKahelngaykhihậuquảthuốcđộcngừngkhiếnmáuôngsôilênvàthôikhônglàmchânôngtêcứngnữa.Kểtừgiờ,khómà thoátđược lâukhỏinhữngđiệunhạcđàn lia củaFouta!Ông vui thú gặp lại âmđiệu êmdịu của nhữngnguồnnướcchảy,củatiếngsáo,ônghốihảhítthởhươngvịcủafoniovàcủacâysả,nếmbơhoivàkhoaisọnóng.Đấtnướcnàyư,ôngkhôngcònnhìnbằngmắtnữamàôngcảmnhậnnóđậptrongmình,cùnglúcvớimạchmáucủaông.

Từđám sươngmờ của giấcmơđếnnhữnghòn sỏi rắn củathực tế, thật là một chặng đường dài! Ông, Olivier deSanderval, nói tiếng Peul, hít thở không khí Peul, cảm nhậnkiểuPeul,đivàđếntrongđấtnướcPeul.Chínhxáchơn,ôngởFouta, Fouta ở trong ông. Cònhơn cảmột sự đồng lõa, đó làmột sự hòa nhập; còn hơn cảmộtmối liên hệ, đó làmột sựthốngnhấtkỳbí!Đúngvậy,thậtlàmộtchặngđườngdàikểtừtròchơinhảylòcòvàvậnquầnxàlỏn,từkhicònởkiếptrước,nếunhưđiềuđócóthật!Mộttrựccảmthuầnnhất,hồiđầu,rồiđếnmộtgiấcmơ, rồiđếnmộtdựán.Ônghiệngiờđang thựchiệnnó, đanghoàn thiện công trình, chỉ cònhai ba động tácquantrọngcuốicùngvàchẳngmấynữa…

Đã hết rồi, giai đoạn tiền sử của cha cố Garnier và ngườiđóngthếcủaôngấy,Guénolé!Zaratoutsanieđãthôilàmộtconchimère.Hiệntại,ôngbướcđitrênnhữnghònsỏicủaông,giảikhátbằngnướccủaông,vui thú trongphongcảnhvàănhoatráicủamình.Vàvùngđấthoangdãnày,xứsởthất lạctrong

quảđịacầunày,ôngđãtrởthànhthổdântạiđó,mộtngườibảnxứ tinh khiết, thủ lĩnh củamột bộ tộc. Tiền tệ của ông trànngậpcácchợ,binhlínhcủaôngthaodiễntrêncácbìnhnguyêncaocủaông.ÔnglàngườiPeul,ônglàlãnhchúavàôngchủcủaKahel,hiệntạilàđạidiệnchomộtmắtxíchkhôngthểthiếucủaFouta.Ôngchỉcầnnhíchngóntaylêncũngđủchosốphậncủacảvùngbị lậtnhào.Ngóntayấy,ôngsắpsửa thòra, sốphậncủaFoutachẳngmấynữasẽbịxôđổ.

Mọi thứđã tự chúnggạn lọckể từ chuyếndu lịchđầu tiêncủaôngđếnTimbo!VịthầnTốicaocủangườiPeulđãvuithúủnghộôngmộtcáchranhmãnh.ÔngđãthấyAguibouvàPâthéquánguyhiểm,thếthì…sốphậnđãthủtiêuhọmàchẳngđòihỏiôngtrảcôngđiềugì.LàAlphaYayahayBôcar-Birođây?BữaănquỷquáiởSokotorođãlàmnổtungnhữngđắnđongờvực:phải thủ tiêu Bôcar-Biro và phải thật nhanh! Con quái vật ởTimbo, đấng Almâmi với khuôn mặt lỗ chỗ do di chứng củabệnhđậumùatrởthànhthanhchặncửacuốicùngvàduynhất.Chỉcầnkhiếnchonónổtungvàtấtcảsẽtrởthànhhiệnthực,tấtcả:nhữngcâuchuyệnkể,nhữngbứctranh,nhữngtậpbảnđồ và Guénolé, hòn đảo san hô của Thái Bình Dương và củaZaratoutsanie.

Sau vài ngày trên lãnh thổ của mình, để xem xét các nềnmóngvàkếtcấuxâydựngđãđượctiếnhànhđếnđoạnnào,lôchuồnggàvàcácđồnđiền,cáccánhđồngvàchuồngngựa,ôngrờiGeorgesvàMangonéNiangđểđếnLabétrongđêmtối.Ônggặplạibaanhemđồngminhcủamìnhtrongcănnhàkỳlạbiệtlập,mộtbếplửagỗnhỏđangbốccháyởgiữanhà.

– Bôcar-Biro đã phái đám sát sinh đến gặp Ibrahima, anhngherõchưahảYémé?Anhấyđếntrútrongnhàtôi.

Có, ông nghe thấy vàmới thật an tâm làm sao khi tận tai

nghe điều ấy, nhất là AlphaYaya có vẻ nhưmột con thú khithốtnhữngtừnày:cặpmắtnhỏkhủngkhiếpcủaanhtaphảnchiếunhữngluồngsángácđộc,môidướianhtarunlên,khuônmặtsưngmọngdotứcgiậntrởthànhđỏtíahiểmáctrongtiếngláchtáchcủacủilửa.

GiữaTimbovàLabé,giữahaingườibạnthiếtxưakia,vậylàcóđiềugìđóthậtkhủngkhiếp,điềugìđókhôngthểsửađãxảyratronglúcôngvắngmặtvàchuyệnđóđươngnhiênkhônghềkhiếnôngbấtbìnhtẹonào.

– Nhữngkẻsátsinhà,nhữngtạisaothế,hảChúaơi?-Ôngthốtlênvớigiọngđạođứcgiảnhấtmàôngcóthể.

– Anhcònhỏitôitạisao!TheoanhthìtạisaohắnđãmuốnanhchếtởSokotorohả,hả?

– Ngườiđànôngnày làmộtconquỷ! - Ibrahimanói thêm,còndữtợnhơn.-Hắnmuốnphábỏcáctỉnh,chỉđểđứngđầuFoutalàbàntaysắtcủahắntamàthôi.Đúnglàđiênkhùng!

Tierno,ngườicó thiêntưgiữđượcbộdạngbấtbiếnởgiữabiểnnướchaybiểnlửa,giảithíchvớisựthôngtỏvàđiềmđạmcái ngu xuẩn, điều phi lý, cái tại sao điên tiết này. Thứ sáutrước, thủ lĩnh tôn giáo và lính gác của luật pháp, Ibrahima,trong nhà thờ Hồi giáo của mình ở Fougoumba, linh thiêngnhấtFouta! -đãtuyêngiảngmộtbàithuyếtphápvàbàiấyđãkhiếnTimborấtphậtý. Ibrahimađãvướng tộiácnàoởđây?TộiáckêugọilươngtrivànhắcchochongườiPeulnhớvàiđiềuhiểnnhiênquýbáu.Nênbiếtrằngchỉmộtngóntaykhôngthểxesợivảilẫnnémđá,lẫngieohạt,rằngmộtcànhláduynhấtkhôngthểlàmlêncâylớn.Sauthâncây,làcácnhánh,saucácnhánhlàcócáccành,rồiđếncácchồi,đếnlá…Đếnđây,vâng,sẽcónhựacây,tráicâyvàbóngrâm.Tạisaochứ,tổtiênchúngtavớinhữngkiếnthứcnày,đãlậpnênFoutanhưvậyvớimột

Almâmi, những vua, những hoàng tử, các nhà quý tộc, nôngnô…vânvân?LàđểchoFouta luôn luôncónhựacậy,cóhoatrái và bóng râm, cho ngày hôm nay, ngày mai và mãi mãi.Thanôi,ngànlầnthanôi,ánhsángcủatổtiênbắtđầutànđi,thờikỳtồitệnàyđếmđượcnhiềuđêmhơnlàngày,nhiềubọnbấtlươnghơnlànhữngconngườiquảcảm!Ông,Ibrahima,đãbiếtđược -vàônghậnmìnhđãbiếtđiềuấy - rằngaiđóđangchuẩnbịchặtđinhữngcànhnhánhcủaFouta,thungắnsựnởhoađẹpđẽnàythànhmộtmẩugỗduynhất.MongthánhAllah,đấngtoànnăng,trừngphạtkẻtruyềnđimộtcáitinnhưvậyvàrằngNgười ban choAlmâmi sứcmạnh để dự phòng đất nướckhỏimộtcơntaibiếnnhườngấy!

Những lời bóng gió nhamhiểmnày đã rơi toàn bộ vào taingườinàothìbạnbiếtrồiđấy!

Lần đầu tiên, Bôcar-Biro đã gửi, nhưng chẳng kết quả gì,nhữngpháiviênđếngặpvuaxứFougoumbađểđềnghịôngthumình lại, thế rồi lần thứ hai, gửi tới bọn sát sinh. Thế đấy,chúngtađangởđoạnấyđấyvàđócũnglàlýdotạisaocócuộchọp trongngôinhànhớpnhúađầymuỗi và chuột,nhưng lạitránhđượcnhữngnhátdaovànhữngcặpmắtcủaTimbo.Lúcnày,khôngthèmnhữngcuộctranhluậnrỗihơinữa,phảigiếtBôcar-Birohoặcbịchếtthảmdướinhữngđòncủahắn.Baanhemliênminhkiabànbạcmưulượchàngđêmđểthảonhữngkếhoạch.Chếthaysống,Bôcar-Birophảirờikhỏingaivàngtrongthángtớiđây.Phươngthứchànhđộngkhôngquantrọng:đảochính,haymaiphục,bằngdaohaythuốcđộc.

Họchiataynhaudướiýtưởngđóvà,dobìnhminhđãrạng,nênSandervalđượcxếp trọởcánh trái cungđiện.Tốthơn lànênđợiđêmxuốngđểrađitrongbímậthoàntoàn.

Tầmtrưa,mộtcậubéxuấthiệntrướcmặtôngvớithịtnướng

vàtráicây:

– Làmộtcôgáisùngđạogửibiếuông.

– Mộtcôgáisùngđạoà?

Nhưngcậubéđãbiếnmấtđằngsaunhữngbứctường.Ôngnhìnnóbiếnđivàtâmtríuểoảisuynhược,bịđèbẹpdướilànsóng những nghi ngờ và linh cảm xấu. Tất cả những chuyệnnàyrồisẽkếtthúcnhưthếnàođây?Nêntintưởngaivàkhôngnên tin tưởng ai đây? Lão Ibrahima của Fougoumbanày, cònghétônghơncảghétBôcar-Biro,ông sẽ làđồngminhcủa lãocho đến tận khi nào? Còn Tierno, chắc chắn là luôn luôn dễmếnvàdễ chịunhưngkhôngbaogiờ có thểan tâm tuyệtđốiđượccả,vớinhữngnụcườibíẩnvàsựcẩntrọngtháiquácủaanh ta nữa? Alpha Yaya, người tinh tế nhất và cương quyếtnhấthơncả,cómộttưtưởnglạnhlùng,nhẫntâmvàtínhtoán:anhta luônthíchlợi íchcủamìnhhơnbạnbèvàthíchquyềnlựchơnnhữnglờicamkết.Khôngaicóthểdựbáotrướcđượcphảnứngcủaanhtanếunhưmọichuyệnsẽxoaytheohướngxấu. “Quảđúng là, - ôngnhủ thầm, -mệtmỏivì suynghĩ, tađangởtrongxứsởcủanhữngngườiPeul!”

Vào buổi hoàng hôn, trong lúc ông đang sửa soạn để lênđường vềKahel, thì ba tiếng gõ nhẹ vang lên ngoài cửa.Mộtphụnữtrùmkhăn,vậntoànmàutrắngvàcầmtrêntaymộtcỗtrànghạttỏalờmờchấtlântinh,xuấthiệntrongkhungcửa.

– Taïbou!-Ôngkêulênsaumộtlúclâungờngợ.

– Ngạcnhiênđấy,anhđãnhậnratôiđượcư?

– Hãygiảithíchchotôiđi,tôivanemđấy!

– Tôiđã tuyên thệ từbỏ tất cả,Yéméạ.TôiđãquyếtđịnhdânghiếnmìnhchođấngTốicao.Tôiđãquaylưnglạivớiđànông,vớinhữngđồtrangsứcvàngựatrongniềmhyvọng,mà

khôngquáảotưởng,rằngNgườisẽthathứchotôi,mặcdùnếutôiởđịavịNgườithìtôicũngchẳngthathứđâu.

Câutrảlờicủanàngkhiếnmiệngôngháhốc,ôngđứngchếttrânhệtnhưmộtphotượngsáp,ngắmnàngmàkhôngsaothốtrađượcdùchỉmộttiếng.

– Tôiđãlàmanhsợư?

– Ơkhông…em…emkhiếntôilúngtúng.

– Tôichỉđếnđểchàoanhthôi.Vĩnhbiệt,Yémé!

Ông chìa tay cho nàng, nàng từ chối. Nàng tiến ra cửa vàquayvềphíaông,lầncuốicùng:

– Anhtarồisẽgiếttôi,Yéméạ!

– Aivậy?

– Anhcònmuốnlàaivàođâychứ?

– Tạisao,Chúaơi?

– Anhtasợrằngtôisẽlàmvớianhtanhưtôiđãlàmvớianhtraimình.

– Imđi,Taïbou!

– Anhtasẽgiếttôivànhưthếlàtốthơncả.

Nànghòavàobóngđêm,đểlạiâmvangnhữngcâucuốicùngcủanàngtrànđầykhônggianvớisựkhắckhoảicủamùihươngmemànhữngthiếunữthườngxứcvàocổtrướckhiđếnnhậphộiđikhiêuvũ.

Ôngquaylạicáccửahàngvànhữngtrangtrạicủamình,màkhôngmảymaynghingờrằngchẳngbaolâunữaôngsẽthamdựvàomộtcảnhtượngmànósẽxáotrộnvĩnhviễncuộcsốngcủaông.ĐiềuđóxảyravàomộtbuổichiềutronglúcôngcưỡingựatrongtrảngvắngđểlàmhàilòngGeorge,cậuvốnrấtsaymêmôncưỡingựa.Ởchỗngoặtmột conđường,ông lànhân

chứngcủamộtảoảnh,mộtảoảnhthựcsự,cáigìđógiốngnhưnhữngmànkỳdiệu trongkinhCựuước: giữamột cánhđồngbaola,cảngànngườingồibệtngaytrênnềnđất,đầucạotrọc,vàtấtcảđềuvậntrangphụcthụngtrắng,sôisụclầntrànghạt.Nhữngngườinàynhắmmắt,nhữngngườikháclạingẩngmặtlêntrời.Chìmđắmtrongnhữngtiết thánhvịnhhãihùngcủamình,họkhôngnhìnthấynhữngngườiDaTrắngđếnnơi.Vàthậm chí nếu có nhìn thấy đi nữa, thì họ cũng chẳng để tâmđến.Họchẳngcònđểtâmđếngìhết,nhữngngườihànhhươngnày,họchẳngchúýgìđếncánhđồnglẫndòngsôngphíadưới,cả khỉ lẫn cây bông gòn, cả chim trời lẫn người. Chẳng có gìdướigầmtrờinàycònquantrọngđốivớihọ.Họđangchờđợingàytậnthế.Ôngnhìnthấychatinhthầncủahọ,màtanhậnngayragiữađámđôngvớichiếcmũmụcđồngkhổnglồvàcâygậylãotrưởngcủamình,nghenóiđãcóthiênkhảitừvàingàytrướcđó.Vàhọđãtậphợptạiđây,bởihọnghĩrằngchínhđiểmnàylànơitốtnhấtđểđónngàytậnthế.

Với những gìmà ông còn nhớ được, thì ông chưa bao giờthựcsựchúýđếntôngiáocả.Đúngra,ôngthậmchícònkhôngbiếtliệumìnhlàCônggiáohayvôthầnnữa.Chỉcóđiều,cảnhtượngcủađámđôngtoànmàutrắngnày,tấtcảđềuthanhthảnvà tịnh tâm trước sự kết thúc của số phận thì có điều gì đókhiếnchobứctượngđácũngphảirùngmình.

