kim vn kiu 1

nguyn du

Kim Vn Kiu

Gio nh - Tng giihng ngn o t

m Duy To

2 nguyn du

kim vn kiu truyn - cn gi l Truyn Kiu, c vit bi i thi ho Nguyn Du (1765 1820) l mt tc phm vn chng kinh in nht trong lch s vn hc Vit Nam. Gm 3254 cu th c vit theo th lc bt mang m m hng ca ca dao truyn thng. Truyn Kiu c vit bng ch Nm tng hnh, khng phi bng ch Quc Ng, h thng ch vit c s dng thay th ch Nm t u th k th XX. Tc phm ny a tn tui Nguyn Du vt ra khi Vit Nam v tr thnh mt trong nhng danh nhn vn ho th gii.

Hng trm nm qua, Truyn Kiu l mt trong s t cc tc phm c nhiu ngi dn mi tng lp thuc lng v s dng nh mt hnh thc vn ho vi nhiu hot ng nh : bi Kiu, ly Kiu, tr Kiu, vnh Kiu, tranh Kiu...

hng ngn o t m duy to (1896 1988) sinh ti lng Hng Mc, ph T Sn, tnh Bc Ninh. C thi Hng khoa Nhm T (1921) nhng ngay sau khi cc k thi ch Nho b bi b, c theo hc Php vn mt thi gian v tr thnh gio vin tiu hc vo khong nm 1920. Tuy dy hc bng ch Quc ng v ch Php, c sut i t trau gii ch Hn v ch Nm. C sang Canada nh c t nm 1976. Ti y, c b ra hn su nm tri hon tt cng trnh vn hc su sc cui i. l cun Kim Vn Kiu Gio nh v Tng gii.

Cng trnh dy 570 trang ny c c thu ngi nh my tng trang, sau c vit tay tng ch Hn v ch Nm vo nhng ch cn thit. T thng 5 - 2009, phin bn in t ca tc phm ny c gia nh c sao lu di dng ebook v chia s min ph trn mng internet. Cun sch ny s dng ba phn ca tc phm y, l :

Phn chnh vnPhn gio nh - tng gii Phn ch gii - dn in

Qu v c th tham kho v download ton b bn tho gc ca tc phm ny vi y phn ch Hn v ch Nm ti blog : kimvankieu.wordpress.com

chng ti thc hin cun sch th nghim Cadao mt b font ch gm 6 kiu : book, regular, bold, italic, bold-italic & sans c xy dng v pht trin dnh ring cho ting Vit.

y l b font ch u tin v duy nht t trc ti nay c thit k vi mc ch gii quyt tt c cc vn ca ngn ng ting Vit di dng vn bn.

kim vn kiu 3

nguyn duKim Vn Kiu

gio nh - tng giim Duy To

d. 14amiens, 2012

4 nguyn du

designed & typeset by d. 14in Indesign CS4on an Apple Macintosh computer

all text output in Cadao a font family specially designed for the vietnamese language requirementsby Pham Dam Ca

Amiens, avril 2012

kim vn kiu 5

bn thoda trn nguyn tc

Truyn Kim Vn KiuGio nh & Tng gii

nh gii giHng ngn o t

m Duy To

kiu chb font ch Cadao,

do Phm am Cav kiu v pht trin

bin tp & thit kd. 14

6 nguyn du

1

kim vn kiu 7

My li phi l trc khi

nh chnh& ch gii

truyn Kiu

8 nguyn du

Truyn Kim Vn Kiu hay on Trng Tn Thanh l mt tc phm vn chng rt Qu khng nhng l ca ring nc Vit Nam ta, m cn l ca chung c th gii na. Lm ngi ngoi quc cho truyn Kiu l mt quyn truyn hay vo bc nht nh trong kho vn chng hon cu. Mt nh vn s nc Php, ng Crayssac thn phc truyn Kiu l hay tt bc v phng din : li vn m p, t thm thy, t tm tnh ngi no ng ngi y, t vic no, cnh no u kho tht r ngi c nh c mc kch. V ng chu kh mt cng ba nm tri din quyn truyn Qu nc Vit Nam ny ra th th php vn thnh mt tp th dy bn nm trm t. ng ni ng c dch ra php vn cho ngi nc Php c thng thc ci hay ci p v gi ca vn chng Vit Nam. Hin nay truyn Kiu cng ngy cng c ngi ngoi quc hoan nghinh, ht thy cc nc vn minh tn tin u ua nhau su tm kho cu truyn Kiu dch ra ting nc mnh.

Gi tr truyn Kiu cao qu nh vy, nhng tic thay cc bn truyn Kiu lu hnh nc Vit Nam ta by gi c nhiu ch lch lc khc nhau, c nhiu ch nghimp m, khin cc nh ch gii khng nht tr. l mt iu c th lm gim mt mt i phn gi tr cao qu truyn Kiu. Xt ra truyn Kiu c nhng ch nghi mp m l v cc nh ch gii khng chu suy nghi trc sau xa gn cho ra nghi tht xc ng, ch ging gii gng ghu xong ln. Cn v phn ch hay cu cc bn lch lc khc nhau v cc l sau ny :

mt l : v mt cc bn chnh. Nguyn bn tho ca tc gi mt nh, v nhng bn mi n hnh ln u cng khng cn, ri n c cc phng bn, th nh in theo cc bn in ln u m khc li, tuy c i ch hoc khc sai nt, hoc in nho nhot, nhng ta cn du vt suy xt c ch chnh ng, th nay cng li u ht c. Hin gi ch cn nhng bn Kiu Nm do cc nh vn s cy mnh ti gii, t theo mnh m i ba bi nhng ch in sai, in nho ni trn, m cc ng khng nhn c hoc khng on c ra ch g, cc ng nhn lm i by cc ch ra nhng ch vu v v nghi, ri ng

kim vn kiu 9

th gii gng cho xong ln, ng th li i lun c mt vi ch khc cho n nghi vi nhng ch . Th l cc ng phm mt li lm ln l lm hng mt mt cu nguyn vn rt hay thnh mt cu rt d.

Th d nh cu 247 t Kim Trng tng t Kiu thu m mt ng Su giong cng khc cng chy nghi l chng khng bit hm mi su li, nn n xung cho khuy i ng li c giong con nga su cho n chy ui theo bng Kiu mi, thnh ra mt ng, thy m cng di thm mi. Cu ny ly cu th ca Ng T Kinh Su trc lu thanh trng Su ui ting ng h di di. Cu nguyn vn nghi tht p nh th m ch v cc ng khng bit cu th c , li khng hiu nghich giong l g, nn cc ng xut bn truyn Kiu. ng th i l Su dng cng khc cng chy. ng th i l Su ong cng khc cng y. C ng li i l Su ong cng lc cng y. i cu nguyn vn li thanh p nh th, m cc ng i ra nhng cu nng cn, li th qu nh th, m cho xut bn lu hnh, tht l s lm li c ti vi tc gi tin sinh.

hai l : v cc vn s ta xa khng bao gi ch thch tc phm ca mnh. Ta c th ni c l tc gi thu nht nhng li hay p trong nhiu sch Nho nh Kinh Thi, Kinh L, Th ng, Th Tng, Tnh S, Liu Trai, Truyn Thn Tin, Kinh Pht... c n Phng Ngn, Tc ng, Ca dao ca ta na, kho chp ni m vit thnh quyn on Trng Tn Thanh, ng nh li tc gi ni khim Li qu chp nht dng di cu kt truyn. Bi ngun in tch truyn Kiu mng mnh man mc trong gii vn Tu, vn ta nh vy, nn phi c nhng bc vn nhn hc lc su rng, li phi ln ln tip xc nhiu vi dn qu ta, mi c th ch gii y c truyn Kiu, i khi nh c Nguyn Cng Tr, Nguyn Khuyn, Dng Khu, Chu Mnh Trinh. Nhng tic thay cc bc thm nho ny li cho vic ch gii truyn Kiu l mt vic khng cn, ch cc c c bit u rng truyn Kiu s l ci hn thing qu ca nn vn chng Vit Nam khin ngi u M by gi phi knh n vn ho Vit ta.

10 nguyn du

Ging gii nhng in c ly c th th cc v thm nho tuy hc nhiu li sn sch k cu, nhng vn cha , v cn c thm nhng in c ly phong dao tc ng ta, ch c nhng v thm nho no tng sng nhiu thn qu mi bit. Nn nhiu cu tc gi ly in ca dao, tc ng ta, m t nh ch thch truyn Kiu no ni n. Th d nh cu 1025, Kiu bo T B : S khi ong bm i ng sau khi nng nghe m d dnh nng rng s tm ni xng ng m g chng cho nng. Cu Kiu ni ny nghi l : Ti s b ni y, ri li qun li ngay, ch ni i bi la nhau mt lc cho xong ln thi.

Ch ong bm y ly in cu ca dao Ni li th gi ly li. ng nh con bm u ri li bay Ch i ng th ly in cu : Yu nhau bo tht nhau cng. u ngm ra gi i ng nhau chi (i ng i ra ch i ng cho hp vn). Xem nh cu nghe nng ni th, th m tr li v th ngay :

Phi iu lng li di lng m chi ! Mai sau chng nh li. Trn u c bng mt tri rng soi.

Th bit li m p li u tht r tht hay, tht khn thit vi nhau. Trong cun truyn Thy Kiu ca hai ng Kim K xut bn, gii nghi ch i ng l li thi l lm, v cu S khi ong bm n li thi khng khn thit g vi cu m ni v th di.

Li nh cu 1363 ng xa ch ngi Ng Lo tc gi ly in cu phong dao Chi cho nc Tn sang H, nc T sang S, nc Ng sang Lo m khng thy nh ch thch truyn Kiu no nhc n. V nh cu 2940 My sng cng li, my ngn cng pha ly in cu ca dao Mt liu, hai ba bn cng liu. Nm su sng cng li. By tm chn, mi o cng pha. Ch pha y nghi l xng vo ni bi rm gai gc, nhiu bn Kiu, nh xut bn i lm ra ch qua, thnh km nghi mo him. Ch o i ra ngn hp vn.

ba l : V sao chp li mi, ch n lm ra ch kia, ngi sau c n nhng cu lm , thy li vn khng chy, nghi ti tm m suy xt khng ra cc ch sai lm

kim vn kiu 11

, bn i ba ch khc cho lin nghi vu v vi ch lm trc, th l lm mt c li hay p ca c cu nguyn vn trc. Th d nh cu :

y nh vang ting rui xanh,Rng ri t liu, tan tnh ci mai.

Ch t liu l ci tri liu mp mp non ti mi tri ln t gc cy, tng trng cho Thy Kiu, Thy Vn; ci mai ci gc gi cng cy mai tng trng Vng b. hai cu ny ni l sai nha n tht lc lm hai c gi tr v Vng b s hi tan hn bt vi. Cu t cnh ny li tht hay p, tht ng r nh vy. Th m ch v ch t liu th in khc lm ra gii liu cho mi ngi tng lm git liu l nhng tua gii o tht lng r xung ca n b con gi, ri mi i ch ct mai ra lm gi mai i vi git liu cho chnh. Ly nghi ch gi mai l do ch mai trm dch ra, ni s vui v on t trong nh. i th l v nghi, nhng cha v nghi bng c bn i gi mai ra gi may li i lun c git liu ra khung dt na, i vi gi may cho chnh hn !

i ! Cu Rng ri t liu, tan tnh ct mai nguyn vn tht hay li p tuyt diu nh th, m ch v mt ch t lm ra git li thay i dn mi thnh ra R ri khung dt, tan tnh gi may sao m li vn th, nghid c n th ? Tht ng ch trch cc ng vn s ngng ngu sa by !

Li nh cu 3176 Kim Trng ni By lu y b m kim, L theo vng , phi tm trng hoa ? nghi l : Ta s d c i d thm tm nng by lu, l v ta theo li th nng vi nng, ch u phi v ta mn sc p ca nng.

Ch theo in lm ra nhiu tht l v nghi, m khng ai n, ht thy cc bn Kiu Nm, hay Kiu Quc ng u in l nhiu, tht l mt s l !

bn l : C nhiu ch trong bn Kiu nm c khc vng in nho, ngi sau nhn khng r, mi on b ra thnh nhng cu v nghi ri gii gng cho xui, cho xong ln, nhng cu on lm lu truyn mi mi trong truyn Kiu. Cng c nh xut bn bit l sai, c sa li, in li, nhng v khng bit in c, cng li sa

12 nguyn du

ba, v nghi vn hon v nghi. Th d nh cu Kiu khuyn Thc Sinh phi v ni r vic mnh lm l cho Hon Th bit, ch khng du mi c u D m bc r giu kim, Lm chi bng mt bt chim kh lng ? Cu 6 ch ny ly in cu ca dao v c e chng ch thm vng vi gi :

Ny ny t bo cho hay, Giu kim bc r cho ngy th ra !

in ny dng vo li Kiu khuyn y tht hay, tht xc ng. Th m v ch Nm cu su ch ny rm nt kh khc, nn cc bn Kiu Nm c u in nho nhot kh nhn. Ngi xut bn suy nhn khng ra mi on lm m khc li cu ny l D lo ym thm trn kim v cho l in cu tc ng ny l : Ci ngi ta khng n, th du nh mt ngi mc ci ym thm i qua, ngi ta cng khng thy, nhng ci ngi ta n, th du nh nh ci li trn kim ngi ta cng nhn r rng.

C l cc ng xut bn ny kho bi ra cu tc ng ny lm bng c m gii nghi ci cu Kiu mp m v nghi . Ri li c ng xut bn thy cu D lo ym thm trn kim v nghi , li i thnh mt cu nghi v l hn, li li qu th b D m p sm lun kim. Nhng cun truyn Kiu do cc ng ny xut bn tht ng x t, cho khi mang ting tc gi.

nm l : v ch Nm khng c quy tc nht nh cho hnh ch nht tr v ting c nht tr. mt ting c th vit thnh ra hai, ba li; li mt ch c th c c hai, ba ting, ty theo nghi dng tng ch. Trong cu Hn gia m ty thin th phi c l m mi ng nghi, v m m Tin m bn b phi ty cnh ng, m trong cu Mi Ty lnh hng nguyn th phi l mi mi ng, v ch Mi Ty dch ch Ty Sng ra, Ty Sng l mi nh phi ty. Ch Mi Ty lnh hng nguyn th cc bn Kiu u dch ng, nhng ch Hn gia m ty thin th cc bn Kiu u dch lm ra mi ty thin tht l sai nghi.

Bi s khng nht tr ca ch Nm nh th, mt ch c th c ra hai, ba ting - mt ting c th vit ra hai, ba ch,

kim vn kiu 13

gy nhiu s kh khn cho ngi phin m ch Nm ra ch Quc ng. Nu ngi phin m mt cun truyn vit bng ch Nm ra ch Quc ng khng kh nng hiu tht nghi l cu chuyn, hoc khng chu kh suy ngh cho ra nghi xc ng ca tng ch trong cu chuyn, th phin m d sai lm lm. Th d nh ch nn trong cu 1390 Nn lng e p tnh bi phn ly, ch nn Nm vit thch l t nng bn ch nng hp vi ting nng hay ting nn ca ting Vit ta. Ch Nm trong cu Kiu ny phi phin m l nn th mi ng nghi. V Thc ng lc mi thy Thc, Kiu tt i, trc cn e p dng dng khng n bt con phi b Kiu, nhng sau ng xt ra thy con ph sn qu nhiu v Kiu, nn ng mi nh nn lng e p y xung, m bt Thc Sinh phi ui Kiu i. Cu ny tht hay, t r c ni phn vn trong lng Thc ng, va c lng nhn t cha m thng con, va c c ng gi bun bn tic ca. Th m ht thy cc bn truyn Kiu Quc ng, k c hai cun ca ng Trn Trng Kim v ca ng Nguyn Khc Hiu u phin m lm ra l Nng lng e p tnh bi phn ly thnh ra vu v v nghi. ng Hiu th chu l khng hiu ch e p nghi l g y ng Kim th gii nghi gng ch e p l e l, s hi v nng lng e p l ni Thc ng s ni con c v ri m li chi bi, ly gi giang h, vy ng mi tnh bi bt phi b ra (Li gii s 5, trang 126, cun truyn Thy Kiu, in ln th 8, nh in Tn Vit.)

