ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ · giíi sang ch−¬ng míi. Mét trËt tù quèc tÕ míi ®· ®−îc x¸c lËp, vµ theo ®ã mét nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi míi ®−îc h×nh thµnh

271

PhÇn III

§«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸

272

273

§«ng ¸ trong nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi thÕ kû XX

NguyÔn quèc Hïng

ThÕ kû XX ®· lïi dÇn vµo qu¸ khø nh−ng râ rµng thÕ kû XX ®· ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên m·i m·i kh«ng phai mê víi nh÷ng tiÕn bé phi th−êng, nh÷ng thµnh tùu kú diÖu vµ c¶ nh÷ng ®æi thay to lín, thËm chÝ nh÷ng ®¶o lén ®Çy bÊt ngê. Trong thÕ kû vÜ ®¹i Êy, cã thÓ nãi §«ng ¸ ®· cã mét sù hiÖn diÖn trªn nhiÒu b×nh diÖn, khÝa c¹nh kh¸c nhau. Bµi viÕt ng¾n nµy chØ b−íc ®Çu ®Ò cËp §«ng ¸ tõ gãc ®é trong quan hÖ víi nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi thÕ kû XX. Vµ tõ

gãc ®é Êy, §«ng ¸ trong bµi viÕt nµy ®−îc nhËn thøc nh− mét khu vùc ®Þa - chÝnh trÞ bao gåm c¶ §«ng B¾c ¸ vµ §«ng Nam ¸, nh− thùc tÕ lÞch sö thÕ kû XX ®· tá râ nh÷ng mèi quan hÖ mËt thiÕt c¶ vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ gi÷a §«ng B¾c ¸ vµ §«ng Nam ¸, mÆc dÇu kh¸i niÖm §«ng ¸ cßn cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau xÐt tõ çc tiªu chÝ khu vùc ®Þa - v¨n ho¸, ®Þa - lÞch sö - v¨n ho¸...1.

___________

1. Phan Huy Lª: "Çc gi¸ trÞ §«ng ¸ qua tiÕn tr×nh lÞch sö", T¹p chÝ Khoa häc §¹i häc quèc gia Hµ Néi, Chuyªn san Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n, sè 3-2002.

274

1. Trë l¹i lÞch sö, nhiÒu n−íc §«ng ¸ ®· cã nh÷ng mèi

giao l−u víi nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi nh− qua "con

®−êng t¬ lôa" næi tiÕng, vµ thËm chÝ vµo thÕ kû XIII vã

ngùa cña ®Õ quèc Nguyªn - M«ng ®· tõng g©y nªn nh÷ng

chÊn ®éng kinh hoµng cho c¶ ch©u ¢u.

Nh−ng tõ sau nh÷ng ph¸t kiÕn ®Þa lý vÜ ®¹i cuèi thÕ kû

XV - ®Çu thÕ kû XVI vµ nhÊt lµ khi chñ nghÜa t− b¶n ®−îc

x¸c lËp trªn ph¹m vi thÕ giíi, çc n−íc §«ng ¸ ngµy cµng bÞ

cuèn vµo guång quay cña hÖ thèng kinh tÕ - chÝnh trÞ thÕ

giíi, trë thµnh nh÷ng ®èi t−îng bÞ chinh phôc cña chñ

nghÜa t− b¶n thÕ giíi. Chñ nghÜa t− b¶n ngµy cµng "bña

l−íi" bao trïm c¶ thÕ giíi, ®Æc biÖt tõ nöa sau thÕ kû XIX

khi chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa víi sù thèng

trÞ cña t− b¶n ®éc quyÒn. Trong çc cuéc chiÕn tranh ®Õ

quèc chñ nghÜa ®Çu tiªn vµo cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû

XX, phÇn lín çc n−íc lµ ®èi t−îng tranh giµnh, ph©n chia

l¹i gi÷a çc c−êng quèc t− b¶n thuéc khu vùc §«ng ¸, nh−

TriÒu Tiªn, Philippin vµ c¶ nhiÒu bé phËn l·nh thæ cña ®Õ

chÕ Trung Hoa réng lín nh−ng lóc nµy ®· suy yÕu. Nh−

mét tÊt yÕu kh«ng tr¸nh khái, hÇu hÕt çc n−íc §«ng ¸ lÇn

l−ît r¬i vµo t×nh tr¹ng thuéc ®Þa hoÆc nöa thuéc ®Þa cña çc

n−íc ®Õ quèc ph−¬ng T©y - nh÷ng c−êng quèc thèng trÞ nÒn

chÝnh trÞ thÕ giíi. §ã lµ hËu qu¶ cña "t×nh tr¹ng tr× trÖ,

chËm tiÕn so víi ph−¬ng T©y ®· tiÕn lªn chñ nghÜa t− b¶n

vµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸"1.

___________

1. Nh− trªn.

275

ë §«ng ¸, hÇu nh− duy nhÊt chØ cã NhËt B¶n lµ ngo¹i

lÖ tho¸t khái th©n phËn bÞ çc n−íc ph−¬ng T©y n« dÞch.

B»ng cuéc Duy t©n Minh TrÞ (1868), NhËt B¶n kh«ng

nh÷ng ®· duy tr× ®−îc nÒn ®éc lËp quèc gia mµ cßn v−¬n

lªn trë thµnh mét c−êng quèc t− b¶n chñ nghÜa, h¬n n÷a

l¹i tham gia vµo viÖc ph©n chia l¹i thÞ tr−êng thÕ giíi,

cïng çc c−êng quèc x¸c lËp nªn trËt tù thÕ giíi ë khu vùc

ViÔn §«ng - Th¸i B×nh D−¬ng. Tuy cßn bÞ chÌn Ðp, ch−a

thËt sù ®−îc çc n−íc ph−¬ng T©y coi nh− mét thµnh viªn

ngang hµng trong "c©u l¹c bé çc c−êng quèc", nh−ng dï

sao NhËt B¶n vÉn lµ "khu«n mÆt" duy nhÊt ë ch©u ¸ cïng

çc c−êng quèc lËp nªn nh÷ng thiÕt chÕ cña nÒn chÝnh trÞ

thÕ giíi nöa ®Çu thÕ kû XX.

ë mét khÝa c¹nh chÝnh trÞ kh¸c, çc d©n téc thuéc ®Þa

ë §«ng ¸ ®· kh«ng cam chÞu ¸ch n« dÞch ngo¹i bang, anh

dòng tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng, gãp phÇn to

lín lµm "Ph−¬ng §«ng thøc tØnh" nh− V.Lªnin tõng

kh¼ng ®Þnh. Dï ®i theo ngän cê t− t−ëng kh¸c nhau, c«ng

cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña çc d©n téc §«ng ¸ ®· trë

thµnh nh÷ng ngän ®ßn ®¶ kÝch nÆng nÒ vµo hÖ thèng

thuéc ®Þa cña chñ nghÜa ®Õ quèc, thøc tØnh m¹nh mÏ ý

thøc d©n téc vµ cæ vò phong trµo ®Êu tranh cña çc d©n

téc bÞ ¸p bøc trªn toµn thÕ giíi. Ngay khi cuéc ChiÕn

tranh thÕ giíi thø hai võa kÕt thóc, §«ng Nam ¸ ®· trë

thµnh ngän cê khëi ®Çu cña cao trµo gi¶i phãng d©n téc ë

ch©u ¸, ch©u Phi vµ Mü Latinh. Cao trµo gi¶i phãng cña

çc d©n téc ®· lµm sôp ®æ hÖ thèng thuéc ®Þa, dÉn tíi sù

276

ra ®êi cña hµng lo¹t çc quèc gia ®éc lËp trÎ tuæi, mang

l¹i mét diÖn m¹o míi cho nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi vµ c¶

§«ng ¸ nöa sau thÕ kû XX.

2. ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc, lÞch sö thÕ

giíi sang ch−¬ng míi. Mét trËt tù quèc tÕ míi ®· ®−îc x¸c

lËp, vµ theo ®ã mét nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi míi ®−îc h×nh

thµnh víi nh÷ng ®Æc tr−ng næi bËt gÇn nh− xuyªn suèt

trong nöa sau thÕ kû XX.

§ã lµ sù ph©n chia khu vùc ¶nh h−ëng gi÷a çc c−êng

quèc th¾ng trËn, chñ yÕu lµ gi÷a hai siªu c−êng Liªn X«

vµ Mü.

ThÕ giíi gÇn nh− ph©n ®«i víi sù h×nh thµnh hai phe,

hai hÖ thèng x· héi: hÖ thèng t− b¶n chñ nghÜa vµ hÖ

thèng x· héi chñ nghÜa. §ã lµ hiÖn t−îng ch−a tõng thÊy,

lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö thÕ giíi.

Nh− mét hÖ qu¶ khã tr¸nh khái, hai hÖ thèng t− b¶n

chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa ®· nhanh chãng trë nªn ®èi

®Çu nhau mµ ®Ønh cao lµ t×nh tr¹ng "chiÕn tranh l¹nh",

thÕ giíi nhiÒu lóc nh− bªn miÖng hè chiÕn tranh.

Tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, §«ng ¸ n»m

trong bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi Êy nh−ng còng l¹i cã

nh÷ng nÐt kh¸c biÖt riªng cña m×nh, t¹o nªn nh÷ng "®a

d¹ng" cña giai ®o¹n lÞch sö nöa sau thÕ kû XX.

Tr−íc hÕt, víi sù ph©n chia khu vùc ¶nh h−ëng gi÷a

hai siªu c−êng theo nh÷ng tho¶ thuËn cña Héi nghÞ Yalta

(2-1945), t×nh h×nh ë khu vùc §«ng ¸ l¹i diÔn ra kh«ng

hoµn toµn nh− ë ch©u ¢u. NÕu ë ch©u ¢u, hai cùc ph©n

277

chia râ rµng - §«ng ¢u thuéc ph¹m vi ¶nh h−ëng cña Liªn

X«, T©y ¢u - thuéc Mü, th× ë §«ng ¸, t×nh h×nh kh«ng

hoµn toµn nh− nh÷ng tho¶ thuËn Yalta vÒ ch©u ¸. Çc

d©n téc §«ng Nam ¸ ®· næi dËy ®Êu tranh giµnh ®éc lËp,

kh«ng cam chÞu lµ "thuéc khu vùc ¶nh h−ëng truyÒn

thèng cña çc n−íc ®Õ quèc ph−¬ng T©y". Hä ®· th¾ng lîi.

HoÆc Trung Quèc còng kh«ng chÊp nhËn trë thµnh "khu

®Öm" gi÷a hai siªu c−êng víi mét chÝnh quyÒn Quèc -

Céng liªn hiÖp vèn "kh«ng thÓ ®éi trêi chung". Çc tho¶

thuËn Yalta vÒ Trung Quèc ®· nhanh chãng tan vì víi

th¾ng lîi cña çch m¹ng Trung Quèc vµ sù ra ®êi cña nhµ

n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa (10-1949). ë §«ng ¸,

cã lÏ chØ b¸n ®¶o TriÒu Tiªn lµ tr−êng hîp tiªu biÓu cho sù

ph©n chia cña ¶nh h−ëng hai cùc lµ ®−îc thùc hiÖn vµ kÐo

dµi cho tíi nay. N−íc NhËt b¹i trËn kh«ng thÓ cã sù lùa

chän nµo kh¸c ngoµi çc quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Posdam

th¸ng 7-1945.

Ngµy nay nh×n l¹i, cã thÓ nãi, kh«ng kÓ ch©u ¢u - n¬i

tËp trung hÇu hÕt çc c−êng quèc cã quyÒn lùc m¹nh nhÊt

(sau nµy thªm Hoa Kú) - th× §«ng ¸ (vµ ch©u ¸) lµ khu vùc

ph¶i chÞu sù t¸c ®éng m¹nh nhÊt cña nh÷ng s¾p xÕp, quy

®Þnh cña c¶ hai trËt tù quèc tÕ Versailles - Washington vµ

hai cùc Yalta so víi bÊt kú ch©u lôc nµo kh¸c - ch©u Phi,

ch©u §¹i D−¬ng vµ ch©u Mü. §«ng ¸ g¾n liÒn víi nh÷ng

biÕn chuyÓn, ®æi thay cña nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi.

Víi sù h×nh thµnh hai phe t− b¶n chñ nghÜa vµ x· héi

chñ nghÜa, çc n−íc §«ng ¸ ®· cã sù ph©n ho¸ lín theo

278

nh÷ng con ®−êng ph¸t triÓn kh¸c nhau. Cã nh÷ng n−íc

liªn minh chÆt chÏ víi çc n−íc ph−¬ng T©y vµ ®i theo con

®−êng t− b¶n chñ nghÜa, mét sè n−íc kh¸c trë thµnh

thµnh viªn cña céng ®ång çc n−íc x· héi chñ nghÜa vµ ®i

theo con ®−êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Sù kh¸c biÖt

Êy trong nhiÒu tr−êng hîp lµ do nh÷ng can thiÖp chi phèi

cña çc c−êng quèc ngoµi khu vùc. §«ng ¸ lµ khu vùc cã

nhiÒu sù dÝnh lÝu cña çc c−êng quèc, tr−íc hÕt lµ hai siªu

c−êng Mü vµ Liªn X«.

Vµ nh− mét tÊt yÕu khã tr¸nh khái, §«ng ¸ lµ khu vùc

diÔn ra nhiÒu cuéc chiÕn tranh vµ hÇu nh− tiÕng sóng

kh«ng bao giê ngõng næ trong suèt bèn thËp niªn sau

ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. §«ng ¸ trë thµnh mét chiÕn

tr−êng cña chiÕn tranh l¹nh vµ cïng víi ch©u ¢u ®øng

vµo trung t©m cña cuéc ®èi ®Çu §«ng - T©y. Cuéc chiÕn

tranh ViÖt Nam lµ cuéc "chiÕn tranh côc bé" lín nhÊt gi÷a

hai phe. Çc n−íc §«ng ¸ ®· ph¶i chÞu nhiÒu hËu qu¶

nÆng nÒ cña t×nh tr¹ng "chiÕn tranh l¹nh" còng nh− cña

çc cuéc "chiÕn tranh nãng", vµ mét trong nh÷ng hËu qu¶

®ã lµ sù nghi kþ, thï ®Þch lÉn nhau kÐo dµi trong nhiÒu

thËp niªn, mµ cho ®Õn nay còng ch−a thÓ ch¾c ch¾n r»ng

nh÷ng nghi ngê, thiÕu tin cËy Êy ®· kh«ng cßn n÷a.

L¹i mét khÝa c¹nh kh¸c cña nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi. §ã

lµ mÆc dÇu c¶ hai siªu c−êng ®Òu ra søc l«i kÐo, tËp hîp

çc quèc gia ®i theo m×nh, nh−ng phÇn lín çc n−íc ¸ -

Phi - Mü Latinh - trong ®ã cã nhiÒu n−íc §«ng Nam ¸ -

l¹i kh«ng trùc tiÕp theo cùc nµy hay cùc kia, mµ l¹i ng¶

279

theo xu h−íng hoµ b×nh trung lËp. Hä kh«ng muèn bÞ l«i

kÐo vµo çc cuéc xung ®ét trong khu«n khæ gi÷a çc n−íc

lín. Phong trµo çc n−íc Kh«ng liªn kÕt lµ ngän cê tiªu

biÓu cho xu h−íng hoµ b×nh, trung lËp Êy, mµ Céng hoµ

In®«nªxia d−íi thêi Tæng thèng Sukarno lµ mét trong n¨m

s¸ng lËp viªn næi tiÕng kÓ tõ Héi nghÞ B¨ng®ung 1955 ®Õn

Phong trµo Kh«ng liªn kÕt 1961. Çc n−íc Mianma,

Campuchia, Lµo vµ ViÖt Nam... lµ nh÷ng thµnh viªn

h−ëng øng tÝch cùc cña Phong trµo kÓ tõ B¨ng®ung...

Kh«ng nh÷ng trªn b×nh diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi, çc quèc

gia vµ l·nh thæ ë §«ng ¸ l¹i lµ nh÷ng hiÖn t−îng næi bËt vÒ

sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Çy Ên t−îng. §ã lµ "sù thÇn kú NhËt

B¶n" khi n−íc nµy tõ sù b¹i trËn ®æ n¸t, hoang tµn ®· trë

thµnh siªu c−êng kinh tÕ thø hai trªn thÕ giíi; lµ nh÷ng "con

rång" Hµn Quèc, §µi Loan, Xingapo ®· cÊt çnh v−¬n lªn chØ

trong vßng 30 n¨m; lµ n−íc Trung Hoa réng lín ®«ng d©n

nhÊt ®· lËp nªn kú tÝch kinh tÕ liªn tôc t¨ng tr−ëng víi tèc

®é cao; lµ sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña ASEAN ®−îc xem

nh− mét tæ chøc liªn minh khu vùc thµnh c«ng nhÊt cña çc

n−íc ®ang ph¸t triÓn... §«ng ¸ nh− mét "®µn sÕu bay" víi

NhËt B¶n lµ con chim ®Çu ®µn, ®· khiÕn nhiÒu ng−êi trªn

thÕ giíi cho r»ng "thÕ kû XXI sÏ lµ thÕ kû cña ch©u ¸"1, trong

®ã §«ng ¸ ch¾c sÏ lµ hµng ®Çu.

3. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû tr−íc, sau sù

___________

1. Marid«n Tuaren¬: Sù ®¶o lén cña thÕ giíi ®Þa chÝnh trÞ thÕ kû XXI, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1996, tr.208.

280

chÊm døt cña chiÕn tranh l¹nh vµ tan r· cña trËt tù hai

cùc, nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi ®· cã nh÷ng thay ®æi lín. Mét

trËt tù quèc tÕ míi ®ang h×nh thµnh mµ d− luËn chung

mong muèn vµ cho r»ng sÏ lµ mét trËt tù ®a cùc, nhiÒu

trung t©m.

Khu vùc §«ng ¸ còng trong dßng ch¶y ®ã vµ thËt sù

®øng tr−íc kh«ng Ýt th¸ch thøc ®ang ®Æt ra cïng nh÷ng c¬

héi tiÕn tíi. Còng nh− nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, çc quèc

gia §«ng ¸ ®Òu ra søc ®iÒu chØnh chiÕn l−îc ph¸t triÓn vµ

gi¶i quyÕt nh÷ng rèi ren, xung ®ét nh»m t¹o nªn mét m«i

tr−êng hoµ b×nh æn ®Þnh nhÊt thiÕt ph¶i cã. Tr−íc m¾t cã

thÓ nhËn thÊy nh÷ng nh©n tè cña chÝnh §«ng ¸ cã ý nghÜa

hµng ®Çu ®èi víi khu vùc.

§ã lµ n−íc NhËt ®ang quyÕt v−¬n lªn trë thµnh mét

c−êng quèc chÝnh trÞ ®Ó cïng víi vÞ thÕ siªu c−êng kinh tÕ

ngµy nay NhËt B¶n ph¶i lµ mét cùc trong thÕ giíi ®a cùc,

®éng lùc dÉn d¾t kinh tÕ cña khu vùc, dï r»ng cßn nhiÒu

khã kh¨n trë ng¹i.

Hai lµ, víi søc m¹nh qu©n sù vµ kinh tÕ, "Trung Quèc

®ang trë thµnh mét c−êng quèc næi tréi ë §«ng ¸. Trung

Quèc ®· næi tréi vÒ ®Þa chÝnh trÞ ë ch©u lôc nµy. Søc m¹nh

qu©n sù vµ chÝnh trÞ cña Trung Quèc ®· khiÕn çc n−íc

l¸ng giÒng c¶m thÊy m×nh nh− nhá bÐ l¹i, trõ Ên §é. V×

vËy, lÏ tù nhiªn lµ Trung Quèc ngµy cµng tù kh¼ng ®Þnh

m×nh ë khu vùc, phï hîp víi nh÷ng ®ßi hái cña lÞch sö, ®Þa

lý vµ nÒn kinh tÕ cña hä". GÇn ®©y, Tæng thèng Ph¸p

Jacques Chirac cßn cho r»ng: "ThÕ giíi kh«ng cßn ®¬n cùc.

281

Trong vßng 50 n¨m, Trung Quèc sÏ trë thµnh mét c−êng

quèc thÕ giíi, vµ t×nh h×nh quèc tÕ sÏ thay ®æi s©u s¾c".

NhiÒu ng−êi chia sÎ víi ý kiÕn cña Tæng thèng Ph¸p, nhÊt

lµ vµo lóc Mü ngµy cµng ®¬n ph−¬ng ng¹o m¹n trong

nhiÒu hµnh ®éng, kÓ c¶ tÊn c«ng qu©n sù nh− thÕ giíi chØ

cã mét cùc Mü. Tuy nhiªn, ë §«ng ¸ lóc nµy kh«ng thÓ

kh«ng tÝnh tíi nh©n tè Trung Quèc bëi trong çc cÆp quan

hÖ nh− Mü - Trung - NhËt hoÆc Mü - Nga - Trung... th×

cÆp quan hÖ Trung - Mü gi÷ vai trß chi phèi khu vùc.

Ba lµ, ®· tån t¹i h¬n 1/3 thÕ kû vµ trong thËp niªn gÇn

®©y, ASEAN - tæ chøc liªn minh khu vùc §«ng Nam ¸ -

ngµy cµng tá râ vai trß n¨ng ®éng, sù réng më hîp t¸c

tr−íc hÕt víi çc n−íc §«ng B¾c ¸. Tõ s¸ng kiÕn cña

Malaixia (12-1997), ASEAN + 3 (Trung Quèc - NhËt B¶n -

Hµn Quèc) ®· trë thµnh mét h×nh thøc hîp t¸c ®Æc s¾c vµ

tiªu biÓu cho quan hÖ gi÷a çc n−íc §«ng ¸. Dï cßn

nh÷ng khã kh¨n chªnh lÖch, mét h×nh thøc hîp t¸c míi

gi÷a çc n−íc §«ng ¸ ®· ®−îc h×nh thµnh trong thùc tÕ.

Sù hîp t¸c Êy bao gåm c¶ an ninh vµ kinh tÕ víi nh÷ng

høa hÑn ®Çy tiÕn triÓn vµ cã hiÖu qu¶.

Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã, §«ng ¸ sau chiÕn tranh l¹nh

còng ngæn ngang bao th¸ch thøc, nguy c¬ vµ c¶ nh÷ng

"®iÓm nãng" trªn b¶n ®å chÝnh trÞ khu vùc. §ã lµ nh÷ng

diÔn biÕn phøc t¹p ë b¸n ®¶o TriÒu Tiªn vµ eo biÓn §µi

Loan; lµ nh÷ng tranh chÊp vÒ l·nh thæ, l·nh h¶i ë quÇn

®¶o §iÕu Ng− (Senkaku) gi÷a Trung Quèc vµ NhËt B¶n, ë

quÇn ®¶o Kurin gi÷a NhËt B¶n vµ Liªn bang Nga, v.v.. §ã

282

cßn lµ sù bïng næ cña lµn sãng ly khai vµ chñ nghÜa khñng

bè hÕt søc tÖ h¹i diÔn ra ë nhiÒu n−íc nh− In®«nªxia,

Philippin... Nh÷ng m©u thuÉn, tranh chÊp ®ã ®Òu thËt

kh«ng dÔ gi¶i quyÕt, v× chóng cã nh÷ng c¨n nguyªn lÞch

sö. Chóng nh− nh÷ng nguy c¬ tiÒm Èn ®e do¹ sù an ninh

æn ®Þnh vµ hîp t¸c ph¸t triÓn ®èi víi mçi quèc gia còng

nh− c¶ khu vùc. §ã cßn lµ ch−a kÓ tíi nh÷ng t¸c ®éng

kh«ng nhá cña t×nh h×nh thÕ giíi déi vµo.

§«ng ¸ ®· b−íc vµo thÕ kû XXI. Víi b¶n lÜnh ®· tr¶i

qua nhiÒu thö th¸ch vµ phong çch øng xö b¾t nguån tõ

nh÷ng nÒn v¨n ho¸ l©u ®êi cã chung nhiÒu gi¸ trÞ t−¬ng

®ång, çc quèc gia - d©n téc §«ng ¸ kh«ng ngõng v−¬n

tíi, cïng nhau hîp t¸c ph¸t triÓn mét "chñ nghÜa khu vùc

më" (vÒ hîp t¸c kinh tÕ) vµ "mÒm dÎo" (vÒ hîp t¸c an

ninh) ®Ó §«ng ¸ trë thµnh mét trung t©m quan träng vÒ

kinh tÕ, chÝnh trÞ v× mét thÕ giíi hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ hîp

t¸c phån vinh.

283

Tuyªn ng«n ®éc lËp 1945 vµ nh÷ng khÝa c¹nh quèc tÕ ®Æc s¾c

NguyÔn Quèc Hïng

1. Tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m 1945 cña Chñ tÞch Hå ChÝ

Minh lµ mét ¸ng v¨n - chÝnh trÞ bÊt hñ, lµ b¶n Tuyªn

ng«n ®éc lËp thø ba cña d©n téc ta. Cµng lïi s©u vµo qu¸

khø, b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Ng−êi cµng ngêi s¸ng

nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng lín mµ çc thÕ hÖ ng−êi ViÖt Nam

chóng ta ngµy cµng nhËn thøc s©u s¾c h¬n.

ë ®©y, chóng t«i chØ ®Ò cËp çc khÝa c¹nh quèc tÕ cña

b¶n Tuyªn ng«n, nhÊt lµ trong bèi c¶nh thÕ giíi lóc bÊy giê.

Nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng lín cña Tuyªn ng«n lµ b¾t

nguån tõ qu¸ tr×nh ®Êu tranh l©u dµi vµ gian khæ cña Hå

ChÝ Minh trong hµnh tr×nh t×m ®−êng cøu n−íc. Ng−êi ®·

lµm nhiÒu nghÒ ®Ó hoµ m×nh vµo cuéc sèng cña nh÷ng

ng−êi lao ®éng thuéc çc mµu da, Ng−êi ®· ®i hÇu kh¾p

n¨m ch©u bèn biÓn ®Ó më réng tÇm m¾t vµ tÝch luü kiÕn

thøc. Ng−êi ®· tíi vµ sèng nhiÒu n¨m ë çc trung t©m v¨n

minh lín cña thÕ giíi ®−¬ng thêi nh− Paris, London vµ New

York... còng nh− tíi Saint Peterburg - M¸txc¬va, trung t©m

284

cña çch m¹ng thÕ giíi lóc bÊy giê. TÊt c¶ nh÷ng kiÕn thøc

v¨n ho¸ réng lín, nh÷ng nhËn thøc lý luËn vµ kinh nghiÖm

chÝnh trÞ phong phó, vµ c¶ cuéc sèng ®Çy thö th¸ch gian lao

cña Ng−êi ®Òu v× mét môc ®Ých: gi¶i phãng d©n téc, giµnh

l¹i ®éc lËp cho ®Êt n−íc. Gs. TrÇn V¨n Giµu ®· viÕt "Giµnh

®éc lËp d©n téc trë thµnh tiªu chuÈn cña ch©n lý; ch©n lý ®ã

sÏ theo NguyÔn suèt cuéc ®êi chiÕn sÜ dµi h¬n nöa thÕ kû bÊt

kú gÆp nh÷ng khã kh¨n tµy trêi nµo"1.

2. Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hå ChÝ Minh ®· më ®Çu b»ng

c©u trÝch tõ Tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m 1776 cña n−íc Mü:

"TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu sinh ra cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o ho¸ cho hä nh÷ng quyÒn kh«ng ai cã thÓ x©m ph¹m ®−îc;

trong nh÷ng quyÒn Êy, cã quyÒn ®−îc sèng, quyÒn tù do vµ

quyÒn m−u cÇu h¹nh phóc"2.

Cã thÓ nãi ®©y lµ mét trong nh÷ng c©u hay nhÊt, cã

gi¸ trÞ nhÊt (nÕu kh«ng muèn nãi lµ hay nhÊt, cã gi¸ trÞ

nhÊt) trong Tuyªn ng«n ®éc lËp cña n−íc Mü. Tuy çch xa

nhau tíi 169 n¨m vµ còng kh¸c nhau xa vÒ hoµn c¶nh lÞch

sö, nh−ng hai b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp Êy l¹i cã nh÷ng

®iÒu trïng hîp nhau thËt lý thó.

Tr−íc hÕt, ®ã lµ t− t−ëng c¬ b¶n næi bËt nhÊt vµ xuyªn

suèt trong c¶ hai b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hoa Kú vµ

ViÖt Nam - t− t−ëng §éc lËp vµ Tù do cho ®Êt n−íc. Tuyªn

___________

1. TrÇn V¨n Giµu: Sù ph¸t triÓn cña t− t−ëng ë ViÖt Nam - tõ thÕ kû XIX ®Õn Çch m¹ng th¸ng T¸m, Nxb. Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1993, t.3, tr.41.

2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.4, tr.1.

285

ng«n ®éc lËp 1776 cña Hoa Kú viÕt: "§¹i héi cña Hîp

chóng quèc Hoa Kú... trÞnh träng c«ng khai vµ tuyªn bè

r»ng çc thuéc ®Þa liªn minh víi nhau nµy (tøc Hoa Kú -

NQH) ®· vµ cã quyÒn ph¶i lµ Quèc gia Tù do vµ §éc lËp"1.

Tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m 1945 cña ViÖt Nam viÕt:

"Chóng t«i, ChÝnh phñ l©m thêi cña n−íc ViÖt Nam D©n

chñ Céng hoµ, trÞnh träng tuyªn bè víi thÕ giíi r»ng: N−íc

ViÖt Nam cã quyÒn h−ëng tù do vµ ®éc lËp, vµ sù thËt ®·

thµnh mét n−íc tù do ®éc lËp"2.

Hai lµ, sau khi kh¼ng ®Þnh: T¹o ho¸ cho mäi ng−êi

nh÷ng quyÒn ®−îc sèng, quyÒn tù do vµ quyÒn m−u cÇu

h¹nh phóc, Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hoa Kú ®· tè ço

nh÷ng téi ¸c cña thùc d©n Anh - ®øng ®Çu lµ vua n−íc

Anh - ®èi víi nh©n d©n Hoa Kú, ng¨n c¶n cuéc ®Êu tranh

v× ®éc lËp, tù do cña hä. Tuyªn ng«n tè ço tíi gÇn 30 téi

¸c cña thùc d©n Anh. TÊt c¶ nh÷ng hµnh ®éng ®ã "chØ cã

thÓ gäi ®óng tªn lµ b¹o chóa"3.

Sau khi nh¾c l¹i quyÒn con ng−êi ®−îc kh¼ng ®Þnh

trong Tuyªn ng«n ®éc lËp 1776 cña Hoa Kú vµ Tuyªn ng«n

nh©n quyÒn vµ d©n quyÒn 1791 cña Çch m¹ng Ph¸p,

Tuyªn ng«n ®éc lËp 1945 cña Hå ChÝ Minh ®· tè ço

nh÷ng téi ¸c tµn b¹o cña thùc d©n Ph¸p ®èi víi nh©n d©n

___________

1. Jay M. Shafritz: Tõ ®iÓn vÒ chÝnh quyÒn vµ chÝnh trÞ Hoa

Kú, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2002, tr.995.


3. Jay M. Shafritz: S®d, tr.995.

286

ta - cã tíi trªn 10 téi ¸c tµy trêi - vµ "Hµnh ®éng cña

chóng tr¸i h¼n víi nh©n ®¹o vµ chÝnh nghÜa"1. Tuyªn ng«n

®éc lËp 1945 cña Hå ChÝ Minh cßn nhÊn m¹nh tíi cuéc

®Êu tranh gan gãc cña nh©n d©n ta chèng ph¸t xÝt NhËt

vµ thùc d©n Ph¸p.

Ba lµ, tÝnh d©n chñ, sù ®¹i diÖn réng r·i cho nh©n

d©n cña c¶ hai b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hoa Kú vµ

ViÖt Nam lµ sè ng−êi ®øng tªn cïng chñ tr−¬ng vµ chÞu

tr¸ch nhiÖm víi lÞch sö. ë b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp cña

Hoa Kú lµ 57 vÞ, thay mÆt cho çc bang cña n−íc Mü lóc

bÊy giê. Tuyªn ng«n ®éc lËp cña n−íc ta cã 15 vÞ, ®øng

®Çu lµ Hå ChÝ Minh, thay mÆt cho çc tÇng líp nh©n

d©n c¶ n−íc ta.

Nh− mét l«gÝch tÊt yÕu lµ ý chÝ ®éc lËp tù do cña nh©n

d©n ta vµ c¶ viÖc n−íc ta ®· giµnh l¹i ®−îc ®éc lËp cÇn

ph¶i ®−îc sù kh¼ng ®Þnh vµ c«ng nhËn cña céng ®ång quèc

tÕ. V× vËy, trong phÇn cuèi Tuyªn ng«n ®éc lËp, Hå ChÝ

Minh nhÊn m¹nh:

"Chóng t«i tin r»ng çc n−íc §ång minh ®· c«ng nhËn

nh÷ng nguyªn t¾c d©n téc b×nh ®¼ng ë çc Héi nghÞ

Tªhªr¨ng vµ Cùu Kim S¬n, quyÕt kh«ng thÓ kh«ng c«ng

nhËn quyÒn ®éc lËp cña d©n ViÖt Nam"2.

Nãi çc n−íc §ång minh nh−ng Hå ChÝ Minh muèn

nh»m tr−íc hÕt vµo ba n−íc Mü, Anh vµ Liªn X« - ba c−êng

___________

1, 2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.4, tr.1, 3.

287

quèc trô cét cña khèi §ång minh chèng ph¸t xÝt trong

ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1939-1945) vµ t¹i Héi nghÞ

Teheran còng chØ gåm ®¹i diÖn cña ba c−êng quèc nµy.

Héi nghÞ Teheran häp tõ 28 th¸ng 11 ®Õn 1-12-

1943 vµo lóc cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®·

chuyÓn sang mét b−íc ngoÆt c¨n b¶n víi sù b¹i trËn

cña çc n−íc ph¸t xÝt §øc, Italia, NhËt lµ kh«ng thÓ

®¶o ng−îc ®−îc vµ chiÕn th¾ng cña khèi §ång minh lµ

râ rµng. Héi nghÞ Teheran ®−îc triÖu tËp lµ nh»m ®Èy

m¹nh viÖc phèi hîp t¸c chiÕn gi÷a ba c−êng quèc vµ

b¾t ®Çu th¶o luËn viÖc tæ chøc l¹i thÕ giíi sau chiÕn

tranh. Héi nghÞ ®· ra b¶n Tuyªn bè cña ba c−êng quèc

®Ò ngµy 1-12-1943 d−íi ký tªn Roosevelt, Xtalin,

Churchill. B¶n Tuyªn bè bµy tá: "Chóng t«i chê ®îi mét

çch tin t−ëng vµo ngµy mµ tÊt c¶ çc d©n téc trªn thÕ

giíi sÏ ®−îc sèng tù do, kh«ng cßn ph¶i chÞu ®ùng

nh÷ng hµnh ®éng b¹o tµn, phï hîp víi nh÷ng −íc väng

kh¸c nhau vµ l−¬ng tri cña m×nh"1. Nh− thÕ, cã nghÜa

lµ çc d©n téc dï lín hoÆc nhá ®Òu ph¶i ®−îc ®éc lËp,

tù do.

