Ngữ liệu SGK Ngữ Văn 7-Tập I (trang 71)

a. Thương thay con cuốc giữa trời

Dầu kêu ra máu có người nào nghe.

(Ca dao)

b. Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát.

Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông.

Thân em như chẽn lúa đòng đòng,

Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai.(Ca dao)

Thương thay con cuốc giữa trờiDầu kêu ra máu có người nào nghe.

* Tình cảm được bộc lộ:

Mượn hình ảnh con cuốc để nói lòng mình: thương, cảm thông cho số phận của những con người nhỏ bé bất hạnh trong xã hội phong kiến xưa.

* Mục đích bộc lộ tình cảm:

Người đọc hiểu được: -> thương, cảm thông, chia sẻ. -> góp sức cải tạo xã hội, xóa bỏ đau thương bất công…

Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát. Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông.

Thân em như chẽn lúa đòng đòng,Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai.

* Tình cảm được bộc lộ:

Cảm xúc hạnh phúc của một người đang thấy mình như chẽn lúa đòng đòng được phơi mình tự do dưới ánh nắng ban mai ấm áp.

* Mục đích bộc lộ tình cảm:

Người đọc hiểu được: -> yêu quê hương đất nước, yêu thiên nhiên tươi đẹp, yêu thành quả lao động… -> yêu tự do, yêu hòa bình…

Nhằm biểu đạt tình cảm, cảm xúc, sự đánh giá của con người với thế giới xung quanh.

Khêu gợi lòng đồng cảm nơi người đọc.

Ghi nhớ.

Văn biểu cảm là văn bản viết ra nhằm biểu đạt tình cảm, cảm xúc, sự đánh giá của con người với thế giới xung quanh và khêu gợi lòng đồng cảm nơi người đọc.

Ngữ liệu SGK Ngữ Văn 7-Tập I (trang 72)

VD1. Thảo thương nhớ ơi! Mới ngày nào Thảo còn ngồi chung một bàn với Hồng, Minh, Ngọc thế mà nay Thảo đã theo cha mẹ vào thành phố Hồ Chí Minh, để cho bọn mình xiết bao mong nhớ. Thảo có nhớ những lần chúng mình cùng dạo Hồ Tây, cùng chơi Thủ Lệ, cùng tham quan Ao Vua? Thảo có nhớ một lần mình ốm dài, Thảo chép bài cho mình? (Bài làm của học sinh)

VD2. Trên đài, một người con gái nào đó vừa hát một bài dân ca của đất nước ta trong đêm khuya. Bây giờ tất cả im lặng rồi, giọt sao ngoài khung cửa đọng lại, đứng im , không nháy nữa, đêm đã đi vào chiều sâu, mà vẫn còn nghe âm vang mãi giọng hát của người con gái lúc nãy. Một giọng hát dân ca, ngân nga bát ngát như cánh cò trên đồng lúa miền Nam chạy tới chân trời, có lúc rụt rè e thẹn như khóe mắt người yêu mới gặp, có lúc tinh nghịch duyên dáng như những đôi chân nhỏ thoăn thoắt gánh lúa chạy trên những con đường làng trộn lẫn bóng tre và bóng nắng… Có lẽ không phải là một người con gái đã hát trên đài. Đó chính là quê hương ta đang lên tiếng hát. Tiếng ngân nga dội lên từ lòng đất, ở trong đó một góc vườn có đôi cây sầu đông và một giàn bầu đong đưa quả nặng, một ngày đã xa, mẹ ta đã chôn nhúm rau của ta thuở ta mới lọt lòng. Đó là tiếng ngân của mặt đất, của dòng sông, của những xóm làng và những cánh đồng sau một ngày lao động và chiến đấu.

(Nguyên Ngọc, Tùy bút: Đường chúng ta đi.)

