МАСКИРНАТА БОЈА НА НИЏЕМАСКИРНАТА БОЈА НА НИЏЕОБУКА НА PРИPАДНИЦИТЕ НА пСО ВО PРИРОДА

Br. 1 1 Cena : 50 den. JULI 2010 god.IS

SN

: 18

57-

671

0

ОБУКА СО БРАЌАТА PО ОРУЖЈЕОБУКА СО БРАЌАТА PО ОРУЖЈЕСО „СКОРPИИТЕ“ НА АРМ И МАРИНЦИТЕ НА САД ВО РОМАНИЈА

M a g a z I n n a M I n I S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E P U B L I k a M a k E D O n I J aM a g a z i n n a MM a g a zM a g a z i n n a MM a g a z IM a g a z i n n a MI n n a M IM a g a z i n n a Mn n a M Ii n in n a M Ii n in n a M I ni n in I S T E R S T V O T O i n iI S T E R S T V O T O S T E R S T V O T O I S T E R S T V O T O S T E R S T V O T O I S T E R S T V O T O z az az az a O D B R O D B R O D B R O D B R a n aa n aa n aa n a n a n a n a n a R ER E P U B L IR ER E P U B L Ip uR E P U B L Ip uR E P U B L IBR E P U B L IBR E P U B L Il i k a R E P U B L Il i k a R E P U B L I k a l i k a k a MMMM a ka ka ka k E D OE D OE D OE D O n i j ann i j an I Jn i j aI J an i j aa

АРМ - НАТО РАпОРТиРАње ОРужјE ВОеНА исТОРијА игРи и сиМулАции

ОДБЕЛЕЖАН ДЕНОТ НА ВОЗДУХОPЛОВЦИТЕ

ВИНГВИНГВИНГ18ВИНГВИНГВИНГВИНГГ О Д И Н И

Арти

лери

ското

оруд

ие П

ЛРС 12

2 mm Б

М 2

1 (ГР

АД)

од с

ос

тАво

т н

А

сАм

оо

дн

ио

т хАуби

чк

и А

рти

лери

ск

и б

АтА

лјо

н

РАМО ДО РАМО ВО НОВИОТ МИЛЕНИУМ

КОНТИНУИРАНАТА СОРАБОТКА ПОМЕЃУ ЕУ И НАТО

интервју СО ЗАМениК–МиниСтерОт ЗА ОДБрАнА, еМиЛ ДиМитриев

МОЌТА НА „ЦАРОТ“

ОЧИ ВО ОЧИ СО НАЈДЕСТРУКТИВНАТА НУКЛЕАРНА БОМБА ПРОИЗВЕДЕНА ОД ЧОВЕКОТ

ИЗРАБОТКА НА ГРАФИЧКИ БОРБЕНИ ДОКУМЕНТИ

КОРИСТЕЊЕ НА КОМЕРЦИЈАЛНАТА ПРОГРАМА „SMART DRAW“

ЗАВРШНА ВЕЖБА И СТУДИСКО ПАТУВАЊЕ

КОМАНДНО–ШТАБНА ШКОЛА НА ВОЕНАТА АКАДЕМИЈА

НОВАТА СТРАТЕГИЈА ЗА НАЦИОНАЛНА БЕЗБЕДНОСТ НА САД

НОВ НАЧИН НА РЕШАВАЊЕ НА БЕЗБЕДНОСНИТЕ ПРЕДИЗВИЦИ

СПЕЦИЈАЛНИ ЗАДАЧИ И ЦЕЛИ

ОДГОВОРНОСТИ ЗА ЗАШТИТА И УНАПРЕДУВАЊЕ НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА НА ВОЕНИОТ СЕКТОР

ПЕКОЛ НА ПАЦИФИКОТ

ЗА МИНИ-СЕРИЈАТА КОЈА ЈА ПРЕТСТАВИ ВОЈНАТА НА „ДРУГАТА СТРАНА“

4

8

15

18 11

32

42 20

44

56

Страница

Страница

Страница

СтраницаСтраница

Страница

Страница

Страница

Страница

Страница Страница

ШТИТ - Година II, број 11, јули 2010 година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, потполковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,Емил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, потполковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,Емил Димитриев (претседател)

потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи МалковскиГенерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, потполковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи МалковскиГенерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, потполковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКЗдравко Ризовски, потполковник

РЕДАКЦИЈАБилјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар-соработник); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии), Мартина Кимовска (преведувач)Билјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар-соработник); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии), Мартина Кимовска (преведувач)Билјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар-соработник); Ксенија Митева (лектор);

КОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНЖарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан СмиљаноскиКОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНЖарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан СмиљаноскиКОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈН

Печати: „Европа 92“ – Кочани

АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ул. „Орце Николов“ бб 1000 СкопјеТелефони: 02 328 24 17; 02 328 20 58Факс: 02 3113 527; 02 3128 276 www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Содржина:

3

ЦЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОК Е 50 ДЕНАРИГОДИШНА ПРЕТПЛАТА 600 ДЕНАРИ

жиро с-ка 05001001 1678720(повикување на број: 725939-10)даночен број: 4030990271748ТС 100000000063095

46

ГОЛЕМИ И МАЛИ

Јуни беше месецот кога очите на светот беа вперени во следење на најважната споредна работа во светот – фудбалот и одржувањето на 19. Светско првен-ство во фудбал кое за прв пат во досе-гашната историја се одржува на црниот континент – Африка. Деновиве светот ќе го поздрави и новиот светски шам-пион. Едно е јасно. Ова светско првен-ство дефинитивно потврди дека денес во фудбалот нема големи и мали. Ед-во фудбалот нема големи и мали. Ед-во фудбалот нема големи и мали. Едноставно „малите“ им го земаа скалпот на „големите“, па така уште во првиот круг светскиот шампион Италија и вице-шампионот Франција ги положија своишампионот Франција ги положија свои-те копја и се простија од Мундијалот. Се надеваме дека еден ден и наша-та мала земја, по примерот на оние како Словачка, Словенија итн. ќе се најде на мегданот на најголемиот свет-најде на мегданот на најголемиот свет-најде на мегданот на најголемиот светски собир. Зошто да не? Спортистите се најголемите амбасадори на своите земји. Тоа е шансата светот да слушне за Македонија и на спортски план. Вре-мето е пред нас. Светот денес Република Македонија ја препознава како мала земја по повр-шина, но голема по придонесот што го дава кон регионалниот и кон светскиот мир со учеството на нашите мировни-ци во меѓународните мировни мисии ширум светот. Месецот што измина нашата земја беше домаќин на две значајни реги-онални конференции. На почетокот од месецот се одржа Регионалната конференција за НАТО–интеграции на Југоисточна Европа (ЈИЕ). Организатор и домаќин на овој висок настан од обла-ста на одбраната беше Министерството за одбрана на Република Македонија, а коорганизатор – Регионалниот цен-тар за безбедносна соработка РАКВИ-АК, со седиште во Ракитје, Хрватска. Тема на Регионалната конференција беше значењето на НАТО–интеграции-те во ЈИЕ, развивањето на заедничка-та трансатлантска визија и идните пер-спективи на регионот.Кон крајот на месецот во организација на Министерството за одбрана на Ре-публика Македонија, во соработка со копретседавачите, Министерството за одбрана на Република Словенија и Ми-нистерството за одбрана на САД, наша-та земја беше домаќин и на 10-та Кли-рингхаус–конференција за Југоисточна Европа (SEE Clеаringhouse). Во фокусот на оваа конференција беше проценка-та на севкупниот прогрес на Клиринг-та на севкупниот прогрес на Клиринг-та на севкупниот прогрес на Клирингхаус–процесот, вклучувајќи го прогре-сот на регионалните проекти (центри за обука), резултатите од состаноците на директорите за одбранбена поли-тика кои се однесуваат на регионална-та соработка, а се дискутираше и за ре-формите во одбраната и за учеството во меѓународните мировни операции. Со одличната организација на овие регионални конференции Република Македонија уште еднаш покажа дека е позитивен пример бидејќи оваа мала земја на Балканот покажува дека е го-лема по нејзината мирољубивост и кон-структивност, по капацитетот за ком-промис, по нејзината посветеност и чув-ството на одговорност кон национални-те, но и кон регионалните и глобалните приоритети.

Здравко Ризовски

1. СреДБА пОМеѓу генерАЛ-ниОт СеКретАр нА нАтО, АнДерС фОг рАСМуСен и претСеДА-теЛОт нА еврОпСКи-От СОвет, херМАн вАн рОМпуј

оработката помеѓу НАТО и ЕУ по 2000-тата годи-на била забрзана уште по-веќе со потпишувањето на

Декларацијата на НАТО и ЕУ за ЕБОП. Врз основа на таа декларација на 17 март 2003 година во Бер-лин биле потпишани таканаре-чените „Берлин плус” догово-ри.Договорите од Берлин биле наречени „Берлин плус” за-тоа што биле изградени врз основа на одлуките донесе-ни во Берлин 1996 година во контекст на соработката меѓу НАТО и Западноевропската унија.Договорите „Берлин плус” се базираат на согледувањето дека земјите-членки на двете организации имаат само една група на сили и ограничени од-бранбени ресурси врз кои мо-жат да работат. Во такви услови, а со цел да се избегне непотребно-то дуплирање на ресурсите, било договорено во операции-те под водство на Европската унија да се користат средства-та и капацитетите на НАТО.Во практика овие договори и овозможиле на Алијансата да поддржува операции раково-

дени од ЕУ во кои НАТО како целина не бил вклучен. „Берлин плус” договорите опфаќаат повеќе области на соработка како на пример:– учество на воениот персо-

нал на ЕУ во Врховната ко-манда на НАТО во Европа (Supreme Headquarters Allied Powers Europe – SHAPE). Договорот во таа област га-рантирал поддршка на пла-нирачките капацитети на НАТО при планирање на евентуални операции на ЕУ во одредени региони. Биле разработени и модалитети-

4

КОНТИНУИРАНАТА СОРАБОТКА ПОМЕЃУ ЕУ И НАТО

РАМО ДО РАМО ВО НОВИОТ МИЛЕНИУМ

на мирот на Косово. Неколку годи-ни Европската унија на Косово уче-ствуваше во цивилната компонента на мисијата под закрила на ООН (УН-МИК) за на крајот да се согласи ком-плетно да ја преземе полициската компонента од мисијата на Обедине-тите нации. „The European Union Rule of Law Mission in Kosovo“ (ЕУЛЕКС), која беше воспоставена во декември 2008 година, е најголемата цивилна мисија која била некогаш испратена од Ев-ропската безбедносна и одбранбена политика. Главната цел на мисијата е асистенција и поддршка на косовски-те авторитети во владеењето со пра-вото, особено со полицијата, судство-то и царината. ЕУЛЕКС тесно сорабо-тува со КФОР на теренот. Експертите на НАТО и ЕУ работеле во ист тим за поддршка на специјалниот пратеник на генералниот секретар на ОН, Мар-ти Ахтисари во преговорите за идни-от статус на Косово.

СОРАБОТКАТА НА НАТО И ЕУ ВО ДРУГИ РЕГИОНИ

ПОЗНАТИОТ „ИСАФ“НАТО и ЕУ имаат клучна уло-га во донесувањето мир и стабил-ност во Авганистан, во рамките на меѓународните напори за помош на земјата.Мисијата „International Security Assistance Force“ (ИСАФ) помага со создавањето на стабилни и безбед-носни услови во кои владата на Ав-ганистан како и другите меѓународни

помеѓу НАТО и ЕУ на терен. Во операцијата “Килибарна лисица” бил ангажиран контингент од 350 лица воен персонал од сите земји-членки на ЕУ во тоа време, освен од Данска и Ирска, а водечка нација беше Франција и мисијата се одвива-ше под оперативна команда на Па-риз.

БОСАНСКАТА „АЛТЕА“

На самитот во Истанбул 2004 година, во услови на позитивен развој на без-бедносната ситуација во Босна и Хер-цеговина, лидерите на НАТО ја пот-врдиле својата одлука да ја прекинат својата мисија во БиХ со која раково-деле од 1996 година и истовремено ја поздравиле подготвеноста на ЕУ да преземе одговорност за една нова мисија – операцијата „АЛТЕА“, исто така заснована на договорите “Бер-лин плус”. НАТО и понатаму останал воено присутен во БиХ преку штабот во Сараево со задача укажување по-мош во процесот на реформа на од-браната во БиХ . Операцијата “АЛТЕА” е најголема од сите досегашни мисии на ЕУ и во моментов европските земји има-ат повеќе од 700 трупи од сите позначајни земји-членки на ЕУ и од трети земји, вклучувајќи ја и Републи-ка Македонија.

МИСИЈАТА НА КОСОВО

Од 1999 година НАТО ја предво-ди мисијата „КФОР“ за зачувување

5

те на штабните офицери од ЕУ во планирањето и договор за учество и на земјите-членки кои не се член-ки на ЕУ во воените структури на ЕУ.

– изработката на список на средства-та и капацитетите кои НАТО може да ги стави на располагање на ЕУ;

– улогата на заменикот на врховни-от командант на сојузничките сили во Европа во операциите на ЕУ за управување со кризи;

– учество во областа на планирањето на силите. Во подготовка е доку-мент кој ќе ги одреди заедничките стандарди за планирање на сили и ќе гарантира транспарентност меѓу организациите.

Договорите „Берлин плус” го олесни-ле трансферот на обврските од НАТО на ЕУ во врска со воените операции во земјите од поранешна Југославија.

СОрАБОтКА нА еврОпСКи терен

Кризата во Јужна Србија и нестабил-ната политичка состојба во Републи-ка Македонија била во фокусот на меѓународниот интерeс во 2001 годи-на.Серијата заеднички посети на регио-нот од страна на генералниот секре-тар на НАТО и високиот претставник на ЕУ за заедничка надворешна и без-бедносна политика на ЕУ го нагласиле единството и заедничкиот пристап на двете организации во однос на без-бедноста во регионот. На 30 мај 2001 година, на првиот фор-мален состанок на министрите за над-ворешни работи на НАТО и ЕУ во Бу-димпешта издадено е заедничко со-општение за Западен Балкан. Во на-редните 2 години НАТО и ЕУ на двапа-ти се состанувале за да ја разгледат соработката меѓу двете организации по сите прашања. Соработката на теренот дала посе-бен придонес во подобрувањето на состојбата во Македонија. Од август 2001 година до крајот на март 2003 НАТО ги обезбедувале набљудувачите на ЕУ и ОБСЕ кои ја следеле имплементацијата на Охрид-скиот договор донесен во Охрид со поддршка на меѓународната заедни-ца.

ОД „КиЛиБАрнА ЛиСиЦА“ ДО „КОнКОрДијА“

На 31 март 2003 година заврши ми-ровната мисија под водство на НАТО, операцијата “Килибарна лисица”. По-натамошната улога во Македонија ја презеде ЕУ и мисијата ја преи-менува во: “Конкордија”. Мисијата “Конкордија” беше првата воена операција на управување со криза под водство на ЕУ, спроведена врз основа на договорите “Берлин плус” и Македонија беше првата земја каде практично беа тестирани односите

6

учесници можат да изградат демо-кратски институции и реконструкција на земјата. ЕУ во Авганистан учеству-ва со мисијата (ЕУПОЛ) за владеењето на законот. ЕУ исто така има иницира-но програма за реформа во судство-то која ја предводи членка на ЕУ.

ДАРФУРСКИ „АРТЕМИС“И НАТО и ЕУ ги подржуваат мисиите на Африканската Унија во Дарфур, Судан, посебно во обезбедувањето на авиони за транспорт на трупите при извршувањето на ротациите.Тука со сигурност треба да се спом-не и операцијата „АРТЕМИС” во Кон-го која беше изведена исклучиво од ЕУ без никаква помош од страна на НАТО.По завршувањето на првата вое-на операција на Европската унија во Македонија во почетокот на 2003 го-дина, малкумина верувале дека ЕУ ќе започне друга воена мисија. Во јуни 2003 година, по повикот на генерал-ниот секретар на ООН за неодложна интервенција во Народна Република Конго, Европа прва одговорила на по-викот и ја започнала својата втора во-ена операција, но овојпат надвор од Европа и без ресурсите на НАТО.Контингентот од 1800 војници бил ек-спресно подготвен и испратен во Кон-го под водство на Франција. Во проце-сот на планирањето на правилата за ангажирање учествувале сите земји-

членки на ЕУ. Соработката на тере-нот помеѓу ангажираните нации била ефикасна, посебно помеѓу Франција и Шведска. Мисијата „АРТЕМИС”, иако ограничена по времетраење и голе-мина, била голем успех за Унијата од воена гледна точка. Таа била успеш-на само во рамките на својот ман-дат, во одредено време и во одре-дено географско подрачје, но кога се зборува за целокупната безбед-носна ситуација во Конго, за време на извршувањето на мисијата, тогаш не може да се зборува за некој успех бидејќи таа не успеала да ги запре су-дирите меѓу различните групи во Кон-го.И покрај тоа, таа мисија била голе-мо искуство за ЕУ поради тоа што во нејзиното подготвување не учеству-вал НАТО, туку целосното планирање и спроведување на операцијата била раководена од центарот во Франција.Врз основа на искуствата кои ЕУ ги собрала од извршувањето на ми-сиите на теренот и желбата да по-седува воен капацитет за брзо распоредување, развиен е и Концепт за борбени групи кој е усвоен на со-станокот на Советот за општи рабо-ти и надворешни односи во 2004 го-дина.Унијата си поставила задача до 2007 година да има потполно оператив-ни 13 борбени групи кои ќе можат

да интервенираат многу брзо по донесувањето на политичката одлука за ангажирање на истите. Концептот за борбени групи е развиен од стра-на на Велика Британија, Франција и Германија. Секоја од овие борбени групи заедно со логистичкиот дел и делот за под-дршка треба да брои околу 2500 при-падници. Било одлучено групите да имаат висока борбена готовност, да бидат подготвени за распоредување во рок од 15 дена од донесувањето на политичката одлука на оддалеченост и до 6000 километри од Брисел.Концептот предвидува распоредува-ње на 3 борбени групи одеднаш со

што е обезбедена и заменливост на истите по системот: 1/3 од силите на обука, 1/3 во приправност („стенд-бај”) или во извршување на мисија и 1/3 на закрепнување после мисијата.

ПРОБЛЕМИ ВО СОРАБОТКАТА НА ЕУ И НАТО НА ТЕРЕНОТ(КОСОВО И АВГАНИСТАН)

Претседателството на ЕУ, кое се ме-нува на секои шест месеци, на дневен ред на организацијата по правило на прво или второ место во зависност од своето значење секогаш го става прашањето за соработката со НАТО. Тоа прашање често го споменува и ге-нералниот секретар на НАТО, кој исто така често зборува за можната заед-ничка соработка а не за меѓусебното натпреварување и користење на средствата без потреба. Но таков до-говор сè уште не е целосно комплети-ран.Британскиот генерал сер Џон Мек-Кол, заменик на командантот на си-лите на НАТО за Европа неодамна во Вашингтон одржа говор за проблеми-те на соработката меѓу НАТО и ЕУ.Во својот говор како еден од пробле-мите кој го истакна како пречка за доаѓање до договор е тоа што мно-гу лидери тие две организации ги сме-таат како некомплементарни. НАТО е исклучиво воен сојуз, додека Европа создава економско-политичка унија со широк спектар „орудија“, вклучувајќи и безбедносни сили. Многу укажуваат на опасноста од дуплирање на рабо-тите, буџетот, институциите, па и на силите за безбедност.Отсуството на формален договор за соработка на двете организации соз-дава низа практични проблеми, на пример на Косово и во Авганистан.НАТО и ЕУ работат во ист операти-вен простор на Косово и во Авгани-стан, извршувајќи одвоени т.е различ-ни функции. И во двата случаи НАТО игра военобезбедносна улога додека ЕУ ја води цивилната управа и ги из-вршува полициските задачи.На Косово тоа значи развој на владеењето на законот, правосуд-ството и полицијата, додека во Авга-нистан изведува обука и надзор над полициските сили.Логично е НАТО и ЕУ да ги коорди-нираат своите задачи, посебно кога многу од земјите кои учествуваат во тие мисии се членки и на едната и на другата организација.Меѓутоа таквата соработка е отежна-та или речиси и да не е можна.Генералот Мек-Кол смета дека главна причина за тешката соработка е тоа што сите членки на ЕУ не се и членки на НАТО. Посебни тешкотии создава-ат напнатите односи со Турција, која е членка на НАТО но не и на ЕУ и Ки-пар која не е членка на НАТО но грчки-от дел од островот е дел од Европска-та унија.

7

Заради таквата ситуација НАТО не може безбедносните информации да ги проследува до ЕУ.Тоа максимално ја кочи изработката на процедурите со кои двете органи-зации би можеле да ја усогласат рабо-тата во подрачјето во кое се наоѓаат. На пример, ако на Косово избијат не-какви демонстрации, прво би требало да интервенира косовската полиција. Ако дојде до ескалација тогаш би тре-бало да интервенира ЕУЛЕКС, доде-ка КФОР настапува во случај да не-мирите излезат од контрола. Меѓутоа за тоа не постои никаков званичен аранжман помеѓу ЕУЛЕКС и КФОР. Нивната заедничка акција зависи од

добрите односи на НАТО и европски-те команданти на теренот кои се до-говараат на неформалните состаноци без дневен ред и записник.Во Авганистан, Европската полици-ска мисија до денес не успеала да пот-пише меморандум за разбирање со НАТО, чија мисија брои околу 36.000 војници во меѓународните сили за стабилизација.Генералот Мек-Кол нагласува дека решавањето на тоа прашање значи-телно би ја унапредило соработката помеѓу двете клучни институции.Ако се направи подлабока анализа на поширокото функционирање на две-

те организации ќе се заклучи дека тие се во тесна соработка во врска со проширувањето т.е. очигледно е дека НАТО со приемот на новите член-ки ја зацврстува безбедноста во „но-виот регион“, а дури потоа ЕУ врши прием на истите членки во својата организација иако не мора да значи дека има некоја таква строга поврза-ност.Но сепак за добро да функционира-ат и двете организации треба да има-ат заедничка политика околу тоа каде започнуваат, каде завршуваат и до каде сакат да стигнат. И двете органи-зации се ограничени географски и се дефинирани со заеднички вредности.Поранешниот дисидент и лидер на револуцијата со која беше соборен ко-мунизмот во Чехословачка, а подоц-на и клучна фигура во трасирањето на патот на Чешката Република кон НАТО и ЕУ, Вацлав Хавел, смета дека „на тие вредности и географски на ЕУ и припаѓаат и Украина и Белорусија иако сега таа земја е управувана од диктатор”. Според Хавел посло-жен е случајот со Грузија со оглед на нејзината географска положба.Во однос на договорите околу функционирањето на двете органи-зации во заедничките операции во кризните региони како во Европа така и надвор од неа, повеќе од сигурно е дека НАТО и ЕУ ќе ги усогласат свои-те ставови и ќе изнајдат најдобро ре-шение за заедничко функционирање во интерес на двете организации и во интерес на земјите зафатени од раз-личните кризи. Стратегиското партнерство помеѓу НАТО и ЕУ никогаш не било толку важ-но како денес. Предизвиците на де-нешното време бараат соодветен на-стап кон безбедноста во кој воените и цивилните средства се заедно.Нема посилен цивилен играч од ЕУ и нема посилна воена алијанса од НАТО.Иако постои потенцијал за конфлик-ти помеѓу НАТО и ЕУ сепак може да се очекува дека двете организации ќе останат стабилни.

Симеон Митрев

8

Господине заменик–министер, како претседател на Издавачкиoт совет на „Штит“, kажете ни дали според Вас магазинот ја исполнува својата мисија?

– Секако дека магазинот „Штит“ цело-сно ја исполнува својата мисија. Уште во фазата кога размислувавме да се подигне квалитетот на информирањето за активностите во Министерството за одбрана и во Армијата на Републи-ка Македонија имавме јасна визија какво списание тоа би можело да го овозможи. Во сите изминати 10 броја списанието „Штит“ се стремеше кон исполнување на својата мисија, со раз-лични содржини, со високо квалитетна

хартија и со тираж наменет за разно-видна читателска публика го анимира-ме вниманието на вработените во МО и АРМ. Но, исто така, многу ни е мило што имаме и читатели, граѓани на Ре-публика Македонија кои не се директно поврзани со Министерството за одбра-на. Неколку актуелни рубрики од списа-нието, „Штит“ ја информираат јавноста за нашите домашни и меѓународни актуелности, експертските текстови од областа на одбраната, меѓународните колективни системи за безбедност и на-шиот пат кон интеграција во нив, како и актуелните статии за вооружувањето, за историјата, и рубриките наменети за помладата публика, во целост ја оства-руваат својата цел.

вие сте носител на повеќе проекти на Министерството за одбрана. еден од нив беше токму и проектот за магази-нот „Штит“. Можете ли да издвоите некој од позначајните и кој проект во моментов е во процес на реализација?

– Да бидам искрен, без лажна скромност, ми импонира фактот што неколку проек-ти со кои јас раководев и ги координирав успешно функционираат изминатиот период. Еден од тие проекти е како што кажавте списанието „Штит“. Слободно можам да констатирам дека „Штит“ е еден од најдобрите, ако не и најдобар месечник кој го издава некоја државна институција. Во моментов сум ментор на еден многу важен проект кој е во фаза на

интервју

СО ЈАСНА ВИЗИЈА

СО ЗАМЕНИК–МИНИСТЕРОТ ЗА ОДБРАНА, ЕМИЛ ДИМИТРИЕВ

9

реализација, а тоа е имплементацијата на Глобално–информацискиот систем и на Логистичкиот информациски си-тем кој вкупно чини околу десет милио-ни долари донација од САД. Исто така, ментор сум и на меѓународната вежба MEDCEUR чиј домаќин е Министерство-то за одбрана, која ќе се одржи во 2011 година. Се разбира, несебично се анга-жирам и во секојдневните активности на Министерството.

Еден од проектите со кој Вие рако-водевте беше и рестартитањето на Воената академија со цел создавање кадар во Република Македонија кој ќе може да се справи со сите преди-звици и со кој ќе се стави регионален акцент за промоција на Академијата и на Република Македонија. Деновиве во Центарот за обука „Пепелиште“ се одржува првиот меѓународен Летен кампус 2010 на кој учествуваат питом-ци од Македонија, од САД, од Турција и од Србија. Која е Вашата оцена за рестартирањето на Воената академија и за одржувањето на овој кампус?

– Овој проект ми е посебно драг бидејќи отсекогаш сум сметал дека најдобра инвестиција е инвестицијата во знаењето. Јас бев дел од Академијата пред ставањето мораториум на нејзиното функционирање. Морам да признаам дека не беше лесно да се работи на овој проект бидејќи проектот по многу не-шта се разликува од она што го имавме претходно како Воена академија. Се изработија програми за воени и за цивил-ни профили, како за прв така и за втор ци-клус на студии. Целосно се вклопивме во процесот на високото образование на Ре-публика Македонија и Воената академија стана придружна членка на државниот универзитет „Гоце Делчев“ од Штип. Во-едно создадовме и современи сместувач-ки капацитети и услови за одвивање на наставата. Сето ова го доживувам како огромно признание за вложениот труд на сите структури инволвирани во проектот. Фактот што од оваа година на Воена-та академија ќе се школуваат офицери за потребите на Армијата на Република Црна Гора, а има најава и за школување на офицери и од други пријателски земји, ме прави посебно задоволен. Многу е важно во перспектива да се води сметка за бројот на запишани питомци кој треба да соодветствува со потребите на Мини-стерството и на Армијата на Република Македонија. Моја интимна желба е во иднина да се интегрираат повеќе срод-ни високообразовни институции во Ре-публика Македонија. Летниот кампус кој во моментов се реализира на армискиот полигон „Криволак“ и во Центарот за обука „Пепелиште“ е прв ваков кампус во Македонија кој треба да биде традицио-нален и во иднина да стане сè помасовен бидејќи е од голема полза за сите учесни-ци во него како идни воени лидери.

Господине заменик–министер, како тече реформскиот процес во Мини-стерството за одбрана и во АРМ?

– Со сигурност знам дека реформите се единствената константа во сите сфери на

од Здравко Ризовски

општественото живеење. Тие по дифолт никогаш не завршуваат. Многу е важно да се сфати ова бидејќи и системите кон кои се стремиме се во постојана трансформација од која произлегуваат обврски и за нас. Сето она што е сработено во минатото на планот на трансформацијата на МО и АРМ е за поздравување, меѓутоа остану-ва уште многу да се работи во правец на новите предизвици. Новиот стратегиски концепт на НАТО кој е во подготовка е еден од повеќето наши цели на кои треба да се фокусираме. Новото опкружување на политички и безбедносен план само по себе повлекува и нова поставеност на одбранбено-безбедносниот систем, меѓутоа тоа се теми кои бараат поширока елаборација.

До која фаза е усвојувањето на новата систематизација на Министерството за одбрана и на новата структура на силите на АРМ?

– Новата систематизација е на самиот крај и со нејзиното донесување би се овозмо-жило подобро функционирање на Мини-стерството, но исто така многу е важно да се потенцира дека во Министерството за одбрана е усогласена и Новата структура на силите на АРМ која ќе предизвика нова формација на Армијата, со што се прави солидна основа во иднина да се размис-лува за интеграција на дел од структури-те на Министерството со структурата на Армијата по примерот на земјите–членки на НАТО кои според бројната состојба на армиите се компатибилни со нас. Сето ова треба да има ефект на поефикасно и порационално функционирање на Мини-стерството за одбрана и на Армијата како негов дел, за одржување на висока борбе-на готовност, за целосно пополнување на единиците и нивно соодветно опремување и модернизирање, како и за подобрување на условите за работа на вработените во МО и АРМ.

Армијата на Република Македонија ус­пешно партиципира во мировните ми­сии ширум светот. Деновиве ќе биде из­вршена ротација на новиот контингент во мисијата ИСАФ. Како го оценувате на­шето учество во меѓународните мисии?

– Мое лично мислење е дека учеството во меѓународните мировни операции

е најдобрата „приказна“ на полето на достигнувањата во одбраната. Ова е огромен капитал за земјата, а по-себно за Армијата, бидејќи претставу-ва најдобра евалуација на она што го работиме на домашен план во Мини-стерството и во Армијата. Историски гледано ова е уште една поткрепа на македонскиот космополитизам кој не е условен од бројноста и од ресурсите на нашата земја. Ротациите претставуваат редовна активност во нашата заложба да учествуваме во градењето на свет-скиот мир. Во секоја од нив се испрепле-тени чувствата на висока претпазливост и квалитет во извршувањето на новите задачи, но во исто време и чувството на гордост што имаме можност да му по-

кажеме на светот што знаеме и за што сме подготвени. Секоја ротација треба да овозможи во одреден период да изротираат колку што е можно повеќе единици што ќе има позитивно влијание на еден од нашите високи приоритети, а тоа е интероперативност на Армијата со армиите–членки на НАТО. Она што секо-гаш ќе ми остане во сеќавање се добие-ните високи признанија од најголемите авторитети во меѓународната политика за придонесот што го даваме кон свет-скиот мир.