Ông xuống ngựa, nhún nhường cởi bỏ giày và ngồi cả haingày liềngiữanhữngngườiđangcầukinhấy,khôngăncũngchẳng uống gì. Con trai ông hiểu rằng có điều gì đó nghiêmtrọngvừaxảyra.Cậukhôngmuốnquấyrầyông,nhưngcũngchẳngmuốnđểmặcchamìnhchếtvìđóihaycòncóthểphátđiên. Sauvô số lầnqua lại không thểđếmgiữa cánhđồngvàFello-Demli,cuốicùngthì,vớisựtrợgiúpcủaMangonéNiang,

cậu đã bứt được ông ra khỏi đó và thuyết phục chamình ănuống: - Con chưa bao giờ thấy cha trong tình trạng như vậy,chaạ.Cóđiềugìxảyđếnvớichathế?ƠnChúa,hãynóichoconngheđi!

– Thiênkhảiđó,Georgesạ,đólàsựthiênkhải!Nhữngngườinàykhôngtin,màhọtỏrõniềmtin.SựtồntạicủađấngTốicaolàchắcchắnnơihọ.Thúvịđấychứ,đúngkhông?RõràngđâylàlầnđầutiênconngườicóhẹnvớiVôCùng.Hãynhớđiềuđónhé,contrai,Phichâuđánggiáhơnbấtkỳcuốnsáchnào.Cuốicùngchahiểutạisaomànólạithuhútchanhườngấy,cônàngvôlạinày:chỉhaichúngtalànhữngngườiduynhấtchắcchắnrằngVôCùngkhôngnhữngtồntại,mànócònởtrongtầmtay.

– Vâng,họđúnglàngạcnhiênthật,chạạ!

– Ngạcnhiên,không,đượccảmtạđấy,đượcbanthưởngđấyGeorges ạ! Những người này đã đạt đến sự thiên duyên!Hãynhìnkỹhọđi,họđãsẵnsàng:ĐấngTốicaođến!…Họđãởđótrongkhi cha, cha vẫn cònđangđi tìm conđường củamình.Concóthấuđượckhông,hảcontrai,cảmộtchươngcuốnsáchcủatađượcchúgiảiởđây,trêncánhđồngnày.

Rồi ông chìm vàomột sự im lặng thần bí nhiều ngày liềntrướckhitrởlạivớicuộcsốngbìnhthường.Nhưngtừgiaiđoạnnàychođếntậnlúcchết,ôngsẽcónhiềulúcchìmđinhưthế,vànhữnglúcấy,contraiôngcháyruộtvìlolắngkhingheôngđộcthoạimộtcáchhuyềnbímàkhôngbaogiờbiếtrõliệuôngđangsắpxếplạinhữngsuynghĩcủamìnhhayđangmêsảngdoảnhhưởngcủanhữngcơnsốt.

“Sựvôhạnkhôngphải làsựcógiớihạnbao lachuyênbiệtcủaVôCùng, trọng lượngnguyên tử củaVôCùng…Hiện giờcầnphải cómột sự thậtmới chỉ cho chúng ta thấy phần tiếptheocủalộtrìnhvàsửdụngsựcươngquyếtcủatinhthầnmà

nhữngsựthậttrướcđóđãlàmnảysinhvàtăngsứcmạnhtrongchúngta.”

Ôngchỉvừamớiviếtxongcâunàythìnhữngtiếngđậpcửavang lên trong một đêm tối bão giông cuồng nộ. Một bóngngườiđộiô,nhưngáoquầnướtsũngvàdínhđầybùnđất,đếnthìthầmvớiôngđiềunàytrướckhilạibiếnvàosựhỗnloạncủachớpnhậpnhoàngvàsấmsét:

– Hãyngherõnày,Yémé,AlmâmiđãrờiTimbo!ÔngtađivềhướngLabé.MộtcuộcmaiphụcđãđượcdựkiếnởBantignel.

Ngày hôm sau, ông lệnh cho Mangoné Niang tuyển chọnnhững tay súng tốt nhất và giấu họ dưới những bụi cây ởBantignel,nơiquâncủaTiernovàAlphaYayađãđợisẵn,tấtcảđềuđượctrangbịvũkhíđếntậnrăng.

Theonhữngthámbáo,Almâmichỉcóvàitrămquân.Nhưngôngtađiđâunhưthế:đánhnhauvớiquânvôthầndịgiáo,nhưôngtahẳnđãtungtin,hayđếnđánhúpbạnmình,AlphaYayavàvịkháchquýcồngkềnhtớitừFougoumba?

Những lính nỏ và lính súng được tập trung bày trận theokiểumàhọkhôngđượcđểbấtkỳcáigìsốngsót:cảAlmâmilẫnquânbinhcủaôngta,cảcỏcâylẫnngựa.

Cuộcđọsúngkhiếnnhữngvựcthẳmvàváchđárunglênchođếntậnkhimànđêmbuôngxuống.Rồingườitangoanngoãnchờđợiđếnsángđểđếmvàxácnhậndanhtánhnhữngchiếnbinhtửtrận.Ítnhấtlàmộtngànxácnhưngkhôngmộtthithểnào,bạnngherõchứ,khôngmộtthithểnàogợilênkhuônmặthaythânthểcủaAlmâmi.

Ngườitađếmđirồiđếmlại:vâng,đúngthế,mộtngàntửthivàkhôngmột…Ôngtachắcbịthốirữaởmộtnơinàođótrongrừng rậm rồi, trongmột con vực, nếu không thì dưới những

rặngtrevànhữngcâyleo.Ôngtacũngcóthểđãbị lũsóihayđànlinhcẩuxâuxé;đơngiảnhơn,giốngnhưmươingườikhác,đãbịsuốicuốnđi.Kiểugìđinữa,ôngtađãchết,chẳngaicóthểrakhỏiđịangụcđómàcònsốngcả.

Mệtmỏi vì dựđoán,nhữngkẻ chiến thắnghốihả quay vềFougoumba để đăng quang một người hiền lành, một kẻ bùnhìn,mộthoàngtửtămtốivàcòntrẻcótênMôdyAbdoulaye.

Nhưng vài tuần sau,một đoàn xe từ Sarakolés đến lẳng ramộtthôngtinhuyễnhoặc,nókhiếntoànthểFoutasợrunlên:Bôcar-BirođãkhôngbỏmạngởBantignel.Ôngtacònsống,conquái vật ấy, ông ta còn sống từ đầu đến chân kia đấy! DânSarakolésđãnhậnraôngtatrongcáckhuchợởKébouvàtrongcácngôi làngởvùngvenbiển!Đúng thế, còn sốngmàkhôngmangthươngtậtgìquantrọngvàkhôngmộtvếtxước!

Saolạithế,cònsốngsaumộtbuổichiềubịnãnỏvàsúngư?Chắclàdolinhvậtrồi,chắcchắnthếĐấngtốicaolònglànhvàđấngTiêntrihẳnsẽchẳngbaogiờcóthểlôiđượcôngtarakhỏimộtbướcđitồinhưvậy.HuyềnthoạivềAlmâmibấtchiếnbại,vôhạitrướcmathuậtvàkimloại,đượcthổiphồnglênnhưmộttrậncuồngphongdạttừđầunàyđếnđầukiacủaFouta.

Sanderval,ngườimàlũmaquỷPhichâuđãkhôngthểkhiếncholýtríbịsuythoái,thìgặprấtkhókhănđểthuyếtphụccácđồngliênminhcủaôngđiềungượclại.“Chẳngcógìlàkỳdiệucả, thoát khỏi cái chết hả, tôi đã chẳng làm cả bốn lần trongcùngmộttuầnởSedan.Tốtnhất,trướctiêntanênkiểmtravàsauđólàpháibọngiếtngườiđếngặphắnnếunhưđiềuấyđượcxácnhận.”

Sự thật được xác minh rất nhanh, đó không phải là mộthuyền thoại: Almâmi, người thật sự, người mà cặp mông đãđượctạorađểngựtrênngaivàng,vẫnnóivàthởhệtnhưbất

kỳngười sốngnào.Vàđó khôngphải làmộtngười giốnghệtđâu:cácthámbáođãnhậnranhữngnốtrỗđậumùavàgiọngnóisấmsétkhôngthểbắtchướccủaôngta.

Ngay lập tứcngười tapháinhữngkẻđâmdaovà thảthuốcđộc,nhữngkẻbópcổvàthuầnongđếngặpôngta.Điềuđóchỉlàm bất bình người duy nhất theo thuyết Descartes của đấtnướcPeul,nhữngkẻsátsinhnàylàmhếtmìnhnhưngcũngchỉthu về, nhiều nhất là vài thiệt hại cho các vệ sĩ và những kẻnếmthứcăn,nhưngkhônghềchạmđượcvàoAlmâmi.

– Anhnóigìvềchuyếnnàyhả,DaTrắng?-AlphaYayađộcácgiángmạnhlênông.

– Thìhắncứ sốngởnơinàohắnmuốnmiễn saođừngbaogiờquayvềTimbonữa.-Ibrahimamiễncưỡngnói.

Vàituầntrôiquasausựkiệnnàythìlạicómộtthôngtinmớicònhuyễnhoặchơngieo rắchoảng loạn lên tất cảdânchúngPeul: Bôcar-Biro đang tiến về phía Timbo, dẫn đầumột quânđội hùngmạnh gồm người Peul, người Dialonké, Sousous vàNalous.

Lầnnàythìkhôngthểhànhđộngđượcnữa,cảmưuphảnlẫnmaiphục.Chiếntranh,cuộcchiếnthựcsự,trởnênkhôngthểtránh nổi. Nó diễn ra không xa những nguồn của dòng sôngSénégal, dướimột tảng đá lớnmà, cho đến tận hôm ấy, vẫnkhôngcótên.Bôcar-BirothắngtrậnmộtcáchdễdàngvàkhảihoàntrởvềTimbo.Nhưngôngtađãgâyquánhiềuchếtchócđếnnỗimàngườitakểrằngnhữngconkềnkềnchekíncảbầutrời.

NgườiPeulđặttênchonơiấylàPétel-Djiga,Hònđákềnkền!

Pétel-Djigalàđiểmmấuchốt,thờikhắcghêrợnmàbắtđầutừđóFoutadầntuộtkhỏitayngườiPeul,chođếntậnlúcsụpđổ

vàrơivàoquênlãnghoàntoàn.Nótạoramộtbiểnmáumênhmôngkhôngthểvượtquagiữacáchoàngtửvàgieorắctrongtâmtrícondânmộtcảmgiácbuồnảonãovàbấnloạn.Nhữngvì tinh tú,nhữngconsông, chó;đêmtối,bìnhminh, cáchcưxử,chẳngcòngìlàbìnhthườngsausựkiệnđónữa.

AlphaYayavềngayLabéđểtuyênbốđộclậpchotỉnhmình,rồianhtachogọicácđồngminhđếncungđiệnđểdựthảokếhoạchxâmchiêmTimbo.

VuaLabémuốnbaovây thủđôvàquyết tửmột trận tranhhùng.OlivierdeSandervalmuốnmộtđiềugìđókémmạohiểmhơn,tinhtếhơn,mộtvụmưuhại,mộtvụđầuđộc,mộtcáibẫy,tấtcảnhữnggìcóthểmàkhôngđánhthứcsựthậntrọngcủaconvật.NhưngtrướcvẻmặttốisầmcủaAlphaYaya,trướccặpmôi anh ta rung lên vì giận dữ, thì ông hiểu rằng chẳng nênphảnđốimạnhýkiếnanhtalàmgì:

– Chúngtahãynhìnthẳngvàosựviệc,AlphaYayaạ!Theonhững thông tin tôi thu thậpđược thìTimbo, sauPétel-Djigagiốngnhưmộttrạilínhcóthànhlũybảovệhơnlàmộtthànhphố.VàtôicònkhôngnóiđếnquânđộibímậtcủahắnởNafayavànhữngđộiquâncủangườibạnSamorycủahắn,sẵnsàngbayđếncứutrợhắntrongtrườnghợpnguybiến.

AlphaYayachỉngheloángthoáng.Anhtamuốnđánhnhau,muốn trả thù cho trận Pétel-Djiga. Anh ta chỉ còn nhìn thấymỗiđiềuấy,chỉcònhiểumỗiđiềuấy.Anhtakhôngnóinữa,màgầmlên,giọnganhtachínhvì thếmàkhôngcònnhậnranữa.

– Hoặcanhtahoặctôi,Yéméạ,vàngườiđầutiêntronghaikẻsẽnãsúngtrước,kẻđósẽthắng!

Hai bangày trôi đi kể từ lúc diễn ra cuộc trò chuyệnnhọc

nhằnđóthìngườitachuyểntớihọnhữngthôngtintừTimbo.Môdy-Abdoulaye, hoàng tử bù nhìn đã bỏ trốn ấy, vừa mớiquay về thủ đô. Trongmột hành động bất ngờ và khó hiểu,Almâmimà takhông thể tiên liệunổinàyđãxá tội chongườitiếmquyềntrẻtuổi;cònhơnthế,ôngtađãmởhộitriềuđìnhđểbanbốchongườinàymộtvị trícốvấnlợi lộchơn.Chưahết:trongbuổicầunguyệntrọngthểngàythứsáu,ôngtavừatungramột lờikêugọixintạ lỗivàhòagiải trướckhi thôngbáoởFouta-nơimàthậtsựsẽkhôngcòngìbìnhthườngnữa-rằngông ta sẵn sàng tiếp đón Ballay, đương nhiên là có lễ duyệtbinh,nhữnglờitántụng,vàngvàkolamàTimbođãluôndànhtặngchonhữngnhàthôngtháivàcácthủlĩnhtêntuổi.

– Tôikhông thích thế,Yéméạ, tôi chẳng thích thế tẹonàohết! - Alpha Yaya nổi đóa, hai tay ôm đầu. Trong cuộc sống,điều tốt hơn cả làmột khi đã là thiên thần thìmãi vẫn cứ làthiênthần,cònlũquỷthìmuônđờivẫnlàquỷghêtởm.

– Lần đầu tiên, chúng ta đồng quan điểm. Tất cả nhữngchuyệnnàycóđiềugìđókhôngổn,nhấtlàởFouta!

– Tôinhìnthấynhữngtrậncuồngphongvàtangtóc!ThánhAllah nguyền rủa thời kỳ này! - Giọng nói than vãn củamộtIbrahima đã hoàn toàn bị giận dữ và tuyệt vọng gặm nhấm,bỗngbùnglên.

– Anh tin vào lòng ăn năn của một Bôcar-Biro không, hảYémé?-Tiernohỏi.

– Convậtđangcầnthưgiãn,thếthôi.Nóbịrượtđuổi.Foutađốivớihắnđãtrởnênkhôngthểkiểmsoátnổi,cònSaint-Louisthìcàngngàycàngtỏrađedọa.

– Nghỉngơiư?Chúngtaphảitấncôngngaylậptức.Mỗimộtthờikhắcđểmấtsẽlàmộtthờikhắcchiếnthắngchohắn.

– Chớnóngvộinhưvậy,hãysuynghĩkỹđi!Hãychấpnhậnbàntayanhtachìara,trướcmắthãyhônnó,vàchúngtasẽcắnchúngvàothờiđiểmthíchhợp…

– Lạinữaư?Bantignelchưađủchoanhsao?

– SẽkhôngcóBantignelthứhaiđâu.Lầnnày,tôisẽđổhếtcảquânđộicủamìnhvàođó!Thôinào,chúngtahãygửibò,vàngbạc,cácđạosĩvàcácnhàthôngtháiđếnhắnđểtỏdấuhiệutạlỗi và làm lành. Anh là người anh em của hắn, bạn của hắn,thầndânnhúnnhườngcủahắn!Anhtừchốicuộcchiếntranhlykhai,anhđãthựchiệncuộcchiếnấytrongmộtkhắckhùngđiên!ÔngtahãyđếnLabévàanhsẽbàytỏlòngtrungthànhđốivớihắnngaytrênmảnhđấtcủachaôngcủaanh,trướcchínhđámcondâncủaanh,điềunàysẽđángtintưởnghơn,cótínhbiểuhiệnhơn,vàviễncảnhhơn.

– Phảitấncôngthôi!

– TronglúcBallayđangcómặtởTimboư?Chúngtahãychờđểxemhọđangmưu toanđiềugì đã.Haikẻbất lươngnàyởchungmộtbang.Akhôngđượcđâu,điềuđóchẳngkhiếntaantâmchútnàohết!

– TôinóivớianhlàphảitấncôngtrướckhiBallaycungcấpvũkhíchohắn!

Vàotầmnửađêm,AlphaYayacuốicùngđãnhânnhượng:

– Theo ý nguyện của anh, Yémé ạ, theo ý nguyện của anhnhé!Tôi đồng ý gửi tới anh ta các biệt phái, nhưng cẩn thậnđấy,nếutôimàcònbịhụtlầnnàynữa,thìanh,tôisẽkhôngđểbịhụtđâu.