Li cn mt ni kh khn hn na cho ngi phin dch truyn Kiu vit bng ch Nm ra ch Quc ng. l v cc bn Kiu Nm c thng c nhiu ch hoc b sao chp sai, hoc b khc in sai, cn phi suy ngh kho st tn cng mi bit c. M mun kho st ci chnh nhng ch sao khc sai lm ny ra ch chnh xc, th mt l phi thng tho ch Nm, hai l phi bit cch vit tho ch Hn v ch Nm, ba l phi ngh k ly nghi ca my cu trc sau ch sai lm thnh v ngha . C ba iu kin ti cn y th mi c th em nhng ch sai lm y ra m phn tch m suy on, tm ly ch v nghi ny lm hnh thc bng chng m on ngc li ly ch chnh xc nguyn vn.

14 nguyn du

Di y ti xin k vi ch tht hay b ngi sao chp lm thnh ra ch v nghi v hai ch gn ging nhau.

1/ Ch m lm ra im cu 367 Mt tng tuyt m sng che t cnh Kim Kiu nhn ngng nhau mi m chng thy nhau nh b tuyt sng ph kn. C bn Kiu in lm ra l Mt tng tuyt im sng che. Ri c my nh xut bn sau ny thy ch im v nghi, mi i b ra l Mt tng tuyt tr sng che hay l Mt tng tuyt n sng che. Ch n cng gn v nghi nh ch im, c ch tr cng gn v nghi nh vy. Ngi ta ch ni cch tr hay ngn tr mi c nghi, ch khng bao gi ni ring l mt ch tr v ngi ta cng ch ni che ch ch khng bao gi ni tr che hay che tr .

Ch im tuy v nghi tht, nhng cn gi c cht di tch nguyn vn cho ta ly n lm bng c m suy on ra ch m, v Hn vn l m, ch Nm mn l m.

2/ Ch la lm ra la cu 3072 Khun thing la lc nh c ni l li Thy Vn khuyn Kiu li ly Kim Trng, ni : Trc kia Kiu hn ly chng ri gp gia bin phi b ra i, nay bng li c gp nhau. tht l ng Tri la chn k cng hai ngi ly nhau tht xng ng, nn nay li cho c kt duyn. Ch la lc nghi l kn la rt tinh t. Cu ny li tht hay, tht ng nh vy, th m v li ngi chp lm hay ngi khc in sai la ra la ri li v ngi phin m khng bit ngh, c theo ch lm m dch b ra Khun thing la lc thnh v nghi. Li c bn dm i hn l Khun thing la o na, tht qu v nghi, li qu hn sc vi c Tri na. Nhng cun Kiu i b bi nh th nn x t cho ht. Nhng nh xut bn sa i cn by truyn Kiu ny tht c ti vi nn vn chng ca ta.

kim vn kiu 15

3/ Ch l chp lm ra ln cu L thu thy, nht xun sn, Hoa ghen thua thm, liu hn km xanh. Hai cu lc bt ny dng bn ch so snh : l, nht, ghen, hn t v p ca Kiu : V trong sng i mt th lm l c mu trong h nc lng mu thu, v p ti ca i lng my th lm nht c v ti p mt c ni mu xun, mu thm hng i m lm cho hoa thua phi ghen, mu xanh rn lng my lm cho liu phi hn tc.

Hai cu lc bt ny tht hay, v p thanh t ca nng hn c bn cnh thanh t ca tri t, li tht luyn v ng i t chnh, lin tip vi nhau. Hai v cu su ch ny dch hai cu : Nh quang thu thy, Mi m xun sn nghi l mt sng hn l nc mu thu, lng my lm nht c mu ni mu xun. Cu nguyn vn din : l thu thy, nht xun sn l rt ng.

Nhng sau v mt cun Kiu Nm ti bn sao khc lm ra Ln thu thy, nht xun sn hy cn gi nguyn ch nht (na hi m l ch nht). Ri li c ngi ti bn sau na i lun c ch nht ra lm nt thnh ra cu ny l Ln thu thy, nt xun sn nghe m tai, nn mi ngi nghe quen tai, cho l phi. Nhng suy ngh cho k th tht l lch lc, v nghi, khng thnh cu, li thiu t v p, m li khng lu lot lin mch vi 8 cu ch di. Cn chng c ch l rt ng l bn Kiu Nm c Ngh V Trinh xut bn, cn nguyn ch nht i vi ch l vit sai ra ln.

16 nguyn du

2

kim vn kiu 17

Mc ch & Cch thc

ca s Gio nh

18 nguyn du

Ti thy rng v nm l k trn m truyn Kiu b ngi sau bi nhiu vt hoen qu, ti rt e s cho gi tr v song ca vin ngc vn chng ny c th b tn thng nhiu v nhng vt , nht l i vi tm mt tinh t ca cc nh kho cu c vn u-M. H ng knh m truyn Kiu, tm hiu ci hay, ci p trong truyn Kiu. Ti nhng lo mi khi h thy nhng ch in sai, v nghi hay nhng ch sa by v thc , h li ph bnh bt li cho truyn Kiu, v c th h tin lm m khm ngng. Bi vy ti phi nh liu khng qun hc lc nng cn, t tng suy qun, khng s ting ch ci, m mo mui c cng tm cch xo bt nhng vt hoen y i, cho ngi kho cu c bt mi iu thc mc v vic tm hiu c d dng hn, cho ngi thng thc truyn Kiu c d hiu thu hn nghi ca nhng cu vn cm t ny, hay, li p nh th no.

Ti s d lm tm c vic ny l nh cn c mt quyn truyn Thy Kiu do hai ng Kim K xut bn trong c nu qua t ch t cu di ng cc bn khc, v may ti cn nh c t iu kho cu c khi trc, mc d ni tr tri sch v ny. Cng vic gio nh nh th no, nghi l vic so snh cc ch, cc cu khc nhau tm ly mt ch hay mt cu chnh ng nht m ci chnh li ch hay cu sai lm nh th no. Ti xin k i khi nh sau y :

Khi gp nhng trng hp m mi bn in mt ch hay mt cu khc nhau, th phi suy xt cn nhc r k m la ly ch no ng , ng nghi nht trong cu, hay mt cu no hp tnh hp l nht trong on. S suy xt ny cng hi kh v cc bn Kiu u thng c ch n, sai ch kia, khng chc c nht nh vo mt bn no c. Nh xut bn no m chng khoe rng bn ca mnh l ng theo bn c ! Th d ch ngm hay ngm cu 147 Trng ngi li ngm n ta bn ng Kim th l Trng ngi li ngm n ta Ti cho l ngm ng hn ngm nhiu. V Kiu thy tng Kim Trng tt qu chng sn ngc bi, cng nhng kim mn th nng li ngh n tng nng c ngi thy tng on xu qu

kim vn kiu 19

Nghn thu bc mnh, mt i ti hoa m nng lo rng khng bit c kt duyn vi chng c chng ? Ch ngm n khn thit mt mch vi ch ngh v ch nh hai cu 411 v 413 trn, v lo u cu 416 di Mt dy mt mng bit l c nn. Cn ch ngm th khng n nghi g vi ni lo ca nng, li khng hp vi ch ny, v nng c ngm li tng nng lc ny u. Bi vy ch ngm km phn thm thy, khng bng ch ngm.

C cch la chn cc cu, ti cng c cn nhc cn thn nh vy kn ly cu tht ng l ng ch nh vy. Trng hp mt ch Nm sao chp lm hay khc in sai thnh ra v nghi m ngi sau suy nhn khng ra, bn i ra ch khc khng st vi nghi trong cu, hoc sa i ba my ch khc, thnh cu khng n nghi vi on . Gp nhng trng hp ny, ti phi nhn r nghi bao qut ca c on, ri nhn xt xem nhng ch no ng ch nht trong cc cu ng d m em ra phn tch suy ngh ly mi hnh thc bin chuyn t s sai n n s sai kia, m tm ly ch hay nghi ng vi c cu , ln on . Th d nh :

- Ch m trong cu Mt tng tuyt m sng che

- Ch t trong cu R ri t liu, tan tnh ct mai

- Ch la lm ra la cu Khun thing la lc nh c ni

Ch Nm c nhiu ch c c thnh hai, ba ting Vit, nu ngi phin dch truyn Kiu Nm ra Quc ng m khng suy ngh cn thn th dch d sai lm. Bi vy, cc bn truyn Kiu Quc ng thng lm ch sai. Th d :C ch c th c l thot, l thot, l thot. C ch c th c l mi l m. Li c ch c th c l nng l nn.

Trong cu Thot mua v, thot bn i ng Trn Trng Kim dch l thot th tht ng, nhng trong cu Thot trng nhn nht mu da v trong cu Thot trng nng bit tnh m ng dch l Thot trng nhn nht mu da v Thot trng nng bit tnh th tht l lm.

20 nguyn du

Cu Mi Ty lnh hng nguyn ng dch l mi th ng, nhng trong cu Hn gia m ty thin hay trong cu Gt sen thon thot do ngay m tng m ng u dch l Mi Ty thin v mi tng th tht l sai qu, v nghi : ci b rung v ci bc tng lm g c mi.

Cn ch thng thng c l nng, nhng trong cu Nn lng e p tnh bi phn ly th phi c l nn mi ng nghi trong cu. Nhng tt c cc bn Kiu Quc ng u phin m l Nng lng e p tnh bi phn ly thnh ra cu tht v nghi.

C nhiu ch Nm do ting Hn chuyn sang ting Vit, tuy c hi khc nhau, nhng nghi vn ging nhau, thng ngi ta vn ln ln. Th d nh ch giao l cht dnh, ta ni keo sn gn b ch i bn thm giao, tc l cu ch Hn ni Giao tt chi c - Gn bn nh keo sn. Ta ni kep loan tc l loan giao : keo nu bng xng chim phng. Ch khc l khi ni ting Hn th ch giao di : Loan giao, nhng khi ni ting Vit th ch keo trn : Keo loan. Cu Keo loan chp mi t th cy em cun truyn Thy Kiu dch Giao loan chp mi t tha cy em l sai ng php.

Ch tch Hn chuyn ra ting Vit l tic, ch ny c bn Kiu l No ngi tch lc tham hng l ai. Li c bn l No ngi tic lc tham hng l ai. nh rng u khng sai c, nhng ti thit tng ch tch lc hn l ch tic lc v hai ch tch lc u thun ty l ch Hn c, nghe thun tai hn. Li nh ch trm tc l do ch trm Hn chuyn ra, nhng trong cu 2963 Nng giao ngc chm chu m trong cun truyn Thy Kiu l Nng gieo ngc trm chu th sai vn php. Ch trm chu l hai ch Hn, i vi ch gieo ngc l hai ch Vit khng luyn m li nghi mp m d ln vi hai ch trm chu l nh chm thuyn xung m cht.

Ni tm li, truyn Kiu nghi l su rng, li vn ngn gn rt kh hiu r, kh ging gii, li cc bn Nm c th ngi sao chp lm dn, th khc in sai vng, cc bn Quc ng th ngi dch khng chu kh suy ngh ch ng, phin m b bi xut bn ly tin th l truyn

kim vn kiu 21

Kiu gim mt i phn hay p, nht l i vi cc nh kho cu ngoi quc.

Bi vy, ti phi rm li biu l, trc khi khng qun ti hn, ra cng gio nh v ch gii.Trn y, sau khi nu r nhng c gy kh khn cho ngi kho cu truyn Kiu, ti k cch thc ti gio nh gip s kho cu c d dng hn c phn no.

Di y, ti trnh by nhng cch thc ch gii gip c gi c d hiu, d nh truyn Kiu hn.Truyn Kiu c chia ra lm 30 on v ch gii ring on no ngay di on y d tra kho. Mi on c nhng phn sau ny :

phn chnh vnphn gio nh v xc nhphn ch gii v dn in

phn chnh vn c ghi r s tng hai cu lc bt v c nh du nhng cu c ch nh chnh v nhng ch s ch gii ngay di. Trn mi phn chnh vn, ti c thm hai cu bn ch i nhau, tm tt i khi s tch trong on, c gi d nhn, d tm v d nh.

phn gio nh v xc nh ti s nu r nhng ch sai theo hnh thc ch Nm lm bng c m suy xt mi l bin chuyn sai dn ra ch v nghi, ri suy xt ngc li ly ch hnh dng tng t m nghi hay hp nh chnh li, ch khng khi no dm t t ngt i hn ra ch khc, tr khi gp nhng ch ti ch xc trng thy trong mt vi bn Kiu Nm c xa.

ch gii truyn Kiu l mt s kh khn v cng, v tc gi thu lm in c rt rng trong cc sch Kinh, S, vn chng Nho, li c nhng phong dao, tc ng v s tch Vit ta na. Ti thy c l cha quyn truyn Kiu no tng ch gii c y v khng sai lm. Mc d cc nh ch gii l C nhn, Tin s thm nho. Cc nh xut bn truyn Kiu gn y u sao chp li nhng li ch gii cc bn truyn Kiu c m thm bt sa cha t nhiu vy thi.

22 nguyn du

Trong lc tui gi tr qun, li tay trng khng cht ti liu no, ngoi quyn truyn Thy Kiu ni t khch ny, ti ch c th mt phn gn nh chp li nhng cu ch gii trong cun truyn Thy Kiu m ti sa cha li nhng ch sai lm. Mt phn ti thm vo hoc nhng iu ti kho cu c hay nh c cc bn Kiu c, hoc nhng in c phong dao tc ng ta. Ti rt ch trng n vic gii thch nhng ting c ca ta v nhng ting ta khng hay ni n nn nhiu ngi Vit ta khng hiu nghi. Th d nh nhng ting tha ca ai, tht ni, rn chng rn rn trnh tha, dng ting ho hng ra hiu, gc chi (xem gio nh cu 2853 on XXIV) bng tu (xem li gii s 42 on VI). Ch bng tu ny hai ng Kim K ging lm l bng tu l cy (xem s 4 trang 84 cun truyn Thy Kiu). Cp sch ci quang cha sch nho lm bng g...

Ti bit tuy ti c ht sc lm vic ny nhng tht chng thm thi vo u, v ti cng sc kit.

hng ngn o tVit hi u nm 1976 ti Toronto.

kim vn kiu 23

24 nguyn du

3

kim vn kiu 25

Lc thuttiu s tc gi

26 nguyn du

tn tui qu qunTc gi truyn Kiu h Nguyn, tn hy l Du, tn t l T Nh, tn hiu l Thanh Hin, li c bit hiu l Hng Sn Lip H - Phng sn Ni Hng. Qu ng lng Tin in, huyn Nghi Xun, tnh H Tnh, min Trung K. V qu ng lng Tin in, nn mi ngi thng gi ng l Tin in tin sinh t lng knh trng, cng nh ng Phm Qu Thch qu Hoa ng, thng c gi l ng Hoa ng Tin sinh.