Република Македонија ги исполни критериумите за членство во НАТО, но поради ирационалниот спор за името со нашиот јужен сосед не ја добивме заслужената покана за членство. Сме-тате ли дека на наредниот самит во ноември Република Македонија ќе ја добие поканата за членство во НАТО?

– Многу е тешко да се прогнозира не-што на кое ние не можеме директно да влијаеме т.е. нешто што зависи од други. Не знам по којпат ќе го повториме наши-от став дека перспективата на Република Македонија ја гледаме како полноправна членка на НАТО. Наша цел е да ги постиг-членка на НАТО. Наша цел е да ги постиг-членка на НАТО. Наша цел е да ги постигнеме сите стандарди и критериуми за членство во Алијансата во што и успеав-ме. Во многу работи ние веќе се однесу-ваме како полноправна членка на НАТО и заеднички ги делиме вредностите и ризиците. Впрочем, ова беше признато буквално од сите земји–членки на НАТО на самитот во Букурешт. Единствениот

10

проблем кој го имаме на патот до член-ството е спорот околу името. Бидејќи најголемиот дел од читателите на мага-зинот „Штит“ се луѓе кои се обучувани и образувани во духот на штитењето на националните интереси, не е многу теш-ко да се разбере дека решавањето на овој спор не треба да биде на штета на идентитетот и на достоинството на маке-донскиот народ. Најдобар показател за тоа колку сме убедени во нашите амби-ции за членство во НАТО и во ЕУ е фак-тот што преговараме за нешто како што е името, нешто за кое силно верувам дека некои држави и нации воопшто не би преговарале. Нам во Министерството за одбрана и во АРМ во меѓувреме ни преостанува посветено да работиме на нашите задачи и обврски кои произлегу-ваат од нашите аспирации за членство во НАТО.

Како се одвива соработката на Мини-стерството за одбрана со нАтО–сове-тодавниот тим и со БАх–тимот?

– Соработката со Советодавниот тим на НАТО и со БАХ–тимот е на високо ниво. Нивните совети се од голема корист за она што го работиме. Верувам дека и во иднина ќе продолжиме така. Во нив гле-даме наши силни сојузници и партнери.

За трисетина дена АрМ ќе го про-слави своето полнолетство, односно својот осумнаесетти роденден. Кол-ку според вас АрМ е оспособена за извршување на својата мисија?

– Одговорот произлегува од сето она што го кажав во претходните одгово-ри. Не случајно Армијата на Република Македонија е институција која ужи-ва најголема доверба кај граѓаните, а тоа мора да го сочуваме сите ние кои имаме влијание на процесите во оваа институција. Силната верба во Армијата е неопходна за извршување на повеќето мисии кои ги има АРМ. Јас сум апсолутно убеден дека нашата армија е способна за извршување на сите задачи и обврски кои произлегу-ват од Уставот и од законите. Оваа моја убеденост се темели на професиона-лизмот на луѓето со коишто работам овие две години. Луѓето се максимално посветени на постигнувањето висок квалитет во извршувањето на личните задачи, а со тоа и на главните мисии на Армијата. Во иднина треба да се про-должи со опремувањето и со обуката кои се услов за успешно извршување на мисиите.

Како претседател на издавачкиот со-вет на „Штит”, која е вашата порака до читателите на магазинот?

– Во иднина, колку што можеме ќе работиме на надоградување и на подобрување на „Штит”. Преку сугести-ите и предлозите на нашите верни чи-татели сме подготвени за воведување на содржини кои будат интерес кај нив. Списанието е наменето за читателите и тој интерактивен однос е од исклучи-телна важност и претставува заеднички интерес и за двете страни.

та е да се унапредат капаците-тот, знаењето и способностите на МО и на АРМ. „Особено сум горд на военото партнерство меѓу двете земји, на нашите за-еднички напори за адресирање и третирање на предизвици-те пред кои сме исправени во 21-от век. Инаугурирањето на овој проект, унапредување на македонската инфраструкту-ра и претприемнички услуги, за мене е голема чест“, истак-за мене е голема чест“, истак-за мене е голема чест“, истакна амбасадорот Рикер. Стану-ва збор, нагласи американски-от амбасадор, за нов систем кој практично интегрира два различни дела – глобален ин-формациски систем кој ќе ја претставува мрежата на цела-та територија на Македонија и логистичко-информатичкиот ав-томатизиран систем за набавка, одржување и попишување на целиот инвентар поврзан во 40 единици и локации на МО низ Македонија.

2нови визии и перспективиВо организација на Министер-ството за одбрана на Репу-блика Македонија, во соработ-ка со копретседавачите, Мини-стерството за одбрана на Репу-

инистерот за одбрана Зо-ран Коњановски по сред-бата со амбасадорот на САД во Македонија, Фи-лип Рикер, што се одржа

на 24 јуни, го најави стартот на втората фаза од Проектот за логистичко информациски си-стем (ЛИС) и Глобален кому-никациски информациски си-стем (ГКИС), кој се подготвува-ше во изминатите 15 месеци. Проектот се реализира со 5,8 милиони долари американска поддршка, има седум фази, а треба да биде заокружен до крајот на 2011 година.„Денес почнува втората фаза од овој многу значаен проект кој подразбира инсталирање и современо интегрирано поврзување на 17 подсистеми, полигонот Криволак и оддале-чени локации за комуникација со АРМ што е во насока на обезбедување дополнител-на кохезија, контрола и по-добра интероперабилност на командно-контролните, кому-никациските и информациски-те функции“, рече министерот Коњановски.Според амбасадорот Рикер, еден од приоритететите на македонско-американската со-работка во делот на одбрана-

блика Словенија и Министер-ството за одбрана на САД, од 21 до 23 јуни 2010 година во Домот на АРМ во Скопје се одржува 10-та Клирингхаус–конференција за Југоисточна Европа (SEE Clеаringhouse).Фокус на десеттата по ред конференција е проценка на севкупниот прогрес на Клиринг-хаус–процесот, вклучувајќи го прогресот на регионални-те проекти (центри за обука), резултатите од состаноците на директорите за одбранбе-на политика кои се однесува-ат на регионалната соработка, а се дискутира и за реформи-те во одбраната и за учество-то во меѓународните мировни операции. Конференцијата ја отвори за-меник–министерот за одбра-на на Република Македонија, г. Емил Димитриев, кој меѓу другото, посочи: „Како акти-

вен учесник во Clеаringhouse–иницијативата, горд сум што можам да истакнам дека Репу-блика Македонија дел од соп-ствените национални капаци-тети стави на располагање за користење од страна на земјите од Регионот и поши-роко. Покрај постојниот Реги-онален тренинг центар за ко-муникации, би сакал да истак-муникации, би сакал да истак-муникации, би сакал да истакнам како особено важно, што останатите два центри кои ги ставаме на располагање како регионални центри, Военоме-дицинскиот центар и Арми-скиот полигон „Криволак“, се, впрочем, центри од посебно значење токму поради тоа што се наменети за градење на националните и регионал-ните капацитети за придонес во мисии“. На конференциите земјите–членки на Иницијативата има-ат можност да ги споделат

инфоИНФОРМАТИЧКА КОМПАТИБИЛНОСТ СО ЛОГИСТИЧКИТЕ ИНФОРМАЦИСКИ СИСТЕМИ НА НАТО

11

предводена од заменикот на началникот на Генералшта-бот, генерал Ма Ксиао Тиан од 16 до 18 јуни претстојуваше во прва официјална посета на Ре-публика Македонија. Домаќин на делегацијата од НР Кина i беше заменикот на начални-кот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Насер Сејдини. За време на престојот, гене-ралот Тиан оствари средби со министерот за одбрана, Зоран Коњановски, со началникот на ГШ на АРМ, генерал-потпол-ковник Мирослав Стојаковник Мирослав Стојаковник Мирослав Сто новски и со заменикот на министерот за одбрана, Емил Димитриев.За време на посетата на МО и на ГШ на АРМ пред гости-те од Кина беше презенти-рана формациската поставе-ност и реформите на АРМ, а се разговараше и за уче-ството на АРМ во мировни-те мисии, како и за разме-на на искуствата во делот на трансформацијата и рефор-мите. Исто така, делегацијата од Народноослободителна-та армија на НР Кина го посе-ти Полкот за специјални опе-рации на АРМ, каде што пред гостите беше изведена показ-на вежба со содржини од об-уката, а кинеската делегација го посети и воздухопловниот ВИНГ на АРМ.Во рамките на посетата ге-нералите Сејдини и Тиан пот-пишаа Протокол за сора-ботка помеѓу Министерство-то за одбрана на Републи-ка Македонија и Министер-ството за национална од-брана на НР Кина за кинеско обезбедување на гратис вое-на помош за Македонија.

Т. Масевски6МЕДИЦИНСКА ВЕЖБА „MEDCEUR11“Од 15 до 18 јуни во хоте-лот Гранит во Охрид се од-

своите искуства во делот на реформите на одбранбениот сектор и изработката на стра­тешките документи, а одреде­ни земји и организации да по­нудат помош (организациска и финансиска) за одредени про­екти и центри за обука со цел подобрување на постојните капацитети.

3ОБНОВЕНА СОРАБОТКАНа 21 јуни министерот за од­брана Зоран Коњановски и амбасадорот на Полска во Македонија, Карол Бакура, потпишаа Спогодба за сора­ботка во областа на одбра­ната меѓу владите на двете земји. Спогодбата за соработ­ка во областа на одбраната ги содржи општите принципи за одбранбената соработка меѓу Република Македонија и Ре­публика Полска, заснована на принципите на еднаквост, пар­тнерство и меѓусебна корист.Со Спогодбата, како што појасни министерот Ко­њановски, се предвидува продлабочување на соработ­ката преку директни сред­би на министрите за одбра­на, началниците на генерал­штабовите, командите на коп­нените сили, воздухоплов­ството, како и размена на ис­куства на експертско ниво, политичко­воени консултации, организирање на семинари, учество на набљудувачи на воени вежби, учество во ми­ровни и хуманитарни опера­ции итн. „Соработката меѓу Македонија и Полска е вос­поставена уште во 1996 го­дина, но сметавме дека е до­бро да имаме една возобнове­на спогодба за соработка во однос на одбраната потпиша­на под уставното име на Репу­блика Македонија“, рече маке­донскиот министер за одбра­на, додавајќи дека со денеш­ната Спогодба се потврдуваат македонските заложби за пар­тнерство со Полска. Амбасадорот Бакура потен­цира дека со потпишувањето на Спогодбата ќе се овозможи нејзино исполнување преку дела, а не само преку зборови. „Ние соработуваме и учеству­ваме заедно во мисијата во Авганистан и во некои други мисии и верувам дека со оваа спогодба ќе се продлабочи со­работката помеѓу двете држа­ви на полето на одбраната и во сите сектори“, рече полски­от амбасадор. Министерот Коњановски пот­

сети дека Полска е земја која има повеќе од 2.500 свои при-падници на армијата ангажи-рани во Авганистан и дека Македонија, со повеќе од 250 припадници на АРМ ан-гажирани во оваа мисија, е земја која силно учествува во зачувување на глобалната безбедност. „Имаме доволно научени лекции кои можат да бидат во функција на уште по-голема подготвеност и обука на припадниците на вооруже-ните сили на двете земји“, до-даде министерот Коњановски.

4СЕМИНАР „СВИЛЕН ПАТ“На покана од началникот на Генералштабот на воору-жените сили на Република Турција, генерал Илкер Баш-буг, од 21 до 23 јуни начални-кот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Мирослав Стојановски, учествуваше на семинарот „Свилен пат” кој се одржа во организација на тур-скиот ПзМ–центар во Чанакка-ле, Република Турција.Семинарот „Свилен пат“ прет-ставува високопрестижен фо-рум на турскиот ПзМ–центар чие седиште е во Анкара и на него секоја година учествува-ат претставници од највисок ранг од армиите-членки на НАТО и на ПзМ. Годинава се-минарот се одржа по единае-сетти пат, а главна тема беше: „Во пресрет на новиот страте-гиски концепт на НАТО – по-гледи за иднината на партнер-ската програма на Алијансата“. На семинарот се разгледуваа темите од областа на новото безбедносно опкружување и ПзМ, соработката со армиите од ПзМ во рамките на Новиот стратегиски концепт на НАТО, како и согледување на други прашања од доменот на одно-сите на Алијансата со армиите од земјите-членки на ПзМ.Покрај началникот на ГШ на Вооружените сили на Републи-ка Турција, на „Свилен пат“ во Чанаккале со свое излагање учествуваше и претседавачот на Воениот комитет на НАТО, адмирал Џампаоло ди Паола, како и други високи претстав-ници од политичката структу-ра на НАТО и угледни профе-сори од повеќе реномирани универзитети низ светот.

5БИЛАТЕРАЛНА СОРАБОТКАВисока делегација на Народ-ноослободителната армија на Народна Република Кина,

ржа Иницијалната планирач-ка конференција за вежбата „MEDCEUR11“, која е планирано да се одржи на армискиот по-лигон „Криволак” и во Цента-рот за обука „Пепелиште“ кон средината на месец јуни наред-ната година. „MEDCEUR11“ ќе биде меѓу на-родна вежба од доменот на ме-дицинската поддршка, а ќе се изведува во реални услови на терен, при што главни носители се АРМ и Командата на силите на САД во Европа (USEUCOM). Покрај армиите на САД и на Република Македонија, на конференцијата своето уче-ство на „MEDCEUR11“ го потврдија армиите на: Репу-блика Србија, Словенија, Црна Гора и Босна и Херцегови-на. Со вежбата ќе раководат двајцата кодиректори, полков-никот Андреја Наумовски, кој е командант на Военомедицин-скиот центар на АРМ и Алан Пејџ од Командата на силите на САД во Европа. Според досегашните проценки, во јуни 2011 година „MEDCEUR11“ ќе се реализира со околу 400 учесници, а она што за АРМ е од исклучителна важност е пла-нираното развивање на полска-та хируршка болница, на вежба-та која е најавена како донација од Кралството Норвешка.

7верБА вО ЗАеДниЧКите вреДнОСти Министерот за одбрана на Ре-публика Македонија Зоран Коњановски на состанокот на министрите за одбрана на земјите–членки на НАТО и на земјите учесници во мисијата ИСАФ, кои не се членки на Алијансата, што се одржа на 11 јуни во Брисел, ги презентира-ше македонските индивидуал-ни и колективни напори во из-градабата на стабилен, безбе-ден и демократски Авганистан.„Република Македонија, спо де-лувајќи ги истите вредности со НАТО, веќе подолг временски период во континуитет ја пот-врдува својата политичка волја и капацитет за долготраен при-донес кон меѓународната без-бедност со свое учество во ИСАФ, кое во моментов изне-сува 242 лица, што претставу-ва околу 4 проценти од арми-ските сили, што пак ја рангира Македонија во петте најголеми придонесувачи во мисијата по глава на жител“, истакна министерот Коњановски во обраќањето.Тој потврди дека Македонија останува посветена на страте-

12

патот на новите три ѕвезди кои на 13 мај 2010 година блес-наа на македонското воздухо-пловно небо. На овој ден по-ручниците Никола Софтовски, Александар Донев и Гоце Се-кулоски успешно ја завршија комплетната летачка обу-ка на авионот „Злин242л“ и се стекнаа со воздухоплов-ното звање воен пилот. Со завршување на разделот ноќно летање, кој е последни-от раздел од обуката на вое-ните пилоти, овие мали „коли-бри” се стекнаа со сите приви-легии, но и обврски кои со себе ги носи пилотската професија. Признанието за постигна-тиот успех и официјалното пристапување во семејството на воздухопловците се случи на 25 мај, кога пред стројот од целокупниот воздухопловен ВИНГ, командантот на Здру-жената оперативна команда, генерал-мајор Зоран Димов, на новите пилоти им ги доде-ли летачките знаци и им по-сака долга и успешна летач-ка кариера. Секако, следејќи ја традицијата, во кругот на објектот „ЈУГ“ каде што е ста-циониран Сквадронот за обу-ка и тренажа беа засадени три родни дрвца, симболи на завр-шената обука. Во согласност со Меморан-думот за соработка помеѓу Министерството за одбра-на на Република Македонија и Министерството за одбра-на на Црна Гора, тројцата по-ручници својата летачка об-ука ќе ја продолжат во Црна Гора. Пилотите ќе се обучува-ат за извршување на летачки задачи на хеликоптер од ти-пот „Газела“ и девет месеци гордо ќе ја носат македонска-та униформа во воздухоплов-ната база во Подгорица. По завршувањето на обуката се враќаат во Македонија каде што ќе продолжат со преобу-ка на некои од македонските хеликоптери.

Борче Манев12Од активностите на КзОСВЕЧЕНА ЗАКЛЕТВАВо присуство на многубројни гости, претставници од едини-ците на АРМ, претставници од цивилните структури на гра-дот Велес и многубројни ро-

ваше во чистење на дел од крајбрежјето на Преспанското Езеро во рамките на акцијата на Владата на Република Македонија за чистење на ре­ките во Република Македонија и на дел од крајбрежјето на Преспанското Езеро.„Работите за средување на преспанското крајбрежје кои започнаа деновиве ќе тра­ат до целосно завршување на акцијата. Предвидено е чистењето на 10 km од плажа­та да завршат до ноември но тоа, сепак, зависи од времен­ските услови. Оваа Влада сака да ја подобри еколошката сли­ка на Преспанскиот регион и да го врати туристичкиот имиџ. Овој македонски бисер во кој во последниве дваесе­тина години речиси ништо не е вложено, со средување на крајбрежјето и на инфраструк­крајбрежјето и на инфраструк­крајбрежјето и на инфраструк

турата ќе доживее ренесанса”, рече министерот Коњановски при посетата на плажите во Наколец и во Долно Дупени каде што интензивно работи механизацијата на Министер­ството за одбрана, а несебич­но во акцијата се вклучи и мес­ното население.Според министерот Коњанов­ски вклученоста на армијата во овој вид на активности е во согласност со грижата за безбедноста на граѓаните и превентивното делување во кризен менаџмент. АРМ со својата механизација ќе оста­не во крајбрежниот појас на Преспанското Езеро до крајот на акцијата.

10РАБОТИЛНИЦА „ОБУЧУВАЈ ГО ОБУЧУВАЧОТ“Во рамките на Проектот за поддршка на Регионалниот тренинг­тренинг­тренинг центар за комуника­ции од страна на Министер­ството за одбрана на Крал­ството Норвешка, од 14 до 19 јуни се одржа второто ниво од серијалот работилници „Обучувај го обучувачот“.На работилницата учествуваа државни службеници и офи­цери од министерствата за

гиската определба да стане полноправна членка на НАТО и дека е целосно подготве-на да го сподели товарот со Алијансата, согласно нејзините приоритети.

8ОДЛиЧнА АЛАтКА ЗА јАКнеЊе нА ДОверБАтАНа 10 јуни во Брашов, Ро-ман ија, се одржа четвртата Конференција на началници-те на генералштабовите на вооружените сили на балкан-ските земји на која учествува-ше началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Миро-слав Стојановски.На конференцијата, каде пок-рај НГШ на АРМ учествуваа и началниците на ГШ на во-оружени сили на уште осум земји од Балканот: Турција, Албанија, Грција, Босна и Хер-цеговина, Бугарија, Црна Гора, Романија и Србија, беа пре-зентирани заклучоците на ко-ординативната работна гру-па на конференцијата. Во за-едничката изјава началници-те на генералштабовите на ар-миите од балканските земји се заложија за продолжување на соработката помеѓу воо-ружените сили во регионот, при што од особено значење е понатамошното јакнење на воспоставените механиз-ми за делување во борбата против асиметричните закани по безбедноста на Балканот, проширување на соработка-та на полето на обуката и веж-бите, изнаоѓање на нови мож-ности за асистенција на цивил-ните структури во услови на природни катастрофи и дру-го. Заедничка констатација на сите учесници е дека Кон фе-ренцијата на началниците на генералштабовите на земјите од Балканот претставува од-лична алатка за јакнење на до-вербата помеѓу државите, но и за промоција на одличната меѓуармиска соработка како силен импулс за понатамошно јакнење на мирот и безбедно-ста во регионот и пошироко.

9пОСетА нА преСпАнСКиОт региОнНа 4 јуни министерот за од-брана, Зоран Коњановски, за-едно со претставници на ло-калната самоуправа од општи-на Ресен, ги посети населени-те места Наколец и Долно Ду-пени на брегот на Преспанско-то Езеро, каде што Армијата на Република Македонија со своја механизација учеству-

одбрана и од армиите на: Ре-публика Албанија, Република Хрватска, Босна и Херцегови-на, Република Србија и Репу-блика Македонија. Наставата ја изведуваше инструкторски тим од Кралството Норвешка. За време на работилницата предавање на тема „Односи-те со јавноста во кризни ситу-ации” имаше и Франко Велтри, началник на Канцеларијата за односи со јавноста на Здруже-ната морнаричка команда од Неапол, Италија.Кралството Норвешка да-ва значајна поддршка во раз војот на Регионалниот тренинг-центар за комуни-кации при Секторот за обра-зование и обука. Оваа под-дршка, освен преку циклусот работилници „Обучувај го об-учувачот“, со која се обучува-ат инструкторски кадри од ми-нистерствата за одбрана и од армиите од земјите во реги-онот, се манифестира и пре-ку донација во технички сред-ства со чија помош во текот на минатиот месец значител-но се модернизираа наставни-те кабинети во РТЦК, а беше опремено и едно полупрофе-сионално телевизиско студио за потребите на наставата.

11ОБуЧени нОви пиЛОти–„КОЛиБри“Патот до ѕвездите е тежок и трнлив и секој намерник е об-врзан да го помине сам. По-некогаш помошта е потребна за полесно да се помине пре-ку пречките и да се надминат искушенијата. Сквадронот за

обука и тренажа е водилка-та која го покажува патот и дава безрезервна помош во надминување на искушенијата кои дополнително ги оптова-руваат нашите кандидати за воени пилоти. Таков тежок и трнлив беше и

13

но е значаен резултатот на ка-петанот Игор Јакимовски од ВП 8034 Скопје. Тој го освои 16-тото место, но постави нов армиски рекорд со време од 1 час и 23 минути. Потполковни-кот Ацо Јакимовски од ВП 4770 Куманово го освои 25 место со време од 1 час и 30 минути .Во женска конкуренција, поста-риот водник Славка Герасимо-ва од Воена пошта 2640 Киче-во го освои 8-то место со вре-ме од 2 часа и 3 минути.

Љ.П.16Од активностите на ОРОРМДРЖАВЕН НАТПРЕВАР ВО ДВИЖЕЊЕ ПО АЗИМУТВо рамките на Програма-та за обука и едукација на Организацијата на резервни-

те офицери на Р.Македонија, на 19 јуни во Тренинг-центарот во с.Растојца и во регионот на Демир Хисар, се одржа Државен натпревар на ре-зервните офицери и подо-фицери во движење по ази-мут. Целта на натпреварот, што се организира во непо-средна соработка со МО и ГШ на АРМ, беше да придонесе во јакнењето на натпревару-вачкиот дух, обновување на воените знаења и вештини, кондицирање, запознавање со топографските карактерис-тики на просторот, развивање

дители, роднини и пријатели на младите војници, во касар-ната „Алексо Демниевски–Ба-уман” во Велес, во Команда-та за обука се одржа заклет-ва на граѓаните на добровол-но служење на воениот рок. На свечен и достоинствен на-чин 70 млади војници се за-колнаа дека ќе ги извршуваат должностите и обврските како бранители на најсветото, а тоа е слободата и независноста на својата татковина. Командант на свечено-ста беше командантот на КзО, полковник Љупчо Ко-стовски, кој во својот приго-ден говор од свечената го-ворница на единаесеттата генерација војници кои добро-волно пристапија на служење на воениот рок им пора-ча дека од нив во наредните три месеци се очекува макси-мално залагање за успешно совладување на планираната обука и со нивното дисципли-нираното однесување да прет-ставуваат пример за градење на цврсти меѓучовечки и меѓунационални односи. „Да се биде војник и припадник на АРМ, за еден млад човек зна-чи доказ за неговата зрелост, но и предизвик за испитување на сопствените можности да се заврши обуката со успех“, посочи полковникот Костов-ски. Свеченоста беше збогатена и со културно–уметничка про-грама што ја реализираа игра-орците од КУД „Коле Недел-ковски” од Велес кои изведоа сплет игри од нашиот богат фолклор.

13ИНФОРМАТИВНА ПОСЕТАЕрик Зони, главен наредник од Школата за подофицери на француската армија, на 8 јуни ја посети Командата за обука во Велес.Домаќин на посетата беше главниот подофицер во КзО, наредник Џемаил Демири, кој пред присутните реализи-раше брифинг на тема: „Ин-ституционална обука на про-фесионални војници и подо-фицери во АРМ”. Потоа заед-но беа разгледани сместувач-ките капацитети и полигоните за обука со кои располага гар-низонот, а беше реализирана и посета на борбено-штабниот курс, кој за прв пат се реализи-раше во КзО. Исто така, беше реализирана и посета на Град-скиот музеј во Велес, каде што гостите со голем интерес ги разгледаа изложените истори-ски експонати и нивното исто-

риско значење.На крајот на оваа кратка посе-та беа разменети искуства од двете страни со можност за понатамошна соработка.

Славица Николовска14ОСМИ КОНГРЕС НА СОЈУЗОТ НА БОРЦИТЕ ОД НОАВМНеодамна, во Домот на АРМ во Скопје се одржа осмиот Конгрес на Сојузот на борци-те од Народноослободител-ната и антифашистичка војна на Македонија 1941-1945 и граѓаните продолжувачи.На пленарната седница на Конгресот, во име на начал-никот на ГШ на АРМ, на при-сутните борци им се обрати ЗНГШ на АРМ, генерал-мајор Насер Сејдини. Посакуваќи им успешна работа генералот Сејдини ги потсети присутните дека АРМ како столб на одбра-ната на Република Македонија е изградена на темелите на ве-ковната борба на Македонија за слободна и независна држа-ва, и притоа додаде: „Во знак на почит кон сите борци од Ан-тифашистичката војна, за Ден на АРМ е определен 18 Ав-густ, денот на формирањето на Првата регуларна воена единица, баталјонот „Мирче Ацев“ во 1943 година“.На крајот, генералот Сејдини изрази уверување дека АРМ како и досега, почитувајќи ги Уставот и законите, ќе оста-не доследна во одржувањето на традициите на Република Македонија и во таа насока ќе дава поддршка на Сојузот на борците од НОАВМ во наме-рите за одбрана на придобив-ките од Народноослободител-ната и Антифашистичка војна и негувањето на слободарски-те традиции.Покрај многубројните актив-ности предвидени со дневни-от ред, на Конгресот за нов претседател на СБМ беше из-бран Тодор Атанасовски, гене-рал во пензија.

Тони Масевски15НОВ АРМИСКИ РЕКОРД ВО ПОЛУМАРАТОННа 5 јуни во Ниш, Република Србија, се одржа интернацио-налниот „Нишки полумаратон“ со должина од 21,1 километри. На полумаратонот учествуваа 100 натпреварувачи од некол-ку земји.На оваа спортска манифес-фес-фестација свое учество имаше и репрезантацијата на Републи-ка Македонија, а како дел од репрезантацијата беа и припад-репрезантацијата беа и припад-репрезантацијата беа и припадници на АРМ. Постигнати се со-лидни резултати од кои посеб-

на способностите за тимска работа и други вештини кои треба да ги поседуваат млади-те резервни офицери и подо-фицери.По повод одржувањето на натпреварот, министерот за одбран Зоран Коњановски упати поздравна телеграма до ОРОРМ со следната содржи-на „Дозволете ми, најнапред да Ви се заблагодарам за по-каната на Државниот натпре-вар на резервните офицери во движење по азимут и да Ве информирам дека поради ра-ботни обврски не сум во мож-ност да присуствувам на све-ченоста. Воедно, ми претста-вува голема чест и задовол-ство да ви посакам успешна работа и реализација на ваши-те идни планови“.Реализацијата на планирани-те содржини за оваа еднод-невна обука, на која учеству-ваа 140 членови на општин-ските организациони едини-ци на ОРОРМ, започна со постројување и предавање рапорт во Тренинг-центарот во с. Растојца. Примајќи го рапортот од претседате-лот на Извршниот одбор на ОРОРМ во Демир Хи-сар, Никола Трајковски, на учесниците на натпрева-рот им се обрати претседа-телот на ОРОРМ, проф. д-р Ѓорѓи Малковски. Во него-вото поздравно обраќање,

тој го нагласи значењето на натпреварувањето и друже-њето во Тренинг-центарот во с. Растојца кој претставу-ва гордост и привилегија, но и обврска редовно да се ко-ординираат и да се усогла-суваат програмските сод-ржини и Центарот да се ко-ристи за едукација и за обу-ка на членството на ОРОРМ и на другите граѓани, во со-гласност со стандардите на НАТО-алијансата.

Живко Трајановски

14

15

ајдеструктивното оружје произ-ведено од човекот ја покажало својата моќ на дело кон крајот на Втората светска војна, кога врз

јапонските градови Хирошима и Нага-саки биле детонирани две од овие за-страшувачки направи. Но Студената војна и реалниот ризик од започнување на нова војна со многу поголеми после-дици од Втората голема војна, довело до развој на нуклеарни бомби со неза-мислива моќ. „Малото момче“ (13-18 Kt) и „Дебелиот маж“ (21 Kt) можат само да му „симнат капа“ и да му се „покло-

на ја задоволил потребата на Хруш-чов за демонстрирање на советска-та надмоќ врз нуклеарниот арсенал на САД (и покрај тоа што првичната за-мисла за детонирање на 100 Mt бом-ба била напуштена и нуклеарното го-риво било намалено дури за половина). Причината на напуштањето на идејата за 100 Mt-ска бомба најверојатно била желбата да се намалат последици-те од радијацијата, како и големата веројатност авионот кој ќе ја испушти бомбата да не биде во можност да ја избегне огнената топка.