– Gìhả,anhkhôngcòntintưởngnơitôinữahaysao?

– Giờthìtôichẳngtintưởngainữahết,Yéméạ!

Ngàyhômsau,OlivierdeSandervalchụpảnhtrướckhiquay

vềKahel.Ôngliaốngkínhlêncungđiện,nhữngchuồngngựa,nhữngngôinhàbiếndạng,nhữngconphốbaođầynhữngcâydươngsỉvàcâyme.Trờihômđórấtđẹp,thứánhsángtrắngấymơnman trên lớpđất sét trắng trát tườngvà rắc trênnhữngcây xoài đầy hoa, những bức ảnh đẹp phải biết! Không khíphảngphấtmộtmùihươngtuyệtvờicủasảvàhoachanh.Điềuấykhiếntâmtrạngôngvuivẻ,ôngbắtđầuhuýtsáogió.Bỗngôngbấtngờthấykhuchợvắngtanh,khuvuichơigiảitrívắngtanh, chỗ tụ họp để nói chuyện phiếm vắng tanh. Ông thôikhônghuýtsáogiónữa.Cóđiềugìđólạlùng,đánglongạiđanglẩnquấtđâuđây,tronggió.Nhữnglốimònhìnhnhưcũngvắngtanhvắngngắtvàthậtảmđạm.Ôngchỉgặpgỡmộtvàikháchbộhànhhiếmhoiđingangqua,miệngthìthầmtrongnhómhaibangườirồilạibiếnmấtđằngsaunhữnghànggiậumàchẳngthèm đáp lại lời chào của ông. Trước cửa nhà thờ Hồi giáokhôngmột bóng người, chỉ cómột gã hành khất tiến lại gầnông:

– DaTrắng phải đến tận khu đất hoangBôwoun-Lokomớithấycơ.

Ôngchẳngđểtâmđếnđiềuấy,nhưnggãhànhkhấtcốnănnỉtrướckhibiếnmấtsaukhiđãbỏtúiđồngnămKahelcủaông.

Mộtmùi thối khẳn nồng nặc xộc lênmũi khi ông đến gầnBôwoun-Loko.Ôngngướcmắtnhìnlênbầutrời:mộtđànkềnkềnxẻngangdọcbầutrờitrongmộtđiệuhòaâmutốicủatiếngvỗcánhvàtiếngkêuinhỏi.Nằmdàitrêncỏ,cáigìđóthuhútsựchúýcủaông:chínhvìvậtbíẩnđómàlũchimhámmồikiaquầntụvềđâyđâymà!Ôngnhậnramộtcáikhố,rồiđếnchânvàtay,nhữngdải tóctết thànhsamđiểmnhữngđồngtiềnvàđồngcaurie.Ôngcúivềphíakhuônmặt,sămsoirấtlâucặpmắtbịrỉavàlỗmũinhamnhởvìdòivàruồi,chútnữathìngấtxỉu

đi.

– Taïbou! -Cuốicùngôngcũngthốtrađượcmấytiếngkêuấy,tronglúcnémchiếcônhỏvàbộmáyảnhcủamìnhraxa.

Khiđãlấylạiđượctinhthần,mộtcáchmáymóc,ôngchạyvềphía nhà Alpha Yaya và bắt gặp anh ta đang đọc kinh Corangiữađámđạosĩ.Ngườinàynémchoôngánhmắtnhưluồngsétvàkhạcnhổầmĩ,hàmýnóichoônghayrằngôngkhôngđượctiếpđónnồngnhiệtởchốnnày:

– Điềugìdẫnanhđếnđâythế,hảDaTrắng?

– Tôi…tôiđếnđểnóichuyệnvớianh!

– Thế thì,hãyngồixuốngchiếcchiếukiavàphải cẩn thậntrướcnhữngtừsắplọtkhỏimiệnganhđấynhé.Nào,anhmuốnnóivớitavềchuyệngìvậy?

– Về…về…về…Bôcar-Biro!

– Aà,tôibiếtrõanhlàmộtngườibạntốt,Yéméạ!Hãyhìnhdunglàkhiđãsuynghĩchínchắnthìcuốicùngtôitinlàanhcólý,hoàn toàn có lý,ngaykhibắtđầumùagieohạt, tôi sẽ gửiđámbiệtpháiđếnTimbo.TôisẵnsàngxintạlỗivớiBôcar-Birovớiđiềukiệnrằnganh,anhphảinhânđôisốđạncholínhcủatôi.

– Đồngý!

– HãyđemđếnchoanhbạnYémécủatamộtconngựa,vànhững nhà thông thái của ta hãy tháp tùng ông ấy đến tậnKahel!

Vàingàysau,vuazLabéhếchmũikhịtkhịttrongkhôngkhívàbiểuthịmộtcáibĩumôighêtởm:

– Ê, dânPeul, cácngười không thấy có cái gì đó thối khẳnđangbốclêntrongthànhphốcủachúngtahaysao?

Khiấy,vàchỉđếnkhiấy,Labémớidámchôncấtngườiđànbàxấusố,vàtrongmộtnơibímật,nơimàsẽchẳngaiđếncúiđầutưởngniệmbênnấmmồcủanàng,đươngnhiênlàtrừcácthiênthầnvàlũchuộtchũi,đànsóivànhữngconlinhcẩu.

Tuầnsauđó,línhgáccủaôngbỗngbậtbáođộng.MộtđoànlínhđangtiếnvềphíaFello-Demli.

– Cácngườiđợigìmàkhôngnổsúnghả?

– Họ không đông lắm và đó là những người hệt như ông,nhữngDaTrắng,Yéméạ,cùngvàilínhdãchiếnDaĐen!

– Gìhả,Saint-LouisđãxâmchiếmFoutarồisao?

Ôngvớvộiốngnhòm,quansátđoànngườiđangleovềphíaôngvàhếtsứcsửngsốtkhinhậnra,điđầuđoàn, làchiếcmũkê-picủaThốngđốc.Điềuấykhiếnônghếtsứcsữngsờđếnnỗimàôngđợiđến tận lúcđứng trướcmặtông ta thìmớicó thểđộng đậymimắt. Ballay với cây thước kẻ vĩnh cửu trên tay,nhưngnụcườicủaôngtaquárạngrỡđếnnỗi,mặcdùbộriavàgiọngnói,thìôngcũngkhóbắtmìnhtinđượcđóchínhlàôngta.

– Đángngạcnhiênđấy,Ballay,cóthểnóilàngàirấtvuikhigặplạitôinhỉ!

– Tạisao lạikhông,hảSanderval!Fouta-Djalonhiệngiờđãthuộc Pháp rồi, Bôcar-Biro đã ký giấy rồi! Ngài sẽ phải dướiquyềnchỉhuycủatôi,thưatửtước!Điềuđóchẳngkhiếnngàivuiđâu, tôingờthế.ChỉcóđiềuLịchsử làvậy,nókhôngthểlàmhàilòngtấtcảmọingười.

Ôngchodựngmộtchiếcbàn lớnngaygiữa sânđểđón tiếpcác vị khách, dẫu rằng trên thực tế, chính ông đang cầnmộtchiếc ghế vàmột ly cô-nhắc đầy thì đúnghơn.Ôngvừanghethấy,đươngnhiênrồi,một thôngtinkhủngkhiếpnhất trong

đờimình.SốphậncủaFoutavậylàvừamớiđượcphêchuẩnmàkhôngcóông,sautấtcảnhữngnămthángấy,sautấtcảtấtcảnhữngchiphí,tấtcảnhữnglầnđaubụng,nhữngtrậnỉachảy,tấtcảnhữnglốimòntrongrừnghoang,tấtcảnhững…ấy.

Ôngtu liềnba lyvà lầnnàocũngnốccạn,rồicảnửamìnhtrêncứngđơ lại theocáchmàmột tử tộiđang sẵn sàngnhậnnhữngviênđạn.

NhưngBallay,người luônbiếtthưởngthứcchiếnthắng, lạichẳng vội vàng gì. Ông ta bỏmũ kê-pi, tháo ghệt và bốt, lautrán và sai người xoa bóp chân trong lúc cười cợt thả giàn.Không hề có chút ân hận trong giọng nói! Vấn đề về Fouta-Djalon đã được giải quyết, và được giải quyếtmột cách vĩnhviễn,thìOlivierdeSandervallạitrởthànhmộtngườibạn,mộtbạn chơi cờ tầm thường,một kháchmời dễmến và trên hếtchínhđiềuđómớilàkhôngthểchịuđựngnổiđốivớiônghoàngKahel.VịThốngđốcchờrượuhồi,đùi linhdương,rượuvanghảohạngvàcô-nhắc-đươngnhiênlàphảiănmừngchuyệnđóchứ!-trướckhilụctìmtúixắccốtcủamình:

– Đây,hãyđọcđimàxem,Sanderval,đượcviếtbằng tiếngPhápvàtiếngPeulđấy!

Sandervalđãdồnhếtnghịlựcđểthềsẽkhôngrunrẩytronglúccầmtờgiấy.Khiđọcxong,thìkhôngphảilàmộttiếngkhócnấclênmàlàmộtlờinhạobángthoátrakhỏimiệngông;cáigìđóngoàiýmuốnvànhưthuộcgiốngănthịtmàtiếngvangcủanóvăngvẳngrấtlâutrongcácthunglũngvàcácngáchsông:

– Điềuđóchứngtỏmộtcáchhiểnnhiên,Ballayạ,rằngngàisẽchẳngbaogiờhiểugìvềngườiPeulhết!Bôcar-Birođãkhônghềký,thayvàođó,ôngtađãchỉviết“Bis-millâhi”thôi.

Rượu cô-nhắc, hương đồng gió núi, hạnh phúc được thấy

Foutacủaôngđãkhônglọtkhỏicáckẽtayông…vậythìcuộcgặpgỡnày sẽkết thúc ra saođây?Mộthìnhảnhđơngiảnđãkhảmvào tâm trí ông: hình ảnhBallay thúcngựa leo lên cácsườnđồiđầycỏcủaFoutavànguyềnrủađếnmứccóthểnhấttất cả người Peul, tất cả các ông hoàng của Kahel, nhữngAlmâmi của Timbo, những tử tước của Bồ Đào Nha, tất cảnhữngkẻquấyrốitrênhànhtinhnày.

Mùađôngnămấysôisụcvìmưagió,sấmchớpvàsét.NhữngkẻcuồngnhiệtvànhữngngườimêtíndịđoantuônrarằngđólàbằngchứngchứngtỏthánhAllah,ngườiphânphốichicấpnhững lời nguyền rủa và ân huệ, rốt cuộc đã quyết định trútcơn tức giận củamình xuốngmảnhđất Fouta đạo đức giả vàtoànkẻnghịchđạođểtrừngphạtnómộtlầnvềtấtcảnhữngtộiácvàtộilỗimànóđãviphạm.

Ba thángmưa ròngvà tiếng sấmkhôngngừng rềnvang côlậpcáclàngkhỏicáctỉnh,cáctỉnhkhỏiTimbo,vàTimbokhỏiphần còn lại của tráiđất.Nhữngbiệtphái củaAlphaYayađãmấtcảbatuầnliềnđểquayvề,vàphầnlớnlàbằngthuyềnhơnlàđibộ, các con sôngvàaohồđãbị chìmngậm, thậmchí cảnhữngvùngđấtcao.Mặcdùđãhếtsứcthậntrọng,nhưnghọvẫnbịmấtmộtngườitrongdòngsôngTénéđangcólũ,nhưngngoài chuyệnđó ra thìhọđemvềnhững thông tin tuyệtvời:Bôcar-Biro đã chấp nhận lời tạ lỗi của chư hầu thuộc quyềnmình.ÔngtasẽđếnLabéngaykhicácconđườngtrởnênkhôráo.ĐãđếnlúcđưacondânPeulrakhỏibảnnăngcủanhữngkẻducưvànhữngtrậncãicọđồngđảng.Đãđếnlúcthíchhợpđểbiến Fouta thànhmộtngôi nhàhòa bình, nơimãimãi chỉ cótìnhyêuvàtìnhhữunghị,niềmtinvàsựchiasẻ.

Chỉcóđiều,trong lúcchờđợiđiềuấyxảyđến,thì lũ lụtđãkhôngchỉkhiếnchonhữngngườichăncừuánbinhbấtđộng

việcdichuyểnsúcvậtcủahọ lênmiềnnúicao,haykhiếncácđoànxeđếnSarakolésgiậmchântạichỗmàchúngcũngkhiếnlịchsửcủaFoutadừnglại.Nhữngcâycầubịsụpđổvànhữngcon đường đầy bùn đất chỉ làm hoãn lại những ngờ vực vànhữngthùhằncũ,nhữnglờihứađườngmậtvànhữngýđịnhxấuxa.ỞLabécũngnhưởTimbo,họđềulànhữngngườiPeulthận trọngvà tính toán.Bằngcặpmắtmình,ainấyđềunhìncondaodàimàngườikiađanggiấulămlămđằngsaunhữngnụcườivànhữnglờihayýđẹp.

Hạtfoniođượccứukhỏithảmhọađãnảymầmvàchín,hạtbobođượcdànra;khoaisọcuốicùngđãmọclên,ngôđãtrĩubắp, vầng dương vui vẻ thángMười đã lấy lại quyền hạn tốithượngcủamìnhvàdânchúngPeullấylạithóiquendệtvảivàxesợi,gặtháivàbuônbán,nguyềnrủavàchuyểncừulênnúicaochănthả.

Rồi,vàomộtbuổichiềuđẹptrời,mộttrongnhữngthámbáocủa Sanderval đã đến tìm ông trên cánh đồng, nơi ông đanggiám sát mùa thu hoạch lạc cùng với Georges và MéngonéNiang.

– Tôicóhaithôngtinmớichoông,Yéméạ:mộtxấuvàmộttốt.

– Hãybắtđầubằngtinxấuđi!

– BọnBéafada!

– Gìcơ,bọnBéafadađãlàmgì?

– Bọnchúngđãámhạingườiđạidiệncủaông,Bonnard!

– Chúaơi!

– Hiệngiờ,hãynghethôngtintốtđây,nóchắcchắnsẽkhiếnôngvuilên:Bôcar-Birođãcắncâu.Ngaytạilúcnàyđây,ôngtađangtiếnvềphíaLabé.

ÔngliềnviếtmộtláthưdàichiabuồnđếngiađìnhBonnard,rồilênđườngđếnLabéngaylậptức.

ConcáogiàIbrahimađãcómặtởđó,cáccánhquâncủalãotậptrungởcửađôngthànhphố.Ôngtacó lý, lầnnày,khôngđược cẩu thả ở bất kỳ điểmnàohết.Với quânđội củaKahel,phải thêmvàocácquâncủađồngminh,màkhôngđượcquênbấtkỳtên línhnào,khôngđượcquênmộttênphukhuânvácnào,khôngmộttêntrinhsátnào,khôngmộtviênđạn,khôngmộtmũitênnàohết.

Xung quanh bình nguyên Kahel, người ta giăng ra cái bẫykhổnglồnhấttronglịchsửcủaFouta.

Người ta thông báo đoàn rồng rắn ầm ĩ của Almâmi đếnBhouria,kếđếnlàPorédaka,đếnDankaréla,đếnFougoumba…CuốicùnglàMâci,chỉcòncáchKahelmộtngàyđường!

Ngôi làng cuối cùngnày, thìAlmâmiđãgiẫmchân lênđiềukhôngmay,nóinhưngườiPeulvẫnnóithế.Trênthựctế,rấtnhanh,cảthếgiớibịtrậtđườngray,cácsựkiệnbịxôđẩy-vớimộtvận tốc và trongmột sựhỗnđộnmàkhông ai đãdự trùtrước.Ngàyhômsau,trướclễcầunguyệntối,thìsốphậncủaFoutađãvĩnhviễnbịlậtnhào.

