1

NIEUWSBRIEFMuseum Sloten

Voorjaar 2020

2 Tentoonstelling 2020 ‘Twee zielen, één natuur’, dubbelinterview met dichter Eppie Dam en illustrator Lienke Boot

4 Herinrichting Voortgang en eerste schetsen

5 UitgelichtTastbare herinneringen aan schandstraffen in Museum Sloten

6 Onderzoek Student archeologie Piet Bouma uit Balk zocht in de archieven naar de achtergronden van de list met het bierschop.

7 Activiteiten die al waren ingepland voor de maanden april en mei, en die nu allemaal zijn uitgesteld

8 Terugblik op 2019

Een stevige basis… 2019 was een prachtig jaar voor het museum. Veel Slotenaren, inwoners van De Fryske Marren en toeristen mochten we verwelkomen in ons prachtige pand. We hadden gehoopt deze lijn dit jaar te kunnen voort-zetten, maar u weet, alles loopt anders en wij zijn voorlopig gesloten.

Afgelopen winter hebben we hard gewerkt aan het beleidsplan voor de periode 2020-2024 (zie onze website, link onderaan de pagina). Dat plan heeft als titel ‘Op een stevige basis verder bouwen en vernieuwen’. Aan de toekomst werken dus, onze mooie objecten en verhalen ook naar scholen brengen, zorgen dat mensen weten dat we er zijn. Ook de herinrichting van de vaste presentatie is onderdeel van die plannen (zie pagina 4). Daar blijven we gewoon aan werken, maar het wordt wel wat lastiger, want die stevige basis blijkt nu ook nodig om dit moeilijke seizoen goed te doorstaan. Heel trots waren we op de nieuwe tentoonstelling met werk van twee Slotenaren: de pentekeningen en lino’s van illustrator Lienke Boot bij de vogelgedichten van Eppie Dam. Ook dat zal moeten wachten, maar onze bedoeling is alsnog een opening te organiseren zodra we weer open gaan. Wanneer het zover is, zullen we dat aankondigen via onze digitale nieuwsbrief, Facebook en onze website. U kunt al wel vast uitgebreid kennis met ze maken in het uitgebreide interview dat Margriet met ze had (zie pag. 2-3).Behalve de opening zijn ook de andere geplande activiteiten (zie pagina 7) tot nader order uitgesteld. Zodra duidelijk is wanneer die wel kunnen plaatsvinden laten we u dat weten. Ik wens onszelf en u als lezer dat we deze moeilijke tijd goed en gezond doorstaan. Zodra het mogelijk is bent u weer van harte welkom in ons eigen museum.

Ackelyn Stapensea, voorzitter,mede namens mijn medebestuursleden Dieuwke de Jong , Wilfried Vogelvanger en Netty Letterie

Museum SlotenHeerenwal 48 8556 XW Sloten

0514-531541b.g.g. en tijdens de corona-sluiting 0514-531124 / 06-22901322

info@museumsloten.nlwww.museumsloten.nl

Samenstelling nieuwsbrief: Margriet Agricola, coördinator

In deze nieuwsbrief

22 Tentoonstelling

Twee zielen, één natuurDubbel-interview met dichter en schrijver Eppie Dam en illustrator Lienke Boot

Eppie Dam (dichter en schrijver) en Lienke Boot (illustrator) wonen en werken samen in Sloten. Hun beider werk is hopelijk dit seizoen nog te zien in Museum Sloten: pentekeningen en lino’s die Lienke maakte bij literaire uitgaven van Eppie (de titels vindt u aan het eind). Margriet Agricola, coördinator van het Museum in Sloten, was be nieuwd hoe zo’n nauwe samenwerking verloopt.

MA - Jullie werken en wonen samen hier in Sloten, en samen hebben jullie o.a. het boek Tsjilp! gemaakt met vogelgedichten van Eppie en lino’s van Lienke. Ik ben dan om te beginnen wel benieuwd bij wie het begint: bij het beeld of bij het woord?