Qu ngoi ng Du lng Hoa Thiu (1), huyn ng Ngn, ph T Sn, tnh Bc Ninh. Sinh mu ng tn l Trn Th Thn (2), l con gi mt h th phit lng ng Mc, huyn ng Ngn, ni ting l mt h vn hc trung nghi, trai gi ngi rt p. Con gi thng c tuyn vo lm Cung phi, Vng ph (3).B Thn ly l ng Th tng Nguyn Nghim, c bn con trai l Tr, N, Du, c.

ng Du sinh nm t Du (1765) tc l nm th 26 nin hiu Cnh Hng i vua Hin Tng nh Hu L (khng u ghi chp ng sinh ngy no, thng no). ng mt nm Canh Thn (1820) tc l nm u nin hiu Minh Mnh triu Nguyn, th 56 tui. ng mt ngy mng 10 thng 8 m lch.

1/ Lng Hoa Thiu nguyn trc l na phi Nam ng Mc (tn Nm gi l lng Me) thuc Tng Nghi Lp, huyn ng Ngn, ph T Sn, tnh Bc Ninh. Cui i Hu L mi chia lng ng Mc ra lm hai, thnh lng Hng Mc v lng Hoa Thiu. Lng Hng Mc vn gi l lng Me. Lng Hoa Thiu tn Nm gi l lng Mc, tc l ting Mc gi trnh ra. Bi nguyn l mt phn lng ng Mc, nn t tin h Trn l ng Tin S Trn Ngn Hc v ng Tin S Trn Phi Nhn trong ng Khoa Lc u ghi l ngi lng ng Mc. Chnh ti, m Duy o, ngi lng Me nn ti bit h Trn lng Mc ny lm.2/ Ch Thn tn sinh mu ng Nguyn Du tht ng ng l ch Tn lm ra. Ch Tn nghi l mt bc v l cc v vua chu nghi rt hay, cn ch Thn nghi rt d, l ci o quan c ngi cht cha chn hay chn tm. Ti tng con gi nh sang trng khng ai t tn th.3/ Cung phi, Vngph l cc b v l vua chu. V c vua l Hong Hu, di Hong Hu c cc b Phi v cc b Tn. V c cc con vua gi l Phi. V c Thi T gi l Hong Phi.

kim vn kiu 27

4/ Canh Hoch l mt lng rt nhiu ngi Tin S.5/ Hiu Thun l b triu Ngy-Mc v vi triu L-Chnh thng. Lc nh L ni ln Thanh Ho, nhiu quan triu Mc b Mc quy thun vo vi L. Ngoi ng Thuyn ra, sau cn my ng hiu thun rt gii na nh ng Trng Phng Khc Khoan v ng Lng Hu Khnh vn v ton ti.6/ Hi Si gn, ti c chp c mt tp 100 bi th ch Hn ca ng Trng Trnh, trong c bi ho th ng Thuyn ny. Tic thay, ti qun ht nguyn vn, ch nh i ni m sp ht, mt trng sp ln, n chim ng cnh c dy gi cho vng ng. ng mun n cnh bnh minh th dy sm ko mun. Th l ti li thua ng bc di na.7/ Ty Chinh l nh Mc mang qun i nh Gia qun cng V Vn Mt gi vng Hng Ho, Tuyn Quang chng li Mc Triu. Vua Mc c gi Khim nn khng khin ng lm Qun S i nh L Trnh Thanh Ho.

gia thng Du l dng di mt nh trm anh, vn chng ni ting xa nay trong nc. C thy t pht tch u tin khoa bng ly lng h Nguyn Tin in l ng Trng nguyn Nguyn Thuyn, ngi lng Canh Hoch, x Bc (4). ng Thuyn Trng nguyn hi u nh Mc ng thi vi ng Trng Trnh Nguyn Bnh Khim. km ng Khim my tui, nhng li trc ng Khim mt khoa. Hai ng rt thn nhau, v u c n hn l khng may sinh vo thi Ngy Mc, nn khi nh L Trung Hng Thanh Ho, hai ng tuy u lm quan to, c phong tc Hu vi triu Mc, nhng u mun vo Thanh Ho Hiu Thun (5). Trong mt bi th ng Khim ho li th ng Thuyn, t cho ng Thuyn bit : Th no nh L cng ln, nh Mc cng xung, vic ng nh lm l vic rt phi v nn lm ngay ko l, ti cng mun lm m cha c. Th l trc ti thua ng mt bc, nay ti li phi thua ng mt bc na.(6) ng Thuyn c li ng ca ng Khim, lin em gia nh vo Trung quy thun (h Nguyn Tin in bt u vo x Trung t ). ng Thuyn i ri, ng Khim b vua Mc gi lm Qun s trong cuc Ty Chinh (7) thnh ra khng i c.

28 nguyn du

ng Thuyn vo Trung, c L triu rt trng dng, nhng n i chu khng bit v vic g m phi chu di (8), may c mt ngi trn thot ln ra Bc vi Mc triu. Khi Mc bi vong, gia nh h Nguyn li trnh vo Trung v lp nghip lng Tin in v truyn k hc hnh t c su, by i. i anh em ng Hu,(9) ng Nghim l hi h Nguyn Tin in thnh t nht. ng Hu S Vng ri li Tin S khoa Qu Su (1733), nhng vinh quy ri cht ngay, vua rt thng tic, truy phong Phc Thn. ng Nghim nm 24 tui Hong Gip khoa Tn Hi (1731) lm quan n chc Tham Tng, Thng Th, i T , c phong tc Xun qun cng, v tr s, sau li khi phc lm c Tng trong 10 nm. ng lm quan tri 3 i vua Thun Tng, Tng, Hin Tng, ti chc gn 50 nm. Con trai c ng l ng Nguyn Khn cng Tin S v lm n Tham Tng Thng Th. Con th hai l ng Nguyn iu, thi Hi Tam Trng, ri i sang ngh v, lm Trn th Hng Ho (10), c phong tc iu Nhc Hu. Con th ba l Nguyn Dao, C Nhn, lm Hng L T Tha.

8/ V chu cht ng Thuyn b chu di, trong cun K Yu k nim Nguyn Du khng ni r v ti g. C l v vic mu chng Cha Trnh Tng. Trong tp K Yu ny chp tn cc ngi th h h Nguyn t thi ng Thuyn n i ng Du, ngi no cng t tn theo b nhn.9/ Ch nhm ng Nguyn Hu Tin in vi ng Nguyn Hu l vua Quang Trung.10/ S chp : nm 1786 khi qun Ty Sn tin n nh Thng Long, Trnh Khi cho gi Hong Phng C l Trn th Sn Ty v cu, th bit ng Nguyn iu l anh ng Du b chc Trn th Sn Ty m mang gia nh trnh v qu x Trung ngay t nm trc ri.

kim vn kiu 29

11/Hoa Tin l cun truyn cng vit li th lc bt nh truyn Kiu v li vn cn vn hoa thanh tao hn, nhng knh kiu qu, rt kh hiu, ch ring gii vn s thm thy mi hoan nghnh. ng Cao B Qut cho vn Hoa Tin hay hn truyn Thy Kiu.12/ Kiu Binh - Cha Trnh ch dng lnh ngi x Thanh, x Ngh lm qun tc v canh phng Vng Ph v cc ni him yu Kinh Thng Long gi l u Binh. Bn u Binh cy th Cha Trnh lm lm iu cn r, n khi u Binh ng h lp c Trnh Khi ln ngi Chu, li cng kiu ngo cn r hn, cp ph dn chng, ph nh v git my ng quan to. S gi l l Kiu Binh.

ng Du, tc gi truyn Thy Kiu (11) l con th 7 ng Nghim v l con b Trc Tht (v l) Trn Th Thn. B c 4 con trai l Tr, N, Du, c.

ng Tr, ng N u C Nhn. Trong Vit Nam S Lc ni : Nm Gip Thn (1784) Kiu binh Tam Ph(12) vo ph nh quan Tham Tng, nhng ng Ly chy thot, ri ln Sn Ty cng vi em l quan Trn th Nguyn iu bn nh rc cha Trnh Khi ra ngoi, gi qun cc trn v tr Kiu binh Tam Ph nhng mu c b tit l nn s khng thnh... Li s ni quan Tham Tng Nguyn Ly y tc l quan Tham Tng Nguyn Khn m s gia chp lm ra Nguyn Ly. Ch ny ng l phi phin m ra L mi ng. Hoc gi ng Khn sau i tn l L chng ? Nhng cun ng Khoa Lc khng thy ni n s i tn ny.

Xt trong mt h m ng thi c nhiu nhn vt ti cao chc trng, chung vui chung bun vi nc nh th. Tht l t c h no snh kp vy.

30 nguyn du

tc phmTc gi sinh l dng di trm anh khoa bng, sn vn chng np t, sn thng minh tnh tri, li gp hi gia nh thnh t. Cha, anh, ch ,bc u thanh gi lng ly, vn khng ai bng, v cng chng km ai. Tc gi tht dng tm kho t ng vi gia th v ti hoa cng tnh tnh ca tc gi : tht l nn ph hu, tht l bc ti danh, tht l phong nh ho hoa.

Cc thi s ni ting xa nay phi c thin ti c bit vy, nhng li phi c tnh cnh o le, bc ng cht bt n iu luyn, n kch thch th mi ny ra c vn phm tuyt tc. Tu xa th bi Quy kh lai t ca ng o Tim, bi ng Vng Cc t ca ng Vng Bt, bi Thc o nan ca ng L Bch, tm bi th Thu hng ca ng Ph, bi T b hnh ca ng Bch C D, hai bi Xch Bch Ph ca ng T ng Pha. nc Vit ta th nh bi T tnh ca ca ng Cao B Nh, cc bi ht ni tuyt diu ca ng Nguyn Cng Tr v ng Cao B Qut, li cn nhiu bi th ch Hn hay v gi ca cc trung ng-hi th cng than th, nh bi Thut hoi ca ng ng Dung. Nhng bi th vn tuyt phm ny u l sn phm trong bc gian nan ca cc thi s.

ng Nguyn Du cng vy, c gp cnh long ong, nc ph nh tan kch thch th mi vit c quyn on Trng Tn Thanh, l cun vn th tuyt tc, hin nay lu hnh khp th gian, vn s ng Ty u phi phc l hay vo bc nht trong kho vn chng th gii.

kim vn kiu 31

13/ Dnh ng l tr khn m mang sm v thng minh hiu bit hn ngi.

ti tnh & mnh vnTc gi lc nh thng minh dnh ng(13), ln ln vn ti siu vit khc ngi, tnh tnh ho hoa khong t. Ni n cu By (v ng Du l con th by ca ng Nghim) th ai cng phi yu qu, chu l bc phong lu Cng t nht Kinh Thng Long.

Ting phong nh ca cu By ny cn truyn tng n my mi nm v sau. Trong thi k tr trung vui ti y hi vng tt p ny, c vui hy c vui ko ung tui thanh xun, cu By u cn g vi ngh n cuc tranh khi ot gip, v sn ti hoa, sn np t, ci cuc Kim m - Ngc ng, cu coi nh nm vng trong tay ri, ti g sm buc vo vng cng danh vi !

Nhng ti, mnh ght nhau. Nm 19 tui, ng va bc chn vo ng khoa c tin thn, Tam Trng, khoa Qu Mo (1783) th ngay nm sau, Gip Thn (1784) bn Kiu Binh Tam Ph vo ph nh ng Tham Tng Nguyn Khn l anh tc gi. ng Khn chy thot ri mang c gia nh h Nguyn ln Sn Ty vi ng Trn th Nguyn iu. Sau khi hai ng Khn, iu nh hp qun cc trn li n Chu ra, tr qun Kiu Binh Tam Ph, nhng c mu b tit l, vic cu Cha dp lon khng xong. Th l gia nh tc gi ng thnh ho tan, b Thng Long v n qu min Trung.

32 nguyn du

Tc gi tht dng tm ngm t vic Kiu Binh ph nh h Nguyn lm tc gi v mng p cng danh tc gi va mi bt u nm trc, bng on trong truyn Kiu t l sai nha u tru mt nga, nch thc tay dao vo ph nh h Vng, lm cho Thy Kiu tan duyn p vi Kim Trng va mi nh kt m qua.

Cn thi k tui tr ti vui, v ci cuc v gic mng vng th tc gi ng ni bng trong my cu t ting n Kiu gy ln sau :

Khc u m m dng hoy l H ip hay l Trang Sinh ?Khc u m i xun tnhy hn Thc hay hnh Quyn ?

Tc gi v hi tui tr tht m m thnh thi nh lc ng Trang Sinh m ho bm bay ln trn hoa v lo v s Khc u m m dng ho, y l H ip v tht l m i xun tnh lng ng Thc trong hi lm vua lc thi bnh, tha h hng lc th Khc u m i xun tnh, y hn Thc .

Cn cuc v mng p th tc gi v nh ng Trang Sinh lc tnh dy ng ngn ngn mnh li ho ra thng Chu trm lo nghn chn v cuc i ngi : hay l Trang Sinh v v nh Thc thc sinh ra hnh Quyn thm su nh nc, ku : Quc ! Quc ! sut m ngy hay hnh Quyn ?

kim vn kiu 33

lng trung nghi vi l hi nguyn triuTuy ng Hng Sn Lip H quyt nh gc b cng danh, vui cnh ni rng gi trn nim trung nghi vi C L, nhng khi vua Gia Long nh Nguyn dit c Ty Sn, thng nht c sn h, mun thu phc lng ngi, mi ban chiu ch chiu d nhng trung thn trung nghi ca C L v nhng ngi ng n dng di th gia vng tc ra lc dng. ng Du tht y c hai iu kin khng th t chi ln trnh c, nn nh phi ng chiu ra lm quan vi Nguyn triu cho gia nh c yn ton. Cuc ng phi ra lm quan vi Nguyn triu ny chng khc g c s Trc Tuyn Thy Kiu phi ngn th di than m nh nhn li ly Kim Trng chiu lng cha m. Ni kh tm nh phi ty thi tht tit vi C L ny, ng ngm t trong li Kiu d van d trch ni vi Kim Trng :

Ch trinh cn mt cht ny,Chng cm cho vng li dy cho tan.

Ci s ng bt c d phi nn lng trung L xung m lm ti nh Nguyn ny, khin ng mt lng thnh vi nh Nguyn, nn tuy c trng dng m ng ch lm trn chc phn, khng ni nng iu g ngoi trch nhim, n ni c khi vua Gia Long qu ng rng : Nh nc dng ti, c ai hin ti th dng khng phn bit Nam hay Bc. Ngi lm n chc Khanh, h bit vic g hay th phi ni, mi l lm ht chc trch, sao li c rt r, e s, ch vng-vng, d-d xong ln nh th ?

34 nguyn du

C theo l nng ni bn ngoi m ni, th li vua qu ng l ch ng. Nhng nu chiu theo ci kh tm T Th quy To ca ng m xt cho su sc ng tnh l, th li qu ny tht oan c, chng thu tnh cho ng cht no. V ci thm tm cm vng cht ch trung cn li vi C L lc ny ng u dm t cht no cho ai bit, nn ng nh ngm oan vng li vua qu m mang mi ut hn sut i, ch dm ngm t cho thin h i sau bit trong hai cu th ng t ting n Kiu gy ln sau :

Trong sao chu donh quynm sao ht ngc Lam in mi ng !