Nhữngthámbáocủaôngta,đangchờđợiởcổnglàng,ngaylậptứcthôngbáochođấngquânvươngvềnhữnggìđangthêudệtởKahel.Ôngtađãdựtínhmộtchặngđườnghaingày,đủthờigianđểdòxétcácnhàquýtộcvàhuyđộngthêmquân,thìôngtasẽlênđườngngaykhibìnhminhhérạng.Làmộtchiếnbinhsoryalọclõi,chỉcầnmộttiasánglóetrongđầucũngđủđểôngtanghiêncứutìnhhìnhvàquyếtđịnhsựđậptrảcủamình.Quâncủaôngíthơnđámquântrướcmặtđếnmườilần.Cóhềchi,ôngđãthamtrậnhệtthếởBantignelvàởPétel-Djiga:ông

dẫusaocũngđãthoátđượctrậnđầutiênvàđãgiãchohọmộttrậntơibờitrongtrậnthứhaiđóthôi!Đâylànhữnggìmàôngsẽlàm:táchquânđộicủamìnhthànhbaphầnkhôngđồngđều-đội nhỏ nhất sẽ được sử dụng làm conmồi, hai đội kia sẽ đivòngsangphíađôngvàphíatâyđểđánhúpkẻthùtừphíasau.Kếhoạchrấttỉmỉnàyđượcgiữbímậttrongmộtgócnãocủaông,ôngđivềnơinghỉcủamìnhhệtnhưchẳngcóchuyệngìxảyravàăntốimộtchiếcđùidêvớihạtfoniovàhạtkê.Xongđâuđấy,ôngcầunguyệnvàđinằmngaylậptức.

Ôngtakhônghềbiếtrằngmìnhsẽchẳngyênthânđượcbaolâunữavàrằnghoàngtriềucủatổtiênôngđangchuẩnbịtrúthơithởcuốicùng.

Vào giữa đêm, một người đưa tin của thân mẫu ông đếnthôngbáochoôngmộthungtinhãihùngnhấtchưatừngrơivào tai một đấng Almâmi: quân đội Pháp vừa mới xâm lượcTimbo.

Bađoànquândãchiếnvừamới tập trung trong thủđôcủaông:mộttừDubréka,cánhthứhaitừSiguiri,còncánhthứbađếntừKayes.Thânmẫuôngbỏtrốn,tấtcảcácnhàquýtộcbịbắt,cờtamsắcphấpphớimộtcáchtựnhiênnhấttrênmặttiềncung điện của ông. Ông ngay lập tức nhảy phốc lên ngựa vàchạy thẳng về Timbo. Ông không biết rằng những người DaTrắng, điên cuồng vì đã không bắt được ông tại nhà, đã lênđườngtiếnthẳngvềMâci,vàrằng,saulưngông,nhữngđồngminhKahel,đượcthôngbáorấtnhanh,đãkínđáotheosau.

Foutakhiấythamdựmộttròđuquaykỳlạ:hoạtđộngcủabaquânđộikẻthùvàainấytrongbathủlĩnhđềusẵnsàngkýhiệpướcvớiquỷđểkhiếnchohaikẻkiabịthấtbại.

CuộcgặpgỡdiễnratrongvùngđồngbằngPorédaka:Bôcar-BirovàquânPhápnằmởphíacạnhsông;OlivierdeSanderval

vàtoànbộquânđộicủaFoutaẩnmìnhtrongkhurừngnổilêntrênquảđồi,thamdựtrậnchiếnđấumàkhônghềcanthiệp.

Chuyệnkếtthúcnhanhchóng:đạnpháovàsúngquyếtđịnhtấtcảtrongvàiphút.

Bịthương,Almâmiđãbỏlạiđócontraimình,ngựacũngnhưphầnlớnquânlính.

Dẫu sao ông ta cũng thoát đi được và biếnmất trong khurừngrậm.

Tiếngvangcủatrậnđấuvẫncònchưatắthẳn,thìngườitangherõtiếngaiđókêulên:

– Hãytómngườiđànôngkia lại!Ôngtamuốnđếngặpđộiquândựbị củamìnhởNafaya, và kêu gọi viện trợnơingườibạnSamorycủamìnhđấy!Hãybắtlấyhắn,tôinóirồimà!

Tuynhiênôngđãlỉnhtrốnđượcvàchỉhaihômsaumớibịphát hiện, nằm bẹp trong ngôi nhà củamột thợ lò rèn. ĐíchthânBeckmannđãcóvinhhạnhtrưngđầuôngtalêntrướcbàndânthiênhạcủaTimbo,vớikhuônmặtrỗdobệnhđậumùa:

– Đây,khuônmặtkhủngkhiếpđãkhiếncảFoutasợrunlênđây!Vàsẽlànhưvậyđốivớitấtcảmọingười,nhữngaimuốnphảnđốilệnhcủaThốngđốc!

Vậylàhếtsứcđơngiản!

Nămphút chiến tranh và thế là Fouta bị sụp đổ!Trên conđường trở về Kahel, Olivier de Sanderval buồn bã nhìn xungquanh.Ôngcócảmgiácchínhnỗicayđắngácđộcđènặngtâmhồnôngđây,cũngđangnghiềnnátnhữngquảđồivàcâycối.Cùnglúcvớinhữngniềmhyvọngcủaông,vẻtránglệcủaxứsởnàycóvẻnhưđãtanbiến:nhữngmàusắccủacácthunglũngkémđi phầnhuyền ảo, cònnhững tiếng gầmgào của các consuốithìđãmấtđivẻtrữtìnhcủachúng!Foutacủaôngvừamới

tuộtkhỏitayông,Foutacủaôngsẽmãimãikhôngcònnhưxưanữa.Côđộcvàbângkhuângtrướcmộtsựđổnáthãihùng,ôngtiếnlên,đầucúigục,khônghềvộivãđềvềKahel.

“Các người đã nghe rõ chưa, hả các ông cả bà lớn? Họ đãchémđầuAlmâmi.VầngdươngvẫnởtrênđầuchúngtaấythếmàFoutakhôngcòntồntạinữa!”

Hiệntại,ôngđangcómặttrongvùnglâncậncủaFougoumbavàlơđãngnghenhữngbàiđồngcahòatrộnnhữngtiếngkhócthanvàtiếngríthícủalũgiasúc.Ôngcònphảibăngquadòngsông Téné, xuyên suốtmiền đồng bằngKébali và những khuđấtlởcủaDiembouria…

ỞPorédaka,họ chia taynhaumàkhôngnói lời giã biệt: ainấyrẽvềngảmìnhhệtnhưsaumộtbuổiđisănbịlỡdởhaygặptainạn.

Ông đã ngoan ngoãn chờ đợi cho cuộc chiến đấu kết thúctrướckhi rakhỏi cánhrừng.Khinhìn thấyôngđi tới,một sĩquan đã ngay lập tức ra lệnh nã súng. Lệnh phản lệnh củaBeckmannđãcứusốngôngtronggangtấc.Khiấy,ôngchỉcònviệcrờikhỏichiếntrường,dướinhữnglờichếnhạocủakẻthùtâmhuyếtcủamình:Beckmannđãchiếnthắng,nhưngcònkhóchịu đựng hơn nữa, chính hắn đã cứu sống ông. Ông tiến vềphíaSankarélamàkhônghềbậntâmđếnconđườngcủanhữngngườikhác.

Ôngđimàlòngtrĩunặng,cươngngựatrongtayvàđằngsauông, chỉ có ba thằng hầu để khuân quần áo, thuốc thang vàlương thực cho ông. Đã hai ba ngày trôi qua và ôngmãi vẫnchưavềđếnKahel-phảitinrằngnhịpđộbướcđicủaôngđãbịngắtquãnghoặcnhữngđỉnhđồicủaKahelđãbắtđầulùixadothảmhọacủaPorédaka,chắcchắnlàthế.

“Hỡicácbạncủatôi,Foutađãvỗcánhbayđirồi!Mộtđốngbụiđãbịgiócuốnđi!Lailâilallâhou!HọđãgiếtAlmâmivàkhobáucủaôngấyđãbiếnmất!

Cómặttrướccổngnhữngngôilàng,dânchúngnhìnônglêbướcnặngnề,màkhônghềngỏvớiôngmộtlời.Nhữngaimàôngchạmmặtởmỗiđoạnrẽvàtrêncácbờsôngthìquaymặtđivà biếnmất trong đám thực vật um tùm hệt như những cáibóng.Rõrànglàhọkhôngđồnghàilòngvềông.Ngaychínhcảôngcũngkhônghàilòngvềông.Vảlại,ôngchẳnghàilòngvềngườinàohết.Bôcar-Birođãchết.Đóchính làđiềumà tất cảmọingườimongmuốnvàbâygiờainấylạiđềucóvẻnhưtiếcnuối điều gì đó, bắt đầu là ông,Olivier de Sanderval…Họ đãtìmrađượcmộtlốithoát,nhưnglốithoátấylạitrổxuốngmộtvựcthẳm!Hômqua,mọithứcònrấtđơngiản,ngàyhômnay,chẳngcòngìlàchắcchắnnữa:nhữngcôngước,nhữngýtưởngvàcảbạnbè.

Mộtthứcảmgiácbệnhtậtđầybấtổnvàngờvựcđènénôngtrênsuốtdọcchặngđường.

“Vàcácngườicóbiếtgìkhông,hảcácôngcảbàlớnkia?KhobáucủaAlmâmiđãbiếnmất.NgườitagiếtchếtAlmâmivàkhobáucủaôngtađãbiếnmất!”

Conđườngôngđangđi lúcnhúcnhữnghồnmabóngquế,nhữngcâumàôngnghethấythìthựcralạichẳngnóivớiaicụthểcả.

ÔngnấnnávàingàyởKahelđểthanhtoánchoquânlínhvànhữngngườinôngdân,thúctiếnnhữngcôngtrườngvàgiámsátkỳbắtđầu thuhoạch.Nhất làông tậndụngdịpđóđểrửasạch đầu mình và sắp xếp lại những ý tưởng. Nỗi lo sợ chotương lai đã trở nên khó chịu đựng nổi đối với ông hơn cả

chứngmấtngủ.Tấtcảđãrờixa,tấtcảđãtrởnênthùđịchhoặcxalạ.Chẳngcònaiđểmàgửigắm,trongđầukhôngcóýtưởngnàohết!Nhữngcuộcdạobộdàitrêncáctrảngvắngvàcuộcđisăngàgôcũngchẳngthayđổiđượcgì.

GeorgesvàMangonéNianglầnnàykhókhănbiếtbaonhiêuđểlôiôngrakhỏinhữngkhoảngkhắcbơvơdàichấtđầynhữngđoạnđộc thoạidữdộivàhuyềnbí.“HọđãchémđầuAlmâmi!HọđãlàmgìvớisốvàngcủaBôcar-Birochứ?”

Ôngvốnkhôngphảilàngườidễbịđánhgục,ờthìchíítcũnglàtrướcđây!Đólàmộtcontrâumộng,vềthânthểcũngnhưvềtínhkhí,ngườikhôngngầnngạichạyloăngquăngkhicónguybiến:ônglẽraphảiđượcrađờiởLabéhayởTimbo,chínhphảivới con vật đómà các đấng thần linh lẽ ra phải ban cho tâmhồn.Tuyvậylầnnày,tấtcảđãđổsụptrongông.Cónhữnglúccái chếtđếnmời chàodụdỗông,ý tưởngđếnbảoôngbuôngmìnhchosựsaysưacủahưvô,đáp lại lờikêugọicủanhữngconsónggầmgàotrongcácvựcsâu.

“AimàbiếtđượchọđãlàmgìvớivàngcủaBôcar-Biro?VậykhobáucủaAlmâmiđangnằmởđâu?”

MộthoàngtửdanhphậnumờcótênOumaronBadembađãđượcđẩylênngaivàng.Nhiệtthành,Thốngđốc,đãđặcbiệtrờiSaint-Louisđếnđâyđểchứngduyệtsựkiệnnày…

Những tiếng ồn của các sự kiện dồn đến tai ông cũng vônghĩathảmthêhệtnhưtiếngríurítcủađámchimhồnghoànghaytiếngbayvùvùcủađànong.

Duysựthậtthìlạikhôngbaodungkhingườitaquênnóquálâu.Mộtbuổisángthứhai,bakỵsĩtrẻcủaLabéđến,mộtcáchbấtngờ,lôiôngrakhỏisựủênhunhượccủamình.

– Yémé,AlphaYaya,TiernovàIbrahimađãtậphọpởLabé!

Họchotôiđếnkiếmông.

Ông rũ người ra khỏi tình trạng của mình hơi giống nhưngườitarakhỏigiườngsaumộtngàydàibiếnglười.

Ôngđứngdậy,gọi con traivàđi theobangườiđưa tin trẻ,màkhônghềnghingờrằngôngsẽmãimãikhôngbaogiờgặplạiKahelnữa.

ỞLabé,tấtcảđềumangmiệnglưỡikẻthù.Khiôngtớinơi,Tiernoquaymặtđi,IbrahimagiảbộniệmkinhvàánhmắtcủaAlphaYayachẳngbiểuthịtítìnhngườinàohết:

– TôivừađượcbiếtlàmộtgãcótênBonnassièsđếnđểđảmnhậnchứcchỉhuycủađồnLabé.ĐồnLabéđấy!Tôisẽđónhắnbằngsúng,Yéméạ!KhôngcóchuyệntôilôiđấtđaicủamìnhrakhỏimóngvuốtcủaTimbođểtặngnóchodânDaTrắngđâu!Nhưngcácngườicoimìnhlàaimớiđượcchứ,hảtrờicaođấtdày?

Tiernocũngvậy,vàđiềuđóquảlàrấthiếm,khógiữnổibìnhtĩnh:

– TôicũngsẽlàmyhệtthếởTimbi-Touni!

– Quámuộnrồi,đãquámuộnrồi,cácngườianhemạ!Tôiđãbáo trước cho các anh biết rồi mà! - Giọng nói ghê sợ củaIbrahimanghiếnkènkẹt.-Allahouakbar,cúsétmàtôilosợ,thìchính nó đã giáng xuống rồi! Đáng nguyền rủa, đáng nguyềnrủa,thờikỳđángnguyềnrủa!

– Lính các anh băng qua đất của tôimà không thèmhỏi ýkiếntôi!-Tiernotiếptụcnói.

– Cácanhà?Tạisao,tạisaolạilàcácanhhả?-Sandervalnổiđóa.

VàchínhgiọngnóitànnhẫncủaAlphaYayađáplạiông:

– Đó là các người anh em của anh, Yémé ạ! Những kẻ Da

Trắnggiốnghệtanhđấy!

Trậntratấnkéodàigầnmộtgiờđồnghồtrướckhiđếnlượtôngcũngnổikhùnglên:

– VậycácngườiđimànóichuyệnvớiBallay,lũchăngiasúcxấu xa và không thể sống cùng này! Chính ông ta, chính vịThốngđốcấy!ChínhôngtamớilàDaTrắng!Còntôi,tôilàmộtngườiPeul,mộtngườiPeulhệtnhưcácanh!

– A thế hả? Khi trời mưa, anh mang màu trắng, khi trờihanhkhô,anhmangmàuđenvàkhitrờicógió,anhchẳnglàainữahết.Tôibiếtloàivậtnày,nótênlàtắckèhoa.Tôilẽrađãphải nghiến nát anh dưới bàn chânmình vào chính cái ngàychúngtagặpnhau,-AlphaYayagầmlên.

Nhận thấymọi chuyện bị kích độngmột cách nguy hiểm,TiernokhoáclạibộmặtmàDaTrắngđãtừngbiết:

– Kiên nhẫn nào, các người anh em, kiên nhẫn!Quát tháonhaudẫnchúngtađếnđượcđiềugìnào?Chúngtasốngtrongủê thê thảm khá đủ để không nên đóng cửa lại với nhau nữa.Điềuchúngtacầnlúcnày,đólàmộtgiảiphápvàgiảiphápđóđangnằmtrongtayanh,Yéméạ.HãyđếnConakryđi,hãyđếnnóichuyệnvớiBallay!

– VớiBallayư?Anhmuốntôinóigìvớiôngtachứ?

– Hãynóivớiông ta,hãynóivớinhữngngười cùngchủngtộc với anh phải tôn trọng những cam kết của họ: hữu nghị,thươngmại,khônggìhếtngoàinhữngchuyệnđó!

– Nếu không, chúng tôi sẽ nâng súng lên đấy!Hãy nói vớiôngta,vịThốngđốcấy,điềunày:ôngtahãychămnomcôngviệc của ông ta ởConakry, còn chúng tôi, những công việc ởFouta!Ôngtahãygửivảivócvàngọctraicủamìnhvàôngtasẽđổiđượcdabòvàsápong!Anhsẽkhiếnôngtahiểuđượcđiều

đóchứ?

