Nicolo Machiavelli Hukumdar Prens

8/8/2019 Nicolo Machiavelli Hukumdar Prens

1/83

GEBEYAYIMLARI

GEBE

YAYINLARI

Gebe: 27Felsefe Dizisi

LE PRINCE

Nicolo Machiavelli

Franszca'dan eviren:Anita Tatler

Yayma Hazrlayanlar: Serta Canbolat - Yaar Seluk

ISBN 975-8143-08-5

1. Basm, stanbul, 1997

Kapak Tasarm: Yaar SelukDizgi: Sevgi elik

Bask ve cilt: Sezai Ekinci Matbaas (0.212) 565 73 76

OpEBEYAYINLARI

Bahariye Caddesi, 37/41 Kadky 81310 stanbulTel/Faks: (0.216) 337 72 75

MACHIAVELLI

HKMDAR(Prens)

eviren: Anita Tatler

GEBE

http://genclikcephesi.blogspot.com


2/83

YAYINLARI

mit Meri Yazgan ve Mahmut Ali Meric'e,babalar Cemil Meric'in "Machiavelli zerine'makalesini yaymlamamza izni verdikleri iin

teekkr ederiz.

NDEKLER

Nicolo di Bernardo Machiavelli

zerine........................................9

Zavall

Machiavelli.....................................................................

..

12

Machiavelli'nin

Yaam................................................ ................24

HKMDAR

BLM I

Ka eit krallk vardr ve bunlar hangi yollarla elde edilir .........26

BLM II

Verasete dayal krallklar..............................................................27

BLM III

Karma

krallklar............................................................................28

BLM IV

Dara'nn skender tarafndan igal edilen devletleri

onun lmnden sonra haleflerine kar

neden hi ayaklanmadlar.............................................................38

BLM V

Fethedilmeden nce kendi yasalaryla ynetilen devlet


3/83

veya krallklar nasl ynetmek gerekir........................................42

BLM VI

Hkmdarn kendi yetenei ve ordusuyla kazand

yeni

krallklar................................................................................44

BLM VII

Bakasnn silahlaryla ve talihin yardmyla

elde edilen yeni krallklar.............................................................48

BLM VIII

Alaklklar sayesinde Hkmdar olanlaradair............................56

BLM IX

Sivil hkmdarlklara dair............................................................61

BLM X

Hkmdarlklarn gleri naslllmeli.....................................65

BLM XI

Ruhban

hkmdarlklar............ ...................................................67

BLM XII

Ordular ve paral askerler katrldr.........................................70

BLM XIII

Yardmc, karma ve ulusalordular................................................76

BLM XIV

Ordusu konusunda bir hkmdarn grevleri...............................81

BLM XV


4/83

nsanlar ve zellikle hkmdarlar hangi ilerden dolay

vlrler ve

yerilirler....................................................................84

BLM XVI

Cmertlik ve cimrilikzerine.......................................................86

BLM XVII

Zalimlik ve merhamet zerine, sevilmek mi,

yoksa korkutmak m daha iyiolacaktr.........................................89

BLM XVIII

Hkmdarlar szlerini nasltutmaldrlar.....................................93

BLM XIX

Horgrlmek ve nefret edilmekten kanlmas

gerektii zerine

...........................................................................97

BLM XX

Kaleler ve hkmdarlarn genelde yaptklar dier pek ok ey

onlara yarar m yoksa zarar mgetirir.........................................108

BLM XXI

Hkmdar n kazanmak iin nasl davranmaldr ......................113

BLM XXII

Bakanlar........................................................................

..............118

BLM XXIII

Dalkavuklardan nasl uzak durulaca zerine...........................120

BLM XXIV

talya'daki hkmdarlar neden devletlerini kaybettiler.............. 123


5/83

BLM XXV

nsani eylerde bahtn gc ve buna nasl

kar durulacazerine..............................................................125

BLM XXVI

talya'y barbarlardan kurtarmaya

davet.....................................129

BLM VIII

Alaklklar sayesinde Hkmdar olanlaradair............................56

BLM IX

Sivil hkmdarlklara dair............................................................61

BLM X

Hkmdarlklarn glerinaslllmeli.....................................65

BLM XI

Ruhban

hkmdarlklar...............................................................67

BLM XII

Ordular ve paral askerler katrldr.........................................70

BLM XIII

Yardmc, karma ve ulusalordular................................................76

BLM XIV

Ordusu konusunda bir hkmdarn grevleri...............................81

BLM XV

nsanlar ve zellikle hkmdarlar hangi ilerden dolay

vlrler ve

yerilirler....................................................................84

BLM XVI


6/83

Cmertlik ve cimrilik zerine.......................................................86

BLM XVII

Zalimlik ve merhamet zerine, sevilmek mi,

yoksa korkutmak m daha iyiolacaktr.........................................89

BLM XVIII

Hkmdarlar szlerini nasltutmaldrlar.....................................93

BLM XIX

Horgrlmek ve nefret edilmekten kanlmas

gerektii zerine

...........................................................................97

BLM XX

Kaleler ve hkmdarlarn genelde yaptklar dier pek ok ey

onlara yarar m yoksa zarar mgetirir.........................................108

BLM XXI

Hkmdar n kazanmak iin nasl davranmaldr ......................113

BLM XXII

Bakanlar........................................................................

..............118

BLM XXIII

Dalkavuklardan nasl uzak durulaca zerine...........................120

BLM XXIV

talya'daki hkmdarlar neden devletlerini kaybettiler.............. 123

BLM XXV

nsani eylerde bahtn gc ve buna nasl

kar durulaca

zerine..............................................................125

BLM XXVI


7/83

talya'y barbarlardan kurtarmaya

davet..................................... 129

Nicolo di Bernardo Machiavelli zerine

Makyavelizm, hi kukusuz bir soyutlama ve btn soyutlamalarda olduugibi ayrnty atlama eilimi tayor. "Makyavelizm" soyutlamasnailhamn veren Machiavelli ise bir insan. Elbette, istenirse somutMachiavelli de soyut bir insan haline gelebilir ve konuulabilir.Mmkndr ama dorusu somut Machiavelli'desrar-etmektir. LucienFebvre'nin dedii gibi soyut insanla tarihi hi karlamaz.

Somut Machiavelli'nin zellii ne? lk gze arpan bir Rnesans insanolmas. Machiavelli 1469'da domu, 1527 ylnda lm. Yani hem bir

Rnesans insan hem de bu an bir ncs.

Evet, "toplumsal dzenin iinde arayalm, orada buluruz. Zamann toplumunabakalm, o zaman anlarz." yleyse Machi-avelli'yi anlamak iin yaadzamana dnmemiz gerekiyor. Ancak burada bir16. yzyl tablosu izecekdeiliz; bu sorunumuzu bir tarihiyi yeniden yardma ararak zeceiz:

"Neden onaltnc yzyl? nk dnya tersine dnmeye balamtr.Birbirine bal iki byk dnm ve bakalam bu dneme damgasn

vurmutur: burjuvazinin ykselmesi ve kapitalizmin kendini kantlamas.Olumakta ve kendi dzenini her eye dayatmakta olan bu iki bizatihilik,Eski Dnya'yi, yani bir bakma Dou'yu yoketmektedir. Nasl m? Dou'dangelen din olan hris-tiy anlk, reformla batllamakta; Dou'nn sanat veedebiyat anlaynn devam olan antik sanat ve edebiyat Rnesans'laalmakta; Dou'dan ilk kopuu simgeleyen feodalite bile kapitalizmlebaka bir aleme doru deitirilmekte ve asl nemlisi, Bat insankendini yerellikten kurtararak, dnyaya almaktadr, yani bilimi kefet-

mekte, bilimi kurmakta, bilimi oluturmaktadr. Bu yepyeni bir olaydr,nk Dou'da bilim olmamtr. Rnesans ite btn bunlarn bilekesiolarak, tam bu dnm ve bakalam mayalanmasnn gbeine oturmaktadr

Dou'dan kopu."

Peki ne diyor bu dnyann bir bireyi olan Machiavelli: "devlet gcn

dinden deil ulustan, trebilimden deil pratikten almaldr". Pek gzeldiyor. Ve bundan etkilenmek iin illa bir "siyaset felsefecisi" ya da bir"siyaset bilimcisi" olmak gerekmiyor. Saptanmas gereken ilk ey udur;Machiavelli ile birlikte dnemi de teoriler dnyasndan olgular dnyasnageiyor.

Machiavelli bir dnyeviletiricidir: bunlar sylerken hem ortaa, hemde onun, zerinde duruyormu


8/83

Dolaysyla dnrmzn devlete "insan gzyle" bakmas ve teolojininyerine aklla deneyi koymas da kanlmaz oluyor. Peki ama nedir bu insangz? Nasl oluyor da bakalarnn, ilahi bir gcn etkisini grdyerde, dnyevi bir g grebiliyor.

te size Machiavelli dolaysyla sorulabilecek gerek bir soru. Burassomut Machiavelli'in bir soyutlama adna, insan adna konumaya baladyerin ta kendisidir. Makyavel ve adalar bir soyutlama olan tanrygkten yere indirirken, bir baka ynde kendi soyut tanrsn kuruyor. Bu

tanr, bundan byle felsefeye, sanata, siyasete damgasn vuracak olansoyut insandr. Bylece kurgu tersine dner; btn insanlar tanrnniradesinin bir tezahr olarak gerekleirken, birdenbire dnnbtninsanlar Machiavelli dneminin insanlarn gerekletirmek zere yaamgibi grnr. Adeta, bugnn tarihi dnn tarihinin amacdr.

Bu karmak durumun yaln hali udur; dnn tanr adna

10

konuan egemenlerinin yerini bugn insan adna konuan yeni egemenlerdevralmaktadr.

Alr da. Balangta devrimci bir mcadeledir bu, Yeni snf ve elbetteMachiavelli tanrya ve onda kiilemi olan feodal yaplara kar mcadeleetmektedir ve o "devlet ve ynetimi insani bir itir" derken yeniyi

dillendirmektedir.

Peki niye bugn Machiavelli'den geriye korkun bir pragmatizm kald. Niyebugnn egemen dncesi Machiavelli'den "ama iin her yol mubahtr" anafikrini karyor. Aslnda bunun cevab da olduka basit. Machiavelli'indevrimci snf, bugnn tutucu snf haline gelmitir de ondan. Dnesomut Machiavelli-denk dyordu, bugne ise Machiavelli soyutlamas, yanimakya-velizm.

Dolaysyla somut Machiavelli devrimci kalmaya devam ediyor ve onusomutluu iinde alglamak tutucularn ii deil. Bu mirasn gerek sahibiolan devrimcilere ise soyutlamalara inanmak deil "tarihin kendisindebulup, gstermek" dyor.

Goethe, bilimler tarihini eitli uluslarn seslerinin srasyla ktbir fge benzetir. Bizde bilinen adyla "Hkmdar", gerek adyla Prens,

bu fgdeki talyan sesidir. stelik olduka kkl ve nemli bir ses.

Orhan Gkdemir

11

Hl ayak seslerin duyulur Machiavelli

San Kayano'nun ssz yollarnda...

Hava frn gibi, gk alev alev,Toprak orak, abalarn bouna...


9/83

Sapan tutmaktan yorgun ellerinle

Alnn yumrukluyordun geceleri...mitsizdin, ne ...ainan vard, ne arkadan.Sefaletin rezil kz aylaklk,Kann iiyordu kalbinin avu avu.Kimim ben diyordun, bir ta verin de

Bir ta veya kaya... yuvarlayaym.Bktm bu mezar sknetindenVe kollarm almamaktan yorgun.

Alfred de Musset

12

ZAVALLI MACHIAVELLI

Cemil Meri

Ortaa bir istirak devriydi. Tanr'nm ferman dinlettii bir devir.nsan kilise gtryordu ezel kurtulua. Rnesans, tekniin devri,insann ve insan faaliyetinin emrinde bir devir. Kilisenin vesayetindenyava yava kurtulan insan, yolunu kh feyyaz, kh ksr bir yalnzlkiinde bir bana arayacaktr. Bu yalnz insan her lkeden ok ta lya'dazincirinden boanr, coarak, serazatln tadn karr. Alay eder Tanr

'nm cennetiyle, yeryzne sahip olmak ister, btn bazlaryla yeryzne:ten nazlar, fikir nazlar, sanat hazlar. Kaderin cilveleri karsndasaa sola ifteler savuran, kvrak ve marur bir hayvan bu; hem tilki hemaslan; daima bir av peindedir, ya pusudadr, ya hcumda.

Sanat eski Yunan'dan beri en parlak an yaamaktadr. Ama talya isavalarla parampara. Toprak ihanet kokmaktadr, hava kan. Bu cangldayaad Machiavelli, (1469-1527). Rnesans'n ahane canavarlarndanbirounu yakndan tand. Ondrt yl tarihin artc medd- cezirlerini

seyrettikten, insanlar btn zaaflar, btn hilekrlklar, btnyrtclklaryla inceledikten sonra, en zinde, en olgun, en verimlianda bir keye frlatld. Zindan, ikence ve San Kayano'daki ileyllar. Musset'nin lmszletirdii dram...

Hakikat, Fransz airinin terennm ettii kadar ac deildi belki. Dahadorusu vahalar vard bu ln de. Gndzleri ard kularna tuzak

kuruyordu. Hana uruyor, yolcularla ene alyordu. Deirmenciyle,kasapla, kire frnnn iileriyle tavla oynuyordu.Sk sk kavgakyordu aralarnda, ana-avrat kfrediyorlard. Ama gece dekor

deiiyordu. alma odasna ekiliyordu

13

Machiavelli: Kitaplarnn arasna, o kadim eserlerle dolu mabedine.