Ngi ngoi v tnh th nghe ting n trong tro trn trnh nh ht ngc ri xung mt nc khu b trong veo di nh trng sng p, nhng c bit u di y b c bn giao nhn vn khc, l chu ri l ch.

Ngi ngoi v tnh th ting n c ging ti vui nh bi c xun mt ni Lam in xanh rn di nh nng m p, nhng c bit u di mt t ni c nhng ht ngc non mi ng b kh nng nng m lm tan thnh khi bc ln.

Hai cu t ting n ny r rng l ng dng t cho i bit l ch thy ng c Nguyn triu trng dng m lm tng ng c vinh hin ti vui. Tht ra ng ch gng v ti vui bn ngoi, nhng trong bng ng y ni au thng, vn ti cc khc thm.

kim vn kiu 35

l lch trong quan trng ca tc giNm 1802, Gia Long th nht, ng ra ng chiu c lc dng b lm Tri Huyn huyn Ph Dc, tnh Thi Bnh, c t lu thng b Tri Ph ph Thng Tn, ri ng co bnh xin v.

Nm 1806, Gia Long th nm, phi triu vo Kinh trao cho chc ng Cc Hc S (nm ng 42 tui)

Nm 1809, Gia Long th tm, c b ra lm Cai B (tc l B Chnh) tnh Qung Bnh (nm ng 45 tui).

Nm 1813, Gia Long th mi hai. ng c thng ln chc Cn Chnh in Hc S v sung chc Chnh S sang cng Trung Hoa (ng 49 tui). i S v, ng c thng L B Hu Tham Tri v c ngh (khng bit bao lu). My nm c ngh ny, tc l hi ng din cun Phong tnh lc thnh on Trng Tn Thanh, lc ng 50-51 tui.

Nm 1820, Minh Mnh th nht, li c ch sai ng i S sang Tu, nhng cha kp i th ng b bnh mt. ng mt vo ngy 10 thng 8 nm Canh Thn, th 56 tui.

36 nguyn du

4

kim vn kiu 37

m umnh ght trai ti

tri ghen gi sc

38 nguyn du

mnh ght trai ti gii gengi sc

kim vn kiu 39

Trm nm(1) trong ci ngi taCh ti ch mnh kho l ght nhau(2)Tri qua mt cuc b du(3)Nhng iu trng thy au n lng.L g b sc t phong(4)Tri xanh quen thi m hng nh ghen(5)

1

3

5

40 nguyn du

kim vn kiu 41

gio nh xc nhCu 4 Ch cu ny, nhiu bn in l m, ch c vi bn in l . Xt ra c l ng hn, v n tip nghi vi ch mt cuc cu trn, lm cho li than au n thm, thm thi su rng :Mi tri qua mt cuc b du, m nhng iu trng thy lm cho tc gi au n lng, th t xa n nay, li t nay v sau, cn c bao nhiu cuc b du na ? Nu ch m th hai cu lc bt ny khng khn thit vi nhau.

ch gii dn in1. Trm nm c nhiu nghi. Ch trm nm y th nghi l qung thi gian lu di ca mt i ngi do cu ch Nho : Nhn sinh bch tu vi k i sng ca ngi ly trm nm lm k hn. Ta chc cc c gi sng lu trm tui, tc l chc cc c c sng y cuc i Tri nh. Tc gi dng ch trm nm ch i tc gi.

2. Ti mnh ght nhau Cu ny ly mt cu sch Nho : C lai ti mnh lng tng phng Xa nay phn ti hoa v phn s mnh, hai bn n vn lm hi nhau i ngi.

3. Cuc b du Cng gi l cuc tang thng, nghi l cuc bin i to i nh rung du (tang in) bin thnh b rng (thng hi) hay b rng bin thnh rung du. Trong truyn Thn tin, b Tin Ma C ni : T khi ta c vo hi Tin n gi, ta thy ba ln b ng ho ra rung du ri. Do va ri, ta i d hi o Bng Lai, ta thy nc b trong v nng bng na ln hi trc, c l li sp ho thnh rung du chng ?. Cuc b du ni y tc l cuc chnh bin cui L sang Nguyn.

4. B sc t phong b l phn kia; sc l bn xn, thiu thn;t l phn ny; phong l y . Nghi bn ch ny l phn kia m tri cho bn xn, thiu km, th phn ny Tri li cho y . Sch nho c cu : Phong vu ti, sc vu ng nghi l y v phn ti hoa, thiu km v phn gp g may mn.

5. Tri xanh quen thi Cu ny ly in mt cu trong Tnh S : To vt hng nhan Th tri ghen vi m hng

42 nguyn du

kim vn kiu 43

on I trang trng khc vi

phong lu rt mc

44 nguyn du

tr xanhquen thim ngnh ghen

kim vn kiu 45

Co thm(1) ln gi trc n, Phong tnhc lc(2) cn truyn s xanh(3) Rng : Nm Gia tnh triu Minh, Bn phng phng lng, hai Kinh(4) vng vng. C nh Vin ngoi(5) h Vng, Gia t(6) ngh(7) cng thng thng bc trung. Mt giai con th rt lng(8)Vng Quan l t ni dng nho gia(9)u lng hai t nga, Thy Kiu l ch, em l Thy Vn. Mai ct cch(10) tuyt tinh thn : Mt ngi mi v, mi phn vn mi. Vn xem trang trng khc vi, Khun trng y n, nt ngi n nang(11)Hoa ci ngc tht oan trang(12)My thua nc tc, tuyt nhng mu da.Kiu cng sc so mn m, So b ti sc, li l phn hn. L thu thy, nht xun sn(13) Hoa ghen thua thm, liu hn km xanh(14) Mt hai nghing nc nghing thnh(15)Sc rnh i mt, ti rnh ha hai. Thng minh vn sn t tri, Pha ngh thi ha, mi ca ngm. Cung thng lu bc ng m(16)Ngh ring n t h cm mt trng Khc nh tay la nn chng(17)Mt thin bc mnh li cng no nhn(18)Phong lu rt mc hng qun, Xun xanh xp x ti tun cp k(19)m m trng r mn che, Tng ng ong bm i v mc ai(20)

7

9

11

13

15

17

19

21

23

25

27

29

31

33

35

37

46 nguyn du

gio nh xc nhCu 25 L thu thy, nht xun sn l din theo nghi cu ch Nho : Nhn quang thu thy, mi m xun sn Mt trong sng hn nc trong lng ma thu, lng my ti p hn ni c non xanh ti ma xun. Hai cu lc bt ny t v p ca Kiu bng bn cch so snh : mt th trong sng lm l c nc ma thu, lng my th ti p lm nht c v ti p ni mu xun y c non xanh ti, i m hng th lm hoa phi ghen v thua mu thm, i lng my th lm cho liu phi hn v km mu xanh p.

ch gii dn in1. Co thm Co l quyn v do chnh tay ngi chp. Cc c nh nho xa vn gp l cy trch lan vo trong sch qu tr mt. Trch lan ngi Bc k gi l cy mn ti, l loi tho thn c tng t, mi t c hai l mc i nhau, hnh ging l o, c mi thm du, n c. V mu ng th cc c eo o tr b cht, v mu h th nu tm tr gh l. Cy mn ti ch hn cn gi l vn, nn sch mn ti gi l vn bin hay vn co.

2. Phong tnh lc l cun truyn ng Nguyn Du i s Tu mua c. C thy Vng Thy Kiu t trong truyn cng ti cao s km, gp cnh long ong tht ch nh c, nn mi mang v, din ra thnh truyn on trng Tn thanh k thc tm s au bun ca c. Ngi sau cho l c dch Thanh tm ti nhn ra l lm. Ti s c li k r truyn tng lm ny on cui quyn truyn Kiu ti ch gii ny.

3. S xanh Ngi xa, lc cha bit lm giy, ly mi di nhn vit ch vo nhng thanh ct tre cn lt tinh xanh, ri khoan l 1 u, xu li thnh sch. Nhng sch truyn bng thanh tre xanh ngi sau gi l thanh s (s xanh). Ch sch trong ch nho tng hnh thanh tre .

4. Hai Kinh Vua Thnh T nh Minh nguyn l con th vua Minh Thi T, phong vng Yn Kinh, sau cp ngi vua ca chu Nam Kinh, mi gi Yn Kinh l Bc Kinh. Bi vy nh Minh c hai Kinh .

5. Vin ngoi T i nh Tng n i nh Minh bn Tu, nhng ngi nh giu, ng n u gi l Vin ngoi, ch khng phi mt chc quan Vin ngoi, Lang trung cc b.

kim vn kiu 47

6. Gia t l tt c vn ling ti sn ca gia nh.

7. Ngh l ting i danh t c ca ta, nh ting n, hn, hay ng y, c y... Trong truyn xa c cu ni v b M Chu : ngh ngy, ngh di, ngh tin ngi c y ngy, c y di, c y tin Trng Thy.

8. Rt l ngi con cui cng, cng vi nghi ch t.

9. T y nghi l tn t cho mt ngi, nht l cho con gi, co vi t tin. Nhiu bn quc ng dch l ch. L Tu trc, cha m khng t tn sn cho con gi lc nh. Lc sp ly chng, hai h mi bn nhau t tn cho c du, trnh trng tn vi cc c bn nh r. Cho nn con gi cha c chng gi l v t (cha c tn chnh thc).

10. Mai ct cch l hnh dng ngi trng c v thanh tao lch s nh cnh hoa mai. Tuyt tinh thn l v mt trong tinh thn sng sa v nghim trang nh tuyt.

11. Khun trng y n nt ngi n nang Cu ny ly in hai cu trong sch tng ni : Mt nh mt trng y, lng my m v ngang nh con tm nm l tng tt, c lng phc hu, con chu ng c, hu.

12. Tht l ni. Ta c cu : Bit th tha tht, khng bit th ng da ct m nghe. Ngc tht l ni tinh nhng li ng n.

13. L thu thy l lng mt trong sng hn mt nc trong lng mu thu, so snh vi nhau th mt nc mu thu nh l c i. Nht xun sn l lng my c v ti p hn mt ni c c xanh rn v mu xun, so snh vi nhau th v ti ni ma xun trng nh nht bt i (xem li nh chnh cu ny trn).

14. Liu hn km xanh i nh ng con gi thng bi lng my bng sp xanh. (Hai cu lc bt ny dng 4 cch so snh t sc p ca Kiu : mt th trong sng hn thu thy, lng my th ti p hn xun sn, sc m th p hn hoa, sc lng my th xanh p hn l liu).

15. Mt hai nghing nc nghing thnh Cu ny ly in cu ht ca ca s L Din Nin i Hn V (nm 140 87 tr. CN) t v p ca em gi chng cho vua nghe : Bc phng hu giai nhn, tuyt th nhi c lp. Nht c khuynh nhn thnh,

48 nguyn du

Ti c khuynh nhn quc Phng Bc c mt ngi p tuyt trn ng ring mt mnh. Nhn mt ci lm nghing mt thnh, nhn hai ci lm nghing c nc ngi. y dng in ny t v nhn ci p ca Kiu.

16. Cung, thng, gic, try, v l 5 m v ca nhc xp theo ging c, trong, cao, thp. Cung l m c v thp nht, thng c thp th hai, gic l m trung bnh gia trong c cao thp, try trong cao bc nhn, v trong cao nht. Trong nh ting hc bay qua, c nh nc sui mi sa na vi : trong tc l m v, c tc l m cung.

17. Chng l mt bi ht. Trng l mt cy n.

18. Mt thin bc mnh l bn n Kiu t ra t ni xu s kh s ca n b, con gi.

19. Cp k l n tui sp ly chng. K l ci trm gi bi tc. Kinh L ni : Con gi nm 15 tui th bi tc gn ln m gi ci k vo. Bi vy gi tui y l tui cp k.

20. Tng ng ly in trong cu Mnh T ni : Du ng ln nhi lu k x n tro sang hng xm bn ng m li con gi cha chng ngi ta i. y ni Kiu khng n cu con tri no ngp ngh c.

kim vn kiu 49

50 nguyn du

kim vn kiu 51

on II vui hi p thanh

ving m v ch

52 nguyn du

tng ngong b v,mc ai.

kim vn kiu 53

Ngy xun con n a thoi(1)Thiu quang(2) chn chc ngoi su mi. C non xanh tn chn tri, Cnh l trang im mt vi bng hoa(3) Thanh minh(4) trong tit thng ba, L l To m, hi l p Thanh(5) Gn xa n nc yn anh(6) Ch em sm sa b hnh chi xun. Dp du ti t, giai nhn, Nga xe nh nc o qun nh chen(7) Ngn ngang g ng ko ln(8) Thoi vng b rc, gio tin dy bay. T t bng ng v ty, Ch em th thn dan tay ra v. Bc ln theo ngn tiu kh, Ln xem phong cnh c b thanh thanh. Nao nao(9) dng nc un quanh, Dp cu nho nh cui ghnh(10) bc ngang. S s(11) nm t bn ng, Du du ngn c, na vng na xanh. Rng : Sao trong tit Thanh Minh, M y hng khi vng tanh th m ? Vng Quan mi dn gn xa : m Tin nng y xa l ca nhi. Ni danh ti sc mt th, Xn xao ngoi ca, thiu g yn anh(12) Phn hng nhan c mng manh, Na chng xun thot gy cnh thin hng(13) C ngi khch vin phng, Xa nghe cng nc ting nng tm chi. Thuyn tnh va gh n ni, Th trm gy bnh ri bao gi(14)

39

41

43

45

47

49

51

53

55

57

59

61

63

65

67

69

54 nguyn du

Bung khng lnh ngt nh t (15)Du xe nga ru l m xanh Khc than khn xit s tnhKho v duyn my l mnh vi ta ! khng duyn trc chng m,Th chi cht c gi l duyn sau ! Sm sanh np t xe chu(16)Bi hng mt nm mc du c hoa.Tri bao th ln c t(17)y m v ch ai m ving thm Lng u sn mi thng tm Thot nghe Kiu m m chu sa(18)au n thay phn n bLi rng bc mnh cng l li chungPh phng chi my ho cng ?Ngy xanh mn mi, m hng phi phaSng lm v sp ngi ta(19)Hi thay thc xung lm ma khng chng !No ngi phng ch, loan chungNo ngi tch lc tham hng l ai ?(20) khng k oi ngi hoi,Sn y ta thp mt vi nn hng.Gi l gp g gia ngHo l ngi di sui vng bit cho !(21)Lm dm khn kha nh to,Sp ngi t c(22) trc m bc ra.Mt vng c y bng t(23)Gi hiu hiu thi mt v bng lau.Rt trm sn git mi uVch da cy vnh bn cu ba vn.Li cng m mn tm thn,Li cng ng sng(24) tn ngn chng ra.