Lienke: Het werk van een illustrator komt altijd ná het werk van de schrij-ver. Zo is het bij alle drie de boeken die ik samen met Eppie heb gemaakt gegaan. In die zin is de illustratie altijd ‘dienstbaar’ aan het woord.

Dan begin ik ook maar eerst bij jou, Eppie. Wanneer ben jij begonnen met schrijven en dichten?

Eppie: Ik schreef al gedichten toen ik 6 was, en ik doe het nog steeds nu ik 66 ben. Het is heel klein en lief begonnen met een versje over mei, toen alle vogels nog een ei legden en broedden in de wei. Ik ben van boerenkomaf en opgegroeid tussen de weilanden. Helaas is er van de natuur nog maar weinig over, en ik ben niet de enige die daar pijn van heeft. Het geeft het schrij ven van vogelgedichten ook iets dubbels. Alsof ze alleen nog op papier bestaan.

Ik las inderdaad in een eerder interview met jou hoe pijnlijk je dat vindt. Sietse de Vries, de interviewer, vraagt zich dan af of het dichters uitdaagt om meer vogelpoëzie te schrijven, of dat er eerder iets doodbloedt. Jij zegt dan dat doodbloeden wel het laatste is, maar dat dichters ook weten: met woorden kun je geen vogel redden. Werkte je desondanks met plezier aan je vogelgedichten?

Eppie: Ja hoor, plezier en nieuwsgierigheid staan voorop.

Het is voor mij altijd een uitdaging om niet alleen het uiterlijk van de vogels nauwkeurig te beschrijven, maar tegelijk door te dringen tot hun gedachten. Die kennen wij mensen natuurlijk niet, maar soms is het aardig om het idee van een dichter te volgen. Ook voor de dichter zelf.

Jouw vogelpoëzie is op het eerste gezicht eenvoudig, alsof het zo uit je pen is gevloeid. Maar ik vermoed toch dat er heel wat gepuzzel aan te pas komt om in woorden de essentie te vangen van wat je ziet.

Eppie: Inderdaad, het schrijven van gedichten vraagt veel aandacht en tijd. Over Tsjilp! heb ik uiteindelijk wel een paar jaar gedaan, en daarna nog weer een jaar over de Nederlandse vertaling. Er zijn bij het vertalen van gedichten zoveel dingen op te lossen, dat je als het ware opnieuw moet beginnen.

En jij Lienke, had jij als illustrator vervolgens veel vrijheid bij het maken van je botanische tekeningen voor Nije bloei, en later bij de vogellino’s?

Lienke: Dat wisselde. Bij Nije bloei had ik een zekere mate van vrijheid: er moesten tien botanische tekeningen komen bij poëzie van Jan Ritskes Kloosterman, verspreid over het boek, met als enige restrictie dat het inheemse planten moesten zijn. Voor de bloemlezing Friese vogelgedichten van Eppie, Oer de wjuk, ben ik gevraagd vogeltekeningen te maken, opnieuw verspreid over het boek, maar die moesten echt passen bij de gedichten. Dus de aalscholver bij een gedicht over de aalscholver, dan de flamingo - de ‘vreemde eend in de bijt’ - bij een gedicht over de flamingo.En overleggen jullie dan veel? Lienke: Bij het maken van de lino’s voor Tsjilp! was er veel overleg tussen Eppie en mij: ‘Hoe stel je je de vogel voor, wat moet hij doen, welke beelden zie je voor je’. De afbeelding moest aansluiten bij het gedicht van Eppie. In de meeste gevallen verliep dat vlekkeloos, behalve bij de ijsvogel. De ijsvogel ziet zijn eigen spiegelbeeld in het water en tegelijk een vis die dwars door zijn spiegel heen zwemt. Ik had er een vette en frivole vis van gemaakt. Eppie was er niet blij mee. Toen ook mijn zoon zei: ‘wat is dat voor walvis?’, moest de ijsvogel helemaal opnieuw worden gemaakt – met een hapklare, rechttoe rechtaan zwemmende voorn deze keer!