Kendisini dinleyelim: "Hergn giydiim amurlu elbiseleri eiktebrakrm. Saraylara girecek, tcidarlarla konuacakmm gibi


10/83

giyinirim... Bykler dosta karlar beni, onlarn szleriyle beslenirim.

Benim biricik gdam bu. Ben bu gdayla beslenmek iin dnyaya gelmiim.Hibir sualimi cevapsz brakmazlar. Saatler geer. Aclarm unuturum:Yoksulluk yldrmaz artk, lmden korkmaz olurum, onlarn hayatnyaarm".

Sonra facia yeniden balar. Can sknts, San Kayano'ya ivilenenMachiavelli Promete'ye yeniden ullanr. "nziva ldryor beni, uzunzaman devam edemez bu. Btn temennim Medi-ci'lerin benden faydalanmas"(dostu Vettori'ye bir mektubundan). Ve kendini yeni efendilerine

beendirmek iin ann en byk siyaset kitabn, Hkmdar'^1) kalemealr (1513). Kitap bir ardr. Bir yandan, memleketin bu karanlkgnlerinde kendisi gibi usta bir kaptandan faydalanlmasn tavsiyeederken, bir yandan da Medici'ye talyan birliini kurmaa davet eder.Filhakika bu men-kp memuru yeise srkleyen yalnz kendi dertlerideildir.

Bir Dante, bir Petrarque, talya'nn btn byk evlatlar lkelerinikurtaracak bir kahramann hayaliyle yaamlard. Machiavelli de byle birkahraman beklemektedir: Hrriyetle gereklee-meyen talya ryasn

istibdatla gerekletirecek bir hkmdar. "Bir Cesare Borgia'nnbaaramad ii neden bir Medici baara-masn? Cesare'yi bir papadestekliyordu: VI. Aleksandr. Medici'yi de bir papa desteklemektedir: X

Leon... Adaletin byk bir zaferi olur bu. Zira baka are kalmaynca,kuvvet haktr ve baka bir mit kalmaynca silah mukaddes bir cihatvastasdr".

Souk baklar, gerein hain hatt vahi ynlerini pervaszca tarayanMachiavelli kitabn son blmnde airleir. "Deniz

1) Kitabn asl ad De Principatibus (Prenslikler) ama // Principe (LePrince)

adyla n kazanm

14

ald, bir bulut, yolu gsterdi, bir pnar fkrd kayadan, kudrethelvas yad le; her ey sizden yana Hametmeap". Sonra yakar balar.Bu paraya (XXVI. blm XVI. asrn Marseyyez'i diyor Quinet. CharlesBenost'nn tabiriyle "bir milleti dirilten lk", buuk asr sonraCavour'un, Garibaldi'nin tekrarlayaca lk/2)

Okuyalm: "talya az m bekledi bu kurtuluu! Zincirlerin krlaca gngeldi artk. Yabanc izmesi altnda inleyen kentler, kurtarcy akla

basacak barlarna. Hepsi de hnca susam, gnllerinde inat bir iman.Perestile karlayacak kurtarcy, gzyalaryla karlayacak... Ne olurMedici'ler bu mukaddes cihada nclk etseler de, airlerin ryasgereklese, airlerin ve milyonlarca talyan'n".

Lorenzo de Medici Hkmdar'm sayfalarn bile amaz ve 1519'da,Machiavelli'nin ithaf sayesinde kazanaca lmszlkten habersiz,frengiden lr.

Kitaplarn da insanlar gibi karanlk veya parlak, bahtiyar veya meum bir

alnyazlar vardr. Hkmdar, Machiavelli'nin lmnden drt yl sonra,yani 1531'de baslr. Hibir tepki, hibir heyecan uyandrmaz. Sonra


11/83

lanetle hlelenir Machiavelli ve iftirannkaln sisi tannmaz hale gelir.

Macauley'i dinleyelim: "talya'nn yeni efendileri Machiavelli'den nefretediyorlard. Hem onun nazariyelerini uyguluyor, hem hatrasnasvyorlard. limler eserlerini yanl yorumluyorlar, cahiller yanlanlyorlard. Kilise takbih ediyordu Hkmdar'. Aalk hkmetler ve

daha aalk yobazlar, sahte bir faziletin btn kindarl ilekfrediyorlard hatrasna. Dehas politikann btn karanlklarnaydnlatan adamn, ezilen halklarn son kurtulu ve alma anslarnkendisine borlu olduklar adamn

2) Chevallier J-L, a.g.e., s.32.

15

ismi, bir alaklk timsali olarak dilden dile dolayordu. Mezarikiyzyldan fazla bir zaman mehul kald."(3)

Yine Macauley'den: "Sanmyoruz ki, edebiyat tarihinde Machiavelli'den dahamenfur bir isim bulunsun. Sylenenlere baklrsa iblisin kendisidirhazret, errin cevheridir; dneklii o icat etmi. Uursuz eseri Hkmdaryaymlanmadan nce dnyada ne riyakr varm, ne zorba, ne hain, ne sahtefazilet, ne alklanan cinayet".^)

Macauley, bunlar 1827'de yazyordu. Machiavelli aleyhine serdedilen

iddialar birer birer ele alyor, bunlarn ne kadar rk, ne kadar hakszolduunu gsteriyordu. Machiavelli'nin samimiyet ve drstl, Avrupairfan iin Macauley'den beri bir "kaziye-i muhkeme"dir.

ada bir Fransz romancs, Jean Giono, "kime ne yapm bu zavallMachiavelli?" diye soruyor. "Barutu mu icat etmi, polisi mi? Hayr...Uyandrd kinin tek sebebi politikacnn srlarm ifa edii.Politikacnn yani hepimizin. nsan gnl rzasiyle piye-destalinden

inmez.

Tm dalavereleri bilir Machiavelli. Bize, nasl dolandrldmzanlatr. Yani insanln velinimeti. Ama madalyonun bir de tersi var.Bakalarnn ne mal olduunu anlatrken bizim bahemize ta atar. ye atarki bahe kalmaz ortada. Bata olsak, biz de batakilerin kullanddzenlere sarlacaktk. hbar edilene deil, edene kzmz bundan.Herkes bir Hkmdar, kimi fiilen, kimi

3) Macauley, Morceaux, Choisis de Essais (Denemelerden Semeler). Hach-

ette. Paris 1893, s.19.

Thomas B. Macauley (1800-1859), ngiliz hukuku ve siyaset adam. Aynzamanda tarih ve deneme yazar. airlii de var. Eserleri History ofEng-land (ngiltere Tarihi), 5 cilt (1849-1859). Critical and HistoricalEssasys (Eletiri ve Tarih Denemeleri), 5 cilt (1843). Denemeleri nceEdinburg Revievv'dt makale olarak yaymlanr.

4) Macauley, a.g.e., s.7

16


12/83

hayalen. En alakgnllmzn aznda ylesine lakrdlar: Ben hkmetinyerinde olsam bu herifleri delie tkardm veya iki atom bombas attm

myd... vs...

Versay'a yryenler kimlerdi biliyor musunuz? Yzbin XVI. Louis ile yzbinMarie-Antoinette. Herkes yolsuzluklar knar ama herkes iin ho ey

yolsuzluk. Niccolo Machiavelli ipliimizi pazara karan adam. Tabiatntek kanunu var: en kuvvetlinin hakk. Yalan, hiyanet, sahtekrlk dnyannher lkesinde geer ake. Doru, ama bunu elalerne fetmenin mns varm? Biz medeni insanlarz. Gvercinleri boarz ama zarifne, ylenlmzn altnda. Ya manastra gireceksin, ya Niccolo'nn saydhaltlar ileyeceksin...

Machiavelli bir para Buffon, bir para Stendhal. Konusu insan. Hep buhayvann oalp oynatcangllarda, bakir ormanlarda yaam. Tprencileri morglarda kat kalpli olurlar. Buffon kaplan tasvir ederken

rperiyor mu? Machiavelli, klid gibi tarafsz. Mcerretten, edebiyattannefret eder. Tanrs: tecrbe. Slfirik asidin vasflarn anlatmaklaahlk arasnda ne mnasebet var? ki kere iki drt eder, diyor. Hounuzagitmiyor, nk iki kere ikinin be veya etmesini istiyorsunuz...

Niccolo drst adam. Cinayetler karsnda 'aman ne ayp' diye yaygaraybasmyor. nceliyor meseleyi, aydnlatyor. Sularn da faydals,faydasz var. Faydaszndan hazer!...

Machiavelli tarihin iinde, hem byk, hem kk tarihin Tcidarlarlaryla

konumu, ama herhangi bir Floransal. Ahbaplarla kafay ekmi,arabaclarla tavla oynam. Elencelerin en ahanesi: cinayet. Ahlk:mermer bir heykelin banda bit aramak. yi ve kt, gen ile kare gibibirbirinden ayrlmaz ki... licenap olmak, insanlktan uzaklamak gibi birey. nsan, kanlmaz karsnda niye zlsn? Uzlar onunla. Ne yapmakgerekirse onu yapar. Hkmdarlar da, halk da kan dker. Sokaktaki herinsan bir

17

katil adaydr. Machiavelli, kolektif uurun patolojisini yapmaz.Shhatli bir kolektif uuru tasvir eder."(5)

Bir filozof (Merleau-Ponty), "Machiavelli politikada ahlka kar, amaiddetten yana da deil," diyor. "Hikmet-i hkmete bel balayanlar da,

hukuka inananlar da tedirgin. Ahlki hrpalarken faziletten sz etmek necesaret! Grnteki bu tezadn izah u: Machiavelli, maeri hayatn birkrdmn tasvir eder; saf ahlkn zalimleebilecei, saf politikannbir nevi ahlka ihtiya duyaca bir krdm.

Hkmdar yazarna gre drstlk zel hayatta olur, politikann tek kuraliktidarn menfaatidir. Politika ahlk ddr, nk, namussuzlar arasndayzde yz namuslu kalmak isteyen er ge mahvolur; tarih eylem iinde iyikalplilik felakete gptrr insan; zulm, yufka yreklilikten daha az

zalimdir. savalar nlemek iin be kelle koparmak zulm deil,

vazife. ktidar bir hle ile evrili... Politikann kaderi grntecereyan etmek, grne nem vermek. nsanlar ellerinden ok, gzleriyle


13/83

hkm verirler. Kimse ne olduumuzu bilmez. Nasl grndmz bilir.

yzmz bilenler de, kalabaln kanaatini yalanlamaa cesaretedemezler. Halk yalnz neticeleri grr; dva, otoritesini kaybetmemek,vastalar ne olursa olsun, ho grlr ve alklanr. Siyas mnasebetleruzaktan uzaa ve umumiyet iinde kurulur. Birka jest, birka sz... Birefsane kahraman kar ortaya, insanlarn kr krne taptklar veya

irendikleri bir kahraman. Hkmdarlarn yumuak kalpliliini zaaf sayanumum hkm belki de hakldr. Sertlemeyi bilmeyen bir iyilik, iyilikolmakta srar eden bir iyilik neye yarar? Bu bir nevi bakasn yokfarzetmek ve sonunda kmsemek deil midir? Bazen kat yrekli politikac

insanlar ve

5) Gionno Jean, "Monsieur Machiavel ou le Coeur Humain Devoile" (Bay

Machiavel yahut Btn plaklyla nsan Kalbi), La Table Ronde, Ekim1859)

18

hrriyeti, hmanist olduunu haykrandan daha ok sever.

Tarih kargaalklarla, basklarla, beklenmediklerle, dnlerle dolu.nsanln belli bir sonuca yneldiini gsterir hibir almet yok. plertesadfn elinde. Engllerin, en zekilerin iradesine yan izen birtesadf. Hkmdar yazar, bu uursuzluktan tecrbe-st bir prensiplekurtarmaa kalmaz bizi. midi de, mitsizlii de bir yana iter. Bir

aksilik var belki, ismi olmayan bir aksilik, kastsz bir aksilik.Karlatmz engeller, bir para da kendi eserimiz mutlaka. Gcmzhibir yanda snrlayanlayz. Tesadf, hareketlerimizin yarsndan birazfazlasn idare eder. Gerisi bize ait. Madem ki dmanmzn planlarnbilmiyoruz, o halde bizim iin yok demektir. nsanlar hibir zamankendilerini yeise kaptrmamak. Sonlarn bilmezler ki. Mehul vedolambal yollardan gideriz sonumuza. Anlamaktan, istemekten vazgetikmi, tesadf btn hameti ile kar karmza. Irmaklar gibidir kader:zeknn setlerini aamaz. Aksilikleri alt etmenin yolu, zamann anlamak.

Ayn meziyet insan bazen saadete, bazen felakete gtrr. Kadere karatmz kavgada tek bamza kalmamalyz. amz anlamak ve bakasile beraber olmak. Bakasna zulm etmekten vazgetik mi, yanmzdabuluruz onu. Aksilik bile insan-lar bizim iin. Talih kadndr, ancakzora ve cesarete ba eer.

Machiavelli, iir ile seziieylemin dna itmez. Ama hakikat olan bir

iir, teoriye ve hesaba dayanan bir sezi. Onda hounuza gitmeyen, tarihinbir kavga olduu fikri, politikann prensiplerle deil, insanlarlamnasebet demek olduu inanc. Haksz m? Tarih Machiavelli'den sonra da,

Machiavelli'den evvel olduu gibi, prensiplerin insan hibir eyebalamadn ispat etmemi midir? Ayn prensipler iki dmana birdenhizmet edebilir. Hangi cinayetin fetvacs olmamtr prensip? Herkes ayndeerler uruna dvr: hrriyet, adalet... Yalnz bu adalet ve hrriyetkimin iin istenmektedir? Birlikte yaamak istediimiz insanlar kimler?Kle-19

ler mi, efendiler mi? Yani birtakm deerlere inanmamz yetmez. Onlar


14/83

tarih kavgada bayraklatracak temsilcileri semek mesele.

