1

Những bài kệ gợi nhớ đến một công án.

Dương Đình Hỷ

1- Bài kệ của Hải Ấn :

山 下 溈 牛 山 上 僧

Sơn hạ quy ngưu sơn thượng tăng

河 沙 異 號 未 為 能

Hà sa dị hiệu vị vi tăng

常 愛 暮 雲 歸 未 合

Thường ái mộ vân quy vị hợp

遠 山 無 限 碧 層 層

Viễn sơn vô hạn bích tằng tằng.

Dưới núi là trâu, trên núi tăng

Giống như ai đếm cát sông Hằng

Thương áng mây chiều về chửa hợp

Non xa lớp lớp chập chùng xanh.

và của Phật Quốc Bạch Thiền Sư :

山 上 山 僧 山 下 牛

Sơn thượng sơn tăng sơn hạ ngưu

披 毛 戴 角 混 同 流

Phi mao đới giác hỗn đồng lưu

普 天 成 佛 與 成 祖

Phổ thiên thành Phật dữ thành Tổ

2

獨 有 潙 山 作 水 牛

Độc hữu Quy Sơn tác thủy ngưu.

Trên núi là tăng, dưới núi trâu

Đội sừng, da khoác khác gì đâu

Thiên hạ thành Phật thành Tổ cả

Quy Sơn lại chỉ thích làm trâu.

Hải Ấn và Phật Quốc Bạch thiền sư đều nhắc đến công án xuống núi

làm trâu :

Quy Sơn bảo đại chúng :

-100 năm sau, lão tăng xuống núi làm con trâu đực, trên sườn trái có

viết : Quy Sơn tăng mỗ giáp. Nếu gọi ta là tăng thì ta không phải là con

trâu đực, nếu gọi ta là con trâu đực thì ta không phải là tăng. Vậy các

ông gọi ta là gì ?

Tự tánh của con trâu và tự tánh của Quy Sơn chẳng có gì là sai biệt.

2- Bài kệ của một ông tăng :

Có một ông tăng nghe Triệu Châu định đi chùa Thanh Lương là đạo

trường của Văn Thù bồ tát, bèn trao cho Triệu Châu bài kệ sau :

何 處 清 山 不 道 場

Hà xứ thanh sơn bất đạo tràng

何 須 策 杖 禮 清 凉

Hà tu sách trượng lễ Thanh Lương

雲 中 縱 有 金 毛 現

Vân trung túng hữu kim mao hiện

正 眼 觀 時 非 吉 祥

Chánh nhãn quán thời phi cát tường.

3

Chỗ nào núi xanh chẳng đạo trường

Việc gì chống gậy lễ Thanh Lương

Trong mây dầu có Kim Mao hiện

Chánh Nhãn nhìn xem chẳng cát tường,

Triệu Châu hỏi ông tăng :

-Thế nào là chánh nhãn ?

Ông tăng không trả lời được, do đó Triệu Châu vẫn đi.

Ông tăng đã có khái niệm về Thanh Lương đạo tràng, Kim Mao, Cát

Tường, chánh nhãn, vậy là còn chấp tướng, sao kiến tánh được ?

3- Bài kệ của Cát Lư :

風 捲 浮 雲 盡

Phong quyển phù vân tận

青 天 絕 點 埃

Thanh thiên tuyệt điểm ai

山 川 俱 在 目

Sơn xuyên câu tại mục

何 必 上 高 臺

Hà tất thượng cao đài.

Gió thổi mây trôi hết

Trời xanh sạch bụi trần

Núi sông ngay trước mắt

Đâu cần lên gác trông.

Động Sơn bảo đại chúng :

-Đầu Thu, cuối Hạ các ông đi Đông hoặc tây, nên hướng về nơi

không tấc cỏ mà đi.

Lại tiếp :

4

-Nơi vạn lý không tấc cỏ làm sao đi ?

Có ông tăng kể lại cho Thạch Sương nghe, Thạch Sương nói :

-Ra cửa liền là cỏ.

Cỏ là phiền não, tìm tự tánh ở nơi phiền não.

4- Bài kệ của Cổ Sơn :

一 縫 分 明 在

Nhất phùng phân minh tại

當 頭 下 手 難

Đương đầu hạ thủ nan

饒 君 釘 鉸 得

Nhiêu quân đinh giảo đắc

終 是 不 完 全

Chung thị bất hoàn toàn.

Chỗ vá rất là rõ

Ra tay có dễ đâu

Dù cho ông vá được

Bằng sao thửa ban đầu.

Hồ Đính Giảo, một người may vá nổi tiếng đến tham Bảo Thọ :

-Có phải ông là người may vá nổi tiếng không ?

-Không dám, chính là tôi.

-Ông giỏi thế, có vá được hư không chăng ?

-Thầy cứ xé rách hư không đi, tôi sẽ vá lại.

Bảo Thọ không nói một lới, giơ gậy đánh Hồ Đính Giảo.

-Thầy chẵng muốn phá hư không sao, sao lại đánh tôi ?

-Bây giờ tôi không nói lý do vì sao tôi đánh ông. Sau này ông thầy

lắm mồm sẽ nói cho ông rõ. Về sau ông gặp Triệu Châu và kể lại câu

chuyện.

5

-Ông có biết vì sao bị đánh không ?

-Tôi không biết sai chỗ nào !

-Cái hư không của ông đã phá nát đường may của ông rồi, ông bị

đánh là đúng.

Hồ Đính Giảo nghe rồi đại ngộ.

Hồ Đính Giảo không sửa được ngã chấp là còn không hiểu được

không làm sao sửa được hư không.

5- Bài kệ của Văn Ích :

擁 毳 對 芳 叢

Ủng thuế đối phương tùng

由 來 趣 不 同

Do lai thú bất đồng

髮 從 今 日 白

Phát tòng kim nhật bạch

花 是 去 年 葒

Hoa thị khứ niên hồng

艷 異 隨 朝 露

Diễm dị tùy triêu lộ

聲 香 逐 晚 風

Thanh hương trục vãn phong

何 須 待 零 落

Hà tu đãi linh lạc

然 後 始 知 空

Nhiên hậu thủy tri không.