Hoe maak je eigenlijk zo’n ragfijne pen-tekening? Het zijn enorm fijne lijntjes.

3

– Oer de wjuk. Fryslâns moaiste fûgelpoëzy. Gearstald troch Eppie Dam, mei pintekeningen fan Lienke Boot, Bornmeer / Tresoar, Ljouwert 2013.

– Nije bloei. In kar út it dichtwurk fan Jan Ritskes Kloosterman. Gearstald en bewurke troch Eppie Dam, mei pintekeningen fan Lienke Boot, Wijdemeer / Stichting Keunstkrite Twizel, Ljouwert 2014.

– Tsjilp! 25 fûgelgedichten foar grutte en lytse protters. Skreaun troch Eppie Dam, mei lino’s fan Lienke Boot, Útjouwerij DeRyp, Blauhús 2017 (twadde druk 2017).

– Tjilp! 25 vogelgedichten voor grote en kleine piepers. Geschreven en uit het Fries vertaald door Eppie Dam, met lino’s van Lienke Boot, Útjouwerij DeRyp, Blauwhuis 2020.

Seizoen 2020

Lienke: Voor het maken van pen-tekeningen gebruik ik een stevige, gladde papiersoort en Pigma Micron pennetjes, meestal de 005mm pennen. Dat is echt heel dun. Ik zoek eerst allerlei foto’s en afbeel dingen bij elkaar om de essentie te vinden van de plant of de vogel. Voor een vogel is dat heel belang rijk: wat is zijn basishou ding. Ik maak een schets in potlood, daarna komt het tekenwerk met pen. Bij planten kan maar weinig fout gaan, bij vogels des te meer. De plaats en de uitstraling van het oog zijn heel belang rijk. De blik van een ekster is totaal anders dan die van een kwik staart! Je ziet het er misschien niet aan af, maar het uitwerken van al die beelden tot een pentekening waar ik tevreden mee ben, vraagt ongeveer een week aan werkuren.

Gaat dat bij de lino’s anders?

Lienke: Deels wel, deels niet. Ook voor een vogellino begin ik met het bestuderen van foto’s en maak dan een potlood tekening. Die zet ik over op soft linoleum. De vogel verschijnt dan in spiegelbeeld op het linoleum, in zachte potlood lijnen die ik vervolgens kan gebruiken om uit te snijden. Wat je wegsnijdt, is weg en kan geen verf meer opnemen en afgeven.

Daar moet je dan wel goed je hoofd bij houden, lijkt me – je kunt niet spontaan snijden wat er in je opkomt.

Lienke: Nee, dat klopt. Het begint altijd met nadenken over welke kant ik de vogel op wil laten kijken. Want als ik ga snijden en afdrukken draait het koppie weer! Meerkleurendrukken is helemaal een gigantische denkklus. Die wordt opgebouwd door verschillende lagen verf in verschillende kleuren. Je werkt van licht naar donker. Dus eerst een afdruk met de lichtste kleur, bijvoorbeeld lichtgeel. Daarna ga je weer snij den en maak je de volgende afdruk met donkergeel, en de volgende afdruk met oranje. Bij het afdrukken in de verschillende kleurstadia moet je er steeds voor zorgen dat alles op precies dezelfde plek ligt, anders krijg je verschuivingen waardoor het lijkt alsof je dubbelziet. Ik gebruik hiervoor een houten snijtafel met winkelhaak. Al met al een intensief en precies werk! En zo bouw je laag voor laag op en houd je uiteindelijk een linoleumplaatje over waarin bijna alles is weggesneden.

Dat is dan ook meteen een groot verschil met etsen: jij kunt je linoleumplaatje niet later nog eens gebruiken.

Lienke: Precies.

En Eppie, wat vind jij dan vervolgens van de tekeningen en lino’s? Laten die zien wat jij bedoelde, voegen ze iets toe?

