Ty ni chuyn Ta

Ngi qun nghe Ty ni chuyn Sau nm mi nm tr li Paris, lo khng bit i u? Ngp ln trong ci ngi ta vi nm mi nm thy ngn, nhng dng dnh ti na th k li qu di. Ch nh hc thi tha nhn vi qun t hiu c, lc ny y h ang c khuynh hng my m i tm m vua Hm Nghi lng Thoniac, hoc gi nh phi c bt thnh kim tm ti m vua Duy Tn ti ngha a Passy trn i Trocadero. ng ong th no ch bit na, lo mun tm mt qun Caf terrace ngi. V lo mun tr v nhng qun bn ng qua nhng ngi H Ni, ngi Si Gn ca mt thi mt th trn tr nhn ra ng, nhn dng sinh mnh ni tri. ri lo khng bit i u? Caf Terrace

Van Gogh Cui cng lo ang c mt trn ng Saint Germain, l ni gp g ca vn thi s nh Picasso, Jean Cocteau, Van Gogh. c vi qun c ph va h ni ting bc nht Paris, ni sinh thi Jean Paul Sartre v Simone de Beauvoir hay ngi vit lch. Bc vo qun Caf de Flore, ni bun chm mt l ngi bi bn m Ty gi l garcon cho bit i tnh nhn ca th k ang ngi qun Les Deux Magots. Bc qua Les Deux Magots. ng trc ca qun, bng nh th Saint Germain des Prs bn kia ng im hi chung bo t, lo cht nh ra J.P Sartre v de Beauvoir v vi tha ma m a t th no. Cng mt ci i v vi ngi Ty phng hm nay, khi ngun t ngi c, h ang c ng hng m nhng qun c ph, khng phi qun bn ng m ngha a i tm v mt ci nhn sinh vi hu hn v v hn. Ngi phng ng nh lo ngh vy, ch bit c ng chng. Th l sau na th k, sau na i ngi th lo, ngi trong ci dng gian hin hu, hin sinh ti qun c ph ngha trang Montparnasse tm v nhn bn, nhn sinh vi Thc th v h v (1) cng vi Jean Paul Sartre. *** Bc vo qun, qun ng nghn nght nhng ngi l ngi, ng nht l ngi Tu, ni theo ngi phng ng l ng nh t a. Vi hn mt t ngi, vi mt nghn nm h gic Tu, mt trm nm h gic Ty, hai mi nm ni chin tng ngy, th nn ngi trong ci dng gian mi c mt Paris ny. Nhn quanh qut ch cn c mt ci bn ba ch ngi v ngi trong ci dng gian ngi xung nhn ra ngoi trong ci tm thi, tm linh bao nhiu nm ri cn mi ra i, i u loanh quanh cho i mi mt, trn hai vai ta i vng nht nguyt, di sut trm nm mt ci i v. Mt lt sau ngi garcon i ti hi ung g?

Lm ra v ngi M vi hn 200 nm lp quc, ngi trong ci dng gian bng tay mt ci tch, ku mt tch c ph Starbucks si bt tn Latte. C c ph li bt thm mt hi thuc nhng nh ra qun bao thuc Hotel Lutce. H! Vi ci tn Lutce, ngi trong ci dng gian bng bt ra l tn mt hn o gia sng Seine, l ni ngi Ty lp quc, t mnh t Lutce b con con mi c Paris, c nc Php ngy nay. Ngi trong ci dng gian co cm mc m g mnh ku ru vi ci ngun ca ngi Gaulois. Hay l li phi c bt thnh kim vi qun t hiu c chng? Trong mt chiu my xm m u, u n, ngp u m m chng, ngi trong ci dng gian hng mt ra ngoi ngm nhng m bia. u y ln khut nm m ca Jean Paul Sartre v Simone de Beauvoir trc mng tng gch nu vng.

Jean Paul Sartre

1905 1980

Simone De Beauvoir

!903 - 1986 Nm m ang hin hu mng tng y! y vy m trc khi mt, J.P. Sartre vit hai tc phm Bc tng v Cht khng t chn (2), ngi trong ci dng gian chu cht ngh khng ra. Qua hin hu v h v, ngi trong ci dng gian chm m trong ci tm linh, tm thi tn cng ca Lo Trang, trit l, trit nhn cho lm vi nhn sinh cng mt dng sinh mnh, ng v Ty cng gp nhau sinh k t quy. ang m chm cngsng gi thc v trong u u minh minh, cht t cui ngha a le ln hai m la nh hai con om m bay lng qung v pha qun xNgi trong ci dng gian ve ve mt nhn k hn v ch ly lm l lm cho my. V ch l cht hu c t xng xu mc nt con ngi ta bc hi thnh ln tinh lp le nh hai ci bng trong sng khi. H! Gia ban ngy ban mt, ch u l m khuya h cu, hoang tng ny kia, kia n. Hai ci bng sng khi kia thot u ch nh nh con om m c. Ri ln dn bng vin si, to dn bng hn cui. Cha kp bng ni Tu Di, mi ch bng hn tng p la, ln nh bng my ging ging u ni thThhai bng my thnh thi chui tt xuyn xut qua dn ca knh vo qun. Ngi trong ci dng gian s vi i ra qun, mun nhy nhm ln v hay lma. Tinh cy a, ma cy gohay l Jean Paul Sartre t ma ha thnh tinh cng nn. Dm lm ? Nhng ngi trong ci dng gian li u ra l t hn ngha a phi chng ro l th. Th y! Th nhng J.P. Sartre l k v thn, ma a li qu dn ng k v thn t u hin v u m m chng ngi trong ci dng gian, v vi J.P. Sartre ma qu lhin tng hc nn cng kh chi lm. Ngoi c tm ngi garcon hi cho ra nh, ngi tnh nh rui v ni: Oui. Nhng mt lng ngng v pha hai ci gh trng nh ngng i mt ngi i xa, xa lm tr v ni chn c. Quay li, ngi trong ci dng gian khng thy ma m vn ch l hai ci bng. Hai bng m nhn nh va ngi lng l trn gh. Cha kp hon hn, hai ci bng bng tot ra nh sng mu xanh trng m nhn o nh trong my chuyn sau khi cht, con ngi ta s i v u. Linh hn h cng le sng mt mu xanh trng ri bay vo ci ng su hun ht vo ci v cng. ang s mt va, ngi trong ci dng gian bn bu tay mnh mt ci r au nh thy php bt quyt hn va tr v vi thc ti. V thc ti khng l chuyn sau khi cht, con ngi ta s i v u?

