Non-Executive Presidencies in Parliamentary Democracies · 2016-11-18 · Non-Executive Presidencies in Parliamentary Democracies | August 2014 သေဘာတူညီခ်က္ျဖင့္

Constitution Building Primers

Non-Executive Presidencies in Parliamentary Democracies

© International IDEA

၂၀၁၄ ခႏစ၊ ၾသဂတလ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး

လမးညႊနစာအပသည ႏငငတြငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

တညေဆာကေရးႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပျပင

ေျပာငးလေရးလပငနးမားက ပပးရနအတြက (၁)

ျပညသမား၊ အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငေရး

ပါတမား၊ ဌာနဆငရာမားႏင လႊတေတာအမတမား

အတြက အေျခခဥပေဒႏငစပလဥးၿပး ကယျပန႔စြာ

ေလလာႏငေစရန (၂) အစးရအတြငးအဖြ႔အစညးမားႏင

အျခားျပငပမပါ၀ငေဆာငရြကသမားကလညးေကာငး

မြန၍ သတငးအခကအလကစလငၿပး ေဒသတြငးဆး

ျဖတခကခမတမညသမားအတြက ေဒသႏင လက

ေလာညေထြမႈရေစေသာအေထာကအပမားက ကည

ပပးရနတ႔ ျဖစပါသည။ လမးညႊနစာအပသည ဤ

အေၾကာငးအရာအား စတငေလလာေသာ စာဖတ

ေသာသမားအတြက မတဆကအျဖစလညးေကာငး၊

အေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငးအတြက ဗဟသတႏင

အေတြ႔အႀကမား ေ၀မလကရေသာ သမားအတြက

ျပနလညၾကညရႈႏငေသာ မတတမးအျဖစလညးေကာငး

ပေဖာထားပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တည

ေဆာကသမားအတြက လကေတြ႔ကေသာ ေရြးခယမႈ

မားက က႑အလက စစဥတကေရးဆြထားၿပး ရႈပ

ေထြးေသာ အေၾကာငးအရာမားအတြက လငျမနၿပး

လြယကေသာ နညးလမးမားက ရငးလငးတငျပႏင

ေစရန ရညရြယပါသည။

International IDEAဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာ အကအည

ေပးေရးႏငငတကာအဖြ႕အစညး(International IDEA)

ဆသညမာ ကမၻာအႏ႔အျပားတြင ေရရညတညၿမေသာ

ဒမကေရစထြနးကားလာေစေရးအတြက ကညေပးရန

ရညရြယခကျဖင တညေထာငထားေသာ အစးရမားအ

ၾကားပးေပါငးဖြ႔စညးထားသည အဖြ႔အစညးတစရပ

ျဖစသည။

International IDEA | Constitution Building Primers

ပါလမနစနစသည အစးရအဖြ႔အႀကးအကႏင ႏငငေတာအႀကးအကတ႔၏ လပေဆာငခက မားက ကြျပားျခားနားေစသည။ ႏငငေတာအႀကးအက၏ တာ၀နမားတြင ႏငငေတာအားကယစားျပျခငး၊ အမးသားစရကလကၡဏာမား၊ တနဖးမားႏင ရညမနးခကမားအား ေဖာျပသညလထေခါငးေဆာင အေနျဖင ႏငငေတာက ကယစားျပ၍ အခမးအနားမားတြင ပါ၀ငတကေရာကျခငးတ႔ပါ၀ငပါသည။

ႏငငေတာအႀကးအကတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ကာကြယထနးသမးျခငး သ႔မဟတ အဆးအျဖတေပးျခငးကသ႔ေသာ သးျခားလပေဆာငခကမားလညးရႏငပါသည။ ၀နႀကးခပတစဥး အမညစာရငးတငသြငးျခငး၊ လႊတေတာဖကသမးျခငး၊ ႏငငေရးမဟတေသာ ရာထးေနရာအခ႕ ခန႔အပျခငး၊ ဗတအာဏာသး၍ ဥပေဒျပ႒ာနးျခငးသ႔မဟတ လထဆႏၵခယပြ ကငးပျခငးတ႔ကသ႔ေသာ သးျခားအခြငအာဏာမား ရၾကသည။