Eppie: Ik ben heel gelukkig met de lino’s van Lienke. Het zijn ware kunstwerken, sterk van vorm,

gewaagd, rijk aan kleur. Maar wat voor mij het belang rijkste is: alle vogels drukken iets uit van zichzelf, we kijken bijna in hun ziel. Blijer kun je een dichter niet maken.

Pica pica

'k Zie je stappen, ’k zie je hippen,hier wat hakken, daar wat pikken:

Pica pica in ’t Latijn,hoewel niemand je zo kent,

zou je dicht bij wie je bentzo een ekster kunnen zijn.

Boeken

44 Plannen

Uit de eerste schetsen voor de nieuwe opzet: toverlantaarns vertellen het verhaal van Sloten. Beeldmateriaal kan op verscheidene manieren worden geanimeerd om historische verhalen op een pakkende manier te verbeelden, maar echt uniek wordt het als wij dat doen via de toverlantaarns en aanverwante objecten. Immers: door ze hun oorspronkelijke functie terug te geven worden ze op een bijzondere manier weer tot leven gewekt.

Hedendaagse bezoekersUitgangspunt voor de herinrichting is dat we hedendaagse bezoekers zowel het verhaal van Sloten als dat van de toverlantaarns kunnen laten meebeleven: niet meer eenzijdig objecten en een bordje met wat toelichting, maar onze gasten onderdeel maken van de presentatie.

Plan van aanpakVoor de uitvoering van deze plannen werken we samen met het collectief Museummakers, dat voor elk project een team van specialisten samenstelt. Maar we gaan ook zoveel mogelijk zelf doen: het is óns project dat we onder begeleiding en met ondersteuning van de Museummakers gaan aanpakken.

IdeeënSamen met de Museummakers zijn we al druk bezig met het zogenoemde bidbook, waarin de opzet en de ideeën worden gepresenteerd. Daarmee kunnen we fondsen gaan werven. Als dat rond is (zeker is dat niet, maar we hebben goede hoop), worden er tekeningen gemaakt en kunnen we het plan realiseren.

Herinrichting Er is de afgelopen maanden heel wat voortgang geboekt, dus we vertellen er graag wat meer over. Ook kunnen we u al iets van de eerste ideeën laten zien.

We streven ernaar dat de nieuwe inrichting in april 2021 klaar is, maar mogelijk is dat te optimistisch, ook gezien de huidige omstandigheden. Als het traject uitloopt, zou opening pas plaatsvinden op 1 april 2022.

Planning

5

Schandstraffen en brandmerkenSchandstraffen waren vanaf de Middeleeuwen tot ver in de 18e eeuw heel gebruikelijk. Ook in Sloten. In het museum bewaren we de schandstenen van de stad, en bij de Lemsterpoort staat een schandpaal (die komt van elders, het is niet onze ‘eigen’ schandpaal). De achterliggende reden was dat een onterende straf zo’n diepe indruk op de veroordeelden maakte dat die het in het vervolg wel uit zijn hoofd liet nog een keer een overtreding te begaan.

De schandpaalIn de schandpaal werd je met hoofd en armen vastgezet. Het is al erg genoeg om een dag lang zo te moeten staan, maar omstanders mochten je ook bespotten en bekogelen met van alles. Soms ging het ‘slechts’ om rot fruit, maar het kwam ook voor dat er stenen gegooid werden. Niet zelden verliet een veroordeelde de schandpaal dan ook met flinke verwondingen aan hoofd en armen. Wie op een drukke dag aan de schandpaal moest staan, kreeg het doorgaans dus zwaar te verduren. Rechters hielden daar ook rekening mee: voor een lichter vergrijp werd je op een rustige dag aan de schandpaal genageld, voor een zwaarder vergrijp op een drukke marktdag.

Schandstenen De schandsteen was ook een schandstraf. Het waren met name vrouwen van lichte zeden of overspelige vrouwen die met de schandsteen om een voorgeschreven rondgang door de stad moesten maken. Uiteraard begeleid door een joelende menigte. Op ‘onze’ stenen is het wapen van de stad aangebracht. Ze zijn witgekalkt, en op de andere kant staat ‘Gemeente Sloten’.