Vµo giai ®o¹n cuèi cña cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø

hai, mét héi nghÞ quèc tÕ lín ®· ®−îc tiÕn hµnh t¹i San

Francisco (Mü) víi sù tham gia cña ®¹i diÖn 50 quèc gia

cña khèi §ång minh chèng ph¸txÝt lµ ®Ó so¹n th¶o, th«ng

___________

1. Teheran Yalta, Posdam. TuyÓn tËp v¨n kiÖn, Nxb. Quan hÖ quèc tÕ, M¸txc¬va, 1970, tr.99 (tiÕng Nga).

288

qua b¶n HiÕn ch−¬ng vµ tuyªn bè thµnh lËp Liªn hîp

quèc. Liªn hîp quèc ra ®êi lµ nh»m duy tr× hoµ b×nh an

ninh thÕ giíi. Mét t− t−ëng c¨n b¶n trong HiÕn ch−¬ng,

mét trong n¨m nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña Liªn hîp quèc lµ

t«n träng chñ quyÒn, b×nh ®¼ng vµ quyÒn tù quyÕt cña çc

d©n téc kh«ng ph©n biÖt lín, nhá.

Nh− thÕ, Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hå ChÝ Minh ®·

kh¼ng ®Þnh trong nã nh÷ng t− t−ëng cao c¶, nh÷ng gi¸ trÞ

v¨n minh cña loµi ng−êi qua Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hoa

Kú vµ Tuyªn ng«n nh©n quyÒn vµ d©n quyÒn cña Çch

m¹ng Ph¸p; kh¼ng ®Þnh quyÒn ®éc lËp vµ tù do cña d©n

téc ta lµ phï hîp víi sù thõa nhËn chung cña céng ®ång

quèc tÕ qua çc v¨n kiÖn cña hai Héi nghÞ Teheran vµ San

Francisco. Tuyªn ng«n võa mang tÝnh lÞch sö s©u s¾c l¹i

võa theo s¸t, cËp nhËt víi nh÷ng sù kiÖn míi nhÊt cña

nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi ®−¬ng thêi.

3. Lµ mét chiÕn sÜ ho¹t ®éng l©u n¨m trong Quèc tÕ

céng s¶n, Hå ChÝ Minh ®· theo dâi s¸t sao hoÆc trùc tiÕp

tham dù nhiÒu ®¹i héi cña Quèc tÕ céng s¶n. Lµ ng−êi

trung thµnh víi chñ nghÜa Lªnin, nh− Hå ChÝ Minh ®·

tõng ph¸t biÓu nhiÒu lÇn trªn çc diÔn ®µn cña Quèc tÕ

céng s¶n, nh−ng Hå ChÝ Minh còng ghi nhí lêi c¨n dÆn

cña Lªnin ®èi víi nh÷ng ng−êi céng s¶n ë çc n−íc ph−¬ng

§«ng thuéc ®Þa: "... tr−íc m¾t çc b¹n ®ang cã mét nhiÖm

vô mµ tr−íc kia nh÷ng ng−êi céng s¶n toµn thÕ giíi kh«ng

cã: Dùa vµo lý luËn thùc tiÔn chung cña chñ nghÜa céng

289

s¶n, ¸p dông nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt kh«ng cã ë çc n−íc

ch©u ¢u, çc b¹n ph¶i biÕt vËn dông lý luËn vµ thùc tiÔn

Êy vµo ®iÒu kiÖn mµ n«ng d©n lµ quÇn chóng c¬ b¶n, khi

cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nhiÖm vô ®Êu tranh kh«ng ph¶i lµ

chèng t− b¶n mµ lµ chèng nh÷ng tµn tÝch cña thêi trung

cæ". ThÊm nhuÇn s©u s¾c lêi c¨n dÆn ®ã, Hå ChÝ Minh ®·

vËn dông ®Çy s¸ng t¹o vµo thùc tiÔn t×nh h×nh n−íc ta,

mét n−íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, ®Ó l·nh ®¹o cuéc ®Êu

tranh gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n ta, nhÊt lµ trong

cuéc Çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 lËp nªn n−íc ViÖt

Nam D©n chñ Céng hoµ. Tuyªn ng«n ®éc lËp ®· thÓ hiÖn

mét çch ®Æc s¾c ®iÒu ®ã, khi nhµ n−íc Céng hoµ non trÎ

võa ra ®êi, l¹i hÇu nh− bÞ bao v©y bèn phÝa, ®¬n ®éc trong

vßng v©y cña çc thÕ lùc chèng ®èi vµ çch xa trung t©m

çch m¹ng thÕ giíi.

Trë l¹i víi çc ho¹t ®éng cña Quèc tÕ céng s¶n. Cã thÓ

nãi trong mét thêi gian dµi, Quèc tÕ céng s¶n thùc hiÖn

®−êng lèi "giai cÊp chèng giai cÊp", vµ tíi §¹i héi VI n¨m

1928, ®−êng lèi ®ã ®−îc ®−a vµo mét trong nh÷ng nhiÖm

vô tr−íc m¾t cña çc ®¶ng céng s¶n çc n−íc. §−êng lèi

nµy chñ tr−¬ng tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh giai cÊp triÖt ®Ó,

hoµn toµn b¸c bá ®−êng lèi hîp t¸c víi çc phÇn tö ph¸i

h÷u, c¶i l−¬ng. Bªn c¹nh nh÷ng nghÞ quyÕt ®óng ®¾n lµ c¬

b¶n, §¹i héi VI ®· cã mét sè nhËn ®Þnh kh«ng hoµn toµn

®óng ®¾n vÒ giai cÊp t− s¶n ë çc n−íc thuéc ®Þa vµ phô

thuéc, cho r»ng giai cÊp t− s¶n b¶n xø "lµ mét ph¸i ®Æc

290

biÖt, do dù, s½n sµng tho¶ hiÖp"1 víi chñ nghÜa ®Õ quèc.

Vµ, "trong tÊt c¶ çc cuéc xung ®ét víi ®Õ quèc, giai cÊp t−

s¶n d©n téc mét mÆt lµm ra vÎ" kiªn quyÕt trong nh÷ng

nguyªn t¾c d©n téc chñ nghÜa", mÆt kh¸c, nã gieo r¾c

nh÷ng ¶o t−ëng vÒ kh¶ n¨ng th−¬ng l−îng hoµ b×nh víi ®Õ

quèc2. Nh− thÕ, giai cÊp t− s¶n d©n téc ë çc n−íc thuéc

®Þa kh«ng ph¶i lµ mét lùc l−îng cã ý nghÜa ®Êu tranh

chèng ®Õ quèc. Cßn ®èi víi tÇng líp trÝ thøc tiÓu t− s¶n,

sinh viªn, v¨n kiÖn §¹i héi VI nhËn ®Þnh: "... th−êng lµ

nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn kiªn quyÕt nhÊt ch¼ng nh÷ng cho lîi

Ých ®Æc thï cña giai cÊp tiÓu t− s¶n, mµ c¶ cho lîi Ých

kh¸ch quan chung cña toµn bé giai cÊp t− s¶n d©n téc"3.

Nh− thÕ, trÝ thøc tiÓu t− s¶n ®· ®−îc xÕp vµo mét "rä"

cïng víi giai cÊp t− s¶n.

Tíi gi÷a nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, tr−íc nh÷ng

nguy c¬ nghiªm träng cña chñ nghÜa ph¸txÝt vµ chiÕn

tranh thÕ giíi, Quèc tÕ céng s¶n ®· cã nh÷ng sù ®iÒu chØnh

chiÕn l−îc quan träng nh»m kh¾c phôc chñ nghÜa biÖt

ph¸i tù c« lËp vµ tËp hîp lùc l−îng réng r·i trong cuéc ®Êu

tranh chèng ph¸t xÝt vµ chiÕn tranh. §¹i héi VII Quèc tÕ

céng s¶n (1935) ®· ®Ò ra ®−êng lèi thµnh lËp mÆt trËn

thèng nhÊt cña c«ng nh©n vµ cña nh©n d©n ë çc n−íc. §ã

___________

1, 2, 3. "§Ò c−¬ng vÒ phong trµo çch m¹ng ë çc n−íc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa cña §¹i héi lÇn thø VI cña Quèc tÕ Céng s¶n ngµy 1-9-1928", trong: Quèc tÕ céng s¶n víi vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa. Nxb. Sù thËt, Hµ Néi, 1960, tr.63, 65, 67-68.

291

lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n vµ kÞp thêi, nh−ng chñ yÕu

lµ ®èi víi ®¶ng céng s¶n vµ giai cÊp c«ng nh©n ë çc n−íc

t− b¶n chñ nghÜa tr−íc hÕt ë çc n−íc ch©u ¢u. Nh−ng ®èi

víi çc n−íc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa, trong B¸o ço cña

G. §imitrèp - b¸o ço quan träng nhÊt cña §¹i héi VII, l¹i

chØ dµnh cã hai - ba trang ng¾n víi nh÷ng chØ dÉn chung

nhÊt nh− cÇn ph¶i thµnh lËp mÆt trËn thèng nhÊt chèng

®Õ quèc vµ chó ý nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau vµ møc ®é

tr−ëng thµnh kh¸c nhau cña phong trµo gi¶i phãng d©n

téc1. TiÕp ®ã, dµi h¬n lµ nh÷ng chØ dÉn víi çc n−íc

Braxin, Ên §é vµ Trung Quèc.

MÆc dÇu ®· dèc hÕt mäi cè g¾ng ®Êu tranh, nh−ng

Quèc tÕ céng s¶n vµ çc ®¶ng céng s¶n ®· kh«ng thÓ ng¨n

chÆn cuéc chiÕn tranh thÕ giíi míi. §Çu th¸ng 9-1939,

cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®· bïng næ ë ch©u ¢u,

sau ®ã lan réng tíi khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng.

§©y còng chÝnh lµ thêi c¬ cho th¾ng lîi cña phong trµo

gi¶i phãng d©n téc ë çc n−íc thuéc ®Þa. §Çu n¨m 1941,

Hå ChÝ Minh trë vÒ n−íc sau 30 n¨m b«n ba kh¾p thÕ giíi.

KÓ tõ ®©y, Ng−êi trùc tiÕp l·nh ®¹o vµ tæ chøc phong trµo

çch m¹ng n−íc ta ®Ó giµnh ®éc lËp cho Tæ quèc.

Nh−ng víi nh÷ng chØ dÉn nh− thÕ cña Quèc tÕ céng s¶n

th× chóng ta sÏ tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng nh− thÕ

nµo ë n−íc ta? §©y lµ mét c©u hái lín. Víi kiÕn thøc uyªn

___________

1. Xem G.§imitrèp: TuyÓn tËp, Nxb. Sù thËt, Hµ Néi, 1961, tr.155.

292

b¸c, sù mÉn c¶m vµ tÇm nh×n chÝnh trÞ réng lín còng nh−

v−ît qua nh÷ng h¹n chÕ cña Quèc tÕ céng s¶n vÒ vÊn ®Ò d©n

téc thuéc ®Þa (vµ c¶ nh÷ng "di chøng" cña nã), Hå ChÝ Minh

®· cã nh÷ng cèng hiÕn ®Æc s¾c, ®Çy s¸ng t¹o trong cuéc ®Êu

tranh gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n ta, nhÊt lµ trong cuéc

Tæng khëi nghÜa th¸ng 8-1945 vµ b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp

thµnh lËp n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ.

Tr−íc hÕt, Tuyªn ng«n ®éc lËp thÓ hiÖn ý chÝ ®éc lËp

cña toµn thÓ d©n téc, cña toµn thÓ çc tÇng líp nh©n d©n ta.

§ã lµ sîi chØ ®á xuyªn suèt trong t− t−ëng Hå ChÝ Minh.

Ngay tõ n¨m 1930, trong ChÝnh c−¬ng v¾n t¾t vµ S¸ch l−îc

v¾n t¾t cña §¶ng, Hå ChÝ Minh chñ tr−¬ng ®¹i ®oµn kÕt

d©n téc, ®oµn kÕt kh«ng chØ giai cÊp c«ng nh©n, n«ng d©n

mµ kÓ c¶ phó n«ng, trung tiÓu ®Þa chñ vµ t− s¶n. Nh÷ng

®iÒu nµy h¼n lµ rÊt kh¸c víi §Ò c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ

thuéc ®Þa cña §¹i héi VI Quèc tÕ céng s¶n míi chØ çch ®ã

ch−a ®Çy hai n¨m. Tuyªn ng«n ®éc lËp ®· chØ râ chÝnh

nh÷ng giai cÊp Êy ®· bÞ thùc d©n Ph¸p ¸p bøc bãc lét, tÊt

th¶y hä ®Òu mang çi nhôc lµ nh÷ng ng−êi d©n n« lÖ mÊt

n−íc, kÓ c¶ giai cÊp t− s¶n "kh«ng ®−îc giµu lªn". (RÊt tiÕc,

sau nµy nguyªn v¨n c©u viÕt trong Tuyªn ng«n ®éc lËp lµ

"Chóng kh«ng cho çc nhµ t− s¶n ta ®−îc giµu lªn" ®· bÞ

söa l¹i lµ "Chóng kh«ng cho çc nhµ t− s¶n ta ngãc ®Çu

lªn"1, võa kh«ng cô thÓ l¹i võa kh«ng s¸t víi b¶n chÊt kinh

doanh vµ môc ®Ých cña hä).

___________


293

Çch m¹ng th¸ng T¸m th¾ng lîi, n−íc ta ®· ®éc lËp,

nh−ng nh©n d©n ta sÏ x©y dùng chÕ ®é chÝnh trÞ nh− thÕ

nµo? Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hå ChÝ Minh ®· tr¶ lêi râ

rµng: sau khi ®¸nh ®æ xiÒng xÝch thùc d©n, ®¸nh ®æ chÕ ®é

qu©n chñ, d©n ta "lËp nªn chÕ ®é D©n chñ Céng hoµ", "lËp

nªn n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ"1. Cã mét nÐt kh¸c

biÖt so víi çc n−íc §«ng ¢u lóc bÊy giê, tuy ®Òu lµ th¾ng

lîi cña çc cuéc çch m¹ng d©n téc d©n chñ: Sau khi ®¸nh

®æ ¸ch thèng trÞ cña ph¸txÝt §øc, ®Êt n−íc ®−îc gi¶i

phãng, lóc ®ã tÊt c¶ çc n−íc §«ng ¢u ®Òu cã chung mét

tªn gäi lµ çc n−íc Céng hoµ nh©n d©n, bëi hä cã sù hËu

thuÉn trùc tiÕp cña Hång qu©n Liªn X«. Cßn n−íc ta,

trong vßng v©y bèn phÝa cña nhiÒu kÎ thï, chØ cã thÓ dùa

hoµn toµn vµo søc m×nh nªn tªn gäi D©n chñ Céng hoµ lµ

thÝch hîp víi t×nh h×nh n−íc ta lóc ®ã vµ cã sù tËp hîp

réng r·i çc tÇng líp nh©n d©n c¶ n−íc, nhÊt lµ tr¸nh

kh«ng cho kÎ thï vin cí khiªu khÝch chèng ph¸ (vµo cuèi

n¨m 1945 §¶ng ta ®· ph¶i tuyªn bè "tù gi¶i t¸n", rót vµo

ho¹t ®éng bÝ mËt). T− t−ëng thiÕt lËp chÕ ®é D©n chñ

Céng hoµ vµ n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®· ®−îc ®Ò

ra tõ th¸ng 5-1941 t¹i Héi nghÞ Trung −¬ng lÇn thø t¸m

cña §¶ng ta2 d−íi sù chñ tr× cña Hå ChÝ Minh, ®· chøng tá

tÇm nh×n xa vµ s¸t hîp víi t×nh h×nh ®Êt n−íc cña Ng−êi

vµ §¶ng ta.

___________

1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.4, tr.3. 2. V¨n kiÖn §¶ng 1939-1945, Ban Nghiªn cøu LÞch sö §¶ng

Trung −¬ng xuÊt b¶n, Hµ Néi, 1977, tr.224, 227.

294

L¹i cã mét kh¸c biÖt n÷a trong quan ®iÓm cña Hå ChÝ

Minh ®èi víi trÝ thøc qua Tuyªn ng«n ®éc lËp... NÕu §Ò

c−¬ng vÒ phong trµo çch m¹ng ë çc n−íc thuéc ®Þa vµ

nöa thuéc ®Þa cña §¹i héi VI Quèc tÕ céng s¶n cho r»ng trÝ

thøc lµ g¾n liÒn víi lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n d©n téc, th×

Hå ChÝ Minh l¹i cã çch nh×n nhËn kh¸c ®èi víi trÝ thøc

n−íc ta. LuËt s− Phan Anh, mét trÝ thøc lín lóc bÊy giê,

kÓ l¹i: "B¸c Hå lu«n lu«n coi trÝ thøc lµ vèn quý cña d©n

téc... B¸c nãi: "T«i tin trÝ thøc"... B¸c nãi, vµ ®· lµm ®óng

nh− vËy. B¸c tin dïng trÝ thøc, trÝ thøc tin tuyÖt ®èi ë

B¸c"1. V× lÏ ®ã, trong sè 15 vÞ ®øng tªn trong Tuyªn ng«n

®éc lËp 1945 cña n−íc ta th× bªn c¹nh çc nhµ ho¹t ®éng

çch m¹ng chuyªn nghiÖp, cßn ®a phÇn lµ çc trÝ thøc tiªu

biÓu nh− NguyÔn V¨n Tè, NguyÔn M¹nh Hµ, Vò §×nh

HoÌ... nhiÒu ng−êi trong ®ã thuéc diÖn kh«ng ®¶ng ph¸i.

M−êi n¨m vÞ ®ã lµ nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn tiªu biÓu cña çc

tÇng líp nh©n d©n ta. §iÒu ®ã còng cã nh÷ng nÐt kh¸c biÖt

so víi Tuyªn ng«n ®éc lËp ë mét sè n−íc kh¸c. Nh− ®· viÕt

ë trªn, trong Tuyªn ng«n ®éc lËp 1776 cña Hoa Kú cã 57 vÞ

®øng tªn lµ ®¹i diÖn cho 13 bang ®Çu tiªn, nh÷ng bang

khëi thuû lËp nªn n−íc Mü ngµy nay. TÝnh nh©n d©n réng

r·i ®ã dùa trªn c¬ së ®Þa - chÝnh trÞ cña Hoa Kú. Sau nµy,

trong Tuyªn ng«n ®éc lËp 1945 rÊt ng¾n gän cña ___________

1. ViÖn M¸c - Lªnin, Thµnh uû Hµ Néi: Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, ng−êi chiÕn sÜ kiªn c−êng cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc, phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ, Nxb. Th«ng tin lý luËn, Hµ Néi, 1990, tr.252-253.

295

In®«nªxia, ®øng tªn lµ hai nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ næi

tiÕng cña n−íc nµy lµ Sukarno vµ Hatta. Sau ®ã, hai «ng

®· trë thµnh Tæng thèng vµ Phã Tæng thèng cña n−íc

Céng hoµ In®«nªxia ®éc lËp.

S¸u m−¬i n¨m ®· tr«i qua, Tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m

1945 cña Hå ChÝ Minh vÉn ngêi s¸ng nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng

cho d©n téc ta, ®Êt n−íc ta. §ã lµ ý chÝ giµnh l¹i ®éc lËp, tù

do còng nh− "quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vµ lùc l−îng, tÝnh

m¹ng vµ cña c¶i ®Ó gi÷ v÷ng quyÒn tù do, ®éc lËp Êy"1 cña

d©n téc ta. Hai cuéc kh¸ng chiÕn cøu n−íc rßng r· 30 n¨m

cña nh©n d©n ta lµ ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng ý chÝ ®ã.

Còng ngay tõ nh÷ng ngµy ®Êu tranh chèng thùc d©n,

ph¸txÝt ®Ó giµnh ®éc lËp tù do, d©n téc ta "®· gan gãc ®øng

vÒ phe §ång minh chèng ph¸t xÝt", ®øng vÒ phÝa thÕ giíi v¨n

minh tiÕn bé, chèng l¹i çc thÕ lùc ph¶n ®éng ph¸txÝt tµn

b¹o d· man, thùc hiÖn çc quyÒn thiªng liªng mµ t¹o ho¸ ®·

ban cho mçi d©n téc, mçi con ng−êi - "quyÒn ®−îc sèng,

quyÒn tù do vµ quyÒn m−u cÇu h¹nh phóc".

Ngµy nay, nh©n d©n ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi,

héi nhËp quèc tÕ, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i

ho¸ ®Êt n−íc ®Ó x©y dùng mét n−íc ViÖt Nam hoµ b×nh,

thèng nhÊt, ®éc lËp, d©n chñ vµ giµu m¹nh nh− ®iÒu mong

muèn cuèi cïng cña Hå ChÝ Minh ®èi víi d©n téc ta trong

Di chóc cña Ng−êi vµ Ng−êi ®· chØ ra tõ nh÷ng gi¸ trÞ t−

t−ëng lín trong Tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m 1945.

___________

1,2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.4, tr.4, 3.

296

Tõ ASEAN - 7 ®Õn ASEAN - 10 mét §«ng Nam ¸ thèng nhÊt

vµ nh÷ng th¸ch thøc

NguyÔn Quèc Hïng

1. T¹i Héi nghÞ Bé tr−ëng ASEAN lÇn thø 30 ngµy 23-

7-1995 ë Kuala Lampur, Lµo vµ Mianma ®· ®−îc kÕt n¹p

vµo ASEAN.

Nh− thÕ, tõ th¸ng 7-1997, ASEAN - 7 ®· trë thµnh

ASEAN - 9 bao gåm ®¹i ®a sè çc quèc gia ë §«ng Nam ¸.

§ã lµ mét quyÕt ®Þnh quan träng, ®¸nh dÊu mét çi

mèc míi trong lÞch sö hiÖn ®¹i cña §«ng Nam ¸.

2. ViÖc kÕt n¹p ba n−íc thµnh viªn míi cña ASEAN

®· g©y nªn sù chó ý lín vµ bµn b¹c nhiÒu trong d− luËn

quèc tÕ vµ khu vùc. Cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau, thËm

chÝ tr¸i ng−îc nhau. NhiÒu c−êng quèc lªn tiÕng bµy tá

th¸i ®é. B¸o chÝ çc n−íc ®Òu ®−a tin, ®¨ng t¶i nhiÒu

b×nh luËn vÒ sù kiÖn nµy. Nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau Êy

do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã çc c¨n cø tõ t×nh

h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ cña ba n−íc vµ nhÊt lµ vÒ tr−êng

hîp cña Mianma.

297

ChÝnh phñ Mü ph¶n ®èi viÖc kÕt n¹p Mianma vµ thi

hµnh nh÷ng biÖn ph¸p trõng ph¹t kinh tÕ míi víi lý do "c«

lËp h¬n n÷a chÕ ®é ®éc tµi qu©n sù ë n−íc nµy, do hä vi

ph¹m tr¾ng trîn vµ th−êng xuyªn çc quyÒn con ng−êi".

Theo quyÕt ®Þnh cña Tæng thèng Mü B.Clinton, çc c«ng ty

Mü sÏ kh«ng ®−îc ®Çu t− thªm vµo Mianma. Mü muèn tr×

ho·n viÖc kÕt n¹p Mianma. Trong ®iÒu trÇn tr−íc Th−îng

nghÞ viÖn vµo cuèi th¸ng 5-1997, Ngo¹i tr−ëng Mü

M.Albright nãi: "Chóng ta ®· rÊt cè g¾ng ®Ó buéc çc n−íc

ASEAN theo b−íc cña m×nh, nh−ng d−êng nh− hä kh«ng

quan t©m tíi ®iÒu ®ã".

B¸o chÝ Mü còng bµn nhiÒu xung quanh viÖc më réng

ASEAN. Víi ®Çu ®Ò "ASEAN ch−a nªn kÕt n¹p

Campuchia, Lµo vµ Mianma", tê International Herald

Tribune sè ra ngµy 21-4-1997 viÕt: "ASEAN nªn tiÕn lªn

phÝa tr−íc mét çch ®Çy triÓn väng, h¬n lµ kÕt n¹p qu¸

nhanh c¶ 10 n−íc trong khu vùc, nh−ng l¹i lµm mÊt ®i

môc tiªu ban ®Çu cña tæ chøc nµy. KÕt n¹p tÊt c¶ çc n−íc

trong khu vùc lµ mét môc tiªu, nh−ng kh«ng ph¶i lµ môc

®Ých cuèi cïng cña ASEAN... Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cña

ASEAN quan träng h¬n quy m« cña tæ chøc nµy...".

Cïng víi viÖc Mü cÊm vËn Mianma, çc n−íc Liªn

minh ch©u ¢u (EU) còng tá râ th¸i ®é kh«ng muèn

ASEAN tiÕp nhËn Mianma vµo thêi ®iÓm th¸ng 7.

Thñ t−íng NhËt B¶n Hashimoto dÌ dÆt h¬n, c¶nh b¸o

çc quèc gia ASEAN tr−íc viÖc thu nhËn Mianma. Ph¸t

biÓu tr−íc giíi b¸o chÝ ngµy 1-6-1997, Thñ t−íng NhËt

298

B¶n ®· gi¶i thÝch lµ «ng vÉn ñng hé chÝnh s¸ch cña

ASEAN kh«ng c« lËp Mianma, nh−ng «ng sÏ theo dâi

nh÷ng biÕn chuyÓn bëi viÖc thu nhËn Mianma kh«ng cã

nghÜa lµ hä xo¸ téi cho chÕ ®é qu©n phiÖt. Riªng vÒ Lµo vµ

Campuchia, «ng kh«ng thÊy cã trë ng¹i1. Çc tê b¸o lín ë

Tokyo nh− Asahi Shimbun, Sankei Shimbun... ®Òu ®−a

tin vµ b×nh luËn, nhÊt lµ vÒ Héi nghÞ ngo¹i tr−ëng ASEAN

cuèi th¸ng 5-1997. Tê Asahi Shimbun b×nh luËn: "kh«ng

nªn ®¸nh gi¸ qu¸ thÊp ý nghÜa cña viÖc ASEAN ph¸n

®o¸n vµ hµnh ®éng ®éc lËp, thÓ hiÖn qua héi nghÞ Kuala

Lumpur lÇn nµy. Quan hÖ ASEAN - Mü sÏ khã kh¨n do

Mü cùc lùc ph¶n ®èi kÕt n¹p Mianma". Tê b¸o cho r»ng:

"Ch×a kho¸ ®Ó ASEAN - 10 ph¸t huy ®−îc søc m¹nh cña

mét c¬ cÊu an ninh khu vùc lµ cã thÓ x©y dùng ®−îc mèi

quan hÖ tèt ®Ñp víi Mü hay kh«ng".

Nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau vÒ viÖc kÕt n¹p ba n−íc

kh«ng chØ ë çc n−íc lín mµ cßn trong d− luËn b¸o chÝ

ngay chÝnh çc n−íc ASEAN. B¸o chÝ Th¸i Lan ®−a tin:

"ViÖc quyÕt ®Þnh cña cuéc häp võa qua (tøc cuéc häp cña

çc ngo¹i tr−ëng ASEAN cuèi th¸ng 5) kh«ng ph¶i lµ su«n

sÎ bëi vÉn cã mét sè thµnh viªn do dù vÒ viÖc kÕt n¹p

Mianma vµ hai n−íc §«ng D−¬ng cßn l¹i vµo th¸ng 7 nµy.

Giíi b¸o chÝ ph¸t hiÖn r»ng sù do dù nµy ®−îc thÓ hiÖn râ

tõ phÝa Th¸i Lan vµ Philippin. ThËm chÝ cã d− luËn pháng

___________

1. Th«ng tÊn x· ViÖt Nam: Tµi liÖu tham kh¶o ®Æc biÖt, ngµy 4-6-1997.

299

®o¸n r»ng Xingapo còng ph¶n ®èi mét çch thËn träng"1.

VÉn theo b¸o chÝ: Th¸i Lan cã biªn giíi chung víi c¶ ba

n−íc Campuchia, Lµo vµ Mianma. Hai trong sè ba n−íc

nµy cã nh÷ng vÊn ®Ò trong n−íc mµ víi t− çch mét l¸ng

giÒng gÇn gòi, B¨ng Cèc kh«ng thÓ bá qua. T−¬ng tù nh−

vËy, viÖc Philippin muèn tr× ho·n viÖc kÕt n¹p còng dÔ

hiÓu. Hä cÇn xoa dÞu mét khu vùc bÇu cö tù do trong n−íc

hä... Ngoµi ra, Philippin cßn ph¶i c©n nh¾c ®Õn nh÷ng mèi

quan hÖ mang tÝnh lÞch sö víi Mü vµ sù phô thuéc cña

Philippin vµo nÒn kinh tÕ Mü2.

Lµ hai n−íc ®Ò x−íng, Malaixia vµ In®«nªxia tÝch cùc

ñng hé viÖc kÕt n¹p ba n−íc Campuchia, Lµo, Mianma gia

nhËp ASEAN vµo th¸ng 7 tíi.

Trªn b¸o chÝ Th¸i Lan ý kiÕn còng kh¸c nhau. ChØ

xin dÉn: nÕu nh− tê D©n téc (1-6-1997) cho r»ng: "KÕt

n¹p Mianma lµ mét ®iÒu ®¸ng xÊu hæ víi ASEAN", "lµ

coi th−êng nguyÖn väng cña ng−êi d©n Mianma..., vµ do

®ã "Kh«ng ph¶i ASEAN kÕt n¹p Mianma mµ lµ SLORC

(Héi ®ång Kh«i phôc luËt ph¸p vµ trËt tù) ®· gia nhËp

tæ chøc nµy, mét tæ chøc mµ çc thµnh viªn rÊt gièng

hä", th× tê Thêi b¸o Th¸i Lan ra cïng ngµy l¹i nªu râ:

"QuyÕt ®Þnh kÕt n¹p thµnh viªn míi cña ASEAN ngµy

31 th¸ng 5 lµ th¾ng lîi cña sù ®oµn kÕt ASEAN, ®ång

thêi ®Ó nãi víi c¶ Mü vµ NhËt r»ng hä kh«ng viÖc g× ph¶i

___________

1, 2. Th«ng tÊn x· ViÖt Nam: Tµi liÖu tham kh¶o ®Æc biÖt, ngµy 9-6-1997.

300

®ông ®Õn c«ng viÖc cña ASEAN". Vµ, "viÖc kÕt n¹p vµ

hoµn thµnh ASEAN - 10 n−íc nh©n dÞp kû niÖm 30 n¨m

thµnh lËp ASEAN lµ mét bæn phËn ®óng ®¾n ®èi víi çc

vÞ s¸ng lËp ASEAN"1.

Cã lÏ trong lÞch sö kÕt n¹p çc thµnh viªn míi cña çc

tæ chøc quèc tÕ hiÕm thÊy cã nh÷ng ý kiÕn bµn b¹c kh¸c

nhau, ®èi lËp nhau nh− ®èi víi tr−êng hîp ba n−íc

Campuchia, Lµo, Mianma.

3. Víi quyÕt ®Þnh cña çc ngo¹i tr−ëng ASEAN cuèi

th¸ng 5-1997, nh÷ng ý t−ëng cña b¶n Tuyªn bè B¨ng Cèc

th¸ng 8-1967 ®· trë thµnh hiÖn thùc. Tuyªn bè viÕt: HiÖp

héi nµy më réng cho tÊt c¶ çc quèc gia ë khu vùc §«ng

Nam ¸ t¸n thµnh t«n chØ, nguyªn t¾c vµ môc ®Ých cña tæ

chøc. Tõ n¨m n−íc lóc ban ®Çu, tr¶i qua kh«ng Ýt nh÷ng

th¨ng trÇm trong 30 n¨m qua, ASEAN ®· bao gåm 10

n−íc. Nh− thÕ, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö l©u ®êi cña khu

vùc, tÊt c¶ çc quèc gia §«ng Nam ¸ ®Òu cïng ®øng chung

trong mét tæ chøc víi môc tiªu hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ hîp

t¸c ph¸t triÓn v× lîi Ých cña mçi n−íc thµnh viªn vµ toµn

khu vùc. Sù kiÖn nµy tù th©n ®· mang nh÷ng ý nghÜa to

lín vµ s©u s¾c ®èi víi khu vùc vµ ngoµi khu vùc. ViÖc më

réng ASEAN sÏ gióp t¨ng c−êng vµ cñng cè m«i tr−êng

hoµ b×nh, æn ®Þnh ë §«ng Nam ¸, çc n−íc thµnh viªn ®Òu

bÞ rµng buéc cïng nhau trong çc c¬ chÕ hîp t¸c kinh tÕ,

___________


301

chÝnh trÞ còng nh− th«ng qua çc quan hÖ ç nh©n cña

nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o. Nhê ®ã, kh¶ n¨ng cña nh÷ng nguy

c¬ tranh chÊp xung ®ét gi÷a çc n−íc thµnh viªn sÏ gi¶m

®i rÊt nhiÒu. §ång thêi, sù can thiÖp cña mét n−íc thµnh

viªn nµy vµo c«ng viÖc néi bé cña çc n−íc thµnh viªn

kh¸c còng kh«ng ®¸ng kÓ, nÕu nh− kh«ng nãi lµ kh«ng

cßn n÷a. Víi viÖc cïng ®øng trong mét tæ chøc, çc n−íc

thµnh viªn sÏ cïng nhau tËp hîp lùc l−îng ®Ó chèng l¹i

çc søc Ðp tõ bªn ngoµi nh− cña ph−¬ng T©y trong çc vÊn

®Ò d©n chñ vµ nh©n quyÒn.

QuyÕt ®Þnh kÕt n¹p ba n−íc Campuchia, Lµo, Mianma

®· thÓ hiÖn tiÕng nãi riªng cña ASEAN trong bèi c¶nh cã

nhiÒu søc Ðp tõ bªn ngoµi, lµ "th¾ng lîi cña sù ®oµn kÕt

ASEAN" ®Ó ng−êi §«ng Nam ¸ tù quyÕt ®Þnh lÊy vËn

mÖnh cña m×nh. §©y lµ mét vÊn ®Ò tõng lµ "nçi ¸m ¶nh

lu«n ®eo ®uæi" çc d©n téc §«ng Nam ¸ tõ nöa thÕ kû qua,

sau khi giµnh ®−îc ®éc lËp. Trong nhiÒu thËp niªn, cã thÓ

nãi §«ng Nam ¸ lµ mét chiÕn tr−êng tiªu biÓu cña chiÕn

tranh l¹nh - çc cuéc chiÕn tranh liªn tôc diÔn ra mµ n¹n

nh©n lµ nhiÒu d©n téc §«ng Nam ¸, sù dÝnh lÝu can thiÖp

vµ tranh giµnh ¶nh h−ëng gi÷a çc c−êng quèc mµ theo

sau lµ sù ph©n ho¸ cña çc n−íc §«ng Nam ¸. Lóc bÊy

giê, çc n−íc §«ng Nam ¸ bÞ ph©n cùc, cã khi ®èi ®Çu

nhau c¨ng th¼ng; vµ t×nh h×nh khu vùc hÇu nh− do çc

n−íc lín bªn ngoµi chi phèi quyÕt ®Þnh. Ngay trong nöa

sau nh÷ng n¨m 1980, khi çc n−íc ASEAN vµ §«ng

D−¬ng cïng çc bªn Campuchia ngåi l¹i víi nhau ®Ó ®i tíi

302

mét gi¶i ph¸p chÝnh trÞ cho vÊn ®Ò Campuchia th× hä còng

chØ cã thÓ tù gäi lµ "cuéc gÆp kh«ng chÝnh thøc" víi nh÷ng

JIM1, JIM2, bëi ch−a cã sù tham gia cña çc c−êng quèc.

V× thÕ, sau quyÕt ®Þnh cuèi th¸ng 5 cña çc ngo¹i tr−ëng

ASEAN, Barry Wain ®· viÕt trªn tê Phè U«n ch©u ¸ (8

th¸ng 6): "§©y lµ lÇn ®Çu tiªn trong ba thËp kû qua

ASEAN cã c¬ héi ®Ó thùc hiÖn −íc m¬ vµ tù quyÕt ®Þnh

vËn mÖnh cña m×nh... §ã lµ mét hµnh ®éng dòng c¶m

nh−ng m¹o hiÓm".