Tarih bugn de kanl bir kavga. Vastalar insafsz ve aalk. emberi

krmak lzm.

Machiavelli'yi mitsizlie dren, insanlar deimez sanmas, rejimlerindevri olarak birbirini takip ettiine inanmas. Hkmdar yazarna gredaima iki nevi insan olacaktr: yaayanlarla, tarihi yapanlar. Malzeme ilemimar. Kendisi ikincilerin yannda yer alr. ktidarlar arasnda gerekten

deeri olan hangisidir? Oportnizmden fazilete nasl geilir? Bunugsterecek ipucundan mahrum. Gbir iti bu. nsan insan tanmyorduhenz. Avrupa kurulmamt.

Hmanizma bakalar ile olan mnasebetlerinde, hibir prensip gl ilekarlamayan, cemiyetin ileyiinde hibir bulanklk bulmayan, siyaskltrn yerine ahlk vaaz' geiren insann i felsefesi ise,Machiavelli hmanist deildir. Hmanizma insanla insann mnasebetlerinibir problem olarak ele alan ve aralarnda ortak bir durumun, ortak birtarihin kuruluunu kendine dert edinen bir felsefe ise, Machiavelli, her

trl cidd hmanizma-nm baz artlarn dsturlatrmtr.

Bugn neden herkes Machiavelli'yi inkr ediyor? Endie verici bir inkrdeil mi bu? Gerek bir hmanizmann vazifelerini bilmek istememek gibibir ey. Machiavelli'yi bir reddetme tarz var ki makyavelciliktir.Yaptklarn grmeyelim diye baklarmz prensipler semasna evirmekisteyenlerin davran. Machiavelli'yi bir vme tarz da vardr ki,makyavelciliin tam tersidir: Mac-hiavelli'nin politikaya getirdiiaydnl vmek"/6)

Sosyolog Raymond Aron, Sosyolojik Dncenin Merhaleleri adl mehurkitabnda Pareto'yu Machiavelli'ye balar ve

6) Merleau-Ponty Maurice, Eloge de la Philosophie (Felsefeye Methiye),

Galimard, Paris.

20

makyavelcilii "itima komedyann iki yzllklerine k tutmak,insanlar harekete geiren hisleri ortaya karmak; tarih oluun dokusunuyapan .gerek atmalar kavramak; toplumun iyzn her trl vehimden

uzak bir grle kucaklamak iin harcanan bir aba" olarak vasflandrr.

lmin souk ve tarafsz hkmbu. Yani Machiavelli rafta deildir artk.

Lyk olduu yere oturtulmutur. Machiavelli dosyasnn kapanmad teklke: Trkiye'miz. yle ki... Hkmdar'm ilk tal okuyucularndan biriIV. Murat. Cihan Padiah'nm tecesss de cihanmul/7) Hkmdar XVII.asrda tekrar Trke'ye evrilir. nc mtercim Mehmet erif: DahiliyeNazr ve Da-mad- Hazret-i ehriyri (1335, Sud Ktphanesi). Metin veciddi bir tercme. Otuz sayfalk mukaddeme Machiavelli'yi etraflcatantmaktadr. Hkmdar'm "Seltin-i Osmaniyeden Sultan Mustafa Han-Salis Hazretlerinin emri ile lisan- Osmaniye tecrme edilmi olduunu vebu nsha da, IV Murad'n emriyle bir mhtediye evirtilen nsha gibi,

elimizde yok.

Son tercme Vahdi Atay'n/8) Mtercim nszde Machiavelli ile urat


15/83

iin okuyucudan zr diler gibidir, "iin ucunda lekelenmek tehlikesi var"

diyor.

Byk ly dnyorum "Niccola Machiavelli... hibir vg bu ad kadaryce deildir. "(9) Ve Macauley'in syledikleri geliyor aklma: "...ezilenhalklarn son mdafii... Floransa'nn en byk adam... yozlam bir

an ahlkszlklar arasndan byk bir zeknn meziyetleriniseebilenler, bubide nnde sayg ile eileceklerdir."

7) Sadredo, Histoire de l'Empire Ottoman (Osmanl mparatorluu, Tarih,Paris 1732).

8) Machiavel, Hkmdar, eviren Vahdi Atay, Remzi Kitabevi, stanbul.

9) 1787'de Toscana dk Leopoldo'nun Santa-Croce'de Machiavelli adnaykselttii anta tek satr kazlmtr: "Tanto nomini nullum parelogium." Hibir vg bu kadar yce deildir.

21

Vahdi Atay, "lekelenmek tehlikesi"ni gze alamadndan Hkmdar'Anti-Machiavelli ile birlikte sunuyor. Daha da ileri giderek birisi Amelot

de la Houssaye tarafndan lehte kaleme alnm, tekisi Voltairetarafndan aleyhte yazlm iki nsz de bunlara katyor. Bu Amelot de laHoussaye de kim? Mtercime gre Hkmdar' Franszca'ya eviren. Oysa

bizim bildiimiz eserin ilk mtercimi Houssaye deil, Jehan Charrier'dir(1554). kinci mtercim Gohory (1571). XVII. asr mtercimleriMachiavelli'ye "peruka" giydirirler... Bu gayretkelerin banda da Amelotde la Houssaye gelir (1684). Sayn Vahdi Atay'm "dilimize kazandrd"Hkmdar bu sadakatten uzak tercmedir ite.

Anti-Machiavelli'y Q gelince, bu eserin tek deeri, Prusya veliahdnnikiyzllne ahadet etmesi: "Makyavelik bir hayata ahane bir

balang" diyor. J. J. Chevallier. Kitabnn nsznde, "bu canavarakar insanl mdafaa ettiini, safsata ve cinayetin karsna, akl veadaleti kardn" syleyen II. Friedrich eser baslrken tahta geer.lk ii kitabn yaylmasn nlemektir. Bunu baaramaynca imzasn inkrakalkar.

imdi de Hkmdar'm tercmesine bir gz atalm. Tercme yle bir ithafla

balyor: "Floransa vatanda ve sekreteri Niccolo Machiavelli'den..."Oysa kitabn aslnda Floransa vatanda ve sekreteri kelimeleri yok. Naslolsun ki? Machiavelli Hkmdar' yazarken ne Floransa vatanda idi ne

sekreter. Siz bunlar dnrken sayfann altndaki not hayretinizi birkat daha arttryor: "sekreter o zamanlar kk devletlerde babakanlkdevini grenlere denirdi."

mr boyu yoksulluktan kurtulamayan mtevazi hariciye memurunubavekillie nasp ediyor sayn Vahdi Atay. Ne byk kadirinaslk.Saavedra'nm Edebiyat Cumhuriyeti'm hatrlyorum^10) Byk ller, brdnyada bir devlet kurmulardr. Se-

10) Cemil Meri, "Saavedra'y tanr msnz?", XX. Asr, 5.3.1953


16/83

22

zar, mill savunma bakandr. Tacitus, mill savunma mstear...Machiavelli'ye haksz davranm spanyol yazar. Vahdi Atay, yalnzann deil, Saavedra'nn da kadirninasln telafi ediyor.

Byle balayan bir tercmeden ne bekleyebilirsiniz? Vahdi Ataybabakanla tayin ettii kahramann diledii gibi konuturuyor.aprak, eri br, pis bir dil. Hkmdar deil bu, bir karikatr veyabir parodi. Zavall Machiavelli daha ilen dolma-

mdi)

11) Cemil Meri, Machiavelli'yi 1967-68 ve 1968-69 ders yllarndarencilerine tantr. Bkz. Sosyoloji Notlar ve Konferanslar,"Machiavelli", letiim Yaynlan, 1. bask 1993, s. 147 vd.; "Hibir vg,onun ismi kadar yce deildir" a.g.e., s.184 vd. ve "Politika ve Ahlk"a.g.e., s. 189.

23

MACHIAVELL'NN YAAMI

(1469-1527)

Bir hukukunun olu olan Nicolo Machiavelli, 3 Mays 1469'da Floransa'dadnyaya geldi. Genlii bilinmemektedir. Yirmidokuz yanda Floransa

Cumhuriyeti anslyelik ikinci sekreteri olmu ve bu unvanla, on drt ylboyunca Fransa ve Almanya'da talyan devletleri adna diplomatik grevleryrtmtr.

1512'de ynetimi ele geiren Mediciler'e komplo kurmakla sulanarak hapsemahkm edildi ve ikence grd. X. Leon'un baa gemesiyle zgrlnkazanmsa da artk gzden dmtr. Floransa'nn yaknlarnda San

Casciano'daki mtevazi evinde, g artlarda sekiz sene geirir; yoksullukiinde be ocuunu burada bytr ve eserlerinin ounu da yine buradayazar.

Nihayet tekrar itibar grerek diplomatik memuriyetlere verilir veFloransa'nn tarih yazar olarak atanr.

Fakat, Mediciler'in devrilmesiyle birlikte, talihi de dner. Galip gelentaraf olan cumhuriyetilerin kendisini pheyle karlamalar zerinegrevinden alnr ve bylece kendisi iin unutuluun ve nerdeyse sefaletiniine dt ksack dnem balar.

22 Haziran 1527'de lr.

Machiavelli'nin Eserleri


17/83

Machivelli'nin eserleri, edebiyat, tarih ve siyaset olmak zere gruptatoplanabilir:

Edeb eserleri: Voltaire'in Aristophanes'inkilerden stn tuttuu aksak bir komedi olan La Mandragota ("Adamotu"); Apuleius'un ayn adl bir

eserinden esinlendii iiri Asino d'Oro

24

("Altn Eek"); hicivli iirler ve "karnaval arklar"ndan oluanBeltagor Arcidiavolo ("Badiyakoz Belfagor")

Tarihle ilgili eserleri ise unlardr: Tarihsel olmaktan ziyade romanzelliini tayan Vita di Casfruccio da Lucca ("Castruccio Castracani daLucca'nn Yaam") ve Mediciler iin yazlm ve Yine Mecidiler'in tahta

kmasna kadar yarmadann btn bir tarihine toplu bir bak ierenstorie Fiorentine ("Floransa Tarihi").

Siyasetle ilgili eserlerinin balcalar, olaylara bakndaki keskinzekasn sergiledii "diplomatik mektuplar" ve "belge-ler"inin yansra kitaptan oluan Dissarsi Sopra la Prima Deca di Tito Livio ("TitusLivius'un lk On Yl zerine Konumalar"); yedi kitaplk Dell' arte dellaGuerra ("Sava Sanat zerine"); ve nihayet bayapt: // Principe(Hkmdar).

25

HKMDAR

BLM IKa eit krallk vardr ve bunlar hangi yollarla elde edilir

nsanlar zerinde hakimiyet kuran devlet ve iktidarlarn hepsi, gemiteolduu gibi gnmzde de, ya cumhuriyet ya da krallk olarak ortayakmlardr.

Krallklar ya verasete dayanr ya da yenidirler.

Bunlardan verasete dayal olanlar, uzun sre kendi krallarnn ailelerinceegemen olunan krallklardr.

Yeni krallklar ise, Milano'da Francesco Sforza'nn kurduu gibi yabtnyle yeni krallklardr ya da bunlar ele geiren kralnverasetindeki devletlerin bir parasdrlar. rnein Napoli Krall'nm

spanya Kral nezdindeki durumu beyledir.

stelik bu ekilde ele geirilmi devletler, ya bir hkmdarn emri

altnda yaamaya ya da zgr olmaya almlardr: Baka bir devleti elegeirme, bizzat ele geirenin ya da bakalarnn ordusuyla veya ansn


18/83

yardmyla veya yetenek yoluyla gerekleir.

26

BLM II

Verasete dayal krallklar

Burada cumhuriyetler hususunu incelemeyeceim, nk baka yerde bundanfazlasyla bahsettim^*); Sadece krallklar zerinde duracam; yukardaakladm ayrmlar ele alarak sz konusu eitli varsaymlarlakrallarn konumlarn muhafaza edebilmek iin nasl davranabilecekleriniinceleyeceim.

Verasete dayal ve kraln ailesine itaat esasna gre biimlenmidevletleri muhafaza etmenin yeni devletlerin elde tutulmasndan daha kolay

olduunu syleyeceim, bunun iin hkmdarn, kendi soyunun kurduudzenin dna kmamas ve olaylar karsnda hep uygun zaman kollamasyeterli olacaktr. Hatt yetenekleri sradan da olsa tahtta kalmaybilecektir, yeter ki nceden grlemeyecek kar konulmaz bir gtarafndan devrilmesin. Bu durumda bile, taht ele geiren zorbann biranda debilecei en kk bir kt durum bile taht kolayca sahibine gerikazandracaktr. talya'da Ferrare Dukas buna gzel bir rnektir: 1484'deVenediklilerin ve 1510'da Papa II. Julius'un saldrlarna gsge-rebilmise bunu sadece ailesinin uzun sreden beri bu dukalktasaltanat srmesine borludur.

Veraset yoluyla hkmdar olan bir kral, aslnda halknn houna gitmeyecekdurum ve zorunluluklarla daha az karlaacaktr ve bu nedenden tr dedaha fazla sevilecektir. Dolaysyla kendisinden nefret ettirecek derecedeolaand kt huylar olmadka halk doal olarak ona sevgibesleyecektir. Zaten bir iktidarn eskiye dayanmas ve uzun sre ibanda kalmas durumunda, nceki yeniliklerin hatras da bunlarnnedenleri de silinir gider; demek ki bylece, bir devrimin miras olarakbir yenisine zemin hazrlayan deiiklik beklentilerinden sz edilemez.