71

73

75

77

79

81

83

85

87

89

91

93

95

97

99

101

kim vn kiu 55

Li cng dt nt hoa(25)Su tun t ni(26) chu sa vn di.Vn rng : Ch cng nc ciKho tha nc mt, khc ngi bng qu ! (27)Rng : Hng nhan t nghn xa,Ci iu bc mnh c cha ai u !Ni nim tng n m auThy ngi nm bit sau th no ! Quan rng : Ch ni hay sao !Mt li l mt vn vo kh nghe. y m kh nng n.Bng chiu ng dm v cn xa.Kiu rng : Nhng bc ti hoa,Thc l th phch(28) cn l tinh anh.D hay tnh li gp tnh,Ch xem t thy hin linh by gi !Mt li ni cha kp tha,Pht u ngn gi cun c n ngay(29)o o trt lc(30) rung cy, trong dng c hng bay t nhiu. chng ngn gi ln theo,Du giy tng bc in ru rnh rnh.Mt nhn ai ny u kinhNng rng : Ny tht tinh thnh chng xa !Hu tnh ta li gp ta,Chng n u, hin mi l ch em ! (31) lng hin hin cho xem,T lng nng li ni thm vi li.Lng th lai lng bi hi,Gc cy li vch mt bi c thi.

103

105

107

109

111

113

115

117

119

121

123

125

127

129

131

56 nguyn du

gio nh xc nhCu 42 Ch trang im cu ny, cc bn quc ng u in l trng im, l theo mt bn in nm ca mt nh vn s theo ty hc, t ph sa lm trang ra trng, cho khc xut bn, ri li c mt ng vn s Php no khen ch trng im tht hay (s ny xy ra hi 1900 1912). Ri cc nh xut bn Kiu Quc ng khng ngh phi tri a theo li khen ca nh vn s Ty m u in cu ny l Cnh l trng im mt vi bng hoa. Tht l nguyn cc bn Nm c u in l Cnh l trang im mt vi bng hoa ly in li ng Bi , l v T Tng c danh vng i nh ng. ng c khu vn c rng mnh mng tt thm, v ma xun, c non xanh r phng mt lt, khch xem khen mi. ng ch l d trng v bo khch Vn ny p th l nh cc ch ny trang im cho cnh vn p thm.

Ch trng im nghe tht ng ngh, khng ng vi li vn ting Vit, v li ni hoa l l trng ri, cn g phi ni trng na cho tha. Cc bn c dng hoa l trang im cho cnh vn, mi hay.

Cu 48 Ch o qun nh chen l ly in cu ch Nho t cnh xem Hi S n cht t Con trai con gi chen nhau nh rng lc. Ch o tng trng cho con trai, ch qun tng trng cho con gi. C bn in l o qun nh nm tht gng ghu v nghi.

Cu 50 Thoi vng b rc, gio tin dy bay nghi l bn to m no cng mang no l nhng b vng m cun thnh thoi x tung ra rc c ng cng nhng c hn, ma qu. No l t nhng chp giy vng, giy in tin cng trc m t tin, nhng tro tn y bc ln bay theo gi. Bn ch gio tin dy bay nghi l th (dy l bc ln). Hai cu ny ly bi th Thanh Minh ca Cao Cc Khanh.

Nam, Bc sn u a m inThanh Minh t to cc phn nhinCh hi phi tc bch h ipL huyt nhim thnh hng quyn u ni Bc v Nam c nhiu khu rung y mn ngy l Thanh Minh, mi ngi nhn nhp n to m cng t mt lt.Tro tin giy theo gi bay ln trng ging nh n bm trng.Nhng git nc mt nh mu d xung nhum thnh mu hoa quyn.

kim vn kiu 57

Cu 76 Th chi cht c gi l duyn sau nghi l kip ny v duyn vi nhau, th xin chn ct t t lm duyn c hn kip sau. C bn in cht c l cht nh e nghi khng c thit thc nh cht c.

Cu 78 Bi hng mt nm mc du c hoa nghi l chn thnh mt ngi m t t bn con ng ci ln lc no cng xe nga rm r tung bi ln, ri ging hoa c trang im cho p, ri t bit nh khch qua ng trng nom. Cu ny t cnh tht l th thm : mt nm m hoang nm ngay gia m bi hng m quanh nm chng ai thm ng n. Th m nhiu bn in i ch bi hng ra vi nng ni theo ch thin th cun Thanh Tm Ti Nhn. i th l c hai iu lm : mt l thin th l t nng, chn tm, khng c long mch, ch u phi vi nng; hai l ngi khch sm np t xe chu chn ct long trng, hn c kip sau, th sao li vi nng cho xong ln mt cch khinh bc nh vy ?

Cu 82 Nh trong li phi l trn ni, ch c ba m : thot, thot hay thot. Ch cu 82 phi phin m l thot mi ng nghi : thot mi nghe, Kiu thng tm ri.

Cu 87 Sng lm v sp ngi ta. Ch sp cu ny nghi l gi thanh lu lc sng, bt c ai n u phi lm v ngi ta c. Nhiu bn Nm vit dch ch Hn ny l sp - Nm l sp, ch khng vit l khp (Hn) hay khp (Nm). ch khp tht l sai, lm v khp c mi ngi th no c.

Cu 92 Sn y ta thp mt vi nn hng. Ch thp cu ny c bn Nm hay Quc ng u in khng ging nhau, hoc in l thp hoc in l kim, hoc in l p. Nay xin xc nhn thp l ng, v p th v nghi hn i ri. Cn kim th tuy c nghi, nhng sn y ri, th e kim l tha.

Cu 102 Li cng ng sng tn ngn chng ra. Ch ng sng nhiu bn Quc ng in l ng lng, khng ng nghi bng bn Nm c Ngh V Trinh in l ng sng v ng sng l ng m i v thng cm qu, cn ng lng ch l ng im thi, bng vn tnh. Ch ng sng mi tht khn thit vi ch tn ngn.

Cu 120 Nhng bn in ngn gi cun c ng hn nhng bn in trn gi cun c v y ch l mt lung gi lc coi nh hn ma hin ra, ch khng phi l mt trn gi c nhiu cn lin tip.

58 nguyn du

ch gii dn in1. Con n a thoi l ngy mu xun qua li, nh ci thoi dt vi lm hnh hai con n qua li mau chng trn khung ci khi ngi ta dt vi.

2. Thiu quang l nh sng non p ca ma xun. Chn chc thiu quang l ba thng mu xun. Cu ny nghi l 90 ngy ma xun qua mt hn 60 ngy, tc l sang thng ba my ngy ri.

3. Cnh l trang im mt vi bng hoa l cc cnh l n t hoa trang im cho bi c xanh thm p (xem li nh chnh cu 42 trn).

4. Thanh Minh m lch chia mi nm lm 12 tit v 12 kh. Th d thng ging bt u t ngy lp xun gi l tit, gia l ngy Vu thy, gi l kh. Thng hai bt u t ngy Kinh chp gi l tit, gia l Xun phn, gi l kh. Thng ba bt u t ngy Thanh Minh, gi l tit, gia l ngy Cc v, gi l kh.

5. To m l ngy l i thm m m t tin, p im sa sang li cho p , sch s ri cng l. p Thanh l ngy hi i do cnh c xanh p. Xa c b Cng cha c mt khu vn hoa rt rng p. B sai p nhng m m tng trng trn cc g ng trong vn, ri c n ngy T sau tit Thanh Minh, th m hi To m p thanh cho dn chng vo xem. Hi p Thanh To m bt u hp nht t . Sau lm vo ngy tit Thanh Minh.

6. Yn anh l hai th chim nh hay bay thnh n. y l ch nhng bn thanh nin, thanh n i chi hi.

7. Nga xe nh nc o qun nh chen Cu ny ly cu ch Nho : Xa nh lu thy, s n cht t Xe nga ni ui nhau i nh dng nc chy, con trai con gi chen nhau nh rng lc. o tng trng cho con trai, qun tng trng cho con gi. (ch Nho gi hc tr l thanh khm o xanh)

8. G ng l l lt ko nhau ln cc g ng to m.

9. Nao nao l dng nc un ln hi cong cong c v p.

10. Ghnh l mi t di ra lng ngi.

kim vn kiu 59

11. S s l thp l th mt t.

12. Yn anh y nghi hi khc vi ch yn anh cu 45 trn. Yn anh y ni nhng bn trai gi i hi ng nh n chim yn, chim anh. Cn yn anh cu 45 ni bn khch lng chi.

13. Cnh thin hng ch ngi con gi p nh cnh hoa thm trn tri. Tnh s c cu : Thin hng nht chi Mt cnh hoa thm p trn tri.

14. Cu 69, 70 ly hai cu ng thi : Nht phin tinh chu s o ngn. Bnh trm hoa trit d a thi Mt chic thuyn tnh mi ti b, Bnh chim hoa gy lu ri.

15. Lnh ngt nh t Lnh ngt nghi l vng lng lm lm cho rng, lnh c lng khch. Ch t y tc l t tranh v, t cnh bung m Tin sau khi nng cht, vng ngt im lng nh bc tranh. Cc bn Quc ng khng hiu ch t ny, ging nghi lm l nh mt t giy. Ngi ta ch ni phng nh t giy, khng ai ni lnh hay lng nh t giy.

16. Np t l b o quan bng g t, tc l g gii, mt th g qu lm o quan rt tt. Xe chu l ci xe linh-xa (xe rc hn) chung quanh c rim p kt bng ngc trai. Cu ny ly in trong Tnh S k chuyn mt ng Vng tc lm ma cho mt ngi v l p cht tr , c my cu : T hp chu xa, tn nht th chi ph qu Hn bng g t, xe c rim ngc trai, ht sc v giu sang mt th.

17. Th ln c t th l mt trng, c l mt tri.

18. Chu sa l nc mt xung thnh nhng git.

19. Sp xem phn nh chnh cu 87 trn.

20. Ngi tch lc tham hng l nhng ngi tic v p mt hoa my liu ca nng m cha c tip xc vi nng.

21. Sui vng l di m ph. Sch T truyn : Vua Trnh Trang Cng gin m mun git mnh lp em ln thay, mi bt m ring mt ni m th vi m rng : Bt cp hong tuyn, v tng kin d Cha n sui vng, khng gp nhau na.

60 nguyn du

22. t c L xa bn Tu, phng ngi bng mt b c kt thnh hnh sc vt m t cho vong hn.

23. C y l c mc cn ci trn t kh kit.

24. ng sng xem li xc nh cu 102 trn.

25. Nt hoa l nt mt p con gi.

26. Su tun t ni l mi su n ngh cha ht, li tip tc ngh mi su kia.

27. Bng qu l ngi khng c h hng tnh nghi g vi mnh.

28. Th phch l thn th v phn phch (ta gi l va) tc l phn hn ch trng v tht tnh : mng, gin, thng, vui, yu, ght, ham mun. Cn phn hn chnh ch trng v o c, l phn tinh anh. Khi cht th thn th v t, phch xung m ty, hn nu hay lm th c ln tri, nu khng hay th phng pht th gian.

29. Ngn gi cun c l lung gi lc va xoy va i. cc truyn ma qy xa cho l hn ngi cht hin ln, ch Nho gi l quyn k phong gi cun c.

30. Lc Ch lc y l nhng cnh l mi ny ra cn non mm.

31. U hin U l ti thuc v m, y tc l hn ma. Hin l r, l sng sa, thuc v dng, y tc l ngi.

kim vn kiu 61

62 nguyn du

kim vn kiu 63

on III t duyn k ng

gic mng on trng

64 nguyn du

gc cy li vc mt bi c t

kim vn kiu 65

Dng dng na na v,Nhc vng u ting nghe gn gn.Trng chng thy mt vn nhn,Lng bung tay khu(1) bc ln dm bng(2) hu lng ti gi trng(3)Sau chn theo mt vi thng con con.Tuyt in sc nga cu dn(4)C pha mi o nhum non da tri(5)No xa mi t mt ngi,Khch xung nga ti ni t tnh.Hi vn(6) ln bc dm xanh,Mt vng nh th cy qunh cnh dao(7)Chng Vng quen mt ra cho,Hai Kiu(8) e l np vo di hoa.Nguyn ngi quanh qut u xa : H Kim tn Trng vn nh trm anh(9)Nn ph hu(10) bc ti danh(11) Vn chng np t(12) thng minh tnh tri. Phong t (13) ti mo tuyt vi, Vo trong phong nh, ra ngoi ho hoa(14)(15)Chung quanh vn t nc nh, Vi Vng Quan trc vn l song thn(16)Vn nghe thm nc hng ln(17) Mt nn ng Tc, kha xun hai Kiu(18) Nc non cch my bung thu(19) Nhng l trm du thm yu chuc mng(20) May thay gii cu tng phng(21) Gp tun l(22) tha lng tm hoa. Bng hng(23) nhc thy no xa, Xun lan, thu cc(24) mn m c hai.Ngi quc sc(25) k thin ti(26)Tnh trong nh , mt ngoi cn e.

133

135

137

139

141

143

145

147

149

151

153

155

157

159

161

163

66 nguyn du

Chp chn cn tnh, cn m. Dn ngi chng tin, dt v chn khn. Bng t nh gic cn bun, Khch ln nga, ngi cn ngh theo. Di dng nc chy trong veo, Bn cu t liu bng chiu tht tha.Kiu t gi gt trng hoa, Mt tri gc ni ching gi(27) thu khng. Gng nga(28) chnh chch dm song, Vng gieo ngn nc, cy lng bng sn. Hi ng l ngn ng ln(29)Git sng chu nng, cnh xun la . Mt mnh lng ngm t nga(30) Rn ng gn vi ni xa bi bi : Ngi m n th th thi(31) i phn hoa cng l i b i !Ngi u gp g lm chi ?(32)Trm nm bit c duyn g hay khng ?(33)Ngn ngang trm mi bn lng, Nn cu tuyt diu(34) ng trong tnh tnh. Chnh chnh bng nguyt x mnh, Ta ngi bn trin(35), mt mnh thiu thiu. Thot u thy mt tiu kiu(36)C chiu phong vn(37) c chiu thanh tn, Sng in mt, tuyt pha thn(38) Sen vng lng ng, nh gn nh xa. Rc mng, on hi d la: o nguyn lc li u m n y ?(39)Tha rng: Thanh, kh, xa nay(40)Mi cng nhau lc ban ngy qun !Hn gia(41) m ty thin(42)Di dng nc chy, bn trn c cu.

165

167

169

171

173

175

177

179

181

183

185

187

189

191

193

195

kim vn kiu 67

My lng h c n nhau(43)My li h t (44) nm chu gieo vng(45) Vng trnh Hi ch(46) xem tng, M xem trong s on Trng c tn(47) u nh qu kip nhn duyn(48)Cng ngi mt hi, mt thuyn u xa !(49)Ny mi bi mi, mi ra, Cu thn(50) li mn bt hoa(51) v vi.Kiu vng lnh bi, Tay tin mt vy, mi khc ngm(52)Xem th nc n khen thm : Gi nh t khu, cm tm, khc thng !(53)V em vo tp on Trng(54) Th lo gii nht (55), chi nhng cho ai ! Thm hoa khch gi hi, Nng cn nm li mt hai t tnh. Gi u sch bc mnh mnh, Tnh ra mi bit rng mnh chim bao. Trng ra no thy u no, Hng tha dng hy ra vo u y! Mt mnh lng l (56) canh chy, ng xa, ngh ni sau ny m kinh. Hoa tri bo git rnh(57) Bit duyn mnh, bit phn mnh th thi! Ni ring lp lp sng gii(58) Ngh i cn li st si i cn. Ging Kiu(59) rn r trng loan, Nh huyn(60) cht tnh, hi: Can c g ? C sao trn trc canh khuya, Mu hoa l hy m i ht ma ? (61)Tha rng: Cht phn ngy th, Dng sinh i n(62) tc t cha n.