ViÖc më réng ASEAN ®Ó ®i tíi mét §«ng Nam ¸ thèng

nhÊt cßn cã ý nghÜa ®èi víi c¶ khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh

D−¬ng. Víi mét tæ chøc thèng nhÊt bao gåm tÊt c¶ 10 n−íc

§«ng Nam ¸ cïng sè d©n 500 triÖu ng−êi, céng víi uy tÝn

s½n cã trong çc diÔn ®µn quèc tÕ, vai trß chÝnh cña

ASEAN ®· ®−îc n©ng lªn râ rÖt trong quan hÖ víi çc

n−íc lín ë ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. Tõ nh÷ng bµi häc

kinh nghiÖm kh«ng Ýt ®¾ng cay "khi nh÷ng con voi ®¸nh

nhau th× nh÷ng con chuét nh¾t ë gi÷a chóng bÞ chÕt" (tr©u

bß hóc nhau, ruåi muçi chÕt), chÝnh s¸ch cña ASEAN sÏ lµ

®øng gi÷a vµ mong muèn cã thËt nhiÒu c−êng quèc tham

gia vµo çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ an ninh khu vùc ®Ó c©n

b»ng lîi Ých1. Trong bè côc chiÕn l−îc míi ®ang h×nh thµnh

ë khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng víi n¨m lùc l−îng

___________

1. Jose T. Almonte: "ASEAN - 10: Nh÷ng th¸ch thøc vµ t¸c ®éng ®èi víi khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng", Th«ng tÊn x· ViÖt Nam: Tin tham kh¶o chñ nhËt, ngµy 15-6-1997.

303

chÝnh lµ Mü, NhËt B¶n, Trung Quèc, Liªn bang Nga vµ

ASEAN th× sù ñng hé cña ASEAN ®èi víi mét c−êng quèc

nµy hay ph¶n ®èi mét c−êng quèc kh¸c cã thÓ gióp cho sù

thay ®æi çn c©n lùc l−îng trong khu vùc. Nh−ng ®©y võa

lµ c¬ héi, võa lµ th¸ch thøc lu«n lu«n ®èi diÖn víi ASEAN

trong çc quan hÖ víi çc n−íc lín, ®ßi hái sù n¨ng ®éng,

nh¹y bÐn vµ nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, kÞp thêi.

Víi nh÷ng ph−¬ng thøc gi¶i quyÕt ®Ó thùc hiÖn

ASEAN-10, cè vÊn an ninh cña Tæng thèng Philippin

kiªm Tæng gi¸m ®èc Héi ®ång An ninh quèc gia Jose

T.Almonte cßn nhËn ®Þnh r»ng: ®ã lµ "mét khu«n mÉu cho

thùc tÕ céng ®ång ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng"1. ë khu vùc

réng lín nµy cã nhiÒu quèc gia lín nhá kh¸c nhau, tr×nh

®é ph¸t triÓn chªnh lÖch, çc mèi quan hÖ quèc tÕ ®Çy

phøc t¹p, thËm chÝ cßn chøa chÊt nh÷ng nguy c¬ dÉn ®Õn

çc tranh chÊp xung ®ét, Jose T. Almonte cho r»ng nh÷ng

thùc tiÔn "thÝ nghiÖm" cña ASEAN trong qu¸ tr×nh 30

n¨m qua cã thÓ cung cÊp nh÷ng kinh nghiÖm, nh÷ng gi¶i

ph¸p h÷u hiÖu cho çc quan hÖ quèc tÕ ë ch©u ¸ - Th¸i

B×nh D−¬ng. §ã lµ: ASEAN chñ tr−¬ng kh«ng can thiÖp

vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau; cïng an ninh vµ kh«ng

chèng l¹i ai, vµ cïng phån vinh nh−ng kh«ng lµm ai bÞ

thiÖt h¹i; nh÷ng bÊt ®ång hoÆc thËm chÝ xung ®ét sÏ

___________

1. Jose T. Almonte. "ASEAN - 10: Nh÷ng th¸ch thøc vµ t¸c ®éng ®èi víi khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng", Th«ng tÊn x· ViÖt Nam: Tin tham kh¶o chñ nhËt, ngµy 15-6-1997.

304

kh«ng c¶n trë viÖc çc n−íc t¨ng c−êng quan hÖ hai bªn

cïng cã lîi, v× chÝnh viÖc cïng nhau bµn b¹c cã thÓ x©y

dùng sù tin t−ëng vµ tin cËy lÉn nhau. §iÒu cuèi cïng nµy

rót ra tõ viÖc ASEAN gi¶i quyÕt çc bÊt hoµ gi÷a

Philippin vµ Malaixia vÒ b¾c BornÐo, gi÷a Malaixia vµ

Th¸i Lan vÒ vÊn ®Ò biªn giíi, gi÷a In®«nªxia vµ Xingapo

vÒ sù "®èi ®Çu" nhau. J.Almonte gäi ®ã lµ "nÒn v¨n ho¸

thùc sù" cña ASEAN, ®−îc t¹o ra vµ cã thÓ cung cÊp

nh÷ng kinh nghiÖm tham kh¶o cho céng ®ång ch©u ¸ -

Th¸i B×nh D−¬ng vµ cho c¶ Liªn minh ch©u ¢u "®ang tæ

chøc mét çch linh ho¹t h¬n sau lµn sãng ph¶n ®èi cña

nh÷ng ng−êi cã ®Çu ãc d©n téc chèng l¹i viÖc thèng nhÊt

mét çch réng r·i vµ s©u s¾c h¬n" vµ hiÖp −íc Maastricht

®ang ®−îc söa ®æi theo h−íng tham kh¶o c«ng thøc cña

ASEAN - 10.

B¨ng ngo¹i giao vµ thuyÕt phôc cã lý lÏ - nh÷ng vò khÝ

cã hiÖu qu¶ cña m×nh - ASEAN ®ang h×nh thµnh çc mèi

quan hÖ kiÓu míi dùa trªn c¬ së phô thuéc lÉn nhau vµ

cïng cã lîi thay thÕ cho sù c©n b»ng truyÒn thèng.

VÞ thÕ cña ASEAN ®−îc d− luËn quèc tÕ ngµy cµng

thõa nhËn réng r·i do trong nhiÒu thËp kû qua, nÒn kinh

tÕ cña çc n−íc thµnh viªn ®· tá ra n¨ng ®éng vµ t¨ng

tr−ëng liªn tôc, trong ®ã Xingapo ®· trë thµnh "mét con

rång" ch©u ¸ vµ hai n−íc Malaixia, Th¸i Lan ®ang v−¬n

lªn m¹nh mÏ. Bé mÆt kinh tÕ çc n−íc ASEAN ®· thay ®æi

s©u s¾c. Víi ASEAN - 10, kh«ng gian kinh tÕ cña ASEAN

l¹i ®−îc më réng. Kh«ng gian Êy sÏ kh«ng chØ lµ con sè

305

céng mµ sÏ cã sù thay ®æi vÒ chÊt - thùc hiÖn nh÷ng mèi

liªn kÕt hîp t¸c b»ng sù thiÕt lËp Khu vùc Th−¬ng m¹i tù

do ASEAN (AFTA). Lµ mét thµnh viªn cña ASEAN th×

còng sÏ lµ thµnh viªn cña AFTA. Néi dung chñ yÕu cña

AFTA lµ gi¶m thuÕ quan ®èi víi 15 nhãm s¶n phÈm xuèng

cßn 0-5% vµo n¨m 2003 (ViÖt Nam lµ n¨m 2006, ba n−íc

Campuchia, Lµo, Mianma - n¨m 2008). Lµ nh÷ng n−íc cã

sù cè kÕt chÆt chÏ vÒ chÝnh trÞ, t¨ng tr−ëng nhanh chãng

vÒ kinh tÕ vµ cã vÞ trÝ quan träng kiÓm so¸t hÇu hÕt nh÷ng

trôc ®−êng hµng h¶i tÊp nËp trªn thÕ giíi, ASEAN lµ mét

tiÕng nãi cã träng l−îng mµ çc n−íc APEC kh«ng thÓ bá

qua trong viÖc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò hîp t¸c kinh tÕ quan

träng ë khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng.

VÞ thÕ cña ASEAN cßn næi bËt h¬n trong d¶i ®Þa - kinh

tÕ §«ng ¸ mµ häc gi¶ ng−êi NhËt Shingusu Hoshino gäi lµ

"mét hµnh lang t¨ng tr−ëng" liªn kÕt çc trung t©m t¨ng

tr−ëng ch¹y dµi tõ Jakarta qua Xingapo, tíi Kuala

Lumpur, §µi B¾c, Th−îng H¶i, Nam Kinh, B¾c Kinh, §µi

Loan, Seoul, Pusan vµ råi ®Õn Okinawa, Kiusiu vµ

Hoccaido. ASEAN - 10 lµ mét chuçi çc m¾t xÝch cña

"hµnh lang t¨ng tr−ëng §«ng ¸". Hµnh lang nµy cã thÓ

t¹o ra søc bËt cho céng ®ång ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng

trong thÕ kû tíi - thÕ kû ®−îc d− luËn thÕ giíi gäi lµ thÕ kû

cña ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. Tõ l©u, çc n−íc ASEAN

®· nhËn thøc r»ng thµnh c«ng cña mçi n−íc thµnh viªn

tuú thuéc vµo mèi liªn kÕt vµ sù hîp t¸c tËp thÓ víi nhau

vµ víi çc n−íc vµ l·nh thæ kh¸c ë §«ng ¸, nhÊt lµ víi

306

Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc vµ §µi Loan. Çc c−êng

quèc kinh tÕ §«ng ¸ còng kh«ng thÓ kh«ng thÊy r»ng: hä

còng cÇn ®Õn ASEAN ®Ó duy tr× nÒn kinh tÕ cña hä, vËn

mÖnh cña hä g¾n liÒn víi vËn mÖnh cña ASEAN më réng ë

§«ng Nam ¸.

4. Tuy nhiªn, ®Ó ®i tíi mét §«ng Nam ¸ thèng nhÊt v×

sù hîp t¸c ph¸t triÓn tr−íc m¾t còng nh− trong t−¬ng lai,

ASEAN ®øng tr−íc kh«ng Ýt khã kh¨n vµ th¸ch thøc.

Tr−íc hÕt, xung quanh viÖc kÕt n¹p ba n−íc

Campuchia, Lµo, Mianma, nhÊt lµ quan ®iÓm, th¸i ®é cña

Mü ®èi víi tr−êng hîp Mianma. D− luËn cßn chê ®îi

nh÷ng ph¶n øng cña Washington sau th¸ng 7 tíi. Ngo¹i

tr−ëng In®«nªxia Ali Alatas lÊy lµm tiÕc viÖc Mü ¸p ®Æt

lÖnh trõng ph¹t ®èi víi Mianma. ¤ng cho r»ng "toµn bé

ASEAN vµ Mü còng nh− gi÷a tõng n−íc ASEAN vµ Mü cã

nhiÒu lîi Ých chung". ¤ng kh«ng tin vµo lÖnh trõng ph¹t

vµ cho r»ng chÝnh s¸ch cam kÕt x©y dùng cña ASEAN tèt

h¬n lµ chÝnh s¸ch c« lËp1, r»ng kÕt n¹p Mianma vµo

ASEAN lµ ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó b¶o ®¶m hoµ b×nh,

ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh khu vùc nµy. D− luËn cho r»ng "®©y

lµ sù kh¸c biÖt gi÷a Hoa Kú vµ ASEAN ®èi víi Mianma".

Cßn nhiÒu lý do ®Ó gi¶i thÝch viÖc kÕt n¹p Mianma vµo

thêi ®iÓm nµy, nh− kh«ng ®Ó n−íc nµy r¬i vµo quü ®¹o mét

c−êng quèc kh¸c...

___________


307

Hai lµ, víi viÖc gia t¨ng sè l−îng çc n−íc thµnh viªn,

ASEAN sÏ cã thªm nh÷ng khã kh¨n ®èi víi nguyªn t¾c

®ång thuËn: th«ng qua quyÕt ®Þnh theo nguyªn t¾c tÊt c¶

çc thµnh viªn nhÊt trÝ chø kh«ng theo nguyªn t¾c ®a sè.

§ã lµ thö th¸ch thùc tÕ ®ßi hái mét lËp tr−êng thèng nhÊt

cña tÊt c¶ çc n−íc thµnh viªn ®èi víi vÊn ®Ò bªn trong

còng nh− bªn ngoµi HiÖp héi. Bëi còng ®· x¶y ra sù bÊt

®ång lËp tr−êng, nh− viÖc Malaixia tõ chèi tham dù Héi

nghÞ cÊp cao APEC I t¹i Seattle (1993) còng nh− viÖc n−íc

nµy kh«ng t¸n thµnh thùc hiÖn lÞch tr×nh tù do th−¬ng

m¹i chung cña Héi nghÞ cÊp cao APEC II t¹i Bogor. NÕu

nh− trong t−¬ng lai, ASEAN kh«ng cã mét lËp tr−êng

thèng nhÊt trong çc vÊn ®Ò, nhÊt lµ çc vÊn ®Ò bªn ngoµi

HiÖp héi, sÏ dÉn tíi nh÷ng bÊt hoµ chia rÏ néi bé cïng sù

gi¶m sót vai trß vµ ¶nh h−ëng trªn tr−êng quèc tÕ.

Ba lµ, vÒ kinh tÕ, tuy nhiÒu quèc gia thµnh viªn ®· ®¹t

®−îc nh÷ng t¨ng tr−ëng liªn tôc trong nhiÒu n¨m, nh−ng

ASEAN chØ chiÕm mét tû lÖ nhá trong nÒn kinh tÕ ch©u ¸ -

Th¸i B×nh D−¬ng. Theo sè liÖu n¨m 1996, GNP cña

ASEAN chØ chiÕm 1/28 cña toµn khu vùc (500 tû so víi

14.000 tû USD), hoÆc vÒ d©n sè ASEAN còng chØ chiÕm 1/6

cña khu vùc (350 triÖu ng−êi). Bªn c¹nh ®ã, çc n−íc

ASEAN vÉn phô thuéc nÆng nÒ vµo thÞ tr−êng, vèn vµ

c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña Mü, NhËt vµ NICs ch©u ¸. Tõ

khÝa c¹nh ®ã, t¸c gi¶ Trung Quèc §−êng VÜnh Th¾ng

trong bµi viÕt trªn t¹p chÝ ChiÕn l−îc vµ qu¶n lý sè th¸ng

1 vµ 2-1997 cã nhËn ®Þnh vÒ ASEAN nh− sau: "NÕu coi

308

ASEAN lµ mét trong n¨m lùc l−îng nãi trªn (Mü, NhËt

B¶n, Trung Quèc, Nga vµ ASEAN) th× cã lÏ phÇn nµo ®Ò

cao vai trß cña ASEAN ë khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh

D−¬ng. Trong t−¬ng lai gÇn, vai trß vµ ¶nh h−ëng ®èi víi

khu vùc nµy vÉn sÏ rÊt h¹n chÕ... VÞ trÝ cña ASEAN cã thÓ

kh¸i qu¸t b»ng mét c©u nh− sau: ®ã chÝnh lµ mét tËp ®oµn

lîi Ých khu vùc d−íi bãng ®en cña mÊy n−íc ®ang c¹nh

tranh lÉn nhau, giµnh giËt cña nhau, vµ ®ång thêi, tr«ng

dùa vµo nhau... ASEAN ®ang tËn dông mét çch khÐo lÐo

mèi quan hÖ ®Æc thï ë khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng

®Ó n©ng cao vai trß cña m×nh ë khu vùc nµy"1. Kh«ng ph¶i

kh«ng cã nhiÒu ®iÒu cÇn bµn l¹i, nh− thÕ vµ lùc trong

nh÷ng bèi c¶nh quan hÖ quèc tÕ nhÊt ®Þnh, nh−ng dï sao

®ã còng lµ mét l−u ý ®Ó ASEAN ph¶i v−¬n tíi thµnh mét

lùc l−îng thËt sù cña khu vùc.

Mét thùc tÕ kh¸c n÷a lµ: tuy môc tiªu lµ hîp t¸c ph¸t

triÓn khu vùc, nh−ng viÖc bu«n b¸n néi bé cña ASEAN vÉn

cßn chiÕm mét tû lÖ nhá bÐ. §· tr¶i qua 30 n¨m tån t¹i,

nh−ng tû lÖ Êy míi chØ chiÕm 19,5% n¨m 1995 (trong ®ã

riªng Xingapo l¹i chiÕm tíi 50% bu«n b¸n néi bé cña çc

n−íc ASEAN). Trong khi ®ã, nÕu so s¸nh th× tû lÖ bu«n b¸n

néi bé cña NAFTA lµ 39% vµ EC - 60%. Nh− thÕ, çc n−íc

ASEAN bu«n b¸n víi bªn ngoµi nhiÒu h¬n lµ bu«n b¸n víi

___________

1. §−êng VÜnh Th¾ng: "Quan hÖ tam gi¸c Trung - Mü - NhËt vµ viÖc lùa chän t− thÕ cña Trung Quèc" trong Th«ng tÊn x· ViÖt Nam: Tin tham kh¶o chñ nhËt.

309

nhau vµ sù bæ sung lÉn nhau gi÷a çc nÒn kinh tÕ çc n−íc

thµnh viªn ASEAN cßn rÊt h¹n chÕ. ViÖc thµnh lËp AFTA

ch−a cã t¸c ®éng lµm t¨ng th−¬ng m¹i néi bé ASEAN v×

míi chØ gi¶m thuÕ ®èi víi 15 nhãm s¶n phÈm trong bu«n

b¸n víi mét tiÕn tr×nh thêi gian thùc hiÖn kh¸c nhau.

ViÖc më réng thµnh ASEAN - 10 cßn lµm xuÊt hiÖn

mét t×nh h×nh mµ b¸o chÝ çc n−íc ®· ®Ò cËp lµ: mét

ASEAN - 6 n−íc nhµ giµu vµ mét ASEAN - 4 n−íc ViÖt

Nam, Campuchia, Lµo, Mianma nhµ nghÌo. GNP theo

®Çu ng−êi cao nhÊt lµ Xingapo ®¹t 27.000 USD/n¨m,

thÊp nhÊt trong nhãm lµ ViÖt Nam vµ Campuchia -

kho¶ng 270 USD/n¨m. Sù kh¸c biÖt vÒ søc m¹nh kinh tÕ

cã thÓ dÉn ®Õn hai kiÓu quan hÖ trong ASEAN - quan hÖ

gi÷a çc n−íc thµnh viªn giµu vµ quan hÖ gi÷a çc n−íc

thµnh viªn nghÌo. NÕu x¶y ra hai kiÓu quan hÖ ®ã th×

kh«ng chØ lµm phai nh¹t h×nh ¶nh mét "ASEAN thµnh

c«ng vµ n¨ng ®éng vÒ kinh tÕ", mµ cßn ¶nh h−ëng ®Õn sù

liªn kÕt vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña ASEAN. HiÖp héi sÏ

ph¶i mÊt mét thêi gian ®Ó tÊt c¶ çc n−íc thµnh viªn cã

thÓ ho¹t ®éng theo mét tÇn sè. Nh−ng còng cã nhiÒu ý

kiÕn cho r»ng: t×nh h×nh cßn tåi tÖ h¬n n÷a nÕu §«ng

Nam ¸ bÞ chia thµnh mét bªn lµ ASEAN phån vinh,

thÞnh v−îng vµ mét bªn lµ ba n−íc Campuchia, Lµo,

Mianma ®øng ngoµi ASEAN kÐm ph¸t triÓn. §−a ba

n−íc nµy vµo ASEAN sÏ gãp phÇn lµm thu hÑp kho¶ng

çch kinh tÕ gi÷a çc n−íc thµnh viªn víi Campuchia,

Lµo, Mianma. V¶ l¹i, nh×n ra thÕ giíi, nh− Liªn minh

310

ch©u ¢u, qua nhiÒu giai ®o¹n, còng ®· chÊp nhËn çc

n−íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp h¬n. HoÆc

NAFTA ë B¾c Mü ngay tõ khi ra ®êi ®· cã sù chªnh lÖch

vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a Mü, Cana®a vµ Mªhic«.

Nh− thÕ, cïng víi viÖc më réng thµnh viªn, bªn c¹nh

nh÷ng th¾ng lîi ®¹t ®−îc vµ ¶nh h−ëng to lín, nhiÒu

th¸ch thøc ®Æt ra tr−íc ASEAN. Çc lêi gi¶i cßn ë phÝa

tr−íc vµ cã nh÷ng ®iÒu ®ßi hái ph¶i cã thêi gian. §iÒu cã ý

nghÜa quyÕt ®Þnh ®Ó v−ît qua çc th¸ch thøc, trë ng¹i, ®i

tíi mét §«ng Nam ¸ thèng nhÊt, æn ®Þnh vµ phån vinh

ph¸t triÓn lµ ASEAN ph¶i lµ mét khèi ®oµn kÕt, ®ång t©m

theo ph−¬ng ch©m "§oµn kÕt lµ thµnh c«ng, chia rÏ lµ thÊt

b¹i" nh− x· luËn Thêi b¸o Th¸i Lan ®· nªu.

1997

311

®Æc ®iÓm trong t¸c ®éng cña khu vùc ch©u ¸-th¸i b×nh d−¬ng ®èi víi viÖt nam

Hoµng Kh¾c Nam

Sèng trong mét thÕ giíi mµ sù phô thuéc lÉn nhau

ngµy cµng t¨ng, ViÖt Nam kh«ng thÓ kh«ng chÞu ¶nh

h−ëng tõ m«i tr−êng quèc tÕ. §iÒu nµy cµng cã ý nghÜa khi

chóng ta ®ang chñ tr−¬ng t¨ng c−êng quan hÖ ®èi ngo¹i

vµ thóc ®Èy héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. §Ó thùc hiÖn ®−êng

lèi nµy, ViÖt Nam ph¶i tiÕn hµnh ®ång thêi hai qu¸ tr×nh:

dÊn th©n ra m«i tr−êng quèc tÕ vµ më cöa ë trong n−íc.

C¶ hai qu¸ tr×nh nµy ®Òu buéc chóng ta ph¶i ®èi mÆt víi

ngµy cµng nhiÒu t¸c ®éng tõ bªn ngoµi.

Lµ mét quèc gia ë khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng

víi nhiÒu lîi Ých ®a diÖn vµ mèi liªn hÖ g¾n bã, ViÖt Nam

kh«ng thÓ kh«ng chÞu chi phèi tõ khu vùc. Ch©u ¸-Th¸i

B×nh D−¬ng kh«ng chØ lµ m«i tr−êng trùc tiÕp cña ViÖt

Nam, n¬i chøa ®ùng nh÷ng lîi Ých c¬ b¶n cña chóng ta.

§©y cßn lµ khu vùc chiÕm tû träng lín trong hÖ thèng

quan hÖ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam vµ lµ ®Çu cÇu ®i ra thÕ

giíi kh«ng thÓ thiÕu cña chóng ta.

312

Bëi thÕ, viÖc t×m hiÓu t¸c ®éng quèc tÕ nãi chung, t¸c

®éng tõ khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng nãi riªng cã ý

nghÜa kh¸ lín ®èi víi c«ng cuéc ph¸t triÓn ®Êt n−íc ta hiÖn

nay. Cã biÕt ®−îc t¸c ®éng, chóng ta míi cã ®−îc ®èi s¸ch

thÝch hîp. ViÖc t×m hiÓu t¸c ®éng cµng trë nªn cÇn thiÕt

khi chóng ta ch−a cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh tiÕn tr×nh

quan hÖ quèc tÕ cña thÕ giíi vµ khu vùc.

Nghiªn cøu quèc tÕ ®Ó t×m hiÓu t¸c ®éng. §©y chÝnh lµ

chøc n¨ng thùc tiÔn cña nghiªn cøu quèc tÕ. VÒ ®¹i thÓ,

trong nghiªn cøu t¸c ®éng tõ bªn ngoµi ®èi víi mét quèc

gia, nh÷ng vÊn ®Ò th−êng ®−îc quan t©m lµ nguån cña t¸c

®éng, ®èi t−îng vµ vïng/lÜnh vùc cña t¸c ®éng, ®Æc ®iÓm

cña t¸c ®éng, ph−¬ng chiÒu vµ møc ®é cña t¸c ®éng, tÝnh

æn ®Þnh cña t¸c ®éng, m«i tr−êng vµ ®iÒu kiÖn cña t¸c

®éng, kh¶ n¨ng tiÕp nhËn vµ ph¶n øng cña ®èi t−îng. T¸c

®éng cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng ®èi víi ViÖt

Nam còng kh«ng n»m ngoµi nh÷ng çi chung ®ã.

ViÖc nghiªn cøu nh− vËy gióp tr¸nh ®−îc t×nh tr¹ng

“®¬n gi¶n ho¸” trong ®¸nh gi¸ t¸c ®éng tõ bªn ngoµi. Sù

“®¬n gi¶n ho¸” nµy th−êng ®−îc ph¶n ¸nh trong viÖc ch−a

chó ý ®Çy ®ñ tíi bèn ®iÓm: ®Æc ®iÓm cña t¸c ®éng, nguån

cña t¸c ®éng trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch,

nh÷ng yÕu tè cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh t¸c ®éng, kh¶ n¨ng

tiÕp nhËn vµ ph¶n øng l¹i t¸c ®éng cña ®èi t−îng.

Tuy nhiªn ë ®©y, chóng t«i chØ ®Ò cËp nh÷ng ®Æc ®iÓm

riªng trong t¸c ®éng cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng ®èi víi ViÖt Nam.

313

*

* * Gäi lµ ®Æc ®iÓm bëi sù t−¬ng t¸c quèc tÕ trong khu vùc

nµy cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh so víi çc n¬i kh¸c trªn

thÕ giíi. §iÒu nµy cã ý nghÜa quan träng c¶ vÒ nhËn thøc

luËn lÉn ph−¬ng ph¸p luËn. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nh− vËy ®ßi

hái chóng ta ph¶i cã çch tiÕp cËn phï hîp khi xem xÐt vµ

®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng nµy ®èi víi ViÖt Nam. VËy

nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy lµ g×?

Thø nhÊt, t¸c ®éng cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng ®èi víi ViÖt Nam ph¶n ¸nh ®Ëm nÐt çc xu

h−íng vµ t¸c ®éng cña thÕ giíi. §iÒu nµy cã nghÜa lµ

çc t¸c ®éng cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng tíi

ViÖt Nam kh«ng chØ ®¬n thuÇn mang tÝnh khu vùc, mµ

cßn chÞu sù chi phèi m¹nh mÏ cña nh÷ng vËn ®éng trong

m«i tr−êng toµn cÇu. Sù liªn kÕt láng lÎo trong khu vùc, sù

thiÕu v¾ng mét chñ nghÜa khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng, sù hiÖn diÖn cña hÇu hÕt çc trung t©m quyÒn lùc

thÕ giíi ë ®©y ®· khiÕn çi gäi lµ “khu vùc ho¸ ch©u ¸-

Th¸i B×nh D−¬ng” diÔn ra kh¸ yÕu ít, nÕu kh«ng nãi lµ

ch−a cã. XÐt trªn quan ®iÓm hÖ thèng, ë ®©y ch−a tån t¹i

mét hÖ thèng quèc tÕ khu vùc cã kh¶ n¨ng t¹o ra ph¶n

øng cña c¶ hÖ thèng ®èi víi bªn ngoµi. §iÒu nµy cµng

khiÕn m«i tr−êng bªn ngoµi dÔ t¸c ®éng vµo khu vùc.

Ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng tiÕp tôc lµ mét phÇn cña thÕ

giíi h¬n lµ mét khu vùc. §©y còng lµ ®iÓm kh«ng gièng víi

nhiÒu khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi.

314

T×nh h×nh trªn ®· quy ®Þnh ®Æc ®iÓm nµy. Lµ khu vùc

t−¬ng ®èi më, ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng rÊt dÔ chÞu t¸c

®éng cña thÕ giíi. TÝnh cè kÕt khu vùc yÕu nªn kh«ng t¹o

ra ®−îc kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh ®¸ng kÓ cña khu vùc ®èi víi

çc t¸c ®éng tõ bªn ngoµi nh− tr−êng hîp T©y ¢u. Sù

thiÕu v¾ng chñ nghÜa khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng

khiÕn quan hÖ víi bªn ngoµi khu vùc vÉn chiÕm tû träng

lín. Sù hiÖn diÖn cña çc trung t©m quyÒn lùc thÕ giíi t¹i

®©y chÝnh lµ t¸c nh©n quan träng ®−a çc vËn ®éng cña

thÕ giíi vµo khu vùc. Cßn sù thiÕu v¾ng mét hÖ thèng

khu vùc th× t¹o thuËn lîi cho sù chi phèi tõ m«i tr−êng

toµn cÇu.

H¬n n÷a, hÇu hÕt çc n−íc trong khu vùc hiÖn nay ®Òu

thi hµnh chÝnh s¸ch më cöa vµ cã quan hÖ víi mäi ®èi t¸c

lín ngoµi khu vùc. §iÒu nµy cµng lµm t¨ng kh¶ n¨ng

thÈm thÊu t¸c ®éng tõ bªn ngoµi theo con ®−êng song

ph−¬ng. V× thÕ, xu h−íng vËn ®éng vµ diÔn biÕn quan hÖ

quèc tÕ trªn quy m« thÕ giíi ®Òu in h×nh ®Ëm nÐt ë ch©u

¸-Th¸i B×nh D−¬ng. Trong bèi c¶nh nh− vËy, nh÷ng xu

h−íng chung cña thÕ giíi rÊt dÔ lan truyÒn vµo trong khu

vùc vµ t¸c ®éng tíi çc quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam.

Chóng t«i cho r»ng “sù ph¸t triÓn thÇn kú” cña khu

vùc nµy trong nh÷ng n¨m 1970, 1980 lµ nhê sù g¾n bã vµ

thÝch øng kÞp thêi víi çc xu h−íng míi trong nÒn kinh tÕ

thÕ giíi chø kh«ng ph¶i nhê çc gi¸ trÞ v¨n ho¸ khu vùc.

Trªn sù thµnh c«ng nµy, khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng sÏ tiÕp tôc g¾n quyÖn víi çc xu h−íng vËn ®éng

315

cña thÕ giíi. V× thÕ, t¸c ®éng tõ khu vùc nµy tíi chóng ta

vÉn tiÕp tôc ph¶n ¸nh ®Ëm nÐt çc xu h−íng cña thÕ giíi.

Cho dï hiÖn nay xu h−íng khu vùc ho¸ ®· ®−îc triÓn khai,

song kh«ng v× thÕ mµ t¸c ®éng vµ xu h−íng toµn cÇu gi¶m

®i kh¶ n¨ng chi phèi. Vµ trong nghiªn cøu khu vùc, kh«ng

thÓ bá qua cÊp ®é ph©n tÝch toµn cÇu.

Thø hai, t¸c ®éng cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng ®èi víi ViÖt Nam ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a

çc c−êng quèc trªn thÕ giíi.1 §©y lµ khu vùc cã lîi Ých

vµ sù tham gia cña hÇu nh− tÊt c¶ çc c−êng quèc trªn thÕ

giíi. C¶ ba trung t©m kinh tÕ (Mü, EU, NhËt B¶n) vµ n¨m

trung t©m chÝnh trÞ (Mü, EU, Nga, Trung Quèc vµ NhËt

B¶n) cña thÕ giíi ®Òu cã quan hÖ vµ ®ua tranh ë ®©y. §©y

lµ ®iÓm kh«ng nh− çc ch©u lôc kh¸c, n¬i kh«ng cã ®ñ sù

hiÖn diÖn cña çc n−íc lín, hoÆc sù ®ua tranh gi÷a chóng

kh«ng m¹nh mÏ b»ng. ë ch©u ¢u – n¬i chÞu t¸c ®éng lín

nhÊt cña çc xu h−íng thÕ giíi - kh«ng cã nhiÒu sù hiÖn

diÖn chÝnh trÞ cña Trung Quèc vµ NhËt B¶n. ë ch©u Phi

hay Mü Latinh, sù ®ua tranh gi÷a çc c−êng quèc còng Ýt

h¬n, kh«ng gay g¾t vµ phøc t¹p b»ng.

Lîi Ých cña çc c−êng quèc nµy ë ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng lµ kh¸ lín, ®ñ ®Ó quan hÖ gi÷a chóng t¸c ®éng

m¹nh mÏ lªn quan hÖ quèc tÕ khu vùc. Chóng kh«ng chØ

lµ t¸c nh©n ®−a nh÷ng xu h−íng vËn ®éng toµn cÇu vµo

___________

1. Çc c−êng quèc hµng ®Çu trªn thÕ giíi hiÖn nay cã thÓ bao gåm: Mü, Anh, Ph¸p, §øc, Nga, Trung Quèc vµ NhËt B¶n.

316

khu vùc nh− trªn ®· ®Ò cËp. Çc c−êng quèc cßn lµ nh©n

tè quan träng quy ®Þnh diÔn biÕn quan hÖ khu vùc nh−

xung ®ét hay an ninh, hîp t¸c hay chia rÏ. Chóng còng cã

thÓ lµ yÕu tè thóc ®Èy hoÆc k×m h·m hîp t¸c khu vùc. Çc

kh¶ n¨ng nµy hoµn toµn lµ cã thÓ khi xu h−íng “n−¬ng

theo n−íc lín” vÉn tån t¹i trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña

nhiÒu n−íc trong khu vùc.

Sù chi phèi cña çc c−êng quèc trong khu vùc ch©u ¸-

Th¸i B×nh D−¬ng cßn tiÕp tôc th«ng qua xu h−íng phô

thuéc lÉn nhau ngµy cµng t¨ng, ®Æc biÖt trong mèi quan

hÖ gi÷a çc c−êng quèc víi çc n−íc võa vµ nhá trong khu

vùc. Trong quan hÖ gi÷a çc ®èi t¸c cã kh¶ n¨ng chªnh

lÖch, çi gäi lµ “sù phô thuéc lÉn nhau” th−êng lµ sù phô

thuéc cña n−íc nhá vµo çc c−êng quèc h¬n lµ c©n b»ng.

Nh− ®· biÕt, çc quèc gia ë khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng rÊt ®a d¹ng vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng phæ biÕn lµ

kh«ng c©n b»ng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ çc n−íc lín cã kh¶

n¨ng chi phèi çc n−íc yÕu thÕ h¬n. H¬n n÷a, ®a phÇn

trong khu vùc lµ nh÷ng n−íc võa vµ nhá, tÝnh ®oµn kÕt

kh«ng cao víi sù −u tiªn ®¸ng kÓ cho quan hÖ víi çc n−íc

lín. Bëi thÕ, t¸c ®éng tõ çc n−íc lín cµng dÔ ph¸t huy ra

khu vùc, quan hÖ gi÷a çc n−íc trong khu vùc cµng dÔ

chÞu ¶nh h−ëng cña mèi quan hÖ gi÷a çc n−íc lín.

Do vai trß cña çc c−êng quèc trong nÒn chÝnh trÞ-kinh

tÕ thÕ giíi vµ khu vùc, ®Æc ®iÓm nµy chiÕm vÞ trÝ rÊt lín

trong t¸c ®éng cña khu vùc ®èi víi chóng ta. Mèi quan hÖ

gi÷a çc n−íc lín cã t¸c ®éng kh¸ m¹nh ®Õn chóng ta.

317

LÞch sö ViÖt Nam ®· chøng tá ®iÒu nµy. Çc c−êng quèc

trªn ®Òu ®· tõng tranh giµnh lÉn nhau vµ can thiÖp vµo

ViÖt Nam. TiÕn tr×nh lÞch sö ViÖt Nam ®· bÞ “biÕn d¹ng”

nhiÒu bëi sù can thiÖp nµy.