ОЧИ ВО ОЧИ СО НАЈДЕСТРУКТИВНАТА НУКЛЕАРНА БОМБА ПРОИЗВЕДЕНА ОД ЧОВЕКОТ

МОЌТА НА

„ЦАРОТ“нат“ на „Царот“ – нуклеарната бомба со неверојатна моќ од 50 Mt.Советската „Цар-бомба“ (AN602 хидро-генска бомба, во Русија позната и како „Големиот Иван“) со своите 50 Mt (ек-вивалентни на 50 мегатони TNT) се смета за најголемата и најмоќна ну-клеарна бомба која била произведена да предизвика истовремено и страв и восхит. „Големиот Иван“ бил конструи-ран во рекордно време и тестиран на тест-полигон на островот Нова Земја, на Арктичкиот Архипелаг. Токму овој тест, единствен по својата големи-

„ОгненАтА тОпКА јА ДОпре ЗеМјАтА, А вО виСОЧинА реЧиСи гО униШти АвиОнОт КОј јА иСфрЛи БОМБАтА. еКСпЛОЗијАтА БеШе виДенА и пОЧувСтвувАнА Дури и ОД ОДДАЛеЧенОСт ОД 1000 km, А

тОпЛинАтА ОД неА МОжеШе ЛеСнО ДА преДиЗвиКА иЗгОрениЦи ОД трет Степен нА ОДДАЛеЧенОСт ОД 100 km. ОБЛАКОт вО виД нА пеЧурКА КАрАКтериСтиЧен ЗА нуКЛеАрните еКпЛОЗии БеШе виСОК

ОКОЛу 60 km (СеДуМ пАти пОвиСОКО ОД МОнт евереСт), a иМАШе ДијАМетАр ОД 30 km ДО 40 km. ефеКтите МОжеА ДА БиДАт пОЧувСтвувАни Дури и вО финСКА“, БиЛО иЗјАвенО пО првиОт и

еДинСтвен теСт нА нАјгОЛеМАтА нуКЛеАрнА БОМБА КОјА неКОгАШ БиЛА прОиЗвеДенА

и апокалиптичен. Според научниците, детонација со моќност од 100 Mt може целосно да ги уништи сите градби во радиус од 60 km, може да предизви-ки сериозни оштетувања во радиус од 100km, може да нанесе изгореници од трет степен во регион со дијаметар од 170 km, а во исто време може да има последици и по видот на сите оние кои се наоѓаат во зона од 220 km од место-то на детонација. Самата детонација би влијаела на површина многу поголема од кое било урбано место во Западна Европа, а доколку била детонирана врз централна Англија, смртоносните дози на радијација би допреле и до некои од земјите од тогашниот Варшавски пакт (детонација во Западна Германија би го имала иститот ефект и до сама-та советска граница). Дури и во САД имало само три урбани области кои би биле цел за огромната бомба – Њујорк, Чикаго и Лос Анџелес. Сепак, повтор-но имајќи го предвид лимитот на Tu-95, бомбардерот многу лесно би бил откри-ен од САД и соборен од кој било ловец користен во тоа време.

првите ЧеКОриНа споменатиот состанок одржан на 10 јули, Андреј Сухаров, главниот дизајнер на оружја ја добил наредбата од Хрушчов за изградба на нуклеарна-та бомба, која морала да биде подгот-вена за тестирање до септември. Су-

харов се вратил во Арзамас-16 каде го избрал неговиот „дрим-тим“: Вик-тор Адемски, Јури Бабаев, Јури Трут-нев и Јури Смирнов. Поради потребата од побрзо тестирање, секој аспект од дизајнирањето и конструирањето бил избрзан. Имено, интересно е што ма-тематичките пресметки кои биле особе-но важен сегмент при дизајнирањето на нова термонуклеарна направа не биле направени туку биле целосно замене-ти со претпоставки и вредности кои не биле точно прецизирани. Токму поради тие фактори, постоеле двоумења околу перформансите на системот и биле по-требни промени во дизајнот дури и кога тој бил во завршна фаза на изработка.

Сепак, се поставува прашањето, дали во услови на војна, бомба од овој тип би била доволно ефикасна. Одгово-рот на познавачите е категорички не-гативен, и покрај тоа што тие призна-ваат дека таа има голем психолошки ефект врз непријателот. Во периодот на конструирање на „Царот“ советски-те системи за наведување биле дале-ку од перфектни (односно можеле да ја промашат целта за цели 10 km), па за-тоа советските власти сакале да посе-дуваат оружје кое може да го срамни секој град со земјата и покрај можноста таа да слета неколку километри пода-леку од предвидената цел.

СПЕКТАКУЛАРЕН ПРЕКРШОККако резултат на политичка калкула-ција, советската „Цар-бомба“ била на-менета да биде првото спектакулар-но прекршување на тогаш воспоста-вениот мораториум на нуклеарни тестирања, воспоставен помеѓу САД, Велика Британија и СССР. Советските научници ги потрошиле првите три го-дини по последниот тест, во 1958 го-дина, развивајќи нови концепти. Се-пак, планови за нови тестови не биле поставени на маса сè до состанокот на Хрушчов со атомските научници на 10 јули 1961 година. На тој состанок Хруш-чов цврсто ги поставил целите на маса – идниот тест кој вклучува 100-мегатон-ска нуклеарна бомба да се изведе на-

есен, со што тие ќе им ја докажат на „империјалистите“ советската супери-орност. Тогаш започнале напорите за конструирање на нови дизајни за голе-мата нуклеарна бомба. Фактите говореле дека дотогаш не-мало воена потреба од развивање на 100-мегатонска бомба. Впрочем и Сове-тите имале само еден начин на кој мо-желе да ја пренесат и исфрлат бомба-та, а тоа била релативно малата флота на Tu-95 бомбардери кои немале интер-континентален дострел, ниту, пак, има-ле голема брзина (биле придвижувани од пропелери). Што сè може да се постигне со 100 Mt бомба? Одговорот е застрашувачки

16

По само четири недели посветени на новата бомба, Сухаров одлучил те-стот да се изврши со бомба која има моќност од 50 Mt, односно половина од планираното.

ДИЗАЈНИРАЈЌИ ГО „ГОЛЕМИОТ ИВАН“„Цар-бомбата“ била хидрогенска бомба со „Телер-Улам“ дизајн и се состоела од три фази. Нејзината моќност била екви-валентна на моќта која е десетпати по-голема од вкупната моќ на сите експло-зиви искористени во Втората светка војна. Една трифазна хидрогенска бом-ба користи примарна фисиска бомба со цел да изврши компресија врз термо-нуклеарниот секундарен дел, а потоа ја користи енергијата произведена од првите две фази за компресирање на многу поголем, терцијарен термонукле-арен дел. Во однос на советската бом-ба, доказите велат дека наместо еден, таа содржела поголем број терцијарни делови.Поради потребата од намалување на моќноста, наместо ураниумско полнење во третата фаза (а најверојатно и во втората фаза), научниците поставиле олово. Со тој потег моќноста била нама-лена за 50%, а со изземањето на брзи-от фисиски материјал за цели 97% се на-малила количината на радијација која се ослободува по детонацијата. Имајќи предвид дека една детонација на бом-ба од овој тип со целосно фисиско полнење би имала глобални последици, модифицираната царска бомба била на-речена „чиста“. Во однос на димензиите, „Големи-от Иван“ тежел 27 t што било на гор-ната граница на преносливоста на Tu-95. Поради должината која изнесува-ла 8 m и широчината од 2 m, делови од тупољевот морале да бидат исече-ни, а вратите на карго-секцијата изва-дени. Истовремено бил дизајниран и специјален „бавен“ падобран кој овоз-можил авионот што го носел „това-рот“ да достигне 45 km од местото на детонацијата.

ДЕТОНАЦИЈА НА НОВА ЗЕМЈАЛокацијата избрана за детонација на нуклеарната бомба била 55 km север-но од населбата Северни на остро-вот Нова Земја (северно од арктички-от круг), односно 250 km северно од главниот штаб во Белушја, местото од кадешто членовите на државната комисија ја набљудувале експлозијата. Дизајнерскиот тим и тимот на су-первизори предводен од генерал-мајорот Николај Павлов за време на детонацијата се наоѓале на аеродром блиску Оленја, на полуостровот Кола, оддалечен околу 1000 km. Модифицираниот Tu-95 управуван од мајорот Андреј Дурновцев бил придру-жуван од Tu-16 кој имал задача да ја набљудува и да ја снима детонацијата. Интересно да се спомене е дека и двата авиони биле пребојадисани со специјална рефлективна бела боја која

ја намалила штетата предизви-кана од топлотниот удар. „Товарот“ од Tu-95 бил исфрлен на височина од 10.500 m, доде-ка со помош на падобран 188 се-кунди пред детонацијата това-рот се спуштил на височина од 4000 m. „Цар-бомбата“ експлодирала во 11 часот и 32 минути (по мо-сковско време) на 30 октомври 1961 година и во 39-те нано-секунди на фисиско-фузискиот процес биле генерирани 2,1 х 1017 џули енергија, односно 5,4 х 1024 вати, што е еквивалентно на 1,4 % од моќноста на Сонце-то. И покрај тврдењата на САД дека бомбата била со моќност од 57 Mt, руските извори и по 1991 година тврдат дека таа има-ла моќност од 50 Mt. Огнената топка стигнала речиси до висо-чината на двата авиони, а била видена на далечина од 1000 km од т.н. „ground zero“. Ударот на бранот по детонацијата бил толку моќен што искршил про-зорски стакла и во Финска и во Шведска. Сеизмичкиот шок со магнитуда од 5 до 5,25 можел да биде измерен дури и по тре-тото обиколување на Земјата, а биле измерени максимални 7,1 степен по Рихтеровата скала.Како контраст на оваа детонација, најмоќната американска нуклеар-на бомба имала претпоставена максимална моќност од 25 Mt, а најмоќната тестирана нуклеар-на бомба, „Castle Bravo“ имала моќност од 15 Mt.

ефеКти ОД теСтОтГлетката од детонацијата била спектакуларна. Притисокот соз-даден од експлозијата бил со јачина од 300 PSI, односно шест пати над нивото генерирано од нуклеарната експлозија над Хи-рошима. Еден од камерманите задолжени за снимање на те-стот, по експлозијата, изјавил: „Облаците под авионот беа осветлени од неверојатно сил-на бела светлина. Во тој мо-мент авионот се појави помеѓу две нивоа на облаци, а зад него огромна портокалова топка по-лека, но сигурно се издигнува-ше кон небото која наизглед ќе ја проголташе цела планета. Спектаклот беше фантастичен, нереален и натприроден“. Шокот предизвикан по експло-зијата бил набљудуван на растојание од 700 km. Тој пар-цијално ги искршил заштитни-те капаци на прозорците на растојание од 900 km, доде-ка сите градби во Северни (на растојание од 55 km) биле цело-сно срамнети со земја. Радиоко-муникациите, пак, биле оневоз-

АНАЛИЗАТА НА РИВАЛОТПодатоците кои САД ги посе-дувале главно доаѓале од лета-ло на американското ВВ, KC-135 „Stratotanker“, како дел од про-грамата наречена „Speedlight“. Авионот бил модифициран да пренесува широкопојасна елек-тромагнетна и оптичка опре-ма (вклучително и фотометар со голема брзина наречен банг-метар) под супервизија на Дојл Нортруп, а бил подготвен за полетување од воената база „Wright-Patterson“ на 27 октом-ври. Поминувајќи го арктички-от круг авионот дошол во не-посредна близина на местото на детонацијата, што предизви-кало и одредени штети на не-говиот труп (се претпоставува дека бил поблиску од 45 km од „ground zero“). Податоците собрани од банг-метарот биле искористени за пресметување на моќноста на детонацијата, а опремата за електромагнетно набљудување била користена за детекција на секоја фаза одделно, такашто би можело да се пресмета вре-мето на премин од една во дру-га фаза. Собраните информа-ции биле анализирани од позна-тиот Бит-панел (именуван спо-ред претседателот Ханс Бит). Резултатите од евалуацијата на панелот се дека детонацијата имала моќност од 57 Mt (14 % над тврдењето на Советите). Причината за ова тестирање е навистина очигледна. Тоа требало да биде „спекта-куларна демонстрација на неверојатните советски капаци-тети“. Но единственото нешто во што нè увериле резултати-те по извршувањето на един-ствениот тест на 50Mt-ската експлозија е дека нуклеарните оружја се „играчка“ со која нико-му не треба да му биде дозволе-но да си игра.

Иван Петрушевски

можени речиси еден час. После експлозијата биле на-правени неколку фотографии од местото на детонацијата („ground zero“). Површината била толку рамна што налику-вала на лизгалиште. Мразот бил истопен, а камењата целосно однесени. Сè било чисто, рамно и истопено.Деструктивната моќ на екс-плозијата можела да се почув-ствува на големи далечини по-ради ефектот на атмосферско-то фокусирање, феномен кој од големите атмосферски експло-зии предизвикува деструктивен удар со голем притисок, спосо-бен да нанесе штета на големи даличини.

МАКСиМАЛнА МОќ (според дизајнот): 100 Mt;

тежинА: 27 t;ДОЛжинА: 8 m;ДијАМетАр: 2 m;МетОД нА иС-

пуШтАЊе: Модифициран Tu-95 страте-гиски бомбар-дер, специјално дизајниран па-добран;

БрОј нА прО-иЗвеДени нАпрАви: најверојатно една.

18

омерцијалната програма, „Smart Draw“ може успешно да послужи Draw“ може успешно да послужи Drawза изработка на електронска ра-ботна карта во командите и штабо-вите на тактичко ниво во текот на

процесот на донесување на одлука, а особено во функција на визуелизација на боиштето. Со помош на оваа про-грама и дополнителната библиотека на воени симболи според НАТО–стан-дарди, на дигитални, растерски обра-ботени листови на топографски кар-ти, но и на карти симнати од Интер-нет, како на пример од „Google maps“ и слично, и со употреба на перифери-ските уреди на сметачите (печатари, плотери, проектори, дисплеи), можно е ските уреди на сметачите (печатари, плотери, проектори, дисплеи), можно е ските уреди на сметачите (печатари,

во командите на тактичко ниво да се изработува електронска работна кар-та, да се внесуваат измени во реално време и да им се овозможи добар при-каз на ситуацијата на командантите и на други лица кои учествуваат во про-цесот на донесување на одлука.

ГРАФИЧКА ПРОГРАМА – „ЦРТАЊЕ БЕЗ ЦРТАЊЕ“Програмата „Smart Draw“ на истоимеSmart Draw“ на истоимеSmart Draw -ната калифорниска компанија претста-вува графичка програма која помага да се „црта без цртање“. Со користење на „drag and drop“–техниката (повле-чи и спушти), „Smart Draw“ овозможу

“–техниката (повле“ овозможу

“–техниката (повлеSmart Draw“ овозможуSmart Draw -

ва изработка на сложени дијаграми и на цртежи со професионален квали-тет. Програмата „Smart Draw“ според Smart Draw“ според Smart Drawструктурата многу потсетува на про-грамите како што се „Microsoft Visio“

ер, карти, покани, знаци, патишта и рас-крсници, како и многу други деловни и технички графики. Тие елементи веќе се дефинирани во програмата, така што најчесто е потребно само нивно редење на работната површина.„Smart Draw“ автоматски поврзува обSmart Draw“ автоматски поврзува обSmart Draw -лици, линии и текст. Манипулациите над избраните објекти се едноставни, а сите интеракции помеѓу објектите, програмата сама ќе ги обработи. Ра-боти скоро идеално, така што често не се ни потребни некакви дополни-телни модификации. Во програмата се наоѓа вградена библиотека на го-лем број дизајнирани стилови, од каде што може да се бираат шеми во колор, сенчења и текстури. Во библиотека-та на симболи дефинирани се повеќе од 1500 елементи кои заради полесно пронаоѓање се сортирани по групи. По потреба библиотеката може да се до-полнува со нови елементи.„Smart Draw“ поседува голем број гоSmart Draw“ поседува голем број гоSmart Draw -тови облици на табели, така што е по-требно да се внесе само бројот на ко-лони и редови, како и нивните имиња, па табелата да биде подготвена за користењe или за печатење. Макси-малната големина на страницата е 127х127 cm, а секој графикон може да има 24 страници. Притоа, на раз-лични страници може да се поста-вуваат потполно независни графи-кони или дијаграми, што е интерес-но бидејќи можат да се снимат во ист фајл, што е мошне практично при пре-носот на податоци. Програмата рабо-

КОРИСТЕЊЕ НА КОМЕРЦИЈАЛНАТА ПРОГРАМА „SMART DRAW“

ИЗРАБОТКА НА ГРАФИЧКИ БОРБЕНИ ДОКУМЕНТИ

и „Edraw“, програми кои претставу-ваат последен збор на техники на цртање во 2D. Програмата има цела низа „паметни“ функции за графичко вообличување кои ја олеснуваат и ја забрзуваат изработката на планови, алгоритми, шеми и други цртежи.„Smart Draw“ добро соработу-ва со други програми за деловно користење. Без проблеми се употре-бува во рамките на пакетот „Microsoft Office“. Програмата тежнее да покрие најразлични области. Готовите гра-фички елементи се организирани во тематски библиотеки кои содржат ор-ганизациски табели, дијаграми, мапи, дијаграми на електрични кола, плано-ви на станови, симболи, презентации итн. Тука се застапени и други обла-сти како што е биологијата, медицина-та, географијата, компјутерски мрежен дизајн и многу други области. Постојат и опции кои обично не се наоѓаат во вакви пакети како што е можноста за брза изработка на атрактивни пока-ни, сертификати, флаери, формулари и слични документи.Работната површина на програма-та е организирана како проектант-ска маса и овозможува едноставно разместување на објекти и автомат-ско или рачно приспособување на ди-мензиите. Со оваа програма може да се креираат дијаграми, организациски, временски и мрежни дијаграми, табели и формулари. Покрај тоа, „Smart Draw“ може да се користи и за цртање плано-ви на: куќи, станови и нивниот ентери-

за плотер, каде што максималната го-лемина на еден лист за печатење изне-сува 127х127 cm, што е сосема прифат-ливо за команди на баталјони.Современото водење операции е мно-гу отежнато и комплицирано. Напредо-кот на техниката создаде потенцијален проблем од „загушување“ со инфор-мации и недостаток на расположи-во време за решавање на задачите. Затоа употребата на информатич-ката технологија е неопходен услов за ефикасна работа на командите и на штабовите, пред сè во проце-сот на донесување одлука и изработ-ката на дел од борбените докумен-ти. Неопходно е унифицирање на ин-форматичката поддршка на процесот на донесување воена одлука. Дото-гаш, ова е скромен обид на едноста-вен начин, со користење на достапни комерцијални ресурси и со нивно веш-то комбинирање, да се унапреди про-цесот на донесување одлука и на из-работка на дел од борбените докумен-ти. Ова би можело да биде решение за командите на тактичко ниво (баталјон-бригада) во реализацијата на процекомандите на тактичко ниво (баталјон-бригада) во реализацијата на процекомандите на тактичко ниво (баталјон-

-сот на донесување одлука и во изра-ботката на електронска работна карта. Во секој случај, ако овој начин на из-работка на електронска карта не ги за-доволи потребите за ефикасна работа на командите на тактичко ниво, секо-гаш може ефикасно да се употреби за основна обука на персоналот за пра-вилна изработка на работна карта спо-ред НАТО–стандардот STANAG 2019 и подигнување на нивото на познавање на информатичката технологија.

Александар Стојчевски

ва за нанесување на тактичките сим-боли на електронската работна кар-та. По нанесувањето на сите потреб-ни симболи и на другите елементи на работната површина, левиот панел може да се исклучи и така да се подо-бри прегледот на работниот простор (до 24 листа) и да овозможи подобар преглед и работа на поголем простор. Завршениот проект може да се сочу-ва и да се користи за идна работа кога се потребни само мали поправки и додавања, што значително го намалу-ва времето за подготовка и ја олесну-ва работата на командите-штабовите и на нивните организациски целини во текот на процесот на решавање на за-дачата на ист географски простор. Тоа е особено важно во текот на фазата на анализата на можните варијанти за ангажирање (воени игри), каде што со ваквиот начин на визуелизација на ситуацијата на боиштето може брзо и ефикасно да му се овозможи на ко-мандантот потполно да ја согледа ситуацијата и по донесувањето на од-луката таа да се пренесе на електрон-ската карта за многу краток период.Со директна поврзаност со програм-скиот пакет „Microsoft Office“ можно е на лесен начин целата електронска карта или нејзините делови да се вгра-дат како прилог на борбената наред-ба, или на некој друг документ и по пат на Интернет и (или) на Интранет во ре-ално време да се достават до коман-дантите на потчинетите единици или во форма на извештај до претпоставе-ната команда.Програмата „Smart Draw“ на командаSmart Draw“ на командаSmart Draw -та за печатење нуди приспособување

ти на Windows 2000/HP/Vista/7, го-лема е околу 60MB и чини 197 дола-ри. Потполно функционалната проб-на верзија е со траење од седум дена со тоа што на изработените докумен-ти со воден жиг е нагласено дека се ра-боти за пробна верзија.

КОриСнА и прАКтиЧнА АЛАтКА На званичнита страница на „Smart Draw“ (www.smartdraw.com) може да се преземе бесплатен додаток – библио-тека на воени симболи. Оваа библиоте-ка ги содржи речиси сите можни симбо-ли на единици, оружје, инсталации и друго, а се содржани во APP-6A (STANAG 2019). НАТО–стандардот STANAG 2019 (Military symbols for land based systems), по-знат и како APP-6A, кој се користи за означување на единици, на опрема, на вооружување, на инсталации, на појави и на други важни факти, со по-мош на симболи кои се приспособени за компјутерска и за рачна обработка на топографски и на други карти.Подготовката за работа е едностав-на. Со покренување на извршната да-тотека и по краткотрајна инсталација сè е подготвено за работа. Со покренување на програмата, во про-зорот на екранот се забележуваат следните целини:– линија на паѓачки менија која е многу

интинуитивно организирана и овоз-можува брзо пронаоѓање на сакани-те команди (менито е речиси иден-тично на Microsoft Office 2007);

– линија на икони која е многу слич-на на таа во Microsoft Word со за-бележливи симболи за врски за пре-нос во сите програми од пакетот Microsoft Office, како и можност за директен извоз на завршениот про-ект во PD– формат;

– линија на алатки за слободно цртање и за форматирање на текстот;

– панелот на левата страна содр жи те-матски сортирана библиотека на сим-боли, како и можности за многубројни приспособувања на постоечките сим-боли и за креирање на нови;

– десниот панел е работна површи-на со вграден линијар и промен-лив работен простор. Можно е и поставување на референтна мрежа заради попрецизно поставување на објекти и многу други можности;

– по потреба може да се користи и пане-лот за помош кој многу помага за брзо и ефикасно работење со програмата.

Со едноставно бирање на библиоте-ки во кои тематски се групирани сим-боли (оклопни, пешадиски, вештач-ки и природни пречки, симболи за борбено-сервисна поддршка, симбо-ли на инсталации и многу други), и со влечење на избраниот симбол со тех-никата „drag and drop“ ги нанесува-ме симболите на работната површина Секој објект на палетата е именуван, што значително ја олеснува работата во препознавањето и во изборот на саканиот симбол. Палетите на алатки се транспарентни, едноставни и ефи-касни. Освен тоа, програмата овозмо-жува „import“ (увоз) на различни гра-фички формати кои можат да се ко-ристат како „layer“ (слој) и како осно-

19

20

РЕГИОНАЛНА КОНФЕРЕНЦИЈА ЗА НАТО–ИНТЕГРАЦИИ НА ЈИ ЕВРОПА

ПЕЧАТ НА НАШАТА ЗАЕДНИЧКА ИДНИНА

ран Јефтиќ, претставници од Регио-налниот центар за безбедносна сора-ботка РАКВИАК, предводени од дирек-торот на Центарот, Никола Тодорчев-ски, високи одбранбени делегации од над 11 земји од регионот и пошироко, претставници од Брисел и од Коман-дата на НАТО во Неапол, како и прет-ставници од релевантните институции во Република Македонија и од одбран-бено–дипломатскиот кор во Република Македонија. Тема на Регионалната конференција беше значењето на НАТО–интеграции-те во ЈИЕ, развивањето на заедничката трансатлантска визија и идните перспек-тиви на регионот.Домаќин на Регионалната конференција за НАТО–интеграции на ЈИЕ беше ми-нистерот за одбрана на Република

а 31 мај и на 1 јуни во хотелот „Епи-нал“ во Битола се одржа Регионал-ната конференција за НАТО–ин-теграции на Југоисточна Европа (ЈИЕ). Организатор и домаќин на

овој висок настан од областа на одбра-ната беше Министерството за одбрана на Република Македонија, а коорганиза-тор – Регионалниот центар за безбед-носна соработка РАКВИАК со седиште во Ракитје, Хрватска. На Регионалната конференција уче-ствуваа министрите за одбрана на Албанија, Арбен Имами, на Хрватска, Бранко Вукелиќ, на Словенија, Љубица Јелушиќ, како и замениците–мини-стри за одбрана на Босна и Херце-говина и на Црна Гора, Марина Пен-деш и Драшко Јовановиќ, државни-от секретар за одбрана на Србија, Зо-

Македонија, Зоран Коњановски, кој со свечен прием во античкиот локалитет Хераклеја Линкестис ја отвори Регио-налната конференција.„Се наоѓаме на местото каде историјата оставила силен впечаток. Денес тука го чувствуваме животот на минатото, но и животот на иднината. Сакам оттука да ја испратиме порака-та за целосна евроинтеграција на овој регион. Секоја држава се движи по свој пат и правец, но сите конвергираат во еден главен, што придвижува кон ЕУ и кон НАТО. Да упатиме силен глас за евроатланска интеграција на овој ре-гион“, рече, меѓу другото, министерот Коњановски.Приемот беше збогатен и со музичкиот настап на познатиот македонски умет-ник, Драган Даутовски.

22

ПОСВЕТЕНИ НА ЕВРОАТЛАНТСКИТЕ ИНТЕГРАЦИИ „Потврдуваме дека овој дел на Балканот и на ЈИЕ пулсира силно како што пулсираше античкиот град Хераклеја покрај крстосни-цата Виа Игнација. И по толку многу ве-кови, овие простори потврдуваат дека се историска и стратегиски важна крстосни-ца. Горд сум што Република Македонија е позитивен пример и што оваа мала земја на Балканот успеа да се покаже како го-лема по нејзината мирољубивост и кон-структивност, по капацитетот за компро-мис, по нејзината посветеност и чувство на одговорност и тоа не само кон наци-оналните туку и кон регионалните и гло-балните приоритети. Вашиот силен одѕив денес на Регионалната конференција пот-денес на Регионалната конференција пот-денес на Регионалната конференција потврдува дека сме заеднички посветени на дијалогот и одбранбената соработка, кон интеграциите и кон безбедноста, стабил-носта и иднината на овој регион. Ваше-то присуство денес потврдува дека напо-рите и целта ни се заеднички. Токму тоа е стилизирано прикажано и преку логото на Регионалната конференција кое посо-чува дека нашите патишта се различни и специфични, препреките се поголеми или помали, ентузијазмот е послаб или поси-лен, темпото е побрзо или побавно, но сите наши патеки, различни и специфич-ни, секоја на свој начин, конвергираат кон една цел – интеграција во НАТО и во Ев-ропската унија, безбедносно и економско стабилизирање на Регионот, стабилна и мирна Европа, глобална безбедност, мир и благосостојба“, истакна, меѓу другото, во своето обраќање пред присутните, ми-нистерот за одбрана, Зоран Коњановски. Министрите и замениците–министри за

от регион да ги видиме целосно интегри-рани во ЕУ и во НАТО.Учесниците на конференцијата потврдија дека собирот ги исполнил нивните оче-кувања и дека стратегиите на сите држа-ви се поврзуваат во една заедничка, а тоа се евроатлантските интеграции и перспек-се евроатлантските интеграции и перспек-се евроатлантските интеграции и перспективи.„Правиме сè што можеме да им помог-„Правиме сè што можеме да им помог-„Правиме сè што можеме да им помогнеме на земјите од регионот да продол-жат со своите напори и да станат член-ки на ЕУ и на НАТО. Веруваме дека ре-шението за полноправното членство на Република Македонија во НАТО на-скоро ќе биде пронајдено бидејќи тоа е наша меѓународна одговорност да ука-жеме помош и поддршка на овој про-цес и целосно да се отворат вратите на Македонија за влез во НАТО и во ЕУ“, ис-такна, меѓу другото, министерката за од-

одбрана кои учествуваа на дводневната Регионална конференција за НАТО–ин-теграциите на земјите од ЈИЕ, изразија жалење за жртвите и за повредени-те во немилиот настан кој се случи во операцијата на израелската армија врз хуманитарен конвој во Средоземното Море, заради што министерот за одбра-на на Република Турција, Веџди Ѓонул, Море, заради што министерот за одбрана на Република Турција, Веџди Ѓонул, Море, заради што министерот за одбра

предвреме си замина од Битола и се врати во Анкара.На заедничката прес-конференција во Битола, македонскиот министер за од-Битола, македонскиот министер за од-Битола, македонскиот министер за одбрана, Зоран Коњановски, посочи дека најјасната порака која се проткајуваше во дискусиите на Регионалната конференција беше дијалогот и сора-ботката, несебичноста и размената на искуства и помагањето, со цел за мно-гу кратко време сите земји и целокупни-

НАТО. Веруваме дека таа се наоѓа на пра-гот и дека проблемот со името ќе биде ре-шен што е можно побрзо. Членството на Македонија во НАТО е во интерес на сите нас во регионот, вклучувајќи ја и Грција и сите земји коишто не се присутни на оваа конференција“. На заедничката прес-конференција мини-стрите и замениците–министри испратија пораки во прилог на долгорочниот мир, стабилноста и просперитетот на реги-онот. Наредната средба се очекува да се одржи следниот месец на Бриони во Хрватска.Со организацијата на Регионалната конференција Република Македонија го потврди придонесот кон јакнењето на ста-билноста, безбедноста и промовирањето на националните, регионалните и меѓународните прашања од областа на безбедноста, преку поддршката на Цен-тарот за безбедносна соработка РАКВИ-АК. Република Македонија е една од 11-те земји основачи и една од 30-те придруж-земји основачи и една од 30-те придруж-земји основачи и една од 30-те придружни земји-членки на овој препознатлив и афирмиран регионален центар кој токму оваа година симболично ја одбележува десетгодишнината од своето постоење.