L chuyn sau khi sng li, con ngi ta l ngi hayma?!. Bng hai ci bng, nh o nh, khng ai bo ai, rng mnh nhng nhng lay ng, hin dn nhng nhng hin dnMt ln na, ngi trong ci dng gian ngoi c li vi mt chm hi hi ngi garcon chuyn g l qu th?! Ngi ch tay v pha hai ci gh v ni mt ting: Voil. Ngi trong ci dng gian vi quay li, hai ci bng m nhn o khng l o na m l hin thchin r dn Hai ci bng m nhn nh hin dn, hin ra lngi ta! R nh m gia ban ngy l hai ngi Ty phng: Mt ng Ty gi tay cm khc bnh m baguette. Mt thng Ty con vai khoc ba l. Nhng l mt nh, c hai lt pht c khun mt phng ng, nhng mt khng phi mt mt m nn ngi trong ci dng gian chu chuc khng bit h l ging giuc g? Ha! Vi chnh danh nh phn ca ngi Khng Khu bn Tu thy cng nn nhp gia vn hy lm ch.

Nhng thy y l qun c ph ngha a ch ch phi lnh m nn thi. Va lc ngi garcon i ti, ngi trong ci dng gian ra m Paris lu nm, bn bng tay mt ci tch, ku mt tch caf au lait. Ngi garcon ni: Bonjour vi khch dng nh l ngi mun nm c ca qun th phi. ng Ty baguette ku mt ly tr Lipton, Thng Ty ba l gi caf au lait truyn thng. Lt sau ngi garcon mang tr v c ph ra. Thng Ty ba l ni: Merci, ngi trong ci dng gian nhm chng l ngi Ty. Cn ng Ty baguette ni: Thanks, nn on chng l ngi ng-l v ung tr Lipton vi sa d. ngm t gii thiu mnh khng l Tu, l Nht, m thuyn nhn ca nc M c 200 nm lp quc, ngi trong ci dng gian b c ph sa, gi ci Starbucks tn LaTte. Lt sau ngi mang c ph M ra. Nom nhm ly mnh khng l c ph m ltr. V Latte, tn mt loi c ph ca , nn pht m thnhtea chng! V ngi mun nm c, hn u by gi lm nh khng hay bit ngi trong ci dng gian ang hin din trong chn nhn gian ny, ng Ty baguette mn ming tru l u cu chuyn bng vo khng khing vi thng Ty ba l:

- Toa c c s k, a ch Vit khng? Ngi trong ci dng gian ng ra thy r v ng Ty baguette ni ting Vit. V ging , nn nhm chng ng ta khng l ngi ca sng nc bn bi cng l dn K Ch ca Thng Long nghn nm vn vt. y l cha k ng ny cn bit s k, a l ca ngi mnh na, ngi trong ci dng gian vn c ngh khng ra? Trong khi y thng Ty ba l nh khng nghe ting Vit ging mi ca ng Ty baguette, vn cm ci tm ci g trong ci ba-l. Ngi trong ci dng gian chc mm thng Ty ba l ny bi i khu ph Ty ng Phm Ng Lo ch cn g na.

Ph Ty Ba L

ng Phm Ng Lo Thy vy, ch nh khng bit lm g l lm thinh, ng Ty baguette bng qu: - Theo moa, vi c my nghn nm trc ngi Vit ly g cn c ni rng h l mt trong nhm Bch Vit v dn chng bng hnh dng, tnh tnh, phong tc v vn ha n nh ngun gc v dng ging y. Nh xm mnh v n tru chng hn. i ch gay y! Khi khng ngi qun nghe Ty ni chuynTa?

V tip n, ng Ty baguette nga ngu: - Nhng xm mnh v n tru th bn Trung Hoa cng c vy. y l cha k c Chu v Nam o cng c sc dn n tru, xm mnh.

Ngh cng hay, khi khng hai ng Ty i m sng dy ni chuyn ngun gc tc Vit. M c theo thin ngi trong ci dng gian ng Ty baguette lng qung ni ng ch chng chi. Ch l ngi trong ci dng gian n my ch ngha qua mt s gia Vit th khng l c n tru, xm mnh l ngi Vit? Theo s gia ny ch v ngi Vit ta vng ngoi, da vo s Tu vit s mnh. Bi nh y, by lu nay vn c ngi c mun bt qung lm "con chu" h. Ni cho ngay, ngi Vit mnh ch c h hng hang hc g vi ngi Tu c. ang lc ng vo lch s, va lc thng Ty ba l tm ra ci n muntm v ngng u ln. ng Ty baguette li vi n: - Toa mun bit mt trong nhng ci nht ca ngi Vit khng? Thng Ty ba l c ch: - L sao? Tha quan bc. Ngi trong ci dng gian nght ra trng thy vthy thng Ty ba l mi tt ni ging Bc k c, li lai ging dn bn cng Marsheille. Ch nh n l con lai? ang lng bng nh soup bouillabaisse n y, ng Ty baguette tr li n: - Ngi Vit u tin trn th gii ln mt trng v hin cn l ch Cui. C s ny, ngi trong ci dng gian ch ly lm l lm cho lm. L v c Nguyn Khuyn c cu th: u ng ngang c mt ch li, c miu ng Cui cao vi vi?. V tip l: Cho nn lng y sinhra ngi, sinh ra rt nhng thng ni di!". Th nn thng Cui ni di l chuyn trong vn sch, lm g m ng Ty baguette hong ln vy! Trong khi thng Ty ba l nhn nha mc trong ti ramt vn bn. Nhn lc n ang lm nhm tng, ngi trong ci dng gian nhn mt iu thuc Gaulois ca n v mi la. Ngn xong vn biHt nh ng Ty baguette, nh ngi trm nm c, hn va u u, lm nh ngi trong ci dng gian khng c mt trong chn ta b ny. N nhng mt dc dc vi ng Ty baguette: - Quan bc u c hay ngoi ni di nh cui! Ngi Vit cn tham lam na! By tht! Hay l v mnh va cm nhm iu thuc m n v a c nm l ngi Vit tham lam? Th nhng khng, nh khng c chuyn g, n nhn bi ni vni: - Theo mt tc gi Vit ng u k li chuyn nh th ny y Ti c iu kin i cng tc nc ngoi, thy nc no h cng c nhng tc gi v tc phm ni ting ni ln nhng thi h tnh xu ca dn tc mnh. Nh Ngi M u t, ngi M trm lng, ngi Nht xu x, Ngi Trung Quc xu x. Trong khi ngi Vit ch thch t khen mnh: Ngi Vit cao qu, Ngi Vit ng yu .