Ôm áo đối phương tùng

Lý do thực chẳng đồng

6

Tóc từ ngày nay bạc

Hoa năm ngoái đã hồng

Xấu đẹp tùy sương sớm

Theo gió chiều tỏa hương

Cần gì đợi rơi rụng

Mới biết chỉ là không.

Văn Ích cùng Lý Vương đi dạo ở vường thượng uyển. Lý Vương yêu

cầu Văn Ích làm thơ trợ ứng. Ông làm bài kệ trên, ý nói cuộc đời chỉ là

một giấc mộng, chỉ là sự vô thường.

6- Bài kệ của Tam Tổ Tông :

盧 陵 米 价 知 不 知

Lô Lăng mễ giá tri bất tri

合 下 相 酬 兩 莫 虧

Hợp hạ tương thù lưỡng mạc khuy

君 信 入 廛 空 返 者

Quân tín nhập triền không phản giả

到 頭 只 是 愛 便 宜

Đáo đầu chỉ thị ái tiện nghi.

Giá gạo Lô Lăng đã biết chửa?

Kẻ bán đẹp lòng người mua vui

Vào chợ sao về tay không thế ?

Thì ra chỉ muốn được lời thôi !

Và bài kệ của Hoàng Long Huệ Nam :

盧 陵 米 价 逐 年 新

Lô Lăng mễ giá trục niên tân

7

道 聽 虛 傳 未 必 真

Đạo thính hư truyền vị tất chân

大 意 不 須 跂 路 問

Đại ý bất tu kỳ lộ vấn

高 低 宜 見 本 來 人

Cao đê nghi kiến bản lai nhân.

Giá gạo Lô Lăng mỗi năm thay

Lý đạo được nghe chưa chắc ngay

Đại ý chẳng nên cặn kẽ hỏi

Thấp cao căn cứ mặt xưa nay.

Tam Tổ Tông và Hoàng Long Huệ Nam cùng nhắc lại công án “Giá

gạo ở Lô Lăng.”

Có ông tăng hỏi Thanh Nguyên Hành Tư :

-Thế nào là đại ý Phật Pháp ?

-Giá gạo ở Lô Lăng là bao nhiêu ?

Phật pháp mà lìa sinh hoạt hàng ngày thì không phải là Phật pháp.

7- Bài kệ của Phật Ấn :

裴 將 當 時 忘 卻 名

Bùi tướng đương thời vong khước danh

被 人 喚 著 又 惺 惺

Bị nhân hoán trước hựu tinh tinh

不 知 未 具 胞 胎 日

Bất tri vị cụ bào thai nhật

誰 敢 糊 途 此 性 靈

Thùy cảm hồ đồ thử tánh linh.

8

Phật Ấn nhắc đến công án đặt tên tượng Phật.

Một hôm Bùi Hưu mang một tượng Phật đến trước mặt Hoàng Bá

quỳ xuống thưa :

-Thỉnh thầy an danh.

-Bùi Hưu !

-Dạ !

-Tốt, tôi đã an danh rồi đó.

Bùi Hưu lạy tạ.

Mọi người đều là Phật, Phật vốn vô danh gọi là gì mà chẳng được !

8- Bài kệ của Giản Đường Cơ :

圓 通 不 開 生 藥 鋪

Viên Thông bất khai sinh dược phổ

單 單 只 賣 死 貓 頭

Đơn đơn chỉ mại tử miêu đầu

不 知 那 个 無 思 算

Bất tri na cá vô tư toán

喫 著 通 身 冷 汗 流

Khiết trước thông thân lãnh hãn lưu

Viên Thông chẳng mở tiệm thuốc sống

Đầu con mèo chết cứ bán hoài

Chẳng biết chuyện này đâu tính được

Ăn rồi cả người toát mồ hôi.

Giản Đường Cơ nhắc tới công án đầu con mèo chết.

Có ông tăng hỏi Tào Sơn :

-Ở đời này cái gì là quý nhất ?

-Đầu con mèo chết.

-Tại sao ?

-Vì không có người trả giá.

9

Trả giá là còn tương đối. Phật tánh là tuyệt đối và ở trong mọi vật và

không thể tách ra được.

9- Bài kệ của Đại Thiền :

一 口 吸 盡 西 江 水

Nhất khẩu hấp tận Tây Giang thủy

碓 觜 生 花 尤 未 已

Đối chủy sinh hoa vưu vị dĩ

葉 葉 枝 枝 垂 雨 露

Diệp diệp chi chi thùy vũ lộ

須 弥 藏 在 針 鋒 里

Tu Di tàng tại châm phong lý.

Một ngụm cạn hết nước Tương Giang

Miệng cối nở hoa mãi chẳng dừng

Lá lá, cành cành tràn mưa móc

Đầu kim chứa cả Tu Di San.

Đại Thiền nhắc tới công án : một ngụm hớp cạn nước Tây Giang.

Bàng Uẩn hỏi Thạch đầu :

-Ai là người không cùng vạn pháp là bạn ?

Thạch Đầu bụm miệng cư sĩ lại. Cư sĩ phảng phất khai ngộ. Lại tìm

Mã tổ và đặt cùng câu hỏi. Mã Tổ nói :

-Đợi ông hớp một ngụm cạn hết nước Tây Giang tôi sẽ bảo.

Nghe lời nói đó Bàng Uẩn đại ngộ.

Câu hỏi của Bàng Uẩn là hỏi về tự tánh. Thạch Đầu bụm miệng cư sĩ

không cho nói, và câu đáp của Mã Tổ đều chỉ rằng tự tánh không thể

dùng lời thường mà diễn tả được.