ОБНОВЕН МЕМОРАНДУМОТ ЗА СОРАБОТКА ВО ОДБРАНАТАВо рамките на Регионалната конфе-ренција, министерот за одбрана на Ре-публика Македонија Зоран Коњановски и неговиот хрватски колега Бранко Вукелиќ остварија прва официјална средба на министерско ниво по пауза од девет години и го обновија Меморанду-мот за соработка во одбраната.„Согласно овој меморандум ќе продол-жи обуката на нашите воени кадри во хрватските школи бидејќи го чувствува-ме квалитетот на нашите офицери кои се школувале на академиите и на висо-костручните установи во Хрватска каде што, исто така, ќе продолжи обуката на нашиот кадар за одржување на ракети-те во АРМ“, истакна, меѓу другото, мини-стерот Зоран Коњановски по билатерал-ната средба. На заедничката прес-конференција, хрватскиот министер, упатувајќи јавна честитка до домаќинот и организа-тор на Регионалната конференција за НАТО–интеграциите на земјите од ЈИЕ, неговиот колега Зоран Коњановски, и најавувајќи силна поддршка за Републи-ка Македонија на патот кон нејзиното ев-роатлантско интегрирање, меѓу друго-то истакна: „Не затоа што сме пријатели и што заедно го изодивме патот на трансформацијата, туку сметаме дека тоа е еден момент кој силно ќе влијае врз интеграцијата и безбедноста на це-лиот регион. Денес нашата меѓусебна соработка е извонредна, а за тоа збо-рува и податокот дека од последната официјална средба во 2001 година поми-нале девет години. Затоа ќе ја интезиви-раме комуникацијата, посебно во делот на военотехничката соработка со цел да се заштеди или да се намалат трошоците за одредени проекти“, посочи министе-рот Вукелиќ.Меморандумот што го потпишаа двајцата министри овозможува реали-зацијата на договорената соработка да започне веќе од годинава.

З.Р.

брана на Република Словенија, Љубица Јелушиќ.Искажувајќи честитки до Министерство-то за одбрана на Република Македонија и до Регионалниот центар РАКВИАК за одличната организација на Регионална-та конференција, со што е дадена сил-на поддршка на евроатлантските проце-си на сите земји од регионот што Хрват-ска силно го поддржува, хрватскиот ми-нистер за одбрана, Бранко Вукелиќ, на прес-конференцијата, меѓу друго-то, истакна: „Хрватска и Албанија пред пристапувањето во НАТО, заедно со Македонија, се поврзавме и искажавме цврсто определување дека соработката во рамките на Американско-јадранската повелба ќе ја продолжиме во рамките на НАТО и мислам дека тоа е единстве-ниот вистински пат – соработка меѓу сите земји во регионот, а особено кога се работи за одбранбените прашања, тогаш нема алтернативи. Мирот, ста-билноста и безбедноста на овој регион се премногу важни и потребни и пора-ди тоа разговорите, поддршката и по-мошта треба да бидат постојани. За-тоа Хрватска како членка на НАТО и по-натаму ќе ги помага сите земји што се определија за патот кон евроатлант-ските интеграции. Сакам особено да ја нагласам соработката во рамките на Јадранската група. Сите овие настани на соработка кои се случуваат во регионот се добар знак кон трајна стабилизација на овој простор што е важен предуслов за развој и за просперитет на сите земји од регионот“.

Поддршка за евроатлантските интегра-ции на регионот даде и министерот за од-брана на Република Албанија, Арбен Има-ми. „Албанија ја поддржува регионална-та соработка и ја дава својата целокупна поддршка. Во изминатите дваесет годи-ни ние сме членки на секоја иницијатива и остануваме на тој пат. Без сомнение сметаме дека безбедноста на регионот е поврзана и не може да биде поделена и одвоена надвор од НАТО бидејќи тоа е сојуз којшто е заснован врз принципите на слободата, демократијата и соработка помеѓу нашите земји. И Словенија како по-стара членка на НАТО и Албанија и Хрват-ска како понови земји-членки, веруваат дека тоа ја зголемува безбедноста на ре-гионот. Се надеваме дека и Македонија наскоро ќе стане полноправна членка на

23

„потврдуваме дека овој дел на Балканот и на ЈИЕ пулсира силно како што пулсираше античкиот град Хераклеја покрај крстосницата Виа Игнација. И по толку многу векови, овие простори потврдуваат дека се историска и стратегиски важна крстосница. Горд сум што Република Македонија е позитивен пример и што оваа мала земја на Балканот успеа да се покаже како голема по нејзината мирољубивост и конструктивност, по капацитетот за компромис, по нејзината посветеност и чувство на одговорност и тоа не само кон националните туку и кон регионалните и глобалните приоритети. Вашиот силен одѕив денес на Регионалната конференција потврдува дека сме заеднички посветени на дијалогот и одбранбената соработка, кон интеграциите и кон безбедноста, стабилноста и иднината на овој регион. Вашето присуство денес потврдува дека напорите и целта ни се заеднички. Токму тоа е стилизирано прикажано и преку логото на Регионалната

конференција кое посочува дека нашите патишта се различни и специфични, препреките се поголеми или помали, ентузијазмот е послаб или посилен, темпото е побрзо или побавно, но сите наши патеки, различни и специфични, секоја на свој начин, конвергираат кон една цел – интеграција во НАТО и во Европската унија, безбедносно и економско стабилизирање на Регионот, стабилна и мирна Европа, глобална безбедност, мир и благосостојба“

окрај основната мисија на воздухо-пловниот ВИНГ за остварување на блиска воздушна огнена поддршка на маневарските единици на АРМ,

негова мисија е да учествува во мировни-мисии и мисии од хуманитарен карактер предводени од НАТО, од ЕУ и од ОН, уче-ство во справување со конфликти од реги-онален карактер, како и поддршка на ин-ституциите во Република Македонија при справување со природни непогоди и дру-ги несреќи.

ОД ИСТОРИСКИОТ ЛЕТ ДО ДЕНЕСНа 10 јуни во касарната „Страшо Пинџур” во Петровец се одржа свеченост по по-вод одбележувањето на денот на возду-хопловниот ВИНГ (вВИНГ) на АРМ.Постоењето на воздухопловниот ВИНГ се темели врз одлуката на претседателот на Република Македонија од 10 април 1992 го-дина со која е формирана команда на Вое-ното воздухопловство и противвоздушна одбрана (ВВ и ПВО) на АРМ во чиј состав влезе воздухоплопловната бригада со авијациски, транспортен и борбен хеликоп-терски сквадрон. На 28 јуни 1994 година тогашната команда на ВВ и ПВО на АРМ во својот состав ги доби првите транс-во својот состав ги доби првите транс-во својот состав ги доби првите транспортни хеликоптери Ми-17 со што оваа ко-манда почна позабележително да се раз-вива. Во 2001 година АРМ оваа единица ја опреми со борбени хеликоптери Ми-24, УХ-1Х и со борбени авиони „Сухој“ Су-25. Со планот за трансформација на АРМ од 10 јуни 2005 година, воздухопловната бри-гада се трансформираше во ВИНГ (Воз-духопловна извидувачко-напаѓачка група), гада се трансформираше во ВИНГ (Воздухопловна извидувачко-напаѓачка група), гада се трансформираше во ВИНГ (Воз

ите кои треба да нè наследат. Кога се под-ите кои треба да нè наследат. Кога се под-ите кои треба да нè наследат. Кога се подготвував се прашував дали да говорам за минатото или за иднината на единицата. Одлучив да говорам за двете бидејќи и ми-натото и иднината нè прават она што сме денес. Нема подобар учител од минатото, од нашите успеси и нашите грешки, како што нема сигурна иднина без достоен пре-дизвик. А ние сме достојни за предизвик. Ќе потсетам на самиот почеток на оваа дизвик. А ние сме достојни за предизвик. Ќе потсетам на самиот почеток на оваа дизвик. А ние сме достојни за предизвик.

единица во првата половина на 1992 годи-на кога дел од овде присутните беа испра-вени пред можеби најголемиот предизвик, да се дојде во независна Македонија и да се формира по прв пат Македонско воено воздухопловство. Почетоците беа тешки но сите верувавме дека сме дел од нешто поголемо, што ќе остане после нас. Денес после 18 години сметам дека со човечкиот потенцијал и материјалната поддршка што ја имавме направивме многу и покрај логи-стичката поддршка која не беше задоволи-телна во текот на целото наше постоење. Знам дека некој ќе каже дека можеше и повеќе, но мора да прифатиме дека сме дел од Република Македонија, дел од транзицијата и наша обврска е да ги дели-ме и лошото и доброто со народот кој жи-вее во неа. Но и покрај сите премрежја де-нес ВИНГ-от е единствена воздухоплов-на формација во Република Македонија која е способна да го поддржи целокуп-ниот спектар на задачи и мисии за да се добие атрибутот самостојна. А ние сме самостојни бидејќи самостојно обучува-ме летачки и воздухопловно-технички ка-дри, самостојно вршиме воздухопловно-техничко одржување на воздухопловна-

24

ОДБЕЛЕЖАН ДЕНОТ НА ВОЗДУХОПЛОВЦИТЕкако помала, помобилна, но и покомпактна единица, прилагодена на новата мисија и на предизвиците на АРМ.Како што е познато, од 2006 до 2008 го-дина со еден хеликоптерски детачмент вВИНГ учествуваше во мисијата „АЛТЕА” во рамките на силите на ЕУФОР во Бос-во рамките на силите на ЕУФОР во Бос-во рамките на силите на ЕУФОР во Босна и Херцеговина, од каде ангажирањето на оваа единица на АРМ беше оценето со највисоки оцени. Денот на единицата воздухопловниот ВИНГ го прослави со свечено дефиле, а на свеченоста присуствуваа советникот на началникот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Зоран Лековски, командантот на Здруже-ната оперативна команда на АРМ, генерал-мајор Зоран Димов, командантот на Прва-та механизирана пешадиска бригада, бри-гадниот генерал Димче Петровски, коман-дантот на Втората механизирана пешади-ска бригада, полковник Методија Велич-ковски, командантот на Командата за обу-ка, полковник Љупчо Костовски и други ви-соки гости.По тој повод пригодно обраќање пред присутните имаше командантот на возду-хопловниот ВИНГ, потполковник Кире Ко-левски кој, меѓу другото, истакна: „На дене-шен ден пред 18 години се изврши истори-скиот лет на првиот воздухоплов во рам-ките на поранешното ВВ и ПВО. Тој ден поранешното ВВ и ПВО, а денес возду-хопловниот ВИНГ, го прославува како свој ден со сеќавања и успеси достојни за по-чит. Осумнаесет години во животот значат полнолетство, но истовремено носат и од-полнолетство, но истовремено носат и од-полнолетство, но истовремено носат и одговорност за она што носи иднината и она што треба да им го оставиме на генераци-

ВИНГВИНГ1818ВИНГВИНГГ О Д И Н ИГ О Д И Н ИГ О Д И Н И

25

та техника и самостојно извршуваме ле-тачки задачи и мисии во и вон Република Македонија и мисии и вежби предводени од НАТО и во ЕУ–авторитетите“, направи ретроспектива командантот на воздухо-пловниот ВИНГ.

нОвА инфрАСтруКтурнА прОМенАОсврнувајќи се на идните планови за реорганизација на единицата, потпол-ковникот Клевски посочи: „Најновата реорганизација на АРМ е дел од идни-те планови за доближување кон НАТО–алијансата. Идната структура ќе има свое влијание и врз воздухопловниот ВИНГ. По-ранешните единици на ВВ и ПВО ќе тре-ба да се реорганизираат и да се форми-ра единица која ќе ги обедини трите рода на Военото воздухопловство и ПВО заед-но со пратечките служби. Новата едини-ца треба да преземе поголем дел од над-лежностите од доменот на поранешното ВВ и ПВО со што ќе се зголеми ефикасно-ста на АРМ при извршување на нејзината мисијата. Дел од идните планови секако е и новата инфраструктурна промена на дел од единиците на ВИНГ-от. Идните инфра-структурни планови на касарната „Страшо Пинџур“ се во согласност со новиот изглед на аеродромот „Александар Велики“ каде што ВИНГ-от ќе добие нова команда, нов хангар со ВТ–работилница, ново паркира-лиште за воздухопловите и уште неколку пратечки објекти кои ќе бидат за потреби-те на ВИНГ-от. Искрено верувам дека ид-ните објекти ќе претставуваат квалитати-вен исчекор кон подобро и поквалитетно извршување на поставените задачи, како и подобри услови за работа на старешини-те и војниците на ВИНГ-от“.

иСпОЛнувАЊе нА пАртнерСКите ЦеЛи„Интеграцијата во евроатлантските инсти-туции, рече потполковникот Колевски, се одрази и врз ВИНГ-от. Исполнувањето на партнерските цели стана континуиран процес во ВИНГ-от преку реализирање на модернизацијата на воздухполовите и декларираниот хеликоптерски детачмент. Партнерските цели и достигнувањето на стандардите на Алијансата стана секојдневена активност. Како резултат на тој процес се модернизираа дел од воз-духопловите до ниво на нивна компати-билност со останатите воздухоплови од Алијансата. Модернизацијата на воздухо-пловите продолжува и понатаму. Во мо-ментов се бараат дополнителни извори на финансирање на модернизацијата со што би се оправдале партнерските цели на ВИНГ-от. Актуелни се НАТО–фондо-вите за поддршка на модернизацијата кои се надевам наскоро ќе бидат достап-ни за АРМ. Искуствата од двегодишната мисијата АЛТЕА ги користиме за подготов-ки за идните мисии на воздухопловниот ВИНГ. Реалните согледувањето на нашите слабости и предности во текот на мисијата АЛТЕА ќе придонесат во иднина да ја над-градиме обуката на летачкиот и технички-от персонал и да ги елиминираме греш-ките кои се појавија во текот на мисијата. Ангажирањето на хеликоптерскиот детач-мент како партнерска цел на воздухоплов-ниот ВИНГ останува и во иднина. Потреб-но е да се продолжи со обука на пилотски-от и техничкиот кадар согласно партнер-

поради болест прерано го напуштија овој свет. Празнината која остана после нив никогаш нема да биде пополнета и оста-нува трајна обврска да се сеќаваме на тие старешини и на нивните семејства и да не заборавиме дека беа припадници на в.ВИНГ. За нас кои продолжуваме со рабо-тата во оваа единица, тоа е дел од нашата професија, и големина на сите нас ќе биде да продолжиме понатаму без да ги повто-руваме грешките“, рече потполковникот Колевски.Честитки по повод празникот до единица-та упатија началникот на ГШ на АРМ, ко-мандантот на ЗОК, како и командантот на Командата за обука. На церемонијата беа прочитани наредбите за наградените и по-фалените припадници на воздухопловни-от ВИНГ.Во името на Организацијата на Црвени-от крст на Република Македонија, праз-никот на припадниците на воздухоплов-ниот ВИНГ им го честиташе и им им поса-ка многу успеси во работата во наредни-от период г-ѓата Тодорка Јаневска која ис-от период г-ѓата Тодорка Јаневска која ис-от период г-ѓата Тодорка Јаневска која истакна: „Убедена сум дека нашата успешна соработка ќе продолжи и во иднина и ќе биде уште поплодна. Во името на таа со-работка, дозволете на вашиот командант да му врачам една благодарница во името на сето она што вие досега сте го напра-виле за Организацијата на Црвениот крст“.Искажувајќи благодарност за доделената благодарност, командантот на воздухо-пловниот ВИНГ, потполковник Кире Колев-ски, рече: „Сите ние сме дел од поддршка-та на Организацијата на Црвениот крст“.

З.Р.

ските цели и да се имплементира делот од модернизацијата на хеликоптерите со што Хеликоптерскиот детачмент би бил ком-патибилен со останатите единици во која било мисија предводена од НАТО, од ЕУ или од ООН. Секојдневните ангажирања на хеликоптерите за потребите на едини-ците на АРМ, стопанските субјекти во Ре-публика Македонија, бројните мисии при хуманитарните катастрофи, пожари и спасувањето човечки животи, како и уче-ството во меѓународни мисии заедно со останатите членки на НАТО, ПфП и МД се потврда за подготвеноста на нашата единица за идните интеграции на нашата држава. Учеството на в.ВИНГ на Мултина-ционалните вежби оваа година ќе продол-жи. Се надевам дека уште еднаш во прак-жи. Се надевам дека уште еднаш во прак-жи. Се надевам дека уште еднаш во практика ќе се проверат партнерските цели и модернизацијата на хеликоптерите и ќе се здобиеме се дополнително искуство за ид-здобиеме се дополнително искуство за ид-здобиеме се дополнително искуство за идните НАТО мисии“.

ДОСТОЈНА ПОЧИТ ЗА ХЕРОИТЕ Во своето обраќање командантот на воз-духопловниот ВИНГ им оддаде достојна почит на загинатите припадници на едини-цата. „Денес е вистинскиот ден да се пот-цата. „Денес е вистинскиот ден да се пот-цата. „Денес е вистинскиот ден да се потсетиме на сите наши старешини и војници кои несреќно ги загубија животите вршејќи ја својата должност, како и на старешините кои прерано нè напуштија. Денес е вистин-скиот момент да се потсетиме и на тој на-чин да им оддадеме почит на починатите во хеликоптерската несреќа на Попова Шапка, во трагедијата на претседателски-от авион, во последната несреќа на на-шиот хеликоптер враќајќи се од мисијата АЛТЕА во БиХ, како и на старешините кои

26

ЕКСКУРЗИЈА НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА ВОЗДУХОПЛОВНИОТ ВИНГ во иднина доколку не дојде до проме-на на климатските услови.Овој локалитет бил заборавен по-ради непроодниот терен, меѓутоа е многу живописен, со ниски и висо-ки дрвја и грмушки. Крива Река беше надојдена и излеана надвор од свое-то корито. Бевме очевидци на ново-настанатата ситуација и во авантури-стички дух успеавме сите да го преми-неме нејзиното широко корито и да се најдеме на вистинската страна од ре-ката каде што се наоѓаше локалите-тот.За заштита и унапредување на овој локалитет неколку години наназад се грижи здружението „Извор” од Кра-тово кое има реализирано и многу проекти во делот на инфраструктур-ното и партерно уредување на лока-литетот. На иницијатива на ова здру-жение, Владата на РМ има донесе-но одлука за прогласување на лока-литетот за заштитено подрачје во категоријата „Споменик на природа-та”. Денес овој споменик е ставен на листата на основната база на подато-ци за заштитени подрачја. Според Ев-ропската агенција за животна среди-на, локалитетот е класифициран во трета категорија како природен спо-меник.Овој геоморфолошки споменик на природата има голема научна, обра-зовна, туристичка и културна вред-ност. „Овие камени фигури се чувари на ле-гендата од овој крај позната како Ска-

еодамна дел од припадниците на воздухопловниот ВИНГ на АРМ имаа можност да се запознаат со дел од културно-историските спо-меници на Македонија, при што

во рамките на организираната еднод-невна екскурзија ги посетија локали-тетот „Куклице”, рудникот Злетово и Лесновскиот манастир.

КАМЕНИТЕ КУЛИ – РЕМЕК ДЕЛО НА ПРИРОДАТАВо Осоговскиот регион, северозапад-но од градот Кратово, се наоѓа еден од најубавите реткости на природа-та, локалитетот „Куклица”. Ова уни-катно и уметничко дело се создава преку вертикална ерозија на меките вулкански карпи, што е еден од по-ретките случаи во светот. Локалите-тот, познат и под името „Камени кук-ли” е комплекс на повеќе стотици ка-мени фугури каде што природата соз-дала вистински ремек-дела. Овие ге-оморфолошки облици имаат форма на столбови и пирамиди и настанува-ат со помош на ерозија предизвика-на од атмосферските влијанија, сон-це, дожд, мраз, снег и ветер. Многу поизразена е вертикалната ерозија и затоа има образување и растење на овие геоморфолошки фигури, осо-бено ако врнежите се поголеми и постојани, тогаш и брзината на нив-ното образување е поголема. Карпи-те во кои се образуваат овие обли-ци се стари околу 5 милиони години и нивното образување продолжува и

менета свадба“ – ни рече претставни-кот на здружението од Кратово, кој е одговорен за локалитетот и кој дава несебичен придонес за негова тури-стичка промоција во европски и свет-ски рамки. А легендата гласи: Некогаш многу одамна едно момче од селото не можело да се реши која девојка да ја земе за жена, дали таа од Горно Ма-ало или таа од Долно Маало.Така во ист ден им закажал свадба и на двете девојки. Девојката која останала без своето момче, огорчена и скршена од тага ги проколнала со зборовите „Да даде господ да се скаменам јас и сите вие со мене“. Во тој момент сите свад-бари се скамениле и таа со нив.

СО РУДАРСКИОТ ПОЗДРАВ „СРЕЌНО“СО РУДАРСКИОТ ПОЗДРАВ „СРЕЌНО“СО РУДАРСКИОТ

Потоа нашата мисија ја продолжив-ме во рудници „Злетово” каде бевме пречекани со големо добредојде од страна на домаќините по потекло од Индија.Тие со интересна презентација нè за-познаа со историјата и со начинот како функционира рудникот од кој се експлоатира олово-цинкова руда. Денес тој е во сопственост на инди-ската фирма „Бинани” и од 2005 годи-на работи со полн капацитет. Рудни-кот „Злетово” се простира на огром-на површина која е испресечена со многу хоризонтални и вертикални ли-нии на комуникација кои можат да из-несуваат и по 5 km во еден правец, поврзувајќи се со лифтови. Ако ја

со винг низ МАКЕДОНИЈА

27

сто и го оставам недопрено“. Го иски-нал ферманот со устата и со левата рака и на манастирот ставил знак–по-лумесечина, што значело дека ќе биде заштитен од османлиите. По некое време здравјето му се вратило и во знак на благодарност на манастирот му доделил педесет декари земја.На крајот од денот учесниците ја завршија оваа прекрасна мисија рас-положени и исполнети со чувство на гордост и патриотизам кон својата тат-ковина која изобилува со безброј при-родни убавини и културно-историски споменици. Македонија како крстопат низ кој поминувале разни војски и кул-тури претставува вистинска ризница на непроценливо културно богатство.Така ако започнеме да набројуваме, почнувајќи од нашите природни езера, густите шуми, непрегледните ливади и брзите бистри потоци кои се појавуваа пред нашите очи додека патувавме, со право можеме да кажеме дека нашата убава Македонија, сместена во срцето на Балканот, е бисер балкански. Запознавањето на убавините на својата земја е најубавото и највозвишеното чувство на секој човек, особено ако си припадник на АРМ, а дружењето со своите колеги придонесува за зајакнување на меѓучовечките односи во колективот, а со тоа и моралот во единицата е на високо ниво.

Билјана Стевчевска

ЕКСКУРЗИЈА НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА ВОЗДУХОПЛОВНИОТ ВИНГ

пресметаме вкупната должина на сите овие ходници која изнесува 130 km се доаѓа до интересен податок што збо-рува дека целиот рудник претставува еден урбан подземен град. Ја искори-стивме можноста да поразговараме со рударите и да ги поздравиме оние рудари кои заминуваа во рударското окно со нивниот поздрав „Среќно”.

живОпиСниОт ЛеСнОвСКи МАнАСтирВо попладневните часови од денот кој беше сончев и создаден за дружење, го посетивме еден од најубавите мана-стири во Македонија, Лесновскиот ма-настир.Манастирот кој се наоѓа на Осогов-ските Планини помеѓу Кратово, Про-биштип и Злетово, импозантно сјаеше уште од далечина и пленеше со својата надворешна убавина и место-положба. До манастирот има асфал-тен пат кој поминува низ прекрасни и живописни предели. Манастирот има активен монашки живот. Во дворот на манастирот можеше да се забеле-жат монаси кои се грижеа за прекрас-ната градина исполнета со разнобојни цвеќиња и други монаси кои работеа на усовршување на изгледот на мана-стирот кој беше беспрекорен. За она што е дел од фрескоживописот на Лесновскиот манастир се раскажу-ва дека тој е посветен на светецот Ар-хангел Михаил. Неговото настанување се поврзува со животот на пустиножи-телот Гаврил Лесновски кој според по-датоците од неговото житие од 1868 година, тука се замонашил. Времето во кое живеел Гаврил не е утврдено, но постои мислење дека тоа е втората половина на 11 век, кога и бил изграден манастирот, време кога во тие преде-ли силно бил равиен култот за пустино-жителите. За првпат во пишаните спо-меници се спомнува во 1330 година.Иконостасот во манастирот, пред кој навистина ќе ви застане здивот, е дело на копаничарската тајфа на Петре Фи-липовски–Гарката, кој е познат по ве-личествените иконостаси во црквата „Свети Спас“ во Скопје и во манасти-рот „Свети Јован Бигорски“. Во дворот на манастирот се наоѓа дрво дудинка (црница) за која ни раска-жаа дека е стара 600 години и која сè уште дава плод, а за која постои многу интересна приказна:Се вели дека за време на Турците до-шол бегот Мурат, кој седнал под црни-цата да го потпише ферманот за да го уништи манастирот и монасите. При-тоа слушнал глас, кој му рекол: „Мура-те, не прави му никакво зло на овој ма-настир“! Мислел дека тоа го дофрла некој од монасите, па и по трет пат от-како го слушнал гласот не послушал и рекол дека сè е лажно, дека верувал само во Алах и во тој што го испра-тил за да го шири исламот. Во тој мо-мент му се одзел видот. Во меѓувреме стигнал гласноговорникот кој му кажал дека такво нешто и се случило и на не-говата ќерка, а веднаш потоа истото им се случило и на неговите најблиски луѓе. Тогаш тој јавно рекол: „Верувам дека постои сила, дека ова е свето ме-

28

ако ретко каде, македонско-то поднебје изобилува со бога-та флора и фауна. Природата на овие наши простори била дареж-

лива и дала сè. Речиси во целиот пе-риод од годината можат да се најдат продукти од растителниот и од жи-вотинскиот свет за да можат луѓето да се прехранат. А припадниците на специјалните единици на АРМ на најдобар можен начин знаат како да го искористат овој благодет на приро-дата за да преживеат во дадени усло-ви и успешно да ја извршат својата мисија. За нив едноставно не смее да има препреки, мисијата мора да се изврши. За таа цел нивен сојузник е

ОБУКА НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА пСО ВО ПРИРОДА

МАСКИРНАТА БОЈА НА НИЏЕ

29

мајката природа која секогаш и се-каде ги шири своите прегратки и на „волците“, на „ренџерите“, но и на другите припадници на АРМ, им по-сакува средечно добредојде. За таа цел полигон за обука на припадници-те на АРМ се широките и пространи планини низ цела Македонија. Еден од многуте вакви полигони кои изо-билуваат со растителен и животин-ски свет е и Ниџе Планина во обла-ста Мариово, каде што на Песочно Поле министерот за одбрана, Зоран Коњановски на 6 јуни ги посети при-падниците на пСО кои изведуваа об-ука во базирање, преживување и ис-храна во природа.

Целта на обуката е правилно плани-рање, самоорганизирање и подготов-ка за понатамошно извршување на за-дачата. Во овој период од годината цел на базирањето и исхраната во приро-да е да се нагласи виталната функција на лидерот преку раководењето и командувањето за водење на успеш-ни операции и промоција на лидер-ството на сите нивоа на раководење и командување за извршување на пона-тамошни задачи во отежнати услови за престој во планина. Врвот на обуката во базирањето и престојот во природа е подготовка и обука на персоналот која ќе влее доверба и надеж за способно-ста на единицата да се организира и да ги победи елементите на непријателот. Лошо или воопшто неподготвена едини-ца нема да поседува „волја да преживее“ како последица на недостатокот од веш-тини и знаења да се преживее во теш-ки борбени планински мисии. Индивиду-алната самодоверба се гради низ преди-звиците и низ реалистичката обука која ќе го обучи персоналот како да преживее и како ефективно да ја примени прирач-ната опрема во тешки военоземјишни метеоуслови.

НЕЗАБОРАВНО ПАТУВАЊЕНашето другарување со специјалците на АРМ започна пред зградата на ГШ на АРМ од каде што со автобус тоа не-делно рано утро тргнавме кон наша-та дестинација. Според војничкиот ред добредојде ни посака и ни даде вовед-ни напомени за активноста на група-та новинари полковникот Зоран Додев-ски, командант на Полкот за специјални операции на АРМ. Одовде па сè до село-то Рапеш во падините на Битолско Ма-риово патувавме со атобус. Оттатму па до врвовите на Ниџе Планина по врву-лестата планинска патека која во некои сегменти потсетуваше на оние од совре-мените серии на „Survivor“ го продолжив-ме патувањето со џипови и со камион. За снимателите и за фоторепортерите ова беше одлична прилика да се доловат убавините на Македонија. Како што се доближувавме до целта така и возбудата од миг во миг растеше, а адреналинот кај присутните новинари се зголемуваше. А во колоната од некол-ку возила беа претставници на медиу-мите од сите медиумски куќи. Ова беше ретка можност да се сподели едно неза-боравно другарување со специјалците, во случајот со „волците“ на АРМ. Од-време навреме облаците се закануваа дека ќе ни го расипат другарувањето, но за среќа тоа не се случи. Едностав-но, мајката природа се смилува и не до-зволи да ни се расипе ова незаборавно доживување.

ФОРМИРАЊЕ БАЗА ЗА ПРЕСТОЈ„Во овој момент се наоѓаме на една уба-ва планина во Македонија“, беа воведни-те зборови на командантот на Баталјонот за специјални намени, потполковникот Орце Јордев, кој беше еден од нашите домаќини по нашето пристигнување на целта. Ќе видиме една убава база фордомаќини по нашето пристигнување на целта. Ќе видиме една убава база фордомаќини по нашето пристигнување на

-мирана наменски од припадниците на

МАКЕДОНИЈА – ПОЛИГОН ЗА ОБУКА Мисијата на припадниците на Батал-јонот за специјални намени (бСН) е да се обучат во тактиката и во техниките на базирање и исхрана во природа, за да можат во дадена ситуација да пре-живеат во природа, продолжувајќи со извршувањето на мисијата и со бор-бените дејства. Преживувањето го вршат со користење на природни-те ресурси, а обуката на персоналот се изведува во обучување за палење оган, во обезбедување питка вода, во обезбедување со храна, начин на комуникација со употреба на потребни-те сигнали за комуникација, укажување прва помош и засолниште.