i ch gay y! T dng ngi qun nghe Ty ni chuyn Tu viTa. th hy liu on c kinh v va nghe n Ngi Trung Quc xu x, ngi trong ci dng gian ngh ngay n tc gi B Dng vit Ngi Trung Quc xu x (Chu lu de Zhong Gu rn) v ngi dch l Nguyn Hi Th. Nhng khn kh cho ngi dch l khi vt ln vi ch ngha, v hn ma nt thn tnh, ng ng ng tc gi B Dng ni v ngi Vit ch chng phi ngi Tu. Chnh dch gi vit trong "Li ngi dch" trong quyn sch ca mnh l c qu nhiu bng dng ngi mnh trong . Cng v vy ng Nguyn Hi Th ti Paris qun XIII khng dm vo...tim ph. Cng nh tc gi B Dng ng cho bit l do 10 nm ngi t: V ti ni ln vi s tht . Thm mt "ci ti na vi dch gi h Nguyn: "Bn thn ti trc kia mi ln c phi nhng quyn sch kiu "Ngi Vit cao qu", "Ngi Vit ng yu" ch ton thy ca tng t nc rng vng bin bc, con ngi cn c, thng minh, cao c, p . Chuyn cha u vo u, nh c thn giao cch cm, ng Ty baguette tr li chuyn hi v p vi thng Ty ba l. ng ngych ngoc: - Toa mun bitthm mt trong nhng ci nht ca ngi Vit khng?.

Khng i thng thng Ty ba lp. Tnh nh ng-l, ng Ty baguette xin li i vo W.C. nhng cng khng qun quay li nhm nhng:

- Vit Nam l nc giu nht hnh tinh v c "rng vng, bin bc.

*** i ng Ty baguette ngi xung. Mi iu thuc, thng Ty ba l bng tri tip:

Sau vi nm, trong mt cuc ni chuyn bn b thn, ti hi mt ngi Anh mt cu v yu cu tr li trung thc: Nu phi lt t ngi Vit, my s ni th no? Bit ti, khng ngn ngi, anh bn ngi Anh ni lun: Cu hi ny ngi nc ngoi chng tao Vit Nam lun tho lun vi nhau khi khng c ngi Vit, v u c cu tr li ging nhau, nhng khng bao gi dm ni ra vi ngi Vit. My l ngi u tin hi tao cu ny khng vi nh mun nghe mt li khen, nn tao s ni tht, l: Greedy Vietnamese - l: Ngi Vit tham lam!. D chun b cho tnh hung xu nht vi u c ci m nht, ti chong vng v cng hng mt lc khng ni c g. Mi sau, ti mi tht ln au n v bit bn mnh khng ni di: Greedy? Why? - Tham lam? Ti sao?. Bn ti ci: Ngi Vit chng my ci g cng mun cho c, khng nhng ci g cho ai bao gi: Hp ng gi phi r nht, hng phi tt nht, giao hng phi nhanh nht. Nhng thanh ton th chm nht, v hoa hng (hi l) phi khng nht!. Thng Ty ba l ni g th ni, ngi trong ci dng gian c lng bng vi Nguyn Hi Th trong "Li ngi dch" l qu nhiu bng dng ngi mnh trong . Nhng nh y, B Dng tin sinh vit ngi Trung Quc c 4 khuyt im: Th nht dn Trung Quc khng cn lng t trng, ci t trng cn li chng qua cng ch l ci tinh thn t di mnh nh A Q trong truyn ca L Tn. Th hai l 4000 nm chin tranh lin min ch v bn cng, git chc, k mt cch lu di thnh ra lng d ngi Trung Quc hp hi. Th ba l ch khoa c, quan trng, to ra mt tng lp quan liu ch tn tm, tn lc vi k ct nhc h ln lm quan. Th t v tinh thn Nho gio bo th khin ngi Trung Quc mt ht sc sng to, mt tp qun t tm hiu Lc ny ng Ty baguette mi khng khng chuyn k ca thng Ty ba l: - y l toa theo tc gi Vit vit v tnh tham lam ca ngi Vit. Cn moa c c bi vit ca ngi Nht tn Tomita Kenji i hc Ngoi ng Osaka, khi gii thiu v ngi Vit c mt nhn nh kh c o. ng cho rng v kh li hi nht ca ngi Vit l ci ming. Vi ci ming, ngi Vit c mt li n ni ring. ng cho rng phong cch n ni ca ngi Vit i khi cn mang tnh dn tc hn c ngn ng. L tht! Rt tht l ngi trong ci dng gian khng hiu ngi Vit i khi cn mang tnh dn tc hn c ngn ng qua ci ming lngha l g? M ch bit ngi Vit i khi ni rn trong l cng phi chui ra: Th nhng rn u ctai! ang trn ai khoai c n tao on ny, thng Ty ba l bng b tip: Nghe thng bn ngi Anh ni: Bn my lun p ngi khc khen mnh!. V vy ln khc, ti cng n ung bia trong cu lc b c ngi Singapore, Malaysia, Nht, Anh, M, Php do cc Amcham, Eurocham t chc. Ti dng cm tip tc hi n: Ti sao my ni ngi Vit rt tham lam, ci g cng mun, v gian, ci g cng khn li hn ngi. Hy vng ln ny n ung bia th s c nghe n khen. Cu tr li l: Tricky!, Tricky Vietnamese! Gian! Ngi Vit hay gian!. Ti ht ln: Khng th no! My khng tru tao y ch?!. Bn ti tr li: My mun tao trung thc m?Vy ti sao li l gian? ti c gng chu ng. V bn my khng bao gi ni tht. Chng my lun ngh rng mnh khn hn ngi. Ti ing ngi, v c ung tip vi bia t nhin ng ngt. T ti ght ung bia. N nhc ti bui ni chuyn vi pht hin kinh hong trn. T trong ti tt ngm nng h l ngi Vit cao qu!... V ti t hi c im bn cht ca ngi Vit l g? N l ci vn ha g?...