BrandmerkenWe hebben in het museum ook het brandmerk van de stad. Maar brandmerken was niet bedoeld als straf, hoewel het natuurlijk wel pijnlijk was. Het idee was dat je als het ware je strafblad met je meedroeg, zodat eerlijke mensen gewaarschuwd waren dat ze een veroordeelde voor zich hadden. Ook was het handig voor overheden. Als je bijvoorbeeld naar een andere stad trok waar je niet bekend was en daar opnieuw werd betrapt, was meteen duidelijk dat je een recidivist was. Je werd dan strenger gestraft

AfschaffingHalverwege de negentiende eeuw zijn schandstraffen (en ook lijfstraffen) in Nederland officieel afgeschaft. Maar helemaal weg zijn ze niet, want ze leven voort in ons taalgebruik. Wie vandaag de dag in het openbaar ergens van wordt beschuldigd wordt nog altijd spreekwoordelijk ‘aan de schandpaal genageld’ en achteraf ben je dan ‘gebrandmerkt’. Als je stevig ondervraagd wordt, word je ‘op de pijnbank gelegd’, en als je zit opgescheept met iemand die niet meewerkt is die persoon ‘een blok aan je been’ . En zo zijn er in ons taalgebruik nog veel herinneringen aan de lijfstraffen van weleer.

Verhalen over de collectie

De schandstenen van Slotenen ons ‘eigen’ brandmerk, met in spiegelbeeld de tekst ‘Sloten 1605’ en in het middende bekende twee gekruiste sleutels.

66 Vriend of vrijwilliger worden

Al vriend(in) van ons?Als vriend maakt u het ons mogelijk het museum levendig en aantrekkelijk te houden voor iedereen die geïnteresseerd is in de cultuur en de historie van onze stad. Juist nu komt uw steun nog een beetje meer van pas!

5 goede redenen om vriend te worden1. Voor slechts € 12,50 per jaar helpt u het erfgoed van Sloten te behouden.2. Met uw vriendenpas het hele seizoen gratis toegang voor uzelf + 1 introducé.3. Uitnodiging voor de jaarlijkse opening van het seizoen en andere bijzondere

gelegenheden.4. Via de digitale nieuwsbrief altijd op de hoogte5. U maakt speciale aankopen mogelijk.

Wat doen we met uw geld

Vorig jaar hebben we dankzij onze vrienden monitors met bewegingssensors kunnen aanschaffen en installeren (zie foto rechtsboven). We hebben daarmee de vverouderde ‘minitheatertjes’ in de ronde wand. kunnen vervangen: geen ingewikkelde bedrading meer, geen aansturing door een ondoorgrondelijk tijdschema’s, En last but not least, ze zijn veel energiezuiniger! U heeft het museum in 2019 dus al een hoop tijd, problemen en stroomkosten bespaard.. Dankuwel!

Onderzoek naar de list met het BierschipPiet Bouma uit Balk duikt in de archievenAls student archeologie aan Saxion Hogeschool in Deventer moest Piet een historisch onderzoek verrichten naar een gebeurtenis uit zijn woonplaats. Hij vertelt daarover:

“In Balk is niet zoveel bijzonders gebeurd, daarom koos ik de list met het bierschip in 1588 uit Sloten. Aangezien Museum Sloten een (kleine) bibliotheek over de stad heeft, ben ik daar begonnen.

Over de gebeurtenis zelf was in archieven weinig terug te vinden. Wel heb ik info gevonden over activiteit van watergeuzen in de stad: over een gevangen genomen watergeus die in Sloten ook geplunderd heeft. Ook is me duidelijk geworden waarom Sloten relatief vroeg terug

veroverd was op de Spanjaarden. De vestingwal van voor 1530 was namelijk op order van Karel V geslecht, maar na de overname van de stad door de Oranjegezinden werd toch weer een nieuwe vestingwal opgeworpen, waardoor de Spanjaarden alleen met een list de stad weer in handen konden krijgen.