од З.Ризовски

30

специјалните единици кои во овој момент имаат обука по ис-овој момент имаат обука по ис-овој момент имаат обука по исхрана во природа која е дел од активноста што му претходи на преживувањето. Во овие тере-ни имаме убава вегетација и убав растителен и животински свет“.Припадниците на Баталјонот за специјални намени „волци“ овде учеа како да се справат со при-родата, како да најдат вода, како да најдат засолниште, како да најдат храна и како да ја подгот-ват. Тргнавме во запознавање со базата за престој, односно со ло-горската просторија која „волци-те“ инспирирани од природата ја беа уредиле така што воопшто не можеше да се забележи дека на просторот на кој што луѓето доаѓаат само во специјални при-лики, престојуваат луѓе, односно припадници на АРМ.На почетокот забележавме еден заграден дел каде што се чува-ат живи артикли за исхрана. Гру-пата базира и престојува во при-рода неколку денови. Производи-те од природата кои се наоѓаат, или се консумираат веднаш или се обработуваат, или се чува-ат во резерва. За таа цел е по-требно формирање резерва од живи производи, како на пример желката која останува на место-то онолку колку што е потребно. Бидејќи желките се забранети со

закон за лов, ова беше само по-казно. Откако ќе го напуштат те-ренот желката ќе го продолжи својот пат.Следуваше посетата на ша-торот, односно на објектот за сместување на припадниците на единицата. Под овие услови припадниците можат да останат повеќе од 15-20 денови со так-повеќе од 15-20 денови со так-повеќе од 15-20 денови со таква организација за живот и рабо-та. Шаторот беше така поставен за да може да ги задоволи сите услови да биде маскиран и неза-бележлив. Иако ние бевме на де-сетина метри од шаторот, сепак тој не се забележуваше, што зна-чи дека тоа е резултат на успеш-ното маскирање. Припадници-те кои престојуваа во овој шатор треба да ги имаат сите потребни услови за живот и за работа. Кога погледнавме на другата стра-на забележавме уредени објекти со природни средства кои служат за седење, за одмор и за подго-товка на групите за извршување на задачите. Тука беше повеќенаменската просторија за одмор и за подготовка на тимот. Тимот, кога не е ангажиран, се од-Тимот, кога не е ангажиран, се од-Тимот, кога не е ангажиран, се одмара. Тимот пред заминување во мисија, на задача, ги планира ак-мисија, на задача, ги планира ак-мисија, на задача, ги планира активностите. Истовремено, ако условите тоа го бараат, се пали оган за да бидат стоплени луѓето. Исто така, оваа просторија може

31

да се користи и за подготовка на храна, во случајов за подготовка на уловен зајак со помош на јамка бидејќи е забранета употреба на огнострелно оружје. Во уредувањето на логорската просто­Во уредувањето на логорската просто­Во уредувањето на логорската просрија спаѓа изработката на мостови и сред­рија спаѓа изработката на мостови и сред­рија спаѓа изработката на мостови и средства со коишто може да се помине по нив. По претходно направеното извидување констатиравме дека може да се забеле­жи оти распоредот на логорот ги задо­волува потребните услови за престој на единицата. А тие услови се логорот секо­гаш да биде маскиран, да биде подалеку од месното население за да можат при­падниците на единицата непречено да ја извршувааат својата мисија, односно да не ги вознемируваат другите, но и се­когаш да биде покрај вода. Како што мо­жевме да забележиме, низ самиот логор поминуваше вода што покажува дека те­ренот е богат со вода и со водени ресур­си. Припадниците на пСО го знаат си­стемот и методите како атмосферската вода да ја претворат во питка вода. Погледнувајќи го распоредот на ша­торите–просториите се забележуваа објектите кои мора да ги има секоја база. Тука се шаторот наменет за магацински простор, шаторот за командниот кадар на единицата, шаторот за медицински­от персонал и шаторот за припадниците на единицата кои престојуваа во базата. Се слушаше и работата на агрегатот бидејќи во логорската просторија секо­гаш мора да има електрична енергија. Ова беше само демонстрација бидејќи специјалните единици не ја употребува­

ат електричната енергија преку ден, туку само во исклучителни околности кога тоа е потребно преку ноќ. Тука беше и кујнскиот блок кој е соста­вен од неколку елементи. Тука е елемен­тот кој на најавтентичен начин покажу­ва како се донесува и како се користи во­дата за миење и за одржување на садо­вите, потоа елементот за подготовка на храната, како и кујните кои се изработе­ни само за потребите во вакви услови. Доказ дека при секој престој во природа припадниците на АРМ редовно ги пре­земаат потребните мерки за противпо­жарна заштита на објектите беше и тоа што покрај секој шатор беа поставени и потребните противпожарни средства, пп­апарати, кофи и сл. Тоа укажува на фак­апарати, кофи и сл. Тоа укажува на фак­апарати, кофи и сл. Тоа укажува на фак

тот што се преземаат превентивни еко­лошки мерки за да не се загадува околи­ната, да не се предизвика пожар, а ако случајно дојде до тоа, тука се потребни­те средства за интервенција и за негово брзо локализирање.

ОБЕЗБЕДУВАЊЕ ПИТКА ВОДА ЗА ПИЕЊЕВо изборот на логорската просторија, еден од поважните елементи е да има вода во или покрај самата логор­ска просторија. Во овој случај, изборот на базата беше направен толку вешто што имаше вода и низ самата логорска просторија. Тимот за специјални намени знае да направи каптажа, знае како да ја донесе водата до местото каде што таа ќе биде најпотребна за искористување. Доказ за тоа беше умешното иско­ристување на водата која течеше низ логорската просторија и која со црево беше спроведена непосредно до сама­та кујна за нејзино искористување. По­натаму, водата со нејзино превривање и прочистување може да се користи дури и за пиење, меѓутоа за тоа е потребно нејзино прочистување. Во недостаток на формациски средства за прочистување на водата можат да се искористат и при­рачни средства од кои се прави филтер за филтрирање на водата.Нашиот љубезен домаќин, потполков­никот Јордев, практично ја презентира­ше подготовката на филтерот. На долни­от дел од садот се става активен јаглен, меѓутоа доколку нема активен јаглен тој

може да се добие со палење оган и со добивање јаглен од изгорените дрва. Над првиот слој од јаглен се става газа, а во недостаток на газа војникот може да упо­треби некој дел од неговата униформа, како на пример маицата. Потоа се става следниот слој со превриен ситен песок по­криен со газа, потоа се продолжува со по­крупен песок, и најгорниот дел е со ситни и со покрупни камчиња. Горниот дел е по­криен со газа. Со самиот проток на водата од врвот кон дното се добива чиста фил­трирана вода што значи дека на тој на­чин се отстранети физичките нечистотии кои се наоѓаат во водата. Вака добиена­та вода со превривање, со што се уништу­ваат и микроорганизмите, понатаму може да се користи и за пиење.

„Денес се чувствувам задоволен затоа што одвоив еден ден за да бидам заедно со припадниците на Полкот за специјални операции на АРМ. Најважно од сè е тоа што ќе ги научат вештините кога ќе имаат потреба од тоа како да преживеат кога има недостаток од храна. Тука припадниците на армијата учат за сиот растителен и животински свет кој се наоѓа на просторот и којшто може да им помогне во одреден период. Учат за тоа од кои растенија се подготвуваат витаминизарани напитоци, од кои растенија се подготвуваат разни чаеви, кои растенија можат да се користат како аналгетици затоа што доколку ги нема потребните медикаменти, ќе научат што им нуди природата за да можат тоа да го користат. Покрај тоа, припадниците на АРМ овде учат и како да подготват и да испечат леб, како да направат фурна, како да ги чуваат артиклите за храна, сето тоа во услови какви што ги нуди природата. Особено важно е да научат како без употреба на огнострелно оружје да уловат дел од животинскиот свет што овде им го нуди природата за да се прехранат. Можевме сите да видиме на кој начин се ловат, како се подготвуваат и како се чуваат овие продукти. Сè на сè, задоволен сум што еден ден поминавме заедно со припадниците на пСО на АРМ кои ни покажаа сè што знаат да направат во вакви услови“, истакна министерот за одбрана, Зоран Коњановски. Воедно, министерот Коњановски додаде дека местото каде што се изведуваше обуката било место кое некогаш било крстосница на повеќе фронтови. За време на Првата светска војна кога се случувало заради недостаток од храна голем дел од тие припадници да починат од глад. „Тоа не треба да го дозволиме и затоа имаме ваква специјална обука на припадниците на АРМ за да можат да преживеат во секакви услови“, потенцираше министерот КОЊАнОвСКи.

Поради специфичноста на самата тема за реализација на штабна вежба на кар-та од доменот на мировната операција во замисла на спроведување на задача-та веднаш се испланирани сите настав-ноплански документи со чија помош се изведува вежбата, а во организацијата беа создадени и предуслови точно да се согледа комплетната процедура на процесот на вклучување на единици-те на АРМ во мировни операции од донесување одлука за вклучување на единиците до самата реализација, на-чинот на отпочнување и процедури при извршување на задачите во рам-ките на мировната операција на опера-тивно рамниште.

32

о рамките на завршувањето на школувањето на четвртата вонред-школувањето на четвртата вонред-школувањето на четвртата вонредна класа на командно-штабната шко-ла, неодамна Воената академија „Ге-

нерал Михаило Апостолски” реализираше комплексна активност – завршна вежба и студиско патување.Со изведувањето на завршната штаб-на вежба извршено е завршно мерење, односно оценување на способноста на слушателите на Командно-штабната школа за извршување на штабните функции, а со реализација на студиско-то патување се овозможи и практично да се поврзе применливоста на стекна-тите практично-применети знаења со просторот на Р. Македонија.

РАБОТНИ ПОСЕТИЗа завршната штабна вежба со оваа генерација, односно четвртата вонред-на класа, реализирана е штабна вежба на карта (MAPEX) на тема: „Операција за наметнување на мирот со полн спектар”, според точно определени процедури и усвоена доктрина за употреба на силите.Самите слушатели на завршната веж-ба беа распоредени во улога на орга-ни со штабни должности на замислена оперативна команда според Упатство-то за вежби во АРМ, а нивната работа се оценуваше според одредени крите-риуми за оценување на вежбите со цел да се покаже до кој степен се оспособе-ни за извршување на доделената ком-плексна задача.

Во постапноста на спроведувањето на планирањето во рамките на самото оперативно опкружување за вежбата претходно се реализирани студиски ра-ботни посети на Министерството за од-брана и на Собранието на Р.Македонија, а направени се и детални консултации со заменикот на началникот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Сејдини Насер. Овие работни студиски посети и кон-султации беа во функција на директна комуникација со непосредните носите-ли на управувањето со вооружените сили на Р.Македонија кои ги одредува-ат целите, го дефинираат развојот и за-дачите при функционирањето на цело-купната воена организација во едно со-

ЗАВРШНА ВЕЖБА И СТУДИСКО ПАТУВАЊЕ

КОМАНДНО–ШТАБНА ШКОЛА НА ВОЕНАТА АКАДЕМИЈА

33

времено демократско општество.При студиската посета на Министер-ството за одбрана слушателите преку предавањето и разговорот со замени-кот на министерот, Емил Димитриев, непосредно се запознаа со надлежно-стите на Министерството за одбрана во остварувањето на одбраната, со си-стемскиот карактер во организирањето и во планирањето во одбраната.При посетата на Собранието на РМ, претседателот на Собраниска-та комисија за одбрана и безбедност, Владимир Ѓорчев, во придружба на та комисија за одбрана и безбедност, Владимир Ѓорчев, во придружба на та комисија за одбрана и безбедност,

своите колеги пратеници ја презенти-раше надлежноста на Собранието на РМ во остварувањето на парламента-рен надзор врз безбедносниот сектор и детаљно ги објасни улогата, местото, методологијата на работата, принципи-те и активноста на самата комисија.Работните студиски посети овозможија слушателите на командно-штабната школа да се здобијат со знаење од делот на нормативно- правното уредување во одбраната, како и со законските регула-тиви и со основата за употреба на АРМ и МО на Р. Македонија во реализацијата на операциите со целосен спектар, а со тоа на слушателите им се обезбеди ком-петентност на ефективен штабен офи-цер во новата улога при решавањето на самата завршна вежба, односно опера-тивната задача.Една од многу значајните димензии во подготовките за завршната веж-

Правецот на реализација на патува-њето беше: Скопје-Тетово-Кичево-Охрид-Битола-Прилеп-Струмица-Штип-Крива Паланка-Куманово-Скопје. Непо-средно запознавајќи го правецот на са-мото земјиште на подготвените работ-ни точки, слушателите и наставниците го споредија донесеното решение во оперативниот центар со концептот на дејството на просторот во приближно реални услови што го овозможува те-ренот.Целта беше остварена во целост, а голема придобивка беше и практич-ното запознавање со капацитети-те и со инфраструктурата на просто-рот и подетаљно согледување на ка-пацитетите и на значењето на опера-тивните и тактичките правци во одре-дени варијанти на водење на одбран-бена војна. Исто така, и слушателите и наставниците, а и персоналот на са-миот „извор” се запознаа со културно-историските споменици на земјата, со местоположбата на одредени истори-ски настани од минатото и со прекрас-ните убавини на својата татковина. Имаше што да се види, да се слушне и да се доживее.Со студиското патување раководе-ше потполковникот Зоран Цикар-ски, извршител за специјализација на командно-штабни должности. Како дол-гогодишен планер и раководител на Отсекот за планирање и операции на Воената академија солидно ја познава-

ше проблематиката на работата, како на наставниците, така и на слушатели-те, а благодарение на својата енергич-ност и на своите раководни способно-сти за него навистина може да се каже дека е „вистинскиот човек на вистин-ското место”.За самото студиско патување и за не-говата реализација заклучи: „Раково-дењето со студиското патување од са-миот почеток преставуваше голем пре-дизвик. Тоа е задача која бара потпол-на посветеност и континуирана рабо-та. Ние на Воената академија благо-дарение на нашата ориентација и на применетите решенија, како и на пра-вилното организирање успеавме да ги

ба беше и отвореноста на заменикот на началникот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Сејдини Насер, кој со своите ис-куства од ангажирањето во воени ми-сии и во мисиите од невоен карактер во земјата и во странство ги воодуше-ви самите слушатели и ја збогати сод-ржината и програмата на самата зав-ршна вежба и на сите присутни со не-посреден пристап им ја пренесе нова-та доктрина која е усвоена во миро-вната мисија „ИСАФ” во Авганистан по преземањето на должноста на главна-та команда од страна на американска-та армија и научените лекции.По солидните подготовки за самата вежба со слушателите во улога, опре-делениот командант и сите начални-ци на групи во штабот пристапија кон реализација на решавање на задачата во операција со полн спектар, дослед-но почитувајќи ги чекорите во проце-сот на донесувањето на воена одлука. Самиот процес на решавање на поста-вените задачи и предизвици се одвива-ше со целосен метод на работа на опе-ративната команда. Штабот во улога ја редефинираше избраната варијанта, го комплетираше планот и ја издаде оперативната наредба. Предметните наставници ја прегледаа наредбата, ја одобрија и овозможија штабот да ја дис-трибуира и да им ја објасни на потчине-тите команди. Потоа пред сите инвол-вирани во оваа комплексна активност остана и најважниот предизвик – прак-

тичната реализација на земјиштето и запознавање со просторот и инфра-структурата на кој ќе се реализира оваа замислена операција и поставените на-ставни, симулирани задачи. Остана са-мото студиско патување како можен облик и форма на практично примене-то обучување на слушателите.

ЗАеДниЧКи уСпехСтудиското патување беше подгот-вено според одобрениот план од Научно-наставниот совет на Воената академија, направено во соработка со кабинетот на началникот на ГШ на АРМ и со поддршка на оперативните едини-ци на АРМ.

ЗАВРШНА ВЕЖБА И СТУДИСКО ПАТУВАЊЕ

КОМАНДНО–ШТАБНА ШКОЛА НА ВОЕНАТА АКАДЕМИЈА

34

поттикнеме слушателите да ги демон-стрираат најважните карактеристики на секој добар штабен офицер: компе-тентност; иницијативност и правилно расудување; креативност; флексибил-ност; доверба; лојалност; оспособеност за тимска работа.„Тоа е заеднички успех, а главно задо-волство е што сите стекнавме знаења кои нам ни овозможија да ги поседува-ме посочените квалитети на ефикасен раководител”.Претходно изнесеното беше причи-на да овозможиме и самите слушате-ли да се изјаснат за завршните актив-ности. Така слушателот, Васко Тошев-ски, кој во текот на самите завршни ак-

тивности беше во улога на командант кој поседува манири на современ ко-мандант кој зрачи со сигурност и со топлина, не сака да зборува за свои-те успеси, туку се гордее со органи-зираноста и со резултатите на својот штаб во дадена ситуација и го потенци-ра следното: „Како долгогодишен ста-решина од интендантската служба, од-лично ја познавам проблематиката на работата на мојата специјалност, но благодарејќи на енергичноста на сите нас вклучени во овие програми и ак-тивности, согледав каде треба да си насочам моите интересирања во ид-нина за унапредување на самата стру-ка. Затоа, по завршувањето на моето школување на командно-штабната шко-ла ќе се обидам да изработам стручно специјалистички труд за снабдувањето со материјали од класа 1 и 2 и услуги во изведување на операции од оператив-но и од стратегиско значење”. За остварување на својата воспитно-образовна дејност низ завршните ак-тивности на своето специјалистичко школување, својот коментар го даде и мајорот Ирена Минева, началник на Одделениеито за управување со меди-цинска поддршка во Командата за ло-гистика поддршка на АРМ: „Студиското патување, кое траеше пет дена, прет-ставува форма на практично приме-нето обучување на слушателите, и не беше ни малку едноставна работа. На-против, преставуваше мошне сложен

деканот на Воената академија за цело-сната поддршка во нивната професио-нална надградба што претставува една нова значајна димензија во нивното професионално усовршување, која без нивниот личен ангажман не можеше да се реализира.

ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ НА ШКОЛУВАЊЕТО НА КОМАНДНО–ШТАБНАТА ШКОЛА

Цели на школувањетоЦел на школувањето е да се обезбе-ди слушателите да се изградат во ком-петентни, иницијативни, способни за расудување, креативни, флексибил-ни и лојални штабни офицери. Покрај ова, тие треба да се оспособат за тим-ски вештини кои ќе им обезбедат ком-петентност и ефективни штабни офице-ри на ниво на команда на бригада, кор-пус, Генералштаб и МО, и да се стек-нат со знаења кои им се потребни на командантите на баталјонско ниво при изведување на национални, на здруже-ни и на комбинирани мисии за поддршка на НАТО и на други интернационални, мировни и хуманитарни операции.

Задачи на школувањето1. Оспособување на слушателите за

командување, за раководење и за мотивација за работа во командите, штабовите и единиците на АРМ.

2. Развивање на меѓусебна планска со-работка, координација и развивање на духот на тимската–заедничка ра-бота во штабовите и во командите.

3. Оспособување за модерно и совре-мено размислување.

4. Развивање способност за вршење на анализи и истражувања од областа на одбраната и безбедноста.

5. Развивање способност за визуали-зација – предвидување на настани-те во текот на борбените операции.

6. Развивање на офицерската истрај-ност во работата.

7. Развивање на способноста за јавен настап и кратко и концизно излагање – високи презентерски способности.

8. Оспособување за техничка рабо-та во штабот со примена на совре-мени технички помагала и инфор-матичка поддршка за поцелисходно донесување на одлуката.

9. Развивање на чувството за субор-динација, едностарешинство, абди-кација и покорност (дисциплинира-ност).

10 Оспособување за изнаоѓање на ви-стински одговори (правилно од-лучување) при секоја ненадејна си-туација на бојното поле.

11. Развивање на психофизички здрави личности, подготвени за поголеми напрегнувања и одрекувања.

12. Развивање на личности кои во целост ќе ја разберат и ќе ја прифатат основ-ната филозофија на воспитувањето дека само најдобрите можат да се здобијат со највисоко воено образо-вание.

Кемо Ѓозо

облик на настава, почнувајќи од орга-низациска гледна точка, па до неговата севкупна реализација. Благодарение на нашите наставници, а се разбира и на нас слушателите на четвртата вонред-на класа на КШШ на ВА патувањето го доби својот вистински тек и смис-ла. Спојот на историските богатства на Р. Македонија и стратегиските позиции на просторот на РМ придонесоа да го разбереме уште подобро значењето што нашата земја го има на овие бал-кански простори. Како заклучок би го додала и фактот дека покрај културни-те и научните придобивки стекнати на ова студиско патување, дружењето со колегите од класата е најголемата при-

добивка, знаејќи дека во иднина сора-ботката меѓу нас, како и меѓу сите при-падници на армијата ќе биде еден од најважните фактори за напредокот и за развојот на АРМ, а со тоа и на Р. Македонија“.

МОДерен приСтАп СпОреД нАтО–принЦипиМајорот Зоран Миленкоски, офицер за управување со движење и транс-порт во Одделението за управување со снабдување и транспорт при Г-4 од Командата за логистичка поддршка, за завршната вежба го даде овој ко-ментар: „Корисен, интересен и мо-дерен пристап кон организацијата и спроведувањето на самата веж-ба, со примена на НАТО–принципи и терминологија која придонесе за стекнување на нови и за надградување на веќе стекнатите знаења од областа на оперативната вештина и полето на вежбите воопшто. Лично за мене, како офицер за движење и транспорт, сту-диското патување ми помогна на лице место да се уверам во пропусните ка-пацитети на патната и на железнич-ката инфраструктура, како и со мож-ностите кои тие ги нудат од аспект на спроведувањето на воени операции на територијата на Р. Македонија”.На крајот од активноста слушателите од командно-штабната школа на Во-ената академија изразија и благодар-ност до началникот на ГШ на АРМ и до

етеоролошки појави се ме-теоролошки феномени кои повремено се појавуваат (не се постојани) и се мерат во

периодот на појавата. Во мете-оролошки појави спаѓаат врне-жите, дождот, снегот, студот, об-лачноста, маглите и грмотеви-ците и друго. На временската состојба најголемо влијание како што видовме имаат струењата на воздушните маси од нивни-те изворни области, односно оп-штата атмосферска циркулација. Метеоролошките појави особе-но влијаат на изведувањето на операциите.Ваквата состојба од друга стра-на има сериозни последици врз планирањето на подготовките и водењето на операциите ги пра-ват сложени и ја ограничуваат употребата на борбените сред-ства, на просторот односно на земјиштето. Магла, дожд, снег и други атмос-ферски појави, дејствата во те-кот на операциите ги прават по-сложени. Особено негативно се одразуваат врнежите бидејќи ја ограничуваат употребата на со-времени технички средства, по-себно на планинско и испресече-но земјиште, каде што снегот по-некогаш може потполно, за крат-ко или за подолго време, да го парализира движењето на воз-

35

илата, па и изведувањето на дејствата. Дождовите го отежну-ваат движењето на единиците, го зголемуваат заморот, бројот на повредите и сообраќајните не-згоди. Во услови на долготрајни дождови неасфалтираните па-тишта и природните терени се разменуваат, па движењето на оклопното-механизираните еди-ници се отежнува или се спре-чува. За време на интензивни врнежи движењето на техника-та надвор од патиштата ќе биде тешко изводливо, па дури и не-возможно. Раскашавената по-чва оневозможува движење на возилата надвор од патишта-та, а секој обид за слегување на возилата од патот доведува до заглавување, прекинувајќи го на тој начин движењето и манева-рот на единиците.Во периодите на годината кога има малку врнежи или ги нема подолг период, при движење на оклопно-механизирани сили и друга моторизирана техника пре-ку сувата почва се креваат голе-ми облаци од прав што ги дема-скира единиците кои се движат.Облачноста и маглите најне-поволно влијаат врз видливоста која може да биде толку смалена да ги оневозможува борбените дејства, особено на авијацијата. При зголемена облачност и магли:

ВЛИЈАНИЕТО НА ВОЕНАТА ГЕОГРАФИЈА ВРЗ ОПЕРАЦИИТЕ – IVМЕТЕОРОЛОГИЈАТА – ЕЛЕМЕНТ НА ОПЕРАЦИИТЕ

36

– се намалуваат ефектите на дејство­то на вооружувањето за водење на ПВО;

– дејството на авијацијата е ограниче­но;

– заштитата на единиците кои изве­дуваат борбени дејства во тој про­стор, од дејството на противничка­та авијација или НХБ б/с е зголемена.

Меѓутоа, во посебни околности, об­лачноста и маглите можат позитив­но да бидат искористени за притае­но движење на единиците, ненадејни дејства и заштита на единиците од непријателската авијација.Во тесна врска со температурите на воздухот е и бројот на деновите со појава на мраз кои, пак, од своја стра­на имаат негативно влијание врз опе­рациите.Високата снежна покривка, замрзната­та почва и голомразицата создаваат големи проблеми при изведувањето на операциите. Оневозможена е изработ­ка на премини преку мински полиња, премините бараат големо ангажирање за расчистување на снегот, а негово­то топење го омекнува земјиштето. Во зимски услови при снежна покривка и ниски температури во голема мерка е отежната изработката и уредувањето на артилериски огнени позиции (прио­ди, маскирање, изработка на покриени засолништа за луѓето, експлозиите на зрната лесно се уочуваат и други про­блеми).Познато е дека при височина на снегот од 5 cm брзината на моторните вози­ла се намалува на 45 km/h, а за висо­чина од 5­10 cm таа изнесува 15 km/h. ­10 cm таа изнесува 15 km/h. ­По снег со дебелина од 25 cm отеж­нато е движењето на возилата и со синџири, а при дебелина од преку 25 cm движењето е невозможно. Тенкови­те отежнато се движат при дебелина на снегот од 50 cm, а при дебелина пого­лема од 1m нивното движење е невоз­можно.Ветровите генерално имаат негативно влијание врз борбените дејства, бидејќи ги зголемуваат негативните ефекти од останатите метеоролошки елементи и појави (врнежи, ниските температу­ри и др.). Силните ветрови (и преку 100 km/h), ќе влијаат на функционирањето на патниот и воздушниот сообраќај. Во процените кои претходат на донесувањето на одлуката за употре­ба на единицата, влијанието на ветро­вите во овој дел мора реално да се согледа во текот на подготовките за изведување операции. Со користење на силата и правецот на доминантниот ветер може повеќекратно да се зголе­ми ефектот на дејството по противнич­ките сили.Покрај ветровите и тишините има­ат значење за борбената отпорност на просторот. Тие го оневозможуваат проветрувањето со што се зголемува дејството на евентуалните отровни или радиоактивни супстанци во воздухот, влијаат врз зголемувањето на заморот при физичките активности и др.Релативната влажност на воздухот е исто така важен метеоролошки еле­

дее како пред фронтот така и во длаби-на на својата одбрана. Тој е во состојба брзо да го забележи и следи секое, па и најмало движење на напаѓачот и, ре-чиси моментално, да го отвори својот однапред подготвен и регулиран оган.За успешно совладување на така орга-низираниот отпор на бранителот во те-кот на денот, напаѓачот треба да рас-полага со значителна надмоќ во сила и средства , но и тогаш се изложува на опасност да претрпи сериозни загуби. Тоа, секако, е една од најважните при-чини што напаѓачот толку често прибег-нувал кон ноќни напади. Меѓутоа, врз основа на ова не треба да се донесуваат погрешни заклучоци за намалување на значењето на дневните операции, што и понатаму останува вообичаен начин на дејство за постигнување на успех од големо значење и со значително поголеми последици. Тоа значи, добро познавање на непријателот, посебно на неговите средства за набљудување ноќе; доведување и групирање на си-лите за дејство врз правците и во ре-оните кои непријателот не може да ги набљудува; определување на водач што добро го познава земјиштето; на-времено организирање на содејство; уфрлување во меѓупросторите, на крилата, боковите и во заднината за ненадејни удари врз елементите на непријателскиот борбен поредок.Ноќе и при слаба видливост операции-те се редовни. Тие можат да започнат во ноќни услови или да бидат продол-жение на започнати дејства дење. Бит-ни својства им се: ограничена видли-

мент, кој има значење за животот на луѓето и за нивното дејствување во просторот.Познавањето, следењето и предви­дувањето на метеоролошките сос­тојби во текот на подготовката и изведувањето на операциите е пред­услов за успешна реализација на за­дачите на командите, единиците и другите структури на општеството, а запоставувањето на предвидувањата и анализата на влијанието на метеоро­лошките елементи на операциите не­миновно доведува до потешки после­дици, односно до зголемување на за­губите во луѓе и материјално­технички средства, што во краен случај ќе го намали квалитетот и степенот на реализацијата на целта.

ФИЗИЧКИ АСПЕКТ НА ДЕНОНОЌИЕТО КАКО ДИМЕНЗИЈАНоќта (особено бидејќи дење видли­воста е голема, но и поради други­те услови на ограничена видливост) е најчестото време на изведување на борбени дејства. Дејствата можат да за­почнат ноќе или можат да бидат продол­жение на денски започнатите дејства.Основни карактеристики на дејствата во денски услови се можности за вешто користење и уредување на земјиштето, со правилен распоред на огнените средства и на разни пречки, со цело­сна процена на теренот и одлично ор­ганизирано набљудување. Браните­лот во офанзивните операции е во состојба во текот на денот силно да го бие напаѓачот кој се обидува да овла­

37

ковите и артилеријата е неопходно;– воздухопловството може посред­

но да содејствува на ноќните деј­ства на сопствените единици со бомбардирање на поблиската или подалечната непријателска заднина;

– за ноќно дејство неопходна е правил­на организација на командувањето, што спаѓа во надлежност на штабо­вите.

– задачите за напад, во прицип, треба да се издаваат на земјиштето дури сè уште е видливо на сите единици заклучно до вод, одредувајќи кои ли­нии и во кое време треба да се до­стигнат.

Берлинската битка, како завршна опе­рација во изминатата војна, започна­ла со ноќни дејства од голем замав. Во оваа историска операција е изведе­на ноќна артилериска и авијациска под­готовка на нападот со околу 22.000 орудија и повеќе од 4.000 бомбардери и јуришни авиони, по која во текот на ноќта (пред зората) пешадијата поми­нала на јуриш со поддршка на повеќе од 4.000 тенкови и самоодни орудија со отворени фарови. Околу 200 реф­лектори на главниот правец на напа­дот ги заслепувале непријателските ог­нени точки и им го осветлувало патот на тенковите и на пешадијата. Во ната­мошниот тек на оваа голема операција, во следните денови, била применува­

на цела редица на поголеми и пома­ли ноќни акции со цел заземање на ут­врдените квартови, големите згради и на другите објекти во Берлин.Како што се гледа, во оваа операција, за време на ноќните борби, дошло до масовна употреба на сите родови на војската, според детаљно разработе­ниот план за содејство.