(*) Machiavelli cumhuriyetlerden zellikle 5. Blm'de bahseder.(Franszcas'ndak .N.)

27

BLM IIIKarma Krallklar

Asl glkler yeni bir krallkta ortaya kar.

ncelikle, bu krallk tamamen yeni deil de karma diyebileceimiz bir yapoluturmak zere dier bir kralln paras durumuna gelmise, tm yenikrallklarn doal olarak karlaacaklar bir zorlukla burada da

karlalacaktr. nsanlar, yazglarnn da deiecei beklentisi iinde

hkmdarlarn deitirmeyi severler; ite bu beklenti mevcut hkmetekar silhlanmalarna neden olur; ama hemen ardndan bu tecrbe onlara


19/83

yanlm olduklarn gsterir ve giritikleri eylemin durumlarn daha da

ktletirmekten baka bir ie yaramadn grrler. nk bu durum herzaman olduu gibi hkmdarn gerek ordularnn ihtiyacnn karlanmas,gerekse yeni yeni fetihlerin ncesindeki bitmek tkenmek bilmeyen vergileryoluyla doal bir zorunluluk olarak tebasn bask altnda tutmasnn

kanlmaz sonucudur.

Yeni hkmdar kendisini, her iki seferde de bir yandan, sz konusukrall ele geirmesiyle karlar zedelenen kesimin dmanln

kazand, te yandan ise hkmdarl ele geirmesini kolaylatrankiilerin dostluunu ve kendisine olan ballklarn korumasnn mmknolmad bir konumda bulur, nk bunlara vaat ettiklerinin hepsinivermesi ya imkanszdr ya da kendilerine duyduu minnettarlktan tr acreeteleri uygulayamaz; zira ordular ne kadar gl olursa olsun birkraln bir lkeye girebilmesi iin o lke halknca tutulmaya ihtiyacvardr.

te Fransa kral XII. Louis'nin Milano'yu abucak elde etmesi ve aynabuklukla da kaybetmesi bundan kaynaklanr. Lodo-vico Slorza'nn kendi

kuvvetleri ehri geri almasna yetmitir. Gerekten de krala kaplarnaan halk besledii umutlarda aldandn anlaynca ve elde etmeyidnd kazanlar da salayama-

28

ynca, yeni bir egemenliin tatsz ynlerini kaldramad.

Gerek olanbir ey varsa o da udur ki, bu ekilde bakaldrd haldeyeniden ele geirilen lkeler bir daha kolay kolay kaybedilmez. Hkmdarbu bakaldrmadan istifade ederek zaferini salama alaca tedbirlerde,rnein sulularn cezalandrlmasnda, veya pheli ahslarn gz altnaalnmasnda veya devletin tm zayf yanlarn kuvvetlendirmede daha azll davranr.

te bundan dolaydr ki Milano'yu Franszlar'a braktrmak iin ilkdefasnda Dk Ludovico'nun snrlardaki tahrikleri yeterli olmasna ramenikincisinde btn dnyann ittifakn kazanmak ve Fransz ordularntamamen datmak gerekti. talya'dan kovulmalar ancak byle oldu; budurum yukarda akladm nedenlere dayanmaktadr: Ama yine de, Fransa heriki seferde de Milano'yu kaybetmitir.

lkinin genel nedenlerinden yeterince bahsettik; ama ikinciye gelince,bunu biraz daha ayrntl bir biimde ele alp XII. Lou-is'ninkullanabildii, benzer durumdaki her hkmdarn da yeni fetihlerinde

Fransa kralnn becerebildiinden daha iyisini becere-bilmek zere birazdaha iyi tutunmak iin kullanabilecei yntemleri incelemek yerindeolacaktr.

Bir hkmdarn uzun sredir elinde tuttuu lkelere katmak zere igalettii devletler, sz konusu lkelerle ya snr komusu-durlar ya dadeildirler; ya ayn dili konuuyorlardr, ya da yabanc bir dilkullanyorlardr.

Birinci durumda, sz konusu devletlerimuhafaza etmek, zellikle de

bunlarn zgr yaama gelenekleri yoksa ok basittir: Bunlarn eldetutulmas iin eski hkmdar soyunun ortadan kaldrlmas yeterli


20/83

olacaktr; ve bundan baka her hususta halkn alk olduu yaam eklini

srdrmesine izin verildii takdirde gelenekler ayn kalaca iin,insanlar ksa srede huzur iinde yaamlarna devam edeceklerdir.Brtanya, Burgonya, Gaskonya ve Nor-

29

mandiya'nm uzun yllardan beri Fransa'yabal kalmas buna gzel birrnek tekil eder; bunlarn dillerinde baz farkllklar olsa da, gelenekve detleri birbirine benzedii iin bu devletlerin birbiriyleanlaabilmesi kolaydr. Bu lkeleri egemenlii altnda tutan kii eerbunlar muhafaza etmek istiyorsa sadece iki hususa dikkat etmesi gerekir.Bunlardan ilki, yukarda da akladm gibi eski hkmdarn soyunu ortadankaldrmak; dieri ise yasalar ve vergi usullerini deitirmemektir;byleceeski krallkla yenisi ksa bir sre iinde tek vcut halinegelecektir.

Fakat ikinci durumda, dier bir deyile ele geirilen devletler farkl birblgede yer alyorsa ve dilleri, gelenek ve kurumlar da farkl ise, bykzorluklarla karlalabilir, bunlar koruyabilmek byk ans ve becerigerektirir. Bu konuda en iyi ve en etkin arelerden biri, hkmdarn ahsiikametgahn o lkeye tamas olacaktr: Elde edilen blgenin srekli birbiimde egemenlik altnda tutulmas ve gvenli klnmas iin bu enmkemmel aredir. Trklerin Yunanistan'a (Bizans) kar uyguladklaryntem de bu olmutur; Hkmdar, Yunanistan'a yerleip burada yaamayakarar vermeseydi, bu lkeyi hibir surette ve alnan dier tm tedbirlere

ramen elinde tutamazd.

Yeni hkmdar, igal edilen lkede yaad takdirde, kan karklklarannda grp bunlar hemen sndrebilir. Fakat lkeden uzakta yaadtakdirde, dzensizliklerin farkna ancak bunlar bydkten sonra varr kio zaman da bunlara are bulmak iin artk ok ge kalmtr.

stelik hkmdarn varl, sz konusu eyaletin kendi atad idarecilertarafndan yama edilmesini de nler; gerektiinde hkmdara doruca gidip

bavurma olanana sahip olduklarn bilmeleri halk memnun eder. Bununyansra, iyi ve ittatkr vatandalar olarak hkmdar sevmeleri veya eerkt olmak isterlerse de ondan ekinmeleri daha geerli nedenlere dayanm

olur. Niha-

30

yetinde, sz konusu devlete saldrmak isteyen yabanclar buna daha azcesaret eder; nk hkmdarn oturduu bu yeri ele geirmek ok zorolacaktr.

Bunun yansra, uygulanacak dier iyi bir are de lkenin kilitnoktalarn oluturacak biimde bir veya iki blgede koloni kurmaktr:Aksi takdirde, bu blgede ok sayda asker ve cephane bulundurmak gerekir.

Hkmdar asndan kolonilerin kurulmas daha az masrafl olacaktr;

gmenleri buralara gndermek ve bunlarn bakmn salamak hkmdaraherhangi bir yk getirmeyecek veya bunun maliyeti ok az olacaktr: Bu


21/83

durumda hkmdar sadece, gmenlere verilmek zere topraklar ve evleri

elinden alnan kiilere zarar vermi olur. Bylece, zarar gren kiilerhalkn sadece kk bir kesimini oluturacandan ve dahas bunlar dafakir ve dalm olduklarndan dolay hibir zaman tehlikeli olamazlar;dier yandan hkmdardan zarar grmemi olanlar da srf bu nedenden trsessiz dururlar; dierlerinin durumuna dp dalma korkusuyla hkmdara

kar kmaya cesaret edemezler. Ksaca, bu koloniler, daha az masraflolmasna karlk hkmdara daha fazla bal olacaklardr ve halka da dahaaz yk olacaklardr; daha nce sylediim gibi bundan zarar grenlerinfakir ve dalm olmalar tehlike arz etmelerini de imkansz klar. Bu

itibarla, insanlarn ya gnl alnmal ya da ezilirleridir; insanlarkendilerine verilen kk apl zararlardan intikam almaya kalkarlar, amaverilen zarar ok ar olduunda buna kalkamazlar; bundan da u sonukar: Bir insana zarar verilmesi sz konusu olduunda, bunu sz konusukiinin intikam almasn imkansz klacak biimde gerekletirmekgerekir/*)

Eer gmen gndermek yerine ordu bulundurmaya karar verildii takdirde,bundan doacak masraflar snrsz bir biimde artar

(*) Machiavelli'nin bu ilkesi en fazla eletiri alan ilkelerinden biridir.(Franszcas'ndak .N.)

31

ve devletin tm geliri bu orduyu muhafaza etmeye harcanr: yle ki, kazangerek bir kayba dnr; bu kayp, halk kendisini madur durumda buldukaartar, zira devletten zarar grd gibi ordunun kalndan veya yerdeitirmelerinden de zarar grmektedir. Halktan herkesin bu yknarln tamas ile halkn tm hkmdara dman kesilir ve hkmdarazarar verebilecek gte dmanlar olarak ortaya karlar. Zira kenditopraklarnda hakarete maruz kalmlardr. Sonu itibaryla bu tr birorduyu beslemek ne kadar yararsz-sa gmen yerletirmek de o kadar yararsalayacaktr.

te yandan, fethedilen devlet fatih hkmdarn veraset devletininbulunduu blgede yer almyorsa, hkmdarn buna ynelik pek ok nlemalmas kanlmaz olacaktr: Blgedeki zayf komu hkmdarlarnliderliini ve koruyuculuunu stlenmeli, glolanlar ise zayflatmayaalmaldr, ve kendisi kadar gl bir hkmdarn hangi bahaneyle olursaolsun buraya girmesini engellemelidir; hi phe yok ki, sz konusu

yerlemeyi kolaylatracak unsurlar bulunacaktr nk ihtiraslarndanveya korkularndan dolay huzursuzlanan kiilerin tm bu yabancyadavetiye gndermekte tereddt etmeyeceklerdir. rnein, Romallar

Yunanistan'a Aitoliallar'n daveti zerine ayak basmlardr ve elegeirdikleri dier tm devletlerin kaplarn kendilerine aan da yrehalklar olmutur.

Bu durumda olaylar u ekilde geliir: Kuvvetli olan yabanc bir devletbir blgeye girdii zaman buradaki daha zayf olan hkmdarlarkendilerinden daha gl olanlara besledikleri kin yznden sz konusuyabanc ile birleip onun hareketini desteklerler. Bylece bu hkmdar,igal ettii devlete katlmak iin rpnan sz konusu daha zayf

hkmdarlar boyunduruu altna almakta hibir zorlukla karlamaz.

Sadece, bunlarn gereinden fazla g veya otorite kazanmasna meydanvermemelidir. te, bunlarn destei ve kendi z kuvvetleriyle blgedeki


22/83

en kuvvetli

32

devletleri kolayca sindirecek ve yrenin tek hkimi kesilecektir. Ancak,saydmz hususlara dikkat etmedii takdirde elde ettii tm nimetleri

kaybeder; lkeyi elinde tuttuu sre iinde ise trl zorluk ve sayszaclar ile karlar.

Romallar hakimi olduklarlkelerde, bu uyulmas gerekli hususlar hibirzaman gz ard etmemilerdir. Bu lkelere gmen gnderir ve buradakizayflar korurlar, fakat bunlarn fazla glenmemesine de dikkat ederler,kuvvetli olanlar ise sindirirlerdi. Bylelikle de kuvvetli yabanclarnyrede en kk bir itibar dahi kazanmasna meydan vermemi olurlard. uvereceim sade rnek bunun en gzel kantn tekil eder; Yunanistan'datuttuklar yolu dnelim: Akhailallar ve Aitoliallar' desteklediler,

Makedonya kralln zayflattlar, Antiokhos'u buradan kovdular;Aikhailallar ve Aitoliallar onlar ne kadar desteklemi olurlarsa

olsunlar, bunlarn kendilerine baskn gelecek kadar glenmelerine izinvermediler. Philippos'un btn ricalar, kendisine bir eylerikaybettikten sonra Romallar'm dostluunu kazandrabildi ancak;Antiokhos'un ise, sahip olduu btn gce ramen blgede en kk birdevleti bile muhafaza etmesine izin verilmedi.

Romallar bu tr koullarda, grevi sadece mevcut karklklar deil

fakat gelecekte meydana gelebilecek olanlar da nlemek noktasndaihtiyatl olmann nceden gsterecei tedbirleri 'alan her akl bandahkmdarn davranmas gerektii gibi davrandlar. Gerekten de sorunlaradaha kolay zm bulmak iin uza grmek gerekir; sorunlarn bymesineizin verildii takdirde zaman kaybedilmi olur ve hastalk tedavi edilemezbir hale gelir. Bu tpk, hekimlerin tedavisi kolay fakat tehisinin zorolduunu syledikleri verem hastalna benzer; ileri safhalarnda isetehisi kolaylamasna ramen, iyilemesi zorlar. Devlete dair tmilerde de durum ayndr: Sorunlar nceden grlrse ki bunu da ancak

byk dehalar baarabilir, tedavisi de kolay olur; ama insa-

33

kaybettirdii n ksa sre iinde geri almay baard: Cenova teslimoldu, Floransallar onun mteffiki oldular. Mantova markisi, Ferrare dk,

Bentivogli'ler, Forli kontesi, Faenza, Pesaro, Kimini, Camerino, Piombino

senyrlerine, Lucquoi, Pisan, Siennois'larm hepsi de onun dostluunukazanma yarna girdiler. Bylece Venedikliler Lombardia'da iki ehirelde etmek uruna talya'nn te ikisini Fransa'ya teslim ettiklerinianladklarnda ancak, ihtiyatszlklarnn boyutlarn kavrayabildilerancak!