Ci vn ha g ? th nh chuyn ngi trong ci dng gian gp nht c:

Khi hn va tt nghip c nhn vn khoa th min Nam thay i ch , hn m mt qun c ph nh sng qua ngy. Th gi rnh ri hn nghin cu v mt mn hc m hn gi l mn ngn s. Hn ni ngn s ting Php philologie, ti chng hiu g c. Hn gii thch l mn hc nghin cu lch s, cu trc v cch to thnh ca ngn ng. Ti vn m tt. Hn bo ti : - Bn ba khng qua thi vn. My xng xo nh th m cui cng li chng ra g so vi tao. Chnh my hi b nh y. Chng n n hi l v bun lu, nhiu tin bn qu phi mua nh t ty, sau khi lch s mt vi trm cy. - Lch s ? - , l mt ting mi - hn ci to. - By gi ngi ta khng ni l t lt hay a hi l na, xa ri Dim i ! By gi ngi ta ni l lch s. Lch s tr thnh mt ngn ng. Ngn ng tr thnh vn ha

- Vn ha ? - , l vn ha lch s T ny n gi, nghe ng Ty baguette c toa toa moa moa nh m vo ta, nn ngi trong ci dng gian cng munngi ln u toa ng mt bi bng vn s qun cng. Bng vo chuyn u ng cui ng ca mt nh vn gc Vit c: Hu nh sch v ting Vit u nhn mnh: ngi Vit Nam c tinh thn on kt. Trong gi tr truyn thng ca Vit Nam, nc bao gi cng ng trn lng; lng bao gi cng ng trn gia nh, gia nh bao gi cng ng trn c nhn. Nhng nhn vo i sng hng ngy, chng ta s thy khc hn. Vit Nam, bt c ni no cn phi sp hng cng c v s ngi chen ln, khng cn bit ngi khc ch i bao lu c. i ngoi ng, c v s ngi vt rc xung ng, mc k v sinh chung, ngha l mc k ngi khc. Chnh bn cht ch k ra s chia r. V sau y l truyn ca mt nh vn Si Gn, cng nh bng vo nhng chuyn qun x u , nhng khng thuc dng nhn ra ng, nhn dng sinh mnh ni tri: Sut bui sng chng ti bt ph H Ni. Trc y, ti ngh Si Gn nhiu xe my v chp hnh lut giao thng ca ngi dn chc km nht Vit Nam. Nay ti thy ti nhm, ngi H Ni chy xe lo kinh khng, khng c lut l g ht. Bc xe m a chng ti ti qun ph ny v n vng, anh bn ti, theo thi quen, ni rt dng dc: "Cho xin chn gi chng i". ng ch qun quay li nhn chng ti nh nhn ngi ngoi hnh tinh, ri bo: "t m! Gi chng h? Vo S Ghnh m p". Chiu hm , nghe ni bia hi H Ni ngon lm, chng ti gi ung th, thy nht v chua tht. Trong qun, c mt anh va ung bia xong, anh tr tin, ri cu nhu: "Bia vi bt nht o chu c, nht nh nc nn, chua noen not, nm m n be ru cho xong." Ch ch qun bnh thn: "Nh lc ln th l mi nghn ri, cn mun khng nh lc ln th nhng ba nghn ri c. o m, nghe st c rut.".

Trc kia, chng ti nghe ni ngi H Ni h nn np lm, ni nng phi tha gi ng hong. Nhng c chuyn i chng ti khng nghe thy hai ch: Cm n.

Vi nhm chuyn trn, ngi trong ci dng gian mun lin h ti dch gi Nguyn Hi Th v ng nhn thy l qu nhiu bng dng ngi mnh trong Ngi Trung Quc xu x. Qua B Dng tin sinh ni ln vi s tht bng vo ch dn Tu trong chuyn tip xc, giao t, khng trng khch hng, thiu lch s, khng bit ni cm n, xin li, khng bit xp hng trt t. Li v (k) lut, v khng bit hay khng chu hc hi, khng t trng, bt chp hoc xem nh mnh nm trn lut php. Chuyn ny x qua chuyn kia, ngi trong ci dng gian li nh ra c mt tc gi qua phn Ta c cu y khinh th ngo mn: C vng ngn chi, v cng c chnh tc gi chuyn ng l: Hnh nh li ngi vit ni chuyn vima. Nn ngi trong ci dng gian nh ngi ng ha Bt, vngi khng ni chuyn vima. tinh gp ma qu gp qui, thng qui Ty ba l nh ng cm vi ngi trong ci dng gian vc vng ngn chi vi ng Ty baguette nh th ny y: - em k thm cho quan bc nghe chuyn ny nh

Ngy u nm i ra ph Bolsa ung c ph, gp ngi no nhn ti cng ci ci... Hi u nm c chuyn g vui vy, h li ci v ni: Cua M v cua Vit! Th ra nhiu ngi c bi V bn cht dn tc Vit? ca ti, trong ti c k li chuyn Ngi Vit xu xa ca Dan Huynh ni v bn cht ngi VitCu chuyn do Dan Huynh ki khi nh sau: C hai ngi i bt cua, h b cua Vit v cua M vo hai thng khc nhau. Mt ngi bo ngi kia ch cn y np thng cua M, khng cn y np thng cua Vit. c hi ti sao, ngi ny gii thch: Cua M khc cua Vit v n bit cch nm chng ln nhau, cho cc con khc bln ngi ra khi ming thng, cn cua Vit Nam th con no va nh ngoi ln c con bn cnh nu chn ko xung nn khng bao giln n ming thng, khi cn y np!... Thng Ty ba l nga ngu xong, n li lc c tip: - Quan bc ngh sao mt cu hi c t ra l cng nhng c hi ging nhau, ti sao ngi Trung Hoa i Loan, Hng Kng, Singapore vn ln c, cn ngi Vit Nam th khng? Phi chng v bn cht dn tc?, tha quan bc. ng Ty baguette bn bm bch:

- Toa hi cho c chuyn ni chuyn y thi, chuyn l nc Vit bPhp h c100 nm, tip thu nn hc vn mi ca phng Ty, nhng h vn gi li bn cht ca nn vn ha Trung Hoa. Nhiu h tc trong quan, hn, tang, t 49 ngy ca Trang T, 100 ngy ca Khng T m ngi Trung Hoa b i. Vy m ngi Vit vn c gi li. Thi i Bc thuc dai dng c 1000 nm, dn tnh th tc nhim ci vn ha, vn minh ca Trung Hoa. Ci nh hng y lu ngy tr thnh ci quc hn, quc ty ca h. Trong khi ngi Vit nghe ngi Trung Hoa dy khn qua sch v vi quan trng th ngi Trung Hoa li thch bun bn, khi ra hi ngoi h vn ln kh nhanh nh: cn c, vic g cng lm. V: tit kim, khng sng khoe khoang hay xa hoa. Nghe ng Ty baguette lun v quan, hn, tang, t nhng li qun tit cu hnh ngn hnh ti: Khng l m khng l ngi M - Khng i tr khng l ngi Vit. Ngi trong ci dng gian li c th ly lt vi B Dng tin sinh: ...Hn l khng ra hn l m bin thnh mt loi phng cho. Mi ngi n khng phi chc mng m ci, m tm gp bn b, trao i x giao vi nhng ngi sng trong cng mt thnh ph m hai, ba bn nm ri cha gp mt nhau t tp hn huyn, thm hi tin tc, bn lun thi cuc, ngay c ni xu ngi ny, ngi n.

Cng vy, tang l tr thnh mt bn sao ca m ci vn minh", ngay hi qun qun xc cht hin nhin thnh ch "xa nh gp ngi quen" th nt mt phi ti ci rng r, n ni n o nh m ci. T Tu sang Ta, thng Ty ba l bung tung:

- Quan bc dy sao em nghe vy. Nhng theo Vin nghin cu x hi hc Hoa K ni ln mt sc tnh cn bn ca ngi Vit l mn ting ngi, chngi m hc th xut sc. Nhng lm th khng c g c sc, ch hc lm nhng vic nh mn. Mt ngi c th hon thnh mt nhim v xut sc; 2 ngi lm th km, 3 ngi lm thhng vic. V quan bc l ngi Ha Lan, nn em xin tm dch nh sau: 1 person can complete a task excellently; 2 people do it poorly, and 3 people make a mess of it. Lm nh c trng hp tht! Ngi trong ci dng gian lm m rng chuyn ny dch gi Nguyn Hi Th cng thy nm trong Ngi Trung Quc xu x: Nu ba ngi ngi Trung Quc hp li vi nhau, ba con rng ny li bin thnh mt con heo, mt con gii, hoc thm ch khng bng mt con gii na. Bi v dn tc Trung Quc l dn tc...chia r nn hay m nhau. ang ngn ngn vy, vy m thng Ty ba l ny ni phi c ci cng phi nghe. V va trm nghe lm ra ng Ty baguette l ngi Ha Lan ch khng phi l ngi ng-l mc d ng ta ung tr Lipton vi sa. ang th, m, l th y, bng thng Ty ba l ni xui ni ngc - D tha quan bc, Vin nghin cu x hi hc Hoa K cho bit thm la ngi Vit cn c lao ng nhng tha mn v hay du ngh. C tit kim, nhng nhiu khi hoang ph v nhng vic v ngha v s din hay mun ph trng. H ci m v hiu khch nhng s hiu khch ca h khng ko di. V cng ging nh ngi Trung Hoa, h c tinh thn on kt v gip ln nhau. Nhng ch trong nhng tnh hung kh khn v ngho i, cntrong iu kin tt hn, c tnh ny him khi c. Trng nh xui kn thi ngc thtChuyn ngi Tu hay...m nhau c B Dng tin sinh bc bch nh di y: ....Ngay c i vi nhng ngi Hoa sng ti M cng vy, chia r v y k th, no cnh t, cnh hu, trung lp, c lp, thin t trung, trung thin hu, hu thin trung, vn vn v vn vn, chng bit ng no m m. Ngi ny i vi k n u mang mi cu th nh n git b mnh. Tht khng hiu l th dn tc g?.... u cng vy, ha ra chuyn ngi Tu c tinh thn on kt v gip ln nhau qua bang, hi ch c trongCh Ln. Qua chuyn ngi Vit sng ti M vi k th, ngi trong ci dng gian cho l chuyn nhp giang ty khc, nhp gia ty tc nn ch n ni no: V rng ngi Vit tak th theo ngi M, nu c hn cng tt thi, c cht thng Ty en no u. y l chuyn k th mu da ngoi nc, trong nc c t thi tm honh no ri. Thng nh cu ni dn gian: Qung Nam hay ci, Qung Ngi hay co, Tha Thin n ht n: Bc k n c r cy, n phi lu n cht cha Bc k. Ngn gn tt c ch trong mt ch nht t thin kim ln. Cn vn nn chia r l ci ti t tng cng c t thi lp quc n giCha kp cm nhm thm v thy ng Ty baguette va ng vaung tr ch khng ng dy i vo W.C. Ha! Ngu lu n dai cch my ngi trong ci dng gian n ng ra rng my ngi Ty y dn tc tnh vi tp qun l ng th tr tin t hn ngigh. Ngi xung ri, ng Ty baguette li hi v p vi thng Ty ba l: - Ngi Vit c nhiu ci nht lm toa.