ВРЕМЕТО КАКО ОПЕРАТИВЕН ФАКТОР ПРИ ИЗВЕДУВАЊЕТО НА ОПЕРАЦИИТЕВремето како траење е основен услов за успехот на секоја одлука и дејство. Времетраењето е основниот услов за навремено и успешно организирање и

вост, отежната ориентација, разновид-ни дејства од блиска оддалеченост, че-сти изненадувања, ограничена употре-ба и намалени ефекти на дејствата на борбените средства без оглед на сред-ствата за набљудување и наведување, прикриено и отежнато движење, развој и прегрупирање на единиците.Основни карактеристики на дејствата во овие услови се: намалена видливост, отежнато набљудување и ориентација, ненадејни дејства од блиско отстојание, чести изненадувања, ограничена упо-треба и значително намалена ефикас-ност на борбените средства, можност за прикриено движење, прикриен но и отежнат маневар, можност за мешање на единиците и слично.Поради отсуство или ограниче-ност на осветлувањето ноќта значи-телно го отежнува извидувањето и набљудувањето, а дејството на оган значително се намалува. Напаѓачот е во можност незабележано да се добли-жи и без загуби да ги помине и оние ме-ста кои во текот на денот би биле бие-ни со силен оган.Поради тешката ориентација и лесното скршнување од одреден правец, ноќе се можни чести лутања, а во ноќната борба меѓусебно биење на сопстве-ните делови или единици, пријателски оган, особено на непознато и неиспи-тано земјиште, за време на темна ноќ и во случај на движење на поголеми отстојанија.Изгубената врска во текот на ноќта тешко може повторно да се воспоста-ви. Ако старешините ги испуштат еди-ниците од своите раце, не ќе може да влијаат на нивната натамошна рабо-та, ниту да го следат развојот на бор-бата. Тешкото одржување на врските негативно влијае на командувањето и управувањето со единиците во текот на ноќта.При организирањето на содејство во ноќни борби предвид треба да се има следното:– пешадијата во ноќната борба е носи-

тел на главниот товар на борбата;– артилеријата може да го подготви и

да го олесни дејството на пе шадијата, но не е во состојба постојано да ја следи и да и помага, особено на по-голема длабочина поради немож-носта за набљудување и опасноста од биење на сопствените трупи. Таа може да учествува во ноќните бор-би само со својата артилериска под-готовка (противподготовка), која мно-гу често отпаѓа поради тајноста на извршувањето на задачата за напад. Непосредното додавање на батерии, водови или на одделни орудија на пе-шадиските единици може да биде од голема полза и треба да се врши секо-гаш кога тоа го дозволува ситуацијата и карактерот на поставената задача;

– тенковите можат успешно да уче-ствуваат во ноќни борби и да и по-магаат на пешадијата, но на пократ-ко растојание;

– инженерските единици имаат широ-ка примена во ноќните дејства и нив-ното содејство со пешадијата, тен-

водење на операцијата. Краткото вре­ме бара брзо донесување на одлуки, заземање на распоред, подготовка за дејство и готовност на единиците во сите услови за прифаќање и водење борба. Навремено преземање на одреден маневар, постапка, дејство или мерка може пресудно да влијае врз резулта­тот на операцијата. Да се задоцни во нападот при заседа, препад, или некое друго дејство, може да доведе до це­лосен неуспех на операцијата или мно­гу негативно да влијае врз резултатите на истата. Да се стигне во определено време на определено место е основа на секој успех. Понекогаш и минимал­но задоцнување, изразено и во мину­ти, може да доведе до неуспех.Навременото развивање и запосед­нување на реоните и на позициите со преземањето на потребните мерки на обезбедување на борбените дејства, може пресудно да влијае на успешното извршување на задачите.Германското искуство во операцијата на „Африканскиот корпус“ претста­вува пример кога при планирањето на експедиционите трупи немало на располагање доволно време за долготрајна и постапна разработка на ситуацијата и подготовка на единците, туку тие се нашле пред „свршен чин“ на политичка одлука. Без темелни воени

подготовки трупите ќе бидат испрате­ни на друг континент во исклучително тешки теренски услови за да ги спасат италијанските сојузници од целосен по­раз. За кратко време требало да се при­способат облеката, опремата и техни­ката за војна во пустински услови. Било потребно одредено време војниците да се приспособат на климата и на око­лината. Германскиот генерал, подоц­на фелдмаршал Едвин Ромел изјавил: „Никогаш во историјата на модерно­то војување не е преземена воена операција во така тешки теренски усло­ви, а со толку мали подготовки“.

Ѓорѓи Бојаџиев / Кемо Ѓозо

онтингентот на АРМ, којшто тре-ба да биде упатен во наредната ротација во мисијата ИСАФ во Авганистан, престојуваше на

полигонот Бабадаг во близина на градот Констанца, Романија, каде што изведуваше двонеделна обука за операции за поддршка на мирот. Обуката се изведуваше заедно со ма-ринците на САД кои се стационирани во Романија. Овој настан претставу-ваше кулминација на целокупниот процес на шестмесечната подготовка низ која што помина контингентот на АРМ.Од 31 мај до 11 јуни војниците од кон-тингентот на АРМ, припадниците на Првата механизирана пешадиска бри-гада „скорпии“, и маринците на САД, изведуваа билатерална обука за опе-рации за поддршка на мирот за да го зајакнат својот професионален капа-цитет, да изградат оперативно иску-ство и да ја зголемат интероперабил-носта со партнерските нации.Преку инструкции и практични веж-би воениот персонал на Македонија и на САД разменуваа информации, процедури и најдобри решенија во извршувањето на основите на опера-циите за поддршка на мирот. Оваа би-латерална обука траеше 12 дена и кул-минираше со воена вежба со цел да се оценат заедничките напори.Обуката беше поделена во четири фази: инструкции, демонстрација, прак-фази: инструкции, демонстрација, прак-фази: инструкции, демонстрација, прак

ше по замислено сценарио приближ-но на ситуација којашто би била многу веројатна во Авганистан. Тоа не е ни малку случајно затоа што оваа едини-ца на АРМ се подготвува за скорешно упатување во Авганистан.Четата ги покажа сите елементи кои ги вежбаше во изминатиот период како што е формирање на база во кампот, со контролна точка за вози-ла, како и испраќање патрола надвор од базата со одредена задача. Па-тролата на својот пат се соочи со им-провизирани експлозивни направи, а кога стигна на одредената точка (им-провизирано населено место) изведе влегување во објект и приведување

38

тична работа и оценување. Низ овие че-тири фази обуката опфаќаше тактики, техники и процедури при формирање на конвои, наидување на импровизира-ни експлозивни направи, пребарување, формирање на кордони, контролни точки, патролирање и др.

ЗАЕДНИЧКА ВЕЖБАНа 10 јуни 2010 година, војниците од Првата пмбр заедно со еден вод на маринците на САД изведоа воена вежба на полигонот Баба-даг во Романија. Оваа вежба беше кулминација и оценување на она што таму се работеше во претходни-те две седмици. Вежбата се одвива-

СО „СКОРПИИТЕ“ НА АРМ И МАРИНЦИТЕ НА САД ВО РОМАНИЈА

ОБУКА СО БРАЌАТА ПО ОРУЖЈЕ

39

на осомничено лице.Македонските војници успешно ја завршија својата мисија и уште еднаш ја покажаа својата посветеност и про-фесионалност.На крајот следеше брифинг, а еве как-во беше мислењето на главниот на-редник Харт на водот на маринците на САД за македонските војници: „Вие сте како едно семејство, кохезивна, професионална единица и многу сум горд што во последните две седмици се обучував заедно со вас.”

ЕДЕН ВОЈНИЧКИ ДЕН ВО КОСТАНЦАКако се одвиваше обуката и што се случуваше за време на еден војнички ден во Романија? Со оглед на тоа што оваа обука за контингентот од АРМ кој треба да се упати во мисија во Ав-ганистан беше последна подготовка, односно последен потсетник на веќе наученото, тука работниот ден трае-ше многу долго.Денот започнуваше со будење во 06.00 часот, а завршуваше некаде во 21.00 часот. Во овој период пау-за имаше само за време на појадокот, ручекот и вечерата, а останатото време беше исполнето со обука. Се црпеа и последните капки внимание,

концентрација, кондиција и жед за знаење, подеднакво од двете страни и од предавачите и од слушателите.Веројатно отсекогаш во сите војски наутро имало или би требало да има часови по физичко, односно утрин-ско вежбање. Така и во кампот Баба-даг, во Романија, „скорпиите“ на АРМ и маринците ја практикуваа таа рути-на, но во екстремно зголемена доза.Нивното утринско вежбање трае-ше цели три часа и беше исполнето со сплетови од комплексни физички вежби и лекции од боречки вештини според Програмата на маринците на САД. Припадниците на АРМ цврсто

те за одмор, а веќе се слушаа разго-вори за тоа како поминала обуката. Сите го гледаа распоредот за обука и веќе се наѕираше тоа што ќе се случу-ва наредниот ден.И сè така до завршувањето на пред-видената обука. Не се штедеа силите и пролеаните капки пот затоа што „скорпиите“ беа свесни дека наскоро ќе се соочат со предизвиците што им претстојат во мисијата ИСАФ во Авга-нистан.По стапките на нивните претходни-ци, несомено е дека и овој контингент успешно ќе ја изврши претстојната мисија.

Влатко Андоновски

се држеа при ваквите физички преди-звици.Понатаму обуката продолжуваше со теоретски и со практични лекции за постапка при наидување на им-провизирани експлозивни направи, претресување на куќи, патролирање и воспоставување на контролни точки. Редоследот предвидуваше изучување на теоретскиот дел во училница, демонстрирање како тоа се прави на терен, а потоа извежбување сè додека самите постапки не се усовршат до автоматизам.Во 21.00 часот навечер завршуваше долгиот работен ден. Војниците и ста-решините се прибираа во простории-

МАринЦите не ДОЗвОЛијА ОвАА ДвОнеДеЛнА ОБуКА ДА пОМине неЗАБеЛежАнА. иМенО, ОД нивнА СтрАнА Се пуБЛиКувАШе пиШАн и

виДеОМАтеријАЛ вО пОвеќе нАврАти вО неКОЛКу МеДиуМиhttp://www.marines.mil/unit/marforeur/Pages/macedonianscompetitivespiritbo

oststrainingatBabadag.aspxhttp://www.marines.mil/unit/marforeur/Pages/

macedoniaCombatmarsksmanship.aspxhttp://www.dvidshub.net/?script=video/video_show.php&id=87514 http://www.dvidshub.net/?script=video/video_show.php&id=87515 http://www.youtube.com/watch?v=I7iih4zcb8Qhttp://www.facebook.com/video/video.php?v=114556031921972&ref=mf

40

ОСВРТо искажаната определба за интег-рација во евроатлантските структу-ри, Република Македонија започна да ги презема неопходните чеко-

ри за приближување кон НАТО и кон ЕУ, што подразбира и размена на класифи-цирани информации.По потпишувањето на Безбедносната спогодба меѓу Република Македонија и НАТО во 1996 година, во рамките на Министерството за одбрана е форми-рана Службата за реципрочна безбед-ност за заштита на информации што се разменети меѓу РМ и НАТО. За безбед-на дистрибуција на класифицираните информации до крајните корисници, во Службата е формиран Централен реги-стар, а во Министерството за внатреш-ни работи и во Министерството за над-ворешни работи подрегистри.Во март 2002 година со одлука на Вла-дата на Република Македонија („Служ-бен весник на РМ“, бр. 21/02) е форми-ран Националниот безбедносен автори-тет на Република Македонија во НАТО контекст (НБА) како стручна служба на Владата. НАТО го поздрави напредо-кот на Службата со забелешка дека таа и понатаму треба да се развива со цел успешно да ги извршува своите задачи и да биде финансиски самостојна.Во таа насока Република Македонија презеде активности за промени во без-бедносниот сектор поврзани со класи-фицираните информации, заради што се презедоа активности за изработка и

top

secret

донесување на Законот за класифици-рани информации.Законот за класифицирани информа-ции („Службен весник на РМ“, бр.9/04) влезе во сила на 5 март 2004 година и со тоа поранешниот НБА прерасна во Дирекција за безбедност на класифи-цирани информации како самостоен орган на државната управа во својство на правно лице. Во согласност со Зако-нот, во ноември 2004 година беа доне-сени Уредбата за административна без-бедност на класифицирани информа-ции, Уредбата за физичка безбедност на класифицирани информации и Уред-бата за безбедност на лицата–корисни-ци на класифицирани информации, а во март 2005 година беа донесени Уредба-та за индустриска безбедност на класи-фицирани информации и Уредбата за информатичка безбедност на класифи-цирани информации.Во септември 2007 година беше до-несен Законот за изменување и дополнување на Законот за класифи-цирани информации („Службен весник на Република Македонија“, бр. 113/07) со којшто се воспостави целосна контро-ла не само врз странските туку и врз на-ционалните класифицирани информа-ции, односно се воспостави инспекци-ски надзор врз сите државни органи и други физички и правни лица за дослед-на примена на Законот за класифицира-ни информации.Донесени се и други интерни правни

РАБО

ТА С

О С

ТРАН

СКИ

ИНФ

ОРМ

АЦИИ

КЛА

СИФ

ИЦИРА

НИ

41

акти за заштита на класифи-цираните информации соглас-но безбедносните стандарди на НАТО и на ЕУ.

ОРГАНИЗАЦИЈА НА РАБОТАТАПри постапување со стран-ски класифицирани информа-ции корисниците мора да по-седуваат безбедносен серти-фикат со соодветен степен на класификација (интерно, довер-ливо и строго доверливо). Без-бедносниот сетификат се изда-ва на писмено барање на орга-ните, правно или физичко лице до ДБКИ и по спроведена опе-ративна безбедносна проверка.Во рамките на работата со странски класифицирани ин-формации, централно место зазема Дирекцијата за безбед-ност на класифицирани инфор-мации (ДБКИ) каде што се наоѓа Централниот регистар. Во сите државни органи, организации, институции или други правни лица во зависност од потреби-те, а со цел ефикасно и коорди-нирано извршување на правата и обврските кои за нив произле-гуваат од Законот за класифи-цирани информации се форми-раат регистри и контролни точ-ки како органи на ДБКИ за рабо-та со странски класифицирани информации. Во согласност со претходно наведеното, со Зако-нот за класифицирани инфор-мации се формирани регистри за работа со странски класифи-цирани информации на ДБКИ во Министерството за одбра-на, во ГШ на АРМ, во мисијата на РМ при НАТО во Брисел и во Партнерската ќелија на Репу-блика Македонија во Стратеги-ската команда на НАТО за опе-рации во Монс, Белгија .

ОДДЕЛЕНИЕ ЗА РАБОТА СО СТРАНСКИ КЛАСИФИЦИРАНИ ИНФОРМАЦИИУлога и задачи на ОдделениетоОдделението за работа со странски класифицирани ин-формации е во составот на Сек-торот за политика и планирање на Министерството за одбра-на. Одделението за безбед-ност на странски класифицира-ни информации согласно Зако-нот за класифицирани инфор-мации и Одлуката на Влада-та за определување на бројот на регистри и контролни точ-ки, врши функција на Регистар на Дирекцијата за безбедност на класифицирани информации (ДБКИ) во Министерството за одбрана. Основна задача на Одделе-нието е прием, евиденција,

десиминација и дистрибуција, следење и заштита на цели­от проток на странските кла­сифицирани информации во Министeрството за одбрана. Во координација и во соработка со Дирекцијата за безбедност на класифицирани информа­ции и со други институции и ор­гани задолжени за безбедност на класифицирани информации во РМ и во странство, се врши обезбедување на стандарди­те и нормите во преземањето мерки и активности за заштита и безбедност на класифицира­ните информации. Во рамките на Министерството за одбрана Одделението укажу­ва потребна стручна помош при работа со странски класифици­рани информации, се грижи за обезбедување на безбедносни сертификати за лицата коиш­то работат со странски класи­фицирани информации, врши десиминација на информаци­ите според системот „потреб­но е да знае”, го следи целиот проток на информациите низ институцијата и покренува ис­трага во случај на загрозување на безбедноста на странските класифицирани информации.Работи и задачи на Регистарот за странски класифицирани ин­формации:– ги прибира, ги распоредува

и ги дистрибуира НАТО, ЕУ и другите странски класифици­рани документи и информа­ции кои ќе ги добие од Цен­тралниот регистар на ДБКИ или од други регистри;

– води деловоднички книги за прием, евиденција и дистри­прием, евиденција и дистри­прием, евиденција и дисбуција на НАТО, ЕУ и други странски класифицирани до­кументи и информации;

– се грижи за безбедноста на НАТО, ЕУ и други странски класифицирани документи и информации;

– го следи и го евидентира цели­от проток на НАТО, ЕУ и дру­ги странски класифицирани документи и информации;

– подготвува периодични из­вештаи за процесот на прием, евиденција и дистрибуција на НАТО, ЕУ и други странски класифицирани документи и информации;

– изготвува извештаи за евен­туално нарушување на нор­малниот проток на НАТО, ЕУ и други странски класифицира­ни документи и информации;

– предлага покренување на ис­трага во случај на загрозување на безбедноста на НАТО, ЕУ и други странски класифицирани документи и информации.

Злате Стојановски

42

НОВ НАЧИН НА РЕШАВАЊЕ НА БЕЗБЕДНОСНИТЕ ПРЕДИЗВИЦИтратегијата за национална безбед-ност, во секоја држава, претста-вува основен документ од обла-ста на безбедноста и одбраната. Врз основа на овој појдовен доку-

мент, подоцна произлегуваат сите оста-нати документи од областа на безбедно-ста и одбраната како што се стратегијата за одбрана, воената стратегија и др. Стратегијата за национална безбедност ги дефинира основните безбедносни предизвици со кои се соочува одредена држава и начинот на кој ќе се справува со нив. Исто така, овој документ ги одре-дува националните безбедносни прио-ритети и интереси и начинот на нивно остварување. Овде ќе се задржиме на новата Национална стратегија за безбед-ност на САД (National Security Strategy of the United States of America) како водеч-ка светска сила која беше објавена на 26 мај 2010 година од страна на претседате-лот Барак Обама. Овој документ во САД се објавува пе-риодично, согласно законските регула-тиви, и се доставува до Конгресот на САД. Иако според законот донесен 1986 г., администрацијата на претседателот на САД треба до Конгресот да доставу-ва годишен извештај, тоа вообичаено се прави на период од четири години. Претходната администрација на претсе-дателот Буш, донесе ваков документ во 2002 и во 2006 година. Овој документ во суштина ги објаснува националните безбедносни предизвици, приоритети и интереси на САД и начинот на кој тие ќе бидат менаџирани во наредниот период.

наоѓаше под влијание на лошите споме-ни од терористичките напади на 11 сеп-тември 2001 година.Со новата стратегија за национална безбедност САД воената сила ја става-ат на последно место во редот на упо-треба. За разлика од претходниот прет-седател, актуелниот Барак Обама, сме-та дека е потребно претходно да се ис-црпат сите други можни опции како што се политичките, дипломатските и еко-номските мерки и активности, а за упо-требата на воена сила ќе бараат по-широка меѓународна поддршка и кон-сензус од сите светски релевантни политичко-безбедносни фактори.Исто така, за разлика од претседателот Буш, кој во своите две стратегии за на-ционална безбедност од 2002 и 2006 година својата безбедносна политика ја фокусираше на борбата против те-роризмот, новиот претседател на САД, Барак Обама, смета дека борбата про-тив тероризмот е само еден од елемен-тите на водењето безбедносна поли-тика. Тој повеќе се фокусира и на оста-натите безбедносни предизвици, како што се ширењето и злоупотребата на оружјето за масовно уништување, на-силниот екстремизам, климатските про-мени, компјутерскиот криминал и за-висноста на САД од енергетските су-ровини. Претседателот Барак Обама, исто така, потенцира дека и економска-та криза и буџетскиот дефицит, во ид-нина ќе имаат негативно влијание на остварувањето на националните инте-реси на САД.

НОВАТА СТРАТЕГИЈА ЗА НАЦИОНАЛНА БЕЗБЕДНОСТ НА САД

НАПУШТАЊЕ НА ПОЛИТИКАТА НА Т.Н. „УНИЛАТЕРАЛИЗАМ“Новата стратегија за национална безбед-ност на САД прилично се разликува од претходните две на администрацијата на Буш и се карактериза со доста из-менети ставови и начини на решавање на безбедносните предизвици и остварувањето на националните интере-си. САД се држава која и понатаму оста-нува во војна, но признаваат дека е еко-номски проблем водењето на повеќе од една војна во одреден подолг период. Од документот се препознаваат поуме-рени ставови во однос на надворешна-та политика и посебно во однос на упо-требата на воената сила како инстру-мент за постигнување на национални-те интереси. САД ја напуштаат политика-та на таканаречениот „унилатерализам“ која беше каракетеристична за времете на претседателот Буш, иако во потпол-ност не ја исклучуваат можноста за упо-треба на воена сила во екстремни окол-ности кога нивните национални интереси ќе бидат загрозени. Имено, во ерата на Буш во Стратегијата за национална без-бедност беше дефинирано правото на САД да интервенираат со воени сили во било кој дел на светот и во кое било вре-ме без пошироки консултации со оста-натите релевантни фактори во светот, односно користење на правото на т.н. „pre-emptive attacks“. Ако гледаме реал-но на работите, можеби таквата полити-ка на САД во 2002 година беше оправ-дана, бидејќи сè уште администрацијата на тогашниот претседател на САД се

43

ционална безбедност на САД.Продолжува ангажирањето на САД во Ирак со цел остварување на цело-сен суверенитет на ирачкиот народ и создавање на услови за повлекување на американските трупи, зајакнување на цивилните капацитети и за изградба на долготрајно партнерство со Влада-та и со народот на Ирак. САД и поната-му ќе се ангажираат на Блискиот Исток за изнаоѓање на обострано прифатливо решение за решавање на спорот помеѓу Израел и палестинскиот народ на кого му го признаваат правото на формирање на своја независна држава. САД посебно внимание ќе посветат и на градењето на пријателски и партнерски односи со мус-лиманската заедница во светот.САД се свесни дека економската кри-за има големо негативно влијание на остварувањето на националните интере-си. За таа цел ќе бидат преземени посеб-ни мерки и активности за подобрување на економијата, не само во САД, туку и на глобално ниво. Затоа САД бараат и од другите релеватни светски фактори од областа на економијата да дадат свој придонес за подобрување на светска-та економска состојба, за да се спречи повторување на светска економска кри-за која неодамна ја зафати економијата во целиот свет.САД и понатаму ќе ги промовираат сво-ите универзални вредности како што се демократијата, почитувањето на чо-вековите права, достапноста на ин-формации и слободата на медиуми-те, почитувањето на достоинството на секој поединец, слободата на говорот итн., и за таа цел ќе ги поддржуваат и ќе ги помагаат сите демократски влади и движења во светот.САД ќе ги извршуваат своите преземени обврски за намалување на емисијата на штетни гасови, но ќе бараат и од други-те да преземаат мерки и активности за намалување на негативните последици од климатските промени.САД и понатаму ќе настојуваат да одржат воена супериорност во светот, како еден од елементите на моќ, но исто така ќе ба-раат превентивно дејствување за мирно решавање на какви било можни воору-жени конфликти и употреба на сите по-литички, дипломатски и економски мерки за спречување на ширење на конфлик-за спречување на ширење на конфлик-за спречување на ширење на конфликтите. И понатаму ќе се развива воената индустрија и производството на оружје, но со поголем акцент на конвенционал-ното во однос на нуклеарното оружје. Со новата Стратегија за национална безбедност на САД, како и со неодамна објавените, Нуклеарната и Стратегијата за одбрана, администрацијата на прет-седателот Барак Обама уште еднаш ги промовира и ги потврдува позитивните сигнали, подготвеноста и настојувањата за градење на мирен и просперитетен свет во глобални рамки. Се надеваме дека со овој документ САД, заедно со своите сојузници и пар-тнери, ќе дадат голем придонес за подобрување на светскиот безбедносен систем.

м-р Стојан Димчов

Новата стратегијата за национална без-бедност на САД, најпрво ги анализира но-вите безбедносни предизвици во светот, а кои имаат влијание на остварувањето на националните интереси на САД. Иако од завршувањето на ерата на Студена-та војна поминаа две децении и во по-големиот дел од светот се очигледни доста позитивни промени, како што се демократскиот развој на повеќе држа-ви, без вооружени судири помеѓу голе-мите сили, намалување на нуклеарно-то оружје, раст на глобалната економија, подобрување на човековите права итн., сепак, во овој период се случија и повеќе настани и вооружени судири кои имаат негативно влијание на глобалниот без-бедносен систем. Во целина, во овие две децении имаше напредок, но за жал во овој период во различни делови на светот се случија повеќе вооружени су-дири на етничка и на религиозна осно-ва, повеќе напади од терористички ор-ганизации, неконтролирано ширење на оружјето за масовно уништување, еко-номска рецесија, деградација на природ-ната околина, недостаток на храна и др.

пОинтенЗивнА СОрАБОтКА СО реЛевАнтните фАКтОри САД во првата декада од новиот миле-ниум поточно во септември 2001 година се соочија со најголемиот предизвик, од-носно за прв пат беше извршен терори-стички напад на нивната територја. Отто-гаш тие ја започнаа интензивната војна против терористичката организација „Ал Каеда“ со вооружена интервенција во Ирак, а потоа и во Авганистан. Иако САД остануваат водечка глобална сила, сепак признаваат дека ниту една држава колку и да е воено моќна не може сама да ги решава безбодносните предизвици во светот. Со новата стратегија тие бара-ат од сите релеватни безбедносни фак-тори да ја преземат својата одговорност во решавањето на глобалните безбед-носните предизвици. Затоа, во новата Стратегија посебно се нагласува потре-бата од поинтензивна соработка со гло-балните политичко безбедносни органи-зации, како што се ООН, ЕУ, ОБСЕ и дру-ги, како и со своите сојузници од НАТО и со своите пријатели и партнери ши-рум светот. Исто така, САД имаат наме-ра да ја интензивираат соработката во решавањето на глобалните безбедносни предизвици и со повеќе влијателни држа-ви во сите региони во светот, како што се Русија, Кина, Индија, Индонезија, Бразил, Јужна Африка и др.Во новата Стратегија за национална без-бедност, а врз основа на научените лек-ции од 2001 година кога САД, за прв пат на својата територија беа нападнати од „Ал Каеда“, и неодамнешните настани во Њурок кога постоеше закана од по-вторни терористички напади, посебно внимание се посветува на внатрешна-та безбедност на државата. Се предви-дуваат повеќе безбедносни мерки и ак-тивности за заштита на територијата на САД, од какви било терористички напа-ди и изненадувања кои би можеле да ја загрозат безбедноста на американските граѓани.

гЛАвен приОритет САД и понатаму ќе ја продолжат борба-та против терористичката организација „Ал Каеда“ и нивните подржувачи во Ав-ганистан, и во Пакистан. Главен приори-тет на САД е безбедноста и заштитата на американските граѓани и на државата. САД сметаат дека најголема закана на безбедноста на американските граѓани и на државата претставува неконтроли-раното ширење на нуклеарното оружје и можната злоупотреба од страна на одре-дени терористички организации. Затоа САД ќе преземаат превентивни мерки и активности за спречување на какви било терористички напади со употреба на ну-клеарно оружје и ширење на нуклеарно-то оружје.САД бараат од сите релеватни светски фактори заедно да дејствуваат и да се за-лагаат за почитување на меѓународната спогодбата за неширење на нуклеарно-то оружје и да работат превентивно за да се спречи можната злоупотреба на ну-клеарните материјали. Посебно се нагла-сува потребата за контрола на државите кои развиваат свои нуклеарни програми, а кои не ги почитуваат меѓународната спогодба за неширење на оружјето за ма-совно уништување, како и мерки и актив-ности за контрола на чувањето на нукле-арните материјали. Поради тоа САД ќе ги одржуваат своите нуклеарни капаците-ти, а посебно во функција на одвраќање на потенцијалните непријатели иако ну-клеарното оружје нема толку нагласена улога како порано, во Стратегијата за на-

44

о однос на одговорностите на воениот сектор, императив е поставување на јасно дефинира-ни цели за околината кои се спец-

ифични за воените активности. Целите треба да бидат лесно разбирливи и да ги задоволуваат националните барања, а секоја од нив треба јасно да покажува што е извршено и кога треба да се из-врши. Само кога целите се јасно дефини-рани тие можат работните стратегии да ги развијат за нивно пресретнување. Во дополнување, воениот сектор треба да предупредува при измени во национал-ните приоритети кои можат да влијаат на целите. Таков приод би забранил ефективна транзиција за среќавање на нови или построги барања.

стратегии, секоја со свој објект, ќе при-донесат за постигнување на општата цел.

МЕРКИ НА УСПЕХВладата мора да биде способна да ги ограничи адекватните напредоци кои се направени во пресретнување на це-лите во програмите за околината. За-тоа, воениот сектор не само што треба да направи планови за пресретнување на целите, туку исто така треба да раз-вие мерки за одредување дали цели-те ќе бидат пресретнати. Мерката го одразува напредокот покрај дефини-раната цел. Како алтернатива, мерка-та може да одразува прогрес на само една компонента во целокупниот план

ЗАДАЧИ И ЦЕЛИ

Притоа би сакала да ги истакнам и стра-тегиите за постигнување на воспоставе-ните цели. Имено, воениот сектор мора да биде подготвен за пресретнување на целите за околината основани од вла-дата и нејзиното законодавство. Секоја организација во секторот исто така мора да ги разбере целите и нејзината улога во нивното исполнување.Воениот сектор мора да одреди стратегија (начин) на кој има наме-ра да ги пресретне целите за околи-ната. Стратегијата формира база за буџетски развој. Стратегијата вклучува специфични објекти кои ќе придонесат во остварување на целта и ќе ги фор-мираат временските ограничувања за остварување на целите. Општо, многу

ОДГОВОРНОСТИ ЗА ЗАШТИТА И УНАПРЕДУВАЊЕ НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА НА ВОЕНИОТ СЕКТОР

СПЕЦ

ИЈАЛНИ

45

за постигнување на целта. Во таков случај, мерката се користи како показа-тел во целиот прогрес.

ПЕРИОДИЧНО ИЗВЕСТУВАЊЕ И ОРГАНИЗАЦИЈАВладата мора да има јасно разбирање за ефективноста на воениот сектор и неговата развојна програма. Тоа разбирање е дополнето со периодично известување за напредокот во специ-фичните воени или национални цели за околината. Во многу земји такво-то известување се прави годишно во согласност со буџетските барања за следната фискална година. Владата може да користи таква информација за да го процени успехот на тековна-та програма и потребата за измени во осигурувањето или буџетот.Во однос на организацијата, воени-от сектор мора да биде сигурен дека е организиран правилно за да ги пре-сретне одговорностите за околина-та. Секоја држава мора да се органи-зира според своите приоритети, по-треби и достапни извори. Затоа не по-стои „стандард“ за „точен“ метод на организирање. Како и да е, луѓето од-говорни за извршување на плановите за околината треба да бидат идентифи-кувани во сите нивоа на организацијата и тие треба да бидат обучени да бидат подготвени за одговорностите. Суш-тинска група на експерти за околина-та на сениорско ниво, општо се бара за основање на цели и стратегии, за обезбедување на извори и преглед на извршување на програмата. Секое внесување бара одговорните за околи-ната да се советуваат со командантот и да ја извршат програмата. Други цен-три за експертиза за области поврза-ни со заштитата и унапредувањето на околината може да се основаат за под-дршка на истражувања и развојни ак-тивности или за чистење на контамини-рани делови.

БУЏЕТСКИ РАЗВОЈВоениот сектор мора да развива буџет за остварување на поставените стра-тегии. Мора да постои согласност меѓу деловите на секторот во подготовка и презентација на буџетски барања. Тре-ба да се постави речник на стандар-дни термини. Како додаток, треба да биде развиен стандарден формат за изведување на точките во буџетот. Обично, буџетската линија се разви-ва за развојна стратегија. Само кога буџетското барање е стандардно прет-ставено, логички може да се изведе адекватно пресретнување на целите за околината.