– Tôi sẽ cố gắng, Alpha Yaya ạ, chỉ có điều, với họ tôi làngườiPeulrồi!

– VàanhlàPeulthựcsựchứ?

– Cácanhsẽchẳngbaogiờtintôi,ấythếmà,docứchạysạtcả sườn đồi của các anh, nhồi tọng toàn những fonio và sữađông, dùng tiểu xảo và nói dối, do cứ đắmmình vào nhữngphongtụcxấuxíkiểutrưởnggiảkhiếnngườikháchoảngsợcủacác anh!…Nhưngmà thôi, chuyện đó chỉ liên quan đếnmộtmình tôi thôi!Cácanhkhôngbịbuộcphải tin tôiđâu,ấyvậymà,tôicũngthế,tôilàmộtngườiPeulđấy!Vàtồitệhơncả,tôithấyđiềuđóđúngralàrấtthúvịđấy!

Tiernoquayđihướngkhác. Ibrahimangừnghỉmũi.AlphaYayathởdài lão lượt,rồihắnggiọngnhưđểrũbỏkhỏigiọngnóicủamìnhchấtđờmcủagiậndữvàoánhờn,rồianhtachìataychoDaTrắng:

– Anhcònnhớnhữnggìmàtôiđãnóivớianhgầndòngsôngkhông,hảYémé?

– Anhđãnóivớitôirằng:“Buổisángnàythậtkỳdiệu,hãylàbạncủatôinhé,ngườixalạơi!”

– Thếthì,…Yéméạ,mongsaonhữngsựkiệnấycứdiễnra,nhữngtừnàysẽvẫngiữnguyêngiátrị!

Sauđóhọchia taynhau.Người tagiết thịtmộtconcừuđểtiễnhaiDaTrắng,họđượcmờiở trongmộtkhuphụcủa lâuđài.Ngàyhôm sau,người ta tháp tùnghọđến tậndòng sôngKokoulo.Nhưngvàolúcnói lờigiãbiệt,thìAlphaYayakhoáclạivẻmặtônghoànghãihùngcủaanhta:

– Hãy nghe này, Yémé, nếu những người Da Trắng xâmchiếm Fouta, thì tôi sẽ chiến đấu với họ! Đừng bao giờ quên

điềuấynhé,Yémé!

ÔngđithẳngmộtmạchđếnConakrymàkhôngrẽquaKahel.Tiernocólý,ôngphảinóichuyệnvớiBallay,vàphảithựchiệnđiềuđónhanhnhất.Chínhýtưởngđólẽraphảinảysinhtrongđầu ông ngay sau cuộc đấu ở Porédaka. Chỉ có điều, trongkhoảng thờigianấy, tâm tưởngôngbịđờđẫnnênkhổng thểnhậnrađiềuhiểnnhiênnày.ĐiềuđãgâyraquánhiềuchuyệnđếnnỗimàcáichếtcủaBôcar-Birođểlạinhiềunghivấn!Foutasẽtrởthànhmộtchếđộbảohộ?Mộtthộcđịa?Liệunócóđượctự trịkhông,haybị thâmnhậpvàoGuinée thuộcPháp, thậmchílàvớiSénéralhayvớiSoudanđây?Cònnhữnghiệpướccủaông,trongtấtcảcácchuyệnnàylàthếnào?Ôngphảirảobướclên.PhảiđếnđượcConakrytrướckhiBallayđượcgọiđếnSaint-Louishayđếnmộttỉnhxaxôinàođó.PhảithuyếtphụcôngtađốixửkhéoléovớicáchoàngtửPeulđểtránhthảmhọa,nhấtlà hiện giờ những trò bất cẩn của tên đần Beckmann đã báođộngconbáoAlphaYaya.

“Nếu dânDaTrắng xâm chiếm Fouta, tôi sẽ chiến đấu vớihọ!”

MộtsựđedọacủaAlphaYaya,thìtakhôngbaogiờđượcxemnhẹnó!

Sựkinhhoàngbao trùmởTianguel, chặngđườngđầu tiêncủaôngsaunhữngváchđáởGuémé-Sangan.Khôngcònaidámrangoàivàobanđêmnữa:“Mộtmụphùthủyđangámảnhnơiđây”,trưởnglàngnóivớiôngvớivẻnghiêmtúcnhất.

– A,ngườiPeulcácông,vớinhữngcâuchuyệnngủđứngchứgì!

– Đâykhôngphảilàchuyệndốitráđâu,Yéméạ!Chínhmắttôiđãnhìnthấy,vớimáitócbùxùvàcặpmắtrịnmáucủanó.

Anhcóthểkiểmtrađiềunàygầnnguồn-cây-sậy,ngườitanhìnthấynólẩnquấttạiđóđấy.

– Tôicóchuyệnkháccầnlàmhơn,tôiphảixemxétlộtrìnhvàđểđôichângiànuacủatôinghỉngơichútđãđểchuẩnbịtấncông đoạn đường ghê gớmngàymai.Người ta nói rằng dòngsôngKonkouréđangvàolũmàchúngtôithìphảibăngquanó.

Nhưngngàyhômsau, lúcđinganggầnnguồn-cây-sậycùngvới đoàn người ít ỏi củamình, cảnh tượngmà ông tham dựkhiếnôngnổiloạnvôcùngvàquáđỗiđếnnỗimàôngbỏrơicảchiếc ô nhỏ của mình. Một đám trẻ con bị kích động cuồngnhiệtđangnémđávàomộtngườiđànbàthảmthương,ănmặcráchrưới,ngườiđầyvếtlởloéthailỗmũitắclạibởigỉmũi.

– Biếnkhỏiđâyđi,phùthủygià!

Ônggiằngmộtmộtcáiroi trêntrảngcỏvàxuađuổi lũ trẻ,rồiquayvềphíangườiđànbàđángthươngđểnângbàtadậy.Chính lúc đó, một luồng điện nhanh như sét xuyên qua cộtxươngsốngôngvàkhiếnôngbấtđộng,cứngnhắcnhưmộtbứctượng. Ông hítmột hơi dài rồi cuối cùng cũng thốt lên đượcmộttiếngkêu:

– Dalanda!

– Yémé!

Không còn nghi ngờ gì nữa, đó chính là nàng! Nàng vẫnmangmàudađồnghun,ánhmắtnàngvẫnrạngrỡvàdángvẻthiênthần.

– Hãyđưa emđi với anh,Yémé!Dion-Koїn đã chết.Ngườianhemcùngchakhácmẹcủaanhấyđãthừahưởngtấtcả;ngaivàng,đàngiasúc,vànhữngngườiđànbà.

– Hắnđãxuađuổiemư?

– Hắnnóirằngemđãquágià,hắnnóirằngemđãchưabao

giờcócon.Hãyđưaemđicùnganh,Yémé!

Ôngngắmnhìnbộdạngráchrướicủanàng,hailỗmũilấmlemmáuvàcáibướukhổnglồgiữatránnàng.

– Hãyđưaemđiđi,Yémé!

Ôngquaynhìnđámphukhuânvác,mởvộihaibakéthàng,lôiranhữngsanhôvànhựathơmrồiđeođầylêntaynàng.

– Emxinanh,Yémé,hãyđememtheoanh!

Ông càngbối rối hơn, lại quay vềnhữngkiệnhàng và đưachonàngsô-cô-la:

– CủahãngMarquisđấy,-ôngnóirõ,bịlâynhữngcơnrùngmìnhvàrunlẩybẩycủangườiđànbàkhốnkhổ.-EmvẫnthíchMarquischứ?

Nhưngông chợtnhận ra sự cómặt củaGeorges vàđiều ấykhiếnôngrốiloạnbộiphần.

– Ngườiđànbàđiênnàylàaivậycha?

– Đó là… như con nói,một người điên!Một người đàn bàđiênmàchađãquenbiếtxưakiavàbâygiờlạicàngngàycàngđiêndữhơn…Đinào!-ÔnggàolênvàđilênphíatrướcdẫnđầuđoànmàkhôngdámnémánhmắtsauchótlênDalanda,ngườivẫntiếptụcgàolênsaulưngông:

– Hãyđưaemđicùnganh,Yémé!Hãyđưaemđivới!

Suốtngàyôngbướcđimàkhônghềmởmiệng,cốtránhánhmắtcontraivàxuađuổitiếngvỗdồndậpphátranhữngnghĩsuy tăm tối đang quấy nhiễu tâm trí ông và đe dọa sẽ nuốtchửng ông. Những thanh chắn của ông bị đổ gục trên mọihướng;Ông cứuổng công bấu víu vàonhững kỷniệmvui vẻnhất trong sự tồn tại kỳdị củamình,nhưngông cũngkhôngngănđượcýchímìnhcứsuyyếudầnđi.SựsuytàncủaDalandakhôngchỉđơngiảnnóilênsựkhôngthểcủamộtchuyệntình,

mànócũngthôngbáođoạncuốicủamộtướcmơ-nhữnggiớihạncủasựvôcùng,nóinhưôngvẫnnói.

Hoàng hôn đã đuổi kịp trước khi họ băng qua sông. DòngKonkourévẫnchưadứtlũdẫuđãvàođầumùakhô:khôngthểvượt sông được, đêm đã đến rồi. Họ cắm trại trongmột khurừng thưamàmột vách đá la-tơ-rít dựng lên bảo vệ họ khỏikhốibùnrácrưởinằmđầytrênbờsông.

Hậuquảgiántiếp,nhưbữaănbịngộđộcởSokotorochăng?Ôngchìmvàogiấcngủsâungaykhitháobốtra.Nhưngônglạitỉnhgiấcvàohồigiữađêm,hoảngloạnbởinhữngcơnácmộngvàthởhổnhểnnhưmộtconvậtthiếukhí.Ôngrakhỏilều,tayđặttrênngựcvàhétlênnhưthểôngsẽnhổracảkhoangphổi:

– Không…khí!Georgesà…làmơnđi…chokhôngkhíđi!

Contraiôngđãthànhcông,mộtcáchkhókhăn,làmôngdịuđivàdẫnôngquayvềgiườngngủ.Cậuthấmmồhôi tránchocha, xoa bóp ngực và lẩy bẩy vật lộn với hộp thuốc để tìmnhững viên thuốc và sữa xoa bóp. Tất cả đã trở nên bìnhthường.Đólàngàycủanhữngđiềukỳdiệu,bởichẳngmấychốcôngcấttiếngngáy.Phầncònlạicủachuyếnđidiễnramàchẳngcó trở ngại vụn vặt nào, ngoài những cú ngã thường nhật,chứng cứng khớp và những cơn đau bụng không tránh khỏi.ÔnglaothẳngđếnđiệnThốngđốcngaykhicậpbếnConakry.Ông bắt gặp Ballay trong văn phòng đang bồn chồn tra cứuđốnghồsơ,câythướckẻbấtbiếntrêntay.Nhữnglờichàohỏixa giao diễn ra chóng vánh, khôngmặn nồng, và những câuchuyệnngaylậptứcđithẳngvàođề:

– A,cụkhốtSanderval!Sựcómặtcạnhôngchẳngkhiếntôithíchthúcholắm,nhưngtôithíchôngcómặtởđây,bêncạnhtôihơnlàởđótrongvùngkhôngthểnắmbắtcủaông,Fouta!

– Ô, đó gần như một dấu hiệu của sự ngưỡng mộ, thưaThốngđốc!

– Rồi,điềugìđưaôngđếnđâythế?

– Câuhỏihaythậtđấy!Cóthểnóitôichờđợingàimờiđếnđểthảoluận.

– VềtươnglaicủaFoutahả?Nókhôngcòncanhệgìđếnôngnữa,tươnglaicủaFoutaấy.

Tấtcảnhữngsựkiệnnàydiễnrachẳngđểlàmgì:haingườiđàn ông này vẫn hoàn toàn đối lập nhau. Cuộc nói chuyệnnhanh chóng lấy lại độ nặng luận chiến của nó và âm lượnggiọngnóibốc lên.OlivierdeSanderval cốgắngkhiếnchođốiphươngcủaminhhiểurằngFoutaphảigiữđượcquyềntựtrịvàrằng, khi liên minh với những người như Alpha Yaya, nướcPhápcóthểtrụlạiởđólâudài.VuaLabé,nướcPhápphảigiúpôngtarakhỏisựbảomẫucủaTimbochứkhôngphảidựngôngta lên chống lại Timbo. Còn Ballay thì ngược lại, muốn hòanhậpđấtnướcPeulvàotrongthuộcđịacủaôngta.ÔngtatínhgiảmquyềnlựccủaTimbo.SẽkhôngchỉcómộtAlmâmimàsẽcóhai:mộtởTimbovàmộtngườikhácởDabola.CònvềtỉnhLabé,ôngtatínhxénhỏthànhnămmẩu.

– Mỗimột trong số những người Peul này sẽ có chomìnhmộthoàngtriều,nhưvậy,ainấyđềuhàilòng.

CònvềnhữnghiệpướccủaSanderval,sẽkhôngbaogiờđượcđưa rabànnữa.NướcPhápnồnghậuvàvĩnh cửu sẽnhượngcho ông năm ngàn hec-ta đất trong thung lũng xứ Kolenté,trongđấtnướcSousous.

– Đổilại,ôngphảiquênhẳnFouta-Djalon.Tôicấmôngquaylạiđó!

– Fouta-Djalon,đólànhàtôi!

– Fouta-Djalonkhôngcòn tồn tạinữa,OlivierdeSandervalạ.ChúngtađangởnướcPháp,vàởđây,nướcPháplàtôi!

Ôngđểmặc chongườiđànôngkhốnkhổkiabẻ gãy thanhthướckẻcủamìnhvàthởhổnhểnvìtứctốitrướckhiđiracửa.

Trong sân, Georges, đang đợi ông giữa đống hành lý, vừakhócvừabáotinchoônghayrằngngườitavừatànphátrangviêncủahọởKadé.Dẫuvậy,họlạichấtđồđạcvà,theosaulànhữngphukhuânvácvàđámhầu,ngaylậptứcquaylạinhữngconđườnghiểmtrởđểvềFouta.Nhưng,đếntầmkhuGongon,họvấpphảimộttoánlínhdãchiến,dẫnđầulàmộttrungúytrẻPháp,cũngbảnhchọehệtnhưthóingạonghễ:

– Tôiđượclệnhkhôngđểchocácôngqua!Vàđừngcố làmgì,tôisẽbuộcphảinổsúng.

– NhândanhBeckmannhayBallayhả?

– NhândanhnướcPháp,thưaông!

Ôngnhìncontrainhưmuốnnóivớinó:“ChúngtalànhữngthànhviêngiađìnhOlivier!Chúngtahãysửdụngvũkhícủamình đi! Hãy vượt qua!” Nhưng người này lắc đầu buồn bãthuyếtphụcchabỏýđịnh:

– Choquađicha!Chúngtasẽquaylạiđóvàomộtlầnkhác.

Quay lạiConakry,ông thíchở tạinhàmìnhhơn.Hiệngiờ,ôngcóthểthựchiệnđiềuđó,tronglãnhđịatrênmũiđấtnhôrabiểncủaông.Ởgiữanhữngcâycọvàxoài,kểtừđóngựsừngsữngmộtngôinhàxinhxắnlợpngói[27],bốnphòngvàmộtcầuthangximăngdẫnlênmộtmặtbằngdùnglàmsânthượng,cócác bức tường thấp bao quanh. Được sử dụng làm bếp, mộtphòng nhỏ nhô cao hẳnmột vòm khiến ta cùng lúc nhớ đếnmộtngôinhàcủangườiPeulvàngôinhàhìnhlậpphươngcủangườiẢ-rập;mộtđạilộchừngmộtki-lô-métcóhàngphượngvà

xoàibaoquanhdẫnthẳngtừnhàôngđếnđiệnThốngđốc.Ôngchosanbằngmũiđấtđểbiếnthànhmộtkhuđấttrốngphủđầyrơm, nơimà tất cả các tối, ông rộng rãimời những ông chủthựcdânđếnthưởngthứcrượu,chơicờvàchơinhạcác-mô-ni-ca.

Conakry trở thànhmột thị trấnnhỏbéxinhđẹpphânbiệthẳn với rừng hoang, những ngôi nhà hai tầng có thành vịnbằngsắtgò,xếpdãythẳngthớmchạydọcnhữngđạilộmớixâydựng.CómộtnhàbưuđiệnvàmộtnhàdànhchocácbuổilễtếtởBoulbinet,mộtnhàtùởCorothie,mộttrạilínhởTombo.Sởthuếvàsởlaođộngcôngcộngvừamớixâyxong.Ngườitađangchuẩnbịkhánhthànhnghĩađịavàvănphònghộtịch.