Ln ny, thng Ty ba l khng ngonh mt lm l na:

- L sao? Tha quan bc.

c th, ng Ty baguette ngay ngn: - V ly d ln nht v u tin trong lch s ngi Vit l Lc Long Qun v u C. Sau 50 ngi con theo cha ln rng, 50 ngi con theo m xung bin. Th nh bo ng Ty baguette lm nh i guc trong bng ngi trong ci dng gian v hc i c chia r lci ti t tng c t thi lp quc: 50 ngi con theo cha ln rng, hiu l ngi min ni, tc ngi Mng m ting Vit hm nay gi lngi dn tc. Cn 50 ngi con theo m xung bin v khng phingi dn tc nn c gi l ngi kinh. V c ngi th qun khc nhau, ting ni khc nhau nn khng hiu nhau, t c nhng chia r. No c khc g Hi chng Babylone ca ngi phng Ty, theo thnh kinh: T th khai thin lp a, c nhn loi ni mt th ting v v ni xu Thng nn nn Ngi bt mi dn tc ni mt th ting. Sau ny v ngn ng bt ng mi c chin tranh, c ti 8 cuc chin Thp t chinh t th k XI ti th k XIII gia phng Ty v phng ng v ngng li a Trung Hi. t dng ci my a th t hiu Bka ca qun c ph ngha trang Montparnasse bt ln cu ht: Mt trm nm h gic Ty, hai mi nm ni chin tng ngy.... *** Xui dng lch s, ngi trong ci dng gian ngc xui vi B Dng tin sinh: ...Ngi Trung Quc c tm a hp hi, a n vi mt ng tuyt i t ty, mt ng tuyt i t kiu. Lc t ty thnh ra ti t, ngh mnh khng bng ng phn ch. Lc t kiu l ng ch, xem mi ngi u l ct ch ht. Li a lm quan, khi phn xt, suy lun, khng dng l tr m nng v cm tnh, t thi phong kin h Nho.... Lnh nh vi t ty, t kiu a y ngi trong ci dng gian vi Keith Weller Taylor, ng l giao s giang day mn lich s Vit Nam tai ai hoc Cornell, Hoa Ky v Vit Nam 5 nm nghin s Vit. ng lun chng trong sch s Vit ca ng: Quan Lang bao gm Hung Vng, Hai Ba Trng, inh B Linh, L Li... Quan Lang la tc hiu cua ngi lanh ao vng ni c goi l t ca ngi Mng. Hung Vng, Hai Ba Trng, L Li l ngi Mng. Nhiu s gia Vit bit iu y qua s phm, nh L B, Ng Quyn, nh Trn, nh H, s liu cc quan nha nh L Thng Kit, Phan Thanh Gin, L Vn Duyt, Trnh Hoi c l ngi gc Tu. C theo ngu ca ngi trong ci dng gian phi chng ti ngn ngoi ca Keith Weller Taylor qua s phm, s liu: T tim thc gc Mng nn ngi Vit t ty? Trong tm thc ca vua quan ta t tn? Nh ny ngi trong ci dng gian hc c qua mt nh ngn ng hc: Ting ni ca ngi Vit c xa xng ti, tip l ti t, m t y l ting Mng. Ti, t u l ti, l ti t ca thin triu. Khc g Ngi Trung Quc xu x: Lc t ty th thnh ra ti t. Vua quan ta t L B ti nh H, t L Thng Kit n Trnh Hoi c l hu du ca thin t nn cng l con tri? C s ny ngi trong ci dng gian ch n my ch ngha th thi. Th nhng o su chn cht qua thi hu hin i, ngi Vit trong nc g cng t cho mnh l nht th gii, ra n nc ngoi giao tip vi ngi ngoi quc li knh nhi vin chi. Trong tp th thu hp thnh ph, mi ngi l mt s qun. Thu nh trong nhm bn b, ci ti vi thin thng a h, duy ng c tn c bnh tng vi ct u gi th thm, ct hng xm th thi. T c bnh chng...thnh kin, bin chng ca bnh chng ny l...nghi k. H! Vn chng no phi l n thuc, ch c khuyn nhng cht b bu! Bng dng khi khng ngi trong ci dng gian bc nhng lm thy lang bc thuc nh th y, ch hiu cmt tay chng? i ch gay y! Bng dng ngi qun nghe Ty ni chuyn Ta viTu. M chuyn Ta vi Tu nh nm trong ci vng ln qun. Nhn hm nay l ngy ng To v tri, nht th cng nh ng to, ngi trong ci dng gian c th lay lt rng no c khc g g n mi, mi n th cng, th cng n g. Thm giy tha dp thiu vi c Phan Chu Trinh: Chnh c ch hng, ch d ca ngi Tu m minh bt chc. Tip ni qua c Phan Bi Chu: Ngi ta ma ra th mnh nut vo. Bi nh theo dch gi Nguyn Hi Th: Ngi Trung Quc xu x ra Ngi Vit xu x nh voi trng. V th dch gi h Nguyn khng dm dn xc vo tim ph cng tt thi! Nhng sp sang nm Gio Ng, vi chuyn nga sng vi la rala. Thth mc chng g ngi dch gi Nguyn Hi thla lng ln vy. ***

Quay qu tr li Vin nghin cu x hi hc Hoa K qua chuyn ngi Vit hc lm quan. Thng Ty ba l nh xm v c gy:

- Ngi Vit thch kin thc, hiu bit nhanh, nhng t hc s vic tu n cui, nn kin thc khng c h thng hay cn bn. Ngoi ra, ngi Vit khng hc v li ch ca kin thc, lc nh hc v gianh, ln ln hc v s din hay v nhng cng vic tt. Chuyn ny quan bc ng n t th k 17 l ngi Vit hc lm quan. Nhng em cng v v ting Ty ting u vi quan bc nh: When small, they study because of their families; growing up, they study for the sake of prestige or good jobs. T th k 17?! No ai bit quan mt i m h vng, v vy nh thng Ty ba l h l cu: Chuyn ny quan bc ng n t th k 17. Th nn ngi trong ci dng gian mi v bng ct ra l ng Ty baguette ang ngi y l Samuel Baron, b ngi Ha Lan, m ngi Bc k. S. Baron sinh ti Ca-cho (K-ch, tc Thng Long). Nm 1856, S. Baron vit s k, a d, vn ha, tp tc, chnh s, y hc v quan trng nc ta thi vua L cha Trnh. Sch c tn A Description of the Kinhdom of Tonkin, l mt trong nhng quyn sch u tin vit v nc ta ca ngi Ty phng. Thi y, S. Baron nhn xt ngi Vit ta nh sau:

.Ngi Vit tm vc nh b, yu t, tnh tnh nhu ha, hin hu, khng nng ny nhng a ganh t, a khoc lc, li c c, sng sng hay m tn d oan. L dn tc tm thng, ngho kh nhng hiu hc chng phi ham hiu bit m v mun t mc ch ra lm quan. Khng a i y i m cng khng tin li nhng ngi xut dng thy rng nhn xa. T cao t i c cho ngi Vit mnh l nht... Chuyn th ngi bn qun ng Ty baguette giu voi n r xong. Cn thnh hong bn th ca thng Ty ba l sao y? ang ln n vy, n chm hm tip: - Chng du g quan bc chCh quan bc ang mt thc hai thc nn u c hay thi bui ny trn th gian: Gio dc ngi M thc tin, suy ngh thc t, trit hc khng ging dy trung hc, ch l mn nhim i hc. Khng c trit gia, ch c kinh t gia, k thut gia. Nhng ngi Vit li a trit l, a bn lun l thuyt, trit l vi Kant, Hegel, Nietzsche, Heidegger, Albert Camus, Jean Paul Sartre vi hin sinh qua ci nhn vng tng ngi trn thp ng nhn xung. Ngoi ra h thch bn lun chnh tr theo cm tnh xc ng nht thi, lng mn hn l thc t vi nhng bin chuyn xy ra ri. H a din dch tng qut ho, l lun bn bc kiu Tam Quc Ch. H thiu nhng khnng suy t di hn v linh hot. V lc no cng k vnghn thing sng nilan ta khp bn bin nm chu. Nghe mt l tn trit gia, trit nhn nh m vo tai trnNgi trong ci dng gian ngc ngc cho rng nhng tn tui y, ngi c phng Ty cha chc hiu ni, ni g ti ngi Vit. Ngay c ngi trong ci dng giancha c Cht khng t chn v Bc tng ca J.P.Sartre khng hiu ri. Cho n khi nom nhm thy nh chp nm m vi bc tng cngkhng hiu lun. Ni chuyn trit l c khoai, ngi trong ci dng gian cng mc chnghi chng Babylone nh bt c ai vy! Vy m mi by gi ng Ty baguette mi ng nh ni nh Ty:

- Toa ni ngi Vit ni chuyn chnh tr theo kiu Tam Quc Ch. Nhng ngi lm chnh tr th khc, Ton quyn ng Dng Paul Doumer cho rng phi sang n tn Nht Bn ngi ta mi thy c mt ging dn tng xng vi ngi Vit. C hai ging ngi Vit v Nht, theo ng, u thng minh, chm ch v can m. Ngi Vit l nhng nh chnh tr qu cm trc ci cht. Theo E. Luro, mt trong nhng ngi Php n VN nghin cu v vn ha v con ngi cng nhn nh tng t. Qua ng ta, ngi Vit coi nh ci cht. H c th ln on u i vi v mt bnh thn, ming ngm thuc l. E. Luro dn chng thm ng nghip: ng P. Cultru cng ngh nh vy. Mc mt iu thuc , ngn ng n my giy, v tip: - Qua ci cht, v toa cng nm trong mt thc hai thc lu ngy m ngi nn qun l: Ngi Vit cn c lao ng nhng hay du ngh. Toa khng nh c ngi ni chuyn y t th k 18: y l Michel c Chaigneau, sinh nm 1803, con ca Jean Baptiste Chaigneau, v v ngi Vit l H Th Hu. ng ny l mt trong hai ngi Php lm quan di thi vua Gia Long sau khi gip nh vua thng nh Ty Sn. Michel c vit quyn Souvenir de Hu miu t: Nh ca ngi Vit lp xp, ti tm, lu i kin trc chng c g x. Vit Nam s d khng c th danh ting v h ngi no tay ngh kho l b sung cng lm cho triu nh cho n gi. Nn h thng hay du ti v khng truyn ngh cho ngi ngoi. Trong sch Michel c xc nhn:

Ngi Vit hay ganh t, khoc lc, thch lm quan. V hm hnh: Nhng li bn. ng Ty baguette li nh c nh Ty ni: - Nh trn toa bit y, theo Tomita Kenji vi ci ming, ngi Vit li c mt li n ni ring, cch n ni ca ngi Vit i khi cn mang tnh dn tc hn c ngn ng. Trong khi ngi Php ca toa ni chuyn bng c c th. Ci g m c h ming m l trn nhn my nhng, mt quay qua quay li, u gc gc, l hai bn tay gi ra, ma my nh lm... o thut! Ngi Vit im m, kn o hn v vy b mt ngi Vit khng din cm lm v h thn nhin n khng th hiu ni. V h din cm bng mt. Pierre Huard ph ha l: Vi v mt v ngi, trit l hin hnh qua mt tri cm xc th ngi Vitni bng mt. G m ht ng Tomita Kenji vi: b mt ngi Vit khng din cm lm n ng Pierre Huard ph din: v mt v ngi, trit l hin hnh quamt tri cm xc khin ngi trong ci dng gian chu cht khngcm ni. V ch hiu theo mt nh bin kho tay ngang no : T th s khai, vi ngn ng qua ting ni cho ti nay, nhng b phn trn thn th ngi Vit, nhng g d thy, thng gp bn ngoi. Th d: tc, tai, tay. Ngay c bn mt. Th du: mt, mi, ming . Tt c u c t tn bng ting Nm, thun Vit. Hiu theo ngha l khng c ch Hn, tc gc gc ca ngi Vit khng phi l Hn tc...Cng nh hai ngi Ty y, h c chung mt chng tc Ty. Bi nh tn cng ca ch ngha: mt ngi tn baguette, mt ngi tn ba l. V c hai u c chung mt mu tb. Nghch ngm vi ch ngha vy thi, v va lc thng Ty ba l mc ti tr tin, ngi garcon l d nh c bt tp n, l d nhin tip n c mc bt t ti pourboire. Ng sau y ngi v li quy, nhng ngi li ngi bt xung gh ca ngi trong ci dng gian. Ngi trong ci dng gian nh tan vo sng khi trong ci h khng. Khi khng ng Ty baguette dy i, ch v cho ngi garcon: - Vo qun x c ba ngi n ung vi nhau. n xong ngi ny c thn nhin ngi di ngi i ngi kia tr tin th vu nn bit ngay lngi Vit. Tri nhn tri din bt chi tm, ngi trong ci dng gian ch bit tm a ng Ty baguette th no khi ni cu y! i tr tin ri, ng ta ch tay vo thng Ty ba l - Nh c ngi va ngi y, va ni vi moa bngmt. Thng Ty ba l ging mt l o tmngi khng c mt trong chn nhn gian. i n lc ny y, Samuel Baron miem voi b r: - Toa chnh l Michel c Chaigneau. No c chuyn thng cht ci thng khing v ch ai hay bit c mt ngi ang nm cht bp cht d gh, v ang th ra khi v ming ngm iu thuc l Gaulois. *** Cht l ht chuyn, c ba lng thng bc qua ca knh i v pha ngha trang. Samuel Baron, Michel c khoc vai nhau. i theo sau l ngi garcon. Ngi trong ci dng gian h hc mm ra v t hn h ng tnh luyn i nh b Simone de Beauvoir chng? Ht nhin hn ma bng qu b de Beauvoir hin v, ngi trong ci dng gian bng ra v mnh vo ngha a i tm J.P.Sartre nhng t ny n gi chng thy ng ta u? Th nhng nhm t sau lng ngi garcon ang trong thc th i vo h v, ngi trong ci dng gian chc nh cua gch l: Jean Paul Sartre. Cn li mt mnh vi ly c ph Starbucs, ngm ngi Ty ni chuyn: Ta l ai? Ni cho ngay, nhm vo thin nin k 21 ry, ngi trong ci dng gian ngi qun nghe Ty, Tu ni chuyn Ta vi nhng dn chng chng hay ho cho my! Bi nh Samuel Baron vit t 400 nm trc. Ch c mt cht l lm vi Michel c Chaigneau: Ngi Vit bn. Ni cho cng vit cho lm tm ci trung vy thi vi: - Ta l ai? Bit ngi bit ta t th k 18, c Nguyn Cng Tr vm vm thn th, th thn: Ngi c bit ta hay th ch Chng bit ta, ta vn l ta