Bu koullarda, yukarda aklanan kurallar uygulamaya geirmeyibaarabilseydi XII. Louis'nin bu blgede soyunun devamn salamas

phesiz kolay olacakt; bir ksm Kilise'nin dierleri ise

Venedikliler'in nnde titreyen bu gsz ve kendisine itaat etmeye mecburkalm saysz dostu korumay ve savunmay bilseydi hl az buuk g olan


23/83

dierlerini de bunlar sayesinde kolayca elde edebilirdi.

Ama daha Milano'ya ayak basar basmaz bunun tam tersini yapt; Papa VI.Alexander'n Romania'y istila etmesine yardm etti. Bu tutumuyla,kendisine kucak aan dostlarn kaybettiini ve kendi kendinigszletirdiini ve Kilise'yi, onun manevi gcne bir o kadar da maddi

g katarak glendirdiini anlayamad.

Yapt bu ilk hatay dierleri izledi, sonunda Alexander'm ihtiraslarnason vermesi ve Toscana'y ele geirmemesi iin ahsen italya'ya gelmesi

gerekti.

Bununla da kalmad ama, Kilise'yi bu derece glendirmekten ve dostlarnkaybetmi olmaktan rahatsz olan Louis, Napoli Krall'n ele geirmekiin yanp tutuunca bu krall spanya kralyla paylamaya karar verdi:yle ki, kendisi talya'nn tek hakimi iken tm krgnlarn ve ihtirassahiplerinin kolayca karsnda birlik olabilecekleri rakip bir devletikendi eliyle buraya davet etmi oldu ve stelik kendisine vergi yoluylabal olmaktan honut olan bir kral tahtta brakabilecekken bunu deviripkendisini lke-35

nm gz balanmsa ve bu sorunlar ancak ayyuka ktnda far-kedilirseare bulmak imkanszlar. Doabilecek uygunsuz koullar nceden grmeyeteneine sahip olan Romallar, hep zamannda mdahale etmiler, birsavatan kanmak uruna bunlarn gelimesine asla izin vermemilerdirzira onlar savatan kanmann mmkn olmadn ve bunu ertelemenin ise

sadece dmann iine yarayacan ok iyi biliyorlard. te bundandolay, Philippos ve Antiokhos ile savamama ansna her ne kadar sahipidiyseler de, ilerde kendi topraklarn savunur duruma dmemek iinbunlarla Yunanistan'da savamay tercih ettiler. Gnmz dahilerinden sksk duymaya altmz: "Zamann tadn kar" szn hibir zamantelaffuz etmediler. Onlar, ihtiyatl davranma ve cesaret kavramlarnbenimsediler, nk zaman her eyi silip sprr ve iyilii getirebileceigibi ktl de getirebilir.

imdi de tekrar Fransa'ya dnelim ve akladm hususlarn buradauygulanp uygulanmadn inceleyelim. VIII. Char-les'dan deil de XII.Louis'den bahsedeceim. nk bu hkmdarlardan ikincisi talya'da eldeettii topraklar daha uzun sre muhafaza ettiinden dolay kendisini dahaiyi tanma frsatn bulduk ve grdk ki, bu hkmdar kendi devletindenok farkl olan bir devleti muhafaza etmek iin gerekli olan uygulamalarntam tersini yapmtr.

Kral XII. Louis, onun sayesinde Lombardia Dkal'nm yarsn elde etmeyiuman Venedikliler'in ihtirasndan yararlanarak talya'ya ayak basmtr.

Buradaki amacm kraln kararn eletirmek deildir: Kendisinidestekleyecek hi kimseyi bulamayan ve hatt VIII. Charles yzndenkendisine tm kaplar kapanan bir lke olan talya'y ele geirmeyiistedii iin ona uzatlan ilk dostluk eline cevap vermek zorundayd;aslnda ilerki aamalarda baka hi hata yapmam olsayd bu karar mutlusonla bitebilirdi bile. Sonuta, Lombardiya'y ele geirdikten sonraCharles'n kendisine

34


24/83

den kovabilecek gce sahip olan bir bakasn tahta geirdi!

Sahiplenme istei phesiz olaandr ve insan doasna zgdr. Buarzusunu tatmin etmeye kalkan herhangi biri, bunu baarabilecek

imkanlara sahipse, bunun iin ayplanmaktan ziyade vlr, ama bunuuygulamaya geiremeden sadece bunun hayalini kurmak hata yapmak anlamnagelir ve ayplanmaldr. Sonu itibaryla, Fransa Napoli Krall'nasaldrmak iin yeterli gce sahip idiyse bunu gerekletirmeliydi, yok

eer buna gc yetmiyor idiyse de oray kesinlikle paylamayakalkmamalyd.

Lombardia'nn Venedikliler'le paylalmasn mazur gsterebilecek neden buhareketin Franszlara talya'ya ayak basma frsatn vermi olmasdr.Napoli Krall'nn paylalmasnda bu tr bir zorunluluk olmadndandolay bunu maruz gsterecek bir sebep de yoktur. Bylece, XII.Louis'nin'talya'da be hatas oldu. Zayf taraflar ezdi, zaten glolan bir devletin gcn daha da artrd, son derece kuvvetli yabanc birhkmdarn buraya girmesini salad, hibir zaman kendisi bizzat gelip

buraya yerlemedi ve buraya gmen gndermedi.

Sz konusu hatalara ramen, hl ayakta durma ansna sahip olabilirdiama, Venedikliler'i kendi ellerinde bulundurduklar devletlerden kovmayaalmak gibi altnc bir hata daha iledi. Gerekten de Kilise'yiglendirmemi ve spanya'y talya'ya armam olsayd, Venedikliler'izayflatma dncesi iyi ve zorunlu bir karar olabilirdi, ama bunlardanher ikisini de uyguladktan sonra Venedikliler'e kar^ hibir ekildecephe almamas gerekiyordu; nk bunlar glerini koruduklar ldekraln dmanlarnn Lombardia'ya saldrmalarn engelleyeceklerdi. Zira

Venedikliler buraya eer sadece kendileri sahip olacaksa byle birharekete raz olurlard, te yandan ise hi kimse buray Fransa'dan alponlara teslim etmeyi istemezdi. Nihayetinde Franszlar' ve Venedikliler'ibirlemi olarak karlarna alma dncesi dmanlar korkutacakt.

36

Eer Louis'nin Romania'y Papa Alexander'a brakarak ve Napoli Krall 'mspanya ile paylaarak sadece sava nlemeyi amaladn sylenecekolursa, buna daha nce verdiim cevab veririm: Dzensizliin srmesine butr bir sebepten dolay gz yummak hibir zaman affedilemez; nk savankmasn kesinlikle nleyemezsiniz, sadece erteleyebilirsiniz ki bu da

Sizin aleyhinize olur.

Eer kraln evliliin geersiz klnmas ve Rouen piskoposunun

kardinallie getirilmesi (sonralar Amboise kardinali olarakadlandrlacaktr) iin sz konusu ili almaya dair papaya sz verdii nesrlecek olursa buna, hkmdarlarn verdikleri szler ve bunlara dairizleyecekleri tutum konusunu ileyen blm ile cevap vereceim.

Sonu itibaryla, XII. Louis Lombardia'da kaybetti nk bir devleti eldeedip de bunu korumak isteyen hkmdarlarn izlemek zorunda olduklarkurallara uymad. Bunda alacak hibir taraf yok, aksine bundan dahabasit ve daha doal bir sonu olamazd.

Valentinois (Papa VI. Alexander'm olu Cesare Borgia bu adla anlrd)Romania'nn hakimiyetini ele geirdii dnemde Nantes'da bulunuyordum:


25/83

Kendisiyle bu hususta konutuum Amboise kardinali bana talyanlar'n

savaa dair konularda bilgili olmadklarn syleyince ben de kendisine,Franszlar'm Kilise'nin bu derece glenmesine izin vermekle devletilerinden anlamadklarn ortaya koyduklarn syledim. Gerekten detecrbeyle grld ki, Kilise'nin ve spanya'nn talya'daki gcFransa'nn eseri olmu ve sonra da bu lkenin blgede urad kayb

hazrlamtr. Bundan da, nadiren yandan u genel kural karabiliriz:Bir dier hkmdar glendiren bir hkmdar kendi kuyusunu kazyordemektir, nk g ya yetenek ya da kuvvet yoluyla elde edilir: Oysa kibu unsurlardan her ikisi de bunlar kullanan birisim dierinin gznde

pheli klar.

37

ger Trklerin hepsi bunun kuludur, ve bu tek hakim imparatorluu oksayda sancaa ayrm olup buraya diledii gibi atayp deitirdii

valileri gnderir.

Buna karlk Fransa'da kral, soylar ok eskilere dayanan ve teb'astarafndan kabul gren, sevilen ve ynetim haklar olan, ki kraln bunlaraskya almas kendi konumunu da tehlikeye drr, bir soylular snfylakuatlmtr.

Sz konusu iki ynetim ekli zerinde dnldnde Trkler'inimparatorluunu ele geirmenin ok zor olduu ve fa-. kat bir kere eldeedildiinde bunu korumann ok kolay olaca ortaya kar.

Trk imparatorluunun fethedilmesinde yatan zorluk, buna kalkan kiininbu monarinin nde gelenlerinden hibir surette davet alamayaca gibipadiah evreleyenlerin ayaklanmasndan da medet umamayaca hususundayatar. Bunun sebeplerini daha nce belirttim. Gerekten de herkespadiahn kulu olup ellerindeki imknlar da yine padiaha borluolduklarndan bunlar ayartmak olduka gtr ve bu ite baarl olunsadahi, bundan pek de fayda beklenmemelidir nk bunlar halk pelerindenisyana srkleyemezler. Sonu itibaryla Trklere saldrmak isteyen kimse

onlar karsnda birlemi olarak bulacaktr, i karklklardanyararlanmay da pek beklememeli ve sadece kendi kuvvetine gvenmelidir.

Ama fetih bir kez gerekletirilip de padiah ordularn bir dahatoplayamayacak kadar bozguna uradnda, geriye bunun soyundan bakatehlike yaratacak kimse kalmaz, ki bu da ortadan kaldrldnda geriyeartk ekinilecek kimse kalmaz; nk artk halk arasnda itibar olan

kimse kalmamtr. Bu ekilde, kazanan tarafn savatan nce nasl halktanumaca bir ey yoksa zaferden sonra da onlardan korkacak bir eyi olmaz.

Fransa gibi ynetilen devletlerde ise durum tamamen farkldr: Krallnnde gelenlerinden birkann ayartlmas suretiyle

39

l


26/83

BLM IV

Dara'nm skender tarafndan igal edilen devletleri

onun lmnden sonra haleflerinekar

neden hi ayaklanmadlar.

Yeni igal edilen bir devletin korunmasnn ne kadar g olduu gz nnealndnda, Byk skender'in lmnden sonra olup bitenler insan

artabilir. Byk skender birka yl iinde btn Asya'da hakim oldu vebundan ksa bir sre sonra da ld. Bundan yararlanarak imparatorlukta birayaklanma olmas muhtemeldi, ama, yerine geen halefleri orada ayaktakaldlar ve sadece ihtiraslarndan dolay kendi aralarnda doananlamazlklardan baka hibir zorlukla karlamadlar.

Bunu u ekilde aklayacam; tarihte bildiimiz ve bize baz izlerbrakm tm krallklar iki farkl ekilde ynetilmilerdir: Ya birhkmdar ve hkmdarn bakanlaryla, ki bu bakanlar yine onun rza veltfuyla bu sfat alm olan kullardr, ya da bir hkmdar ve baronlar

tarafndan ynetilirler; sz konusu baronlar sahip olduklar konumuhkmdarn ltfuyla deilse de soylarnn eskiye dayanmas nedeniyle eldeetmilerdir, bunlarn kendilerine ait devletleriyle onlar senyr olarakkabul etmi ve yine onlara doal bir sevgi besleyen leb'alan vardr.

Bir hkmdar ve onun kullar tarafndan ynetilen krallklarda, hkmdaren byk yetki ve imtiyazlara sahiptir, nk ynetimi altndaki lkelerdesadece kendisi en byk olarak kabul edilir ve halk baka birine itaatetse bile, sz konusu ahs hkmdarn bakan veya memuru olarak kabulederler ve ona kar zel bir ballk duymazlar.

Gnmzde her iki ynetim ekline rnek tekil etmek zere Trkiye'yi veFransa kralln gsterebiliriz.

Tm Trkiye sadece bir padiah tarafndan ynetilir ve di-

38

buraya kolaylkla girilebilir; durumundan memnun olmayan, yenilik vedeiiklie susam kiiler her zaman bulunur ve bunlar gerekten deyukarda akladm nedenlerden dolay kralln kaplarn ap igalci

zaferi kolaylatracak etkinlie sahiptirler ama sra yeni lkedetutunmaya gelince igalci hkmdar ite o zaman hem kendisine yardm edenve hem de susturmak zorunda kald taraflar ynnden trl zorluklarla

karlaacaktr.