Trong thêi nay, kh¶ n¨ng nµy tuy cã gi¶m nh−ng vÉn

kh«ng hÒ mÊt ®i. ViÖt Nam tiÕp tôc lµ n¬i cã kh¶ n¨ng in

h×nh quan hÖ gi÷a çc n−íc lín. N»m ë vÞ trÝ t−¬ng ®èi

quan träng ®èi víi khu vùc, ViÖt Nam hiÖn nay vÉn thu

hót ®−îc sù quan t©m cña çc c−êng quèc. Ngay tr−êng

hîp §øc vèn kh«ng cã quan hÖ truyÒn thèng ë ®©y nh−ng

còng ®ang chó ý nhiÒu h¬n tíi khu vùc nµy. ViÖt Nam lµ

mét trong nh÷ng ®iÓm nhÊn cña §øc trong khu vùc bëi

mèi quan hÖ tr−íc kia víi Céng hoµ D©n chñ §øc vµ cã

nhiÒu ng−êi biÕt tiÕng §øc.

Sù hîp t¸c hay c¹nh tranh gi÷a çc n−íc lín, vÞ trÝ cña

ViÖt Nam trong chÝnh s¸ch cña mçi n−íc, ®Æc ®iÓm trong

ph−¬ng thøc t¸c ®éng cña chóng, vai trß thùc vµ kh¶ n¨ng

®iÒu chØnh ®Õn ®©u cña ViÖt Nam trong quan hÖ gi÷a çc

n−íc lín… ®Òu lµ nh÷ng yÕu tè ph¶i tÝnh ®Õn trong qu¸

tr×nh hîp t¸c quèc tÕ cña n−íc ta.

Thø ba, t¸c ®éng cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng ®èi víi ViÖt Nam lµ rÊt phøc t¹p, ph¶n ¸nh ë

tÝnh ®a d¹ng vµ nhiÒu chiÒu. Sù ®a d¹ng trong khu vùc

nµy cã thÓ lµ nhÊt thÕ giíi vµ thÓ hiÖn trong nhiÒu mÆt

liªn quan ®Õn lÜnh vùc ®èi ngo¹i. Sù kh¸c nhau nhiÒu mÆt

cña çc chñ thÓ quan hÖ ®· gãp phÇn lµm t¨ng sù phøc t¹p

ë ®©y. Sù ®a d¹ng vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ vµ c¬ së v¨n ho¸-x·

318

héi dÉn ®Õn nhËn thøc ®èi ngo¹i kh¸c nhau. Sù ®a d¹ng

vÒ hÖ thèng kinh tÕ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn dÉn ®Õn sù ®a

d¹ng vÒ lîi Ých ®èi ngo¹i. Sù ®a d¹ng trong vÞ thÕ cña çc

quèc gia dÉn ®Õn kh¶ n¨ng t¸c ®éng vµo quan hÖ quèc tÕ

kh¸c nhau. Sù ®a d¹ng vÒ v¨n ho¸-x· héi kh«ng chØ gãp

phÇn t¹o nªn sù kh¸c nhau trong quan ®iÓm, nhËn thøc

vµ çch øng xö, mµ cßn cã thÓ g©y nªn nh÷ng vÊn ®Ò gi÷a

çc quèc gia. §iÒu kiÖn vµ néi lùc kh¸c nhau dÉn ®Õn kh¶

n¨ng ®èi phã vµ tiÕp nhËn t¸c ®éng quèc tÕ kh¸c nhau, tõ

®ã lµ sù ®a d¹ng trong ph¶n øng ng−îc ®èi víi t¸c ®éng tõ

bªn ngoµi…

Nh− trªn ®· ®Ò cËp, sù hiÖn diÖn vµ nh÷ng lîi Ých to

lín cña hÇu hÕt çc c−êng quèc trong khu vùc nµy lµ mét

nguyªn nh©n ®ãng gãp vµo ®Æc ®iÓm nµy. Lîi Ých, ý ®å,

ph−¬ng thøc vµ c«ng cô t¸c ®éng cña çc n−íc nµy kh¸c

nhau lµm t¨ng tÝnh ®a d¹ng vµ nhiÒu chiÒu trong t¸c ®éng

tíi ViÖt Nam. Sù ®ua tranh gi÷a chóng lµm t¨ng tÝnh

nhiÒu chiÒu vµ sù phøc t¹p vµ do ®ã ®· t¹o ra lùc kÐo çc

n−íc trong khu vùc theo nh÷ng h−íng kh¸c nhau. KÓ c¶

sù hîp t¸c gi÷a chóng còng chøa ®ùng nguy c¬ t¹o thªm

phøc t¹p trong quan hÖ quèc tÕ khu vùc, ®Æc biÖt gi÷a hai

nhãm n−íc lín vµ nhá.

Trong khi ®ã, chÝnh s¸ch vµ tÝnh chÊt quan hÖ gi÷a

çc n−íc trong khu vùc víi ViÖt Nam kh«ng gièng nhau

còng khiÕn t¸c ®éng tíi chóng ta lµ ®a chiÒu víi çc møc

®é rÊt kh¸c nhau. Quan niÖm vµ lîi Ých khu vùc gi÷a çc

n−íc trong khu vùc kh«ng ®ång nhÊt khiÕn chÝnh s¸ch

319

khu vùc kh¸c nhau. Sù tån t¹i cña chñ nghÜa vÞ kû cßn

kh¸ lín, lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®a d¹ng trong lîi Ých khu vùc,

®a chiÒu trong t¸c ®éng tõ bªn ngoµi ®èi víi ViÖt Nam. HÖ

thèng quan hÖ ®èi ngo¹i kh¸c nhau dÉn ®Õn sù ®a h−íng

trong ®èi t¸c quan hÖ vµ sù ®a d¹ng trong møc ®é t−¬ng

t¸c. Con ®−êng héi nhËp khu vùc kiÓu EU vÉn lµ viÔn

c¶nh xa vêi ®èi víi khu vùc nµy.

Sù thiÕu v¾ng nh÷ng c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp

trong vïng khiÕn cho sù phøc t¹p vÉn tiÕp tôc. Mét c¬ chÕ

nh− vËy ®· tõng ®−îc ASEAN ®Ò ra n¨m 1976 nh−ng

ch−a bao giê trë thµnh hiÖn thùc bëi chÝnh sù phøc t¹p

trong quan hÖ quèc tÕ khu vùc. Sù tham gia réng r·i cña

çc n−íc ngoµi khu vùc trong ARF, tÝnh yÕu ít cña çc thÓ

chÕ khu vùc ®Òu lµ nh÷ng ph¶n ¸nh cña sù phøc t¹p ®ã.

So s¸nh víi çc khu vùc kh¸c cho thÊy râ h¬n ®Æc thï nµy

cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng. Ch©u ¢u thuÇn

h¬n trong t¸c ®éng gi÷a çc n−íc trong khu vùc, cßn ch©u

Phi vµ Mü Latinh l¹i Ýt phøc t¹p h¬n vÒ t¸c ®éng cña çc

n−íc lín.

Thø t−, t¸c ®éng cña côc diÖn ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng ®èi víi ViÖt Nam mang tÝnh æn ®Þnh kh«ng cao.

Çc t¸c ®éng nµy th−êng kh«ng æn ®Þnh c¶ vÒ h−íng lÉn

c−êng ®é. §iÒu nµy ®−îc quy ®Þnh kh«ng chØ bëi m«i

tr−êng cßn bÊt æn vµ phøc t¹p cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i

B×nh D−¬ng. Nguyªn nh©n ®Çu tiªn chÝnh lµ nguy c¬ c¹nh

tranh gi÷a çc n−íc lín lu«n lµ nguån cña bÊt æn trong

khu vùc nh− ®· tõng x¶y ra trong qu¸ khø. Sù c¹nh tranh

320

nµy cã kh¶ n¨ng t¹o ra nh÷ng thay ®æi lín trong b¶n ®å

quyÒn lùc khu vùc vµ lµm lÖch h−íng çc t¸c ®éng.

Nguyªn nh©n thø hai chÝnh lµ tÝnh kh«ng æn ®Þnh cña çc

xu h−íng vËn ®éng trong khu vùc còng nh− trong quan hÖ

gi÷a çc n−íc trong vïng. Gi÷a çc n−íc cßn tån t¹i qu¸

nhiÒu m©u thuÉn vÒ lîi Ých, tranh chÊp l·nh thæ, bÊt ®ång

vÒ quan niÖm vµ nhËn thøc, kh¸c biÖt vÒ chÝnh trÞ, kinh

tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi… §iÒu nµy khiÕn cho sù tin cËy lÉn

nhau ë khu vùc nµy cßn lµ vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc quan t©m

nhiÒu h¬n. Nguyªn nh©n thø ba lµ sù t¸c ®éng m¹nh mÏ

cña çc n−íc lín. Trong khu vùc nµy, çc n−íc võa vµ nhá

th−êng −u tiªn quan hÖ víi n−íc lín h¬n lµ víi nhau.

Nh÷ng ®éng th¸i tõ çc n−íc lín dÔ lµm thay ®æi tr¹ng

th¸i trong quan hÖ gi÷a çc n−íc võa vµ nhá. ThÓ chÕ ho¸

yÕu ít còng lµ mét nguyªn nh©n kh¸c gãp thªm vµo sù bÊt

æn ®Þnh ë ®©y. Çc cè g¾ng thÓ chÕ ho¸ ®· diÔn ra nh−ng

t×nh tr¹ng chung cña çc thÓ chÕ ®ã ®Òu láng lÎo vµ hiÖu

qu¶ kh«ng cao. Do ®ã, mét khu«n khæ ph¸p lý gióp duy tr×

sù æn ®Þnh t−¬ng ®èi cho çc t¸c ®éng vÉn ch−a ®Þnh h×nh

râ rÖt. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®· t¹o nªn tÝnh thiÕu bÒn

v÷ng cña çc quan hÖ trong vïng, vµ tõ ®ã t¸c ®éng tíi

ViÖt Nam.

Mét nguyªn nh©n kh¸c n»m ë tÝnh khã l−êng trong

chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ çch hµnh xö cña mét sè n−íc

trong khu vùc. §iÒu nµy cã phÇn ®−îc quy ®Þnh bëi truyÒn

thèng ®èi ngo¹i vµ ®Æc ®iÓm cña nÒn v¨n ho¸ chÝnh trÞ ¸ §«ng. Sù khã l−êng nµy lµ mét nguyªn nh©n chñ quan

321

quan träng dÉn ®Õn khã kh¨n trong qu¸ tr×nh x©y dùng

lßng tin ë khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng. Trong khi ®ã,

quan hÖ quèc tÕ ë B¾c Mü vµ ch©u ¢u... dÔ l−êng h¬n cã

phÇn nhê sù æn ®Þnh t−¬ng ®èi trong quan niÖm, lîi Ých vµ

chÝnh s¸ch cña çc n−íc nµy.

Mét nguyªn nh©n n÷a còng ph¶i tÝnh ®Õn lµ sù bÊt

æn hoÆc thay ®æi trong t×nh h×nh ®èi néi mét sè n−íc.

Thùc tÕ mét sè n−íc trong khu vùc ®ang tiÒm Èn nhiÒu

yÕu tè cã kh¶ n¨ng dÉn ®Õn nh÷ng x¸o trén nhÊt ®Þnh

trong n−íc c¶ vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi.

Nh÷ng thay ®æi nµy mét khi x¶y ra th−êng dÉn ®Õn sù

thay ®æi trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ ¶nh h−ëng ®Õn sù

æn ®Þnh trong khu vùc. Tuy kh¶ n¨ng nµy hiÖn nay lµ

kh«ng lín nh−ng kh«ng v× thÕ mµ cã thÓ lo¹i trõ nã trong

t−¬ng lai. B¶n th©n sù tån t¹i cña kh¶ n¨ng nµy còng gãp

phÇn t¹o nªn tÝnh kh«ng æn ®Þnh trong t¸c ®éng tõ khu

vùc tíi chóng ta.

Trªn ®©y lµ nh÷ng yÕu tè tõ bªn ngoµi quy ®Þnh tÝnh

kh«ng æn ®Þnh trong t¸c ®éng tíi ViÖt Nam. Mét lý do

kh¸c còng quan träng kh«ng kÐm lµ kh¶ n¨ng nhËn thøc

vµ n¨ng lùc øng phã cña chóng ta cßn h¹n chÕ vµ ®«i khi

còng ch−a thËt nhÊt qu¸n, dÔ t¹o sù mÊt æn ®Þnh trong

kh¶ n¨ng tiÕp biÕn çc t¸c ®éng tõ bªn ngoµi. §iÒu nµy

cµng lµm t¨ng tÝnh phøc t¹p vµ ®é bÊt æn trong t¸c ®éng

tõ bªn ngoµi tíi chóng ta. Do ®ã, mét sù linh ho¹t trªn

nguyªn t¾c lîi Ých d©n téc cã thÓ lµ gi¶i ph¸p hîp lý cho

chóng ta trong hoµn c¶nh nh− vËy.

322

Thø n¨m, trong m«i tr−êng phøc t¹p, vËn ®éng nhanh

vµ khã l−êng, c¬ héi dÔ chuyÓn thµnh th¸ch thøc,

nh−ng th¸ch thøc th× l¹i kh«ng dÔ chuyÓn thµnh c¬

héi nh− vËy. Trong quan hÖ quèc tÕ nãi chung, c¬ héi

th−êng chøa ®ùng th¸ch thøc, ®Æc biÖt trong mèi quan hÖ

gi÷a n−íc lín víi çc n−íc võa vµ nhá. Trong khu vùc nµy,

sù phøc t¹p vµ tÝnh khã l−êng t−¬ng ®èi cao khiÕn c¬ héi

tõ bªn ngoµi khã n¾m b¾t h¬n. Trong bèi c¶nh hiÖn nay,

quan hÖ quèc tÕ vËn ®éng nhanh khiÕn c¬ héi dÔ bÞ tr«i

qua. §iÒu nµy cµng dÔ x¶y ra h¬n khi tÇm nh×n cßn h¹n

chÕ vµ thãi quen h−íng néi vÉn tån t¹i. Ngoµi ra, vÒ mÆt

chñ quan, sù sai lÇm trong biÖn ph¸p gi¶i quyÕt hoÆc

thiÕu kh¶ n¨ng ®¸p øng còng cã thÓ lµm cho t¸c ®éng dÉn

®Õn kÕt qu¶ tr¸i ý muèn. C¬ héi kh«ng ®−îc n¾m b¾t hoÆc

n¾m b¾t ®−îc nh−ng tËn dông kh«ng tèt ®Òu cã kh¶ n¨ng

trë thµnh th¸ch thøc. Khi ®ã, th¸ch thøc n¶y sinh tõ bªn

ngoµi do nguy c¬ tôt hËu t¨ng vµ tõ bªn trong do sù thÊt

väng t¨ng.

Kh¸c víi c¬ héi, trong th¸ch thøc kh«ng ph¶i lóc nµo

còng chøa ®ùng c¬ héi. §ång thêi, do sù phøc t¹p, tÝnh

nhiÒu chiÒu vµ kh¶ n¨ng khã dù b¸o trong quan hÖ quèc tÕ

khu vùc, th¸ch thøc kh«ng dÔ trë thµnh c¬ héi. NhËn thøc

®èi ngo¹i kh«ng theo kÞp thay ®æi thêi cuéc còng lµ

nguyªn nh©n khiÕn th¸ch thøc vÉn lµ th¸ch thøc. Th¸ch

thøc kh«ng tù d−ng trë thµnh c¬ héi. Chóng chØ trë thµnh

c¬ héi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh vµ khi quèc gia cã

®ñ n¨ng lùc ®Ó thóc ®Èy sù biÕn chuyÓn ®ã. §©y lµ ®iÒu

323

quan träng ®èi víi nhËn thøc vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¬ héi

vµ th¸ch thøc. §èi víi çc n−íc cã vÞ thÕ quèc tÕ yÕu, ®iÒu

nµy lµ dÔ thÊy bëi néi lùc vµ quyÒn n¨ng quèc tÕ cña

chóng cßn cã h¹n.

Trong bèi c¶nh thÕ giíi vµ khu vùc hiÖn nay, ®ang cã

nhiÒu c¬ héi míi më ra cho an ninh vµ ph¸t triÓn cña ViÖt

Nam. §ång thêi, nhiÒu th¸ch thøc tr−íc kia ®· thay ®æi vµ

cã nh÷ng th¸ch thøc míi n¶y sinh. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng

chuyÓn ho¸ c¬ héi thµnh th¸ch thøc vÉn lµ vÊn ®Ò ®èi víi

chóng ta do m«i tr−êng ch−a æn ®Þnh, sù chªnh lÖch vÞ thÕ

cao, thÓ chÕ ho¸ thÊp, chñ nghÜa vÞ kû d©n téc vµ chñ

nghÜa thùc dông con bu«n cßn nÆng nÒ. VÝ dô, thÓ chÕ ho¸

quan hÖ khu vùc t¨ng lªn ®ang ®em l¹i nhiÒu c¬ héi gi÷

v÷ng an ninh vµ hîp t¸c ph¸t triÓn cho n−íc ta. Dï lîi

nhiÒu h¬n h¹i nh−ng thÓ chÕ ho¸ còng ®em l¹i nh÷ng

th¸ch thøc míi nh− nh÷ng rµng buéc míi, kh¶ n¨ng can

thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé th«ng qua thÓ chÕ còng nh−

ph¸p lý ho¸ sù ph©n tÇng trong quan hÖ khu vùc. So víi

çc khu vùc kh¸c, ®Æc ®iÓm nµy ë ch©u ¸-Th¸i B×nh

D−¬ng cã phÇn nÆng nÒ h¬n.

Cã thÓ nãi, chóng ta ®ang ®øng tr−íc c¬ héi ch−a tõng

cã trong toµn bé lÞch sö d©n téc ®Ó cã thÓ ®−a ®Êt n−íc tiÕn

lªn vµ tho¸t khái nghÌo ®ãi. Kh«ng tËn dông ®−îc c¬ héi

vµ kh«ng ®èi phã ®−îc víi th¸ch thøc sÏ chØ lµm nguy c¬

tôt hËu ngµy cµng cao vµ cßn khiÕn chóng ta dÔ trë thµnh

ng−êi ngoµi cuéc. §èi víi nh÷ng n−íc võa vµ nhá vèn

kh«ng cã nhiÒu kh¶ n¨ng tù t¹o ra c¬ héi, viÖc tranh thñ

324

thêi c¬ vµ c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn vµ cñng cè an ninh lµ ®iÒu

hÕt søc cã ý nghÜa trong ho¹t ®éng ®èi ngo¹i. VÊn ®Ò cÇn

thiÕt lµ nh×n ra ®©u lµ c¬ héi, ®©u lµ th¸ch thøc, b¶n chÊt

vµ kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Cïng víi ®ã lµ sù kÕt

hîp ®óng ®¾n gi÷a nguyªn t¾c vµ sù linh ho¹t nh− sù bæ

sung cho n¨ng lùc cßn h¹n chÕ. Gi÷ v÷ng nguyªn t¾c gióp

h¹n chÕ th¸ch thøc vµ sù linh ho¹t gióp n¾m b¾t c¬ héi

kÞp thêi. Vµ trªn hÕt, x©y dùng néi lùc v÷ng m¹nh chÝnh

lµ con ®−êng c¨n b¶n nhÊt ®Ó cã thÓ tËn dông c¬ héi, gi¶m

thiÓu th¸ch thøc vµ biÕn th¸ch thøc thµnh c¬ héi.

Thø s¸u, quan hÖ quèc tÕ t¹i khu vùc nµy chÞu nhiÒu

sù chi phèi cña yÕu tè chñ quan vµ yÕu tè lÞch sö. VÒ

®¹i thÓ, quan hÖ quèc tÕ vèn chÞu nhiÒu sù chi phèi cña

yÕu tè chñ quan. Tuy nhiªn, yÕu tè chñ quan ë ®©y cµng

trë thµnh vÊn ®Ò do nhËn thøc vµ t− duy ®èi ngo¹i vÉn cã

sù kh¸c nhau ®¸ng kÓ gi÷a çc n−íc trong khu vùc, gãp

phÇn lµm nªn tÝnh kh«ng ch¾c ch¾n trong quan hÖ quèc tÕ

khu vùc. Møc ®é d©n chñ chÝnh trÞ ch−a cao nªn ý chÝ

chung cña x· héi – mét c¬ së lµm nªn tÝnh æn ®Þnh trong

chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i – ch−a h¼n ®· ®−îc dÔ dµng ph¶n

¸nh trong quan hÖ ®èi ngo¹i. §iÒu nµy kh«ng dÔ thay ®æi

do ®Æc thï vµ truyÒn thèng chÝnh trÞ cña nhiÒu n−íc trong

khu vùc vèn dùa nhiÒu vµo vai trß ç nh©n. ChÝnh s¸ch

®èi ngo¹i cña nhiÒu n−íc vÉn tiÕp tôc phô thuéc Ýt nhiÒu

vµo vai trß ç nh©n hoÆc nhãm lîi Ých. Çc cè g¾ng thóc

®Èy vµ duy tr× mèi quan hÖ ç nh©n gi÷a çc nhµ l·nh ®¹o

lµ sù ph¶n ¸nh ®iÒu nµy. T¸c ®éng tõ bªn ngoµi vµo sÏ bÞ

325

®iÒu chØnh nhiÒu bëi nhËn thøc chñ quan còng nh− kh¶

n¨ng tiÕp nhËn cña ç nh©n hay nhãm lîi Ých nµo ®ã.

§èi víi sù chi phèi cña lÞch sö, yÕu tè nµy ®−îc quy

®Þnh bëi nhiÒu nguyªn nh©n nh− çc quèc gia ®−îc h×nh

thµnh sím víi chñ nghÜa quèc gia kh¸ m¹nh mÏ, qu¸ tr×nh

quan hÖ l©u dµi trong lÞch sö, lÞch sö xung ®ét vµ chiÕn

tranh vÉn chi phèi nhÊt ®Þnh nhËn thøc ®èi ngo¹i, nÒn

t¶ng hîp t¸c trong khu vùc kh«ng ®ñ m¹nh, gi÷a çc n−íc

cßn nhiÒu vÊn ®Ò lín liªn quan ®Õn chñ quyÒn quèc gia do

lÞch sö ®Ó l¹i, ®Æc ®iÓm v¨n ho¸-chÝnh trÞ vµ thãi quen t©m

lý h−íng vÒ qu¸ khø khiÕn lÞch sö lu«n lµ yÕu tè ®−îc tÝnh

®Õn trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i... H¬n n÷a, gi÷a çc quèc

gia trong khu vùc vÉn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò do lÞch sö ®Ó

l¹i. §iÒu nµy cµng gióp duy tr× vai trß cña lÞch sö trong

quan hÖ quèc tÕ khu vùc. Víi sù chi phèi cña lÞch sö nh−

vËy, t¸c ®éng cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng tíi

chóng ta còng sÏ chÞu ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh cña truyÒn

thèng vµ nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö.

Mét lo¹t vÊn ®Ò kh¸c còng gãp phÇn quy ®Þnh nªn ®Æc

®iÓm nµy ë ®©y. §ã lµ sù ®a d¹ng vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ, sù

kh¸c biÖt lín trong ç tÝnh d©n téc-lÞch sö, møc ®é cao h¬n

trong vai trß cña nhµ n−íc, sù m¹nh mÏ cña truyÒn thèng

v¨n ho¸-chÝnh trÞ vµ t©m lý lÞch sö, kh¸c biÖt trong c¬ cÊu

x· héi vµ thµnh phÇn nhãm lîi Ých, vai trß vµ kh¶ n¨ng

kh¸c nhau cña çc giíi/nhãm trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh

chÝnh s¸ch… Nh÷ng vÊn ®Ò nµy tuy cïng hiÖn diÖn ®¸ng

kÓ trong t¸c ®éng tíi khu vùc, nh−ng l¹i kh«ng gièng nhau

326

gi÷a çc n−íc khiÕn cho bøc tranh ë ®©y thªm phøc t¹p vµ

®a d¹ng.

MÆc dï vÊn ®Ò nµy lµ phæ biÕn chung, nh−ng møc ®é

¶nh h−ëng cña yÕu tè chñ quan vµ yÕu tè lÞch sö trong

quan hÖ quèc tÕ ë ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng lµ kh¸ nÆng

nÒ so víi nhiÒu n¬i kh¸c. Bëi thÕ, vÉn tån t¹i ®ång thêi t¸c

®éng tõ xu h−íng chung cña khu vùc cïng víi nh÷ng t¸c

®éng ®Æc thï vµ kh«ng hoµn toµn gièng nhau tõ çc n−íc

cô thÓ. Trong bèi c¶nh quan hÖ ®a ph−¬ng ch−a ph¸t triÓn

trong khu vùc, çc t¸c ®éng trªn kªnh song ph−¬ng cã ý

nghÜa kh¸ lín. Nghiªn cøu chñ thÓ còng chÝnh lµ t×m hiÓu

çc t¸c ®éng nµy ®èi víi ViÖt Nam. ViÖc nghiªn cøu chñ

thÓ kh«ng chØ lµ chÝnh s¸ch mµ cßn bao gåm c¶ qu¸ tr×nh

ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, kh«ng chØ lµ lîi Ých quèc gia mµ

cßn gåm c¶ lîi Ých nhãm trong n−íc, kh«ng chØ mçi nhµ

n−íc mµ c¶ çc lùc l−îng x· héi vµ vai trß cña ç nh©n,

kh«ng chØ mçi hÖ thèng chÝnh trÞ hiÖn thêi mµ c¶ ç tÝnh

d©n téc, truyÒn thèng vµ t©m lý lÞch sö…

*

* *

C¶ s¸u ®Æc ®iÓm nµy dÉn ®Õn viÖc chóng ta cÇn ph¶i

cã nh÷ng çch tiÕp cËn phï hîp khi xem xÐt t¸c ®éng cña

côc diÖn ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng ®èi víi ViÖt Nam. §ã lµ

sù g¾n bã gi÷a çch tiÕp cËn toµn cÇu víi khu vùc trong xö

lý çc vÊn ®Ò khu vùc. §ã lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a çch

tiÕp cËn dµi h¹n mang tÝnh chiÕn l−îc víi çch tiÕp cËn

ng¾n h¹n cã tÝnh chiÕn thuËt. §ã lµ çch tiÕp cËn cô thÓ

327

víi sù nghiªn cøu chi tiÕt bªn c¹nh çch tiÕp cËn tæng thÓ

vµ toµn diÖn. §ã lµ çch nghiªn cøu c¬ héi, nghiªn cøu

t×nh huèng cã tÝnh dù b¸o kÕt hîp víi viÖc nghiªn cøu c¬

b¶n. §ã lµ gi÷ v÷ng quan ®iÓm toµn diÖn vµ biÖn chøng

trong nghiªn cøu quèc tÕ. §ã lµ çch tiÕp cËn lÞch sö ®i

liÒn víi ph©n tÝch c¬ së tiÒn ®Ò thùc t¹i. Vµ ®©y còng chÝnh

lµ nh÷ng vÊn ®Ò ph−¬ng ph¸p luËn quan träng ®−îc ¸p

dông ®Ó x¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña côc diÖn ch©u

¸-Th¸i B×nh D−¬ng tíi chóng ta.

Nghiªn cøu quèc tÕ vµ ®µo t¹o tri thøc quèc tÕ tèt sÏ

gióp n©ng cao tÇm nh×n, t¹o thªm kh¶ n¨ng øng phã víi

nh÷ng biÕn ®éng cña thêi cuéc. §ã chÝnh lµ sù bæ sung cho

n¨ng lùc quèc tÕ cßn h¹n chÕ cña n−íc ta.

Vµ mét lÇn n÷a, chóng t«i muèn nh¾c l¹i r»ng chóng

ta ®ang ®øng tr−íc mét vËn héi thuËn lîi ch−a tõng cã

trong lÞch sö d©n téc ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Con ®−êng

duy nhÊt ®óng lµ tËp trung toµn bé søc lùc ®Ó nhanh

chãng n©ng cao néi lùc ®Êt n−íc. Néi lùc ®Êt n−íc v÷ng

m¹nh lµ c©u tr¶ lêi cho mäi vÊn ®Ò.

328

tõ song ph−¬ng tíi ®a ph−¬ng - Tr−êng hîp quan hÖ viÖt nam � asean

Hoµng Kh¾c Nam

Héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN ®ang lµ mét ®Þnh h−íng

quan träng cña quan hÖ quèc tÕ khu vùc. §ã còng lµ mét

−u tiªn chiÕn l−îc hµng ®Çu trong ®−êng lèi ®èi ngo¹i cña

ViÖt Nam. Trong thËp kû qua, ®©y lµ chñ ®Ò ®· ®−îc th¶o

luËn rÊt nhiÒu c¶ trong lÉn ngoµi §«ng Nam ¸. Nh×n

chung, ®a phÇn çc ý kiÕn ®Òu cho r»ng ®©y lµ con ®−êng

®Çy khã kh¨n, nh−ng ®ã lµ çi ®Ých ph¶i tiÕn tíi.

Thèng nhÊt vÒ nhËn thøc lµ nÒn mãng cÇn thiÕt cho

hµnh ®éng thùc tiÔn. §· cã nhiÒu nç lùc nh»m tiÕp cËn

môc tiªu nµy. VÒ mÆt lý luËn, ®ã lµ cè g¾ng x©y dùng kh¸i

niÖm vµ lý luËn héi nhËp víi ®Æc thï khu vùc, ph©n tÝch c¬

héi vµ th¸ch thøc trong cè g¾ng hîp t¸c néi khèi, nghiªn

cøu chñ nghÜa khu vùc vµ çc c¬ së liªn kÕt quèc gia ë

§«ng Nam ¸, t×m hiÓu t¸c ®éng bªn trong vµ bªn ngoµi

®èi víi qu¸ tr×nh héi nhËp, nghiªn cøu b−íc ®i trong héi

nhËp kinh tÕ vµ hîp t¸c chuyªn ngµnh... VÒ mÆt thùc tiÔn,

®ã lµ cè g¾ng më réng vµ n©ng cao vai trß cña ASEAN nh−

trung t©m ®iÒu phèi ho¹t ®éng héi nhËp khu vùc, t¨ng

329

c−êng thÓ chÕ ho¸ ASEAN nh»m ph¸t triÓn quan hÖ ®a

ph−¬ng, thùc hiÖn b−íc héi nhËp kinh tÕ quan träng lµ

Khu vùc Th−¬ng m¹i tù do ASEAN (AFTA), x©y dùng c¬

chÕ hîp t¸c trong nhiÒu lÜnh vùc, triÓn khai çc dù ¸n vµ

ch−¬ng tr×nh hîp t¸c nhiÒu bªn t−¬ng ®èi toµn diÖn... HÇu

hÕt çc nç lùc nµy ®Òu tËp trung nhiÒu theo h−íng t¨ng

c−êng quan hÖ ®a ph−¬ng gi÷a çc quèc gia §«ng Nam ¸, nh»m tiÕn tíi héi nhËp khu vùc.

Trong qu¸ tr×nh ®ã, mét c¬ së rÊt quan träng vµ kh«ng

thÓ thiÕu ®èi víi sù héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN nãi riªng,

toµn §«ng Nam ¸ nãi chung chÝnh lµ mèi quan hÖ song

ph−¬ng gi÷a çc quèc gia khu vùc. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ

nµy, ®Þnh ®Ò c¬ b¶n ë ®©y lµ: sù héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trªn c¬ së mét hÖ thèng

quan hÖ song ph−¬ng æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. §©y kh«ng

ph¶i lµ çch tiÕp cËn míi mÎ g×, song viÖc lµm râ nã l¹i lµ

®iÒu cÇn thiÕt.

HiÖn nay, sù bÊt cËp gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn, gi÷a

mong muèn vµ kh¶ n¨ng ®· trë thµnh mét “vÊn ®Ò” lín

trªn con ®−êng héi nhËp. §©y ®ã ®· xuÊt hiÖn nh÷ng nghi

ngê vµ cao h¬n lµ sù mÊt lßng tin. V× thÕ, bµi viÕt nµy cßn

mong muèn gãp phÇn gi¶m thiÓu sù bÊt cËp nµy.

§Ó gi¶i quyÕt ®Þnh ®Ò nãi trªn, néi dung chñ yÕu ®−îc

®Ò cËp ë ®©y bao gåm:

+ §¸nh gi¸ vai trß vµ ý nghÜa cña quan hÖ song

ph−¬ng ®èi víi quan hÖ ®a ph−¬ng trong quan hÖ ViÖt

Nam-ASEAN? ViÖc x¸c ®Þnh ®iÒu nµy sÏ gióp chóng ta

330

®Æt quan hÖ song ph−¬ng vµo ®óng vÞ trÝ cÇn thiÕt trªn

con ®−êng héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN.

+ Mèi t−¬ng t¸c gi÷a chóng trong quan hÖ ViÖt Nam-

ASEAN? Lµm râ ®iÒu nµy sÏ gióp x¸c ®Þnh c¬ së lîi Ých ®Ó

ph¸t triÓn hµi hoµ quan hÖ song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng v×

môc tiªu héi nhËp.

Quan hÖ song ph−¬ng lµ c¬ së xuÊt ph¸t cña

quan hÖ ®a ph−¬ng

So víi quan hÖ ®a ph−¬ng, quan hÖ song ph−¬ng lµ çi

b¾t ®Çu, çi cã tr−íc. Mäi quèc gia, d©n téc khi thùc hiÖn

quan hÖ ®èi ngo¹i cña m×nh ®Òu b¾t ®Çu tõ quan hÖ song

ph−¬ng. LÞch sö quan hÖ ®èi ngo¹i cña mäi quèc gia, d©n

téc ®Òu lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn çc quan hÖ song ph−¬ng

l©u dµi tr−íc khi cã quan hÖ ®a ph−¬ng. Quan hÖ ®a

ph−¬ng chØ xuÊt hiÖn khi çc quan hÖ song ph−¬ng ®·

ngµy cµng nhiÒu vµ chång chÐo lªn nhau, t¹o ra nh÷ng

vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lîi Ých cña nhiÒu bªn. Trong chõng

mùc nµo ®ã, cã thÓ hiÓu qu¸ tr×nh quan hÖ ®a ph−¬ng lµ

sù tËp hîp çc quan hÖ song ph−¬ng thµnh hÖ thèng theo

nh÷ng tiªu chÝ nhÊt ®Þnh, v× nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh.

Nh÷ng dÊu hiÖu s¬ khai cña quan hÖ ®a ph−¬ng nh−

trung gian hoµ gi¶i, quan hÖ liªn-®ång minh,... tuy cã tõ

l©u nh−ng còng ®−îc thùc hiÖn chñ yÕu b»ng quan hÖ

song ph−¬ng. Nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr−ng kh¼ng ®Þnh sù

ph¸t triÓn cã tÝnh hÖ thèng cña quan hÖ ®a ph−¬ng xuÊt

hiÖn muén h¬n nhiÒu. Héi nghÞ quèc tÕ ®−îc nhiÒu häc gi¶

331

coi nh− sù b¾t ®Çu cña ngo¹i giao ®a ph−¬ng lµ Héi nghÞ

Westphalia n¨m 1648, trong khi tæ chøc quèc tÕ ®Çu tiªn

lµ Uû ban vïng Trung s«ng Rhine ra ®êi n¨m 1804.

Nh÷ng dÊu hiÖu nµy ®−îc h×nh thµnh qua kªnh song

ph−¬ng gi÷a çc thµnh viªn s¸ng lËp. Sù tham gia cña

thµnh viªn míi còng ®−îc thùc hiÖn trªn nÒn t¶ng quan

hÖ song ph−¬ng víi çc thµnh viªn cò. Dï b¾t ®Çu b»ng

h×nh thøc nµo, theo con ®−êng nµo, quan hÖ ®a ph−¬ng

®Òu ®−îc khëi ph¸t tõ quan hÖ song ph−¬ng.