အစးရအဖြ႔အႀကးအက (၀နႀကးခပဟ ေခၚၾကပါသည)သည အပခပေရးဆငရာမ၀ါဒမား ခမတျခငးႏင ႀကးၾကပျခငးကေဆာငရြကရန တာ၀နရသည။ ၀နႀကးခပသည အစးရအဖြ႔၀နႀကးမား ခန႔အပျခငး၊ ရာထးမဖယရားျခငးက ျပလပႏငၿပး ဥပေဒမားက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရနတာ၀နခရသည။ တပမေတာႏင အရပဘကအဖြ႔အစညးမားအပါအ၀င ႏငငေတာ၏အငအားက တညမတေပးႏငစြမး ရေပသည။ လႊတေတာစနစတြင အစးရအဖြ႔အႀကးအကသည ဥပေဒျပအဖြ႔က ဥးေဆာငျခငးႏင ဥပေဒျပေရးမ၀ါဒမားခမတျခငးတ႔ကလညး ေဆာငရြကသည။ ၎တြင မ၀ါဒရညမနး ခကမားျပညမရနအတြက ဥပေဒအသစမားေရးဆြျပ႒ာနးျခငးႏင လႊတေတာလမးေၾကာငးမတစဆင ဥပေဒျပမႈက ထနးေကာငးျခငးတ႔ ပါ၀ငပါသည။

ပါလမနဒမကေရစစနစတြင ေရြးေကာကခသမၼတကျဖစေစ၊ မးရးစဥဆက အပခပသတစဥး ကျဖစေစ၊ ႏငငေတာအႀကးအကအျဖစ ရေနႏငပါသည။ သကဥးဆပငဘရငမားမာမ သးျခားအေျခခအေၾကာငးတရားျဖစသည။ သမၼတတြင အပခပေရးအခနးက႑ႏင မ၀ါဒခမတေသာအခနးက႑တ႔ရသည သမၼတတစ၀က အပခပေသာစနစမားနညးတ သးျခားေဖာျပရမညအပငးျဖစသည။ ယခ တငျပမညအခနးသည အပခပေရးတြငမပါ၀ငသည သမၼတပါ၀ငေသာ ပါလမနစနစအတြက အသး၀င မည ဖြ႔စညးပအျခခဥပေဒဒဇငးႏင သကဆငပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥေပေဒ ဒဇငးရေထာငမၾကညလင အဓကစဥးစားရမညအခကမားမာ -(၁) ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြသညအဖြ႔အစညးအေနျဖင သမၼတကမညသ႔ေရြးခယမညနညး၊

(လအားလးမ၊ ပါလမနမ၊ အထးေရြးခယေရးအဖြ႔မ) မေပးသညနညးလမး၊ လအပေသာ ေထာကခမ အေရအတြက၊ ကယစားလယေလာငးသတမတခက၊ သမၼတသကတမးႏင ျပနလညအေရြးခပငခြင (၂) သမၼတ၏ အခြငအာဏာႏင ေဆာငရြကခကမား (၃) သမၼတ၊ ၀နႀကးခပ၊ လႊတေတာႏငအျခားေသာ ႏငငေရးအငအားစမားအၾကား ဆကဆေရးတ႔ျဖစပါသည။

ဇစျမစ၁၈ ရာစႏင ၁၉ ရာစ၌ ဥေရာပႏငငမားထြနးကားခေသာ စညးမဥးခဘရငစနစ၏ ပါလမန

စနစသည အပခပမႈအခြငအာဏာမားက မးရးစဥဆကအပခပသ အမညခမားက လႊတေတာ၏

International IDEAStromsborg SE-103 34

Stockholm, Sweden

Phone: +46-8-698 3700

Fax: +46-8-20 24 22

Email: [email protected]

Website: http://www.idea.int

ဒမကေရစႏင

ေရြးေကာကပြဆငရာ ပပးေရး

ႏငငတကာအဖြ႔အစညး INTERNATIONAL IDEA

(Myanmar)

Room 5C, Yatha Condominium

458-460 Mahabandoola Road

(entrance on 31st Street)

Pabedan Township

Yangon, Myanmar

Tel: 01-389202, Fax: 01-389202

Email: [email protected]

Non-Executive Presidencies in Parliamentary Democracies | August 2014

သေဘာတညခကျဖင တကစြာသတမတျပဌာနးထားသည ၀နႀကးမားသ႔ တျဖညျဖညးလႊေျပာငးေပး ျခငးျဖင စတငေပၚေပါကလာခသည။ မးရးစဥဆက အပခပမႈက ထနးသမးထားသညနညးတ ၎တ႔ ကငစြခသည အခြငအာဏာမားက သကဆငရာ၀နႀကးမားသ႔ လႊေျပာငးေပးျခငးျဖင ႏငငေတာအထြတ အျမတပဂၢလ၏ အခြငအာဏာကေလာခထားၿပး ၎အသြငသ႑ာနပရပက ႀကးကယထငရားေစ ပါသည။