Burada hkmdar soyunu ortadan kaldrmak yeterli olmayacaktr nk geriyeyeni hareketlerin ban ekecek ok sayda soylu kalacaktr. stelik nebunlarn hepsini memnun etmek ne de hepsini ortadan kaldrmak mmknolamayacandan dolay yeni hkmdar elde ettii zaferi ilk frsattakaybedecektir.

imdi, Dara ynetiminin yapsn incelediimizde bunun Trk rneine

benzediini grrz: Zaten, Byk skender de imparatorluun tm

gleriyle savamak zorunda kalm ve Dara'yi ilk nce sava meydanndabozguna uratmas gerekmitir; ama elde ettii zaferden ve Dara'nn


27/83

lmnden sonra, muzaffer skender yukarda akladm nedenlerden dolay

rahat bir biimde lkenin sahibi oldu. Eer halefleri de birlik iindekalmay baarsalard, kendileri de huzur iinde egemenliklerinisrdrebileceklerdi nk imparatorluk genelinde sadece kendi yarattklarkarklklarla karlatlar.

Fransa gibi ynetilen devletlere gelince, bunlarn ayn rahatlklamuhafaza edilmesinden bahsedilemez. spanya, Galya ve Yunanistan'daRomallar'a kar sklkla ba gsteren ayaklanmalar bunun gzel birrneidir. Bu ayaklanmalarn nedeni bu blgelerde ok sayda krallklarn

bulunmasyd, dahas bunlarn sadece hafzalarda kalm olmas bileiktidar iin bir huzursuzluk ve sknt kayna oluturmutu. Romallar'innihayet rahata ermesi iin Roma egemenliinin sreklilik gstermesi vegl olmas sayesinde bu ayaklanmalarn anlarn dahi hafzalardansilinmesi gerekti.

40

Dahas da var. Sonralar Romallar birbirleriyle savatklar srada,taraflardan her biri eski krallklar iinde en fazla etkin olduu krallaegemen olup oraya yerletive bunlar ancak kendi krallarnn soyutkenince Roma'nn egemenliini tandlar.

Bu aklamalar nda, skender'in Asya'y son derece kolaylkla elindetutmasna karn, Pyrrhos gibi dierlerinin ele geirdikleri yerlerikorumada ektikleri glklere armamak gerekir. Bu durum fatih

hkmdarn sahip olduu yetenekten deil fakat ele geirilen devletlerinfarkl yapda olmasndan kaynaklanr.

41

BLM V

Fethedilmeden nce kendi yasalaryla ynetilen devlet veyakrallklar nasl ynetmek gerekir.

Fethedilen devletler kendi yasalar altnda zgr olarak yaama geleneine

sahipseler, fatih hkmdarn buralar elinde tutmak iin izleyecei yolvardr: Birincisi buralar yakp ykmaktr; ikincisi bizzat oraya gidipyerlemektir; ncs ise fethedilen devletlerin yasalarn olduu gibi

brakp buray sadece vergiye balamakla yetinip halkn sadakatinisalamak zere de kalabalk olmayan bir ynetim kadrosu kurmaktr. Bu trbir ynetim, varln hkmdara borlu olduundan bu grevi ok iyibaaracaktr, nk hkmdarn destei ve korumas olmadan kendisinisrdremeyeceini iyi bilir; zaten zgr yaamaya alm bir devletyabanclardan ziyade kendi vatandalar tarafndan daha kolaylklaynetilebilir.

Spartallar ve Romallar buna gzel bir rnektir.

Spartallar, Atina ve Teb'de, buralarn ynetimindeki az sayda insanlavarlklarn korudular; buna ramen daha sonra buralar kaybettiler.


28/83

Romallar, Capua, Kartaca ve Numantia'n egemenliini kaybetmemek iin

buralar yakp yktlar ve bir daha da buralar hi kaybetmediler.Yunanistan'da ise Ispartallar gibi davranmaya kalktlar: Halka,zgrlklerini ve yasalarn baladlar, ama bu yntem kendilerinebaar getirmedi. Bu lkeyi ellerinde tutmak iin buradaki ok saydaehir devleti yakp ykmak zorunda kaldlar; bu da zaten buray e lde

tutmak iin en kesin ve amaz yoldu. Aslnda, zgr yaamaya alm birdevleti ele geiren her kim olursa olsun, bu yntemi uygulamad takdirdebir gn sz konusu devletin kendisini yok edeceini bilmelidir. Bu tr birdevlette zgrlk adna, eski kurumlarn hatrasyla halk srekli bir

biimde isyana tevik edilir, nk ne geen zaman ne de yeni

42

bir hkmdarn iyilikleri bunlar hibir surette hafzalardan silemez.Alnacak her trltedbir ve nleme ramen, devletin birimleri ortadan

kaldrlmad ve halk sindirilmedii takdirde, bunlar ilk frsattazgrlklerini, kaybettikleri kurumlar hatrlayp, onlar tekrar elegeirmeye kalkacaklardr. Yz seneyi aan boyunduruk dneminden sonraPiza'nn Floransa'nn egemenliini krmas bu ekilde gerekleti.

Fakat, bir hkmdarn boyunduruu altnda yaamaya alk lkeler iindurum daha farkldr. Sz konusu hkmdarn soyu ortadan kalktnda,itaat altnda yaamaya alk vatandalar yeni bir hkmdar seimizerinde anlamaya varamazlar ve zgr yaamay da bilmediklerinden dolaysilaha bavurmaya da pek gnll deillerdir; bylece buray ele geiren

hkmdarn halk kazanmas veya halktan emin olmas da zor olmaz. Bunakarlk cumhuriyetlerde yaama ilkesi daha etkindir ve ok dahaderinlerden gelen kin ve intikam duygusu, gemiteki zgrlk anlar,insanlar bir an bile rahat brakmaz, brakamaz; bundan dolay da, fatihkuvvetin buray elinde tutmas iin bu devletleri yakp ykmak veya burayabizzat gelip yerlemekten baka bir seenei bulunmaz.

43

BOLUM VI

Hkmdarn kendi yetenei ve ordusuylakazand yeni krallklar

Tamamen yeni krallklardan bahsettiimde, bu hususta byk ahsiyetlerirnek vermeme kimse amasn. nsanlar hemen her zaman, daha nce denenmiyntemlere bavururlar ve hemen her zaman taklit yntemi ile hareketederler; arra hibir zaman kendilerinden nceki kiinin yolunu aynekilde izleyemezler veya taklit etmeye niyetlendikleri kiinin erdemineulaamazlar. Bunun iin de kendilerine rnek ve klavuz olarak bykinsanlar semeleri gerekir, bylece her ne kadar sz konusu kiilerinbyklk ve baar derecelerine ykselemeseler de, hi olmazsa bunlara

biraz yaklam olurlar. htiyatl okular gibi davranmalar gerekir;

bunlar hedefi oklarn menzili dnda grnce daha yukarya nian alrlar,oklaryla o denli yksee erieceklerinden deil de sadece yksei


29/83

nianlamak suretiyle gerek hedefi vurmak iindir byle yapmalar.

Yeni krallklarn korunmasnda karlalacak glkler bunlar elegeiren hkmdarn yetenekli olup olmamasna gre deiir; bu glkleringenel olarak ok byk olmad da dnlebilir. Sradan bir vatandakenhkmdarla ykselen bir kimse ya becerikli ya da talihli bir kiidir:

Talihine ne kadar az gvenirse hkmdarln srdrmekte o kadar okbaarl olacan da ilave etmek istiyorum, zaten bu tr bir hkmdarbaka lkeye sahip olmad iin bu igal ettii lkede gelip yaamaya damecbur kalacaktr; bu da karlaaca zorluklar daha da azaltacaktr.

Talihleriyle deil de kendi yetenekleriyle hkmdar olanlar arasnda ennlleri unlardr: Musa, Keyhsrev, Romulus, Thesea ve bunlarn benzeriolan dierleri.

Musa Tanr'nn verdii emirlerin sade bir uygulaycs ol-

44

mutur, bu yzden hakknda fazla sze gerek olmasa da, Tanr ile konumaayrcalna sahip olmas bile ona hayran olunmas iin yeterlidir.Krallklar fetheden veya kuran Keyhsrev veya dierlerinin eylem vedavranlarna bakldnda, bunlarn da hayranlk uyandrc olduklarngrrz. Musa'nn bylesi bir kudret tarafndan ynlendirilmi olmasnaramen, bunlarla Musa arasnda byk bir benzerlikolduu da ortaya kar.

ncelikle grlen udur ki talih onlara bir frsat vermitir, yanikeyiflerince biimlendirebilecekleri hammaddeyi. Sz konusu frsat olmadansahip olduklar byk yetenekler boa gidecekti, ama bu byk yeteneklerolmadan da frsat bouna km olacakt. srailliler'in Msr'da baskaltnda ve kle olarak yaamas gerekiyordu ki klelikten kurtulmaarzusuyla Musa'y izlemeye karar versinler. Romulus'n Roma'nn kurucusu

ve kral olmas cin, doduktan hemen sonra Alba'dan karlmas ve terk

edilmesi gerekti. Keyhsrev'in ise, ranllar' Medler'in egemenliindenhonut olmadklar halleriyle Medler'i ise uzun bir bar dnemininrehaveti iinde bulmas gerekiyordu. Nihayet Atinallar dalmolmasalard Thesea grkemini sergileme frsatn bulamayacakt. Bylecesz konusu kiilerin yzn gldren frsatlar oldu, ama bu frsatlarfrsat olarak grebilmeyi, lkelerinin refah ve zaferi iin bunlardanyararlanmay yetenekleri sayesinde baarmlardr. Benzer yntemlere

bavurarak hkmdar olacaklar olanlar krallklarn byk zorluklarla eldeedecekler fakat bunlar kolaylkla koruyabileceklerdir.

Bu hususta karlaacaklar glkler zellikle, devletlerini kurmak vegvenliklerini salamak iin oluturmak zorunda kalacaklar yeni kurumlarve yeni yntemlerden kaynaklanacaktr; gerekten de, yeni kurumlarnyaplandrlmasn yrtmekten daha g, baarlmas pheli ve tehlikelibir giriim de yoktur. Bu yola ba koyan kimse, eski kurumlardanfaydalanan kiilerin dmanl-

45


30/83

n eker ve yenilerinden faydalanacak kiilerden de ancak lml birdestek salar. Bu da, iki nedene dayanr: lki, bu insanlarn mevcutyasalarn desteini alan kart taraftan duyduklar korku, ikincisi de,herkeste ortak olan o gvensizlik duygusudur; tecrbesiyle ispatlanmadkayeniliklerin getirecei iyiliklere kukuyla yaklarlar. Bundan dolay da

yeni kurumlara kar olanlar saldr frsat bulduklarnda bunupartizanlk ateiyle yaparlarken dierleri snk bir biimde kendilerinisavunurlar; bu yzden de bunlarla savamak tehlikelidir.

Bu konuda salkl bir karara varmak iin, yenilikilerin kendi balarnakuvvetli olup olmadklar, ya da bakalarna m baml olduklarincelenmelidir; dier bir deyile, yenilii talep mi edecekler yoksayenilie zorlayacaklar m, bu iyice akla kavuturulmaldr.

Bunlardan ilkinde, hep anszlklarla karlarlar ve amalarnnhibirine de ulaamazlar. Buna karlk ikinci seenekte, dier bir

deyile kendilerinden baka kimseye bal olmadklar ve gkullanacaklar bir durumdaysalar, baarszla urama ihtimalleri ok

azdr. Silahl peygamberlerin baarl ve silahsz olanlarn da baarszolmalar ite bu yzdendir. Ayrca milletlerin karakterlerinin deikenolduunu ve onlar belirli bir hususta ikna etmek her ne kadar kolaysa daonlarn bu dorultudan ayrlmamalarn salamak zordur: Bunun iin de,yle bir dzen salamak gerekir ki, artk inanlar kalmad zaman zorkullanarak inanmalarn salamak mmkn olsun.

phesiz, Musa, Keyhsrev, Thesea ve Romulus silahsz olsalardoluturduklar kurumlar uzun sre muhafaza edemezlerdi; ve byk birolaslkla gnmzde rnei grld gibi rahip Gi-rolamo Savonarola ile

ayn kaderi paylaacaklard: ounluk Sa-vonarola'ya olan inancnyitirdiinde onun kurumlar da aniden yklmtr, tahmin edilecei gibine kendisine inanan kesimin

46

inanlarn srdrmelerini salayacak ve ne de inanmayan kesimi zorlainandracak gce sahip deildi.

Bir kez daha belirtelim ki, yukarda rneklerini verdiimiz bykahsiyetler byk zorluklarla karlarlar, yle ki yollarnda her trl

tehlike mevcuttur. te bunlarn stesinden gelebilecek gte olmalargerekir, bu engelleri bir kez ap saygnlk kazanmaya balaynca dakendilerini kskananlar arkalarnda brakp gl, huzurlu, onurlu ve

mutlu olmay srdrrler:

Yukarda verdiim bu byk rneklerden sonra size bu dorultuda fakat dahakk bir rnek daha vermek istiyorum: Bu, Si-racusa'l Hieron rneidir.Sradan vatandaken hkmdarla ykseldiinde talihe sadece nndekibyk frsat borluydu: Bask altnda olan Siracusa halk kendisinikomutan seti ve deerli hizmetleri sayesinde hkmdarla ykselmeyihaketti. stelik sradan bir vatandaken de sergiledii iyi meziyetler okadar oktu ki, iyi bir hkmdar olmas iin tek eksiinin bir krallk

olduu sylenmiti. Dahas, Hieron eski askeri yapy datp yenisini

kurdu; eski ittifaklarn terk ederek yenilerini akdetti: Bylece hemaskerleri hem de mttefikleri kendisine tamamen bal olduklar iin, bu


31/83

trsalam temellerin zerinde istedii yapy kurabildi, yle ki her ne

kadar gerekletirmek iin trl zorluklarla karlam da olsarahatlkla koruyabildi.