10- Bài kệ của Tùng Nguyên :

10

大 梅 梅 子 熟

Đại mai mai tử thục

龐 老 已 先 知

Bàng lão dĩ tiên tri

正 眼 驗 眞 妄

Chánh nhãn nghiệm chân vọng

相 逢 拍 手 歸

Tương phùng phách thủ quy.

Đại mai là trái chin

Lão Bàng biết trước mà

Chánh nhãn phân thực giả

Gập xong vỗ tay về.

Tùng Nguyên nhắc đến công án Mai đã chín rồi.

Đại Mai đến gập Mã Tổ hỏi :

-Phật là gì ?

Tức tâm, tức Phật.

Đại Mai ngay đó khai ngộ lên núi tu. Mã Tổ sai một hòa thượng đến

khảo nghiệm.

-Khi ông đến Mã Tổ học được những gì ?

-Mã Tổ dạy tôi : Tức tâm, tức Phật.

-Hiện nay Mã Tổ đã cải biến pháp rồi, ngài nói : Phi tâm, phi Phật.

Ông thấy thế nào ?

-Cái lão hòa thượng già này chỉ giỏi trêu người, ai cần biết : Phi tâm,

phi Phật là cái quái gì, tôi chỉ biết : Tức tâm, tức Phật.

Vị hòa thượng này về thuật lại cho Mã Tổ nghe, Mã Tổ cao hứng nói :

Mai đã chín rồi !

Tức tâm, tức Phật là khẳng định, phi tâm, phi Phật là phủ định. Tín

niệm của Đại Mai không thay đổi, không tin theo thầy một cách mù

quáng, nên được Mã Tổ khen ngợi.

11

11- Bài kệ của Phật Ấn :

磨 磚 作 鏡 不 為 難

Ma chuyên tác cảnh bất vi nan

忽 地 生 光 照 大 天

Hốt địa sinh quang chiếu đại thiên

堪 笑 坐 禪 求 佛 者

Kham tiếu tọa thiền cầu Phật giả

至 今 牛 上 更 加 鞭

Chí kim ngưu thượng cánh gia tiên.

Mài gạch làm gương đâu có khó

Bỗng dưng chiếu sang cả đất trời

Cười ai ngồi thiền mong thành Phật

Cưỡi trâu giờ vẫn phải dùng roi.

Bài kệ của Phật Ấn nhắc tới công án Mài gạch thành gương của Mã

Tổ ham ngồi Thiền, Hoài Nhượng lấy một viên gạch đến bên cạnh ngồi

mài. Mã Tổ hiếu kỳ hỏi :

-Thầy mài gạch để làm gì ?

-Để làm gương.

-Mài gạch sao thành gương được ?

-Vậy ngươi ngồi thiền lại thành Phật sao ?

Mục đích và phương pháp phải trong cùng một hệ thống như ăn sỏi

chỉ làm đầy bụng thôi, chứ không làm no bụng được. Ngồi thiền không

phải là Thiền.

12- Bài kệ của Tịnh Đoan :

Có một vị ni cô đến tham, sư bảo ngày hôm sau trở lại. Hôm sau sư

đánh phấn hồng ngồi tọa. Ni cô vào trông thấy kinh ngạc hốt nhiên tỉnh

ngộ. Hòa thượng nhân chuyện này làm bài kệ :

12

堪 笑 吳 山 老 秀 奴

Kham tiếu ngô sơn lão tú nô

巧 粧 紅 粉 接 師 姑

Xảo trang hồng phấn tiếp sư cô

茫 茫 宇 宙 人 無 數

Mang mang vũ trụ nhân vô số

那 個 男 兒 是 丈 夫

Na cá nam nhi thị trượng phu.

Thật nực cười cho lão tú nô

Khéo thoa phấn hồng tiếp ni cô

Vũ trụ mênh mang người vô số

Mày râu nào đáng mặt trượng phu?

Phàm có hình tướng đều là hư vọng.

13- Bài kệ của Phần am chủ :

Sư đang đứng ở ven song, nghe tiếng lính quát “Dẹp đường cho quan

thị lang tới”, hốt nhiên tỉnh ngộ, bèn làm bài kệ sau :

幾 年 个 事 挂 胸 懷

Cơ niên cá sự quải hung hoài

問 盡 諸 方 眼 不 開

Vấn tận chư phương nhãn bất khai

肝 膽 此 時 俱 破 裂

Can đảm thử thời câu phá liệt

一 声 江 上 恃 郎 來

13

Nhất thinh giang thượng thị lang lai.

Việc đó nhiều năm ủ trong lòng

Hỏi khắp mọi nơi mắt chẳng thông

Gan mật lúc đó đều tan nát

Nghe “thị lang tới” ở ven sông.

Sư hiểu được liên hệ Căn, Trần, Thức, nếu giữ được Căn trong sạch,

thì Trần và Thức chẳng quan hệ gì.

14- Bài kệ của Trương Cửu Thành :

Trương Cửu Thành đêm trở dậy đi cầu nghe tiếng ếch kêu ồm ộp từ

ao sen vẳng tới, hốt nhiên khai ngộ, bèn làm bài kệ sau :

春 天 月 夜 一 聲 蛙

Xuân thiên nguyệt dạ nhất thanh oa

撞 破 乾 坤 共 一 家

Tràng phá càn khôn cộng nhất gia

正 恁 麼 時 有 誰 會

Chính nhậm ma thời hữu thùy hội

嶺 頭 腳 痛 有 玄 沙

Lãnh đầu cước thống hữu Huyền Sa.

Đêm Xuân trăng sáng một tiếng ếch

Vang vọng càn khôn khắp mọi nhà

Chính ngay lúc đó có ai hiểu?

Chân đau đỉnh núi: Lão Huyền Sa.