Omdat er niet veel tijd was voor het onderzoek is het een beperkt rapport. Maar ik heb er wel erg van genoten en ik wil Museum Sloten dan ook bedanken voor de medewerking.”

Stuur een mailtje naar info@museumsloten.nl, of vul het formulier in op de website (www.museumsloten.nl, onder ‘over ons’. )

U kunt ook vrijwilliger worden. Kijk en waar behoefte aan is. Of neem even contact op. (Zie de gegevens op de voorpagina.)

Zo wordt u vriend, of vrijwilliger

7Activiteiten (uitgesteld, hopelijk later dit jaar)

Nieuw bij ons: break-in-roomVorig jaar hebben we met een paar mensen de break-in room gedaan in Echternerbrug bezocht. Een break-in-room is eigenlijk het omgekeerde vaneen escape-room, u weet wel, dat je met een groepje puzzels en raadsels moet oplossen of dingen moet zoeken om uiteindelijk uit een ruimte te kunnen ontsnappen. Bij een break-in-room doe je het omgekeerde: je moet niet uit maar in een ruimte zien te komen.Dat heeft ons geïnspreerd om zelf ook zoiets te maken. Tineke de Ree is daar afgelopen winter mee bezig geweest. Hij moet nog getest worden, maar misschien een leuk idee voor een familie-uitje of andere groep? Ook heel geschikt voor slecht weer.

Kijk, een vogelLienke Boot - inderdaad de kunstenaar van onze jaarlijkse expositie - is ook basisschoolleerkracht. Een geweldige combinatie voor een kunstproject op onze eigen basisschool De Klinkert in Sloten natuurlijk. Wat zij precies gaat doen moet nog een beetje een verrassing blijven, maar we kunnen wel verklappen dat het net als in de eigen tentoonstelling van Lienke en Eppie draait om vogels, en om de combinatie van taal en beeld. Komt u de kunstwerken van onze schooljeugd straks ook bekijken bij ons in het museum?

Presentatie herinrichtingEr zijn heel wat mensen en organisaties die belang hebben bij een goed functionerend museum: onze vrienden, vrijwilligers, lokale horeca en andere toeristische bedrijven en organisaties. Al die mensen willen we graag betrekken bij de herinrichting. We hadden daarvoor al een datum, maar ook dit hebben we moeten uitstellen tot een later moment.

Lino-demo door Lienke BootOp 24 mei zou Lienke een demonstatie linoleum-snijden verzorgen. Hoe dat in z’n werk gaat leest in het interview met haar (p. 2-3). We hopen dat we daar later nog een dag voor vinden zodat u dit met eigen ogen kunt komen bekijken. U mag het dan trouwens zelf ook proberen!

Geef uw mail-adres door via info@museumsloten.nl. U krijgt dan ook 2 of 3 keer per jaar onze digitale nieuwsbrief.

En een seintje als we weer open gaan. U weet dan zeker dat u geen leuke dingen mist. tip

88 Korte terugblik op vorig jaar

MuseummatchGezelligheid en pubquiz Op vrijdagavond 12 april is speciaal voor Museumkaarthouders in de buurt van Sloten een ontmoetingsavond georganiseerd in het kader van de Museumweek: een gezellige avond waar je mensen kunt ontmoeten met dezelfde belangstelling. Ook onze vrienden waren hier welkom.

Na een inloop met koffie en thee konden de deelnemers het museum en de expositie bekijken, wat tevens de voorbereiding was op de tweede helft van de avond: de pubquiz over Sloten, het museum en Fryslân, met natuurlijk een hapje en een drankje.

De schoonheid der dingenNog even nagenieten We hebben kunnen zien dat Martin Sijbesma inderdaad gefascineerd is door de schoonheid der dingen, en vooral oldtimers. Veel mensen hebben we hier een groot plezier meer gedaan - zo blijkt uit de reacties in het gastenboek. Ook voor het museum was het goed, want er zijn veel mensen op afgekomen.