VD1. Thảo thương nhớ ơi! Mới ngày nào Thảo còn ngồi chung một bàn với Hồng, Minh, Ngọc thế mà nay Thảo đã theo cha mẹ vào thành phố Hồ Chí Minh, để cho bọn mình xiết bao mong nhớ. Thảo có nhớ những lần chúng mình cùng dạo Hồ Tây, cùng chơi Thủ Lệ, cùng tham quan Ao Vua? Thảo có nhớ một lần mình ốm dài, Thảo chép bài cho mình?

+ Thảo thương nhớ ơi!

+ Xiết bao mong nhớ

(Bài làm của học sinh)

Nội dung: Biểu hiện nỗi nhớ, nhắc lại những kỉ niệm.

* Gợi sự việc: + Ngồi chung bàn.

+ Theo cha mẹ vào Thành phố Hồ Chí Minh.

+ Cùng đi chơi.

+ Mình ốm bạn chép bài hộ.Nhắc về một tình

bạn thắm thiết Biểu cảm gián tiếp.

* Tình cảm được nhắc cụ thể:

Không qua khâu trung gian Biểu cảm trực tiếp.

VD2. Trên đài, một người con gái nào đó vừa hát một bài dân ca của đất nước ta trong đêm khuya. Bây giờ tất cả im lặng rồi, giọt sao ngoài khung cửa đọng lại, đứng im , không nháy nữa, đêm đã đi vào chiều sâu, mà vẫn còn nghe âm vang mãi giọng hát của người con gái lúc nãy. Một giọng hát dân ca, ngân nga bát ngát như cánh cò trên đồng lúa miền Nam chạy tới chân trời, có lúc rụt rè e thẹn như khóe mắt người yêu mới gặp, có lúc tinh nghịch duyên dáng như những đôi chân nhỏ thoăn thoắt gánh lúa chạy trên những con đường làng trộn lẫn bóng tre và bóng nắng… Có lẽ không phải là một người con gái đã hát trên đài. Đó chính là quê hương ta đang lên tiếng hát. Tiếng ngân nga dội lên từ lòng đất, ở trong đó một góc vườn có đôi cây sầu đông và một giàn bầu đong đưa quả nặng, một ngày đã xa, mẹ ta đã chôn nhúm rau của ta thuở ta mới lọt lòng. Đó là tiếng ngân của mặt đất, của dòng sông, của những xóm làng và những cánh đồng sau một ngày lao động và chiến đấu.

Nội dung: Biểu hiện tình cảm gắn bó với quê hương.

* Sự việc: + Tiếng hát trên đài.

* Các hình ảnh miêu tả:+ giọt sao ngoài khung cửa đọng lại, đứng im , không nháy nữa,

+ ngân nga bát ngát như cánh cò trên đồng lúa miền Nam chạy tới chân trời,

+ rụt rè e thẹn như khóe mắt người yêu mới gặp

+ tinh nghịch duyên dáng như những đôi chân nhỏ thoăn thoắt gánh lúa chạy trên những con đường làng trộn lẫn bóng tre và bóng nắng…+ góc vườn có đôi cây sầu đông và một giàn bầu đong đưa quả nặng,

Biểu cảm gián tiếp.

+ Thảo thương nhớ ơi!+ Xiết bao mong nhớ

Nội dung: Biểu hiện nỗi nhớ, nhắc lại những kỉ niệm.

* Gợi sự việc: + Ngồi chung bàn.+ Theo cha mẹ vào TP Hồ Chí Minh.+ Cùng đi chơi.+ ốm bạn chép bài hộ.

Nhắc về một tình bạn thắm thiết

Biểu cảm gián tiếp.

* Tình cảm được nhắc cụ thể:

Biểu cảm trực tiếp.

Nội dung: Biểu hiện tình cảm gắn bó với quê hương.

* Sự việc: + Tiếng hát trên đài.

* Các hình ảnh miêu tả:+ giọt sao … không nháy nữa+ cánh cò trên đồng lúa+ rụt rè, e thẹn như khóe mắt người yêu mới gặp+ tinh nghịch, duyên dáng, đôi chân nhỏ thoăn thoắt …con đường làng trộn lẫn bóng tre và bóng nắng…

+ góc vườn, cây sầu đông, giàn bầu

Biểu cảm gián tiếp.