14

Bài kệ có nhắc tới Huyền Sa từ biệt Tuyết Phong đi tham phỏng khắp

nơi. Khi xuống núi không để ý, chân đạp vào đá sắc, máu chẩy ướt cả

dép cỏ. Ông bỗng nhiên tỉnh ngộ :

-Cái đau từ đâu mà tới ?

Do đó ông trở lại với Tuyết Phong.

Công án này cũng giải thích như công án trên.

15- Bài kệ của Vô Môn :

拈 起 花 來

Niêm khởi hoa lai

尾 巴 已 露

Vĩ ba dĩ lộ

迦 葉 破 顏

Ca Diếp phá nhan

人 天 岡 措

Nhân thiên cương thố.

Giơ cành hoa đó

Đã lộ cái đuôi

Ca Diếp mỉm cười

Người trời thất thố.

Phật ở Linh Sơn, giơ cành hoa lên thị chúng. Đại chúng im lặng ngơ

ngác, chỉ có Ca Diếp là mỉm cười. Phật nói :

-Ta có chánh pháp nhãn tạng, Niết bàn diệu tâm, thật tướng vô tướng,

vi diệu pháp môn, chẳng lập văn tự, ngoài giáo truyền riêng, nay giao

phó cho ông.

Hoa chỉ tự tánh, không thể diễn tả bằng lời, Ca Diếp mỉm cười vì tự

tánh chỉ tự chứng.

16- Bài kệ của Viên Thông Tiên :

15

不 是 風 兮 不 是 幡

Bất thị phong hề bất thị phan

清 霄 何 事 撼 欄 杆

Thanh tiêu hà sự hám lan can

明 時 不 用 論 公 道

Minh thời bất dụng luận công đạo

自 在 閑 人 正 眼 看

Tự tại nhàn nhân chánh nhãn khán.

Chẳng phải cờ hề, chẳng phải gió

Đêm thanh cớ gì dựa lan can ?

Rõ rồi chẳng cần bàn chuyện Đạo

Dùng chánh nhãn xem chuyện thế gian.

Viên Thông Thiên nhắc đến công án : Gió động hay cờ động. 2 ông

tăng cãi nhau, ông bảo gió động,một ông bảo cờ động. Huệ Năng tới

bảo : Không phải, tâm các ông động.

Tự Đắc Huy cũng nhắc tới công án này qua bài kệ :

是 風 是 幡 君 莫 疑

Thị phong thị phan quân mạc nghi

百 草 叢 中 信 步 歸

Bách thảo tùng trung tín bộ quy

王 道 太 平 無 忌 諱

Vương đạo thái bình vô kỵ húy

戲 碟 流 鶯 繞 樹 飛

Hý điệp lưu oanh nhiễu thụ phi.

16

Chớ nghi cờ với gió

Từ rừng rậm trở lui

Thái bình chẳng kiêng sợ

Chim bướm lượn vòng cây.

Vô Môn cũng có bài kệ nói về công án này :

風 幡 心 動

Phong phan tâm động

一 狀 領 過

Nhất trạng lĩnh quá

只 知 開 口

Chỉ tri khai khẩu

不 覺 話 墮

Bất giác thoại đọa.

Gió, cờ, tâm, động

Tất cả đều nhầm

Chỉ biết mở miệng

Lời đã sai lầm.

17- Bài kệ của Vô Môn :

過 去 墮 坑 塹

Quá khứ đọa khanh tiệm

回 來 卻 被 壞

Hồi lai khước bị hoại

者 些 尾 巴 子

17

Giả ta vĩ ba tử

直 是 甚 奇 怪

Trực thị thậm kỳ quái.

Quá bước lọt hố

Lùi lại hại thân

Cái đuôi trâu đó

Có thấy lạ chăng ?

Trong Tắc 38 của Vô Môn Quan, Ngũ tổ Diễn nói :

-Tỷ như con trâu qua cửa, đầu, sứng và chân trâu đều qua, tại sao cái

đuôi lại không qua được ?

Con trâu tượng trưng cho than (than, khẩu, ý) bị ảnh hưởng bởi 5 giác

quan cái đuôi tượng trưng cho Phật tánh không nhiễm mê vọng.

18- Trong Vô Môn Quan có 2 công án 2 ông tăng cùng làm như

nhau, nhưng một ông được chấp nhận còn một ông thì không. Đó là Tắc

11 và Tắc 26 :

a/ Tắc 11 :

眼 流 星

Nhãn lưu tinh

機 掣 電

Cơ xế điện

殺 人 刀

Sát nhân đao

活 人 劍

Hoạt nhân kiếm.

Mắt sao rơi

Cơ xẹt lửa

18

Đao giết người

Kiếm cứu người.

Triệu Châu tới gập một am chủ, hỏi :

-Có không, có không ?

Am chủ giơ nắm đấm lên.

-Nước cạn không phải để neo thuyền.

Lại tới một am chủ khác hỏi :

-Có không, có không ?

Am chủ này cũng giơ nắm đấm lên.

-Có thể buông, có thể bắt, có thể giết, có thể tha.

Bèn lạy tạ.

Cả 2 ông tăng đều trả lời giống nhau, nhưng Triệu Châu thấy một ông

giác ngộ, ông kia không. Ông trước còn ở trong thế giới đối đãi (cạn và

đầy), ông sau vượt lên đối đãi , buông bắt, giết tha) mà đạt tới cái một.

b/ Tắc 26 :

捲 起 明 明 徹 太 空

Quyền khởi minh minh triệt thái không

太 空 猶 未 合 吾 宗

Thái không do vi hợp ngô tông

爭 似 從 空 都 放 下

Tranh tự tông không đô phóng hạ

綿 綿 密 密 不 通 風

Miên miên mật mật bất thông phong.

Cuốn bức rèm lên, thái không hiện

Thái không chưa hẳn hợp tong ta

Sao bằng tất cả đều bỏ xuống

Chặt chẽ chẳng cho gió lọt qua.