Giữa các xóm nhỏ của Téné và Bagas, thành phố châu Âusánglấplánhmộtcáchtựhào,vớinhữnglốimònđượcchỉnhchu,nơicácôngchủthựcdândạobộtới lui,bằngxeđẩyhaynhữngcỗxebabánh.HiệngiờngườichâuÂuđãlêntớibốnhaynămtrăm,trongđócórấtnhiềuphụnữvàvàitrẻem.Thếgiớinhỏbénàygiảitríbằngcâucávàsănbắn,chơibi,uốngkhaivịtrongcáctrạmdukháchvàtiếptụcmờinhauăntối.Conakryhay cuộc sốngvươnggiảbuồn chán của thế giớinhỏbékhépkín!Người tachạmmặtnhauđếnmười lầnmỗingày.Kẻnàygièmphangườikiavàngủvớivợcủangườinọ.Họđốtcháynỗibuồnchántrongcácvánbàibơ-lốt,giếtchếtbệnhsốtréttrongrượuPernod.Họđangởnướcthuộcđịa,họchẳngyêuquýnhaulắm,nhưngcầnphảixíchlạinhauđểsốngsótkhỏinhữngthùnghịchbênngoài:đámDaĐenvàrừngrậm,đámkýsinhtrùngvàbuồnchán.ChaconnhàSandervalsốngtrongcuộcsốngtỉnhlẻPhápđượcđemtớidướibầutrờinhiệtđới;mọithứgiangiảovà sựphức tạp củahàng xóm láng giềng,nơi tất cả đềuđượcbiết,đềubịnhìnthấy,đềubịnghethấy.Nhữngphongtụccủa

cuộcsốngnơilâuđàibiệtlậpvànhữngthóiquencủaconngườirừnghoanglọclõicủahọkhôngđượcchuẩnbịchuđáochohọđểsốngcuộcsốngtùtúngnày,nhưnghọlạirấtvuikhigặplạinhững đồng bào mình để chơi cờ, nhấm nháp rượu, thưởngthứcmộtbữaănthựcsựvànóivềcanhạckịchhoặctriếthọc.

Để giết thời gian, họ trồng chuối và dứa trên thửa đấtmàngười tađãnhượngchohọ, trong lúcchờđợingười ta trả lạicho mình những gì họ được hưởng: Fouta-Djalon. NhưngBallaychứngtỏlàconngườibấtbiến,mặcdùhọcóđiểmtựatạiParisvàhằnghàsasốnhữngchuyếnthămviếngcủahọtạivănphòngôngta.

Ba tháng sau,Beckmann tớiConakry, từTimbo trởvề,nơiBallayđãbổnhiệmôngtachứcquảnlý.ÔngtatrìnhlênThốngđốcmộtlượnglớnbáocáo,chúngkhiếnngườinàysôisùngsụcvìgiậndữ.OlivierdeSandervalbịtriệutậpđếnngaylậptức.

– MộtđoànxeđãbịcànquétởBoulléré!-ÔngchủxứGuinéethuộcPhápgầm lên. -Cácnhânchứng tin tưởngkết tộiquâncủaông.Theochínhnhữngnhânchứngnày,ôngcó lẽđã lénlútgửitiềnbạcvàsúngđạnchongườibạnAlphaYaya.Ôngnóigìđểbàochữachomìnhđâyhả?

– Chẳng nói gì cả, thưa Thống đốc! Chẳng ai có thể tự vệchốnglạimộtâmmưuhết.

– Cẩn thận đấy, Sanderval! Ông đang muốn coi Nhà tổngquảnlýcủanướcPháptạiTimbolàngườinóidốiư?

– VịBeckmanncủangàikhôngchỉlàmộtkẻnóidối,màcònlàmộtkẻcắpnữakia.

ÔngtiếnlạigầnBallayđểthìthàovàotaiôngtađiềugìđóvàravềngaylậptức.Mộtgiờsau,mộttênlínhbảnxứđãthấyôngtóc tai gọn ghẽ vàđi giàyđànghoàngnhư thể ôngbiết trước

rằnganhtasẽđến:

– Thốngđốclệnhchotôimờiôngđếngặpôngấy.

Ballayđãđangđợiôngtrênsânvớimộtbàncờvàbialạnh:

– Ngồiđi,Sanderval!Ởđây,chúngtacóthểnóichuyệnmàkhônggâyngờvựcgì.

– Ôngtavẫncònởđâyà?

– Đangngủtrưa.

NgàiThốngđốcđẩyvàiquâncờtronglúcnémlênSandervalkhốnkhổnhữngánhmắtđanghi,trướckhitiếptụcnói:

– Rồi.Giờôngcóthểnhắclạichotôinghenhữnggìôngđãnóibannãykhông?Vàcốgắngsaochođừngnhầmđấynhé!

– Tôinhắc lại chongàihayrằngchínhcộngsựdướiquyềnngài,Beckmann,đãăncắpvàngcủaBôcar-Biro.Và rằngchắcchắnđểtuồnsốvàngấyvềPhápmàôngtađãbấtngờtừTimbotrởvềđây.

– Cẩnthậnđấy,OlivierdeSanderval,nếunhữnglờikếttộicủaônglàsai,thìôngsẽkếtthúcđờimìnhtrongnhàtùkhổsaiđấy.

– Bởicũnggiốngtôi,ngàithíchchơicờ,thưaThốngđốc,tôiđề nghịmột ván chơi nhỏ thế này: hãy cho lục các va li củangười đàn ông này. Nếu ngài tìm thấy vàng của Bôcar-Birotrongđó,thìtấtcảnhữnglờibuộctộichốnglạitôisẽtựchúngtanrã,nếukhông,tôisẽtựmìnhxíchchânxíchtaylạiđểngàidẫntôiđếnnhàtùkhổsai.

– Tôicóhai lýdochínhđángđểkhôngtinông: trướctiên,chuyệnđóđúnglàhuyễnhoặc,sauđólàbởichínhôngđấy!

– Tôi chỉ đề nghịmột ván chơi thôi, thưaThống đốc,mộtvánchơiđơngiảnchẳngmấtgìvànósẽchỉcólợiđểgiảiquyết

tấtcảnhữnghiểulầmgiữachúngta.

– Tốt thôi, Sanderval, tốt thôi! Điều đó cho phép tôi đốichứng, không phải với Beckmann đáng thương kia, mà vớichínhông!Bởinếunhữnglờibuộctộicủaônglàsai,vàtôiđãbiếtrõchúnglàsairồi,thìSandervalơi,cuốicùngtôisẽtìmraphươngtiệnđểrũbỏông.Vàlầnnàythìmãimãi!

Bịkíchđộng trướcý tưởngchẳngmấynữa sẽ chẳngcònaiquấynhiễutrongmảnhđấtthuộcđịanhỏbéxinhđẹpnàycủamình,nênngaytốiđó,Ballaycholụcmộtcáchkínđáonhữnghành trang củangười cộng sự dưới quyền.Trongmười chiếcrươngcủangườinày,thìtámcáisánglóanhữnghònvàng.Đókhôngphảilàđiềuôngmongmuốn,vịThốngđốckhốnkhổấy,nhưngbằngchứngquálớn,ôngkhôngcósựlựachọn:ôngchobắt ngay vị Beckmann trung thành củamình, xích chân xíchtayvàtốngvềnước,trêncontàukhởihànhđầutiên.

Mốiquanhệgiữahaingườiđànôngđượccảithiệnrõrệt.Họlạibắtđầuăntốicùngnhauvàtổchứcnhữngbuổiđisăn.Trênmảnhsânchồngchấtcánhcôntrùngchết,họdùngmộtlybialạnh và nói về tương lai của các nước thuộc địa hệt như haingười lính già, nhữngngười đã từng chăn lợnhay đánh trậncùngnhau.Thithoảng,bầukhôngkhítrởnênquáthânthiệnđếnnỗimàSandervalbuông thảhồnmình:ôngngâmnhữngbài thơ của Sully Prudhomme hay đọc những đoạn dài trongbản thảo cuốnVôCùng.Họ cười bả lả, nói về Paris và nhữngphátminhmới,ngườitahẳnngỡhọlànhữngngườibạnthânthiết. Thế rồi, như một sợi tóc vương trong đĩa súp, Fouta-Djalon,cáicâuđángnguyềnrủaấy,vôýtuộtrakhỏimiệngmộttrong hai người, và thế là lại bắt đầu những câu cà khịa vànhữnglờiquatiếnglạikéotheohàngtuầndàigiậndỗi.

SựrađicủaBeckmannđãchẳngdànxếpđượcgì,vềmặtcơ

bản, nhưng kể từ đó họ chịu đựng nhau đúng ra là khá tốt:Chínhlàthế,nhữngconngườichịuđượcnhauvìnhữngđiểmchungngaykhihọcócùngmộtkẻthùphảihạgục!Vàđiềuđókéodàiítnhấtlàmộtnămtrướckhimộthốlạiđượcđàongăncáchhọ,cáihốđóquásâu,quárộngđếnnỗimànósẽchẳngbaogiờ khép lại được, chuyện đó diễn ra sau một vụ rắc rối màkhôngaitronghaingườicóthểdựkiếntrước.

Năm1898,Samorythuatrận,BallaytậndụngdịpấyđểhủyvịthếchếđộbảohộcủaFouta-Djalonvànhậpđấtnướcnàyvàothuộc địa của ông ta, cùng lúc với đất đai của thủ lĩnh xứMandingue. Ông giằng đượcmộtmẩu rừng rậm ở Liberia đểlàmđầyvùngbánnguyệtkỳlạ,mànósẽlàmlênbộmặtvĩnhviễncủaquốcgiaGuinéehiệntại.ÔngtatổchứclạivịtrícácnhàthờHồigiáovàcáckhuchợcũngnhưnhữngconlộcủacácđoànxe,tintưởngmộtcáchchínhđángrằngsẽkhôngcólịchsử thựcdânnếunhư, trướchết,đãkhông cómộtđịa lý thựcdân.ÔnghủybỏcáctỉnhvàthiếtlậpthayvàođónhữngTổngmàtrongđótấtcảcácChánhtổng,kểtừđây làbằngvaiphảilứanhau,sẽphụthuộctrựctiếpvàoôngta.ÔnghoàngLabélúcnàychiếmcùngmộtvịtrívớinhữngkẻgiữngựamàôngtavừachỉđịnhđể làmđạidiện củamình trong cácquậnhuyệnkhótiếpcậnnhất.

Hài lòng về công việc của mình, ông ta ra một sắc lệnhtruyềnxuốngcáccộngsựdướiquyềnđểhọhiểuđiềuđó:

“ThốngđốcxứGuinéethuộcPháp,ngườirấtcaocấp,rấtcóquyềnthế,bácsĩNoelBallaythôngbáochonhữngngườiquảnlý thuộcđịacủamìnhýkiếnsauđây: tấtcảcácônghoàngvàhoàngtửđượcmờiđếntrìnhdiệnởConakry…

Kýtên:Thốngđốcrấtcaocấpvàrấtcóquyềnlực,ngườihiệnthâncủanướcPháptạiphầnđấtnàycủatráiđất.”

Cácmõlàngchạykhắpcácchợvàkhắpphố,tungralờinóicủavịrấtcaocấp,rấtcóquyềnlực,kèmâmthanhcủatrốngvàsáo.TânCésar của người Peul, của ngườiNalous, Sousous vàMandingue chuẩn bị tiếp đón lòng trung thành của đám condâncủamình.AlphaYaya,màdanhtiếngđãlantớitậnnhữngngườiẢ-rậpvìsởthíchtránglệcủamình,đãđếncùngvớimộtđoàn tùy tùng ba trăm kỵ sĩ và năm chục nhà thông tháiMandingue,háttướngbàicacủamìnhtrongtiếngnhạccủađànba-la-fonvàtùvà.Đoànngườilộnglẫyhoànhtrángấythuhúttất cảmọi ánhmắt ngay tại cổng vào thànhphố cho đến tậnkhuvườncủacungđiệnThốngđốc.Ballay, tímngườivìgiậndữ,chạybiếnkhóamìnhtrongphònglàmviệcvàralệnhcholínhgácđếntriệutậpSanderval:

– Làmộtvốcósắpđặttrướcphảikhônghả?

– Ô, thưa Thống đốc, tôi thậm chí còn không biết AlphaYayasẽđáplạilờitriệutậpcủangàinữakia.

– Tôibiếtgiờmìnhphảilàmgìrồi,OlivierdeSandervalạ:ánbinhbất động cácngười, ông và lũ bạnbè gian giảo Peul củaông.Sẽchỉcầnbắtcócđámtùnhâncủahọ, làmxáotrộncácvòng tuần hoàn thương mại của họ và xây dựng khu ở củachúngtatạicácbộtộcthùđịchvớihọđểchobăngđảngquýtộcPeulnàytanrãhệtnhưkhóikhitamởtungnhữngcánhcửa.Đúnglàmộtlũngạonghễ!NhấtlàtênAlphaYayakia!Nhưnghắncoimìnhlàaimớiđượcchứ,gãDaĐennày?

– LàvuacủaLabé.Cònngài,ngàilàaihả?

– Rakhỏi đâyngay!Hãy ra khỏi đây trước khi tôi cắn ôngchết!

Vàôngtabắtđầubẻgãy,từngchiếcmột,tấtcảnhữngthanhthướckẻnằmtrongtầmvớicủaôngta.

Từhômđó,mộtnỗihậnthùkhôngthểbăngquanổichiarẽhọvàainấytronghaingườiđềukhôngchịucốgắngđểkhiếnđiều đó tan biến đi. Họ thôi không đi săn cùng nhau, khôngchơicờ,thậmchícònchẳngthèmchàohỏinhau.Ngườinàycómặtởtrạmdukháchư?Vậythìngườikiangaylậptứcbỏvề.Họ càunhàugiữahaihàmrăngvàquay lưngđi trongnhữnglầnmà,dorủiro,họchạmmặtnhautrongphố.

Thếrồivàomộttốinọ,trênmảnhsâncủamũiđất,cácquýbàbắtđầuthìthàovớinhautronglúcnhìnvềphíacửachính.Cácquýônglầnlượtđứnglên,tayđưalênđểhạmũ.

“Thưacácquýbàquýông,hãyhìnhdungxemai cómặtởđâynày?…ĐíchthânThốngđốc…BallayđếnnhàSanderval,vàvìlýdogì?LạyChúatôi!Vàgiờsẽcóchuyệngìxảyrađây?”

Thốngđốcchậmrãibăngquacổngchính, lòngbàntayđậpđậplênthanhthướckẻbấtlythâncủamìnhvàđáplạinhữngđộng tác cúi chào cung kính bằng cái gật đầu.Một hàng ràodanhdựđượcdựnglênmộtcáchtựnhiên,theomứcđộôngtatiến lên:những tư thếnghiêm trang,nhữngánhmắt lo lắng!Lúcnày,Thốngđốcchỉcòncáchkẻthùcủamìnhchừngmườimét,rồitám,rồinăm,rồiba.Ôngtadừnglạivàkhiếnchođôibốtđinhcủamìnhrítlênvàbằngmộtđộngtáckhôkhốcđỡlyrượusâmbanhmàmộtthằnghầubưngramờiông:

– Tôicómộttinvuichoông,OlivierdeSandervalạ!Tôiđãtìmđượcchoôngnămngànhéc-tanhoởMeknès!TôiđảmbảovớiôngrằngMa-rốcsẽrấthợpvớiông.-TôirấtmêchâuPhi,thưaThốngđốc,nhưngkhôngthíchnhữngvànhkhănvàcồncát.Với tôi, châuPhi làđây:nhữngvầngmâyhình cự thạch,nhữngcánhrừngkhôngthểtiếnvào,nhữngkhuđầmlầybốckhói,những sinh linhnguyên thủy,nhiều thứnữa,nhữngvịthầnđangngủvùinàychỉđợimộtdấuhiệuđểphátsinhramột

thànhRomamới.

– Tôikhôngđếnđâyđểnghemộtbảnhòatấuhoangtưởngđâu, Sanderval ạ, mà là để giải quyết một vụ việc về tất cảnhữnggì là gọi thựchànhhànhchínhvà chúng tađãnấnnáchờđợiquálâu…

– Ngàimuốnnóirằngngàiđếnđểtrảlạitôinhữnghiệpướcư?Tôiđãbiếtrõngàisẽquaylạivớinhữngmốithiệncảmhơn.