197

199

201

203

205

207

209

211

213

215

217

219

221

223

225

227

68 nguyn du

Ban ngy chi m m Tin, Nhp i, thot thy ng lin chim bao. on Trng l s th no?Bi ra th y, vnh vo th kia. C trong mng triu m suy, Phn con thi c ra g mai sau ! Dy rng : Mng o c u ?(64)Bng khng mua no chuc su, ngh nao ! Vng li khuyn gii thp cao, Cha xong iu ngh, o mch tng(65)Ngoi song th th oanh vng, Nch tng bng liu bay sang trc mnh. Hin t gc bng nghing nghing, Ni ring ring trch tc ring mt mnh.

229

231

233

235

237

239

241

kim vn kiu 69

gio nh xc nhCu 150 Vn chng np t, thng minh tnh tri Ch np cu ny nghi l l thi quen nh t giy gp thnh np sn, lc gp li rt d. Ch t y l m m t tin tng vo c ngi t tt, khin con chu c pht t. Vn chng np t nghi l Kim Trng c nn np sn sng ca m t tin pht v vn chng, nn chng hc gii. Nhiu bn Quc ng dch l Vn chng nt t l lm, v nghi. Ch np cu ny lin vi ch nn cu trn nn ph hu, np vn chng.

Cu 169 Di cu nc chy trong veo, Bn cu t liu bng chiu tht tha- Hai cu ny ly hai ch cu lm ct va t cnh chiu bun, nht l va ngm t cnh Kiu ngh theo mi cho ti khi chng Kim qua cu v i khut bng ri, m nng vn cn vn v ngh : th l vng chng ri, ch cn tr chic cu khng trn dng nc trong veo, khng cn bng chng ci nga qua cu na, v ch cn ngn liu pht ph tht tha nh a chng i. Nhng bn i ch di cu ra di dng tht l lm, lm mt c nghi t nh thm trm , li c th thnh ra v nghi na : di g ?

Cu 172 Mt tri gc ni, ching gi thu khng cu ny ly in cu th ca mt thi s i ng gi cho bn t lng mong nh : H th ti th t qun x ? Nht nhp t song vn t chung Nh anh nht y lc no ? Nng xin ca s, chung chiu chu vang. Ching gi tc l chung chu nh lc chiu ti nim Pht v gi cc c h v chu nng bng Pht. Cu ny cng nh cu trn ni va t cnh bun, va ngm t tnh nh ca Kiu. Nhng bn i l ching thu khng l b mt t nh m thm nh chng Kim.

Cu 176 Git sng chu nng cnh xun la Ch chu nng nghi l ht sng bm dn vo thnh nhng git nc di l lm cnh cy nng tru xung. Nhiu bn Quc ng in l gieo nng thnh ra v nghi. Ch chu cc bn Nm in l eo, hay l gieo. C l nguyn l chiu : chu, sau ny phm hy (tn mt vua Nguyn) mi i ra chiu : chu. Sau sao, khc lm ra chiu : gieo.

Cu 190 Hai ch lng ng cu ny ch Nm vit l lng ng, ti ngh ch c hai ting lng ng l va hp ting va hp hn c, v lng ng l d nh c, d nh khng, gn khng ra gn, xa khng ra xa, ng nh hn ma hin. Cc bn Quc ng in l lng ng hay l lng vng u khng hp vi nghi ny.

70 nguyn du

Cu 191 Rc mng on hi d la Ch on y nghi l on t tnh thn Qu. Nhiu bn Quc ng dch sai ra n l tha v ra rc mng ri cn n g na. Bn Nm vit ch ny l khu bn n th ng l on.

Cu 195 Hn gia m ty thin Ch m cu ny cc bn Quc ng u dch lm l mi. Thin l ci b rung, m ty thin l bn ci b rung phi ty.

Cu 210 Th lo gii nht chi nhng cho ai Ch lo y l gii bng vi hay giy treo trn gii thng, bin l phn thng hng my. Trc khi ai mun tranh phn thng no th trnh din vi ban gim kho, chp hai tay s vut ci lo gii y m ra thi. Bi vy ta gi phn thng l gii thng, v c cu tranh lo git gii. Ch lo cu ny, ht thy cc bn Kiu Quc ng u dch l treo, nghi khng tri chy, v th l khng nhng cho ai s treo gii nht, ch khng phi nhng gii nht.

Cu 231 on Trng l s th no ? Ch s cu ny ng vi ch s on Trng cu li m Tin ni trn M xem trong s on Trng c tn. Ht thy cc bn Kiu Quc ng u dch ra s, tht khng khn thit vi li bo mng.

Cu 235 Dy rng Mng o c u Ch mng o cu ny c bn vit l mng triu. Ch mng triu ch l im bo lc m ng, ch khng c nghi h ho chng ng tin nh mng o. Nn ch mng o ng vo nghi cu ny hn mng triu.

Cu 240 Nch tng bng liu bay ngang trc mnh C nhiu bn Quc ng e ch mnh khng vn vi ch nghing cu sau mi i b ra l Nch tng bng liu bay sang lng ging tht l v ngha, mt v p v hay ca cu ny. H khng hiu cc vn anh, inh, nh vn c vn vi ing.

kim vn kiu 71

ch gii dn in1. Lng bung tay khu Tay khu l tay cm cng nga. Khi ci nga, tay cm cng co u nga cao ln th n chy nhanh, bung chng cng cho u nga h xung th n i chm. y ni lng bung tay khu tc l tay cm giy cng bung tht di cho nga i bc mt rt thong th.

2. Dm bng l ni ng phng thng rng ri d i.

3. Lng ti gi trng Ngy xa, lm v vn s phong lu i do phong cnh vn cho ngi mang ti th i theo, ngm vnh c bi th no th chp ng vo ti , nn c ch bn nang phong nguyt na ti gi trng. Cu Kiu ny ni ung dung i do cnh p.

4. Tuyt in sc nga cu dn Cu ny nghi l nga chng ci non p sc trng ngn nh tuyt. Dn l ti p.

5. C pha mi o nhum non da tri nghi l mu o nhum sc lam non nht, ta vn gi l mu thin thanh hay mu h thy (thin thanh l mu xanh da tri).

6. Hi vn l giy c thu hoa rt p, lch s.

7. Mt vng nh th cy qunh cy dao Cu ny t hnh n ng p, do in : Vng Din nh qunh lm ngc th Vng Din p nh cy ngc dao trong rng ngc qunh. Nguyn Chn i ng p n ni i ti u th p ly ra c mt mt nh cy qunh cy dao.

8. Hai Kiu l hai c gi p, tc l Kiu v Vn.

9. Nh trm anh Cc quan lc trc khi mc triu phc vn gi ci trm bi tc gi m cho ngay, v buc i gii m (gi l anh) r xung sau lng. Nn vn gi dng di lm quan l nh trm anh.

10. Nn ph hu nghi l nh chng c t giu c v lng t t trung hu.

11. Bc ti danh nghi l chng ni danh ting l hng ngi c ti hoa.

72 nguyn du

12. Np t xem li nh chnh cu 150 trn.

13. Phong t l v mt p y n. Ti mo l mt mi linh li, khi ng, trng bit ngay l ngi ti gii.

14. Vo trong phong nh, ra ngoi ho hoa nghi l tnh tnh bn trong th rt vui v nh nhn v cch n bn ngoi th trng rt ho hoa, lch s.

15. Ho hoa l n c v ho phng, lch s.

16. Song thn Song l ca s, thn l bn thn. Song thn y l bn hc chung bung hc vi nhau, nghi khc vi song thn l b m.

17. Hng ln Hng l lng, ln l lng ging, lng bn.

18. Mt nn ng Tc kho xun hai Kiu Tc gi mn cu cui cng bi th Mc vnh trn Xch Bch ni nh h Vng c hai c gi p cha chng. Bi th nh sau :

Trit kch trm sa thit v tiuT tng ma ty nhn tin triung phong bt d Chu Lang tinng Tc xun thn to nh KiuNgn gio gy chm ct sng mi st cha tiu ht.Ta em ln mi ra xem v triu i no.Nu trn Xch Bch gi ng khng gip phng tin cho Chu Du.Th hai c gi h Kiu s b kho xun nn ng Tc

19. Nc non cch my bung thu Bung thu l bung n b con gi ngi thu dt, ch Nho l t phng. Cu ny ly in cu trong sch Quc Sc Thin Hng : Tng thn ch xch nhi diu nhc sn h Gn nhau ch mt gang mt thc, m ho cch xa nhau thm tt nh cch ni, cch sng.

20. Trm du, thm yu chuc mng Ch du y nghi l yu mt cch su xa m m. Trm du l em lng m c ngm vng khng dm ni vi ai. Chuc mng l ao c m mng.

21. Gii cu tng phng Kinh Thi c cu : Gii cu tng phng,Thch ng nguyn h Tnh c gp nhau, tho lng c nguyn.

kim vn kiu 73

22. l Trong nhng dp do cnh xun, thng c nhng cuc l vi nhau. Mi ngi mang mt ci ti, gp th cy, c no s hi mt tm l b vi ti. Ct phi hi cho nhanh, ko ting hiu gi v hi khng kp. Khi v u nhau, ai c nhiu th hn ngi kia th c cuc.

23. Bng hng l bi ch m nhn hng nh bng hng ca m nhn tc l bng dng p ca n b con gi.

24. Xun lan, thu cc Vua Hu Ch nh Trn b nh Ty bt, vua nh Ty hi Hai ngi i Phi ca nh ngi ai p hn ai ? Hu Ch tha : Xun Lan thu cc giai nht th chi t d Hoa lan mu xun, hoa cc ma thu u l th hoa p nht mt mu. ni mi ngi p nht mt v, khng th no phn b hn km c.

25. Quc sc l ngi con gi p ni ting trong nc.

26. Thin ti l ngi c ti hoa tri cho, hn mi ngi.

27. Ching gi l ting chung chu, thu khng l nh lc ht ngy. cc vm lnh canh lc chp ti, nh trng bo ht ngy gi l trng thu khng, nh bo ht m gi l trng tan canh.

28. Gng nga l mt trng.

29. Hi ng l ngn ng ln Mt trng bui chiu ti hm Thanh Minh, u thng ba, ng phi ty, nn bng ngn cy hi ng trng nh l v phi ng. Cu ny cn dng t ngm : th l lng Kiu ng v ng ln ri.

30. T nga cng l mt trng nh gng nga.

31. Ngi m n th th thi ch m Tin.

32. Ngi u gp g lm chi ch Kim Trng.

33. Trm nm ch duyn v chng.

34. Tuyt diu l cu vn th hay tt bc, ly in ch : tuyt diu ho t li hay rt mc. in tch nh sau : To Tho c mt tm bia, thy c li Si Ung ph tm ch Hong quyn la vng, u ph thiu n, Ngoi tn chu ngoi, T cu ci gi

74 nguyn du

gng t. Tho khng hiu nghi mi hi nng Si Vn C cu cha nng ph th nghi l g ? Vn C khng bit, Dng Tu tha l bn ch Tuyt diu ho t v chng ging cho To Tho nghe : La vng l ti sc (sc t tm) hp thnh ch tuyt. Thiu n l con gi nh hp thnh ch diu. Chu ngoi hp thnh ch ho. Ci gi gng l th tn ( chu cay) hp thnh t. Tho git mnh v chu Dng Tu l thng minh, ti on.

35. Trin l chn song ca s ng thnh hnh ch trin (i khi nh ch th hnh trn, ch phc hnh vung).

36. Tiu Kiu l ngi con gi tr. Ly in i Kiu, Tiu Kiu, l hai c gi h Kiu (xem li gii s 18 trn)

37. Phong vn l c v phong nh, ti hoa. Thanh tn l c v tr trung lch s nh con gi cha chng.

38. Sng in mt, tuyt pha thn l ngi p trong trng nhng c v lnh lng nh sng nh tuyt, ly su ch ny t v p ca ngi con gi ma tht ng.

39. o Nguyn Nghi en l ngun o : mt ngn sui hai b trng ton o i nh Tn (205 420) c ngi ng ph ngc thuyn ln mi vo mt ci sui hai b ton nhng o hoa n rt p, mn cnh vt mi ln vo mt khu ng phong cnh rt p, dn c rt vui v, thi bnh, tranh nhau n tip ng ph. H k cho nghe l t tin h trnh lon nh Tn (221 206 trc CN) vo . c ng ph k cho chuyn ngoi : Tn mt, Hn ln, Hn mt, Tn ln, h rt thch. Khi ng ph v thm nh, ri mun mang gia nh ln th khng tm c li ln ngun o na. Ngi sau dng ch o nguyn ni cnh tin.

40. Thanh kh Kinh Dch ni ng thanh tng ng, ng kh tng cu Hai ting nhc cng m lut th vang ng vi nhau, hai vt cng kh cht th tm ht nhau. y ni v Kiu cng chung mt tm tnh vi m Tin nn cm mn nhau.

41. Hn gia nh rt lnh, thng l li ni khim tn ku nh mnh l nh ngho khng c m p. Nhng y th ch hn gia r hp vi cnh mt ngi m quanh nm lnh lng chng ai hng khi thm cng.

kim vn kiu 75

42. Ty thin Bn bn b rung th hai b u Nam u Bc gi l thin, hai b u ng u Ty gi l mch. Cu ny ch c su ch m t r c m nng mt m bn b phi Ty u Nam u Bc.

43. My lng h c n nhau nghi l em tm lng Qu ho bit bao nhiu m ci xung oi nhn n ti.

44. My li h t l my bi th ban xung cho ti. Hai ch h c, h t ng vi ngi di m ni vi ngi trn.

45. Nm chu gieo vng l ni hai bi th Kiu gc cy tng nng m Tin, li hay lm nh vng nh ngc tun ra.

46. Hi ch l b ch Hi on Trng. Ch on Trng ly ngun gc truyn mt con vn m thy con mnh b ngi bn cht, n m ly thy con ri ku thm thit m ln ra cht. Khi ngi ta m n ra thy rut t thnh nhiu on. Sau c vn s dng ch on Trng Thanh ting t rut m t tn cho mt cun sch ng ta vit. Bi th ng Nguyn Du mi t tn truyn Kiu l Ting t Rut Mi.

47. S on Trng l s bin tn nhng ngi s mc kip on trng hoc qua i, nh m Tin, hoc cn sng m cha gp kip on trng nh Kiu.

48. Qu kip nhn duyn Theo sch nh Pht ni th kip ny mnh c sung sng hay phi kh s l ci qu bo ca vic thin hay vic c mnh lm kip trc. Bi vy, ta hay dng ch qu kip ni s kh nhc l ci qu bo chuc li ti c mnh lm kip trc. Cu m Tin ni ny nghi l chng ta ch l v c ci nhn duyn cng chung mt kip qu bo vi nhau m c gp nhau y.

49. Mt hi mt thuyn l ni k trc ngi sau chung mt s kip trong hi on Trng, cng nh cng i vi nhau trong mt chic thuyn trn bn m.

50. Cu thn Nhng cu th hay nh c thn gip mi lm c, ngi ta gi l thn c.

76 nguyn du

51. Bt hoa L Bch xa lc tr m thy ci bt ng ng vit bng mc ci hoa p, t ng ny ti lm th ni ting khp nc, nn ngi sau gi bt ngi ti th l bt hoa.