47

BOLUM VII

Bakasnn silahlaryla ve talihin yardmylaelde edilen yeni krallklar

Sradan bir kii iken sadece talihin cilvesiyle hkmdar olanlar, burayagelirken fazla glk ekmezler, ama bu konumlarn korumada okzorlanrlar. Hibir glk onlar yollarndan al-koymuyordur; adetauarak gelirler, ama, yerlerine geer gemez asl zorluklarla

karlarlar.

Kendilerine devlet braklanlarn, ki bunlar ister parayla alsnlar bunuister bahedici bir ltuf sayesinde, hepsinin durumu ite byledir.rnein oya ve Hellespontos'da (anakkale Boaz) bu trden sayszvakalar yaanmtr; Dara, bu lkeleri kendi gvenlii iin ve an olsundiye ynetmek zere eitli krallar buralara yerletirmiti. Sradan birvatandaken askerleri para yoluyla kazanarak imparatorlua ykselenler isebuna dier bir rnektir. Bu tr hkmdarlar varlklarn, son derecedeiken ve gven telkin etmeyen iki hususa borludurlar: Bunlar o konuma

getiren ahslarn iradelerive servetleri. Bu yzden ykseldikleri yerdenasl tutanacaklarm bilemezler ve sonuta bunu baaramazlar. Bunubilemezler nk bir insan byk bir dehaya ve erdeme sahip olmadkahkmetmeyi bilmesi ok az bir olaslktr, nk sradan bir vatandaolarak yaamaya almtr; bunu baaramazlar da, nk kendilerine balve gvenilir bir askeri kuvvetleri yoktur.

Bunun yansra, ok ksa bir sre iinde kurulmu olan devletler doadakiok abuk doup byyen trleri andrrlar: Bunlar, ilk frtnada

devrilmelerini engelleyecek kadar yeterince derine kk salamazlar veyeterince kuvvetli tutanamazlar; dediimiz gibi bu ekilde hkmdar olupda talihin kendilerine sunduu imkn korumayaderhal hazrlanmaybilenleri ve aslnda daha ncesinde atlmas gereken temelleriiktidarlarnn hemen ardndan atacak ka-

48

dar becerikli olanlar bunun dnda tutalm.

Hkmdarla ykselmenin, yukarda akladm bu iki ekline istinaden,gnmzde hl hafzalarda olan iki rnei vereceim: Francesco Sforza veCesare Borgia.

Francesco Sforza sradan vatandaken sahip olduu byk erdemleriyle ve

yalnzca doru yoldan giderek, basit bir istisna haliyle Milano dukasolmutur. Bunu elde etmek iin gsterdii onca abaya karn muhafaza


32/83

etmekte fazla zorlanmamtr.

Buna karlk Cesare Borgia, ki halk arasnda Valentino Dukas olarakanlr, babasnn serveti sayesinde duka oldu ve sz konusu servetindesteini kaybettii anda kralln da kaybetti; stelik, bakasnnsilahyla ve yardmyla ele geirilen devletlerde kkl bir biimde

yerlemek iin temkinli ve yetenekli bir insann yapmas gerekenlerdenhibirini ihmal etmemesine ramen bu duruma dmekten kurtulamad.Gerekten de, yukarda deindiim gibi, son derece becerikli bir insannhkmdarla ykseldikten sonra daha nce hazrlamad temelleri

kurabilmesi imkansz deildir, ama bu tr bir alma bunun mimarynnden her zaman ok zahmetli ve yap iin de son derece tehlikeliolacaktr.

Buna ilveten dukann getii aamalar dikkatlice incelendiinde, parlakgeleceini salamlatrmak iin gerekli tm nlemleri ald da ortayakar. Bu hususu biraz daha yakndan incelemenin yararl olacandnyorum, nk eylemleri phesiz yeni bir hkmdara verilebilecek engzel dersleri ierir; dahas ald tm bu tedbirlere ramen eerbaarl olamamamsa da, bu kesinlikle kendi hatasnn deil de

olaanst talihsizliinin sonucudur.

Papa VI.Alexander olunun dukaln geniletmek istediyse de bunun iinnnde ksa ve uzun vadeli birok zorluklar olduunu grd. ncelikle onuKilise'ye bal devletlerin dnda hibir devletin banagetiremeyeceini grd; ayrca, Milano ve Ve-

49

nedik dukalarnn da bunu kabul etmeyeceini biliyordu, stelik Faenza veRimini zaten Venedikliler'in korumas altndayd. Bunun yansra,talya'nn silahl glerinin ve zellikle de kendi yararlanabileceiglerin, Papa'nn glenmesinden en fazla rahatsz olacak ahslarnelinde olduunu da gryordu; bu nedenle de bunlarn sadakatinegvenemezdi, nk bunlar Orsini, Colonna ve yandalarna balydlar.

Bylece de dzeni altst etmek, tal-ya'daki btn devletler arasndakarklk yaratmak ve bylece bu durumdan yararlanarak birka devleti elegeirmekten baka bir seenei olmadn grd. Bunu baarmaktazorlanmad. Gerekten de Venedikliler'in Franszlar' talya'yaarmadaki niyetleri farkl olduundan VI Alexander papa olarak butasary kabul etmenin yansra, XII.Louis'nin Jeanne de France ile zateneski olan evliliini geersiz klp yine ayn tasarnn uygulamasn daha

da kolaylatrd. Bylece XII. Louis, Venedikliler'in yardm ve Papa'nnonayyla talya'ya geldi. Henz Milano'ya varmamt ki, Romania'yayapaca sefer iin Alexander ondan askeri yardm ald ve Louis, bu

birlikleri an olsun diye derhal verdi. Sz konusu eyaleti bylece elegeiren Valentino Dukas, gelime ve ilerleme tasarlarnda iki nedendentr zorluklarla karlat: Bir taraftan ordularn kendisine sadkolarak dnemedii gibi dier taraftan da Louis'nin iradesiyle karkaryayd. Dier bir deyile, Orsini'nin ordularn ihtiya halindeyannda bulamamaktan yani bunlarn yeni kazanmlar engellemelerininyansra, ona elinde bulundurduu topraklar da kaybettirmelerindenkorkuyordu; te yandan Louis'nin de ayn ekilde davranmasndankorkuyordu. Orsini'nin ordularna gelince, Faenza'nn alnmasnn ardndan

Bologna'ya saldrya gidildiinde, bu ordularn saldry isteksizce

yrttne ahit olarak bunlarn mahiyeti hakknda zaten bir takmtecrbelere sahip olmutu. Louis'ye gelince, Urbino Dkal'n ele


33/83

geirip Toscana'ya saldrmaya hazrland srada onu bundan vazgeme-

50

ye mecbur tutan, Louis'nin asl niyetini de anlamt.

Bu koullardaki duka, bakasnn silah ve iradesinden kendini bamszklma karar ald. Bunun iin de Roma'da, Orsini ve Colonna taraftarlarnzayflatmakla ie balad; bunlardan soylu olanlar yksek mevkileregetirdi, meziyetlerine gre onlara eitli nemli grevler verdi, onurnianlan,ordu komutanlklar ve ynetim kadrolarnda grevler balad.Bylece birka ay iinde soylular dukaya baland.

Colonna taraftarlarn dattktan sonra, Orsini taraftarlarn yok etmekiin frsat kollad, ve bu frsat yakaladnda da bunu iyi bir biimdekulland. Gerekten de Orsiniler dukann ve Kilise'nin bymesinin kendi

klerini hazrlayacan biraz ge farkettiler ve Perugia devletleridahilinde La Magione denen yerde bir Diyet meclisi topladlar. Bu meclisinakabinde, Urbino'da ayaklanma, Romagna'da karklklar ve dukann ancakFranszlar'in yardmyla atlatt saysz tehlike ortaya kt. Dzenitekrar saladktan sonra artk ne Fransa'ya ne de yabanc bir kuvvetegvendi ve kurnazla bavurdu. Gerek duygularn saklamasn o kadar iyibaard ki, Orsiniler onunla senyr Pagolo aracl ile bartlar, dukasenyrn gvenini kazanmak iin ona giysi, para, atlar vererek olas hertr dostluk vastalarn kullanmt. Bu barmadan sonra, OrsinilerSinigaglia'da gidip dukann eline dme gafletinde bulundular.

Orsiniler'in ileri gelenlerini ortadan kaldran ve bunlarn partizanlarnda kendi safna eken, duka gcn artrd, Romag-na'nn ve UrbinoDukal'nn hakimi oldu. Rahatn tadn karmaya balayan yre halk dakendisine sevgiyle baland. Bu husustaki davran da, bakalarna rnektekil edecek nitelikte olduundan bunu da aklamay faydalgryorum.

Dka'nn ele geirdii Romagna'y ondan nce ynetenler gszd, halkynetmekten ziyade soymular ve yine halk bir-

51

letirmekten ziyade blmlerdi; yle ki lkenin tm, hrszlk,kundaklama ve her trl iddet eylemine terk edilmiti. Duka buradahuzurun tekrar kurulmas ve hkmdara itaat edilmesi iin iyi bir ynetim

kurulmasnn art olduunu dnd: Bunun iin en geni yetkilerledonatt, kyc ve i bitirici Ramiro d'Orco'yu grevlendirdi. Gerektende bu hkmet ksa sre iinde huzur ve dzeni salad ve bundan dolaybyk n kazand. Fakat daha sonra, duka bu tr bir otoritenin gereksizolduunu ve hatt nefret yaratabileceini dnerek ilin merkezinde sivilbir mahkeme kurdu ve bana da ok iyi bir yarg oturttu, bunun yamsraher komnn kendi avukat vard. Bununla da yetinmedi, daha nce uygulanansertlik politikasnn baz insanlarda nefret duygularn uyandrdnbildiinden ve bunu ortadan kaldrp halkn tmnn sevgisini kazanmay

istediinden dolay da, bir takm zulmler olmusa bunlara kendisinin

deil fakat temsilcisinin sebep olduunu halka anlatmak istedi. Bu amala,bir frsatn bulduunda Ramiro'yu klla ikiye bitirdi, vcudunun


34/83

paralarn da yanndaki kanl bir hanerle birlikte bir kazk stnde

Cesena meydanna diktirdi. Bu tyler rpertici manzara bir yandan halktatmin ederken bir yandan da dehete drd. Ama biz yine konumuzadnelim.

stedii gibi silahlandktan ve kendisine zarar verebilecek komu

ordularn byk bir ksmn yok ettikten sonra duka, kendisini ok glbir durumda buldu ve mevcut tehlikelere kar kendisini tamamen gvencedezannetti. Fetihlerine devam etmek istiyor fakat hala Fransa'dan

ekiniyordu: nk, nihayet yapt hatay farketmi olan kraln buna

kesinlikle izin vermeyeceini biliyordu. Bundan dolay yeni dostluklararamaya balad ve Gaete'yi kuatan spanyollar'a kar NapoliKrall'nn zerine yryen Franszlar'a srt evirdi; niyeti, yolunutkayamayacaklar bir gce sahip olmakt ve Alexander biraz daha uzunyaasayd bunu baar-

52

masna az kalmt.

O dnemdeki tedbirleri ite byleydi. Gelecek iinse, ncelikle yeniPapa'nn kendisine kar dmanca bir tutum izlemesinden, ve babasAlexander'dan ona kalan elinden almaya almasndan ekinmedurumundayd. Buna zm olarak da u drt yolu denedi: lki, yerlerindenettii tm senyrlerin soyunu, bunlarn varolduka papaya salayacakazanlar ortadan kaldrmak; ikinci olarak, Roma'nn soylularn kendi

tarafna ekerek papay hizada tutmak; nc olarak, KardinallerMeclisi'ni olabildiince kendisine balamak istedi; drdncs ise, babaslmeden nce olabildiince glenerek olas bir ilk saldrya kendi banakar koyacak duruma gelmeye alt. Alexander ldnde olu Valentinoisdukas bunlardan n gerekletirmi ve drdncsne de tamamlanmgzyle bakyordu. Gerekten de soyduu senyrlerden yakalayabildiklerininhepsini ldrmt, ok az kurtulabilmiti: Romal soylular yannaekmiti, Kardinaller Meclisi'nde ounluk onun yanndayd; lkesinigeniletmek konusundaysa Toscana'y ele geirmeyi istiyordu. Bunun da

kolay olacam dnyordu nk zaten Perugia ve Piombino'yu elindebulunduruyordu, Piza ehrini de emsiyesi altna almt ve artkFransa'dan da ekinmeden sz konusu yere saldrabilirdi. Zira FranszlarNapoli Krall'ndan spanyollar tarafndan karlmlard; bylece tmbu taraflar dukanndostluunu kazanmak zorundaydlar. Bundan sonra,Lucania ve Sienna da gerek korkudan gerekse Floransa'ya duyduklar hnyznden kolayca boyun eeceklerdi; bylece Floransallar da savunmasz

kalacaklard. Bu plan hayata geirebilseydi (ve Papa'nn ld seneiinde artk bunun sonuna gelmiti) sadece kendi kuvveti ve saygnlnagvenip kendi bana ayakta durabilecek kadar yeterli g ve hrete sahip

olacakt. Klcn ekmesinin ardndan daha henz be senegemiti kibabas Alexander ld. Bu srada Duka grd ki babasn-

53

dan kendisine, salam temellere oturmu olarak bir tek Romagna Devleti

kalm. Dierlerinin durumu havadayd, iki gl dman ordusunun arasndabulunuyorlard; Dka'nn kendisi de lmcl bir hastaln penesindeyd.