– Tôikhôngđếnđểtrảôngnhữnghiệpước,tôiđếnđểyêucầuôngphảirađi.

– Tôiphảirađiư?Tôiđãcómặtởđâytrướcngài.Vàchínhnhờtôimàngàicómặtởđây,thưangàiBallay.

– Mộttronghaichúngtalàngườithừaởđây.

– Chínhngàilàngườithừa,Ballayạ:đấtđaithuộcvềngườiđầutiênsởhữunó,hãyđọckinhCựuướcđilàrõ!

– Ônglàmộtkẻvướngchứngnóidốilạicònđộilốtmộtkẻquấynhiễu,Sandervalạ!Chừngnàomàôngcòncómặtởđây,thìtôisẽkhôngthànhcôngxâydựngthuộcđịađược.Dùmuốnhaykhông,ôngsẽphảirađi!

Ôngtabẻgãythanhthướckẻvàđiracổng,để lạisau lưngmìnhmột sự im lặng căng thẳng, không thể chịunổi.Ông taquaylạilầncuốicùngtrướckhileolênxekéovànói,bằngmộtgiọngkhảnđặcvìtứcgiận:

– Nhấtlà,chớcóbaogiờđặtchânđếncungđiệnnữa,Ai-méO-li-vi-ernhé!

Đámkháchmời lưỡng lự,hếtnhìnSanderval lạiquaysangThốngđốc,rồitiếnracổngtheotừngnhómnhỏtronglúclầubầuvànémlạisaulưnghọnhữngcáinhìnđầytráchmóc.ChỉcònmỗiPénelet,nhânviênhãngTSF,mộtônggiàđộcthânlúcnàocũnghơichuếnhchoángsaynhưnglàmộtngườitửtế,đầu

óctựchủvàtrungthànhvớibạnbè.

TrongcảcộngđồngởGuinéethuộcPháp,giađìnhSandervalchỉcònmỗimộtngườiđểnóichuyệnmàthôi.

Khiđóbắtđầumộtthờikỳdàicôđộcvàthốngkhổ.Georges,tuy đã hơn một lần chứng tỏ cậu đúng là dòng dõi gia đìnhOlivier,mộtthànhviênthựcsự,thìđãsuysụpngaytừnhữngthángđầutiên:

– Changhĩrằngchúngtasẽtrụđượcchứ?

– Hãychonhữngconngườikhốnkhổđómộtchútthờigianđi!Chắcchắnhọsẽquaylạithôi.HọđợixemBallaysẽtiếntriểnra sao. Chẳng nên hận họ nhiều làm gì. Họ chỉ bộc lộ đúngnhữngbảnchấtthậtcủaconngườithôi:hènnháttrướchiểmnguyvàhènhạtrướccácbậcvuachúa!

NhưngcácmùatrôiđivàngoàiPénelet,muỗivàlũDaĐen,thì chẳngcònaiđếnnhàhọnữa.Người takhôngcònmờihọđến chơi cờ lẫn các buổi đi câuhay dự các yến tiệc. Các buổidiễubinhvàđêmkhiêuvũmừngngày14thángBảydiễnramàkhôngcóhọvànhữnglờiđồnđạinổiloạnnhấtbắtđầutrànđitrongphố:

“Tử tước ư!Ô, bạn thânmến ơi, hắn đã đánh cắp nó đấy,danhphẩmquýtộcấymà!…ContrainhàcôngnghiệpxứLyonư! Bạn tin chuyện đó hả?Hắn đến từmột gia đình thợ đóngthùnggỗởAuvergnethìcó,chínhthếđấy,đấymớilàsựthật!…Vàbạncònbiếtgìnữakhônghả?ĐólàmộttêntrùmcướpbịtấtcảcácsởcảnhsátchâuÂutìmkiếmđấy…Rốtcụcthìtahiểutạisaohắnđãkhôngmuốnđikhỏiđây!”

Người ta xua đuổi họ khỏi các sân bi, cánh cửa hàng thựcphẩmkhéplạitrướcmặthọ.Ởtrạmdukhách,chỉcònđám

DaĐenlàcònthèmmởlờinóichuyệnvớihọ.Họphảithông

quaPénelet thìmới cóđược cá sác-đinvàdầu,mới cónếnvàrượumạnh.

Thay bằng việc dịu đi theo thời gian trôi, thì cơn gióharmattan[28] củanhữngnỗibấthạnh lại thổi càngngàycàngmạnhlênởnơiởkhốnkhổcủahọ,chođếntậnlúcgiằngkhỏihọmối liên hệ duy nhất vẫn còn kết nối họ với thế giới loàingười.

Vàomộtbuổichiều,saugiấcngủtrưahàngngày, trong lúcôngấyđang thưởng thứcmột lybia lạnhngaydướimáihiênnhà,tronglúcphephẩyquạtđểxuađuổicáinóngvàlũruồi,thìmột con báo từ đâu bất thần nhảy xổ vào Pénelet và cắn đứthọngông.

– Buồnquáchaà,chúngtachẳngcònainữa!

– Rồi con xem, Georges thân mến của cha, họ sẽ quay lạithôi!Khôngthểgiữmãiniềmoánthùsaumộtthảmcảnhnhưvậyđược!

“Cái chết đem theo nỗi buồn và tang tóc, nhưng nó cũngđượcsửdụngđể trútbỏhận thùvàkhiếncho tâmtưởngconngườithanhbìnhtrởlại,-ôngthầmnghĩ.Conngườitậndụngdịpấyđểchọcthủngnhữngvếtmưngmủ,trútbỏ,trongmộtkhoảnhkhắc,nhữngcơntứctốivànhữngthóibủnxỉn,quênđinhữngxúcphạm,thấmkhônhữngthùhằnvàcácmónnợ,đểlạimởramộtchukỳmớichonhữngđiềuthúvịvàđớnđau.”

Nhưngtrongtrườnghợpnàythìkhông!

CáichếtcủaPéneletđángthươngchẳngdànxếpđượcgì,ôi,chẳngdànxếpđượcgìhết!Khiđàohuyệtmộchoôngấy,độiantángđãcùnglúcđàothêmmộthốsâukhôngthể lấpđầygiữagiađìnhSandervalvàsốcònlạicủathànhphố.Sựthùnghịchchungcànglớnrộngthêm,nhữngngườihàngxómcàngnhân

rộngsựtànđộc.

Trên đường tới nhà thờ, cha con Sanderval đứng bên tráiquantàicònnhữngngườikhácđứnghẳnsangphải.Khinhữngngườinàymởmiệngđểhátthánhca,thìnhữngngườikiabặttiếng.

Ngượclại,tấnbithảmmàsốphậnđãxôđẩynháonhàogiađìnhSandervalmộtcáchdữdộitrêntậnđỉnhcaocủanó,thìđãbắtđầutanrãmộtcáchkhắcnghiệt.

Mỗingàyđếnlạitrútthêmchohọsựhỗnloạn,haylấyđicủahọcáigìđó.

Ngàyhôm sau lễ an táng,Georgesbị rắn cắn.Một cơnhỏahoạnđốtcháytrụiđồnđiềnởKolentécủahọ…Sáuthángsau,một ông già gầy guộc, bụng trương tướng, bước qua ngưỡngcổngnhàhọ,tayômhaisườnmộtcáchđauđớn.Ôngấybăngquasânvà,khôngđắnđo,bướcvào,kéoghếvàngồixuống:

– XinchàoYémé!

– Ông già này muốn gì ở tôi đây hả? Nếu nhưmuốnmộtđồng,thìnóiôngtahãyxuốngbếpđi,bọnhầusẽđưacho,cònnếuvìxinviệclàmthì,đãquámuộnrồi,ngườitađãđốtcháyđồnđiềncủatôi!Vàchiểutheotìnhtrạngcủaôngấythì…!

– Tôibiếtrõmà,cảanhnữa,anhsẽkhôngnhậnratôiđâu.

– Thếthìhãynóinhanhchotabiếtđi,anhlàaivàanhmuốngì ở ta rồi sau đó, hãy để cho chúng ta được yên! Đã có quánhiềubấthạnhxảyratrongngôinhànàyrồi.

– Tôi là thằng già Mangoné Niang của anh đây và đây lànhữnggìcuộcsốngđãnhàonặntôiđấy.

– Mangonéư?Mangonéđángthươngcủata,đừngcóchỉnóivớitangầnấythôinhé,chínhlàanhư?

– Tôibịbệnhđãhainămnay,Yéméạ.Nhữngngườinàynói

làdodạdày,mộtsốkhácthìnóilàdoquỷdữ.

– Ôi,Mangonéđángmếncủa ta (mộtcơnhođauđớnngănôngnóihếtcâu)…ThếFoutathânyêucủachúngtathếnào?

– Cũng chẳng khá hơn anh đâu, Yémé ạ! AlphaYaya[29] đãgiữlờihứacủamình,ôngtađãgianhậpquânphiếnloạn.

DaTrắnglầubầuđiềugìđó,vàchìmvàotrongcơnsữngsờ.Georges phải cố tìnhhúnghắnghohai lần liềnđể đánh thứcông.Mangonélụclọitrongchiếctúiconcủamình.

– Đây,đó lànhữngquảxoàicuốicùngtrongvườnnhàanhđấy,nhữngquảmà tôiđãgiằngkhỏi tay lũkhỉ!Ănđi,Yémé,chúngsẽkhiếnanhnhớđếnKahel!

– Lẽraanhphảiđếngặptôichứ,hảMangonékhốnkhổơi!Nhưngvẫncònchưamuộnđâu,tôisẽcóthểchữatrịchoanh!

– Khôngcầnđâu,Yémé,tôisẽvềRufisque,đểchết.

– Thếthìanhphảiđichữabệnhởđónhé.Tôisẽthanhtoánchoanh,tôicònnợanhítnhấtlàhainămlươngkiamà.

– Khôngcầnđâu,Yémé,hãychotôitiềnvétàuthôi!

“Đâulàhàngghếdànhchoconngườitrongvũtrụnày?”Ôngđọclạinhiềulầncâuđóvàcứlẩmbẩmđộcthoạimộtmìnhsuốtđêm.

Mangoné Niang ra đi để chết ở Rufisque và ngôi nhà củaSanderval bắt đầu giống như một nấm mồ. Sau những DaTrắng,giờđếnlũDaĐen!Từngngườimột,nhữngđầubếpcủaông bỏ đi sang làm cho các nhà hàng xóm, những người làmvườnthìđếnđiệnThốngđốc.ÔnggiàNalous,ngườiduynhất,đãnhấtnhấttừchốibỏrơihọcũngđãthànhcôngthổiđượclửadướichiếcchảo lớnvàkhaiquang lốiravàovớimộtnghị lựcsiêu phàm, domắt của cụ đãmờ và những chứng thấp khớpkhiếnchâncẳngcụbiếndạngđi.

Đókhông còn làmột cuộc sốngnữa,mà làmột chukỳdàinhữngkhổảivànhụcnhã.

Những lá thư nặc danh và những đe dọa giết bắt đầu rơixuốngvớicùngsựdữdộivàđềuđặnhệtnhưnhữngcơnmưa.

Buổitối,ngườitanémvàonhàông,ngườitaphỉbángbằngnhữnglờithóamạvànhữngtiếngkêuthùhằnquanhữngkhecửachớp.Ngườitanémphânkhỉvàohiên,mèochếtvàovườnnhàhọ.Péneletkhôngcònởđâyđểđimuađồchohọ tại cửahàngthựcphẩmnữa.Họsốnghệtnhưthờicổxưabằngtấtcảnhữnggì,rễcây,haycácloạicủ,vậtsănđượchaycácquảdại,màthiênnhiênmuốnđemđếnchohọ.

Khôngchịunổinữa,OlivierdeSandervalphải sửdụngcâysúngcủamìnhđểmangrađượcvài thùng lương thực tại cửahàngthựcphẩm.Vàchúngđãchophéphọtrụđượcthêmhaimùađôngnữa,tiếpđếnlạilàchếđộnghiệtngãcủarừngrậm:quảdại,raucủvà,thithoảnglàthứthịtlạtlẽocủalợnbờm[30]

hoặcnhím.

Tuổi tác, những thử thách nghiệt ngã bị kéo dài quá lâu…TìnhtrạngsứckhỏecủaOlivierdeSandervalsuysụpmộtcáchtrầmtrọng.

Cơnđaukỳlạmàônglànạnnhânvàonăm1896,bênbờsôngKonkouré, đốt cháy lồng ngực khốn khổ của ông bằng tất cảnguồn lửadữdội củanó: thoạtđầu là thángmột lần, rồi đếntuầnmộtlần,rồiđếnmộtlầnmỗingàytrướckhitrởlạicùngmộtnhịpđiệutheohànggiờ.Bắtđầubằngmộtcảmgiácnghẹtthở,nhưthểôngđãbịnghẹnmộtcáigìđó.Ônghátomiệngvàđưa tay lên ôm ngực, người vẹo đi vì đau đớn: “Không khí!Khôngkhínào!Cửa…cửa…s…ổ!Mởrađi!Mở…”Nhưngcửasổ chẳng bao giờ mở hết đối với ông, lẫn cả hiên nhà cũng

khôngđủ rộng,ngay cả bãi biển cũngkhôngđủ thoángkhí…Đôi khi ông nằm vật trên nền nhà cả hơn nửa giờ liền, đắmmìnhtrongmồhôivàthởhổnhểnhệtnhưmộtconvậttrúthơithởcuốicùng.

Chuyệnđócònkéodàichừngmộthaimùarồi,đếncùngsứcchịu đựng, Georges đã phải cố gắng bằngmột sứcmạnh siêuphàmđểthốtranhữngtừđãvật lộnnhautừlâutrongthanhquảncậumàmiệngcậukhôngdámđểlọtra:

– Conchorằngđãđếnlúcphảirađi,chaạ.

– Con nghĩ thế ư? - Olivier de Sanderval hỏi với ánh mắtnhiệthuyếtnhưngcũngchấtchứatuyệtvọngcủanhữngchiếnbinhđãkiệtcùngsứcchịuđựng.

– Vâng. Cuộc chiến đấu trở nênmất cần bằng, chiểu theotìnhtrạngcủacha.

– Con,rồiconsẽquaytrởlạiđâynhé!

– Conhứa,thưacha,consẽquaylại!

– Con sẽ tiếp tục cuộc chiến cho dù nó có kéo dài cả trămnăm.

– Dùnócókéodàicảtrămnăm,thưacha!

– Hãythềvớichađi,Georges!

– Conxinthềvớicha,chaạ!

Ngày 29 thángmườimột năm 1900, chính xác là haimươimốtnămkểtừngàyđầutiênôngxuốngtàuđichâuPhi,Olivierde Sanderval nghe thấy ai đó gọi ông trong lúc ôngbước quacánhcửavàocảng:

– TadámđánhcuộcrằngDaTrắngđangđitrướctađâytênlàYémé!

ÔngquaylạivànhậnrangườiemhọcủaBôcar-Biro,chính

gãđãsuýtđầuđộcôngởSokotoro.

– Ô,làanhư,Hâdy?Anhđếnđâylàmgìvậy?

– Tôi đợi tàu đi Tunis. Tôi đã quyết định làmmột chuyếnhànhhươnglớnởLaMecque.Thếgiớiđổsậpdướicáctộilỗikểtừkhicácngườicómặtởđây.Cònanh,tacálàanhđinghỉphảikhông?

– Ơ…Đúng,đúngthế…Đúngthếnhưng…khônglâuđâu!

– Khi quay lại, đừng có ở lại Conakry làm gì, hãy quay lạiFouta,nơiđómớilànhàcủaanh.AnhlàmộtngườiPeul,đừngbaogiờquênđiềuđónhé!

– AnhkhôngcònlàvuacủaSokotoronữa,hìnhnhưthếnhỉ!

– Tôilàvuaởtrongtâmkhảm,Yéméạ!-Ngườiđànôngđáplạitronglúctayđậpliênhồitrênngực.

Sauđộngtácấy,anhtabậtôvàquaylưnglạiphíaông,vớibướcđiuểoảivàuynghichỉtồntạiởtộcPeul.

Trong lúchai cha con tiến gầnđến cây cầu bắc để lên tàu,mộtnhómchủthựcdânlóratừsaucâybaobápđạithụ:

– Vĩnh biệt, tử tước!…Và hãymặc ấm vào nhé!…Do hiệntượngđóngbăng!