52. Khc ngm l bi th, bi ht.

53. T khu cm tm T khu l li th ming ra p nh thu hoa. Cm tm l th ngh trong bng ra p nh dt gm.

54. Tp on Trng l tp th ca nhng khch on trng t cnh au thng ca mnh a cho ch hi on Trng.

55. Lo gii nht xem li nh chnh cu 210 trn.

56. Lng l l suy lng, lo ngh. Bn Nm in l lng l, khng ng nghi ch ny, v lng l l dng dng cha bit theo ng no trong hai ng.

57. Hoa tri bo git l kip long ong kh s nay y mai nh hoa tri theo ging sui, bo git theo lung gi thi.

58. Lp lp sng gii l cha ht iu lo n, li dn n iu lo kia, nh cnh bo mt sng ht ln sng n n ln sng kia gin chm xung.

59. Ging kiu l ging non tr ca con gi, khng phi c Kiu.

60. Nh Huyn l m, do ch huyn tht dch ra. Kinh Thi c cu : Yn c huyn tho, ngn th chi bi c sao c cy c huyn ging trc bung hng bc (tc l bung m ).

Bi vy cc vn s sau mi gi m l huyn ng hay l huyn tht (nh huyn). C huyn gn ging cy hu, l hnh li gm, hoa 6 cnh my vng hay , n c, phi kh gi l kim chm. Cy huyn xanh sut nm, nn ngi xa trng trc nh m chc m kho mnh lun lun.

kim vn kiu 77

61. Mu hoa l hy m i ht ma Bi Trng Hn Ca ca Bch C D t hnh Dng Qu Phi cung tin khc khi thy s gi ca Minh Hong n tm, c hai cu :

Ngc dung tch mch l lan can, L hoa nht chi xun i v Mt ngc bun, nc mt m i, Nh mt cnh hoa l mang nhng git ma xun.

62. Dng sinh i n ta thng ni cha sinh, m dng.

63. Mng triu l im bo trong gic m.

64. Mng o l s m o trong gic mng chng ng tin.

65. Mch tng l ngun cn tng t Kim Trng. Ch mch tng ly in cu th Tng t c : Qun ti Tng giang u, Thip ti Tng giang v. Tng c bt tng kin, ng m tng giang thy Chng u sng Tng, Thip cui sng Tng. Trng nhau chng thy nhau, Cng ung nc sng Tng. Do mch tng l tro trt lng nh.

Nhiu bn Kiu ging lm ch mch tng l nc mt khc ly in truyn hai b Nga Hong, N Anh khc vua Thun b sng Tng. Nh th khng ng vi trng hp Kiu, v khi Kiu ch ao c ly c Kim Trng g s bc mnh, ch khng khc.

78 nguyn du

kim vn kiu 79

on IV giong su ui bng

nh ca gp ngi

80 nguyn du

ni ring ring trc tc ring mt nh

kim vn kiu 81

Cho hay l ging hu tnh(1) ai g mi t mnh(2) cho xong ! Chng Kim t li th song, Ni nng canh cnh(3) bn lng bing khuy. Su giong(4) cng khc cng chy, Ba thu dn li mt ngy di gh !(5) My ln(6) kha kn phng the, Bng hng liu no i v chim bao(7)(8) Tun trng khuyt, a du hao(9) Mt t tng mt, lng ngao ngn lng. Bung vn hi lnh nh ng, Trc se ngn th(10) t trng phm loan(11) Mnh tng(12) phn pht gi n, Hng gy mi nh, tr khan ging tnh(13)V chng duyn n ba sinh(14) Lm chi em thi khuynh thnh tru ngi ?(15) Bng khung nh cnh, nh ngi, Nh ni k ng(16) vi di chn i.Mt vng c mc xanh r, Nc ngm trong vt, thy g na u !(17) Gi chiu nh gi cn su, Vi l hiu ht nh mu khy tru(18) Ngh ring nh t, tng nhiu(19) Xm xm no Lam kiu(20) ln sang. Thm nghing, kn cng, cao tng, Cn dng l thm(21) dt ng chim xanh(22) L th t liu bung mnh, Con oanh hc ni trn cnh ma mai(23) My ln ca ng, then ci, Dy(24) thm hoa rng, bit ngi u ? Tn ngn ng trt gi lu(25) Do quanh, cht thy m sau c nh.

243

245

247

249

251

253

255

257

259

261

263

265

267

269

271

273

82 nguyn du

L nh Ng Vit thng gia(26) Bung khng , ngi xa cha v. Ly iu du hc(27) hi thu, Ti n, cp sch(28) hu (29) dn sang. C cy, c (30) sn sng, C hin Lm Thy nt vng cha phai. Mng thm suy ch bi, Ba sinh u hn duyn Tri chi y! Song h (31) na khp cnh my(32) Tng ng gh mt, ngy ngy hng trng. Tc gang ng kho Ngun phong, Tt m no thy bng hng vo ra. Nhn t qun khch ln la, Tun trng thm thot nay thm hai(33) Cch tng phi(34) bui m tri, Di o dng thy bng ngi tht tha. Bung cm, xc o, vi ra, Hng cn thm nc, ngi vng tanh. Ln theo tng gm(35) do quanh, Trn o nhc thy mt cnh kim thoa. Gi tay ct ly(36) v nh,Ny trong khu cc(37) u m n y ? Ngm u ngi y, bu ny, Chng duyn cha d vo tay ai cm !Lin tay ngm ngha, bing nm, Hy cn thoang thong hng trm cha phai. Tan sng thy bng ngi, Quanh tng ra tm ti ngn ng. Sinh c i ch, Cch tng ln ting xa a m lng(38) : Thoa ny bt c h khng(39) Bit u Hp Ph (40) m mong chu v ?

275

277

279

281

283

285

287

289

291

293

295

297

299

301

303

305

kim vn kiu 83

Ting kiu nghe lt bn kia : n lng qun t s g ca ri ! Chic thoa no ca my mi(41) M lng trng ngha, khinh ti, xit bao ! (42)Sinh rng: Ln l(43) ra vo Gn y, no phi ngi no xa xi ! c ry nh cht thm ri,K thiu no lng ngi by nay, By lu mi c mt ngy, Dng chn, gn(44) cht nim ty(45) gi l ! Vi v thm ly ca nh, Xuyn vng i chic, khn l mt vung. Bc my dn bc ngn tng (46)(47) Phi ngi hm n r rng chng nhe ? Sng sng(48) gi rt r, K nhn r mt, ngi e ci u. Rng: T ngu nh (49) gp nhau. Thm trng, trm nh, by lu chn(50) Xng mai, tnh r mn, Ln la, ai bit hy cn hm nay ! Thng trn nh gi cung my, Trn trn mt mc p cy liu(51) Tin y xin mt hai iu :i gng(52) soi n du bo(53) cho chng ! Ngn ng nng mi tha rng : Thi nh bng tuyt(54) cht hng ph phong(55) D khi l thm, ch hng(56)Nn chng th cng ti lng m cha. Nng lng xt liu, v hoa, Tr th bit u m dm tha ! Sinh rng : Ry gi, mai ma(57) Ngy xun d tnh c my khi !

307

309

311

313

315

317

319

321

323

325

327

329

331

333

335

337

84 nguyn du

D chng(58) xt tm tnh si, Thit y m c ch g n ai ! Cht g gn b mt hai, Cho nh, ri s liu bi mi manh. Khun thing(59) du ph tc thnh, Cng liu b qu xun xanh mt i. Lng xun(60) du quyt hp hi, Cng eo ui chng thit thi lm ru ! Lng nghe li ni nh ru, Chiu xun(61) d khin, nt thu(62) ngi ngngRng : Trong bui mi l lng, N lng, c l cm lng cho ang ! lng qun t a mang, Mt li vng tc vng thy chung.(63)c li nh ci tm lng, Gi kim thoa vi khn hng(64) trao tay. Rng : Trm nm(65) cng t y, Ca tin, gi mt cht ny lm ghi ! Sn tay b qut hoa qy(66)(67)Vi cnh thoa y, tc th i trao. Mt li gn b tt giao(68)M sau dng c xn xao ting ngi. Vi vng l rng, hoa ri, Chng v vin sch, nng di lu trang.

339

341

343

345

347

349

351

353

355

357

359

361

kim vn kiu 85

gio nh xc nhCu 247 Su giong cng khc cng chy Ch giong y nghi l bung th cho chy, nh ta ni tru giong b dt, giong cng cho nga chy nhanh v nghi c cu l : chng Kim khng bit nn hm lng su nh Kiu cho khuy i ng, li c bung th mi con nga su nh trong lng ra v giong cho n chy ui theo bng Kiu, nhng mong chng sng m i tm nng, thnh ra li cng thy mi trng canh mi di mi ra. Cu ny tc gi ly cu th ca thi s Ng T Kinh : Su tng lu thanh trng Ngi m th lng su cho ui th gi, th cng thy ting nc ng h gi git cng ko di thm mi.

Ch giong Nm nu l chnh mnh i nh giong giui, giong mt th vit tc l chn bn ch ng. Ch giong ny hay dng nn nhiu ngi bit.

Nu ch giong l lm cho con vt chy nh cu Kiu ny, th ch Nm vit th l tay bn ch ng. Ch giong ny t dng nn t ngi bit.

Cu 250 Bng hng liu no i v chim bao- Hai cu lc bt ny ly hai cu kt bi th ca T An Trinh i ng, t tnh thi s m nghe c gi hng xm gy n tranh v nghi l : Kim Trng ngh rng chc Kiu cng mun gp mnh lm m khng sao c, nn nh kho ca i ng (my ln kho kn song the) may ra mng hn i, v c vi mnh. Ch bng hng cu 250 tc l mng hn ca Kiu.

V chng tng l hn mng Kiu s tm n vi chng nh vy, nn khi chng thy Mnh tng phn pht gi n chng yn ch l hn Kiu n, nn chng t hng cho, pha tr mi, th thy mi hng cng nng nhng mi thm ca nng lc chiu, v tr chng ung cng c Kiu mi m ho ra m khan ln nhng ging tnh t.

Cu 264 Ch khy tru cu ny nhiu bn Quc ng dch l khi tru e khng xc ng, v hai ch khi truch c nghi l tru ngi thi. Cn khy tru ng m vi ch Nm khi niu li ng nghi hn : ngn lau sy hnh nh n thy chng ng ngn tn t, n bn pht ph t ch nho tru gho chng. Ch khy l c tru a cho tc thn.

Cu 281 Bn ch suy ch bi cu ny cc bn Nm u khc ch suy lm ra chn, cn ch th cng c l y. Cc bn Quc ng u theo bn ch Nm m dch ra mng thm chn y ch bi thnh ra gn nh v nghi.

86 nguyn du

Suy ch bi nghi l suy ch bin l Lm Thy hin (ni mi hin ngi chi m v bng mt ly nhng cnh hoa c xanh p). Nhng chng cho l ci hin v ly cc c Thy

Cu 285 ng kho ngun phong nghi l ca ng Thin Thai th kho li, ngun nc o Nguyn th lp i. Nhiu bn Nm khc ch ng lm ch ng, ngi phin m trc khng bit c dch theo ch ng, thnh ra bt buc phi dch cu ny l Tc gang ng to nguyn phong v gii nghi l ci kho ng vn cn kho kn nguyn vn nh c. Nn cn phi nh chnh li cho r nghi.

Cu 286 Ch tt m nghi l xa xi, bit thm, i li vi ch tc gang l rt gn cu trn : ch gn th m thnh xa xi v chng. Cu 287 Ch nhn cu ny bn Nm vit l nhn ch khng vit l nhn. Ch nhn nghi l tt c, l ht sc kin nhn m ch i. Nhiu bn Quc ng in l nhn t , cng c nghi l tnh ra t, nhng li khng mnh v khng xc ng bng nhn t.

Cu 295 Ch ct cu ny nghi l dng tay s sng cn thn nhc ln cho khi gy khi ri. t ch ct vo tnh trng ng nng niu u ym ny tht hay v cng.

Cu 307 Ch ting kiu y l ting c ging trong tro tr trung non mm ca con gi. Ch kiu y nghi l non mm.

Cu 322 Ch tn mt cu ny nhiu bn in l r mt l sai. V chng c nhn tn mt th nng mi phi e l ci u, v phi cn nhn tn mt cho bit r rng l ngi hm n ri mi dm ng li ni chuyn.

Cu 325 Ch r mn y nghi nh gy mn, nhng ch r mn xc ng hn v ta thm c mi mt nh cu th ng m tc gi dng lm in : Mai ct xu nan chi Vc xng thanh lch nh cnh mai, gy qu i nh khng ng c.

kim vn kiu 87

ch gii dn in1. Ging hu tnh l hng ngi ti hoa. Sch Nho c ch ni : Hng Thnh nhn th khng c tnh, hng ngu n th khng bit tnh l g, ch c hng ti hoa mi l hng ngi hu tnh. Bi vy ngi ta gi bn ti hoa l tnh chng ging a tnh. y ni Kim Trng, Thy Kiu u l tnh chng.

2. Mi t mnh l si t rt mng manh m kh dt t c, tc l s t tnh, khng trng thy m g khng ra, dt khng t c.

3. Canh cnh l vng vt nh gi bm vo lng.

4. Su giong xem li nh chnh cu 247.

5. Ba thu dn li mt ngy Kinh Thi c cu : Nht nht bt kin nh tam thu h Mt ngy khng thy mt nhau, lu bng ba thng ma thu. (cng c ngi ging tam thu l ba nm). Ch dn nghi l rn ci que st cho nh li v di ra.

6. My ln hai cu ny din theo hai cu kt bi th nghe gy n tranh (cu 249 v 250) :

My ln kho kn Ngn thc trng quan.Liu no i v chim bao Bt nh min kh mng trung khan

7. Bng hng l hnh bng ngi con gi p.

8. Liu no l on chng c l bng va nng s tm n y vi ta, trong lc nng m ng (xem li xc nh cu 250).

9. i du ngi xa t n bng du ht, du vo i ri th bc vo, mt u bc h trn ming m t.

10. Trc se ngn th bt vit ch Hn qun lm bng ging trc, ngi lm bng lng th. Cu trc se ngn th ni khi chng mun lm th, th ngh khng ra, hnh nh ngi bt n kh mc li vit khng c.

11. Phm loan phm n hnh u ngoi thng lm hnh u chim phng. T chng phm loan ni khi chng mun gy n cho khuy th gy khng ra ting, nh dy n chng c i.

88 nguyn du

12. Mnh tng l mnh lm bng nhng ging trc con, da c vn i mi, tin ra tng on ngn, ri xu li thnh tng dy di m treo nhiu dy r xung thnh bc mnh che ca, khi gi thi vo ting trc ng nhau ku xoang xong nh ting n.

13. Hng gy mi nh, tr khan ging tnh xem li xc nh cu 250. Chng Kim thy gi ng mnh ku cho l mng hn Kiu n vi mnh, vi vng t hng ln mng v pha tr cng ung. Chng thy mi hng thm nng ngy ln nhng mi chng nh ngi c lc chiu, v v nc tr m qu nh khan hng nhng ging tnh trc mt nng.

14. Duyn n ba sinh Ba sinh l ba i, ba kip : i tnh nhn th c m khng ly c nhau th phi tri qua ba i li th y mi tan. Tnh s : L Nguyn v Vin Trch yu nhau tha thit. Khi nng Vin m nng gn cht hn vi chng L 12 nm sau th n Hng Chu gp nhau. Lc chng n Hng Chu ch gp thng b chn tru ht rng :

Tam sinh thch tng cu tinh hnThng nguyt ngm phong bt yu lunTm Qu c nhn vin tng phngTh thn tuy d tnh trng tn.Tinh hn trn ba sinhThng trng ht gi, k tnh na chi !Thn mnh gp bn c triThn ny d khc, tnh kia vn cn.