ВОДЕЧКИ ПРАШАЛНИЦИ, ОБРАЗОВАНИЕ И ТРЕНИНГВоениот сектор ќе подготви прашал-ници кои ќе се пополнуваат за време на развојот и извршувањето на про-грамата за заштита на околината. Пра-шалниците ќе ги дефинираат целите, стратегиите и мерките на успех коиш-то се однесуваат во воениот сектор. Прашалниците ќе постават јасни орга-низациски одговорности за специфич-ни компоненти на програмата за око-

ИСТРАЖУВАЊЕ И РАЗВОЈНА ПРОГРАМАВо многу држави трошоците за зашти-тата и унапредувањето на околина-та постојано се зголемуваат. Воениот сектор е мотивиран да користи алтер-нативи со материјали или процеси кои ќе ги пресретнат барањата за зашти-та и унапредување на околината. По-ради поголемите трошоци на буџетот, воениот сектор мора да го мотиви-ра истражувањето и развојната про-грама и да ги отфрла материјалите и процесите кои се најлоши загадувачи бидејќи со нивна замена со алтерна-тивни материјали ќе има забележител-ни заштеди.

Елизабета Ташковска

лината. Конечно, прашалниците ќе ги опишат буџетските процедури и прио-ритети и колку често бараните извеш-таи ќе бидат доставени и во кој фор-мат. Неминовно, успехот на програма-та за околината зависи од знаењето на сите вработени. Секоја година го-лем број оштетувања на околината се случуваат поради неправилно обучен персонал. Како додаток, одлуките кои се донесуваат секоја година можат да уништат вредни извори во околината или владините водачи да не ги разбе-рат заклучоците од нивните одлуки. За-тоа обуката и вежбите за заштитата и унапредувањето на околината мора да се опфатени во програмите во поголем дел од работењето.

46

беден сум дека и покрај сè ја напра-вивме вистинската работа. Хитлер е најголемиот непријател не само на Германија, туку и на светот! Кога

за неколку часа ќе отидам пред судот на Господ, сигурен сум дека ќе можам да ги оправдам сите работи што ги направив во борбата против Хитлер. Само се на-девам дека како што Господ му вети на Абрахам дека нема да ја уништи Содома ако во неа бидат најдени десет правед-ни луѓе, во овој случај нема да ја уништи нашата Германија. А мојот, како и морал-ниот интегритет на секое друго човеч-ко суштество започнува со подготвено-ста да го жртвува сопствениот живот за своите убедувања“ – генерал-мајор Хе-нинг вон Тресков, еден од организато-рите на движењето против Хитлер. Средината на 1944 година им ги отво-рила очите на германските офицери. Успешното истоварување на сојузниците во јуни, како и напредувањето на Црве-ната армија на источниот фронт ја зацвр-стиле вербата кај нив дека колапсот на Нацистичка Германија е неминовен и дека единствен начин тоа да се избег-дека единствен начин тоа да се избег-дека единствен начин тоа да се избегне е елиминација на Хитлер и отворање на преговори за склучување мир со сојузниците.

„ФИРЕРОТ АДОЛФ ХИТЛЕР Е МРТОВ...“Оперцијата „Валкира“ е стратегија која служела како водич и гарант за одржување на континуитетот на

раздвоените единици во поголеми бор-бени групи, подготвени за акција. Допол-нително, Хенинг вон Тресков, генерал-мајор во германската армија сметал дека планот е недоволен и го допол-нил со тајна декларација која започнува-ла со изјавата: „Фирерот Адолф Хитлер е мртов. Измамничка група се обиде да ја искористи ситуацијата со тоа што ги нападна нашите сили од зад грб со цел да ја зграби моќта во свои раце“. Во декларацијата биле развиени детал-ни инструкции за заземање на владини-те простории во Берлин, главниот штаб на Химлер во Источна Прусија (денешна Полска), радио-станиците, поштите, како и сиот останат нацистички апарат.

66 ГОДИНИ ОД НАЈСЕРИОЗНИОТ ОБИД ЗА УБИСТВО НА ХИТЛЕР

АТЕНТАТ НАД ЗЛОТО

владеење во Германија во случај на настанување на одредени итни ситу-ации, како тешко бомбардирање од страна на сојузниците, неможност за воспоставување на контакт помеѓу фи-рерот и челниците во Берлин, или, пак, „револуција“ на милионите присилни ра-ботници кои работеле низ целата земја. Планот бил конструиран од генералот фридрих Олбрихт (во својство на чел-ник на Канцеларијата на германската армија), а бил целосно одобрен од са-миот Хитлер. Оригиналниот план, кој во основа се однесувал на борбената готов-ност на единиците на резервната армија, бил дополнет со т.н. „Валкира II“ која предвидувала брзо прегрупирање на

47

1. „вОЛЧјАтА јАМА“ вО иСтОЧнА пруСијА

2. генерАЛ-МАјОр хенинг вОн треСКОв

3. пОтОЛКОв-ниКОт КОнт КЛАуС вОн СтуфенБерг

4. генерАЛОт фриДрих фрОМ, КОМАнДАнт

нА реЗерв-нАтА АрМијА

5. иЗврШи-теЛОт нА АтентАтОт нАД хитЛер ОД 20 јуЛи 1944 гОДинА, вОн СтуфенБерг (ОнОј ШтО пуШи), СЛиКАн вО 1939 гОДинА

Суштината на планот била да се измами Резервната армија во отстранување на цивилната вла-да во воена Германија со лажно претставување дека германски-от „SS“ (организација под дирек-от „SS“ (организација под дирек-от „SS“ (организација под директна команда на Химлер и Хитлер, одговорна за голем дел од злоде-лата против човештвото изврше-ни во текот на Втората светска војна) се обидел да изврши пуч, вклучувајќи и атентат врз Хитлер. Со дополнувањето на овој план, иницирано и во голема мера из-вршено од самите конспиратори, се очекувало сите војници да ги следат нивните наредби бидејќи тие доаѓале од легитимен извор – главниот штаб на Резервната армија.Имено, освен Хитлер, единстве-ниот високорангиран офицер во германската армија кој имал овластување да го ефектира пла-нот „Валкира“ бил генералот Фри-дрих Фром, командант на Ре-зервната армија, кој бил запозна-ен со планот на конспираторите.

КОНСПИРАЦИСКИТЕ ГРУПИГрупите, кои планирале некаков вид прекинување на владеењето на Хитлер, биле креирани уште пред почетокот на големата војна, односно во 1938 година, а едни од нивните први членови биле бригадниот генерал Ханс Остер, генералот Лудвиг Бек и филдмаршалот Ервин вон Вицлебен. Истата година започ-нал и развојот на плановите за отстранување на Хитлер од чел-ната позиција, но тие не биле ре-ализирани поради неодлучноста на двајца генерали, Франц Хад-лер и Балтер вон Браучитш, како и неможноста на западните сили да му се спротивстават на Хит-лер.Веќе во 1941 година била форми-рана нова конспирациска група на чело со полковник Хенинг вон Тресков, кој служел како коман-дант на централната армиска гру-па во „Операцијата Барбароса“, а во текот на 1942 година тој, за-едно со Остер успеале да го ре-грутираат генералот Фридрих Ол-брихт, челникот на Канцеларијата на германската армија позицио-нирана во Бандлерблок во цен-трален Берлин. Оваа група до крајот на 1942 го-дина имала неколку неуспеш-ни обиди за извршување атен-тат врз Хитлер. Имено, првиот обид бил со поставување на бом-ба во авионот на Хитлер за вре-ме на неговата посета на арми-ската единица во Смоленск (март 1943 година), додека вториот бил по само една недела, за време на неговата посета на изложбата на руско оружје во Берлин.

тето во Северна Африка) уште од почетокот на 1942 година бил гласен во размислувањата дека Германија е водена во сосема по-грешен правец, односно кон це-лосна пропаст. Битката за Ста-линград, во декември 1942 годи-на само го зацврстила неговото верување дека смртта на Хитлер е апсолутно потребна. Но, есенцијално било да се најде ефикасен начин за преземање на целосната власт во Германија и елиминирање на моќта на „SS“ и останатите воено-политички служби кои се наоѓале во цента-рот на германското општество. Олбрихт дошол до заклучок дека Резервната армија треба да биде употребена во извршувањето на пуч, и тоа со ефективно стапување на сила на негово-то „чедо“ – планот „Валкира“, кој, со цел дополнително да им биде од помош на конспирато-рите, бил дополнет и видоизме-нет. Како што е споменато пого-ре, Операцијата „Валкира“ мо-жела да биде ефектуирана само од страна на Хитлер или генера-лот Фридрих Фром и токму по-ради тоа тој морал да биде вне-сен во редовите на конспирато-рите или неутрализиран од нив. Интересно е да се спомене дека

најпознатиот член на конспира-торската група бил Ервин Ромел, попознат како „пустинската лиси-ца“.

ЧАСОВНИКОТ ОТЧУКУВАПо назначувањето на Стуфен-берг за шеф на персоналот на генерал Фром (во Резервната армија), тој бил во позиција да присуствува на состаноците на Хитлер, во „Волчјата јама“ во Ис-точна Прусија, што само по себе отвора можност за Стуфенберг лично да го изврши атентатот. Како поволен аспект се смета-ло и приклучувањето на Карл-

пОттиК ЗА нОв пЛАнКон средината на 1943 година, по-ради чувството дека картите на боиштата во Европа одат во при-лог на сојузниците, конспирато-рите станале уверени дека един-ственото решение е – атентат врз Хитлер и преземање на власта во Германија. Токму таа цел ста-нала малку подостижна по прва-та средба помеѓу Тресков и пот-полковникот Конт Клаус вон Сту-фенберг, еден од главните игра-чи во подоцнежниот, а воедно и најсериозен обид за извршување на успешен атентат. Стуфенберг (кој бил сериозно ранет на боиш-

48

Хајнрих вон Стулпнагел, германски воен командант во Париз, кој требал да ја преземе контролата врз него и да за-почне преговори со сојузниците, вед-наш по убиството на Хитлер.Првиот, од серија обиди во јули, се слу-чил на 7 јули кога генералот Стиф тре-бал да го убие Хитлер на изложбата на нови униформи блиску Салцбург, но не успеал. Токму поради неодлучноста на Стиф, Стуфенберг одлучил сам да ги из-врши и двете поставени задачи: да го убие Хитлер и да се врати во Берлин за да го менаџира извршувањето на „Вал-кира“. Само четири дена подоцна, на 11 јули, Стуфенберг присуствувал на соста-нок со Хилтер и со себе носел куфер во кој била сместена бомба, но пора-ди неприсуствувањето на Хајнрих Хим-лер (за кого конспираторите верувале дека исто така мора да биде убиен со цел преземањето на власта да биде це-лосно и ефективно), Стуфенберг ја про-пуштил својата шанса.Следниот обид се случил повторно по четири дена, кога Стуфенберг со куферот-бомба се наоѓал во конферен-циската сала, но како и минатиот пат це-лата операција била сопрена во после-ден момент, бидејќи Хитлер ја напуштил салата неколку моменти пред да детони-ра бомбата. Во овој случај Стуфенберг успеал на време да ја демонтира бомба-та и да го сопре нејзиното пронаоѓање.Последниот, а воедно и успешен обид на конспираторите за детонирање на бомбата се случил на 20 јули, два дена откако тие дознале дека Гестапо сери-озно им се приближува на учесници-те во конспирацијата, што „де факто“ не било точно. Сепак, Стуфенберг од-лучил судниот момент да се случи на Конференцијата на Хитлер во „Волчјата јама“, која почнувала во 10 часот, на 20 јули 1944 година. Во 12 часот и 30 минути, Стуфенберг се извинил и отишол во купатилото, каде го вметнал детонаторот во 1 kg пласти-чен експлозив, завиткан во кафеава хартија. Детонаторот се состоел од тен-ка бакарна цевка која во себе содрже-ла киселина на која ì билe потребни око-лу десетина минути за да ја „изеде об-вивката“. Откако набрзина ја подгот-вил бомбата, тој се вратил назад на со-станокот и го поставил куферот под ма-сата на која Хитлер и дваесетина него-ви соработници биле собрани. По некол-ку минути следувал и планираниот по-вик за неодложен разговор, а веќе во 12 часот и 40 минути бомбата детонира-ла со разорувачки ефект. Чадот, кој сле-дел по големата експлозија, ја дополну-вал сликата за големиот успех. Гледајќи го тоа, Стуфенберг бил сигурен дек Хит-лер е мртов, по што се качил во свое-то возило и заминал директно кон авио-нот кој бил договорен од генералот Ед-вард Вагнер. Веќе во 13 часот, Стуфен-берг летал кон Берлин. И покрај увереноста на Стуфенберг дека фирерот е мртов, тој не ја извршил својата примарна цел. Тројца офице-

ба за мобилизација на „Валкира“, но ге-нералот Фром во телефонски разго-вор со филдмаршалот Вилхем Кетел во „Волчјата јама“ се осигурал дека Хитлер бил сè уште жив. И покрај конфликтните информации, во меѓувреме, Карл-Хајнрих вон Стулп-нагел, во својство на воен гувернер на окупираната Франција успеал да го ра-зоружа германското „SS“ и да уапси по-големи дел од тамошната власт. Кога се обидел да воспостави контакт со сојузниците бил информиран дека, се-пак, фирерот е жив.По пристигнувањето на Стуфенберг во Берлин, генералот Фром ја „сменил стра-ната“ и започнал потера по него, но тој и Олбрихт успеале да го приклештат и да го сменат од позицијата, поставувајќи го Ерик Хепенр на негово место. Дотогаш Химлер ја преземал контролата и ја по-ништил одлуката за операционализација на „Валкира“ и покрај тоа што во голем број наврати пучот, сепак се извршувал.

НЕУСПЕХ НА КОНСПИРАТОРИТЕКонечниот момент во кој неуспехот бил потврден се случил во 19 часот кога Хил-тер разговарал со Гебелс и Ремер, ко-мандирот на трупите околу Министер-ството за пропаганда. Хитлер му наре-дил на Ремер да ги преземе сите по-требни активности и да ја осигура кон-тролата врз Берлин. Бандлерблок бил опколен од сите страни, а пучот во Па-риз не успеал. Во тој момент и помалку одлучните членови на групата конспира-тори ја промениле страната и се откажа-ле од понатамошните борби. По заземањето на контролата врз Бер-лин од страна на Ремер, во пукотници-те кај Бендлерблок, Стуфенберг бил ра-нет, а веќе до 23 часот Фром успеал да ја преземе и контролата врз Главни-от штаб. Гледајќи го неуспехот на пла-нираната акција, Бек си го одзел живо-тот, што фактички е првото од големи-от број самоубиства кои следеле. По заробувањето на Фром и Олбрихт, се состанал воен суд (креиран од Фром) кој набрзина ја донел одлуката за доделување смрта казна за четири офи-цери меѓу кои и Фром и Олбрихт. Тие биле егзекутирани во дворот на Банд-лерблок десет минути после полноќ, на 21 јули 1944 година.По 20 јули и неуспешниот обид за атен-тат врз еден од најголемите непријатели на човештвото, егзекутирани биле над 200 луѓе, додека уапсени биле над 5000. Освен нив, голем број од оние кои биле вмешани во планот за атентат сами си го одзеле животот. Ниту Фром не успеал да избега од одговорноста и покрај тоа што набрзина ги егзекутирал Стуфенберг и Олбрихт. Тој бил уапсен на 21 јули и подоцна егзекутиран, одлу-ка која била донесена од Народниот суд кој бил познат по тоа што секогаш доне-сувал одлуки во полза на обвинителите. Официјално, тој бил обвинет за тоа дека не успеал на време да го спречи пучот во Берлин.

Иван Петрушевски

ри биле сериозно повредени (подоц-на им подлегнале на повредите), но Хитлер преживеал и тоа со мали по-вреди. Подоцна било откриено дека всушност, полковникот Хајнц Брант по заминувањето на Стуфенеберг го поме-стил куферот од другата страна на ма-сивната ногарка, што го одбила ударни-от бран на бомбата и го спасила Хитлер.Вестите дека Хитлер не е мртов стиг-Вестите дека Хитлер не е мртов стиг-Вестите дека Хитлер не е мртов стигнале во Берлин уште пред Стуфенберг, со што операцинализацијата на „Вал-кира“ била оневозможена. Несигурно-ста во тоа дали Хитлер го преживеал атентатот сепак била присутна бидејќи по слетувањето на Стуфенберг, тој ги известил своите колаборатори дека Хитлер е мртов. Токму затоа во 16 ча-сот генералот Олбрихт издал напред-

49

о минатиот број се посветивме на специфичностите на цивилно-воените односи (понатаму: ЦВО) за време на противбунтовничките

операции (понатаму: ПБО). Притоа, по-себно стана збор за значењето на овие операции во поглед на односот со циви-лите и контролата на ресурсите. Во овој број ќе ги објасниме фазите кои треба да се применат при воспоставувањето контрола на територијата. Воспоставувањето контрола на територијата е една од најклучните за-дачи која секој воен лидер кој спроведу-ва или е дел од ПБО, мора да ја има на ум. Без да се постигне ефективна кон-трола на територијата основата на со-времените ПБО нема да може да се

ме дека сите противбунтовнички опера-ции се специфични и не треба да се сле-дат „дифолти“, доколку лидерите сакаат да очекуваат успех. Без разлика на сè, динамиката во гореспомeнатите фази лежи длабоко во успешната проценка на ситуацијата. Тоа значи реална процен-ка на населението, културните перспек-тиви, традициите, меѓународниот фак-тор, герилата (военото крило на бунтов-ниците) и нејзините капацитети, улога-та на политичката компонента и, секако, меѓусебната поврзаност–интеракцијата на сите споменати параметри (нешто што посебно го налага комплексната си-стемска анализа).

синхронизирани операции за запоседнување на територијатаВо практиката и теоријата не по-стои единствен став околу приме-ната на овие операции како дел од воспоставувањето на ефективна кон-трола над територијата за време на ПБО. Сепак, нивното споменување е ре-зултат на ставот кој го зазедовме прет-ходно дека за ефективни ПБО не тре-ба да се следат однапред подготвени сценарија кои функционирале во мина-тото. Според некои видувања, овие опера-ции се дел од офанзивните операции за време на спроведувањето на ПБО (на пример ваков е ставот во Правилото за ПБО, види пошироко во: Headquarters Department of the Army Washington, DC,

ПБО

ВОСПОСТАВУВАЊЕ КОНТРОЛА НА ТЕРИТОРИЈАТА – XIпостигне од едноставна причина што основниот центар на гравитација – на-селението нема да може да се придо-бие (основен центар бидејќи во речиси сите ПБО низ историјата, легитимите-тот кај населението повеќе или помал-ку бил пресуден за успехот на ПБО. Тоа не значи дека населението е единствен центар на гравитација, туку дека е осно-вен и секогаш присутен во комбинација со други центри кои се одраз на култу-рата и на ситуацијата на теренот на при-мер). За таа цел во делот кој следи ќе се посветиме на фазите низ кои се гради ефективната контрола на теренот.

фАЗи ЗА ефеКтивнА КОнтрОЛА нА теренОт ЗА вреМе нА пБОНачелно, контролата на теренот може да се воспостави низ пет фази:– изведување на синхронизирани опера-

ции за запоседнување на територијата;– запоседнување, обезбедување и од-

брана на територијата однатре и од-надвор;

– спроведување борбени патроли, из-видувачки патроли и претрес на те-ренот;

– воспоставување контакт со населе-нието за негова евиденција (детален цензус);

– воспоставување јавна админис тра-ција, вклучително и контрола на ре-сурсите.

Тоа што мора да се има предвид при при-мената на овие фази е дека оваа листа е начелна. Како што претходно истакнав-

50

1.October 2004, COIN FM 3-07.22). Значи, во контекст на она што претходно го објаснувавме око-лу фазите преку кои се изведу-ваат ПБО (генерално како и сите воени операции), тоа значи дека оваа фаза е веќе спроведена во делот на доминацијата (види: претходно за останатите фази на воените операции за време на една кампања генерално, а со тоа и во ПБО).Сепак, постојат ставови според кои потребата од оваа фаза е неопходна особено во случај кога ПБО се спроведуваат про-тив современите глобални бун-товници (околу ова може да се види пошироко во David Kilcullen, Accidental Guerilla, 2009). Тоа е од причина што фазите (на це-локупните воени операции, ге-нерално, во една кампања) во овој случај, без разлика на поли-тичките заложби се преклопува-ат. Преклопувањето е особено изразено помеѓу третата фаза – доминација, четвртата фаза – стабилизација и поддршка, и пет-тата фаза – оспособување на цивилната администрација. По-следното се потврдува како точ-но ако за пример ја анализираме ситуацијата во Фалуџа во Ирак во 2004 година.Иако на поголемиот дел од територијата мултинационални-те сили во Ирак изведуваа опе-рации за стабилизација и под-дршка (фаза четири од опе-рациите во една кампања), ситуацијата во Фалуџа ескали-раше до таа мерка што ако се анализираат операциите кои ги презедоа коалициските мулти-национални сили во Ирак ќе се види дека борбените постапки во овие операции се поклопу-ваат со борбените постапки кои се изведуваа за време на тре-тата фаза – доминацијата. Така, за време на борбите во Фалуџа, среде операции за стабилизација и поддршка, акцентот при изведувањето на операциите беше ставен на комбинација од

копнени и воздушни борбени по-стапки кои имаа офанзивен пре-фикс. Со други зборови, сите овие борбени постапки би се класифицирале во збир од так-тички борбени постапки кои се преземаат за време на офанзив-ни операции, т.е. класичен напад во урбана средина. Разбирањето на ваквата разли-ка во операциите е од особено значење за лидерите, но и за са-мите извршители на теренот од неколку аспекти кои се клучни за време на ПБО. Тие аспекти се рефлектираат во планирањето на борбените постапки кои се преземаат за време на ПБО,

преку дизајнирањето на прави-лата на однесување до само-то извршување на теренот. За лидерите од особено значење е делот на планирањето и дизајнирањето на правила-та на однесување, додека за непосредните извршители од особено значење е самото извршување на операциите. Секој неуспех да се препознае оваа динамика која дава различ-ни ефекти може да биде кобна за изведувањето на ПБО. Така на пример, ако планерите не ја пре-познаат оваа ситуација тактички-те борбени постапки кои тие ќе

ги применуваат можат да бидат кобни за безбедноста и конечно за способноста на коалициски-те сили/воените сили кои спро-ведуваат ПБО. На меѓународен план тоа често им се случувало на меѓународните сили кои ги из-ведуваат операциите под ман-дат на Советот за безбедност на ООН. Заради политичкиот меха-низам кој е мошне комплициран и тром да се справи со соврем-ните динамики и начините на војување (амбиент во кој се ре-ализираат и современите ПБО), силите на ООН често пати го гу-беле кредибилитетот кај населе-нието изведувајќи дури и класич-ни мировни операции (независ-но дали за чување на мирот-како во Руанда на пример, или за наметнување на мирот-како во БиХ по распадот на Југославија).На внатрешен план, пак, ова се рефлектираше за време на конфликтот во 2001 година во Македонија каде најголемите загуби се случија во ваквите пе-риоди, токму заради неуспе-хот на политичкиот и делум-но на воениот врв, да се препо-знае оваа промена и соодвет-но да се дизајнираат тактичките борбени постапки, правилата на однесување за време на истите и нивното извршување. Овде оправдано некој би мо-жел да постави прашање око-лу тоа, каква е врската помеѓу планирањето на тактичките бор-бени постапки, правилата на однесување (понатаму: ПНО) и ефектите од извршувањето. Од-говорот на ова прашање ќе го дадеме преку соодветни при-мери. Така на пример ако не се земе предвид оваа фаза плане-рите многу често заради чустви-телноста на притисокот кој доаѓа од политичката контрола и тен-денциите за хуманизирање на војната–вооружениот конфликт, многу често нема да го земат предвид нивото на опасност (што во практиката се покажува како точно), па дизајнирањето на борбените постапки ќе биде според „дифолтот” на операции-те за стабилизација и поддршка (иако за волја на вистината пра-вилата на САД не ги исклучува-ат и офанзивните операции за време, на оваа фаза што во пре-вод би значело дека оваа фаза во воспоставувањето на контро-ла врз територијата е непотреб-на и дека оние кои го поддржу-ваат ваквиот став се во право). Сепак, реалноста е малку пои-наква и покажува дека дури и воените лидери од САД многу често на теренот не ги препо-знавале овие моменти (особе-но кога како лидери се поставу-вани офицери на кои овие опе-

1. припАД-ниЦи нА КрАЛСКите МАринЦи вО јужен АвгАниСтАн

2. СитуАЦијАтА вО прОвин-ЦијАтА хеЛМАнД вО АвгАниСтАн е СеКОгАШ неиЗвеСнА

3. КОМАнДОСи вО СеверО-иСтОЧен АвгАниСтАн

рации не им се основна дејност. На пример артилериски офицер, или инженериски офицер, што не смее во никој случај да фрли дамка на овие два исклучително значајни родови. Пошироко око­лу ова може да се види во: М.Х. „Слобода за Ирак: Патот за Ва­вилон”, Култура, 2007 Скопје, из­дадена и на англиски јазик во но­ември 2008 во Washington D.C. англиски наслов: Iraqi freedom: The Road to Babylon). Несоодветноста во дизајнира­њето на тактичките борбени по­стапки (значи наместо борбе­ни патроли за демонстрација на сила се спроведуваат патро­ли за покажување на присуство, наместо заседи, препади и пре­трес на терен и објекти и лица во борбен дизајн, се спроведу­ваат со т.н. „мек дизајн” и сл.) често е кобна и дозволува бун­товниците да соберат довол­но сила, да се прегрупираат и да ја адаптираат својата такти­ка. На пример, ако наместо кла­сичен упад за приведување на опасно лице се спроведе т.н. „мек упад” на територија на која не постои ефективна кон­трола на територијата, во овој случај не само што операцијата ќе биде неуспешна во поглед на приведувањето на лицето, туку таа може да има и ефект на прелевање. Тоа дополнително се рефлектира врз заштитата на сопствените сили, но и врз кре­дитот пред населението во по­глед на решителноста и ефектив­носта на силите (кои спроведува­ат ПБО) да го одбранат не само она што се обидуваат „да го про­дадат”, (стабилизација на мирот и просперитет на пример), туку и самото население. Со несоо­дветниот пристап кај населени­ето се појавува скептицизам за способноста да биде заштитено, па со тоа многу е веројатно (што се потврдува како точно и од практиката) ќе попушти без посе­бен отпор пред налетот на бун­товниците (како што е случај во одредени делови на Авганистан на пример). Несоодвениот избор на операции лесно ќе му дозво­ли на непријателот да ја адапти­ра својата тактика и да ги сними тактиките­техниките и процеду­рите на синиот (силите кои изве­дуват ПБО). За разлика од бор­бените патроли кои лидерите ги спорведуваат со своите сили и ги адаптираат на ситуацијата на теренот, патролите за прису­ство се повеќе или помалку фо­кусирани на секундарната цел – демонстрација дека некој само е присутен (што многу често не може да се препознае особено кога операциите преминуваат во рутина какви што се и самите

познаваат оваа фаза многу че­сто се воздржани од приме­на на поагресивни правила на однесување. Таков е случајот со поголемиот дел од опера­циите на ООН, а таков беше и случајот со ситуацијата кај нас за време на 2001 година. Во ва­ков случај рефлектирањето на ПНО врз операциите има ист ефект како и неправилноста во изборот на борбената постап­ки. Накратко, ПНО за време на оваа фаза мора да бидат риго­розно набљудувани од страна на воените лидери и од правни­те советници заедно со плане­рите. Тие треба да бидат иден­тични како за време на кла­сичен вооружен судир докол­ку ситуацијата е како онаа во Фалуџа или онаа во операцијата „Анаконда“ во Авганистан во 2002 година. Сепак, сензитивно­ста и уметноста во планирањето мора да одат дотаму што овие правила на однесување по стабилизирањето на тери­торијата, мора брзо да се вратат во нормала, од причина што пре­големата агресивност негативно се одразува врз легитимитетот на силите, што повторно може негативно да се одрази на цел­та на ПБО, (да се придобие на­селението на своја страна). Секој неуспех да се препознае момен­тот кога треба да настане смена во ПНО, може да биде кобен за успехот на ПБО.Каузалитетот на планирањето и ПНО се прелева и во извршувањето на борбените по­стапки на теренот во оваа фаза. Тоа, пак, ја потврдува тезата која претходно ја загатнавме дека со­времените ПБО ја налагаат по­требата од мошне вешт и обра­зован кадар кој ќе биде способен да ги изведува овие операции. Како што веќе споменавме, чув­ствителноста во извршувањето на ПБО доаѓа до израз токму во оваа фаза од воспоставувањето на контрола на територијата за време на процесот на стабилизација и поддршка (фаза­4 од целокупните операции во една кампања на ПБО). Идејата за стратешките каплари кои на тактичко ниво креираат стра­тешки ефекти, е највлијателна токму во вакви чуствителни си­туации (кога на одредени делови при воспотвувањето на контро­ла е потребна оваа фаза). Оттука, со право би заклучиле дека лидерите и планерите треба да ги земат предвид можности­те од спроведувањето на овие борбени постапки како дел од ефективното воспоставување на конторола за време на извр­шувањето на современите ПБО.

Методи Хаџи–Јанев

патроли за присуство). Така, до-дека за време на борбените па-троли движењето е динамично и креативно и тешко да се копи-ра или да се следи од страна на црвениот, движењето за време на патролите за присуство (каде целта на силите кои изведуваат ПБО не е да стапат во борбен до-пир со црвениот-бунтовниците) е монотоно и идентично при речи-си секое патролирање. Ова се рефлектира и врз прави-лата на однесување. Заради при-тисокот кој го спомнавме погоре (а доаѓа од политичката контро-ла и хуманистичките движења), воените лидери кои не ја пре-

51

4. МОнитО-рирАЊетО и пОДДрШКАтА ОД ЛОКАЛ-нОтО нАСеЛе-ние е КЛуЧнА ЗА уСпеШнА КОнтрОЛА нА теритОри-јАтА

5. БОрБенА пАтрОЛА

52

ЗА КОМПЈУТЕРСКАТА ВЕРЗИЈА НА „ENDWAR“

ВО ВИОРОТ НА

Т Р Е Т А Т А СВЕТСКА ВОЈНА

53

ЗА КОМПЈУТЕРСКАТА ВЕРЗИЈА НА „ENDWAR“

ОД рАјОт нА КАриБите пОвтОрнО Се врАќАМе вО пеКОЛОт нА вОјнАтА. реДнО БеШе ДА ги нАпуШтиМе пеСОЧните пЛАжи, КОСтуМи ЗА КАпеЊе и ШтО Ли уШте не и ДА ЗАпОЧнеМе ДА јА вОДиМе пОСЛеДнАтА вОјнА. А, ЗА тОА ни Се пОтреБни САМО тАСтАтурА и гЛувЧе. иЛи, МОжеБи, ни тОА? преД нАС јА иМАМе ОСОБенО ОЧеКувАнАтА КОнЗОЛСКА игрА КОјА преД еДнА гОДинА ДОБи и СвОј PC нАСЛеДниК...