19

Trước buổi thọ trai, chư tăng tới tham, Thanh Lương Đại pháp Nhãn

chỉ cái rèm. Lúc đó có 2 ông tăng ra cuốn rèm lên. Pháp Nhãn nói :

-Một được, một mất.

Pháp Nhãn cố làm cho đại chúng bối rối để hiểu rằng trong tuyệt đối

thì tương đối là tuyệt đối, tuyệt đối là tương đối. Thí dụ một ly nước

trong suốt, nhưng nước là nước, thủy tinh là thủy tinh.

19- Bài kệ của Tuyết Đậu :

公 案 圓 來 問 趙 州

Công án viên lai vấn Triệu Châu

長 安 成 裏 任 閑 遊

Trường An thành lý nhậm nhàn du

草 鞋 頭 戴 無 人 會

Thảo hài đầu đới vô nhân hội

歸 到 家 山 即 便 休

Quy đáo gia sơn tức tiện hưu.

Hỏi Triệu Châu khi công án rồi

Trong thành Trường An mặc rong chơi

Đầu đội dép cỏ không người hiểu

Về tới núi nhà thì mới thôi.

Và bài kệ của Phật Tâm Bổn Tài :

草 鞋 頭 戴 與 誰 論

Thảo hài đầu đới dữ thùy luận

四 海 無 風 浪 自 平

Tứ hải vô phong lãng tự bình

20

解 道 曲 終 人 不 知

Giải đạo khúc chung nhân bất tri

江 頭 贏 得 數 蜂 青

Giang đầu doanh đắc sổ phong thanh.

Dép cỏ đội đầu cùng ai luận ?

Bốn biển không gió sóng bình an

Hết câu, hiểu đạo người chẳng biết

Đầu sóng xem thấy vài non xanh.

Nam Tuyền kể lại chuyện giết mèo cho Triệu Châu nghe. Châu cởi

dép đội lên đầu đi ra. Nam Tuyền nói :

-Nếu ông có mặt lúc đó thì đã cứu được con mèo rồi.

Trong công án trên ta thấy có 2 trái ngược :

1/Sát là giới cấm đầu của ngũ giới mà Nam Tuyền lại giết con mèo.

2/Dép là để đi vào chân mà Triệu Châu lại đội lên đầu.

2 điểm trên chỉ là để chứng tỏ chân lý không thể dung lời mà diễn tả

ra được.

20- Bài kệ 53 của Tuyết Đậu trong Bích Nham Lục :

野 鴨 子

Dã áp tử

知 幾 許

Tri cơ hứa

馬 祖 見 来 相 共 語

Mã Tổ kiến lai tương cộng ngữ

話 盡 山 雲 海 月 情

Thoại tận sơn vân hải nguyệt tình

21

依 前 不 會 澴 飛 去

Y tiền bất hội hoàn phi khứ

欲 飛 去

Dục phi khứ

却 把 住

Khước bả trụ

道 道

Đạo Đạo.

Con vịt trời

Bay đi đâu hả ?

Mã Tổ nói sau khi thấy rồi

Tình trăng núi với mây bể cả

Như xưa, không hiểu bảo bay đi

Muốn bay đi

Giữ lại đây chứ

Nói, nói đi !

Mã Tổ cùng Bách Trượng hành cước, thấy vịt trời bay qua hỏi :

-Là con gì ?

-Vịt trời.

-Bay đi đâu ?

-Bay đi rồi.

Đại sư nắm mũi Bách trượng bóp. Bách Trượng kêu toáng lên. Đại sư

bảo :

-Sao nói bay đi rồi ?

Công án này chứng tỏ tất cả đều do tâm tạo, và tâm cùng cảnhlà một.

21- Bài kệ 18 trong Bích Nham Lục :

對 揚 深 愛 老 俱 胝

22

Đối dương thâm ái lão Câu Chi

宇 宙 空 來 更 有 誰

Vũ trụ không lai cánh hữu thuỳ

曾 向 滄 溟 下 浮 木

Tằng hướng thương minh hạ phù mộc

夜 濤 相 共 接 盲 龜

Dạ đào tương cộng tiếp manh quy.

Câu Chi đối đáp khéo dạy chúng

Vũ trụ vốn không có ai ư ?

Từng tới bể sâu thả bè nổi

Sóng đêm cùng tiếp con rùa mù.

Hòa thượng Câu Chi hễ có ai hỏi đạo đều chỉ giơ một ngón tay lên.

Câu Chi lúc đầu sống trong am, có một ni cô tên là Thật tế đến am, đi

quanh thiền sang 3 vòng và nói :

-Nếu thầy nói có đạo lý tôi sẽ dỡ nón.

Ni cô hỏi 3 lần, Câu Chi không đáp được một câu.

-Trời gần tối rồi, xin hãy lưu lại một đêm.

-Nếu thầy nói có đạo lý thì tôi sẽ lưu lại.

Câu Chi lại không đáp được. Ni cô đi rồi ông than :

-Ta là nam tử mà không có khí khái trượng phu.

Về sau Thiên Long đến thăm, Câu Chi thuật lại. Thiên Long giơ một

ngón tay lên chỉ thị. Câu Chi khai ngộ ngay đó. Về sau có ai hỏi pháp

ông đều giơ một ngón tay lên.

Khi ni cô Thật Tế hỏi, ông không trả lời được vì còn chấp tướng nam

nữ. Thiên Long giơ một ngón tay lên là chỉ tự tánh là bình đẳng.

22- Bài kệ của Linh Vân Chí Cần :

Linh Vân Chí cần xem hoa đào nở bèn ngộ, làm bài kệ sau :

23

三 十 年 來 尋 劍 客

Tam thập niên lai tầm kiếm khách

幾 回 洛 葉 又 抽 枝

Cơ hồi lạc diệp hựu trừu chi

自 從 一 見 桃 花 後

Tự tòng nhất kiến đào hoa hậu

直 至 如 今 更 不 疑

Trực chí như kim cánh bất nghi.