15. Thi khuynh thnh tru ngi nghi hai cu ny ni : Nu khng c duyn n kip trc vi nhau, th lm g nng li nhn theo ta nh vy lng ta vng vt. Ty Sng K ni : lc Thi Oanh Oanh thy Trng Hng vo, vi trnh vo bung, nhng li ng li nhn chng mt ci lm cho chng say sa v ngh :

Ng minh nht, thy ct ty, tng t bnh trin. Chn ng tha lm kh, thu ba n nht chuyn. Ng tin thit thch nhn, nh tnh khin.Ngy mai ta s mc bnh tng t thm vo n xng ty.Ta chu sao ni ci kho mt ca c ta khi lnh i, li ng li lic ra mt ci.Ta du c l ngi st cng phi vng tnh.

16. K ng l cuc gp g l lng, tnh c.

kim vn kiu 89

17. Nc ngm trong vt ni ch thy nc im lng trong vt m chng c bng ai nh chiu hm qua na.

18. Khy tru l c a ct tru gho cho tc, thn.

19. Nh t tng nhiu tht ra ch c nh t nhng c tng tng thm mi, thnh ra cng nh nhiu.

20. Lam Kiu tc l cu Lam. Bi Hng i ng gp c gi tin tn l Vn Kiu phu nhn, c cho chng mt bi th trong c cu : Lam Kiu bn th Thn tin qut Cu Lam l ch t thn tin . V sau, mt hm chng i qua cu Lam, vo mt qun xin nc ung, gp nng tin Vn Anh p lm, chng c ao mun ly. B m nng bo nu tm c ci chy ngc b tn thuc th b g nng cho. Chng c mt b Tin cho chy ngc, em li np ly c Vn Anh. Ch Lam Kiu y ch nh Thy Kiu.

21. L thm i vua ng Hi Tng, Vu Hu vt c mt ci l ng ng mu t ngi nc trong cung vua chy ra, trn l c bi th hn ai bt c l ny th kip sau s ly lm chng. Hu qu lm, v gi cn thn, v cng ly ci l ng khc th ho li, ri ln on ngi trn cung vua m th xung cho tri vo. Sau c lnh thi cc cung n cho ra ly chng, Hu ly c c h Hn, v c hai bn u cn gi hai l th.

22. Chim xanh Vua Hn V mt hm i chi xa, bng thy hai con chim xanh con vt bay vo hnh cung ng Phng Sc ni : l s gi ca b Ty Vng Mu a tin bo trc. c mt lc sau, qu nhin b n tht.

23. Mi mai l ch ci, ch nho. Sng tm Kiu nh b lau sy trn ci ngoi ng, tra tm Kiu th nh b chim oanh ci ch trc cng nh Kiu.

24. Dy l y. Ta hay ni y dy.

25. Trt gi lu l ng trn vn lu mt gi.

26. Ng Vit thng gia l nh bun bn vng t Ng t Vit, l vng phi ng nam nc Tu, t Bc Kinh xung Ng Vit rt xa.

27. Du hc l xa n tr hc.

90 nguyn du

28. Cp sch y l ci quang treo sch ch Nho, lm bng g, di c ci vn g rng 2 gang, di 3 gang, 2 u c c 2 ci l la 2 thanh g ln lm thnh ci quang xp 2 chng sch vo. Khi nh th treo ln, khi i u th gnh cho tin.

29. hu y nghi l dn sch v c sang nh tr mt cch ng hong c cho ai cng bit, hng a tin n hai c lng ging r chuyn mnh n .

30. y l cnh ni non b cht gia ci h con.

31. Song h l ca s, cnh c dn mt th giy pht du cho trong, nh sng c th qua c cho sng nh.

32. Cnh my l cnh ca trn gc cao.

33. Thm hai Thm y nghi l sp sa. Thm hai l sp sa c hai thng ri.

34. Phi nghi l bt k gp phi. Truyn Kiu c my ch ch phi nghi l : tht ra l hu tnh m lm ra nh c v v tnh m xy ra nh vy.

Ch phi trong cu Bung the phi bui thong dong cng dng nghi ny, ni : Gp bui Tt oan Ng thong dong vng khch, nn Kiu v tm trn khng ng ca, ch tht ra Kiu dng tm lm ra v Thc Sinh c nhn r tm thn thot y ca mnh c kt lng chng m ht sc ra tay cu mnh khi lu xanh.

35. Tng gm l bc tng c p hnh my, hnh trin ni.

36. Ct ly l ly tay s nhc cao cnh thoa ln m ly ra mt cch rt nh nhng, nng niu khi gy khi ri.

37. Khu cc l bung gc n b con gi rt lch s.

38. m lng l th ni d xt xem lng nng ra th no.

39. H khng l bng dng.

40. Hp Ph Hp Ph xa kia thuc v Giao Chu tc l nc Nam ta trc, nay thuc min gip b tnh Qung ng, bn Tu. Hi Bc thuc quan Tu tham nhng bt dn Hp Ph m

kim vn kiu 91

ngc trai em np. Cc loi trai c ngc b i ni khc ht. Sau c quan Th S l Mnh Thng lm quan thanh lim, loi trai ngc li tr v Hp Ph. Ngi sau c cu : Chu hon Hp Ph Ngc trai li v Hp Ph ni ca Qu ca ai li tr v ngi y.

41. No ca my mi nghi l chic thoa ny no c ng gi l bao nhiu u.

42. Trng nghi khinh ti l lng t t ng n bit trng iu nghi m khinh ca ci.

43. Ln l ln l hng xm, l l lng.

44. Gn l hi t m, r rng mi iu.

45. Nim ty l lng ring t trong bng.

46. Bc my y tc l nhng hnh my p ni ln mt tng gm c th dng lm bc leo ln c.

47. Dn bc l tro mt cch nhanh l.

48. Sng sng l ngng nghu, e thn.

49. Ngu nh l tnh c, khng hn m bng dng gp nhau.

50. chn l lu, mi mt lm.

51. Cung my, p cy Cung my l cung trng, trn my, ni ch ngi p nh c Hng Nga trn cung trng. p cy ly tch ch : th chu nhn ngi gi gc cy.

Xa c anh th cy ngi ngh gc cy, bng mt con th s ch sn chy m u vo gc cy cht, anh bt c. T hm ngy no anh ta cng ra ngi gi gc cy y i bt th. Bi vy truyn Kiu ch Hn c c cu : Nht nguyt gian, k tm vu nguyt cung, nh th chu nhn nh Sut mt thng, lc no ti cng bng ngh n cung trng, r nh anh m gn ngi gi gc cy i th. ni Kim liu cng hng thng mong may ra c gp Kiu.

52. i gng cng nh lu trang l ting tn trng ni ch n b con gi . y l li tn trng gi Kiu.

92 nguyn du

53. Du bo l ting Kim Trng nhn mnh, coi mnh hn mn nh ci bo u tri n.

54. Thi nh bng tuyt ni vn l nh n np ng n.

55. Cht hng ph phong ni nhn mnh l mt gi qu ma bit gi l nghi. Kinh Thi c cu : Thi phong, thi ph, v d h th Hi rau phong, hi rau ph, ch v phn di cng n khng ngon m b. Rau ph, rau phong ngn gc u n c, nhng phn gc lc gi n khng ngon, nn b b. ni v chng phi ly nghi m yu nhau sut i, ch c khi tr p th yu, khi gi xu th b.

56. Ch hng l duyn v chng, do in tch Vi C nh sau : Vi C hc gii ang kn v. Mt hm thy ng c gi ngi di

bng trng gi mt cun sch ra coi, bn mnhc mt ti ch . C hi sch g, th ng bo l tp s bin nhng cp v chng phi ly nhau. Khi ta bin tn v chng vo s ny v ly hai si ch hng ti ny m se vi nhau, th d hai bn giu ngho, sang hn khc nhau th no, cng phi ly nhau thnh v chng. C hi u ng c se ti ly ai ? th ng c ch ly a con gi rch bn, m t ngi b rung m hi rau ri ng c bin tn v ly hai s ch se vi nhau. C gin lm, thu ngi git con b, v yn tr l con b cht ri. Sau C long ong mi khng tm c v, k cc vn phi ly ngi con gi c tho mang tai v nng ni lc b b tn gic chm nhng may khng cht.

57. Ry gi mai ma ni vic i thay i bt k, nay may gp nhau, ri sau y khng gp c na.

58. D chng nghi l nu khng. Trong truyn Kiu, c nhiu ch d nghi l nu nh vy. Nh Khun thing d ph tc thnh, Th trong d ln hn ngoi .

kim vn kiu 93

59. Khun thing tc l tri. y m ch cha m, tr li cu Kiu ni : Nn chng th cng ti lng m cha. Nhng khng dm ni thng l cha m ph lng, e bt nh, phi ni trnh ra l nu tri ph lng.

60. Lng xun l lng rng ri, bao dung, do ch : Xun c hi hm Hi xun nui mun vt, lng b cha mun sng.

61. Chiu xun tc l lng xun, do ch xun t hay xun tnh.

62. Nt thu do ch : thu ba sng ma thu dch ra tc l dng mt trng nhn c tnh t.

63. Tc vng l nhn li mt cch trnh trng nh khc vo bia , bin vng.

64. Khn hng y tc l khn vung gi i xuyn vng.

65. Trm nm l s kt duyn lm v chng.

66. B l ly hai tay nng ln m a nh dng ln trao mt cch rt trnh trng. Khi hai tay nng chn ru ln mi khch gi l b tu hay b trn.

67. Qut hoa qy l ci qut giy p Kiu c v hnh ci hoa qu (l mt ging hoa sen thm, p lc no cng hng v mt tri) t lng lc no cng ngng m chng. B qut hoa qy nghi l hai tay nng chic qut hoa qy ln m dng cho chng lm k nim.

68. Tt giao Tt l sn, giao l keo. Tt giao l hai th nha gn b rt chc. y ni Kim Kiu th c vi nhau rt cn thn.

94 nguyn du

kim vn kiu 95

on V vng n cn

tc t cn vn

96 nguyn du

chng v vin scnng d lu trang

kim vn kiu 97

T phen bit tui vng(1) Tnh cng thm tha, d cng ngn ng. Sng Tng mt di nng s, Bn trng u n, bn ch cui kia. Mt tng tuyt m sng che. Tin xun(2) u d i v cho nng ! Ln ln ngy gi m trng, Tha hng rm lc(3) chng xun qua. Ngy va sinh nht ngoi gia(4) Trn hai ng(5) di na l hai em. Tng bng sm sa o xim, Cn dng mt l, qu em tc thnh(6) Nh lan(7) thanh vng mt mnh, Ngm c hi ng(8) rnh hm nay. Th trn thc thc sn by(9) Gt sen thon thot do ngay m tng. Cch hoa s dng(10) ting vng(11)Di hoa thy c chng ng trng : Trch lng h hng vi lng, La hng(12) chc lnh lng by lu !Nhng l p nh i su, Tuyt sng nhum na mi u hoa dm.(13) Nng rng : Gi bt, ma cm(14) cam(15) t vi tri m by chy. Vng nh, c bui hm nay, Ly lng gi cht ra y t lng.(16)Ln theo ni gi(17) i vng, Cui tng dng c no thng mi ro.Xn tay m kha ng o, R my trong t li vo Thin Thai(18) Mt nhn mt, cng thm ti, Bn li vn phc, bn li hn huyn(19)

363

365

367

369

371

373

375

377

379

381

383

385

387

389

391

393

98 nguyn du

Snh vai v chn th hin, Gp li phong nguyt(20) nng nguyn non sng. Trn yn, bt gi, thi ng(21) m thanh(22) mt bc tranh tng treo trn. Phong sng(23) c v thin nhin, Mn khen(24) nt bt, cng nhn cng ti.Sinh rng : Phc ha va ri(25) Phm (26) xin mt vi li thm hoa(27).Tay tin gi tp ma sa(28) Khong trn, vy bt tho v bn cu. Khen : Ti nh ngc phun chu(29) Nng Ban, T cng u th ny !(30)Kip tu xa v cha dy, Phc no nhc c gi ny cho ngang ? Nng rng : Trm lic dung quang(31)Chng sn ngc bi(32) th phng kim mn(33) Ngh mnh phn mng cnh chun, Khun xanh bit c vung trn m hay ? (34)(35) Nh t nm hy th ngy, C ngi tng s (36) on ngay mt li : Anh hoa pht tit ra ngoi(37) Nghn thu bc mnh mt i ti hoa . Trng ngi li ngm n ta, Mt dy, mt mng, bit l c nn ? Sinh rng : Gii cu l duyn, Xa nay nhn nh thng thin cng nhiu(38) V d gii kit(39) n iu, Th em vng m liu vi thn. iu trung khc n cn(40) Lng xun phi phi, chn xun tng tng. Ngy vui ngn chng y gang, Trng ra c ngm gng non oi(41)

395

397

399

401

403

405

407

409

411

413

415

417

419

421

423

425

kim vn kiu 99

Vng nh chng tin ngi dai, Gi chng, nng mi kp di song sa. n nh va thy tin nh : Hai thn cn gi tic hoa cha v. Ca ngoi vi r rm the, Xm xm bng li vn khuya mt mnh. Nht tha, gng git u cnh(42) Ngn n trng lt trng hunh ht hiu(43)Sinh va ta n thiu thiu, D chiu nh tnh, gi chiu nh m. Ting sen(44) s ng gic he(45) Bng trng x hoa l li gn(46) Bng khung nh Gip, non Thn(47) Cn ng gic mng m xun m mng. Nng rng : Khong vng m trng, V hoa nn phi nh ng tm hoa(48)By gi r mt i ta, Bit u ri na chng l chim bao ! Vi mng lm l rc vo, i sen(49) ni sp, song o(50) thm hng. Tin th (51) cng tho(52) mt trng, Tc my mt mn, dao vng chia i. Vng trng vng vc gia tri, inh ninh hai ming, mt li song song. Tc t cn vn tc lng, Trm nm tc mt ch ng n xng(53)

427

429

431

433

435

437

439

441

443

445

447

449

451

100 nguyn du

gio nh xc nhCu 374 Ch cn dng nghi en l dng mt m rau cn, nghibng l ni khim dng mt l qu ma n bc. Ch cn dng ny ly in sch xa ni : C mt ngi trng c rau cn, mnh n thy ngon, mi mang mt b to i biu quan, quan n ch khng ngon, ngi kia xu h tr v. Sau ngi ta dng ch cn ni khim l vt qu cp ca mnh cho ai.

Qy em tc thnh nghi l em t tm lng thnh knh mn h ngoi nh hoa qunh no cng hng v mt tri.

Cu 376 Ch rnh vi ch nh, cc bn Kiu Nm thng khc l nh c. Suy xt th ch cu ny l rnh ng nghi hn.

Cu 404 Tam Quc c cu : Vn bt gia im, nht huy nhi lu Vn khng chm thm vo, mt vy bt l xong, t ti Hm an Thun 13 tui, vng lnh quan tho bi bia k nim Hiu n To Nga.

ch gii dn in1. bit tui vng ni Kim Trng gn hi bit ch xc c lng Kiu ri nh dng th bit ch xc c vng my tui. Trc kia ngi bun vng ta vn dng mt hn mu en vch thi vng ln xem vt vng mt m nhn bit tui vng l bao nhi