Tình cảm đẹp thấm nhuần tư tưởng nhân văn.

Ghi nhớ.

* Văn biểu cảm còn gọi là văn trữ tình; bao gồm các thể loại văn học như thơ trữ tình, ca dao trữ tình, tùy bút…

* Tình cảm trong văn biểu cảm thường là những tình cảm đẹp, thấm nhuần tư tưởng nhân văn (như yêu con người, yêu thiên nhiên, yêu Tổ quốc, ghét những thói tầm thường, độc ác,...

* Ngoài cách biểu cảm trực tiếp như tiếng kêu, lời than, văn biểu cảm còn sử dụng các biện pháp tự sự, miêu tả để khêu gợi tình cảm.

1. So sánh hai đoạn văn sau và cho biết đoạn nào là văn biểu cảm. Vì sao? Hãy chỉ ra nội dung biểu cảm của đoạn văn ấy.

a) Hải đường: Loài cây nhỡ, họ chè, lá dài, dày, mặt trên bóng, mép có nhiều răng cưa. Hoa mọc từ 1 đến 3 đóa ở gần ngọn cây, ngọn cành, có cuống dài, tràng hoa màu đỏ tía, nhị đực rất nhiều hoa. Hoa nở ở Việt Nam vào dịp Tết âm lịch, đẹp, không thơm. Thường trồng làm cảnh.

b) Từ cổng vào, lần nào tôi cũng phải dừng lại ngắm những cây hải đường trong mùa hoa của nó, hai cây đứng đối nhau trước tấm bình phong cổ, rộ lên hàng trăm đóa ở đầu cành phơi phới như một lời chào hạnh phúc. Nhìn gần, hải đường có một màu đỏ thắm rất quý, hân hoan say đắm. Tôi vốn không thích cái lối văn hoa của các nhà nho cứ muốn tôn xưng hoa hải đường bằng hình ảnh của những người đẹp vương giả. Sự thực ở nước ta hải đường đâu phải chỉ mọc ở những sân nhà quyền quý, nó sống khắp các vườn dân, cả đình, chùa, nhà thờ họ. Dáng cây cũng vậy,lá to thật khỏe, sống lâu nên cội cành thường sần lên những lớp rêu da rắn màu gỉ đồng, trông dân dã như cây chè đất đỏ. Hoa hải đường rạng rỡ, nồng nàn, nhưng không có vẻ gì là yểu điệu thục nữ, cánh hoa khum khum như muốn phong lại cái nụ cười má lúm đồng tiền. Bỗng nhớ năm xưa, lần đầu từ miền Nam ra Bắc lên thăm Đền Hùng, tôi đã ngơ ngẩn đứng ngắm hoa hải đường nở đỏ núi Nghĩa Lĩnh.

(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, Hoa trái quanh tôi.)

(Theo Từ điển Bách khoa nông nghiệp.)

Bài tập 1.

* Đoạn văn a là văn bản thuyết minh về đặc điểm, hình dáng của cây, lá, hoa, mùa hoa, công dụng của hoa hải đường.

* Đoạn văn b là văn bản biểu cảm vì:

Nhà văn đã biến hoa hải đường thành biểu tượng của tình cảm, bằng cách thêm cho nó những so sánh, ẩn dụ, hình ảnh miêu tả…

+ rộ lên hàng trăm đóa ở đầu cành phơi phới như lời chào hạnh phúc.

+ màu đỏ thắm rất quý, hân hoan say đắm

+ hải đường rạng rỡ nồng nàn…

+ cội cành sần lên những lớp da rắn màu gỉ đồng, trông dân dã như cây chè đất đỏ.

+ cánh hoa khum khum như muốn phong lại cái nụ cười má lúm đồng tiền.

=> mỗi đóa hoa đều nói lên cảm xúc trào dâng của tác giả.

=> Biểu cảm gián tiếp.

Nghe nhạc