ДА и Се пОКЛОниМе нА „Endwar“.

RTS-СИМУЛАЦИЈА НА ХАОСОТ

настани кои го означуваат нејзиниот по-четок. По неколку последователни напа-ди врз цели на територијата на Европ-ската Федерација (ЕФ), САД и Русија на меѓународната сцена се појавува т.н. „заборавена армија“ составена од на-родите на Балканот, од Африка и од Јужна Америка. Со цел раскинување на пријателството помеѓу САД и ЕФ, Русија подметнува докази дека мини-стерот за одбрана на ЕФ тајно финан-сиски ги поддржувал акциите на теро-ристичката група. Иницијалната капис-ла, односно уништувањето на амери-канската вселенска станица од страна на сателит-ласер на ЕФ(поради руски ви-рус вметнт во софтверот), доведува до

54

војна помеѓу овие две суперсили, а кога Русија се вклучува во војната под ма-ската да помогне на САД против Евро-па, Американците препознаваат лоши намери и ì објавуваат војна и на неа. За-почна третата голема војна.

инОвАтивни гЛАСОвни КОМАнДиОна што е основна карактеристика на „Endwar“ и што можеби е нејзиниот гла-вен адут е иновативниот „voice control“, односно гласовното контролирање на единиците на бојното поле. Оваа карак-теристика е пресликана од верзиите на оваа игра наменети за играчките конзо-ли и е едно вистинско освежување, кое сепак поради големата иновативност не секогаш се покажува во вистинско свет-ло. Командите дадени со притискање на „space bar“-от и едноставното изговарање на одредени претходно дефинирани наредби, како „unit one move to bravo“, „unit two attack hostile four“ или „deploy gunships“, и покрај тоа што препознаваат голем дијапазон на акценти на англискиот јазик, некогаш затајуваат, што пак во круцијален мо-мент може да значи губење на игра-та. Челниците на „Ubisoft“ одат дотаму што тврдат дека може целата мисија да се изигра користејќи ги само гласовните команди. Сепак, поради големата мож-ност за непрепознавање на командата, тоа не го препорачувам. Барем јас ве-

рувам во традиционалниот и за некои рудиментарен пристап – особено дра-гите глувче и тастатура.

ДОСтАпните фрАКЦииВо „Endwar“ постојат три фракции кои се достапни за влегување во борбата за целосно освојување на планетата. европската федерација (еф), со нејзините „enforcer corps“, составени од елита на ветерани во противтеро-ристичките акции и припадници на ми-ровните мисии низ светот, обучени за водење урбана војна. Единиците посеб-но на ЕФ имаат помало вооружување од она на противниците, но затоа, пак,

АКО СÈ ЗАПОЧНА?Имајќи предвид дека сите RTS-симулации имаат помалку или повеќе интересен „background“

не се ни сомневав во тоа дека првиот поглед на екранот ќе ми овозможи ви-стинско уживање. Нуклеарниот напад врз Саудиска Арабија (кој убива над шест милиони луѓе) и го става во хаос светското производство на нафта е на-вистина добар и ветувачки почеток. На-терана од екстремно високата цена на нафтата (800 долари за барел) де-нешната Европска Унија (кон која сите се стремиме) станува нова политички и економски консолидирана Европска Федерација која е една од светските су-

персили. Хм, досега изгледа одлично... Има еден мал детаљ кој не ми прави ме-рак, но, сепак, тоа е што е. Имено, бал-канските земји (барем поголем дел од нив) не успеваат да преживеат во голе-мата економска криза и подоцна стану-ваат дел од обновената и моќна Русија која има огромна профит поради цена-та на нафтата.А, милитаризацијата на вселената (пред-водена од американската вселенска ста-ница наречена „Freedom Star“) е елемен-тот кој довел до раскинување на веков-ната врска помеѓу Европа и САД, настан кој ќе доведе до започнување на ТРЕТА-ТА СВЕТСКА ВОЈНА.Таа, пак, си има свој интересен сплет на

се помобилни и побрзо се дви-жат од нив. ЕФ главно се кон-центрира на развојот на напред-ното фокусирање на енергијата и оружјата базирани на микро-брановите. Оружјето за масовно уништување на ЕФ е тактичкиот високоенергетски ласер.Русија е претставена од „Од-бранбената бригада Спецназ“, со-ставена од ветерани од големи-от број конфликти во поранешни-те советски републики. Руското оружје за масовно уништување е т.н. „Fuel Air Missle/Vacuum bomb“.Соединетите американски др-жави (САД) ги имаат своите „Joint Strike Force“ моделирани според денешните марински ек-спедициски сили. Силите се гру-пирани во мали и мобилни едини-ци кои можат да зададат удар на секое место на планетата во мно-гу краток рок. Тие користат ви-сока технологија како помош на бојното поле (роботи, автомати-зирани дронови и сл.), а исто така користат и напредна „stealth“ технологија. Нивното оружје за масовно уништување е „кине-тичкиот напад“.

„ЕДИНИЦИ, ВО БОРБА!“Ако добрите вести се кажува-ат на почеток, тогаш веќе сме навлезени длабоко во освртот кон оваа симулација. Самиот гејмплеј е во ред, но во одреде-ни случаи единиците нема да го нападнат непријателот и покрај тоа што тој е на крајната гра-ница на линијата на видливост. Тоа малку фрустрира, нели? И бидејќи играта се темели на веќе дадени единици (вкупно седум), а не на микроменаџирање (како кај „Red Alert“ и „Tiberian Sun“) се добива чувство дека изборот е навистина мал. Основните еди-ници, без разлика на одбраната фракција, се исти: пешадија со-ставена од војници и инженер-ци, потоа достапни се тенковите и артилеријата и неколку типо-ви летала на небото. Контрол-ниот механизам на единиците, пак, е уникатен бидејќи одбли-ску дозволува следење на соп-ствените единици во битка, што сепак е мало светло во голема-та темнина. А, таа е простра-на, земајќи предвид дека одно-сите помеѓу единиците се стан-дардни: тенковите се помоќни од транспортерите, леталата се ефикасни против тенковите, а транспортерите лесно изле-гуваат на крај со леталата. Ед-ноставно и веќе видено. Одре-дени подобрувања се направе-ни во однос на пристапот „ова е твој баталјон, можеш со него да правиш што сакаш“, односно на

еден од најпозитивните елементи на „Endwar“.

ГРАФИКА И ЗВУКГледано според системските побарувања, „Endwar“ треба да нуди одлични графички рен-дери. Сепак, сето тоа е и сосем нормално за RTS-симулација од најновата генерација. Во еден момент екранот може да ви се исполни со експлозии и шрап-нели, уништувања на едини-ци, создавање на кратери... со еден збор, со сето тоа што една војна носи со себе. Проблеми се јавуваат во однос на нормалното функционирање на играта, одно-сно познатото „сецкање“, кое во подоцнежниот тек на играта ста-нува сè поизразено.Во однос на звукот, немам по-големи забелешки, освен може-би фактот дека секоја размена на информации помеѓу трупите може да е важна за развојот на мисијата, па затоа големо внима-ние мора да се обрне токму на тој аспект. Па, и тоа е дел од реална-та војна.

ANY FINAL WORDS?Кога станува збор за сумирање на сите импресии од заедничко-то дружење со „Endwar“ нависти-на не можам да кажам дека имам

стриктно дефинирано мислење. Имено, играта има интересна приказна, иновативни гласовни команди, но сè друго е – веќе ви-дено и неинтересно. „Endwar“ е само уште една RTS-симулација која до некој степен нè имреси-онира со своите графички еле-менти, но има голема црна дуп-ка кога станува збор за инвен-тивноста во унапредување на са-миот жанр. Има еден збор од ан-глискиот јазик кој перфектно го објаснува моето мислење за оваа симулација, а тоа е „mediocre“.

Иван Петрушевски

баталјонот може да му се дадат поинакви карактеристики (мото, хералдика, композиција и спо-собности). Секоја, пак, од фракциите има 150 надградувања, а секоја од единиците, шест нивоа на иску-ство. Доградбите на единици-те зависат од поените кои секој гејмер ги собира во текот на играта. Бидејќи системот на ре-сурси не постои, секоја единица, „тежи“ одреден број командни поени (1-6) кои се добиваат пре-ку заземање на стратегиски ме-ста на мапата. Командните пое-ни можат да бидат искористени и за повикување помош, одно-сно повикување на артилериски напад, електронски напад или повик за детонација на мала, но нуклерна бомба. Секако, тоа што следи е една спектакуларна детонација.Сета таа активност на бојното поле во контекст на кракте-ристиките на RTS-симулација, може да биде набљудувана и од голема „turn-базирана“ мапа на-речена „theater of war“. Прогре-сот низ оваа мапа во „off-line“ мод е одличен за вежбање на сопствените способности, но ви-стинската еуфорија се раѓа кога ќе се обидете да заиграте на „театарот“, но „on-line“.

„MULTIPLAYER“-ОТ ВО НАЈДОБРО СВЕТЛОМожноста за играње на „Endwar“ заедно со други гејмери „on-line“ не смее да се пропушти. Конти-нуираното војување ,чиј исход целосно зависи од способности-те на гејмерите во играта, дове-дуваат до целосно уживање. И, сето тоа независно дали се игра „one to one“ или „two vs. two“. На крај на краиштата, и самото чув-ство дека сте дел од една „пого-лема слика“ е навистина посебно. Токму тоа ме предизвикува да ка-жам дека „multiplayer“– опцијата е

55

типОви МиСии вО „sInglE CamPaIgn“

„ConQuEst“ – Војување за освојување на над 50% од означени-те позиции во рок од пет минути или уништување на сите трупи

„assault“ – Бит-ки за целосно уништување на секоја од единици-те на непријателот

„raId“– Битките се слични со оние во модот „Conquest“, но гејмерот мора да го саботира непријателот и да уништи барем по-ловина од градбите во рок од десет ми-нути или да се од-брани во истиот тој период

„sIEgE“– Само за главните градови, со барање гејмерот да заземе и одбра-ни критична точка на мапата во рок од десет минути

ЛОКАЦии НА

БАЛКАНСКИОТ ПОЛУОСТРОВ

фОрт ЛевСКи (Бугарија);

иСтрА (Хрватска);теСАЛијА

(Грција);вЛОре

(Албанија).

та природа на познатиот Роберт Леки. Џон Басилон, кој го игра од Џон Седа, е еден од најпознатите маринци кои се бореле на пацифичкиот фронт, единствениот кој бил награден и со „Medal of honor“, но и со „Navy cross“. Во дел од серијалот имаме одлич-но преплетување на неговиот живот и свадбата со Лена и неговото добро-волно останување во редот на марин-ците, одлука која ќе ја плати со него-виот живот, при американскиот напад врз предворјето на јапонското царство, Иво Џима. Сепак, најтешката задача би му ја пре-пишал на Џозеф Мазело, кој ја носи тежината на Јуџин Слеџ, слабото бол-но дете кое по своја желба заминува

во редовите на маринците и во калта и сушите на далечниот јужен Пацифик успева да ја пронајде својата вистинска сила и храброст.Тоа што фасцинира и предизвикува длабока почит е начинот на кој „The Pacific“ е замислен – секоја од десетте епизоди започнува со кратко „intro“ во облик на документарец со искази од ви-стинските „актери“ на пацифичкиот те-атар. Некои од нив, како Сид Филипс, кој е најдобриот другар на Слеџ, се претставени и во самата мини-серија. Воедно, воодушевувањата не преста-нуваат ниту кога ќе се осврнеме на точ-носта на информациите и на дејствата екранизирани со овој серијал – од бор-бите на Гвадаканал, преку Кејп Глоче-

56

тората светска војна, барем за мене и за оние кои се дел од по-младата генерација е само уште една страница во учебниците по

историја која мора на овој или на оној на-чин да биде помината. Сите оние кои по-следниот здив го земале на некои фрон-тови во кој било дел од Земјинатата пла-нета за нас се само една обична стати-стика која никогаш не го поминувала емоционалниот праг, никогаш не била ништо повеќе од голема бројка. Сето тоа до некој степен големата машинерија на западниот брег на САД со испорачаните блокбастери како „Спасувајќи го војникот Рајан“ или „Пис-мата од Иво Џима“ се обидува и воедно успева да ни го претстави во сосема по-инаков контекст. А нашата жед за согледување на ви-стинската слика на борбите на фрон-товите неминовно постои. Првиот че-кор на Спилберг и Хенкс направен во 2001 година со особено успешната минисерија на HBO, „Band of brothers“, успешно стигна до зацртаната цел оваа година со маестралната, воодушевувач-ка приказна за војната на другиот, паци-фички фронт. Ни пристигна фасцинант-ната мини-серија наречена едноставно „The Pacific„The Pacific„ “.

НЕПОЗНАТОТО НА ХОРИЗОНТОТАко „Band of brothers“ го претстави ха-осот предизвикан од војната на мно-гу пластичен и едноставен начин, „The Pacific“ отиде многу подалеку, во човеч-ката мисла, во емотивниот склоп и во на-чинот на кој сето тоа што окото го при-ма од окружувањето влијае врз него. Човечките приказни се она што 540-ми-нутниот серијал го прават возбудлив и мрачен. Неоспорен факт е дека нашите знаења за случувањата на пацифички-от фронт се многу мали. Херојството на првата дивизија на маринците бранејќи го Гвадаканал и покрај малубројноста и непостоечката логистичка поддршка за нас ќе останеше „terra incognita“ до-колу сето тоа не го видовме преку очи-те на Роберт Леки (Џејмс Беџ Дејл) и Џон Басилон (Џон Седа), кој за покажа-ната храброст и посебни достигнувања имал чест барем за кратко на себе да го носи американскиот „Medal of honor“. Кон средината на приказната пред нас се отвара уште еден лик, чија приказна на моменти се проткајува и низ борбите

ЗА МИНИ-СЕРИЈАТА КОЈА ЈА ПРЕТСТАВИ ВОЈНАТА НА „ДРУГАТА СТРАНА“

ПЕКОЛ НА ПАЦИФИКОТ

на Гвадалканал и заслужениот „R’n’R“ во Австралија. На сцената цврсто застану-ва Јуџин Слеџ – Слеџхамер (Џозеф Ма-зело), кој и покрај здравствените про-блеми застанува во редовите за одбра-на на својот начин на живот. Ликот на Јуџин како еден од трите носечки стол-ба е оној во кој ќе можеме да ги забеле-жиме промените кои ги носи војната. А, тие се големи. Од сигурноста на својот дом маринците тргнуваат во еден нов, сосема непознат свет, во една далеч-на култура и исто толку далечна приро-да. „The Pacific“ тоа ни го покажува на близок, непосреден начин, кој сепак има своја масивна димензија. Во еден мо-мент ние сме сведоци дека голем број од оние кои патуваат кон јужниот Паци-

фик, всушност не можат ниту правилно да го изговорат името на островот кој за многумина ќе стане нивното послед-но почивалиште.

ниЗ ОЧите нА МАринЦитеИмајќи предвид дека приказната е постојано проткаена со искуствата на тројцата маринци, нивните карактери и личности во целина се одлично претста-вени. Почетокот ни го открива младиот, паме-тен и надежен писател чија основна цел е да го зачува својот разум во таа ме-шавина на истрели, шрапнели и делови од човечки тела кои го прекриваат хори-зонтот на бојното поле. А Џејмс Дејл на-вистина во целост ја открива вистинска-

стер, заземањето на виталниот аеродром на Пелелиу, познатите напади на Иво Џима и Окинава сè до крајот на војната. Тоа што особено остава впе-чаток е што акцентот и вни-манието се целосно насоче-ни кон пожртвуваните марин-ци кои се живата сила која го по-тиснува непријателот. Имено, исфрлањето на атомските бом-би е претставено со само една реченица, во која војникот на-слушнал дека некоја голема бом-ба била исфрлена на јапонските острови.

ШРАПНЕЛИ НАД ЕКРАНОТАкцијата е приказна за себе. Но приказна според својата голе-мина и маестралност во ниш-то не заостанува зад одличната актерска група. Ефектите успе-ваат и домашниот 2D екран да го претворат во една реали-стична слика која ја „замрзнува крвта“. Со секој истрел, секоја експлозија, сè повеќе се внесува-те во жештината на акцијата која најелоквентно може да се опише само со зборот хаос. Мртви тела, одвоени екстремитети, застра-шувачки звук на надоаѓачка бом-ба. Сето тоа е составен дел на прикажаните борби на пацифич-ките острови. Би рекол сето тоа малку наликува и на „Спасувајќи го војникот Рајан“, но тоа не е

во Квинсленд, Австралија, ру-ралниот дел од Викторија, како и одредени делови од Сиднеј. Серијалот доби одлични критики од светскиот печат (87 % од по-знатиот „Metacritic“), а гледано-ста во САД се движела од 3,1 ми-лиони (првата епизода) до 1,8 ми-лиони (последната, десетта епи-зода).

ПОСЛЕДНИОТ ПОТТИКОна што би го поставиле како прашање за крај е дали ние во то-плината на нашиот дом, удобно сместени на „филмското“ столче воопшто имаме право да клик-неме на „play“. Факт е дека нико-гаш нема да дознаеме низ што поминувале оние кои со пушката во рака и семејството во мисли-те, далеку од цивилизацијата ги бранеле боите на своето знаме. Сепак, императивот „ДА НЕ СЕ ПОВТОРИ“ заедно со потреба-та да ги запаметиме жртвите кои сите учесници ги направиле, ме охрабруваат, силно да ви ја пре-порачам оваа мини-серија. Пре-ку неа директно ќе се поврзете со сите оние мисли кои на секој човек може да му поминат низ главата кога неговиот живот е во опасност, а со тоа и секој по-глед кон тоа што ние денеска го земаме „здраво за готово“ ќе се промени.

Иван Петрушевски

факт на кој треба да се жалиме. Напротив, изразувањето на бла-годарност е сосема во ред. Во основа, целосниот ефект кој кај нас оваа графичка обработ-ка го предизвикува нè става во позиција да почувствуваме ба-рем визуелно каков може да биде пеколот.Сепак, 150-те милиони долари потрошени за серијалот овозмо-жиле голема продукција со ши-роко распостранети сцени, ма-сивни флоти и сето тоа направе-но на начин што војната можете да ја почувствувате и во вашите коски.

ЗАД УСПЕШНАТА ПРИКАЗНА„The Pacific“ е американско-б р и т а н с к о - а в с т р а л и с к а копродукција, креирана под ка-пата на добропознатиот канал HBO, кои се далеку познати по неколку серијали (веќе споме-натите „Band of brothers“, по-тоа „Sex and the city“ и др.). Серијалот е базиран на мемоа-рите на двајца од тројцата ма-ринци кои се носечките столбо-ви во приказната: „With the old breed: At Peleliu and Okinawa“ на-пишана од Јуџин Слеџ и „Helmet for my pillow“ од Роберт Леки. За рекреирањето на големите битки биле користени локации

57

Оваа рубрика ја посветуваме на ВОЈНИКОТ – ЧОВЕКОТ кој е прв на удар на виорот наречен војна – ЧОВЕКОТ кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – ЧОВЕКОТ кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – ЧОВЕКОТ кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – ЧОВЕКОТ кој, на крај, сепак, е само ЧОВЕК.И затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.Во следните броеви на ШТИТ ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. Сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за ПОЧИТ.

уЛОги

тОМ хенКС – НАРАТОР;

ЏОЗеф МАЗеЛО –

ЈУЏИН СЛЕЏ;ЏејМС БеЏ

ДејЛ – РОБЕРТ ЛЕКИ;ЏОн СеДА –

ЏОН БАСИЛОН;еШтОн хОЛМС

– СИДНИ ФИЛИПС;

виЛијАМ САДЛер –

ГЕНЕРАЛ ЛУИС „ЧЕСТИ“ ПУЛЕР

вО етерОД 14 МАРТ

ДО 16 МАЈ 2010 ГОДИНА

прОДуКЦијАСАД, ВЕЛИКА БРИТАНИЈА И АВСТРАЛИЈА

Наслов на оригиналот:

Editor, robert J. Bunkernon-statE thrEats and FuturE wars

приредувач, роберт Џ. БункернеДржАвни ЗАКАни и иДни вОјни

Печат: нАМпреС – Скопје 2009

нигата „НЕДРЖАВНИ ЗАКАНИ И ИДНИ ВОЈНИ“, чиј приказ во оваа прилика го имате пред вас, исто така, е дел од програмата на Вла-дата на Република Македонија за

преведување на 500 стручни, научни кни-ги и учебници од кои се учи на врвните, на најдобрите и на најреномираните универ-зитети во САД и во земјите од Европска-та унија.Професорот Роберт Џ. Бункер е консулРоберт Џ. Бункер е консулРоберт Џ. Бункер -тант за контратероризам и помалку смрто-носни оружја на Центарот за национал-но спроведување на законот и коректив-на технологија. Исто така, тој е и вонреден професор по Национални безбедносни сту-професор по Национални безбедносни сту-професор по Национални безбедносни студии на Калифорнискиот државен универзи-тет и поранешен стипендист на Институтот за копнена војска – Асоцијација на армијата на САД. Тој има докторат по политички науки на Универзитетот во Клермонт–Калифорнија и има искуство во контрате-рористичкото оперативно планирање. Не-говото истражување се фокусира на нед-говото истражување се фокусира на нед-говото истражување се фокусира на недржавните закани, нови форми на војна, на-предно вооружување и концепти на опера-ции и стратегии на контраоперативни сили. Д-р Бункер има напишано над 100 дела и есеи за политика, како и воени публикации и публикации за спроведување на закони-те, вклучително Параметри, тероризам и политичко насилство, специјална војна и тактичка граница.Професорот Бункер е уредник и автор на серија брошури за спроведување на зако-нот и има одржано бројни говори за не-говите истражувања низ САД и во стран-ство. Неговите најнови написи се делови на книги кои се фокусираат на мрежните закани и на нивните оперативни предно-сти во Шведска и индиски публикации на Меѓународната асоцијација на водачи на клучни политички вежби за ласерски зака-ни во спроведување на законот.Целта на оваа книга беше да се соста-ви првокласен тим на одбранбени и национално-безбедносни познавачи и во-ени раководители од реалниот свет, како и спроведувачи на законот со цел да се фокусираат на темата „Недржавни зака-ни и идни војни”. Многу од соработници-те имаат пишувано и дискутирано на оваа тема со години, но никогаш немале шанса да го интегрираат тоа во една книга и да обезбедат обединет фронт кој ќе се грижи за растечката закана која ја претставуваат недржавните ентитети по безбедносните интереси на националните држави.Книгата е поделена на четири големи дела.

Првиот се интересира за теоријата. ПрвиПрвиот се интересира за теоријата. ПрвиПрвиот -от прилог е преработка на антологиско-то дело од 1991 година, Трансформација на војната од Мартин ван Кревелд, (која ви ја презентиравме во „Штит“ бр.4 од

од Мартин ван Кревелд, (која ви ја презентиравме во „Штит“ бр.4 од

од Мартин ван Кревелд, (која

месец декември 2009 година), а вториот претставува преработка на важниот есеј од 1994 година, кој се однесува на „Нова-та воена класа” од Ралф Питерс. И двете дела имаат значајно влијание на перцепци-ите на не-државните закани.Целта на анализата е да се ревидира-Целта на анализата е да се ревидира-Целта на анализата е да се ревидираат главните тези на книгата десет годи-ат главните тези на книгата десет годи-ат главните тези на книгата десет години по нејзиното издавање. Првиот дел дава кратка рекапитулација на проце-сите кои, особено од аспект на 11-ти сеп-сите кои, особено од аспект на 11-ти сеп-сите кои, особено од аспект на 11-ти септември, предизвикале висок степен на меѓудржавни војувања и т.н. нетројни војувања. Вториот дел дава еднакво кус преглед на најважните проблеми кои Трансформацијата на војната ги нема разгледано, а тоа е војувањето за инфор-мации. Третиот прашува дали војната фактички е она што Клаузевиц вели дека е – продолжување на политиката со дру-е – продолжување на политиката со дру-е – продолжување на политиката со други средства. Заклучува дека, од аспект на припадниците на мнозинството кои тре-ба да се борат и да загинат, одговорот на тоа прашање е многу често негативен и завршува со давање на предупредување дека оние што го игнорираат овој факт го прават тоа на своја штета. Вториот дел разработува недржавни заВториот дел разработува недржавни заВториот -кани и анализи на состојбите. Тој нуди пре-глед на различни недржавни закани кои се движат од мрежи на организиран кри-минал до картели, банди и господари на војната. Исто така е разработена појавата и врската на платениците и приватните осигурителни корпорации со национални-те држави. Покрај тоа, се презентирани анализи на состојбите во Колумбија, во Па-кистан и во Кашмир.Третиот дел се базира на стратегиите на Третиот дел се базира на стратегиите на Третиотконтрасила (спротивставена сила) OPFOR (Opposite Force), кои разработуваат наконтрасила (спротивставена сила) OPFOR (Opposite Force), кои разработуваат наконтрасила (спротивставена сила) OPFOR

-предни концепти, перцепции на урбани во-ени средини, вооружување, разузнавачка подготовка, мрежна структура на силите и К4 Р (команда, контрола, комуникации, компјутери, разузнување) / C4 I (command, и К4 Р (команда, контрола, комуникации, компјутери, разузнување) / C4 I (command, и К4 Р (команда, контрола, комуникации,

control, communication, computers and investigation).Лицето на тероризмот и војувањето се менуваат. Овде се опишуваат начини-менуваат. Овде се опишуваат начини-менуваат. Овде се опишуваат начините на развивање на мрежна структу-те на развивање на мрежна структу-те на развивање на мрежна структура на C4 I, апарат базиран врз подобре-но разузунување и фузирачки способно-сти на операции за да се зајакне начинот

на кој водиме војна и ја штитиме јавноста во денешните и во идните бојни полиња од глобални и транснационални, домаш-од глобални и транснационални, домаш-од глобални и транснационални, домашни кибернетички кофликти. Овој опера-ни кибернетички кофликти. Овој опера-ни кибернетички кофликти. Овој операциски простор и противниците кои го ис-циски простор и противниците кои го ис-циски простор и противниците кои го искористуваат ги игнорираат правилата за избегнување напади врз цивили. Урба-избегнување напади врз цивили. Урба-избегнување напади врз цивили. Урбани операции, нејасност на војната, кри-ни операции, нејасност на војната, кри-ни операции, нејасност на војната, криминал и тероризам-сите прашања сега се дел од операциското опкружување. Овде се разгледува длабоката природа на новиот конфликт во кој сме вметна-ти и се сугерира пат за напред кој се гра-ти и се сугерира пат за напред кој се гра-ти и се сугерира пат за напред кој се гради врз развивање напори да се зајакне комуникацијата меѓу војската, јавноста и приватните ентитети инволвирани во разузнувањето и во собирањето инфор-мации и одговорни активности.Четвртиот дел се состои од две теми.Првиот прилог е архивски документ одкрајот на 1987 година. Тоа е необјавен ра-копис кој ја разработува теоријата на рана-та четврта воена епоха. Вториот прилог седотогаш необјавени интервјуа со чеченскикоманданти и со клучни офицери кои уче-ствувале во борби против руските сили вовојната од 1994-96 година.Во 1998 година морнаричкиот корпус на САД доби можност да направи интервјуа со чеченските команданти и со главни-со чеченските команданти и со главни-со чеченските команданти и со главните раководители кои учествувале во бор-бените операции против руските сили за време на конфликтот од 1994-96 година. Извадоците од селектираните интервјуа имаат намена да дадат преглед на урба-имаат намена да дадат преглед на урба-имаат намена да дадат преглед на урбаните операции кои прикажуваат однос на конвенционални против нерегуларни сили. Темите кои се обработени во оваа студија ги вклучуваат: првата битка за Грозни, повторното освојување на Грозни од страна на Чеченците, урбаните тактики на заседа, логистика и разузнавање. Тука се и сеќавањата на некои од клучниот че-се и сеќавањата на некои од клучниот че-се и сеќавањата на некои од клучниот чеченски персонал и од прва рака се презен-ченски персонал и од прва рака се презен-ченски персонал и од прва рака се презентирани прегледи на борбените операции.Збирката есеи, исто така, е збогатена сопредговор за транснационалниот органи-зиран криминал и вовед од познавачи намрежната војна.Ви препорачуваме да ја прочитате овааинтересна, современа книга на расправии погледи на политички и на безбедносно-одбранбени теми кои се извонредно акту-акту-актуелни и се во фокусот на интелектуалниотинтерес и на политичкиот и оперативниотангажман на безбедносните и одбранбени-те системи и механизми на државите и насојузите.

М-р Јулијана Стојанова

58

онце, воздух, вода и зеле­нило колку ти душа сака. Такво беше Маврово на 6 јуни, недела, кога се одржу­

ваше втората мавровска тура. Оваа манифестација се организи­ра веќе втора година под покро­вителство на амбасадата на Крал­ството Холандија во Република Македонија, а собраните средства се наменети за поддршка на хума­нитарната акција „Можеш ако са­каш“, за изградба на одделение за интензивна нега на Клиниката за детска хирургија.Поканети беа велосипедисти, пла­нинари, шетачи, млади, стари, деца, професионалци, аматери, „сеирџии“. За секого беше органи­зирана некаква забава.Целта на оваа тура е да се промо­вира природната убавина на Мав­ровското Езеро и неговата околи­на и да им се даде можност на ве­лосипедистите и на љубителите на природата да уживаат во неа. А убавини дал Господ многу. Кол­ку и да сме го посетувале Мавро­во, секогаш откриваме нешто не­видено, нешто ново. Една прекрас­видено, нешто ново. Една прекрас­видено, нешто ново. Една прекрасна комбинација на раздвиженост и спокојство. Шумата зелено што дречи, потокот силно што бучи и едно сино мирно езеро разлеано пред вашите очи кое ве смирува и ве тера постојано да му се враќате. Блиску до селото постоела и пеш­тера што не можете а да не се зачу­дите како не сте ја забележале по­рано. А на Бистра посебна приказ­на. Ветерот ви дава чувство дека можете да полетате над таа убави­на од бои и форми. Дури и да се ис­тркалате по заостанатиот снег од зимата која оддамна помина. Тоа не е крај. Имавме малку време за сè да видиме. Нека остане не­што и за другата година.Како и да е, прекрасна манифеста­феста­фесција која е за поздравување. А УБА­ВИНИТЕ НА МАКЕДОНИЈА треба постојано да се посетуваат и да се чуваат зашто ни самите не сме свес­чуваат зашто ни самите не сме свес­чуваат зашто ни самите не сме свесни колку малку знаеме за нив.

Билјана ИвановаУба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

М а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оУба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

М а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в оМ а в р о в о

111111111111