35/83

Bunlara ramen bir o kadar azimli bir o kadar yrekli bir insand,insanlar kazanmay ve onlar mahvetmeyi ok iyi biliyordu. Dahasegemenliini de o kadar salam temellere oturtmutu ki, iki ordu ilebirden karlamak zorunda kalmasayd veya hasta olmasayd, tm buglkleri aabilecekti. Romagna'nn kendisine kar cephe almadan nce

bir aydan fazla beklemi olmas, kurduu temellerin ne kadar salamolduunu da kantlyor. Yar l bir vaziyette hastayken Roma'da gvenlikiinde kald ve Baglioniler, Vitelliler, Orsiniler bu ehre vakitkaybetmeden gelmelerine ramen, ona kar bir cephe oluturamadlar;

istedii kiiyi papala getiremediyse bile en azndan istemedii kiininatanmasn da engelledi. Alexander ld srada kendisi de hastaolmasayd, her eyi kolaylkla baarabilecekti. Il.Julius'un atanmassrasnda bana babas ld zaman neler olabileceini ncedenhesapladn ve hepsine bir zm bulduunu sylemiti, ama kendisinin debu srada lmn penesinde olacan dnememiti.

Dka'nn btn bir gidiatn bylece zetledikten sonra, eletirilecekhibir ey bulamadm ve hkmdarla servetin yardm ve bakasnnsilahyla ykselen herkese rnek olarak verilebileceini dnyorum.

Byk bir cesaret ve iddetli bir azme sahip olan bu insann baka trldavranmas da zaten imkanszd. Planlarn ancak babas Alexander'n ksamr ve kendi hastal durdurabildi. Yeni bir krallkta, dmanlara kargvenlii salamann, dostlar edinmenin, kuvvet veya kurnazlk yoluylagalip gelmenin, halka kendini sevdirmenin ve korkutmann, askerlerinsaygnln ve itaatini kazanmann, kendisine zarar verebilecek ve bunada mecbur olanlar yok etmenin, eski kurumlarn yerine yen-

54

lerini yerletirmenin, ayn zamanda hem sert hemde balayc olmann,yce gnll ve serbest dnceli olmann, eskisini datp yeni birasker rgt kurmann, kral ve hkmdarlarn dostluunu, kendisine hizmetykmllnden honut kalmak zorunda olacaklar ve yine kendisinehakarette bulunmaktan korkacaklar ekilde ayarlamann gerekli olduunu

dnen herkesin Valentino-s dukasnn siyasi yaamnn sunduu kadarkendisine daha yakn bir rnek bulamayacan sylyorum.

Tenkid edilebilecei tek nokta, Il.Julius'un papala seil-mesidir; bukendisi asndan talihsiz bir seim olmutur. stedii kiiyi papalasetiremedii ve ama istemedii kiinin de seilmesini engelleyebildiinegre, daha nce kt davrand ve bundan dolay da papala ykseldikten

sonra ekinmeye mecbur kalaca bir kardinalin papala ykselmesiniengellemeliydi, nk insanlar birbirine dman eden zellikle duyduklarkin ve korkudur.

Dka'nn zarar verdii kiiler arasnda San Piero ad Vincu-la, Colonna,San Giorgio ve Ascanio Sforza kardinalleri vard; ve dierlerinin de,Amboise (Rouen) Kardinali ve spanyollar hari ondan korkmalar iinyeterli nedenleri vard. spanyollar karlkl bir takm iliki vezorunluluklardan dolay, Amboise Kardinali Franszlar tarafndandesteklendii iin byk gce sahipti. Bu nedenle de tercihen birspanyolu setirmesi gerekiyordu; eer bunu da baaramyorsa, San Piero adVincula Kardinali'nden ziyade Amboise kardinalinin seimine rza

gstermesi gerekiyordu. Yksek konumdaki kiilerin kendilerine sunulan

yeni hizmetler karsnda uradklar eski hakszlklar unutacaklarndnmek bir hatadr. Dka'nn II. Julius'un semini onaylamas bir


36/83

hatayd ve bu da kendisi iin sonun balangc oldu.

55

BLM VIII

Alaklklar sayesinde hkmdar olanlara dair

Hkmdar olmak iin servetin yardmna ve yetenee dayanmayan iki yol dahavardr ki bunlardan da bahsetmemiz gerekiyor; hatt eer konumuz buradacumhuriyetler olsayd bunlardan biri zerinde ayrntl bir biimdedurmamz gerekecekti.

Sz konusu iki yoldan biri, hkmdarla alaklklarla veya cinayetlerlegelme, dieriyse, buraya kendi vatandalarnn yardmyla ulamaktr.

Bunlardan ilkini aklamak iin, ki burada amacmz bunlar adalet veyaahlk anlay asndan incelemek deildir, biri eski biri yeni olmakzere iki rnek vererek konuyu snrlayacam, nk bu iki rneinbunlar rnek edinmek isteyenler iin yeterli olacan dnyorum.

Sicilyal Agathokles, sradan vatandaken ve hatta en alt tabakadanbiriyken Syracusa tahtna oturdu. Bir mlekinin oluydu ve hayatnn herdneminde byk apta alaklk rnekleri sergiledi, ama bu ilediisulara o kadar fikir ve beden gc katmtr ki, meslek olarak setiiaskerlikte rtbe rtbe karak Siracusa kumandanlna kadar ykselmitir.

Bu rtbeye ulatktan sonra hkmdar olmak istedi ve hatt kendisinemutabakat sonucu teslim edilen hkmdarl hi kimseye mecbur kalmadan,iddet yoluyla elde tutmak istedi. Bu amacna ulamak iin Sicilya'dakibir orduya komuta eden Kartacal general Amilcar ile anlatktan sonra birsabah, Siracusa halkn ve senatosunu lkeyi ilgilendiren sorunlarhakknda karar alma bahanesiyle toplantya ard ve verdii bir iaretzerine senatrlerintmn ve halktan en zengin kiileri askerlerineldrtt; bundan sonra ise ele geirdii krall hibir muhalefetlekarlamadan muhafaza etti. Bundan sonra iki kez Kartacallar'a

yenilmesine ve bunlarn Siracusa'y kuatmalarna

56

ramen buray sadece savunmakla kalmad gibi ordularnn bir ksmnkuatmaya kar orada brakp dier ksmyla Afrika'ya saldrd; yle ki

ksa sre iinde Kartacallar' perian ederek kuatmay kaldrmaya mecburetti: Bylece, onunla bar yapp, Sicilya'y ona brakarak Afrika'ylayetinmek zorunda kaldlar.

Agathokles'in eylemleri ve tuttuu yol hakknda dnecek olursanz,talihe balayabileceiniz olayn mevcut olmadn veya ok az olduunugrrsnz. Gerekten de yukarda akladm gibi hkmdarla talihinyardmyla deil de, btn asker rtbelerden, bunlar gayret vetehlikeyle elde edip geerek ykseldi. Hkmdar olduunda da ald en

cesur ve en tehlikeli kararlar sayesinde burada tutundu.

Aslnda memleketlilerini katletmenin, dostlarna ihanet etmenin, imansz,


37/83

acmasz, dinsiz olmann erdemli olduunu sylemek imkanszdr: Bu tr

yollarla g kazanabilir fakat an kazanlamaz. Ama Agathokles'in ne denlibir cesaretle tehlikelere atlp bunlardan syrld, ne byk birgayretle dmanlara kar gelip bunlar yendii dnlecek olursa, onunbyk komutanlar arasnda yer almamas iin bir neden yoktur.Zalimliinin, insanla smayan ve alaka davranlarnn onun byk

insanlar snfna dahil olmasnn imknsz kldn kabul etmek gerekir.Sonu itibaryla, ykseliinin ne talihe ne de sahip olduu faziletleremal edilemeyeceini nk hkmdarl bunlar olmadan elde ettiinisylemekle bu konuyu kapatmak istiyorum.

Gnmzden bir rnek vermek gerekirse, VI. Alexander'm egemenliisrasnda Oliverotto da Fermo, ocuk yanda ksz kalm ve GiovanniFogliani ismindeki days tarafndan bytlmt. Daha gen yanda,askerlik mesleini rensin ve iyi bir okulda eitim grp, yksek biraskeri rtbeye sahip olabilsin diye Paolo Vitelli'nin yanna verilmiti.Paolo'nun lmnden sonra, bunun kardei Vitelozzo'nun emri altndahizmetine devam etmi-

57

kuatt; herkes korkusundan ona boyun emek ve hkmdarln kabul etmekzorunda kald; Kendisine zarar verebilecek herkesi ldrdnden, yenisivil ve askeri kurumlarla yerini mkemmel bir biimde salamlatrd;yle ki, hkmdarln koruduu o bir sene iinde kendi lkesindegvenliini salad gibi, komularnn karsnda da itibarn artrd.

Eer Cesare Borgia'nn tuzana d-meseydi onu yenmek de en azAgathokles'i yenmek kadar zor olacakt, ama az nce de belirttiim gibiSinigaglia'da Orsiniler, Vi-tellilerle birlikte ve askerlikte ve

zalimlikteki stad Vitelozzo'nun yannda tpk onlargibi boazlanmaktankurtulamad.

Agathokles veya benzeri bir tirann saysz ihanet ve zalimliklerineramen lkesinde uzun sre gvenlik iinde yaamay, d dmanlara karkendini savunabilmeyi ve ierde de halktan gelecek bir suikaste kurban

gitmemeyi nasl baardn sorgulayabilirsiniz; zira dier pek oklarzulmlerinden dolay ne bar ne de sava zamannda tutunabilmilerdir.Bunun, zalimce davranlarn iyi ya da kt bir biimde kullanlmasndankaynaklandn dnyorum. Zulmn iyi kullanlmas (ktle iyidenebilirse), bu tr eylemlerin hepsinin bir arada uygulanmas ve kendigvenliini salama amacn gtmesi ve bu tr davranlarda sraretmeyerek bunlarn olabildiince halkn yararna iletilmesi demektir.

Kt uygulama ise bunun aksine, balangta bu tr eylemlerin saysnn azolmasna ramen bunun zamanla sona erdirileceine giderek oaltlmasanlamna gelir.

Bunu iyi kullananlar, Agathokles gibi Tanr'nn ve insanlarn yardmylabundan doacak kt sonulan kendi lehlerine evirebilirler, ama bunu ktkullananlarn tutunmalar imkanszdr!

Bu itibarla, bir devleti ele geiren kii ilemek zorunda olduuvahiceeylemleri belirleyip bunlarn tmn bir arada gerekletirmek zorundadr;yle ki, her gn bir bakasn ilemek zorunda kalmasn ve bunlarntekrarlanmasn nleyerek halkn gve-

59


38/83

tir. Ksa sre iinde yetenei, fizik kuvveti ve cesaretiyle ordunun ensaygn askerlerinden biri oldu. Ancak bakasnn emir ve paral hizmetinde

olmay uaklk etmek gibi grdnden, lkelerinin kleliini zgrlneyeleyecek birtakm yurttalarn ve Vite-lozzo'nun desteiyle Fermo'yu elegeirmeyi tasarlad. Bu niyetle de Giovanni Fogliani'ye yazp, uzunyllardan beri kendisinden ve lkesinden uzak kald iin onlar grmeyi

arzuladn ve bu arada kendi payndaki mal mlkleri biraz tanmolacan bildirdi; zaten tm faaliyeti an ve hret kazanmaya ynelikti,dahas yurttalarna zaman iyi bir biimde deerlendirdiini kantlamakistiyordu ve bu amala da dostlar ve hizmetkrlarndan oluan yz atleliinde gayet atafatl bir biimde kendisini gsterme niyetindeydi.Dolaysyla ayn zamanda rencisi olduu daysndan Fer-mo sakinlerinceerefine dzenlenecek bir karlama rica etti; bu onun olduu kadardaysnn da anndan olacakt. Giovanni Fogli-ani yeenini honut etmekiin bu hususta elinden geleni yapt. Halkn kendisi iin grkemli birtren dzenlemesini salad ve kendisini evinde misafir etti; Oliverotto

buradaki birka gn ileyecei cinayetlerin hazrlklarn yaparakgeirdikten sonra muazzam bir len vererek Giovanni Fogliani ve Fermo'nunen sekin simalarn davet etti.

Bu tr lenlerde adet olan elencenin bitiminden sonra byk birustalkla tartmay ciddi konulara ekerek papa Alexan-der'nbyklnden, olu Cesare'den ve bunlarn giritikleri ilerden sz at.Giovanni Fogliani ve dierleri bu konuda dncelerini aklarken,bunlarn herkesin iinde konuulacak konular olmadn syleyerek ansznayaa kalkt ve baka bir odaya yannda davetlilerle birlikte geti.

Bunlar henz oturmulard ki, saklandklar yerlerden kan askerlerGiovanni Fogliani de dahil olmak zere hepsini ldrdler. Bu katliamdanbiraz sonra, Oliverotto atna binip kenti bir utan dierine katedipyksek yargc saraynda

58

nini kazanmay ve trl iyiliklerle onlar kendisine balamaybe-cerebilsin. ekingenlik veya yanl tavsiyeler yzndenfarkl birbiimde davr

Documents

Nicolo Machiavelli Hukumdar Prens