Nh− vËy, tÊt c¶ çc qu¸ tr×nh h×nh thµnh dÊu hiÖu

quan hÖ ®a ph−¬ng ®Òu ®−îc b¾t ®Çu trªn nÒn quan hÖ

song ph−¬ng, ®−îc thùc hiÖn qua çc kªnh song ph−¬ng vµ

nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò chung n¶y sinh trong qu¸

tr×nh quan hÖ song ph−¬ng. Tãm l¹i, quan hÖ song ph−¬ng

chÝnh lµ c¬ së xuÊt ph¸t cña quan hÖ ®a ph−¬ng.

LÞch sö §«ng Nam ¸ ®· ghi nhËn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn

quan hÖ ®èi ngo¹i cña çc quèc gia, d©n téc khu vùc ®Òu

b¾t ®Çu tõ quan hÖ song ph−¬ng. LÞch sö nµy kÐo dµi hµng

tr¨m n¨m tr−íc khi xuÊt hiÖn mét c¬ cÊu ®a ph−¬ng toµn

khu vùc lµ ASEAN. Tr−íc ®ã, nh÷ng dÊu hiÖu cña quan hÖ

®a ph−¬ng thuÇn khu vùc ®· xuÊt hiÖn nh− ASA,

MAPHILINDO hay nh÷ng cè g¾ng cña Th¸i Lan vµ

In®«nªxia lµm trung gian hoµ gi¶i m©u thuÉn gi÷a

Philippin vµ Malaixia vÒ vïng Sabah. ASEAN lµ mét tæ

chøc mµ dÊu Ên khëi ph¸t tõ quan hÖ song ph−¬ng lµ

t−¬ng ®èi râ. ASEAN ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së hÖ thèng

quan hÖ song ph−¬ng gi÷a n¨m n−íc thµnh viªn chø

332

kh«ng ph¶i lµ sù kÕ thõa ASA hay MAPHILINDO. Sù

thµnh c«ng cña ASEAN lµ bëi xuÊt ph¸t tõ mét nÒn quan

hÖ song ph−¬ng t−¬ng ®èi thuËn lîi, cßn ASA vµ

MAPHILINDO th× kh«ng nh− vËy nªn ®· thÊt b¹i.

Trong thêi kú ®Çu cña ASEAN, dÊu Ên khëi ph¸t cña

quan hÖ song ph−¬ng vÉn tiÕp tôc ®Ëm nÐt. Quan hÖ gi÷a

çc thµnh viªn gÇn nh− hoµn toµn lµ song ph−¬ng trong

khi ho¹t ®éng ®a ph−¬ng lµ rÊt Ýt ái. T¹i Héi nghÞ Bali

1976, ASEAN khai sinh lÇn hai còng trong mét çi n«i dÖt

kÕt b»ng çc nç lùc song ph−¬ng.

Sù tham gia cña ViÖt Nam vµo tæ chøc nµy còng nh−

qu¸ tr×nh héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN hiÖn nay còng cã

cïng c¬ së xuÊt ph¸t. Trong thêi kú sau n¨m 1978, mÆc dï

§«ng Nam ¸ bÞ chia thµnh hai khèi ®èi ®Çu râ rµng,

nh−ng çc cè g¾ng ®èi tho¹i vÉn ®−îc duy tr× qua kªnh

song ph−¬ng nh− ViÖt Nam - In®«nªxia, ViÖt Nam -

Malaixia, ViÖt Nam - Th¸i Lan... Sù duy tr× çc kªnh song

ph−¬ng nh− vËy ®· t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc xuÊt hiÖn nh÷ng

dÊu hiÖu vÒ mét céng ®ång ®a ph−¬ng toµn khu vùc sau

nµy. Trong ®ã, Héi nghÞ kh«ng chÝnh thøc Jakarta (JIM)

lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh.

B−íc ngoÆt cña quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN ®−îc

®¸nh dÊu vµo n¨m 1992 khi quan hÖ song ph−¬ng ViÖt

Nam víi mäi thµnh viªn ASEAN-6 ®· ®−îc c¶i thiÖn râ

rÖt. Sù kiÖn nµy cµng thóc ®Èy quan hÖ ViÖt Nam -

ASEAN ph¸t triÓn. §©y chÝnh lµ nÒn mãng cho viÖc ViÖt

Nam trë thµnh thµnh viªn ASEAN n¨m 1995. Mèi quan

333

hÖ song ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN ®i vµo hÖ thèng vµ

quan hÖ ®a ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN ®−îc chÝnh thøc

thiÕt lËp. MÆc dï cã nh÷ng ý kiÕn cho r»ng b−íc tiÕn nµy

dùa nhiÒu trªn mong muèn chñ quan nh−ng thùc tÕ nã cã

mét c¬ së kh¸ch quan ®ñ t¹o niÒm tin. §ã lµ nh÷ng nÒn

t¶ng c¨n b¶n ®· ®−îc x©y dùng trong quan hÖ song

ph−¬ng gi÷a ViÖt Nam víi çc thµnh viªn ASEAN.

Trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN hiÖn nay, hÖ thèng

quan hÖ song ph−¬ng gi÷a chóng vÉn kh«ng hÒ mÊt ®i ý

nghÜa c¬ së khëi ph¸t cho sù héi nhËp t−¬ng lai. Héi nhËp

quèc tÕ lµ b−íc ph¸t triÓn cao cña quan hÖ ®a ph−¬ng vµ v×

thÕ còng ph¶i ®i qua con ®−êng nµy.

Quan hÖ song ph−¬ng lµ ®iÒu kiÖn cho quan hÖ

®a ph−¬ng

Ngoµi ý nghÜa lµ c¬ së xuÊt ph¸t, quan hÖ song ph−¬ng

cßn lµ ®iÒu kiÖn cÇn cho sù héi nhËp ViÖt Nam - ASEAN.

§©y chÝnh lµ vai trß thø hai cña quan hÖ song ph−¬ng ®èi

víi quan hÖ ®a ph−¬ng theo h−íng héi nhËp. TÝnh ®iÒu

kiÖn ë ®©y ®−îc thÓ hiÖn trªn hai mÆt. §ã lµ tÝnh h−íng

®Ých chung vµ møc ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña çc quan

hÖ song ph−¬ng.

Quan hÖ ®a ph−¬ng theo h−íng héi nhËp chØ cã ®−îc

khi çc chñ thÓ cã cïng lîi Ých, çc quan hÖ song ph−¬ng cã

chung môc ®Ých vµ dßng vËn ®éng cña chóng cïng ®i theo

mét h−íng. TËp hîp çc quan hÖ song ph−¬ng gi»ng chÐo,

ng−îc nghÞch víi nh÷ng lîi Ých chñ yÕu kh¸c nhau cã thÓ

334

t¹o nªn quan hÖ ®a ph−¬ng, song kh«ng thÓ ®−a quan hÖ

song ph−¬ng vµo mét dßng ch¶y chung. Khi ®ã, quan hÖ

®a ph−¬ng nµy kh«ng ®i ®Õn héi nhËp ®−îc. Lý do thÊt b¹i

c¬ b¶n cña Héi quèc liªn chÝnh lµ ë chç nã chøa ®ùng

nh÷ng lîi Ých qu¸ kh¸c biÖt gi÷a çc c−êng quèc. Lîi Ých

qu¸ kh¸c biÖt khiÕn çc dßng quan hÖ song ph−¬ng bÞ tr¸i

chiÒu kh«ng chØ gi÷a phe Trôc vµ phe §ång minh, mµ kÓ

c¶ trong phe §ång minh víi nhau. Nh÷ng vÝ dô t−¬ng tù

nh− vËy cã rÊt nhiÒu qua nh÷ng thÊt b¹i cña çc héi nghÞ

quèc tÕ vµ tæ chøc quèc tÕ trong ®êi sèng quèc tÕ hiÖn ®¹i.

Trong tÝnh ®iÒu kiÖn thø hai, quan hÖ song ph−¬ng chØ

ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nµo ®ã míi cã thÓ ®em l¹i yªu cÇu

vµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn quan hÖ ®a ph−¬ng theo h−íng héi

nhËp. Quan hÖ song ph−¬ng ph¸t triÓn, sù hiÓu biÕt lÉn

nhau cµng t¨ng, gãp phÇn t¹o nªn c¬ së chñ quan cho héi

nhËp. Quan hÖ song ph−¬ng ph¸t triÓn, lîi Ých ngµy cµng

më réng, nhu cÇu chung vÒ héi nhËp ngµy cµng t¨ng.

Quan hÖ song ph−¬ng ph¸t triÓn, mèi hîp t¸c ngµy cµng

bÒn chÆt, c¬ së liªn kÕt cµng ®−îc cñng cè. Quan hÖ song

ph−¬ng ph¸t triÓn, sù phô thuéc lÉn nhau ngµy cµng t¨ng,

lîi Ých ngµy cµng thèng nhÊt, héi nhËp cµng trë thµnh çi

®Ých chung. §øng trªn gãc ®é tæ chøc còng vËy. Ph¸t triÓn

quan hÖ song ph−¬ng néi khèi, søc m¹nh tËp thÓ ®−îc

t¨ng c−êng, ASEAN cµng cã kh¶ n¨ng hoµ nhËp vµo xu

thÕ chung cña thÕ giíi. Bªn c¹nh ®ã, nhu cÇu ph¸t triÓn

h¬n n÷a quan hÖ song ph−¬ng còng ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò

míi v−ît khái khu«n khæ cña chóng. Khi ®ã, x©y dùng

335

quan hÖ ®a ph−¬ng theo h−íng héi nhËp ®−îc coi nh− mét

çch thøc hîp lý ®Ó gi¶i quyÕt.

Nh÷ng quan hÖ song ph−¬ng yÕu ít, thiÕu toµn diÖn,

thiÕu liªn tôc, mÊt c©n b»ng th−êng kh«ng ®em l¹i kh¶

n¨ng héi nhËp. YÕu ít khiÕn çc bªn cã nhiÒu viÖc ph¶i

lµm víi nhau ®Ó ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng tr−íc khi

nghÜ ®Õn héi nhËp. ThiÕu toµn diÖn kh«ng ph¶i lµ ®iÒu

kiÖn cña héi nhËp bëi Ýt nhÊt héi nhËp vÒ kinh tÕ còng cÇn

ph¶i ®−îc x©y dùng trªn c¬ së hîp t¸c nhiÒu mÆt vÒ kinh

tÕ vµ sù phï hîp nhÊt ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. ThiÕu liªn tôc

kh«ng thóc ®Èy çc bªn ph¶i cã yªu cÇu ph¸t triÓn h¬n

n÷a. MÊt c©n b»ng dÔ g©y nhiÒu vÊn ®Ò tiªu cùc vµ th−êng

dÉn ®Õn sù phô thuéc h¬n lµ héi nhËp.

ë §«ng Nam ¸, sù bÊt thµnh cña ASA (1961) vµ

MAPHILINDO (1963) còng cã nguyªn nh©n t−¬ng tù khi

cã sù c¨ng th¼ng do vÊn ®Ò tranh chÊp l·nh thæ gi÷a mét

sè thµnh viªn. §iÒu nµy lµm cho quan hÖ song ph−¬ng

gi÷a chóng kh«ng chØ khã ph¸t triÓn mµ cßn bÞ lÖch h−íng

ra khái môc ®Ých chung. ASEAN ®−îc thµnh lËp n¨m 1967

khi hÖ thèng quan hÖ song ph−¬ng gi÷a n¨m n−íc §«ng

Nam ¸ lµ Th¸i Lan, In®«nªxia, Malaixia, Philippin vµ

Xingapo ®· ph¸t triÓn vµ cã sù ®ång ®iÖu nhÊt ®Þnh. M©u

thuÉn Phillipin - Malaixia, Xingapo - In®«nªxia ®−îc hoµ

gi¶i gióp cho quan hÖ song ph−¬ng gi÷a chóng ®i theo

dßng ch¶y chung vµ ASEAN tr¸nh ®−îc nguy c¬ tan r·. Sù

næi lªn cña ASEAN trong nh÷ng n¨m 1980 vµ 1990 còng

cã phÇn nhê hÖ thèng quan hÖ song ph−¬ng gi÷a çc

336

thµnh viªn ®· t−¬ng ®èi ph¸t triÓn vµ cïng chuyÓn ®éng

theo mét h−íng.

HiÓu râ vai trß cña tÝnh h−íng ®Ých trong quan hÖ

song ph−¬ng ®èi víi viÖc duy tr× quan hÖ ®a ph−¬ng, çc

n−íc ASEAN ®· chñ tr−¬ng g¸c l¹i hoÆc lµm gi¶m nhÑ

çc bÊt ®ång theo tinh thÇn nh− lêi cña Noordin Sopiee

“Agreeing to disagree without disagreeable”. Nh÷ng cè

g¾ng nµy thùc chÊt lµ nh»m kh«ng ®Ó çc bÊt ®ång lµm

lÖch quan hÖ song ph−¬ng ra khái h−íng chung cña

quan hÖ ®a ph−¬ng trong ASEAN. HiÓu râ vai trß cña sù

ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng ®èi víi môc tiªu héi

nhËp, ASEAN ®· cè g¾ng thóc ®Èy th−¬ng m¹i néi khèi

®Ó n©ng cao lîi Ých héi nhËp, t¨ng c−êng quan hÖ song

ph−¬ng nhiÒu mÆt ®Ó cã ®−îc tÝnh toµn diÖn, x©y dùng

çc c¬ chÕ hîp t¸c ®Ó b¶o ®¶m tÝnh liªn tôc, thu hÑp

kho¶ng çch ®Ó h¹n chÕ mÊt c©n ®èi vµ duy tr× nguyªn

t¾c ®ång thuËn ®Ó duy tr× sù c©n b»ng... trong quan hÖ

gi÷a çc thµnh viªn.

Sù héi nhËp ViÖt Nam - ASEAN còng tu©n theo

h−íng ®i nh− vËy. Tr−íc n¨m 1989, ®iÒu nµy Ýt ng−êi d¸m

nghÜ ®Õn bëi lÏ quan hÖ song ph−¬ng kh«ng chØ ch−a ph¸t

triÓn mµ cßn cã sù lÖch pha. Qu¸ tr×nh c¶i thiÖn quan hÖ

nµy ®· ®−îc tiÕn hµnh khi lîi Ých çc bªn cïng gÆp nhau

trong viÖc ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng. §ã lµ hoµ

b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn.

NhËn thøc nµy ®· nhanh chãng biÕn thµnh hµnh ®éng

337

thùc tÕ. Quan hÖ cña tÊt c¶ thµnh viªn ASEAN víi ViÖt

Nam ®Òu cïng chuyÓn ®éng theo môc ®Ých nµy. ViÖt Nam

vµ çc n−íc ASEAN ®· nhanh chãng xóc tiÕn gi¶i quyÕt

nh÷ng bÊt ®ång tån t¹i nh− vÊn ®Ò Campuchia, vÊn ®Ò

l·nh thæ, ng−êi tÞ n¹n, quan hÖ víi çc n−íc lín... Qu¸

tr×nh nµy ®· h−íng quan hÖ song ph−¬ng gi÷a chóng vµo

cïng dßng ch¶y chung. Bªn c¹nh ®ã, çc nç lùc hîp t¸c

kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi còng ®−îc thóc ®Èy ®Ó ®−a quan

hÖ nµy lªn b−íc ph¸t triÓn míi. Sù ph¸t triÓn quan hÖ

song ph−¬ng nhiÒu mÆt ®· quay trë l¹i t¸c ®éng vµo quan

hÖ chÝnh trÞ. Ýt nhÊt, kh¸c biÖt vÒ chÝnh trÞ kh«ng cßn lµ

trë lùc lµm ®æi dßng quan hÖ song ph−¬ng. H¬n thÕ n÷a,

hai bªn ®· ®¹t ®−îc nh÷ng hîp t¸c chÝnh trÞ vµ cã sù

t−¬ng ®ång nhÊt ®Þnh trong quan ®iÓm ®èi ngo¹i.

Mét quan hÖ song ph−¬ng ph¸t triÓn vµ cïng h−íng

®Ých nh− vËy ®· lµm cho ®iÒu g× ph¶i ®Õn ®· ®Õn. ViÖt

Nam chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn thø b¶y cña tæ chøc

ASEAN, më ®Çu cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ ®a

ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN theo h−íng héi nhËp. ViÖc

tham gia vµo ASEAN cµng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña hÖ

thèng quan hÖ song ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN. Vµ ®©y

chÝnh lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®em l¹i tÝnh kh¶ thi cho nç

lùc héi nhËp ViÖt Nam - ASEAN.

Quan hÖ song ph−¬ng lµ nguån cung cÊp c¬ chÕ vµ

lùc l−îng cho quan hÖ ®a ph−¬ng

TÝnh khëi ph¸t cña quan hÖ song ph−¬ng ®èi víi

338

quan hÖ ®a ph−¬ng chÝnh lµ mét c¬ së quan träng quy

®Þnh nªn vai trß nµy. Sù b¾t ®Çu cña quan hÖ ®a ph−¬ng

®−îc thùc hiÖn trªn c¬ chÕ vµ b»ng lùc l−îng cña quan hÖ

song ph−¬ng.

Víi t− çch lµ ®iÒu kiÖn cÇn, c¬ chÕ vµ lùc l−îng trong

quan hÖ song ph−¬ng còng lµ mét phÇn trong sù vËn ®éng

cña quan hÖ ®a ph−¬ng.

§Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng, ®ßi hái

ph¶i x©y dùng ®−îc nh÷ng c¬ chÕ thÝch hîp nh»m ®Þnh

h−íng quan hÖ, xö lý vÊn ®Ò n¶y sinh vµ kh¬i dËy tiÒm

n¨ng hîp t¸c. Th«ng qua qu¸ tr×nh quan hÖ song ph−¬ng,

çc c¬ chÕ ®iÒu chØnh quan hÖ ®· ®−îc h×nh thµnh, çc

luËt lÖ vµ chuÈn mùc øng xö ®èi ngo¹i ®· ®−îc x©y dùng.

C¬ chÕ nµy ngµy cµng ®−îc bæ sung, söa ®æi vµ hoµn thiÖn

theo thêi gian. Cho ®Õn nay, hÇu hÕt quan hÖ song ph−¬ng

trong thÕ giíi ®−¬ng ®¹i ®Òu cã c¬ chÕ ®iÒu chØnh nh− hiÖp

®Þnh song ph−¬ng, uû ban hîp t¸c hçn hîp, luËt ph¸p quèc

tÕ... Trªn thùc tÕ, c¬ chÕ nµy ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t

triÓn kh«ng chØ dùa vµo lîi Ých song ph−¬ng vµ ®Æc thï

quèc gia, mµ cßn ®−îc x©y dùng trªn c¬ së luËt lÖ vµ chuÈn

mùc chung cña quèc tÕ.

So víi quan hÖ song ph−¬ng, quan hÖ ®a ph−¬ng

th−êng phøc t¹p, gi»ng chÐo vµ khã dung hoµ h¬n nªn mét

c¬ chÕ ®iÒu chØnh l¹i cµng cÇn thiÕt. Thùc tÕ cho thÊy,

quan hÖ ®a ph−¬ng muèn ph¸t triÓn th× ph¶i ®−îc thÓ chÕ

ho¸ b»ng çc luËt lÖ vµ c¬ cÊu tæ chøc. ThÓ chÕ ho¸ gióp

quan hÖ ®a ph−¬ng thèng nhÊt lîi Ých, ph¸t triÓn trong æn

339

®Þnh vµ trËt tù, ®iÒu hoµ bÊt ®ång vµ gi¶i quyÕt tranh

chÊp kÞp thêi. Quan hÖ ®a ph−¬ng cµng ph¸t triÓn, yªu

cÇu thÓ chÕ ho¸ cµng cao. Trong ®ã, quan hÖ ®a ph−¬ng

theo h−íng héi nhËp ®ßi hái møc ®é thÓ chÕ ho¸ cao nhÊt

bëi ®ã lµ n¬i quèc gia ph¶i san sÎ mét phÇn chñ quyÒn

sang cho mét c¬ chÕ chung.

Do xuÊt hiÖn muén h¬n, do ®−îc x©y dùng trªn nÒn

quan hÖ song ph−¬ng còng nh− nh»m gi¶i quyÕt çc vÊn

®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh quan hÖ song ph−¬ng, quan

hÖ ®a ph−¬ng cã xu h−íng tiÕp thu nh÷ng yÕu tè phï hîp

trong c¬ chÕ cña quan hÖ song ph−¬ng. MÆc dï quan hÖ ®a

ph−¬ng ngµy nay ®· rÊt ph¸t triÓn víi nhiÒu h×nh thøc

kh¸c nhau, song c¬ cÊu vµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña quan hÖ

song ph−¬ng vÉn hiÖn diÖn trong mäi h×nh thøc hîp t¸c ®a

ph−¬ng. ThËm chÝ, cã nhiÒu h×nh thøc vÉn gi÷ nguyªn c¬

chÕ cña quan hÖ song ph−¬ng, nh− çc quan hÖ tay ba, tay

t− hay ho¹t ®éng ngo¹i giao con thoi, ch¼ng h¹n. Sù kÕ

thõa nµy ph¶n ¸nh vai trß cung cÊp c¬ chÕ cña quan hÖ

song ph−¬ng.

Qu¸ tr×nh tiÕp thu nµy diÔn ra t−¬ng ®èi thuËn lîi do

c¶ hai c¬ chÕ ®Òu dùa trªn luËt lÖ vµ chuÈn mùc quèc tÕ,

cïng c¨n cø vµo lîi Ých quèc gia chung. Sù cung cÊp nµy

cµng thªm ý nghÜa khi c¬ chÕ hîp t¸c song ph−¬ng ®·

hiÖn diÖn trong mäi mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ-x· héi. §ã

lµ m¶nh ®Êt tèt cho quan hÖ ®a ph−¬ng n¶y në vµ ph¸t

triÓn trong nhiÒu lÜnh vùc chuyªn ngµnh kh¸c nhau.

TÝnh ®a diÖn cña quan hÖ song ph−¬ng víi çc c¬ chÕ hîp

340

t¸c cña nã chÝnh lµ c¬ së t¹o nªn tÝnh m¹ng l−íi cña quan

hÖ ®a ph−¬ng.

Trong tr−êng hîp ASEAN, HiÖp ®Þnh Bali 1976 lµ mét

vÝ dô ®iÓn h×nh. HiÖp ®Þnh nµy thùc chÊt lµ viÖc ®−a nh÷ng

nguyªn t¾c c¬ b¶n trong quan hÖ song ph−¬ng vµo quan hÖ

®a ph−¬ng cña ASEAN. TÝnh h÷u Ých trong quan hÖ song

ph−¬ng ®· trë thµnh sù cÇn thiÕt trong quan hÖ ®a ph−¬ng.

Bªn c¹nh ®ã, mét sè c¬ chÕ vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng kh¸c

cña ASEAN còng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nguyªn t¾c trong

quan hÖ song ph−¬ng. VÝ dô, hîp t¸c hai bªn cïng cã lîi

trong quan hÖ song ph−¬ng lµ mét trong sè çc c¬ së cña

nguyªn t¾c ®ång thuËn (b¶o ®¶m tÊt c¶ cïng cã lîi khi

tham gia, kh¸c víi nguyªn t¾c ®a sè phiÕu cña nhiÒu c¬ chÕ

®a ph−¬ng kh¸c cã thÓ g©y bÊt lîi cho mét sè thµnh viªn

nµo ®ã). Hay c¬ chÕ chñ tÞch ASC lu©n phiªn vµ ®ång ®Òu

trong nghÜa vô ®ãng gãp cã c¬ së tõ nguyªn t¾c b×nh ®¼ng

trong quan hÖ song ph−¬ng... Sù tiÕp thu c¬ chÕ cã tÝnh

chuyÓn ho¸ tõ song ph−¬ng sang ®a ph−¬ng kh«ng chØ lµm

quan hÖ ®a ph−¬ng dÔ ®−îc chÊp nhËn h¬n mµ cßn gióp t¹o

sù hµi hoµ vµ ®ång ®Ých víi quan hÖ song ph−¬ng.

Sù tiÕp thu ®em l¹i tÝnh hoµ hîp. Ng−îc l¹i, hoµ hîp

lµ c¬ së cho viÖc më réng quan hÖ ®a ph−¬ng. ViÖc ViÖt

Nam tham gia ASEAN vµ quan hÖ ®a ph−¬ng ViÖt Nam -

ASEAN ph¸t triÓn t−¬ng ®èi thuËn lîi cã nguyªn nh©n

thuéc vÒ c¬ chÕ. Çc nguyªn t¾c trong quan hÖ song

ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN còng chÝnh lµ nguyªn t¾c hîp

t¸c ®a ph−¬ng trong ASEAN. §iÒu nµy b¶o ®¶m lîi Ých cho

341

çc bªn khi ViÖt Nam gia nhËp ASEAN. Çc c¬ cÊu quan

hÖ song ph−¬ng cña ViÖt Nam cã sù phï hîp ®¸ng kÓ víi

c¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN. §iÒu nµy gióp ViÖt Nam cã thÓ

nhanh chãng tham gia vµo ho¹t ®éng chung. §ång thêi,

viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN còng gãp phÇn bæ sung c¬

chÕ tõ song ph−¬ng sang ®a ph−¬ng. VÝ dô, kh«ng ph©n

biÖt ý thøc hÖ trong quan hÖ víi nhau lµ mét nguyªn t¾c

®−îc h×nh thµnh qua qu¸ tr×nh quan hÖ song ph−¬ng ViÖt

Nam - ASEAN tr−íc khi ®−îc kh¼ng ®Þnh trong ASEAN.

TÝnh hîp lý cña nguyªn t¾c nµy ®−îc chøng tá qua quan

hÖ ®a ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN ®· t¹o thuËn lîi cho

viÖc kÕt n¹p ba n−íc Lµo, Mianma vµ Campuchia vµo

ASEAN.

Bªn c¹nh ®ã, viÖc tu©n thñ ®Çy ®ñ çc nguyªn t¾c

trong quan hÖ c¶ song ph−¬ng lÉn ®a ph−¬ng ViÖt Nam -

ASEAN ®· thóc ®Èy mong muèn t¨ng c−êng liªn kÕt vµ

tiÕn tíi héi nhËp. Râ rµng, trong tr−êng hîp nµy, sù hoµ

hîp gi÷a c¬ chÕ song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng ®· t¹o thuËn

lîi cho ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh tham gia tæ chøc nµy,

còng nh− lµm t¨ng sù s½n sµng cña çc bªn ®èi víi môc

tiªu héi nhËp. HiÖn nay, c¬ chÕ quan hÖ song ph−¬ng vµ

®a ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN ngµy cµng cã sù hoµ hîp

khi chóng cïng ®−îc x©y dùng v× môc ®Ých chung, trªn

nh÷ng c¬ cÊu t−¬ng ®ång vµ cïng tu©n theo nh÷ng nguyªn

t¾c chung. §iÒu nµy lµ mét thuËn lîi lín cho tiÕn tr×nh héi

nhËp ViÖt Nam - ASEAN.

Quan hÖ song ph−¬ng ph¸t triÓn cho phÐp sù tham gia

342

cña nhiÒu lùc l−îng kh¸c nhau tõ Nhµ n−íc tíi nh©n d©n.

Th«ng qua qu¸ tr×nh quan hÖ song ph−¬ng, nh÷ng lùc

l−îng nµy ®· ®−îc lµm quen, ®−îc chuÈn bÞ nhiÒu mÆt, cã

®−îc sù tù tin vµ n¨ng lùc cÇn thiÕt ®Ó tham gia quan hÖ

®a ph−¬ng khi cã thÓ. MÆt kh¸c, sù tham gia cña nhiÒu

lùc l−îng trong quan hÖ song ph−¬ng qua nhiÒu thang bËc

x· héi kh¸c nhau, trªn nhiÒu kªnh quan hÖ kh¸c nhau

còng gãp phÇn t¹o ra nhËn thøc x· héi réng r·i vÒ nhu

cÇu ph¸t triÓn quan hÖ ®a ph−¬ng. Nh− vËy, qu¸ tr×nh

quan hÖ song ph−¬ng còng chÝnh lµ b−íc t¹o dùng c¬ së

lùc l−îng vÒ c¶ vËt chÊt lÉn tinh thÇn cho quan hÖ ®a

ph−¬ng.

Tr−íc n¨m 1989, quan hÖ song ph−¬ng ViÖt Nam -

ASEAN chñ yÕu lµ quan hÖ nhµ n−íc-nhµ n−íc vµ mang

s¾c th¸i ®èi ®Çu lµ chÝnh. Khi quan hÖ nµy ®−îc c¶i thiÖn,

sù hîp t¸c ViÖt Nam - ASEAN ®· diÔn ra trªn nhiÒu tÇng

nÊc víi sù tham gia cña nhiÒu lùc l−îng, tõ giíi l·nh ®¹o

tíi çc c«ng d©n, tõ çc c¬ quan trung −¬ng tíi ®Þa ph−¬ng,

tõ giíi qu©n sù tíi giíi c«ng an, tõ çc tæ chøc kinh tÕ tíi

nh÷ng ®oµn thÓ x· héi,... Sù ph¸t triÓn míi nµy t¹o thuËn

lîi cho viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN, Ýt nhÊt lµ trªn

ph−¬ng diÖn nh©n lùc. Tõ quan hÖ song ph−¬ng bªn ngoµi

tæ chøc qua quan hÖ song ph−¬ng bªn trong tæ chøc råi

sang quan hÖ ®a ph−¬ng, çc lùc l−îng nµy chÝnh lµ nguån

nh©n lùc c¬ b¶n thùc hiÖn nh÷ng b−íc ph¸t triÓn ®ã. Cho

®Õn nay, çc lùc l−îng tham gia quan hÖ ViÖt Nam -

ASEAN ®· ph¸t triÓn h¬n c¶ vÒ bÒ réng x· héi lÉn bÒ s©u

343

vÒ tæ chøc. §iÒu nµy thùc sù cã ý nghÜa ®èi víi héi nhËp

ViÖt Nam - ASEAN. Cho dï quan hÖ ®a ph−¬ng cã ngµy

cµng ph¸t triÓn, song vai trß nµy cña quan hÖ song ph−¬ng

sÏ vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ.

Quan hÖ song ph−¬ng lµ çch thøc thùc hiÖn

quan hÖ ®a ph−¬ng

Nãi mét çch ®Çy ®ñ h¬n, ph¸t triÓn quan hÖ song

ph−¬ng lµ mét çch thøc thuËn lîi ®Ó thùc hiÖn quan hÖ

®a ph−¬ng theo h−íng héi nhËp. Ba ®iÓm ë trªn chÝnh lµ

nh÷ng c¬ së quy ®Þnh nªn vai trß nh− mét çch thøc nµy.

Víi t− çch lµ c¬ së xuÊt ph¸t, quan hÖ song ph−¬ng

cµng ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng duy tr× quan hÖ ®a ph−¬ng cµng

lín. Quan hÖ song ph−¬ng ®ãng vai trß nh− mét kªnh thùc

hiÖn quan hÖ ®a ph−¬ng. Kªnh nµy cµng th«ng suèt, kh¶

n¨ng thùc thi quan hÖ ®a ph−¬ng cµng cao. Ngoµi ý nghÜa

®ã, quan hÖ song ph−¬ng cßn tån t¹i nh− mét thµnh tè cña

quan hÖ ®a ph−¬ng. Sù vËn ®éng cña çc thµnh tè nµy

lu«n ¶nh h−ëng qua l¹i víi toµn bé quan hÖ ®a ph−¬ng.

Quan hÖ song ph−¬ng cµng ph¸t triÓn, sù hoµ nhËp cña nã

vµo quan hÖ ®a ph−¬ng cµng lín. V× thÕ, sù ph¸t triÓn

quan hÖ song ph−¬ng chÝnh lµ mét c¬ së quan träng gióp

duy tr× vµ ph¸t triÓn quan hÖ ®a ph−¬ng.

Víi t− çch lµ ®iÒu kiÖn cña quan hÖ ®a ph−¬ng, sù

ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn thuËn

lîi cña quan hÖ ®a ph−¬ng. Khi quan hÖ song ph−¬ng ph¸t

triÓn, môc ®Ých chung cµng ®−îc cñng cè vµ trë thµnh

344

®éng lùc ph¸t triÓn quan hÖ ®a ph−¬ng. Khi chÊt l−îng

hîp t¸c song ph−¬ng ®−îc n©ng cao, m«i tr−êng cho sù

ph¸t triÓn quan hÖ ®a ph−¬ng ngµy cµng thuËn lîi.

Víi t− çch lµ nguån cung cÊp c¬ chÕ vµ lùc l−îng cho

quan hÖ ®a ph−¬ng, hîp t¸c song ph−¬ng thuËn lîi kh«ng

chØ gióp thùc hiÖn quan hÖ ®a ph−¬ng mét çch su«n sÎ.

Mét quan hÖ song ph−¬ng ph¸t triÓn cßn ®em l¹i nhiÒu c¬

héi vµ gi¶i ph¸p cho viÖc thóc ®Èy hîp t¸c ®a ph−¬ng theo

h−íng héi nhËp.

Víi nh÷ng vai trß nh− vËy, ph¸t triÓn quan hÖ song

ph−¬ng chÝnh lµ çch thøc thùc hiÖn quan hÖ ®a ph−¬ng

theo h−íng héi nhËp. Tuy nhiªn, ë ®©y cã ®iÒu cÇn l−u ý.

Héi nhËp lµ møc ®é ph¸t triÓn cao nhÊt cña hîp t¸c. Héi

nhËp ®ßi hái nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan. V×

thÕ, kh«ng ph¶i quan hÖ song ph−¬ng cø ph¸t triÓn lµ tÊt

yÕu dÉn ®Õn héi nhËp. Nh−ng dï sao, mäi cè g¾ng héi

nhËp trªn thÕ giíi hiÖn nay ®Òu kh«ng thÓ kh«ng dùa vµo

quan hÖ song ph−¬ng nh− mét ph−¬ng tiÖn chñ yÕu ®Ó

®¹t môc tiªu.

Møc ®é héi nhËp m¹nh mÏ nhÊt hiÖn nay lµ ë T©y ¢u

víi vai trß cña EU. Së dÜ ch©u ¢u ®¹t ®−îc møc héi nhËp

cao nh− vËy cßn lµ bëi nã ®−îc x©y dùng trªn mét nÒn

t¶ng quan hÖ song ph−¬ng t−¬ng ®èi ®ång thuËn vµ ph¸t

triÓn cao. Qu¸ tr×nh héi nhËp hiÖn nay cña EU vÉn ®−îc

duy tr× b»ng nh÷ng mèi quan hÖ song ph−¬ng chÆt chÏ

gi÷a çc thµnh viªn. Dï cã møc ®é héi nhËp t−¬ng ®èi cao,

ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng vÉn ®−îc coi nh− mét

345

çch thøc quan träng trong qu¸ tr×nh héi nhËp ë T©y ¢u.

ASEAN cã nhiÒu ®iÓm kh¸c so víi EU ë lÞch sö quan

hÖ, tr×nh ®é ph¸t triÓn, c¬ cÊu tæ chøc, nguyªn t¾c ho¹t

®éng, chÕ ®é thµnh viªn, møc ®é hîp t¸c, c¬ së liªn kÕt,

®iÒu kiÖn héi nhËp... So víi EU, kh¶ n¨ng liªn kÕt vµ héi

nhËp cña ASEAN lµ kÐm thuËn lîi h¬n nhiÒu. V× thÕ, ë

®©y, quan hÖ song ph−¬ng cµng cÇn ®−îc coi nh− çch

thøc thùc hiÖn héi nhËp. Hîp t¸c song ph−¬ng ph¸t triÓn,

nhu cÇu liªn kÕt t¨ng lªn, kh¶ n¨ng héi nhËp cµng trë nªn

hiÖn thùc.