Ba chục năm qua tìm kiếm khách ,

Bao hồi lá rụng với cành trơ

Một lần từ thấy đào hoa đó

Cho đến bằng nay hết cả ngờ.

(Tuệ Sĩ dịch)

Hoa đào tượng trưng cho tự tánh, trước khi nở là tĩnh, nở là động, sau

khi nở lại trở lại tĩnh. Vậy trong tĩnh có động, trong động có tĩnh. Chí

Cần đã vượt lên động tĩnh nên đã vào được tự tánh.

23- Trong Vô Môn Quan có 4 công án các ông tăng hỏi Phật là gì . Các

thiền sư đều trả lời khác nhau. Chúng ta hãy xem các câu trả lời như thế

nào :

a/ Tắc 18 :

突 出 厤 三 斤

Đột xuất ma tam cân

言 親 意 更 親

Ngôn than ý cánh thân

來 說 是 非 者

24

Lai thuyết thị phi giả

便 是 是 非 人

Tiện thị thị phi nhân.

Bỗng đưa ba cân gai

Lời thân ý càng thân

Người nói sai và đúng

Chỉ là thị phi nhân.

Có ông tăng hỏi Động Sơn :

-Phật là thế nào ?

-Ba cân gai.

Câu 1 và 2 : lời và ý phải phối hợp

Câu 3 và 4 : đối với người giác ngộ thì đúng sai chẳng làm sao cả.

b/Tắc số 21 :

閃 電 光

Thiểm điện quang

擊 石 火

Kích thạch hỏa

眨 得 眼

Trác đắc nhãn

已 蹉 過

Dĩ tha quá.

Loáng điện trời

Đá bật lửa

Chớp mắt thôi

Đã vượt quá.

25

Có ông tăng hỏi Vân Môn :

-Phật là thế nào ?

-Que cứt khô.

Câu 1 và 2 : que cứt khô là cơ nhanh như điện chớp

Câu 3 và 4 : nếu còn do dự thì đã mất cơ hội khai ngộ.

c/ Tắc số 30 :

青 天 白 日

Thanh thiên bạch nhật

切 忌 尋 覓

Thiết kỵ tầm mịch

更 問 如 何

Cánh vấn như hà

抱 臟 叫 屈

Bão tang khiếu khuất.

Ban ngày sáng tỏ

Chớ đi tìm quanh

Lại hỏi sao thế ?

Cầm vật kêu oan.

Đại Mai hỏi Mã Tổ :

-Phật là thế nào ?

-Tức tâm, tức Phật.

Câu 1 và 2 : Phật là tâm, tìm Phật ngoài tâm thì chẳng bao giờ thấy.

Câu 3 và 4 : Phật trong tâm còn chưa biết hỏi người làm gì ?

d/ Tắc số 33 :

路 逢 劍 客 須 呈

26

Lộ phùng kiếm khách tu trình

不 遇 詩 人 莫 獻

Bất ngộ thi nhân mạc hiến

逢 人 且 說 三 分

Phùng nhân thả thuyết tam phân

未 可 全 施 一 片

Vị khả toàn thi nhất phiến

.

Nếu gập kiếm khách thì tặng kiếm

Không gập thi nhân chẳng tặng thi

Gập người chớ nên nói ra hết

Chừa lại cho mình một chút chi.

Câu 1 và 2 : giảng pháp phải tùy hoàn cảnh.

Câu 3 và 4 : phải dung phương tiện thiện xảo.

24- Bài kệ của Phùng Tế Xuyên và của Đại Huệ :

Phùng Tế Xuyên thấy trên tường am minh nguyệt có vẽ một cái đầu lâu

bèn viết một bài kệ :

屍 在 這 裏

Thi tại giá lý

其 人 在 何

Kỳ nhân tại hà

乃 知 一 靈

Nãi tri nhất linh

不 居 皮 袋

27

Bất cư bì đại.

Nơi đây thây chết

Còn người đâu ta

Tánh linh nếu biết

Chẳng mặc áo da.

Đại Huệ đến am trông thấy, không đồng ý bèn viết thêm một bài kệ :

即 此 形 骸

Tức thử hình hài

即 是 其 人

Thức thị kỳ nhân

一 靈 皮 袋

Nhất linh bì đại

皮 袋 一 靈

Bì đại nhất linh.

Chính đây hài cốt

Chính đây người ta

Áo da linh tánh

Linh tánh áo da.

Bài kệ của Phùng Tế Xuyên chỉ sắc than không phải là chân ngã, tánh

linh mới là chân ngã, nếu biết thế thì chẳng mặc áo da. Bài kệ của Đại

Huệ chỉ người đại ngộ thấy tất cả chỉ là một, không có tự, tha, vật, ngã.

25- Bài kệ thứ 8 trong Bích Nham Lục :

江 國 春 風 吹 不 起

28

Giang quốc xuân phong xuy bất khởi

鷓 鴣 啼 在 深 花 裏

Chá cô đề tại thâm hoa lý

三 級 浪 高 魚 化 龍

Tam cấp lũng cao như hoá long

癡 人 猶 戽 夜 塘 水

Si nhân do hố dạ đường thuỷ.

Gió Xuân giang quốc thổi chẳng dậy

Chá Cô hót trong bụi hoa sâu

Cá hoá rồng vượt ba bậc sóng

Kẻ si múc nước hồ đêm thâu.

Có ông tăng hỏi Pháp Nhãn :

-Thế nào là Phật ?

-Ông là Huệ Nhiên.

Phật tánh ở mọi người không khác.

26- Bài kệ 46 trong Bích Nham Lục ;

虛 堂 雨 滴 聲

Hư đường vũ trúc thanh

作 者 難 酬 對

Tác giả nan thù đối

若 謂 曾 入 流

Nhược vị tằng nhập lưu

依 前 澴 不 會

Y tiền hoàn bất hội

會 不 會

29

Hội bất hội

南 山 北 山 轉 霶 霈

Nam sơn bắc sơn chuyển bang bái.