OlivierdeSandervalbỏngoàitainhữnglờichếnhạocủahọmộtcáchkiêncườngvàtiếnđếnboongtàutronglúchaitayômngực,đượccontraidìuđi.

Chẳngmấychốc,trướcmặtông,phongcảnhbắtđầumờđi.Conakrykhiếnôngnghĩđếnmộtchiếcbảngđenhọc tròchấtđầyhìnhảnhmàmộtbàntaynhỏbécủađứatrẻtỉmỉxóadầnđi từngnétmột.Nhữngđỉnhngọncâyvànhữngmáinhà lấplóatừnglúcngắnngủirồitắtlịmhệtnhưnhữngconđomđóm.

Trướctiênlàdãytrevàrừngsúvẹtbaoquanhphíasauđảo,

rồiđếnmáinhàbệvệcủađiệnThốngđốc,rồiđếncáctrụccầncẩutrêncảngvàcànhláxoài…

CáchònđảocủaquầnđảoLoos:Kassa,Fotoba,Tamara…đảoTrắng,đảoSanhô,đảoGà,đảoFousset…

Látheolá,câycọnốitiếpcâycọ,Phichâu,dầndần,khéplạinhữngbímậtcủanó.

ĐoạnCuối

Từngày16thángGiêngnăm1901đếnngàymùng3thángBanăm1910,OlivierdeSandervalcómặttạiBộThuộcđịacảthảylàmộttrămbốnmươibảylần.Mặcdùtuổigiàvàbệnhtật,mộttối,ôngđếnParisđểcốthửthêmlầnthứmộttrămbốnmươitám.Ngàyhômsau,ôngquyếtđịnhđibộđếnsởđểtậnhưởngánhnắngtuyệtvờicủamùaxuânmớiđến.

Lúcấy,ôngcómặtngangtầmđềnInvalidesvàkhônghềngờrằngvụvachạmrấtvuvơ, sẽxảyravàiphút sauđó, sẽvĩnhviễnbẻgãynhữnggiấcmơvềhoàngtriềuvàFouta-Djaloncủaông.

Trước cánh cửa lớn của Bộ, ông bất ngờ bị một cú mạnhgiángvàođầu.Ôngquaynhanhlại:chẳngcógìcả,chẳngcógìngoàimộttráibóngbị tuộtkhỏitaymộtthằngbé.Đứatrẻđểmặcbàcụgiàđicùngnó,rồichạyvộivềphíaôngđểlấylạiđồchơi.

– Hãycẩnthậnđinào,chàngchiếnbinhnhỏbéạ,cháuđãchútnữa thìkhiến tangấtxỉuđấy, -OlivierdeSandervalnóivớinó…-Cháurấtxinhgiai,hừm,cháubiếtchứ!…Cháumuốnănkẹokhông,đây,cầmlấynày,làsô-cô-lađấy,hãngMarquis!

Đúnglúcđó,giọngnóikhóchịucủabàgiàbắtđầurềnlên:

– Đếnđâyngay,Jean-René!Hãyđểquýôngđóđượcyênđi!

Thằngbénhặttráibóngrồiquayvềphíangườiđànbà:

– Ôngấylàaivậy,hảbà?

– Thôi nào, đến đây đi, ta nói với cháu rồi cơmà! Đi nào,

chúngtakhôngnênnấnnáởđây…Đólà…Đólàôngđóngbăngđấy!-Bàtatiếptụcnói,giọngnhỏxuống.

Ôngnhìnhọ đi xa dần, lòng trànngậpnỗi buồn.Hai chânôngnhủnđi, tất cả rốibời trongđầuông.Ôngbámvàohàngcửasắtvàđểánhmắtủrũcủamìnhlangthangtrongtiềnsảnhvàsâncủasở.Nhưngrấtnhanh,hìnhảnhđi lạikhôngngừngcủacácsĩquanvàđámcôngchứcnhườngchỗchonhữnghìnhảnh,giànuavàlẫnlộn,củacuộcđờiđầyxáotrộncủaông.Mộtcảmgiác ghê tởm sâu xaứa lênhọngông.Ôngkhạcnhổquacánhcửasắtvàrờikhỏichốnđóvớimộtvậntốccủanhữngkẻsùngđạotrốnkhỏinơisađọa.Ôngvềtớikháchsạnvàngaylậptức yêu cầu thanh toán. Rồi ông cho gọi xe taxi và nhảy lênchuyếntàuđầutiên.

ÔngkhôngbaogiờđặtchânlênParisnữa.

Giànuavàbịphásản,ôngdầndầnẩnmìnhtrongviệcviếttiếp tác phẩmVô Cùng. Nhưng Vô Cùng, ông không hài lòngviết nghị luận về nó nữa, hiện giờ ôngmuốn tiến hành côngviệcthựchiệnnó.Tinhthầncủaconngườibịhaomònđi,ôngtựnhủ,thếgiớicảmthấybịchẹnlại,nócầnmộttôngiáomới.Vìmụcđíchấy,ôngliềnthànhlậpmộthộitôngiáohoàntoànmới mẻ:Những tông đồ của Vô Cùng mà chính ông là ngườithuyết giảng, lưngkhoác tấmkhăn choàngdài đỏ rực, với sựtrịnhtrọngkiểucáchcủađạigiáosĩvàsựthôngtuệcủanhàbáchọc. Tìm đến lánhmình trong Giáo đoàn kỳ lạ này là tất cảnhữngaimàMarseillecholàthầnbívàcóthầncảm:nhữngkẻsaymêthuyếtthônglinh,nhữngngườithấtvọngvềhọcthuyếtvôthầnvàgiáolýCônggiáo,nhữngmônđồcủaThiềntôngvàcủaphápthuật,nhữngngười theochủnghĩaduy lý thâmcăncố đế và những người yêu say mê triết học Hindou. Vấn đềkhôngcònlàtinbằngcáchchấtthêmnhữngnghithứcđiênrồ

kỳcụcvàthóimêtíndịđoan.Kểtừđây,phảichứngminhnó.KhoahọcđãkhátiếnbộtrongthờikỳđầucủathếkỷXXnàyđểcóthểminhhọabằngA+BsựtồntạicủaChúa.VôCùng,khôngcầnphảitưởngtượngranónữa,màhiệngiờtaphảithựchiệnnó!

CảthếgiớinhỏbéđónáonứcbậnrộntrongkhunhàbiệtlậpClary.Họphatrộnnhữngthểbéo,họnấusôicáchợpchấta-xít,họđosựbiếnđổinồngđộđậmđặccủathiếctùytheomộtconsốkhôngthểtínhtheobảngthôngsố.Saucôngviệcthựchành,đạigiáosĩkhoáckhănchoàngdàiđỏrựctậphợpthếgiớinhỏbécủaôngtạithưviện,nơimà,thaybằngcâuchâmngônôngđãtrươnglênnhữngdòngchữnày:

“Vũ trụ không nằm trong Vô Cùng nhưmột cơ thể nằm trongkhônggian,nó thuộcvềVôCùng.SựTươngĐốikhôngnằmtrongkhônggian,nónằmtrongVôCùng;nótồntại,nósống,nótựchếtbắtđầutừVôCùngvàdonó;hoạtđộngcủanólàbảnchấtbắtđầuvàkếtthúctrongVôCùng.VôCùngtiếptục,bịbiếnđổitrongTươngĐối, trong Bản Chấtmà nó tạo nên. Không có thời kỳ nào có thểkhôngcóVôCùnglẫnlàmộtcáigìđókhácngoàiVôCùng,đượcổnđịnhnhưvậysẽthấphơnđiềucầnthiếtchotinhthầncủachúngta,nhờVôCùngmàchúngtađãcókhảnăngdựkiến,còncaohơncảVôCùng,một…”

Những tông đồ của Vô Cùng ùn ùn kéo đến chừng mươingườitrongnhữngthángđầutiên.Nhưngrấtnhanh,quânsốbắtđầuloãngdần.Nhữngngườinàybỏcuộc,làdongánngẩmtrước sự khó hiểu của những khái niệm và dáng vẻ của ôngthầy, những người khác thì bị chiến tranh cuốn đi. Vào năm1918,chỉcònlạimỗihaingười:ôngLouvet,mộtnhàbuônbánhkẹo,saymêtriếthọcphươngĐông,ngườimongmuốn,bằnglýtrí,đưaraánhsángsựphứccảmsiêuhìnhtrongcáchxửthếtài

tình của các nhà hiền triết Trung Hoa và Phật giáo; và bàNaxara,góaphụcủamộtthuyềntrưởnghảiquân,bàchẳngbiếtlàmgìtrongsuốtcảngàydàiđơncôi.Thếrồi,ôngLouvetcuốicùngcũngnản.

Điềuđóvẫnchưakhiếnôngnảnchí:

– Bà sẽ đồng ý với tôi chứ, hả bà Naxara, rằng tất cảmọingườiđềukhôngthểhiểusựVôCùng!

– Đươngnhiênrồi,thưaôngDeSanderval,đươngnhiên.

– Tốt! Hôm qua chúng ta đang nói về gì nhỉ?… Vâng, vềphương pháp tư duy giữa Tương Đối và Vô Cùng… Bà thấykhông,VôCùngđãkhôngcóđịnh lượng,khôngcó thể lượnglẫn trọng lượng… Tuy vậy, nếu chúng ta thừa nhận rằng,TươngĐốixuấtpháttừVôCùng,rồilạiquaylạiđó,thìchúngta sẽ có thể giả thiết rằng những tính chất đo được vẫn cònđangtồntạitrongVôCùng,chúngtanóirằngchúngrấtmạnhtrongđó.Bàđãhiểurồichứ,hảbàNaxara?

– Tôihiểurõ lắm, thưaôngDeSanderval, -bàcụgiàkhốnkhổđáplạimộtcáchngoanngoãn,sịtmũimộtcáchkhónhọcvàngườiướtđẫmmồhôi.

Chốngtaybênbậucửasổthưviện,ngàynàoôngcũngngóngngườihọc tròduynhấtcủamìnhđếnhọc.Buổisánghômđó,ôngngóngđến tậngần trưamàchẳngcóaibướcquangưỡngcổngngoàinhữngngườiđếnđưabáovàgiaosữatươi.

Nhữngcơnđaungựcvàkhóthởcủaôngtrởnênhếtsứctrầmtrọngtrongnhữngthángsauđó.Cảtoànvũtrụnàycũngchẳngđủkhôngkhíđápứngchonhucầuthởcủaông.“Chokhôngkhíđi!Khôngkhíđinào,làmơnđi!Mở…mởcáccửasổ!…”Ngườitamởtoangnhữngcánhcửasổ,nhưngcòntồitệhơncảkhihọcứđóng chúng lại. “Tại lâuđài đấy,nhữngbức tường củanó

quá dày…Tại phòng khách đấy, nó quá chật…”Ông cho nớirộngphòngkháchđếntậnchânnhữngcâyphongđầutiên,chođến tận cái giếng cổ,đến tậnhànggiậu của côngviên.Chẳnglàmgìđược,khôngkhícủaChúalònglànhcũngđãbỏnhữngnơinàymàđirồi.

Ngàycuốicùngôngthòđầurangoài,ôngcúixuốngcửasổ,nhìn đàn chim vỗ cánh trong các cây phong và, giữa hai cơnđauđớn,ônglầubầunhữngcâusau:

“Sự tiến bộ đã cómặt tại đây, nó tất yếu sẽ tạo được conđườngchomình, chẳnggì có thể chặnnó lạiđượcnữa.Đángtiếclàtấtcảđiềuđócóthểtiếptụcmàkhôngcóta!”

Ngày24thángBanăm1919,giữamộtmụcnhỏthôngbáovụtựtửcủamộtkẻtuyệtvọngvàmộtmụckhácdiễntảcảmxúccủa cha cố Lutoslavski trước cuộc nhóm họp Diète, đề nghịchính phủ Ba Lanmột hành động có hệ thống chống lại chủnghĩa Bolchévic, nhật báo Le Petit Marseillaise đăng tin dướiđây:

“ChúngtôivôcùngthươngtiếcbáotinsựquađờitạilâuđàiMontredon của Quý ông Aimé Olivier, bá tước de Sanderval.ÔnglàconrểcủangàiJean-BaptistePastrévà,mặcdùtuổitáccaođãlôiôngrakhỏicuộcsốngthờisựđểvềởẩntừvàinămnay,nhưngôngvẫnlàmộtnhânvậtnổitiếnghiểnnhiêncủaxãhộithượnglưuMarseille.Ðólàmộtnhàbáchọc,mộtthiêntàiECPnổitiếngnhất.NhữngcuộcthámhiểmcủaôngđãđặtônglênhàngđầutrongsốnhữngnhàtiênphongtạođiềukiệnchoảnhhưởngcủanướcPhápvàngườitaphảimangơnôngtrongcuộc chinh phục thái bình Fouta-Djalon, sáng kiến về nhữnghiệpướcvớicácthủlĩnhbảnxứvàphôithaicủaquânđộiDaÐenđầutiên…”

HẾT

•Chúthích•

[1]TêngọimiềnBắcViệtNamthờikỳPhápthuộc.[2]Áovestđànôngcóđuôidài.[3]Pistachiertrongngữcảnhnàylànhữngthầyký,ngườilàm

côngchonhữngthươngquánthuộcđịa.[4]Riosởđâynhằmnóiđếnnhữngcửasônglớn,ănsâuvào

phía trong đất liền, tạo thành những con sông chảy từ vùngFouta-DjalonxuốngvùngduyênhảiGuinéevàGuinée-Bissau.

[5] Almâmi: vua của những vị vua, quân vương xứ Fouta-Djalon.

[6]ChínhvìtậulạinhữngnhàmáycủaOliviervàPerretmàSaint-Gobainđãtạodựngsảnnghiệp.

[7]NgônngữngườiPeulchỉngườiDaTrắng.[8] Griot: nhạc sĩ kiêm thi sĩ, nhưng trong truyện cũng có

nghĩalànhàthôngtháicủacácvuaquantrongtriềuthầnPeul.Ngườidịchsẽsửdụngthuậtngữnàytrongsuốttácphẩm.

[9] Bôwé: những bình nguyên cao cỏ um tùm, đặc tính củavùngFouta-Djalon.Touldé:mộtụđáhoacươngcaongấthìnhbàn,hìnhphiến…

[10]1pouce=27mi-li-mét.[11]ĐơnvịđocủaAnh.1yard=0,914mét.[12]Đơnvịđochiềudài=0,5mét.[13] Đơn vị tiền tệ cổ của Anh, đồng guinée. 1 guinée = 21

shilling.[14]TênmàngườiPeuldùngđểchỉngườichâuÂu.[15] Lougan: vườn rau thường bao quanhnhữngngôi nhà ở

Fouta.[16]TiernoBalêdio:biệthiệumànhữngngườiPeulđãđặtcho

Noirot.Dịchhếtnghĩa:ĐứcôngDaĐen.[17]Mộtloạicâycóđặctínhgâynôn.[18]MộtloạicâymọcởchâuPhi,lácóthớ,dệtvảirấtbền.[19]NgườiĐức.[20]Ngàynay,điểmđầu tiên là trụ sởcủaTổng thốngnước

DânchủGuinée,cònđiểmthứhailàviệnbảotàngConakry.[21]Adjami:chữtiếngPeulnhưngcáchviếtcủatiếngẢ-rập.[22]NướcIranhiệnnay.[23]TrụsởcủaBộNgoạigiaoPháp.Ởđây,ýnóilàphảiquaBộ

Ngoạigiaokiểmsoát.[24]Đơnvịđođấtngàyxưa.Mộtarpentxấpxỉ20-50héc-ta.[25]TiếngchửithềcủangườiPháp:Mẹkiếp.[26]NgườiĐức(tiếnglóngcủangườiPháp).[27]Bịpháhủyvàsaunhiềulầnxâydựnglại,hiệngiờ,nơiđây

đượcxâydựngthànhnhàbảotàngConakry.Cònngôinhà,vẫncònnguyênvẹnvàkhuphốvẫn luônđược gọi là Sandervalia(NhàcủaSanderval,trongtiếngSousous).

[28]TênmộtcơngiónóngvàkhôởmiềnTâyPhi,thườngthổivàomùađông.

[29] Ông vua Labé sẽ bị bắt vài năm sau đó và bị đi đày ởDahomey,rồiởMauritanievàôngđãchếtởđóvàonăm1912.

[30]MộtloạilợnlòichâuPhi.