Bªn c¹nh hÖ thèng ®a ph−¬ng trong khu«n khæ tæ

chøc, ASEAN ®· chñ ®éng ph¸t triÓn hÖ thèng quan hÖ

song ph−¬ng gi÷a çc n−íc thµnh viªn c¶ trong lÉn ngoµi

ASEAN. Trong hÖ thèng quan hÖ song ph−¬ng, ASEAN

chó ý tíi kh«ng chØ quan hÖ nhµ n−íc-nhµ n−íc, mµ cßn

c¶ quan hÖ nh©n d©n-nh©n d©n, kh«ng chØ quan hÖ tæ

chøc-tæ chøc mµ cßn c¶ quan hÖ ç nh©n-ç nh©n, ®Æc

biÖt quan hÖ gi÷a çc nhµ l·nh ®¹o. §©y lµ nh÷ng dßng

quan hÖ cã ý nghÜa lín trong viÖc duy tr× sù ®oµn kÕt

ASEAN. Trªn thùc tÕ, hÖ thèng quan hÖ song ph−¬ng nµy

cã phÇn cßn s«i ®éng vµ hiÖu qu¶ h¬n quan hÖ ®a ph−¬ng

bëi chóng thiÕt thùc vµ g¾n liÒn víi nh÷ng lîi Ých cô thÓ.

Ngµy nay, bªn c¹nh çc ho¹t ®éng mang tÝnh ®a ph−¬ng

cña tæ chøc nµy, çc thµnh viªn ASEAN vÉn tiÕp tôc duy

tr× ®èi tho¹i vµ tham vÊn tay ®«i, çc ch−¬ng tr×nh vµ c¬

chÕ hîp t¸c song ph−¬ng...

Trong chõng mùc nµo ®ã, ®iÒu nµy còng ®−îc thÓ hiÖn

346

qua mét sè nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña ASEAN. Do cã nhiÒu

vÊn ®Ò ch−a thÓ thùc hiÖn ®−îc ngay víi sù tham gia cña

mäi thµnh viªn nªn çch thøc tèt nhÊt lµ kÕt hîp mét sè

quan hÖ song ph−¬ng, thùc hiÖn ®a ph−¬ng bé phËn ®Ó råi

tõng b−íc tiÕn tíi ®a ph−¬ng toµn bé. Nguyªn t¾c 6-x vµ

chñ tr−¬ng x©y dùng tam tø gi¸c ph¸t triÓn ®· ra ®êi mét

phÇn tõ nh÷ng nhËn thøc nh− vËy.

Trong quan hÖ ®èi ngo¹i cña m×nh, çc n−íc ASEAN

còng rÊt chó träng tíi quan hÖ song ph−¬ng. NhËn thøc

nµy ®−îc ph¶n ¸nh râ trong ho¹t ®éng cña tæ chøc

ASEAN. ASEAN duy tr× quan hÖ víi bªn ngoµi kh«ng chØ

b»ng h×nh thøc ®a ph−¬ng mµ cßn kÕt hîp chÆt chÏ víi çc

çch thøc song ph−¬ng nh− PMC+1 hay Uû ban ASEAN ë

n−íc thø ba, ch¼ng h¹n. Cã ®iÒu, vÊn ®Ò ë ®©y lµ lµm thÕ

nµo ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn çc quan hÖ song ph−¬ng nµy,

ngâ hÇu ®ãng gãp ngµy cµng nhiÒu cho quan hÖ ®a ph−¬ng

theo h−íng héi nhËp cña ASEAN.

Râ rµng, ®èi víi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN, viÖc

ph¸t triÓn hÖ thèng quan hÖ song ph−¬ng còng sÏ lµ çch

thøc hîp lý thóc ®Èy quan hÖ nµy theo h−íng héi nhËp. §Ó

thùc hiÖn ®iÒu nµy, quan hÖ song ph−¬ng víi çc n−íc

ASEAN cÇn ph¶i ®−îc quan t©m h¬n n÷a trong chÝnh s¸ch

§«ng Nam ¸ cña chóng ta.

T¸c ®éng cña quan hÖ ®a ph−¬ng ®èi víi quan hÖ

song ph−¬ng

347

NÕu bèn ®iÓm trªn quy ®Þnh vai trß to lín cña quan hÖ

song ph−¬ng ®èi víi quan hÖ ®a ph−¬ng th× ®iÓm nµy cho

thÊy ®©y kh«ng ph¶i lµ mèi quan hÖ mét chiÒu. Sù t−¬ng

hç gi÷a chóng lµ râ rÖt.

Quan hÖ ®a ph−¬ng lµ sù ph¸t triÓn tÊt yÕu cña lÞch sö

quan hÖ quèc tÕ do xu h−íng tuú thuéc lÉn nhau ngµy cµng

t¨ng cña thÕ giíi, do h−íng ngo¹i vµ hîp t¸c trë thµnh nhu

cÇu ph¸t triÓn cña mäi quèc gia, do sù xuÊt hiÖn ngµy cµng

nhiÒu çc vÊn ®Ò liªn quèc gia v−ît khái kh¶ n¨ng cña quan

hÖ song ph−¬ng. Sù ra ®êi cña quan hÖ ®a ph−¬ng nh»m bæ

khuyÕt nh÷ng h¹n chÕ cña quan hÖ song ph−¬ng. §ång

thêi, sù ph¸t triÓn quan hÖ ®a ph−¬ng còng t¹o ®iÒu kiÖn

thóc ®Èy quan hÖ song ph−¬ng. Nh÷ng t¸c ®éng nµy ®ñ

m¹nh mÏ ®Ó lµm nªn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a chóng.

Trong quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN tr−íc n¨m 1995,

song ph−¬ng vÉn lµ çch thøc quan hÖ c¬ b¶n nh−ng

kh«ng hoµn toµn lµ duy nhÊt, do t¸c ®éng cña mét thÕ giíi

ngµy cµng phô thuéc lÉn nhau. Ngay tõ trong qu¸ tr×nh

h×nh thµnh quan hÖ ®a ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN (1992-

1995), sù t−¬ng hç gi÷a quan hÖ song ph−¬ng vµ ®a

ph−¬ng ®· xuÊt hiÖn, dï møc ®é ch−a cao. Cho ®Õn khi

ViÖt Nam gia nhËp ASEAN, sù t−¬ng hç nµy ®· thay ®æi

vµ trë nªn m¹nh mÏ. Çc quan hÖ song ph−¬ng ®· cã thªm

mét ®Þa bµn ho¹t ®éng, mét c¬ chÕ ®a ph−¬ng ®Ó ®iÒu

chØnh vµ nh÷ng môc tiªu chung ®Ó cïng h−íng ®Õn. §©y

lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn míi cho sù ph¸t triÓn quan hÖ song

ph−¬ng. Quan hÖ song ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN ®· trë

348

nªn thuËn lîi h¬n nhiÒu.

Thø nhÊt, viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN còng ®em

l¹i nh÷ng môc tiªu míi cho quan hÖ song ph−¬ng. §ã

chÝnh lµ çc môc tiªu chung cña tæ chøc ASEAN mµ mäi

thµnh viªn còng nh− nh÷ng quan hÖ song ph−¬ng gi÷a

chóng ®Òu ph¶i h−íng tíi. Môc tiªu ®a ph−¬ng thiÕt thùc

lµ sù kh¸i qu¸t nh÷ng lîi Ých cña çc thµnh viªn vµ v× thÕ

®· trë thµnh ®Þnh h−íng cho quan hÖ song ph−¬ng. Môc

tiªu chung dÉn ®Õn hîp t¸c, môc tiªu míi dÉn ®Õn thay

®æi trong quan hÖ. Môc tiªu míi trong quan hÖ ®a ph−¬ng

®· ®em l¹i s¾c th¸i míi trong quan hÖ song ph−¬ng.

Thø hai, hîp t¸c ®a ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN ®em

l¹i ®éng lùc míi cho çc quan hÖ song ph−¬ng. Lîi Ých lµ

nguån cña ®éng lùc. ASEAN lµ mét tæ chøc gåm toµn çc

n−íc khu vùc. Trong thµnh phÇn cña nã kh«ng cã mét thÕ

lùc nµo kh¶ dÜ chi phèi hay chia rÏ quan hÖ. V× thÕ, lîi Ých

cña hîp t¸c ®a ph−¬ng sÏ thùc chÊt h¬n vµ g¾n bã h¬n víi

quyÒn lîi cña tõng thµnh viªn vµ ng−îc l¹i. Lîi Ých ®ã

chÝnh lµ mét ®éng lùc cho ph¸t triÓn quan hÖ song

ph−¬ng. Bªn c¹nh ®ã, cïng tham gia ASEAN, vÞ thÕ quèc

tÕ cña çc n−íc còng ®−îc n©ng cao cïng víi uy tÝn cña tæ

chøc nµy. V× thÕ, cñng cè uy tÝn vµ t¨ng c−êng søc m¹nh

cña ASEAN ®· trë thµnh mét ®éng lùc míi trong quan hÖ

song ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN.

Thø ba, hîp t¸c ®a ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN ®em

l¹i ®Þa bµn míi cho mèi quan hÖ nµy. §ã lµ quan hÖ song

ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN thuéc hÖ thèng ®a ph−¬ng

349

trong khu«n khæ ASEAN. MÆc dï cïng lµ thµnh viªn cña

nhiÒu c¬ cÊu ®a ph−¬ng kh¸c, nh−ng ViÖt Nam vµ çc

thµnh viªn ASEAN ch−a hÒ cã sù phèi hîp song ph−¬ng

chÆt chÏ vµ toµn diÖn nh− trong ASEAN. Th«ng qua sù

phèi hîp ho¹t ®éng hay çc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cña

ASEAN nh− AMM, AEM, ARF, AFTA, AIA, AICO, IAI...

quan hÖ song ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN còng ®· ®−îc

thùc hiÖn.

Thø t−, quan hÖ ®a ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN ®em

l¹i nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn quan hÖ

song ph−¬ng. Sù thèng nhÊt trong mét ASEAN kh«ng chØ

®em l¹i c¬ héi vµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp. §iÒu

nµy cßn lµm h¹n chÕ çc t¸c ®éng chia rÏ cã thÓ tõ bªn

ngoµi vµ lµm gi¶m thiÓu tèi ®a kh¶ n¨ng h×nh thµnh çc

tiÓu liªn minh trong khu vùc. §©y vèn lµ nh÷ng lý do t¹o

nªn bÊt æn trong qu¸ khø. Thèng nhÊt vµ æn ®Þnh lu«n lµ

m«i tr−êng lý t−ëng cho sù ph¸t triÓn quan hÖ quèc tÕ nãi

chung, trong ®ã cã quan hÖ song ph−¬ng. Ngoµi ra, nguyªn

t¾c "®ång thuËn" cã thÓ lµm cho ASEAN bÞ láng lÎo, nh−ng

ng−îc l¹i nã lµm cho çi chung (®a ph−¬ng) kh«ng xa rêi

çi riªng (song ph−¬ng), cho phÐp quan hÖ ®a ph−¬ng cã

t¸c ®éng thuËn lªn quan hÖ song ph−¬ng. Mét thuËn lîi

n÷a lµ qua quan hÖ ®a ph−¬ng trong ASEAN, nh÷ng t¸c

®éng thuËn cña xu thÕ thÕ giíi nh− hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn,

ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, thóc ®Èy th−¬ng m¹i, t¨ng

c−êng ®Çu t−, chuyÓn giao c«ng nghÖ,...còng dÔ dµng t¸c

®éng h¬n tíi quan hÖ song ph−¬ng. §©y thùc sù lµ m«i

tr−êng, ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn quan hÖ song

350

ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN.

Thø n¨m, viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN còng ®em

l¹i cho quan hÖ song ph−¬ng mét c¬ chÕ ®a ph−¬ng ®Ó ®iÒu

chØnh. Giê ®©y, çc quan hÖ song ph−¬ng bªn ngoµi khu«n

khæ ASEAN còng sÏ ph¶i dùa nhiÒu h¬n vµo çc gi¸ trÞ

khu vùc, ph¶i t«n träng nh÷ng nguyªn t¾c vµ luËt lÖ cña

ASEAN vµ ph¶i tÝnh ®Õn môc tiªu chung cña tæ chøc còng

nh− lîi Ých cña çc thµnh viªn kh¸c. MÆc dï ASEAN vÉn

nÐ tr¸nh gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò song ph−¬ng, nh−ng çc

nguyªn t¾c øng xö cña nã ®Òu cã gi¸ trÞ trong quan hÖ

song ph−¬ng vµ buéc çc thµnh viªn ph¶i tu©n thñ. Quan

hÖ song ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN ®· cã thªm c¬ chÕ

®iÒu chØnh chung. Ýt nhÊt, ®iÒu ®ã ®· gãp phÇn ®em l¹i

®Þnh h−íng, nguyªn t¾c vµ khu«n khæ cho viÖc gi¶i quyÕt

nh÷ng bÊt ®ång ®ang tån t¹i trong quan hÖ song ph−¬ng.

H¬n n÷a, ASEAN lµ mét tæ chøc khu vùc cã chøc n¨ng

chung nh−ng l¹i gåm nhiÒu tiÓu ban vµ c¬ chÕ hîp t¸c

mang tÝnh chuyªn ngµnh. C¬ chÕ nµy ®· gióp kiÖn toµn

quan hÖ song ph−¬ng gi÷a çc thµnh viªn. Mét sù ph¸t

triÓn toµn diÖn trong trËt tù vµ cã chiÒu s©u bao giê còng

khã bÞ ph¸ vì h¬n.

Nh÷ng t¸c ®éng trªn lµ mét nÒn t¶ng tèt cho sù tiÕp

tôc ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng ViÖt Nam - ASEAN

trong t−¬ng lai. Nh÷ng t¸c ®éng nµy ®· vµ ®ang gãp phÇn

më réng diÖn hîp t¸c, t¨ng thªm sù g¾n bã, ph¸t triÓn sù

hoµ hîp, vµ qua ®ã gióp lµm v÷ng ch¾c thªm qu¸ tr×nh

351

quan hÖ song ph−¬ng.

Quan hÖ song ph−¬ng vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ trong

xu thÕ më réng quan hÖ ®a ph−¬ng ngµy nay

Nh− trªn ®· tr×nh bµy, quan hÖ ®a ph−¬ng lµ sù ph¸t

triÓn tÊt yÕu cña lÞch sö quan hÖ quèc tÕ. Cïng víi sù vËn

®éng cña thÕ giíi, quan hÖ ®a ph−¬ng ®ang ngµy cµng

ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, kh«ng v× thÕ mµ quan hÖ song

ph−¬ng mÊt dÇn vÞ trÝ vµ vai trß cña m×nh. Thùc ra, quan

hÖ ®a ph−¬ng chØ lµ mét h×nh th¸i quan hÖ quèc tÕ míi vµ

kh«ng nh»m thay thÕ cho quan hÖ song ph−¬ng. Së dÜ nh−

vËy lµ bëi v× quan hÖ song ph−¬ng cã tÝnh ®éc lËp vµ

nh÷ng −u thÕ t−¬ng ®èi so víi quan hÖ ®a ph−¬ng. Thùc tÕ

cho thÊy, bÊt chÊp quan hÖ ®a ph−¬ng ngµy cµng ph¸t

triÓn, quan hÖ song ph−¬ng vÉn lu«n lµ nÒn t¶ng c¬ b¶n

trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, lu«n lµ ph−¬ng thøc quan hÖ

quèc tÕ thiÕt yÕu cña quèc gia, d©n téc. Vµ v× thÕ, quan hÖ

song ph−¬ng cÇn cã ®−îc vÞ trÝ xøng ®¸ng trong chiÕn l−îc

®èi ngo¹i cña chóng ta.

TÝnh ®éc lËp vµ nh÷ng −u thÕ t−¬ng ®èi cña quan hÖ song

ph−¬ng ®−îc quy ®Þnh vµ ph¶n ¸nh qua nh÷ng ®iÓm sau:

Thø nhÊt, lÞch sö quan hÖ ®èi ngo¹i lµ mét qu¸ tr×nh

quan hÖ song ph−¬ng xuyªn suèt, bao trïm, liªn tôc, g¾n

liÒn víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña quèc gia, d©n téc. Thêi

gian vµ hoµn c¶nh ®· hun ®óc cho quan hÖ song ph−¬ng

mét c¬ së lÞch sö vµ nhËn thøc v÷ng bÒn so víi quan hÖ ®a

ph−¬ng vèn muén h¬n nhiÒu. RÊt nhiÒu quan hÖ ®a

352

ph−¬ng cã råi l¹i mÊt, song quan hÖ song ph−¬ng chØ cã

thÓ thay ®æi tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt, møc ®é chø kh«ng mÊt

®i c¬ së cña chóng. LÞch sö t¹o nªn nhËn thøc. NhËn thøc

lÞch sö lµ mét ch©n ®Õ cña sù v÷ng bÒn. Sù v÷ng bÒn lµm

nªn tÝnh ®éc lËp cho quan hÖ song ph−¬ng. §iÒu nµy ®−îc

chøng thùc trong c¶ qu¸ khø lÉn hiÖn t¹i. Quan hÖ song

ph−¬ng vÉn lµ ®−êng h−íng cña quan hÖ ®èi ngo¹i c¬ b¶n

vµ xuyªn suèt cña mäi quèc gia. Xu h−íng nµy kh«ng thÓ

thay ®æi mét sím mét chiÒu.

Thø hai, quan hÖ song ph−¬ng th−êng æn ®Þnh vµ

v÷ng bÒn h¬n cßn do tÝnh hÖ thèng cña nã. TÝnh hÖ thèng

cña quan hÖ song ph−¬ng ®−îc h×nh thµnh qua qu¸ tr×nh

quan hÖ l©u dµi, hîp t¸c nhiÒu mÆt vµ ®¹t ®Õn tr×nh ®é

ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh. Sù toµn diÖn vµ nh÷ng t−¬ng t¸c

chÆt chÏ theo cïng mét ®Ých ®em l¹i cho nã tÝnh hÖ thèng.

TÝnh hÖ thèng ®em l¹i kh¶ n¨ng bÒn v÷ng h¬n cho quan

hÖ song ph−¬ng. Trong khi ®ã, çc quan hÖ ®a ph−¬ng

th−êng mang tÝnh tËp hîp nhiÒu h¬n tÝnh hÖ thèng. TËp

hîp quan hÖ ®a ph−¬ng dÔ bÞ ph¸ vì bëi chÝnh quan hÖ

song ph−¬ng. Ng−êi ta ph¶i quan t©m gi¶i quyÕt çc vÊn

®Ò song ph−¬ng ®Ó duy tr× ®−îc quan hÖ ®a ph−¬ng chÝnh

lµ v× vËy. TÝnh hÖ thèng cña quan hÖ ®a ph−¬ng chØ ®¹t

®−îc khi nã vËn ®éng theo h−íng héi nhËp trªn mét nÒn

thÓ chÕ m¹nh mÏ. Mµ héi nhËp vÉn lµ t−¬ng lai, cßn thÓ

chÕ th× vÉn yÕu ít. Râ rµng, ®èi víi quan hÖ ®a ph−¬ng,

kh¶ n¨ng v÷ng bÒn t−¬ng tù nh− quan hÖ song ph−¬ng lµ

khã ®¹t ®−îc h¬n.

353

Thø ba, lîi Ých quan hÖ song ph−¬ng lµ nh÷ng lîi Ých

quèc gia ®· ®−îc cñng cè qua qu¸ tr×nh lÞch sö vµ ®−îc

thùc tÕ kiÓm nghiÖm nªn th−êng cô thÓ vµ thiÕt thùc.

TÝnh hÖ thèng cña quan hÖ song ph−¬ng lµm cho lîi Ých

nµy ngµy cµng ph¸t triÓn vÒ chÊt vµ trë thµnh lîi Ých c¬

b¶n. Trong khi ®ã, lîi Ých ®a ph−¬ng lµ sù kh¸i qu¸t lîi Ých

song ph−¬ng nªn th−êng mang tÝnh chung chung. NhiÒu

khi, lîi Ých ®a ph−¬ng xuÊt hiÖn hoÆc do nguyªn nh©n t×nh

thÕ, hoÆc do trôc lîi, hoÆc v× nh÷ng môc tiªu duy ý chÝ,

hoÆc bÞ c−ìng Ðp... nªn thiÕu thiÕt thùc vµ khã trë thµnh

®éng lùc chung nh− trong quan hÖ song ph−¬ng. XÐt vÒ

mÆt l−îng, çc vÊn ®Ò trong quan hÖ song ph−¬ng l¹i

nhiÒu h¬n h¼n so víi vÊn ®Ò ®a ph−¬ng vèn xuÊt hiÖn sau

nµy. H¬n n÷a, cã nhiÒu vÊn ®Ò ®èi ngo¹i mµ chØ cã thÓ gi¶i

quyÕt trùc tiÕp trªn c¬ së song ph−¬ng. Mét c¬ chÕ ®a

ph−¬ng nhiÒu khi tá ra Ýt thÝch hîp h¬n trong gi¶i quyÕt

nh÷ng vÊn ®Ò nµy. §©y lµ nh÷ng −u thÕ quan träng cña

quan hÖ song ph−¬ng ®èi víi viÖc thùc thi lîi Ých quèc gia

trªn tr−êng quèc tÕ.

Thø t−, quan niÖm vÒ chñ quyÒn quèc gia vÉn tån t¹i

m¹nh mÏ trong quan hÖ quèc tÕ kÓ c¶ trong thêi kú toµn

cÇu ho¸ hiÖn nay. Khi tham gia hîp t¸c trong quan hÖ song

ph−¬ng, quèc gia cã thÓ gi÷ ®−îc chñ quyÒn h¬n lµ ph¶i san

sÎ bít trong quan hÖ ®a ph−¬ng. §iÒu nµy cã ý nghÜa ®Æc

biÖt ®èi víi çc n−íc ®ang ph¸t triÓn ®ang sèng trong nÒn

chÝnh trÞ quyÒn lùc. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ hiÖn nay,

t©m lý lo ng¹i bÞ thua thiÖt vÒ lîi Ých vµ mÊt m¸t vÒ chñ

354

quyÒn ®· khiÕn nhiÒu n−íc kh«ng sèt s¾ng tham gia héi

nhËp toµn cÇu – n¬i −u thÕ cña çc n−íc lín lµ râ rµng.

Quan hÖ song ph−¬ng ®−îc coi lµ çch thøc tham gia ®êi

sèng quèc tÕ mµ vÉn gi÷ ®−îc chñ quyÒn. ChÝnh v× ®iÒu nµy

mµ çc quèc gia vÉn tiÕp tôc chó träng tíi quan hÖ song

ph−¬ng trong hÖ thèng ®èi ngo¹i cña m×nh.

Còng nh− vËy, sù ph¸t triÓn quan hÖ ®a ph−¬ng ViÖt

Nam - ASEAN kh«ng ph¶i lµ sù thay thÕ quan hÖ song

ph−¬ng. §ã chØ lµ mét h−íng ph¸t triÓn míi cña quan hÖ

ViÖt Nam - ASEAN. Dï quan hÖ ®a ph−¬ng cã ph¸t triÓn

®Õn ®©u, tiÕp tôc t¨ng c−êng quan hÖ song ph−¬ng vÉn

lu«n lµ ph−¬ng h−íng quan träng kh«ng chØ v× lîi Ých quèc

gia, mµ cßn v× c¶ môc ®Ých héi nhËp. Cã lÏ héi nhËp vÉn

cßn lµ mét çi ®Ých xa, nh−ng râ rµng ph¶i lµm g× ®ã ®Ó

tiÕn tíi. VÊn ®Ò lµ ph¶i x©y dùng ®−îc mèi quan hÖ biÖn

chøng gi÷a song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng. Trong tr−êng hîp

quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN, çch thøc phï hîp lµ ph¸t

triÓn toµn diÖn vµ cñng cè v÷ng ch¾c nÒn t¶ng quan hÖ

song ph−¬ng, tõng b−íc kiÖn toµn quan hÖ ®a ph−¬ng, tiÕn

tíi héi nhËp.

2001

355

quan ®iÓm héi nhËp khu vùc: tõ ®¹i héi VI ®Õn ®¹i héi IX

Hoµng Kh¾c Nam

Mét trong nh÷ng thµnh tùu ®èi ngo¹i lín nhÊt cña

ViÖt Nam thêi kú ®æi míi chÝnh lµ sù c¶i thiÖn vµ ph¸t

triÓn quan hÖ víi ASEAN. §©y kh«ng chØ lµ sù chuyÓn

h−íng gióp chóng ta tho¸t khái t×nh tr¹ng c« lËp chÝnh trÞ

thêi kú hËu chiÕn tranh l¹nh. §ã cßn lµ b−íc khëi ph¸t

®óng ®¾n trªn con ®−êng ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i,

tham gia héi nhËp quèc tÕ.

Cµng ®i ra thÕ giíi, d−êng nh− ASEAN cµng trë nªn

nhá bÐ, mong manh vµ yÕu ít. Søc m¹nh chÝnh trÞ nh− ®·

tõng chøng tá trong thêi kú chiÕn tranh l¹nh cã vÎ ®· trë

thµnh hoµi niÖm. Vai trß cña nã trong DiÔn ®µn an ninh

khu vùc ASEAN (ARF) mang tÝnh biÓu tr−ng nhiÒu h¬n

tÝnh dÉn d¾t. Hîp t¸c kinh tÕ néi khèi vÉn lµ −íc m¬ nhiÒu

h¬n hiÖn thùc. AFTA víi lÞch tr×nh söa ®i söa l¹i ®−îc coi

lµ cè g¾ng hîp t¸c kinh tÕ lín nhÊt, nh−ng d−êng nh− vÉn

thiªn vÒ bªn ngoµi qua nç lùc thu hót ®Çu t− trùc tiÕp

n−íc ngoµi (FDI) nhiÒu h¬n. ViÖc më réng chiÒu ngang

®−îc h©n hoan chµo ®ãn nh−ng còng ®em l¹i nhiÒu lo ng¹i

356

vÒ tÝnh linh ho¹t, sù hiÖu qu¶ vµ kh¶ n¨ng thùc thi quyÕt

®Þnh. Cuéc khñng ho¶ng n¨m 1997 l¹i cµng cñng cè cho

çc c¶m nhËn nµy.

Nh÷ng c¶m nhËn nµy khiÕn mét sè ng−êi ®· ®Æt l¹i

vÊn ®Ò vÒ hiÖu qu¶ cña ASEAN vµ qua ®ã lµ lîi Ých cña

ViÖt Nam trong viÖc tham gia tæ chøc nµy. So víi nh÷ng

ca tông ®Çy l¹c quan ngµy tr−íc th× viÖc ®Æt l¹i vÊn ®Ò lµ

cÇn thiÕt. Nh−ng ®Æt l¹i ®Ó råi phñ nhËn th× thËt còng

kh«ng ph¶i. C¶m tÝnh gióp cho nh¹y bÐn, kinh nghiÖm

gióp cho øng xö. Nh−ng c¶ c¶m tÝnh lÉn kinh nghiÖm døt

kho¸t kh«ng thÓ lµ c¬ së cho chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. Mäi

chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ph¶i ®−îc x©y dùng trªn c¬ së khoa

häc. C¬ së khoa häc ë ®©y chÝnh lµ sù kÕt hîp tèt gi÷a lý

luËn ®óng ®¾n vµ thùc tiÔn toµn diÖn.

Víi t− çch lµ mét bé phËn quan träng vµ lµ b−íc héi

nhËp ®Çu tiªn cña n−íc ta, héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN cã

mét vai trß kh«ng t¸ch rêi vµ rÊt cã ý nghÜa trong toµn bé

tiÕn tr×nh nµy. H¬n n÷a, tiÕn tr×nh héi nhËp quèc tÕ cña

ViÖt Nam còng ®ang n»m trong xu thÕ chung cña thÕ giíi.

Bëi thÕ, bµi viÕt nµy cè g¾ng xem xÐt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn

quan ®iÓm héi nhËp quèc tÕ cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam

trong sù g¾n liÒn víi lý luËn héi nhËp quèc tÕ cña thÕ giíi,

víi hy väng ®iÒu nµy cã thÓ gióp Ých Ýt nhiÒu cho qu¸ tr×nh

héi nhËp cña n−íc ta hiÖn nay.

1. §¹i héi VI � nh÷ng c¬ së tiÒn ®Ò cña quan ®iÓm

héi nhËp quèc tÕ

Trong chõng mùc nµo ®ã, qu¸ tr×nh héi nhËp ViÖt

357

Nam-ASEAN ®−îc coi lµ b¾t ®Çu tõ n¨m 1995. Tr−íc n¨m

1986, quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN vÉn mang s¾c th¸i ®èi

®Þch lµ bao trïm, chia rÏ lµ s©u s¾c, quan hÖ th× máng, sù

nghi kþ lµ lín. §èi ®Çu §«ng-T©y vµ m©u thuÉn ý thøc hÖ

vÉn chi phèi m¹nh mÏ chÝnh s¸ch quan hÖ cña hai bªn.

Trong mét bèi c¶nh nh− vËy, khi mét quan hÖ b×nh th−êng

cßn ch−a ®¹t ®−îc, khi sù c¶i thiÖn quan hÖ cßn ®Çy khã

kh¨n, sù héi nhËp ®−îc coi lµ ®iÒu kh«ng t−ëng.

Bëi thÕ, bªn c¹nh chñ tr−¬ng tiÕp tôc t¨ng c−êng liªn

kÕt víi çc n−íc x· héi chñ nghÜa vµ gi÷a çc n−íc §«ng

D−¬ng víi nhau, sù héi nhËp ch−a ®−îc ®Ò cËp. Trong

quan hÖ víi çc n−íc kh¸c, ®−êng lèi cña ViÖt Nam chñ

yÕu nh»m c¶i thiÖn quan hÖ ®Ó x©y dùng m«i tr−êng an

ninh vµ æn ®Þnh, t¨ng c−êng hîp t¸c kinh tÕ ®èi ngo¹i ®Ó

ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Trong quan hÖ víi çc n−íc §«ng

Nam ¸, môc tiªu cña chóng ta ®−îc x¸c ®Þnh lµ “ph¸t

triÓn mèi quan hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c... Chóng ta mong

muèn vµ s½n sµng cïng çc n−íc trong khu vùc th−¬ng

l−îng ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò ë §«ng Nam ¸, thiÕt lËp

quan hÖ cïng tån t¹i hoµ b×nh, x©y dùng §«ng Nam ¸

thµnh khu vùc hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ hîp t¸c ”.1 Dï sù héi

nhËp ch−a ®−îc x¸c ®Þnh, song c¶i thiÖn quan hÖ vµ ph¸t

triÓn hîp t¸c l¹i lµ ®iÓm b¾t ®Çu vµ lµ giai ®o¹n kh«ng thÓ

___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng thêi kú ®æi míi (§¹i héi VI, VII, VIII, IX), Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, tr. 114.

358

thiÕu cña mäi qu¸ tr×nh héi nhËp. Chñ tr−¬ng nµy ®· gãp

phÇn t¹o nªn ®iÒu kiÖn vµ m«i tr−êng cho sù h×nh thµnh

quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN sau nµy.

§iÓm thø hai, ASEAN khi ®ã vÉn ch−a lµ t©m ®iÓm

trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ViÖt Nam nh− sau nµy. MÆc dï

cßn chiÕm ®Þa vÞ khiªm tèn nh−ng quan hÖ víi çc n−íc

trong khu vùc còng ®−îc b¾t ®Çu coi lµ bé phËn quan

träng trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. Tuy ®iÒu

nµy ch−a ®−îc ph¶n ¸nh nhiÒu trong çc v¨n kiÖn chÝnh

thøc cña §¶ng nh−ng l¹i thÓ hiÖn rÊt râ trong thùc tiÔn

ho¹t ®éng ®èi ngo¹i. Vµ chÝnh ®iÒu nµy ®· gãp phÇn ®−a

ASEAN trë thµnh träng ®iÓm ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam tõ

§¹i héi VII.

Tuy ®· b¾t ®Çu coi träng quan hÖ víi çc n−íc §«ng

Nam ¸ song chñ tr−¬ng cña chóng ta vÉn lµ t¨ng c−êng

quan hÖ song ph−¬ng, chø kh«ng ph¶i lµ ®a ph−¬ng, vµ

cµng ch−a ph¶i lµ kh¶ n¨ng gia nhËp tæ chøc ASEAN – c¬

së tæ chøc cña héi nhËp. §iÒu nµy cho thÊy héi nhËp ViÖt

Nam-ASEAN ch−a trë thµnh quan ®iÓm thùc sù cña §¶ng

ta bëi bèi c¶nh trong n−íc vµ quèc tÕ khi ®ã. Tuy nhiªn, do

mäi quan hÖ ®a ph−¬ng theo h−íng héi nhËp ®Òu ®−îc

h×nh thµnh trªn c¬ së ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng nªn

®©y còng cã thÓ ®−îc coi lµ b−íc ®i ®Çu tiªn gãp phÇn x©y

dùng tiÒn ®Ò cho quan ®iÓm héi nhËp sau nµy.

VÒ mÆt lý luËn, c¬ së cho sù héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN n»m trong nh÷ng ®iÒu chØnh míi vÒ ®−êng lèi ®èi

ngo¹i chung cña ViÖt Nam. Lµ mét bé phËn quan träng

359

trong ®−êng lèi nµy, chÝnh s¸ch quan hÖ víi ASEAN còng

chÞu sù ®iÒu chØnh ®ã. Vµ nh− sau nµy cho thÊy, quan hÖ

ViÖt Nam-ASEAN lµ n¬i chÞu t¸c ®éng nhanh nhÊt vµ cã

kÕt qu¶ nhÊt cña nh÷ng ®iÒu chØnh nµy. Nh− vËy, b»ng

nhËn thøc vÒ tÇm quan träng thùc tiÔn cña mèi quan hÖ

nµy vµ nh÷ng ®iÒu chØnh lý luËn trong ®−êng lèi ®èi ngo¹i

nãi chung, §¹i héi VI ®· ®Æt nÒn mãng cho quan ®iÓm héi

nhËp ViÖt Nam-ASEAN.

Sù ®iÒu chØnh ®−êng lèi ®èi ngo¹i xuÊt ph¸t tõ

nh÷ng kinh nghiÖm ®−îc ®óc kÕt tõ thùc tiÔn çch

m¹ng n−íc nhµ, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ kinh nghiÖm thø

hai vµ thø ba.

Kinh nghiÖm thø hai “§¶ng ph¶i lu«n lu«n xuÊt ph¸t

tõ thùc tÕ, t«n träng vµ hµnh ®éng theo quy luËt kh¸ch

quan”1 chÝnh lµ ®Þnh h−íng ®Ó x©y dùng nhËn thøc ®èi

ngo¹i míi. Trong vÊn ®Ò nµy, §¶ng ®· chØ râ: “§¶ng ta

tr−íc hÕt ph¶i thay ®æi nhËn thøc, ®æi míi t− duy. Ph¶i

nhËn thøc ®óng ®¾n vµ hµnh ®éng phï hîp víi hÖ thèng

quy luËt kh¸ch quan,...”2. Trªn c¬ së ®ã, trong lÜnh vùc ®èi

ngo¹i, chóng ta ®· cã nh÷ng b−íc nhËn thøc míi. Râ rµng,

ViÖt Nam lµ mét bé phËn cña thÕ giíi vµ ph¶i chÞu t¸c

®éng cña çc xu h−íng chung trªn thÕ giíi. Chóng ta

kh«ng thÓ ®øng ngoµi, ph¸t triÓn biÖt lËp mµ ph¶i hoµ

m×nh vµo dßng ph¸t triÓn chung cña nh©n lo¹i. Më réng

quan hÖ nhiÒu mÆt víi bªn ngoµi lµ con ®−êng cÇn thiÕt ®Ó

___________

1, 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr.29.