Nhà trống tiếng mưa rơi

Tác gia cũng khó mở lời

Nếu nói từng vào cửa

Như xưa chẳng hiểu rồi

Hiểu, không hiểu

Núi Nam, núi Bắc mưa rơi rơi.

Cảnh Thanh hỏi một ông tăng :

-Tiếng bên ngoài cửa là tiếng gì ?

-Tiếng mưa.

-Chúng sanh điên đảo mê chạy theo vật.

-Hòa thượng thì sao ?

-Tôi suýt mê chính mình.

-ý là sao ?

-Xuất than còn dễ, thoát thể mới khó.

Tâm phải không bị cảnh nhiễm.

27- Bài kệ 48 trong Bích Nham Lục :

褊 辟 曾 挨 老 古 錐

Biên tịch tằng ai lão cổ chuỳ

七 斤 衫 重 幾 人 知

Thất cân sam trọng kỷ nhân tri

如 今 拋 擲 西 湖 裏

Như kim phao trịch Tây hồ lý

下 載 清 風 付 與 誰

30

Hạ tải thanh phong phó dữ thuỳ.

Gói trọn cả trên mũi chuỳ cổ

Áo bông bẩy cân mấy người hay

Giờ ném nó xuống hồ Tây đấy

Chẳng cho gió mát, đem cho ai.

Có ông tăng hỏi Triệu Châu :

-Vạn pháp về một, một về đâu ?

-Tôi ở Thanh Châu may một cái áo bong nặng 9 cân.

Một là thể, 3 là nhiều. Một là 7, 7 là một. Thể chỉ có một, nhưng dạng

thì có nhiều.

28- Bài kệ của Lý Cao :

練 得 身 形 似 鶴 形

Luyện đắc thân hình tự hạc hình

千 株 松 下 兩 函 經

Thiên châu tùng hạ lưỡng hàm kinh

我 來 問 道 無 餘 說

Ngã lai vấn đạo vô dư thuyết

雲 在 青 天 水 在 瓶

Vân tại thanh thiên thủy tại bình

Luyện được thân hình giống nhạn hình

Dưới tùng ngàn gốc hai hòm kinh

Ta tìm hỏi Đạo không lời khác

Mây ở trời xanh, nước trong bình. (Thích Thanh Từ dịch)

31

Lý Cao đến tham dược Sơn. Dược Sơn cầm sách đọc dưới cây tùng

không them để ý đến Lý Cao. Cao giận nói :

-Gập mặt chẳng như nghe danh.

-Vì sao ông lại trọng tai mà khinh mắt vậy ?

-Xin hỏi đại sư thế nào là Đạo ?

Dược sơn chỉ lên trời, rồi chỉ xuống đất :

-Ông hiểu không ?

-Không.

-Mây trên trời xanh, nước trong bình.

Tự tánh ở khắp nơi, không đâu không có. Tự do tự tại như mây bay

trên trời, nước trong bình.

29- Hai bài kệ của Long Nha và Thần Đỉnh :

學 道 如 鑽 火

Học Đạo như toàn hỏa

逢 煙 未 可 休

Phùng yên vị khả hưu

直 待 金 星 現

Trực đãi kim tinh hiện

歸 家 始 到 頭

Quy gia thủy đáo đầu

Học đạo như bật lửa

Thấy khói chưa thể ngưng

Chỉ đến khi lửa sáng

Tới nhà thì mới dừng.

32

Thần Đỉnh đọc được bài kệ trên bèn làm 1 bài kệ, phản bác như sau:

學 道 如 鑽 火

Học Đạo như toàn hỏa

逢 煙 便 可 休

Phùng yên tiện khả hưu

莫 待 金 星 現

Mạc đãi kim tinh hiện

燒 額 又 燒 頭

Thiêu Ngạch hựu thiêu đầu

Học đạo như bật lửa

Thấy khói có thể ngưng

Chớ đợi khi lửa sáng

Đầu cổ đã cháy bùng.

Bài kệ của Long Nha là đã tu đến cửa nhưng chưa vào được nhà. Bài

kệ của Thần Đỉnh là của người đã giác ngộ không chấp vào một cái gì là

thiện pháp. Nếu chấp sẽ thành ác pháp. Thí dụ như thuốc đối với người

bệnh là thiện pháp, nhưng với người thường thì là ác pháp.

30- Bài kệ của Pháp Diễn :

山 前 一 片 閒 田 地

Sơn tiền nhất phiến nhàn điền địa

叉 手 叮 嚀 問 祖 翁

33

Thoa thủ đinh ninh vấn tổ ông

幾 度 賣 來 還 自 買

Cơ độ mại lai hoàn tự mãi

為 憐 松 竹 引 清 風

Vị lân tùng trúc dẫn thanh phong.

Trước núi, một mảnh ruộng bỏ không

Khoanh tay tha thiết hỏi Tổ ông

Mấy lần bán đi rồi mua lại?

Vì thuơng gió mát luồn rặng thông?

Ông trình bài kệ cho Thủ Đoan, Thủ Đoan ấn khả nhưng bảo ông

chưa tự tại. Ông suy nghĩ mãi cuối cùng khai ngộ. Ông khai ngộ cái gì ?

Mảnh ruộng bỏ không là tâm điền. Nhưng còn chấp vào gió mát luồn

rặng thong là còn bị cảnh trói buộc, phải bỏ xuống hết thì mới được tự

do tự tại.

31- Bài kệ của Thảo Đường Thanh :

不 是 風 幡 不 是 心

Bất thị phong phan bất thị tâm

迢 迢 一 路 絕 追 尋

Điều điều nhất lộ tuyệt truy tầm

白 雲 本 自 無 蹤 跡

Bạch Vân bản tự vô tung tích

飛 落 斷 涯 深 更 深

Phi lạc đoạn nhai thâm cánh thâm.