*** Ta vn l ta l mt kt lun c hu, ai cng tm thy ci ti ca mnh trong truyn vit. Nhng J.P.Sartre vi lun chng Siu vit ca bn ng (3), v vy ngi trong ci dng gian mun i tmbn ng siu vit y. V vy mt ngy no , ngi trong ci dng gian s c ch o cu li bi vit ny vi kt lun nh di y: Tri t qung g, S. Baron, Michel c v ngi garcon vt v bc qua khung ca knh i v hng ngha a. Ht nhin ngi garcon tot ra nh sng mu xanh trng, nhng nhng, lay ng nh dn bng con om m c. Trc khi lp le bay vo ci v cng, rt hin hu trong h v, con om m c ngoi c li ni mt ting r to: Voil. Ngi trong ci dng gian bit ngay l: Jean Paul Sartre. Ng y l chuyn phim Star Trek ca Hollywood vi ngi hnh tinh bay phi thuyn trong v tr. Nhng ngi trong ci dng gian vi xua ui ngay ci ngh hoang tng y i. V cn ang mi m ngm ngi hin thc vi thc th. Rng ni cho cng, ri vo l hng thi gian ca thin nin k 21 ny m ngi qun nghe Ty, Tu ni chuyn Ta chng hay hm cho lm! Bi nh Samuel Baron vit thnh vn sch t 400 nm trc. Ngi Vit ta tnh tnh nhu ha, hin hu. t tri sp lui cui vo m! Bn cm tch c ph Starbucs Latte ung cho ht. Ha! Ca ngi phc ta, thy bao thuc Gaulois trn bn!? y m nh cc c ta xa dy cm ch sai bao gi: Tinh cy a, ma cy go. Trm hiu l cy a, cy go c c trm nm, c tinh hay c ma, ch ainhn thy. Ngha bng cu thnh ng ny l chuyn khng c tht, khngtin c. Nhn trc nhn sau khng c ainhn thy mnh tht. Ngi trong ci dng gian bn nht bao thuc vo ti. th nh bo:

Ngi Vit ta ngoi hin huhin nh Bt, lnh nh t, cn tinh nhma.

H! Tin hay khng? Ty Thch trc gia trang

Tt Gip Ng 2014

Ng Khng Ph Ngc Hng

Ngun: Phm Vn Sn, Trn Thnh Nam Nguyn Hng Quc, Vng Vn Quang Nguyn Th Chn Qun, V Phin, L Giang Trn Trng Kim, Thu T, Phm Vn Tun T Ch i Trng, v H Long Bt S. Ch thch:(1) "Thc th v h v" (L' Etre et le Nant/Being and Nothingness).

(2) Cht khng t chn (Morts sans spulture/Deaths without burial) (3) Siu vit ca bn ng (La transcendance de l' go/

The Transcendence of the Ego) Ph nh::

C Trn Trng Kim, mt nh gio li lc, mt hc gi danh ting v cng l v Th Tng u tin ca Vit Nam, vit trong b s Vit Nam S Lc (1925) v tnh tnh, t cch ca ngi Vit Nam (trang 7 tiu mc Ngi Vit Nam) nh sau: V ng tr tu v tnh tnh th ngi Vit nam c c tnh tt v cc tnh xu. i khi th tr tu minh mn, hc chng hiu, kho chn tay, nhiu ngi sng d, nh lu, li c tnh hiu hc, trng s hc thc, qu s l php, mn iu o c: ly s Nhn, Ngha, L, Tr, Tn, lm nm o Thng cho s n . Tuy vy, vn hay c tnh tinh vt, cng c khi qu quyt, v hay bi bc nho ch. Thng th nht nht, hay khip s v mun s ha bnh, nhng m khi i trn mc th cng c can m, bit gi k lut.

Tm a nng ni hay lm liu, khng kin nhn, hay khoe khoang v a trng hong b ngoi, hiu danh vng, thch chi bi, m c bc. Hay tin ma tin qu, sng s l bi, nhng m vn khng nhit tn tn gio no c. Kiu ngo v hay ni khoc, nhng c lng Nhn, bit thng ngi v hay nh n.

PAGE 1