360

ph¸t triÓn vµ gi÷ g×n æn ®Þnh vµ an ninh... §©y lµ nh÷ng

nhËn thøc xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn vµ phï hîp víi quy luËt

ph¸t triÓn kh¸ch quan.

NÕu kinh nghiÖm thø hai lµ ®Þnh h−íng x©y dùng

nhËn thøc ®èi ngo¹i míi th× kinh nghiÖm thø ba “Ph¶i

biÕt kÕt hîp søc m¹nh cña d©n téc víi søc m¹nh cña thêi

®¹i trong ®iÒu kiÖn míi”1 lµ c¬ së ®Ó ®−a nhËn thøc nµy

vµo cuéc sèng, lµ nguyªn t¾c hµnh ®éng trong thùc tiÔn

®èi ngo¹i. ViÖt Nam lµ mét n−íc cßn nghÌo, më réng

quan hÖ ®èi ngo¹i ®Ó tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu cña nh©n

lo¹i vµ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi sÏ lµ con

®−êng ng¾n nhÊt ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. XuÊt ph¸t

tõ ®iÒu nµy, §¶ng ta ®· nhÊn m¹nh, chóng ta ph¶i “... sö

dông tèt mäi kh¶ n¨ng më réng quan hÖ th−¬ng m¹i, hîp

t¸c kinh tÕ vµ khoa häc, kü thuËt víi bªn ngoµi ®Ó phôc

vô c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi,...”2. Tuy nhiªn,

®iÒu nµy ®ßi hái chóng ta ph¶i lu«n coi lîi Ých d©n téc

nh− kim chØ nam vµ thùc hiÖn yªu cÇu “gi÷ g×n b¶n s¾c

d©n téc” trong çc hµnh ®éng ®èi ngo¹i. §©y còng lµ c¬ së

cña nguyªn t¾c "chñ ®éng trong héi nhËp" vµ “hoµ nhËp

nh−ng kh«ng hoµ tan” trong quan hÖ ®èi ngo¹i ®ang ®−îc

nhÊn m¹nh hiÖn nay.

Trªn tinh thÇn nh÷ng nhËn thøc ®èi ngo¹i míi cña §¹i

héi VI, §¶ng ta ®· nhanh chãng triÓn khai vµo thùc tiÔn.

Th¸ng 5-1988, Bé ChÝnh trÞ ®· häp Héi nghÞ lÇn thø 13 vµ

___________

1,2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, S®d, tr.29, 30.

361

ra NghÞ quyÕt ®æi míi t− duy vÒ c«ng t¸c ®èi ngo¹i. §©y lµ

b−íc ®i quan träng nh»m cô thÓ ho¸ ®−êng lèi ®èi ngo¹i cña

§¹i héi VI, ®ång thêi ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p thùc hiÖn

nh»m ®¸p øng kÞp thêi yªu cÇu cña t×nh h×nh. Liªn quan

®Õn quan ®iÓm héi nhËp, Héi nghÞ lÇn thø 13 Kho¸ VI ®· cã

nh÷ng ®¸nh gi¸ vµ quyÕt ®Þnh ®¸ng chó ý sau:

Thø nhÊt, Héi nghÞ ®· nhËn ®Þnh r»ng xu thÕ ®Êu

tranh vµ hîp t¸c trong cïng tån t¹i gi÷a çc n−íc cã chÕ ®é

x· héi kh¸c nhau ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn. §¸nh gi¸

nµy lµ quan träng bëi theo kinh nghiÖm thø hai nªu trªn,

chóng ta ph¶i t«n träng sù vËn ®éng kh¸ch quan cã tÝnh

xu thÕ nµy. Cßn theo kinh nghiÖm thø ba, kh¸c biÖt vÒ chÕ

®é chÝnh trÞ-x· héi kh«ng ph¶i lµ trë ng¹i cã tÝnh quyÕt

®Þnh cho sù hîp t¸c quèc tÕ nh− quan niÖm tr−íc kia. §iÒu

nµy ®· gãp phÇn cñng cè c¶ c¬ së lý luËn lÉn thùc tiÔn cho

quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN sau nµy.

Thø hai, Héi nghÞ còng cho r»ng ViÖt Nam cÇn ph¶i cã

mét quan ®iÓm míi vÒ an ninh vµ ph¸t triÓn ®¸p øng yªu

cÇu cña ®Êt n−íc, phï hîp víi t×nh h×nh khu vùc vµ thÕ

giíi. An ninh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn, ph¸t triÓn còng ®Ó

b¶o ®¶m an ninh. Chóng ta ph¶i tËp trung vµo ph¸t triÓn

kinh tÕ vµ më réng quan hÖ quèc tÕ. §ã kh«ng chØ lµ

ph−¬ng çch thóc ®Èy ph¸t triÓn mµ cßn lµ biÖn ph¸p b¶o

®¶m an ninh. Quan ®iÓm nµy ®· gãp phÇn lý gi¶i viÖc c¶i

thiÖn quan hÖ, tiÕn tíi hîp t¸c nhanh chãng ViÖt Nam-

ASEAN Ýt n¨m sau ®ã.

Thø ba, xuÊt ph¸t tõ çc nhËn thøc trªn, Héi nghÞ nµy

362

®· ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh cã ý nghÜa ®èi víi sù ph¸t

triÓn quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN. §ã lµ quyÕt ®Þnh rót

qu©n tr−íc thêi h¹n ra khái Campuchia, lµ chñ tr−¬ng

b×nh th−êng ho¸ vµ c¶i thiÖn quan hÖ víi Mü vµ Trung

Quèc – vèn lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc coi lµ trë ng¹i trong

quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN. Khu vùc §«ng Nam ¸ râ rµng

ngµy cµng ®−îc coi lµ m«i tr−êng trùc tiÕp cña chóng ta,

sù æn ®Þnh vµ h÷u nghÞ cña nã cã liªn quan mËt thiÕt tíi

an ninh cña ViÖt Nam, c¶i thiÖn quan hÖ vµ t¨ng c−êng

hîp t¸c víi ASEAN còng nh− çc n−íc lín liªn quan cã ý

nghÜa lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña chóng ta. PhÊn ®Êu v×

mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, hîp t¸c, h÷u nghÞ vµ thÞnh

v−îng ®· trë thµnh môc tiªu chiÕn l−îc quan träng cña

ViÖt Nam.

NhËn thøc ®óng ®¾n nµy ®· ®−îc chøng minh b»ng

nh÷ng kÕt qu¶ ®èi ngo¹i thùc tiÔn dï cßn khiªm tèn. Bëi

thÕ, sù ®iÒu chØnh chiÕn l−îc nµy ®· mét lÇn n÷a ®−îc

kh¼ng ®Þnh trong NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø s¸u Ban

ChÊp hµnh Trung −¬ng (kho¸ VI) ngµy 29-3-1989. “X©y

dùng mèi quan hÖ míi víi çc n−íc ASEAN, tham gia tÝch

cùc vµo viÖc biÕn §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh, æn

®Þnh, h÷u nghÞ vµ hîp t¸c”.1

Nh÷ng ®ét ph¸ nµy kh«ng ph¶i lµ sù duy ý chÝ nµy

___________

1. NguyÔn §×nh Thùc (2001): Chñ tr−¬ng cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ quan hÖ ®èi ngo¹i víi ASEAN (1967-1995), LuËn ¸n tiÕn sÜ, Hµ Néi, 2001, tr. 40.

363

thay cho sù duy ý chÝ kh¸c, vµ còng hoµn toµn kh«ng ph¶i

lµ nh÷ng thay ®æi chiÕn thuËt nh»m ®èi phã víi t×nh thÕ

tr−íc m¾t. Sù chuyÓn h−íng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i nµy lµ

cã tÝnh chiÕn l−îc vµ cã nh÷ng c¬ së khoa häc cña nã, ph¶n

¸nh tÇm nh×n l©u dµi ®èi víi sù thay ®æi cña thÕ giíi vµ

khu vùc, phï hîp víi lîi Ých chiÕn l−îc l©u dµi cña ViÖt

Nam. B»ng cí lµ sù tiÕp tôc vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a cña çc

quan ®iÓm nµy trong §¹i héi VII.

2. Tõ §¹i héi VII ®Õn §¹i héi VIII � sù h×nh thµnh

quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN

Sù ®iÒu chØnh chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña §¹i héi VI ®·

gióp chóng ta thÝch øng kÞp thêi víi nh÷ng biÕn chuyÓn

m¹nh mÏ cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc thêi kú sau

chiÕn tranh l¹nh, gãp phÇn thiÕt thùc vµo c«ng cuéc x©y

dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n−íc. V× thÕ, §¹i héi VII ®· kh¼ng ®Þnh

sù tiÕp tôc ph¸t triÓn chiÕn l−îc ®èi ngo¹i ®ã. Vµ chÝnh ®iÒu

nµy quay trë l¹i t¸c ®éng vµo quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN,

h×nh thµnh nªn quan ®iÓm héi nhËp cña §¶ng ta.

Ph¸t triÓn nhËn thøc tõ §¹i héi VI, tr−íc nh÷ng diÔn

biÕn phøc t¹p cña t×nh h×nh thÕ giíi, §¹i héi VII ®·

kh¼ng ®Þnh nhiÖm vô ®èi ngo¹i trong thêi gian tíi mét

çch cô thÓ lµ “gi÷ v÷ng hoµ b×nh, më réng quan hÖ h÷u

nghÞ vµ hîp t¸c, t¹o ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi cho c«ng

cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc, ®ång

thêi gãp phÇn tÝch cùc vµo cuéc ®Êu tranh chung cña

nh©n d©n thÕ giíi v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ

364

vµ tiÕn bé x· héi”1. Víi mét nhiÖm vô nh− vËy, sù c¶i

thiÖn quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN sÏ lµ mét trong nh÷ng

c©u tr¶ lêi thÝch hîp. Trong bèi c¶nh phe x· héi chñ

nghÜa ®ang l©m vµo khñng ho¶ng, quan hÖ víi Mü vµ

Trung Quèc vÉn ch−a ®−îc c¶i thiÖn thùc sù, quan hÖ

h÷u nghÞ víi çc n−íc ASEAN chÝnh lµ mét ch©n ®Õ quan

träng ®Ó gi÷ v÷ng nÒn hoµ b×nh khu vùc, trong ®ã cã ViÖt

Nam. §ång thêi, mét quan hÖ hîp t¸c víi ASEAN sÏ ®em

l¹i ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi cho c«ng cuéc x©y dùng

®Êt n−íc, nhÊt lµ trong bèi c¶nh chóng ta ®ang bÞ c« lËp

t−¬ng ®èi vÒ mÆt kinh tÕ vµ ngo¹i giao.

Bëi thÕ, tõ diÔn ®µn cña §¹i héi VII, §¶ng ta ®· kh¼ng

®Þnh “Ph¸t triÓn quan hÖ h÷u nghÞ víi çc n−íc ë §«ng-Nam

¸ vµ ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng, phÊn ®Êu cho mét §«ng

Nam ¸ hoµ b×nh, h÷u nghÞ vµ hîp t¸c”2. NÐt míi ë §¹i héi

VII lµ mèi quan t©m ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng ®ång

®Òu víi mäi thµnh viªn ASEAN mµ kh«ng ®Æt vÊn ®Ò −u

tiªn. §Õn l−ît m×nh, trªn c¬ së tËp hîp çc quan hÖ song

ph−¬ng ®· t−¬ng ®èi ph¸t triÓn, quan hÖ ®a ph−¬ng ViÖt

Nam-ASEAN ®· b¾t ®Çu ®−îc khëi ®éng mét n¨m sau ®ã víi

viÖc ViÖt Nam trë thµnh quan s¸t viªn cña tæ chøc ASEAN.

Quan hÖ ®a ph−¬ng ph¸t triÓn l¹i lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho

héi nhËp, bëi héi nhËp lµ b−íc ph¸t triÓn cao nhÊt cña quan

hÖ ®a ph−¬ng. Mét ®iÒu chØnh nhá nh−ng ph¶n ¸nh sù thay

___________

1, 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr. 294, 295-196.

365

®æi nhËn thøc lín. Sù h×nh thµnh quan ®iÓm héi nhËp ViÖt

Nam-ASEAN ®· b¾t ®Çu ®−îc ®Þnh h×nh.

Nh÷ng viªn g¹ch kh¸c trong qu¸ tr×nh nµy lµ sù kh¼ng

®Þnh l¹i hai kinh nghiÖm lín cña §¹i héi VI trong lÜnh vùc

®èi ngo¹i. §èi víi kinh nghiÖm thø hai, NghÞ quyÕt §¹i héi

VII ®· cô thÓ h¬n khi nhÊn m¹nh r»ng: “CÇn nh¹y bÐn

nhËn thøc vµ dù b¸o ®−îc nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p vµ

thay ®æi s©u s¾c trong quan hÖ quèc tÕ, sù ph¸t triÓn m¹nh

mÏ cña lùc l−îng s¶n xuÊt vµ xu h−íng quèc tÕ ho¸ cña nÒn

kinh tÕ thÕ giíi ®Ó cã nh÷ng chñ tr−¬ng ®èi ngo¹i phï

hîp”1. §iÒu cÇn l−u ý ë ®©y lµ c¶ ba ®iÓm (diÔn biÕn quan

hÖ quèc tÕ, sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt vµ xu

h−íng quèc tÕ ho¸ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi) ®Òu lµ nh÷ng

®iÒu kiÖn kh¸ch quan cho sù héi nhËp. DiÔn biÕn quan hÖ

quèc tÕ khi ®ã ®· ®−a ViÖt Nam h−íng chó ý nhiÒu h¬n tíi

vÞ trÝ vµ vai trß cña tæ chøc ASEAN. Sù ph¸t triÓn cña lùc

l−îng s¶n xuÊt ®ßi hái chóng ta ph¶i chó träng t¨ng c−êng

hîp t¸c cïng ph¸t triÓn víi çc n−íc ASEAN nh− sù b¾t

®Çu thÝch hîp víi tr×nh ®é cßn yÕu cña ta bÊy giê. §ång

thêi, xu h−íng quèc tÕ ho¸ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi bao gåm

c¶ xu h−íng héi nhËp kinh tÕ khu vùc ®ang diÔn ra còng lµ

mét t¸c ®éng kh«ng nhá tíi quan ®iÓm vÒ khu vùc vµ chñ

tr−¬ng t¨ng c−êng hîp t¸c kinh tÕ víi çc n−íc ASEAN.

N¾m v÷ng ®−îc ®iÒu kiÖn kh¸ch quan sÏ cñng cè thªm

nhËn thøc chñ quan.

§èi víi kinh nghiÖm thø ba, §¶ng ta còng nhÊn

___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr.294.

366

m¹nh: “Trong ®iÒu kiÖn míi cµng ph¶i coi träng vËn dông

bµi häc kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i,

søc m¹nh trong n−íc víi søc m¹nh quèc tÕ, yÕu tè truyÒn

thèng víi yÕu tè hiÖn ®¹i ®Ó phôc vô sù nghiÖp x©y dùng

vµ b¶o vÖ Tæ quèc x· héi chñ nghÜa”.1 ViÖc nhÊn m¹nh bµi

häc kinh nghiÖm nµy cho thÊy nã ®ang ngµy cµng trë

thµnh mét phÇn cña néi dung hîp t¸c ViÖt Nam-ASEAN,

tõng b−íc tiÕn tíi héi nhËp. Së dÜ cã thÓ nãi nh− vËy bëi

trªn ph−¬ng diÖn lý thuyÕt còng nh− thùc tÕ sau nµy cho

thÊy, Ýt nhÊt, hîp t¸c cïng ph¸t triÓn víi çc n−íc ASEAN

sÏ gióp chóng ta Ýt bÞ phô thuéc h¬n do sù chªnh lÖch

kh«ng qu¸ lín. Héi nhËp víi ASEAN còng khã lµm chóng

ta bÞ hoµ tan h¬n bëi çc bªn cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång vÒ

lÞch sö, v¨n ho¸, x· héi. Ngoµi ra, nguyªn t¾c b×nh ®¼ng,

®ång thuËn, chñ tr−¬ng gi÷ g×n b¶n s¾c cña tæ chøc

ASEAN còng lµ nh÷ng yÕu tè gióp chóng ta cã thÓ b¶o

®¶m ®−îc lîi Ých vµ b¶n s¾c d©n téc. NiÒm tin vÒ lý luËn,

kh¶ thi vÒ thùc tÕ ®· båi ®¾p thªm cho qu¸ tr×nh h×nh

thµnh quan ®iÓm héi nhËp cña ViÖt Nam.

Mét sù nhÊn m¹nh n÷a so víi §¹i héi VI trªn con

®−êng h×nh thµnh quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN

chÝnh lµ viÖc kh¼ng ®Þnh vµ ph¸t triÓn nguyªn t¾c quan hÖ

®èi ngo¹i míi. “Chóng ta chñ tr−¬ng hîp t¸c b×nh ®¼ng vµ

cïng cã lîi víi tÊt c¶ çc n−íc, kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é

chÝnh trÞ-x· héi kh¸c nhau trªn c¬ së çc nguyªn t¾c cïng

tån t¹i hoµ b×nh”2. §©y lµ nh÷ng nguyªn t¾c quan hÖ ®èi

___________

1,2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr. 294.

367

ngo¹i chung cña n−íc ta víi bªn ngoµi, nh−ng ®ã còng lµ

nh÷ng nguyªn t¾c cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn quan hÖ h÷u

nghÞ hîp t¸c ViÖt Nam-ASEAN theo h−íng héi nhËp. Hîp

t¸c mµ kh«ng b×nh ®¼ng, kh«ng ®em l¹i lîi Ých cho çc bªn

tham gia th× kh«ng dÉn ®Õn ®−îc héi nhËp. Sù kh¸c biÖt

vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ-x· héi kh«ng ng¨n c¶n çc bªn cã

chung lîi Ých vµ kh«ng lµm mÊt mong muèn hîp t¸c. Dï

sù kh¸c biÖt nµy cã thÓ ®em l¹i nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh

song lîi Ých do hîp t¸c ®em l¹i lµ lín h¬n nhiÒu. Xu thÕ

chung trªn thÕ giíi ®· chøng tá ®iÒu nµy. Thùc tÕ ®ã

kh«ng thÓ kh«ng ®−îc çc n−íc §«ng Nam ¸ nhËn thÊy.

Quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN ®· ®−îc lµm râ

thªm b»ng nh÷ng nguyªn t¾c ®iÒu chØnh quan hÖ nµy.

Sù kh¸i qu¸t mang tÝnh tæng kÕt tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu

trªn ®· ®−îc thÓ hiÖn ®Çy ®ñ qua tuyªn bè: “ViÖt Nam

muèn lµ b¹n cña tÊt c¶ çc n−íc trong céng ®ång thÕ giíi,

phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn”1. Chñ tr−¬ng

nµy còng lµ chñ tr−¬ng trong quan hÖ víi ASEAN vµ lµ c¬

së quan träng cho quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN.

C¬ së nµy ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh mét çch døt kho¸t qua

viÖc thÓ chÕ ho¸ ®−êng lèi ®èi ngo¹i cña §¹i héi VII vµo trong HiÕn ph¸p cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam th¸ng 4-1992. Cã thÓ nãi, nÕu viÖc ViÖt Nam trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN th¸ng 7-1992 ®−îc coi lµ sù x¸c

lËp c¬ së thùc tiÔn th× sù kiÖn trªn chÝnh lµ sù kh¼ng ®Þnh c¬ së nhËn thøc cho quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN.

___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr.502.

368

HiÕn ph¸p, víi t− çch lµ ®¹o luËt c¬ b¶n cña mét ®Êt

n−íc, ®· kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn hîp t¸c víi çc n−íc §«ng

Nam ¸ l¸ng giÒng lµ mét lîi Ých c¬ b¶n, lµ mét môc tiªu

chiÕn l−îc vµ lµ mét −u tiªn l©u dµi cña chóng ta. Mét khi ®·

lµ nh− vËy th× yªu cÇu ph¸t triÓn quan hÖ ®ã sÏ lµ liªn tôc vµ

v÷ng bÒn. Yªu cÇu liªn tôc vµ v÷ng bÒn l¹i dÉn ®Õn nhËn

thøc vµ nhu cÇu héi nhËp. Chñ tr−¬ng nµy ®· ®Æt quan hÖ

ViÖt Nam-ASEAN vµo ®−êng ray tiÕn tíi héi nhËp.

Mét lý do n÷a ph¶n ¸nh ®iÒu nµy chÝnh lµ cè g¾ng cô

thÓ ho¸ quan ®iÓm héi nhËp vµo trong thùc tiÔn. Héi nghÞ

lÇn thø ba Ban chÊp hµnh Trung −¬ng th¸ng 6-1992 ®·

®−îc tiÕn hµnh nh»m x¸c ®Þnh môc tiªu, t− t−ëng chØ ®¹o

vµ ph−¬ng ch©m xö lý çc vÊn ®Ò ®èi ngo¹i cña n−íc ta

trong t×nh h×nh míi. T¹i Héi nghÞ nµy, tÝnh kh¸ch quan

khoa häc trong c¬ së nhËn thøc trªn ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh:

“§ång thêi, chóng ta còng hiÓu r»ng, trong thêi ®¹i ngµy

nay, bÊt cø n−íc nµo, dï ph¸t triÓn ®Õn ®©u, còng kh«ng

thÓ tù khÐp kÝn ®−îc”.1 §iÒu nµy cã nghÜa r»ng, t¨ng

c−êng giao l−u ®èi ngo¹i, tiÕn tíi héi nhËp quèc tÕ ®· ®−îc

coi nh− mét quy luËt kh¸ch quan mµ chóng ta ph¶i t«n

träng vµ tu©n theo.

Do yªu cÇu ph¸t triÓn ®Êt n−íc khi ®ã, do t¸c ®éng cña

t×nh h×nh thÕ giíi vµ çc xu thÕ nh− khu vùc ho¸...,

ASEAN ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong chÝnh s¸ch

®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. V× thÕ, còng t¹i Héi nghÞ trªn,

___________

1. NguyÔn §×nh Thùc: S®d, tr. 112.

369

§¶ng ta ®· x¸c ®Þnh râ çc môc tiªu vµ nhiÖm vô cô thÓ

trong quan hÖ víi çc n−íc ASEAN. “X©y dùng quan hÖ

h÷u nghÞ vµ hîp t¸c víi çc n−íc trong khu vùc, t¹o m«i

tr−êng hoµ b×nh, æn ®Þnh l©u dµi chung quanh n−íc ta,

®¸p øng lîi Ých cña d©n téc ta vµ phï hîp víi xu thÕ cña

çc n−íc, t¨ng c−êng liªn kÕt khu vùc v× hoµ b×nh, hîp t¸c

vµ ph¸t triÓn”.1 Nh− vËy, ph¸t triÓn quan hÖ l©u dµi, t¨ng

c−êng hîp t¸c khu vùc vµ tiÕn tíi liªn kÕt víi ASEAN ®·

trë thµnh mét ph−¬ng h−íng cã tÝnh chiÕn l−îc trong

®−êng lèi ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam.

TÇm quan träng cña mèi quan hÖ nµy ®−îc thÓ hiÖn

qua cè g¾ng thùc tiÔn ho¸ trong Héi nghÞ nµy. Trong ®ã

®¸ng chó ý lµ “§a ph−¬ng ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ quan hÖ ®èi

ngo¹i c¶ vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ khoa häc-kü

thuËt, c¶ vÒ §¶ng, Nhµ n−íc vµ çc ®oµn thÓ nh©n d©n,

çc tæ chøc phi chÝnh phñ”.2 ChØ cã ®a ph−¬ng ho¸, ®a

d¹ng ho¸, ph¸t triÓn quan hÖ toµn diÖn víi sù tham gia

cña toµn x· héi míi t¹o ra ®−îc nh÷ng c¬ së liªn kÕt chÆt

chÏ ®Ó tiÕn tíi héi nhËp. Thùc tiÔn héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN ngµy nay ®· chøng minh sù cÇn thiÕt vµ nh÷ng

®ãng gãp to lín cña nh÷ng chñ tr−¬ng nµy.

Sù kh¼ng ®Þnh chiÕn l−îc nµy ®−îc tËp trung ®Çy ®ñ

trong ChÝnh s¸ch bèn ®iÓm ®èi víi khu vùc cña ViÖt Nam

___________

1. NguyÔn §×nh Thùc: S®d, tr. 134 2. PGS.PTS. M¹ch Quang Th¾ng: “Nh×n l¹i chÝnh s¸ch ®èi

ngo¹i cña §¶ng ta trong thêi kú §æi míi”, T¹p chÝ LÞch sö §¶ng, th¸ng 8-1997, tr. 29.

370

do Tæng BÝ th− §ç M−êi c«ng bè ngµy 15-10-1993 trong

chuyÕn th¨m Th¸i Lan vµ Xingapo. ChÝnh s¸ch bèn ®iÓm

nµy ®· thÓ hiÖn râ rµng nh÷ng môc tiªu chñ yÕu, néi dung

c¬ b¶n vµ çc nguyªn t¾c chØ ®¹o quan hÖ ViÖt Nam-

ASEAN. ASEAN ®· ®−îc nh×n nhËn nh− mét c¬ cÊu hîp lý

®Ó ph¸t triÓn quan hÖ khu vùc theo h−íng héi nhËp.

Mét khi c¬ së nhËn thøc ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh qua §¹i

héi VII, mét khi ®iÒu kiÖn thùc tÕ ®· cho phÐp qua viÖc

ViÖt Nam trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN, mét khi

héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN ®· trë thµnh quan ®iÓm chiÕn

l−îc cña §¶ng ta, çi g× ph¶i ®Õn ®· ®Õn. Ngµy 28-7-1995,

ViÖt Nam ®· trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña tæ chøc

ASEAN.

§øng tõ phÝa chóng ta, ®©y lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh

x©y dùng vµ ®Þnh h×nh quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN, ®−îc thai nghÐn tõ §¹i héi VI, ®−îc h×nh thµnh

tõ §¹i héi VII vµ ®−îc cñng cè vµo thêi gian sau ®ã. Quan

®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN ®· ®−îc h×nh thµnh vµ

®i vµo cuéc sèng, gãp phÇn më ra mét thêi kú míi trong

quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN.

3. §¹i héi VIII � nh÷ng ph¸t triÓn míi trong quan

®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN

Quan ®iÓm chØ cã ý nghÜa khi ®−îc x©y dùng trªn mét

quyÕt t©m thùc sù vµ ®−îc vËn dông vµo thùc tiÔn. §¹i héi

VIII chÝnh lµ sù tiÕp tôc ph¸t triÓn quan ®iÓm héi nhËp

trªn c¬ së kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m, n©ng cao nhËn thøc lý

371

luËn héi nhËp vµ thùc hiÖn nh÷ng b−íc héi nhËp ®Çu tiªn

trong quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN. Së dÜ cã sù tiÕp tôc nh−

vËy lµ bëi v× “Thµnh tùu trªn lÜnh vùc ®èi ngo¹i lµ mét

nh©n tè quan träng gãp phÇn gi÷ v÷ng hoµ b×nh, ph¸ thÕ

bÞ bao v©y, cÊm vËn, c¶i thiÖn vµ n©ng cao vÞ thÕ cña n−íc

ta trªn thÕ giíi, t¹o m«i tr−êng thuËn lîi cho c«ng cuéc

x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n−íc”1 vµ “C«ng cuéc ®æi míi cña

nh©n d©n ta ngµy nay phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña

thêi ®¹i...”2. §ã còng lµ nh÷ng kh¼ng ®Þnh cho tÝnh ®óng

®¾n trong quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN cña

§¶ng ta.

MÆc dï quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN ®·

®−îc h×nh thµnh nh−ng chñ yÕu vÉn lµ ®Þnh h−íng vµ

nguyªn t¾c quan hÖ. Cho ®Õn tr−íc §¹i héi VIII, chóng ta

vÉn ch−a cã sù chuÈn bÞ ®Çy ®ñ vÒ mÆt néi dung vµ nh÷ng

b−íc ®i cô thÓ. Dï sao ®©y còng lµ mét vÊn ®Ò míi c¶ vÒ lý

luËn lÉn thùc tiÔn ®èi víi chóng ta. Nh÷ng yªu cÇu míi

cña sù ph¸t triÓn quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN ®· ®ßi hái

chóng ta ph¶i nhanh chãng cñng cè vµ hoµn thiÖn quan

®iÓm nµy.

Trong §¹i héi VIII, sù cñng cè vµ ph¸t triÓn quan

®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN ®Çu tiªn vÒ mÆt nhËn

thøc lý luËn n»m trong viÖc ph©n tÝch vµ dù b¸o çc xu thÕ

chñ yÕu cña t×nh h×nh thÕ giíi trong h¬n 20 n¨m tíi. T×nh

___________

1, 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr.450-451, 460.

372

h×nh lµ c¨n cø ®Ó ®Ò ra nhiÖm vô. NhiÖm vô lµ c¬ së ®Ó

ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Cßn chÝnh s¸ch l¹i lµ sù h−íng

dÉn thùc tÕ. MÆt kh¸c, nhËn ®Þnh xu thÕ còng chÝnh lµ x¸c

®Þnh nh÷ng qu¸ tr×nh vËn ®éng kh¸ch quan. §· lµ vËn

®éng kh¸ch quan th× chóng ta sÏ hoµ m×nh tham gia trªn

tinh thÇn t«n träng quy luËt. NhËn ®Þnh t×nh h×nh lµ mét

phÇn néi dung quan ®iÓm lµ v× vËy.

§ã lµ “Hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn ngµy

cµng trë thµnh ®ßi hái bøc xóc cña çc d©n téc vµ quèc gia

trªn thÕ giíi. Çc n−íc dµnh −u tiªn cho ph¸t triÓn kinh

tÕ, coi ph¸t triÓn kinh tÕ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc

t¨ng c−êng søc m¹nh tæng hîp cña quèc gia”.1 Tr−íc t×nh

h×nh vµ xu thÕ ®ã, §¹i héi VIII ®· ®Ò ra chñ tr−¬ng c«ng

nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. Trong ®ã, t¨ng c−êng

hîp t¸c cïng ph¸t triÓn víi ASEAN lµ mét ph−¬ng çch

quan träng ®Ó thùc hiÖn.

Xu thÕ thø hai §¹i héi VIII ®Ò cËp lµ “Çc quèc gia

lín, nhá tham gia ngµy cµng nhiÒu vµo qu¸ tr×nh hîp t¸c

vµ liªn kÕt khu vùc, liªn kÕt quèc tÕ vÒ kinh tÕ, th−¬ng

m¹i vµ nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c. Hîp t¸c ngµy cµng

t¨ng nh−ng c¹nh tranh còng rÊt gay g¾t”2. ViÖt Nam vµ

çc n−íc ASEAN kh«ng thÓ ®øng ngoµi xu thÕ nµy. H¬n

n÷a, quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN kh«ng chØ lµ quan hÖ hîp

t¸c ®¬n thuÇn mµ ph¶i tiÕn tíi liªn kÕt khu vùc víi c¬ cÊu

thÓ chÕ khu vùc duy nhÊt hiÖn cã lµ ASEAN. §iÒu nµy

___________

1,2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr. 464.

373

kh«ng chØ phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi

mµ cßn ®¸p øng ®óng lîi Ých ph¸t triÓn cña çc bªn. TÊt

nhiªn, hîp t¸c tham gia liªn kÕt víi ASEAN kh«ng ph¶i

chØ toµn mÇu hång. C¹nh tranh, nhÊt lµ trong kinh tÕ, lµ

tÊt yÕu. §©y lµ nhËn thøc cã ý nghÜa quan träng ®Ó tr¸nh

¶o t−ëng vµ sù duy ý chÝ mµ chóng ta ®· tõng ph¹m ph¶i

trong qu¸ khø.

Xu thÕ thø ba lµ “Çc d©n téc n©ng cao ý thøc ®éc lËp

tù chñ, tù lùc tù c−êng, ®Êu tranh chèng l¹i sù ¸p ®Æt vµ

can thiÖp cña n−íc ngoµi, b¶o vÖ ®éc lËp chñ quyÒn vµ nÒn

v¨n ho¸ d©n téc”.1 §©y lµ xu thÕ nh−ng còng lµ nguyªn t¾c

cña chóng ta khi tham gia héi nhËp quèc tÕ. Héi nhËp lµ

tÊt yÕu vµ cã lîi cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, song

nÕu kh«ng gi÷ v÷ng nguyªn t¾c nµy vµ vËn dông kh«ng

tèt çc bµi häc kinh nghiÖm trªn th× héi nhËp l¹i lµ bÊt lîi.

So víi çc c¬ cÊu héi nhËp quèc tÕ kh¸c mµ ViÖt Nam chñ

tr−¬ng tham gia, chØ cã héi nhËp ASEAN lµ dÔ dµng b¶o

®¶m nguyªn t¾c nµy h¬n c¶. Trong chõng mùc nµo ®ã,

nhËn ®Þnh vÒ xu thÕ nµy ®· gãp phÇn cñng cè quyÕt t©m

héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN.

Sù kh¼ng ®Þnh l¹i vÒ xu thÕ hîp t¸c gi÷a çc n−íc cã

chÕ ®é chÝnh trÞ-x· héi kh¸c nhau cho thÊy niÒm tin cña

chóng ta vÒ héi nhËp quèc tÕ, trong ®ã cã héi nhËp ViÖt

Nam-ASEAN, lµ cã c¬ së. NhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ xu thÕ

kh¸ch quan ®· cñng cè niÒm tin vÒ quan ®iÓm héi nhËp

ViÖt Nam-ASEAN. ___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, S®d, tr. 464.

374

Bªn c¹nh ®ã, nhËn ®Þnh cña §¶ng ta vÒ çc ®Æc ®iÓm

cña t×nh h×nh thÕ giíi còng cho thÊy quan ®iÓm héi nhËp

cña chóng ta ®· cã b−íc tiÕn h¬n c¶ vÒ lý luËn lÉn thùc

tiÔn. §ã lµ nhËn ®Þnh vÒ sù quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ vµ

®êi sèng x· héi, sù xuÊt hiÖn çc vÊn ®Ò toµn cÇu, sù ph¸t

triÓn n¨ng ®éng cña khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng...

Lµ mét bé phËn cña thÕ giíi vµ khu vùc, chóng ta kh«ng

thÓ kh«ng tham gia. Mét sù tham gia chñ ®éng cã lîi h¬n

lµ bÞ ®éng. Chñ ®éng chØ cã ®−îc khi chóng ta cã sù

chuÈn bÞ vÒ nhËn thøc, vÒ ®iÒu kiÖn thùc tÕ vµ vÒ b−íc ®i

thÝch hîp. Tham gia héi nhËp ASEAN chÝnh lµ n©ng cao

h¬n n÷a vÒ nhËn thøc, lµ sù x©y dùng ®iÒu kiÖn thùc tiÔn

vµ lµ b−íc ®Çu tiªn thÝch hîp cho qu¸ tr×nh héi nhËp víi

thÕ giíi cña ViÖt Nam.

Nh− trªn ®· ®Ò cËp, nhËn ®Þnh t×nh h×nh lµ c¬ së ®Ò

ra nhiÖm vô. Trªn c¬ së ph©n tÝch t×nh h×nh trong n−íc

vµ quèc tÕ, ®−êng lèi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®·

®−îc x¸c ®Þnh lµ môc tiªu chiÕn l−îc chñ yÕu trong thêi

kú míi cña n−íc ta. Trong ®ã, c«ng t¸c ®èi ngo¹i lµ mét

ph−¬ng h−íng hµng ®Çu ®Ó thùc hiÖn môc tiªu nµy.

ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i trong thêi kú míi ®· ®−îc §¹i héi

VIII nªu lªn rÊt râ: “NhiÖm vô ®èi ngo¹i trong thêi gian

tíi lµ cñng cè m«i tr−êng hoµ b×nh vµ t¹o ®iÒu kiÖn quèc

tÕ thuËn lîi h¬n n÷a ®Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x·

héi, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, phôc vô sù

nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, gãp phÇn tÝch cùc

vµo cuéc ®Êu tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoµ

375

b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi”.1

Víi nhiÖm vô nh− vËy, trong bèi c¶nh quèc tÕ tuy cã

c¶i thiÖn nh−ng vÉn ch−a hÕt phøc t¹p, tr−íc yªu cÇu

tËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, quan hÖ víi ASEAN

theo h−íng t¨ng c−êng héi nhËp l¹i cµng trë nªn cÇn

thiÕt. Bëi thÕ, còng lÇn ®Çu tiªn, danh tõ ASEAN vµ

“héi nhËp khu vùc” ®· xuÊt hiÖn trong mét b¸o ço

chÝnh trÞ t¹i §¹i héi §¶ng, ph¶n ¸nh mét nhËn thøc míi

vÒ ASEAN, ph¶n ¸nh yªu cÇu míi vÒ quan hÖ víi tæ

chøc nµy. §iÒu nµy kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ sù nh¾c ®Õn

mµ chÝnh lµ mét chiÕn l−îc ®èi ngo¹i, mét −u tiªn quan

hÖ cña ViÖt Nam: “Ra søc t¨ng c−êng quan hÖ víi çc

n−íc l¸ng giÒng vµ çc n−íc trong tæ chøc ASEAN”2.

Quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN ®· ®−îc kh¼ng

®Þnh mét çch døt kho¸t.

§¹i héi VIII ®· nhÊn m¹nh h¬n tíi môc tiªu ph¸t

triÓn kinh tÕ-x· héi nh− mét nhiÖm vô hµng ®Çu trong

chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña n−íc ta. Lµ ®Çu cÇu trong chÝnh

s¸ch t¨ng c−êng giao l−u kinh tÕ ®èi ngo¹i, lµ b−íc héi

nhËp quèc tÕ ®Çu tiªn vµ duy nhÊt lóc ®ã, lµ sù phï hîp

víi lîi Ých d©n téc vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña chóng ta,

quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN nãi chung, héi nhËp ViÖt

Nam-ASEAN nãi riªng l¹i cµng trë nªn ®Æc biÖt cÇn thiÕt

®èi víi c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ViÖt Nam.

___________

1, 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr. 502, 503.

376

V× thÕ, "Ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô kÕ ho¹ch ph¸t triÓn

kinh tÕ - x· héi 5 n¨m 1996-2000" t¹i §¹i héi VIII ®·

kh¼ng ®Þnh: “TiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Èy

nhanh qu¸ tr×nh héi nhËp víi kinh tÕ khu vùc vµ thÕ

giíi”.1 Héi nhËp khu vùc ®· trë thµnh con ®−êng chÝnh

thøc, ASEAN trë thµnh ®èi t−îng héi nhËp chÝnh, kinh tÕ

trë thµnh lÜnh vùc héi nhËp −u tiªn. Sö dông côm tõ “ph¸t

triÓn kinh tÕ-x· héi” thay cho “c«ng cuéc x©y dùng chñ

nghÜa x· héi” còng nh»m nhÊn m¹nh kh¶ n¨ng héi nhËp

gi÷a çc n−íc kh«ng cïng mét chÕ ®é chÝnh trÞ. §©y lµ

nh÷ng ®iÓm quan träng ph¶n ¸nh nh÷ng b−íc tiÕn míi

trong quan ®iÓm héi nhËp cña §¶ng ta.

Quan ®iÓm ph¸t triÓn héi nhËp nµy cßn cã thÓ t×m

thÊy trong ®−êng h−íng quan hÖ quèc tÕ nãi chung cña

ViÖt Nam. §ã lµ “®a ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ ®èi

ngo¹i”, “hîp t¸c nhiÒu mÆt, song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng víi

çc n−íc, çc tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc”, “më réng quan

hÖ ®èi ngo¹i nh©n d©n”. Nh÷ng ®−êng h−íng nµy ®Òu gãp

phÇn t¹o ra çc kªnh quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN, gãp

phÇn ®em l¹i c¬ héi ph¸t triÓn quan hÖ nµy mét çch toµn

diÖn, ®ång bé vµ v÷ng ch¾c. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy kh«ng

chØ ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn trong nhËn thøc lý luËn mµ

cßn gióp n©ng cao tÝnh kh¶ thi cho héi nhËp.

NghÞ quyÕt §¹i héi VIII còng lÇn ®Çu tiªn ®· nªu lªn

nh÷ng b−íc ®i cô thÓ cña chóng ta trong nç lùc tham gia ___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr. 606.

377

AFTA – c¬ së cho qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc. §ã

lµ “¸p dông danh môc vµ sù ph©n lo¹i hµng ho¸, quy chÕ

h¶i quan phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ quy ®Þnh chung

cña çc n−íc ASEAN, chuÈn bÞ cho tiÕn tr×nh gia nhËp

khèi mËu dÞch tù do AFTA”. Cô thÓ ho¸ lµ ®Ó ®i vµo thùc

tiÔn. Thùc tiÔn ho¸ ph¶n ¸nh nhËn thøc ®· chÝn muåi.

T×nh h×nh thùc tiÔn ®ßi hái ph¶i nhanh chãng ®−a chñ

tr−¬ng héi nhËp nµy vµo cuéc sèng. NghÞ quyÕt Héi nghÞ

Ban chÊp hµnh Trung −¬ng lÇn thø t− (kho¸ VIII) ngµy

29-12-1997 lµ mét cè g¾ng trªn con ®−êng nµy. “Chñ ®éng

chuÈn bÞ çc ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vÒ çn bé, luËt ph¸p vµ

nhÊt lµ vÒ nh÷ng s¶n phÈm mµ chóng ta cã kh¶ n¨ng

c¹nh tranh ®Ó héi nhËp thÞ tr−êng khu vùc vµ thÞ tr−êng

quèc tÕ. TiÕn hµnh khÈn tr−¬ng, v÷ng ch¾c viÖc ®µm ph¸n

hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i víi Mü, gia nhËp APEC vµ WTO. Cã

kÕ ho¹ch cô thÓ ®Ó chñ ®éng thùc hiÖn çc cam kÕt trong

khu«n khæ AFTA”.1

Bëi thÕ, bÊt chÊp nh÷ng khã kh¨n xuÊt hiÖn trong

n−íc vµ khu vùc, quyÕt t©m héi nhËp vÉn kh«ng thay ®æi,

nç lùc ph¸t triÓn quan hÖ toµn diÖn vÉn duy tr×, héi nhËp

ViÖt Nam-ASEAN vÉn chuyÓn ®éng vÒ phÝa tr−íc. KÕt

qu¶ cña §¹i héi IX cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam chÝnh lµ

minh chøng cho ®iÒu nµy.

___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn thø t− Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng kho¸ VIII, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1998, tr. 60.

378

4. §¹i héi IX � sù ®iÒu chØnh quan träng trong quan

®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN

§¹i héi lÇn thø IX cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®−îc

tiÕn hµnh tõ ngµy 19 ®Õn 22-4-2001. Còng nh− çc ®¹i héi

tr−íc, quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN ®· ®−îc

ph¶n ¸nh qua nhËn ®Þnh t×nh h×nh thÕ giíi, qua x¸c ®Þnh

nhiÖm vô ®èi ngo¹i. NÕu dù b¸o t×nh h×nh cho thÊy héi

nhËp quèc tÕ nãi chung, héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN nãi

riªng lµ sù ph¸t triÓn kh¸ch quan vµ phï hîp víi xu thÕ

vËn ®éng cña thÕ giíi, th× viÖc héi nhËp ®−îc coi lµ nhiÖm

vô ®èi ngo¹i hµng ®Çu chÝnh lµ sù kh¼ng ®Þnh héi nhËp lµ

con ®−êng tÊt yÕu nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn vµ

b¶o vÖ ®Êt n−íc.

Trong ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thÕ giíi, ®iÓm míi so víi §¹i

héi VIII lµ nhËn ®Þnh cña §¶ng ta vÒ toµn cÇu ho¸. “Toµn

cÇu ho¸ kinh tÕ lµ mét xu thÕ kh¸ch quan, l«i cuèn ngµy

cµng nhiÒu n−íc tham gia; xu thÕ nµy ®ang bÞ mét sè n−íc

ph¸t triÓn vµ çc tËp ®oµn kinh tÕ t− b¶n xuyªn quèc gia

chi phèi, chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn võa cã mÆt tÝch cùc

võa cã mÆt tiªu cùc, võa cã hîp t¸c võa cã ®Êu tranh”.1 Lµ

mét xu thÕ kh¸ch quan, chóng ta ph¶i nhËn thøc vµ vËn

®éng theo. Ngµy cµng nhiÒu n−íc tham gia vµo qu¸ tr×nh

toµn cÇu ho¸, chóng ta kh«ng thÓ ®øng ngoµi trµo l−u

chung. Ng−îc l¹i, tham gia vµo toµn cÇu ho¸, chóng ta

___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2003, tr.64

379

ph¶i t¨ng c−êng hîp t¸c ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc, ®Êu

tranh ®Ó kh¾c phôc mÆt tiªu cùc. Trong ®Êu tranh còng

cÇn hîp t¸c, ®Æc biÖt gi÷a çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®Ó h¹n

chÕ nh÷ng t¸c ®éng kh«ng cã lîi cña çc n−íc ph¸t triÓn.

Cïng lµ nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn, l¹i cïng n»m trong

mét tæ chøc lµ ASEAN, sù hîp t¸c ViÖt Nam-ASEAN lµ

mét c©u tr¶ lêi hîp lý.

Toµn cÇu ho¸ sÏ thóc ®Èy hîp t¸c ViÖt Nam-ASEAN

theo h−íng t¨ng c−êng héi nhËp, bëi héi nhËp khu vùc

kh«ng chØ lµ b−íc tham gia thÝch hîp mµ cßn t¹o thªm sù

®Ò kh¸ng ®èi víi mÆt tiªu cùc cña toµn cÇu ho¸. Bªn c¹nh

viÖc ®em l¹i lîi Ých cho çc bªn, héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN cßn gióp n©ng cao vÞ thÕ chung vµ riªng khi tham

gia toµn cÇu ho¸. Bëi thÕ, nhËn thøc vÒ toµn cÇu ho¸ lµ

b−íc thóc ®Èy hµnh ®éng héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN tiÕn

vÒ phÝa tr−íc.

Theo ®¸nh gi¸ cña §¶ng ta, “Hoµ b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t

triÓn lµ xu thÕ lín, ph¶n ¸nh ®ßi hái bøc xóc cña çc quèc

gia, d©n téc”.1 Xu thÕ nµy cã mèi quan hÖ biÖn chøng chÆt

chÏ víi héi nhËp quèc tÕ. Hoµ b×nh t¹o ®iÒu kiÖn cho hîp

t¸c vµ héi nhËp, hîp t¸c t¹o ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn vµ lµ

c¬ së cho héi nhËp. Ph¸t triÓn vµ hoµ b×nh lµ môc ®Ých cña

héi nhËp. Do vËy, xu thÕ nµy sÏ thóc ®Èy héi nhËp quèc tÕ.

Ng−îc l¹i, héi nhËp quèc tÕ chÝnh lµ nh»m thùc hiÖn yªu

___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 66.

380

cÇu t¨ng c−êng hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn cao h¬n. §ång thêi,

hîp t¸c theo h−íng héi nhËp l¹i lµ mét c¬ së ®Ó g×n gi÷ hoµ

b×nh – ®iÒu kiÖn cÇn cho ph¸t triÓn. Do ®ã, héi nhËp quèc tÕ

còng lµ mét c¬ së ®Ó duy tr× hoµ b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn.

Mèi quan hÖ biÖn chøng nh− vËy ®· lµm cho héi nhËp quèc

tÕ trë thµnh ®ßi hái cña kh¸ch quan. Héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN kh«ng ph¶i lµ mét ngo¹i lÖ. NhËn thøc vÒ xu thÕ

hoµ b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn ®· kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt

cña héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN.

Bªn c¹nh ®ã, mét sè nhËn ®Þnh kh¸c vÒ t×nh h×nh thÕ

giíi còng cho thÊy nhËn thøc râ rµng cña §¶ng ta vÒ tÝnh

xu thÕ cña sù hîp t¸c ®a ph−¬ng – ph−¬ng thøc thùc hiÖn

héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN. VÝ dô, §¶ng ta ®¸nh gi¸ çc

vÊn ®Ò toµn cÇu lµ nh÷ng vÊn ®Ò “mµ kh«ng mét quèc gia

riªng lÎ nµo cã thÓ tù gi¶i quyÕt nÕu kh«ng cã sù hîp t¸c

®a ph−¬ng” 1 vµ chñ tr−¬ng ViÖt Nam ph¶i “TÝch cùc tham

gia gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò toµn cÇu”. Nh− vËy, hîp t¸c ®a

ph−¬ng ®· ®−îc nhËn thøc lµ phï hîp víi xu thÕ chung.

NhËn thøc nµy võa lµ sù cæ vò, võa lµ ph−¬ng thøc quan

träng cho sù héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN trong ®iÒu kiÖn

míi cña thÕ giíi.

Trong mèi quan hÖ gi÷a t×nh h×nh trong n−íc vµ quèc

tÕ, quan ®iÓm héi nhËp quèc tÕ nãi chung cña §¶ng ta,

trong ®ã cã héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN, ®· ®−îc cæ vò

___________


381

thªm bëi nh÷ng thµnh tùu cña thùc tiÔn héi nhËp. “Quan

hÖ ®èi ngo¹i kh«ng ngõng ®−îc më réng, héi nhËp kinh tÕ

®−îc tiÕn hµnh chñ ®éng vµ ®¹t nhiÒu kÕt qu¶ tèt”.1 Râ

rµng, nh÷ng thµnh tùu ®ã dï lµ b−íc ®Çu nh−ng ®· t¹o ®µ

cho viÖc tiÕp tôc ®Èy m¹nh c«ng t¸c héi nhËp. Thùc tiÔn ®·

chøng tá tÝnh ®óng ®¾n trong quan ®iÓm héi nhËp cña

§¶ng ta.

Trªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn nµy, chñ tr−¬ng héi

nhËp ®· ®−îc tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh m¹nh mÏ. Sù kh¼ng

®Þnh l¹i cµng m¹nh mÏ h¬n khi ph©n tÝch c¬ héi vµ th¸ch

thøc cña n−íc ta trong thêi kú míi. Nh÷ng c¬ héi nh− thÕ

vµ lùc, c¬ së vËt chÊt-kü thuËt, tiÒm n¨ng ph¸t triÓn, t×nh

h×nh chÝnh trÞ-x· héi æn ®Þnh... ®Òu lµ ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng

c−êng héi nhËp quèc tÕ. Trong khi ®ã, çc nguy c¬ th¸ch

thøc nh− sù tôt hËu vÒ kinh tÕ, “diÔn biÕn hoµ b×nh”... l¹i

®ßi hái ph¶i t¨ng c−êng héi nhËp quèc tÕ nh− mét ph−¬ng

çch ®Ó kh¾c phôc.

§¸ng chó ý lµ viÖc §¶ng ta ®· coi sù tôt hËu vÒ kinh tÕ

trong mét khu vùc vµ thÕ giíi ngµy cµng tuú thuéc lÉn nhau

nh− mét nguy c¬. Sèng trong mét thÕ giíi nh− vËy, ®èi víi

chóng ta, con ®−êng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, ®Ó thu hÑp

kho¶ng çch tr×nh ®é chØ cã thÓ lµ t¨ng c−êng hîp t¸c, tÝch

cùc héi nhËp. Víi nhËn thøc nµy, râ rµng, héi nhËp quèc tÕ

chÝnh lµ mét con ®−êng cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam.

___________


382

NhËn thøc t×nh h×nh trong vµ ngoµi n−íc ®ßi hái ph¶i

x¸c ®Þnh nhiÖm vô cô thÓ. VÒ c¬ b¶n, nhiÖm vô ®èi ngo¹i

cña §¹i héi IX vÉn lµ sù tiÕp tôc cña §¹i héi VIII. Tuy

nhiªn, trªn c¬ së nh÷ng nhËn thøc míi nªu trªn, tr−íc yªu

cÇu ph¸t triÓn nhanh chãng nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc, nhiÖm

vô ®èi ngo¹i cña §¹i héi IX ®· cã sù −u tiªn nhiÒu h¬n cho

lÜnh vùc kinh tÕ còng nh− vÊn ®Ò héi nhËp kinh tÕ. §©y lµ

b−íc ph¸t triÓn quan träng ®Çu tiªn trong quan ®iÓm héi

nhËp cña §¹i héi IX.

T¹i §¹i héi IX, chñ tr−¬ng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ

khu vùc ®· lÇn ®Çu tiªn ®−îc ghi nhËn lµ môc tiªu ®èi

ngo¹i c¬ b¶n bªn c¹nh më réng quan hÖ ®èi ngo¹i. Môc VII

trong B¸o ço ChÝnh trÞ t¹i §¹i héi IX vÒ chÝnh s¸ch ®èi

ngo¹i lÇn ®Çu tiªn mang tiªu ®Ò “Më réng quan hÖ ®èi

ngo¹i vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ”. B−íc ph¸t

triÓn nµy còng ®−îc ph¶n ¸nh qua viÖc “chñ ®éng héi nhËp

kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh, cã hiÖu qu¶ vµ bÒn

v÷ng”1 ®−îc ®−a vµo ®−êng lèi kinh tÕ cña §¶ng ta nh−

mét chÝnh s¸ch c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Kinh tÕ lµ

môc ®Ých, héi nhËp lµ ph−¬ng ph¸p.

Nh−ng ®èi víi chóng ta, héi nhËp còng trë thµnh môc

®Ých. Héi nhËp b¾t ®Çu gi÷ ®Þa vÞ chñ ®¹o trong ®−êng lèi

®èi ngo¹i n−íc ta. Tõ nay, nÒn ®èi ngo¹i n−íc ta sÏ ph¶i tËp

trung nhiÒu h¬n vµo c«ng t¸c t¨ng c−êng héi nhËp kinh tÕ.

___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 89

383

Trªn c¬ së −u tiªn kinh tÕ vµ ®Ò cao vai trß cña héi

nhËp, b−íc ph¸t triÓn quan träng thø hai chÝnh lµ viÖc

cã sù ph©n biÖt râ rµng gi÷a çc lÜnh vùc héi nhËp. Héi

nhËp cã c¶ héi nhËp kinh tÕ vµ héi nhËp chÝnh trÞ. Héi

nhËp kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi vµ lµ

sù ph¸t triÓn phï hîp víi quy luËt vËn ®éng kh¸ch

quan. Trong khi ®ã, héi nhËp chÝnh trÞ vÉn ®ang trong

giai ®o¹n dß dÉm, ®Çy khã kh¨n vµ chØ lµ mét kh¶ n¨ng

chø ch−a h¼n lµ tÊt yÕu. Ngay trong tæ chøc ASEAN

còng vËy. Dï quan hÖ an ninh-chÝnh trÞ lµ mÆt næi cña

tæ chøc nµy song chóng còng chØ dõng ë møc phèi hîp

hµnh ®éng. Kh¶ n¨ng héi nhËp chÝnh trÞ lµ çi ®Ých cßn

xa vµ ®Çy trë ng¹i. Ngay b¶n th©n tæ chøc nµy còng

ch−a ®Æt ra môc tiªu héi nhËp vÒ chÝnh trÞ. Trong khi

®ã, quan hÖ kinh tÕ tuy b¾t ®Çu sau, nh−ng kh¶ n¨ng

héi nhËp l¹i mang tÝnh kh¶ thi cao h¬n víi ch−¬ng tr×nh

AFTA lµ b−íc hiÖn thùc ®ang ®−îc triÓn khai. V× thÕ,

§¹i héi IX ®· cã sù ph©n biÖt râ rµng khi g¸c l¹i vÊn ®Ò

héi nhËp chÝnh trÞ vµ chñ tr−¬ng ®Èy m¹nh héi nhËp vÒ

kinh tÕ. Sù tËp trung héi nhËp kinh tÕ lµ b−íc ph¸t

triÓn quan träng, ph¶n ¸nh nhËn thøc lý luËn s©u s¾c

h¬n vÒ héi nhËp quèc tÕ cña §¶ng ta.

B−íc ph¸t triÓn thø ba cña quan ®iÓm héi nhËp quèc

tÕ nãi chung, cña quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN

nãi riªng chÝnh lµ ë sù nhÊn m¹nh tíi viÖc ph¶i “chñ ®éng”

trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc. T«n träng vµ

tham gia xu thÕ héi nhËp quèc tÕ kh«ng cã nghÜa lµ thô

384

®éng tr−íc t×nh h×nh. B−íc vµo cuéc ch¬i míi cßn nhiÒu bì

ngì, cÇn chñ ®éng ®Ó häc v× kh«ng ai d¹y chóng ta c¶. Mét

sù chñ ®éng ®óng ®¾n cã thÓ c¶i biÕn ®−îc ®iÒu kiÖn

kh¸ch quan. Chñ ®éng lµ cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy tÝch cùc,

kh¾c phôc tiªu cùc cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ héi nhËp

quèc tÕ. Tham gia héi nhËp quèc tÕ cã c¶ hîp t¸c lÉn ®Êu

tranh. §Êu tranh ph¶i chñ ®éng ®· ®µnh, mµ trong hîp

t¸c còng cÇn chñ ®éng ®Ó mèi quan hÖ hîp t¸c ®ã cã thÓ

ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ ®óng h−íng. DÊn th©n vµo toµn cÇu

ho¸ kinh tÕ còng cÇn ph¶i chñ ®éng bëi sù chi phèi cña çc

n−íc ph¸t triÓn chøa ®ùng nguy c¬ bÊt lîi cho çc n−íc

®ang ph¸t triÓn nh− chóng ta. XuÊt ph¸t ®iÓm thÊp khi

tham gia vµo s©n ch¬i chung th× cµng cÇn chñ ®éng ®Ó

tr¸nh bÞ lÖ thuéc vµ bÞ nhÊn ch×m. Trong thêi ®¹i ph¸t

triÓn, an ninh vÒ kinh tÕ ®· trë thµnh néi dung cña an

ninh quèc gia. MÊt an ninh vÒ kinh tÕ dÔ dÉn ®Õn nguy c¬

mÊt ®éc lËp tù chñ.

Chñ ®éng trong héi nhËp quèc tÕ ®−îc hiÓu trªn hai

b×nh diÖn: chñ ®éng tham gia héi nhËp quèc tÕ vµ chñ

®éng ph¸t huy néi lùc ®Ó t¹o c¬ së cho sù chñ ®éng. Chñ

®éng tham gia héi nhËp quèc tÕ cã nghÜa lµ chóng ta tù

quyÕt ®Þnh c¬ cÊu, h×nh thøc, thêi ®iÓm tham gia, cã nghÜa

lµ chóng ta ph¶i gi÷ v÷ng quyÒn vµ lîi Ých cña m×nh trong

qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ. §Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy, chóng

ta ph¶i cã sù nghiªn cøu quèc tÕ tèt, ph¶i cã sù chuÈn bÞ

chu ®¸o tr−íc khi tham gia. Trong qu¸ tr×nh tham gia,

chóng ta ph¶i coi träng hîp t¸c víi ASEAN vµ çc n−íc

385

b¹n bÌ ®Ó t¹o ra søc m¹nh tËp thÓ, b¶o ®¶m sù chñ ®éng

cña chóng ta.

Trong khi ®ã, chñ ®éng ph¸t huy néi lùc chÝnh lµ ph¸t

triÓn vµ x©y dùng søc m¹nh tæng hîp cho ®Êt n−íc. Mét ®Êt

n−íc ph¸t triÓn sÏ cã tiÒm lùc vµ vÞ thÕ b¶o ®¶m ®−îc cho

sù chñ ®éng cña m×nh khi tham gia héi nhËp quèc tÕ. §ång

thêi, ph¸t huy néi lùc cßn nh»m tr¸nh bÞ lÖ thuéc qu¸ nhiÒu

vµo bªn ngoµi, ¶nh h−ëng tíi sù chñ ®éng quèc gia trªn

tr−êng quèc tÕ. Trong lÜnh vùc kinh tÕ, nguyªn t¾c thùc

hiÖn chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®−îc g¾n liÒn víi

viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. Nguyªn t¾c nµy

còng ®−îc x¸c ®Þnh mét çch cô thÓ h¬n trong ChiÕn l−îc

ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi 2001-2010. “§èi víi n−íc ta, tiÕn

tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trong thêi gian tíi ®−îc n©ng

lªn mét b−íc míi g¾n víi viÖc thùc hiÖn çc cam kÕt quèc

tÕ, ®ßi hái chóng ta ph¶i ra søc n©ng cao hiÖu qu¶, søc c¹nh

tranh vµ kh¶ n¨ng ®éc lËp tù chñ cña nÒn kinh tÕ, tham gia

cã hiÖu qu¶ vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ”1. §©y chÝnh lµ

néi dung vµ môc tiªu cña nguyªn t¾c chñ ®éng trong quan

®iÓm héi nhËp quèc tÕ cña §¶ng ta. Trong ®ã, chñ ®éng

theo h−íng ph¸t huy néi lùc lµ quan träng nhÊt bëi ®©y míi

lµ c¬ së thùc tÕ cho tÝnh chñ ®éng.

V× thÕ, §¶ng ta ®· nhÊn m¹nh: “Chñ ®éng héi nhËp

kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc theo tinh thÇn ph¸t huy tèi ®a

___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 158.

386

néi lùc, n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c quèc tÕ, b¶o ®¶m ®éc

lËp tù chñ vµ ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, b¶o vÖ lîi Ých

d©n téc, an ninh quèc gia, gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc,

b¶o vÖ m«i tr−êng” 1.

MÆt kh¸c, ®èi víi chóng ta, héi nhËp quèc tÕ ®· lµ mét

chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch th× cµng râ rµng, môc tiªu, néi

dung vµ b−íc ®i cµng cô thÓ th× cµng dÔ triÓn khai trong

cuéc sèng. Héi nhËp kh«ng thÓ nªu chung chung nh− mét

khÈu hiÖu dÔ g©y hiÓu lÇm. V× thÕ, §¹i héi IX ®· lÇn ®Çu

tiªn x¸c ®Þnh cô thÓ néi dung vµ b−íc ®i cña tiÕn tr×nh héi

nhËp trong B¸o ço chÝnh trÞ cña m×nh. “ChÝnh phñ cïng

çc bé, ngµnh vµ çc doanh nghiÖp khÈn tr−¬ng x©y dùng

vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ víi lé tr×nh

hîp lý vµ ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cô thÓ, ph¸t huy tÝnh

chñ ®éng cña çc cÊp, çc ngµnh vµ çc doanh nghiÖp; ®Èy

m¹nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý

kinh tÕ-x· héi, hoµn chØnh hÖ thèng luËt ph¸p, n©ng cao

n¨ng lùc c¹nh tranh cña çc doanh nghiÖp vµ nÒn kinh

tÕ”2. §©y lµ ®iÓm míi vµ lµ b−íc ph¸t triÓn thø t− trong

vÊn ®Ò héi nhËp quèc tÕ, trong ®ã cã héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN. ViÖc x¸c ®Þnh néi dung vµ b−íc ®i héi nhËp cô thÓ

nh− vËy trong B¸o ço chÝnh trÞ cña §¹i héi IX cho thÊy

nhËn thøc vµ quyÕt t©m m¹nh mÏ trong quan ®iÓm héi

nhËp quèc tÕ cña §¶ng ta.

___________

1, 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 120.

387

Nh− vËy, nh÷ng ph¸t triÓn míi trong quan ®iÓm héi

nhËp quèc tÕ cña §¹i héi IX cho thÊy héi nhËp quèc tÕ ®·

trë thµnh mét ph−¬ng h−íng c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch ®èi

ngo¹i, lµ ®−êng lèi quan träng trªn con ®−êng ph¸t triÓn

kinh tÕ-x· héi. VÞ trÝ quan träng cña héi nhËp quèc tÕ

trong c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n−íc ®· ®−îc

kh¼ng ®Þnh. Qu¸n triÖt vµ triÓn khai thùc hiÖn héi nhËp

quèc tÕ trë thµnh nhiÖm vô cña toµn §¶ng, toµn d©n.

Trong chñ tr−¬ng ®−êng lèi nhÊt qu¸n nh− vËy, víi mét

nhËn thøc vµ quyÕt t©m m¹nh mÏ nh− thÕ, héi nhËp ViÖt

Nam-ASEAN tiÕp tôc gi÷ mét vai trß quan träng. §iÒu nµy

®−îc thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt ë hai ®iÓm. Thø nhÊt lµ chÝnh

chñ tr−¬ng “T¨ng c−êng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu

vùc”. Khu vùc ë ®©y chÝnh lµ §«ng Nam ¸, héi nhËp kinh tÕ

khu vùc ë ®©y chÝnh lµ AFTA. Thø hai lµ chñ tr−¬ng “N©ng

cao hiÖu qu¶ vµ chÊt l−îng hîp t¸c víi çc n−íc ASEAN,

cïng x©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh mét khu vùc hoµ b×nh,

kh«ng cã vò khÝ h¹t nh©n, æn ®Þnh, hîp t¸c cïng ph¸t

triÓn”1. C¶ hai chñ tr−¬ng nµy ®Òu nh»m ph¸t triÓn quan

hÖ toµn diÖn víi ASEAN, tiÕn tíi héi nhËp mµ ®Çu tiªn lµ

héi nhËp kinh tÕ. Héi nhËp trë thµnh néi dung c¬ b¶n trong

quan ®iÓm cña §¶ng ta vÒ quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN.

*

* *

Tãm l¹i, trªn c¬ së nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy ë trªn, chóng ___________

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 121.

388

ta cã thÓ nhËn xÐt s¬ bé vÒ quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN cña §¶ng ta:

1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn quan ®iÓm héi nhËp

cña §¶ng ta lµ mét qu¸ tr×nh chuÈn bÞ tõ §¹i héi VI, h×nh

thµnh ë §¹i héi VII, cñng cè ë §¹i héi VIII, ph¸t triÓn ë

§¹i héi IX.

2. Quan ®iÓm héi nhËp ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së

nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ nh÷ng xu thÕ kh¸ch quan trªn thÕ

giíi, nh»m ®¸p øng lîi Ých ph¸t triÓn cña quèc gia, cã c¨n

cø vµo ®iÒu kiÖn ®Æc thï cô thÓ cña n−íc ta.

3. Quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN lu«n lµ bé

phËn quan träng vµ kh«ng t¸ch rêi khái quan ®iÓm héi

nhËp quèc tÕ chung cña §¶ng ta. Héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN ®· trë thµnh ®−êng lèi ®èi ngo¹i c¬ b¶n cña ViÖt

Nam vµ lµ mét trong nh÷ng con ®−êng ph¸t triÓn quan

träng cña ®Êt n−íc.

4. §ã còng lµ qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh theo h−íng ngµy

cµng cô thÓ ho¸ vµ −u tiªn kinh tÕ. Tõ hîp t¸c song

ph−¬ng sang ®a ph−¬ng råi ®Õn héi nhËp, tõ héi nhËp

quèc tÕ nãi chung sang chñ ®éng t¨ng c−êng héi nhËp kinh

tÕ, tõ ®−êng lèi c¬ b¶n sang çc biÖn ph¸p cô thÓ.

5. Trong quan ®iÓm héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, héi nhËp

kinh tÕ khu vùc trong ASEAN ®−îc coi lµ quy m« hîp lý,

b−íc ®i ®óng ®¾n, phï hîp víi xu thÕ chung, ®¸p øng ®óng

lîi Ých ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. V× thÕ, héi nhËp ViÖt

Nam-ASEAN chÝnh lµ mét trong nh÷ng néi dung chñ yÕu

trªn con ®−êng héi nhËp quèc tÕ cña ®Êt n−íc.

389

6. Héi nhËp kinh tÕ ViÖt Nam-ASEAN cÇn n»m trong

sù ph¸t triÓn toµn diÖn quan hÖ. T¨ng c−êng quan hÖ hîp

t¸c trong lÜnh vùc an ninh-chÝnh trÞ vµ çc lÜnh vùc kh¸c

sÏ gióp thóc ®Èy héi nhËp kinh tÕ vµ ng−îc l¹i.

7. Héi nhËp quèc tÕ, trong ®ã cã héi nhËp ViÖt Nam-

ASEAN ph¶i ®−îc thùc hiÖn trªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n

trong quan hÖ quèc tÕ, theo ®óng ph−¬ng ch©m chñ ®éng,

®Æc biÖt lµ ph¸t huy néi lùc cña chÝnh m×nh.

2002

390

391

Môc lôc

Trang

Lêi Nhµ xuÊt b¶n 5

PhÇn I

TrËt tù thÕ giíi 7

- NhËn thøc vÒ trËt tù thÕ giíi 9

- TrËt tù thÕ giíi thÕ kû XX- lÞch sö vµ vÊn ®Ò 28

- Sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc cña ViÖt Nam nh×n tõ

gãc ®é "trËt tù thÕ giíi" 66

- Toµn cÇu ho¸ - çi nh×n tõ gãc ®é quan hÖ quèc tÕ 80

PhÇn II

Hîp t¸c vµ xung ®ét 93

- Cuéc chiÕn ®Êu vÜ ®¹i v× nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n

cao c¶ 95

- Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña khèi §ång minh chèng ph¸t xÝt

trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai vµ nh÷ng tham

kh¶o cho ngµy nay 110

- Liªn hîp quèc - tæ chøc quèc tÕ ®a ph−¬ng réng lín nhÊt 120

- Mét sè xu h−íng lý luËn vÒ héi nhËp quèc tÕ 134

- Mét sè vÊn ®Ò vÒ kh¸i niÖm héi nhËp quèc tÕ 164

- Kh¸i niÖm vµ c¬ së cña xung ®ét trong quan hÖ quèc tÕ 198

392

- Xung ®ét t«n gi¸o nh×n tõ gãc ®é quan hÖ quèc tÕ 220

- Nh×n l¹i xung ®ét ë khu vùc vµ sù nghiÖp ®oµn kÕt

d©n téc cña ViÖt Nam 238

- M«i tr−êng víi xung ®ét vµ hîp t¸c trong quan hÖ

quèc tÕ 248

PhÇn III

§«ng ¸ vµ ®«ng nam ¸ 271

- §«ng ¸ trong nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi thÕ kû XX 273

- Tuyªn ng«n ®éc lËp 1945 vµ nh÷ng khÝa c¹nh quèc tÕ

®Æc s¾c 283

- Tõ ASEAN-7 ®Õn ASEAN-10 - mét §«ng Nam ¸

thèng nhÊt vµ nh÷ng th¸ch thøc 296

- §Æc ®iÓm trong t¸c ®éng cña khu vùc ch©u ¸ - Th¸i

B×nh D−¬ng ®èi víi ViÖt Nam 311

- Tõ song ph−¬ng tíi ®a ph−¬ng - tr−êng hîp quan hÖ

ViÖt Nam - ASEAN 328

- Quan ®iÓm héi nhËp khu vùc: tõ §¹i héi VI ®Õn §¹i

héi IX 355

Documents

ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ · giíi sang ch−¬ng míi. Mét trËt tù quèc tÕ míi ®· ®−îc x¸c lËp, vµ theo ®ã mét nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi míi ®−îc h×nh thµnh