Chẳng phải gió, cờ chẳng phải tâm

Một nẻo xa xa hết dò tìm

34

Mây trắng vốn chẳng lưu vết tích

Bay hết về khe núi xa xăm.

Và bài kệ của Hoa Tạng Thiện Tĩnh :

不 是 風 兮 不 是 幡

Bất thị phong hề bất thị phan

白 雲 盡 處 是 青 山

Bạch vân tận xứ thị thanh sơn

可 憐 無 限 英 雄 漢

Khả lân vô hạn anh hùng hán

開 眼 堂 堂 入 死 關

Khai nhãn đường đường nhập tử quan.

Chẳng phải cờ hề, chẳng phải gió

Mây trắng bay rồi hiện núi xanh

Tiếc thay bao nhiêu kẻ hảo hán

Mắt mở trừng trừng vào tử quan.

Cả 2 bài kệ này đều nhắc đến công án ni cô Diệu Tín và 17 ông du

tăng. Một ngày kia có 17 ông du tăng tới tham Ngưỡng Sơn. Sau bữa

cơm chiều, không có chuyện gì làm, các ông tranh cãi về chuyện gió

động, cờ động, không ai chịu ai, làm huyên náo cả thiền viện. Lúc đó ni

cô Diệu Tín là tri khách tăng ra lệnh cho các ông tăng tới trước mặt và

nói :

-Nếu không phải gió động, cũng không phải cờ động làm sao tâm

động ?

32- Bài kệ của Phật Huệ :

35

出 門 便 是 太 忙 然

Xuân môn tiện thị thái mang nhiên

萬 里 無 來 未 得 圓

Vạn lý vô lai vị đắc viên

欲 識 山 家 門 去 路

Dục thưa sơn gia môn khứ lộ

暮 煙 輕 鎖 綠 綿 綿

Mộ yên khinh tỏa lục miên miên.

Cứ ra khỏi cửa là mịt mùng

Vạn dậm không đi, chuyện chẳng cùng

Muốn biết con đường ra khỏi cửa

Khói lam chiều nhẹ nhẹ vờn không.

Bài kệ này Phật Huệ nhắc đến lời bình của Thạch Sương “Ra cửa

liền là cỏ” về công án của Động Sơn khi nói “Vạn dậm không tấc cỏ làm

sao đi ?”

33- Bài kệ của ni sư Vô Trước :

殺 活 并 行

Sát hoạt tịnh hành

醍 醐 毒 藥

Đề hồ độc dược

是 賞 是 罰

Thị thưởng thị phạt

一 任 卜 度

Nhất nhậm bốc độ.

36

Thi hành cứ, giết

Thuốc độc đề hồ

Là thưởng hay phạt

Do ông tự lo.

Bài kệ này phê bình công án của Đức Sơn : “Dù đáp được hay không

cũng bị phạt 30 gậy” .

34- Bài kệ của Thừa Thiên Tông :

一 兔 橫 身 當 古 路

Nhất thố hoành thân đương cổ lộ

蒼 鷹 纔 見 便 生 擒

Thương ưng tài kiến tiện sanh cầm

後 來 獵 犬 無 靈 性

Hậu lai liệp khuyển vô linh tánh

空 向 枯 椿 舊 處 尋

Không hướng khô Xuân cựu xứ tầm.

Một con thỏ chạy trên đường cũ

Chim ưng trông thấy liền chộp ngay

Về sau , chó săn không linh tánh

Cứ tìm kiếm mãi trong lùm cây.

Đây là bài kệ Thừa Thiên Tông trả lời Tuyết Đậu, sau khi nghe Tuyết

Đậu và một thiền khách bàn luận về công án “Cây bách trước sân” của

Triệu Châu.

35- Bài kệ của Phật Tánh Thái :

37

三 腳 驢 子 弄 蹄 行

Tam cước lư tử lộng đề hành

步 步 蓮 花 櫬 足 生

Bộ bộ liên hoa sấn túc sinh

堪 笑 草 中 尋 覓 者

Kham tiếu thảo trung tầm mịch giả

不 知 芳 樹 囀 春 鶯

Bất tri phương thụ chuyển Xuân oanh.

Con lừa ba chân chạy

Mỗi bước sen đỡ chân

Cười kẻ tìm trong cỏ

Trên cành oanh chào Xuân.

Bài kệ này của Phật Tánh Thái nhắc đến công án sau :

Có ông tăng hỏi Dương Kỳ :

-Phật là thế nào ?

Dương Kỳ nói :

-Con lừa 3 chân nhẩy tung tăng.

36- Bài kệ của Tuyết Đậu Trùng Hiển :

牛 頭 蜂 頂 鎖 重 雲

Ngưu đầu phong đỉnh tỏa trùng vân

獨 坐 寥 寥 寄 此 身

Độc tọa liêu liêu ký thử thân

百 鳥 不 來 春 又 去

Bách điểu bất lai xuân hựu khứ

不 知 誰 是 到 庵 人

38

Bất tri thùy thi đáo am nhân.

Mây phủ Ngưu Đầu đỉnh

Vắng ngắt một mình ngồi

Chim bay rồi, Xuân tận

Người nào tới am chơi ?

Bài kệ này nhắc tới công án Tứ tổ Đạo Tín tới thăm Pháp Dung. Khi

thấy hổ lang đi nhiễu quanh hang Đạo Tín làm vẻ hoảng sợ, Pháp Dung

liền nói :

-Thầy còn cái đó sao ?

Đợi khi Pháp Dung vào hang Tứ tổ viết chữ Phật lên hòn đá mà Pháp

Dung thường ngồi. Khi Pháp Dung trở ra thấy chữ Phật không dám ngồi,

Tứ tổ cười rằng :

-A ! Nguyên lai ngươi còn cái đó !

Nghe vậy Pháp Dung lập tức đại ngộ.