ထ႔ေၾကာင အစးရအဖြ႔အႀကးအကႏင ႏငငေတာအႀကးအကတ႔၏ ရာထးေနရာမားသည သးျခားစရေနခၿပး ၀နႀကးခပသည အပခပေရးဆငရာ အႀကးအကအျဖစေဆာငရြကကာ ဘရငသည (၁) ႏငငေတာက ကယစားျပသည တာ၀နယျခငး (၂) ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက အဆးအျဖတေပးသည သ႔မဟတ ကာကြယေစာငေရာကသည သးျခားအခြငအာဏာက စြကငပါသည။

ဘရငမား၊ သမၼတမားႏင ဘရငခခပမား၁၉ ရာစအလယပငး ပါလမနစနစမားသည စညးမဥးခ ဘရငစနစမားျဖစၾကၿပး သမၼတႏငင

မားတြငမ သမၼတအပခပသညစနစမား အားေကာငးလကရေပသည။၁၈၇၅ ခႏစ ျပငသစႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ပစသစအသြငျဖစသည။

၎သည ကမၻာပထမဆးေသာ ပါလမနစနစကငသးသည သမၼတႏငငျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ဆငရာ၊ အရပဘကႏင အခမးအနားဆငရာမားအတြက အပခပမႈစနစတြင မပါ၀ငသည ေရြးေကာကခ သမၼတက ဥးစးေဆာငရြကၿပး အပခပေရးႏင မ၀ါဒခမတေရးကမ လႊတေတာက တာ၀နခရသည ၀နႀကးခပက ေဆာငရြကသည။ ယေန႔ေခတႏငငအေတာမားမား သည အဆပါပစက အသးျပၾကၿပး ၎တ႔တြင ဘဂၤလားေဒရ၊ အႏၵယ၊ အတလ၊ မြနဂလးယား၊ တရကႏင ဗႏ၀ါးတး(Vanuatu) စသည ကြျပားျခားနားေသာ ႏငငမား ပါ၀ငပါသည။

ထ႔အျပင ဓနသဟာယႏငငမား (ႏငငေတာအႀကးအကအျဖစ ၿဗတသဘရငခမားက ဆကလကထနးသမးထားသည ယခငၿဗတသ ကလနႏငငမား)တြင ပကသဥးခၿပးေသာ ဘရငေနရာ ဆကခရနအတြက ဘရငခခပက အထးတလည ေရြးခယထားၾကသည။ ဘရငခခပမားတြင ေရြးေကာကခသမၼတတစဥး၏ အရညအခငးမားစြာရၾကၿပး လထ၏ အထမးအမတေခါငးေဆာငျဖစ သည။ ၎တ႔သည အာဏာရယရနအတြက မဟတဘ လထအတြက ႏစေပါငးမားစြာတာ၀နထမး ေဆာငၿပးေနာက အနားယၾကသည။ သ႔ေသာျငားလညး အေရးၾကးသညအခကတစခမာ ၎တ႔သည ၎တ႔ကယတင လထအားကယစားျပသညဆျခငးထက တကယတမးတြင ႏငငေတာအႀကးအက ျဖစသည ဘရငမးရးက ကယစားျပသညဆျခငးပင ျဖစေပသည။

အပခပေရးတြင မပါ၀ငသည သမၼတမား၏ သးျခားအခြငအာဏာမားႏင အဆပါ အခြင အာဏာ မားအေပၚ ၎တ႔၏ ကယပငဆးျဖတခြငမားသည ႏငငအလကကြျပားေပသည။ ၎တ႔ ဘာလပသညဆျခငးထက အဘယေၾကာင ၎တ႔ရေနရသညဆသည လပငနးဆငရာ ရညရြယခကက ေအာကပါေခါငးစဥမားအလက စဥးစားႏငေပသည-


ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရျဖစျခငး အပခပေရးတြင မပါ၀ငေသာ သမၼတမားသည ေယဘယအားျဖင တညဆအစးရအတြက မဟတဘ ႏငငေတာ၏အာဏာႏင စရကလကၡဏာမားအတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက သတမတ ထားသည အခမးအနားမားႏင တရား၀ငလပငနးေဆာငတာမားတြင ပါ၀ငေလရသည။ ဥပမာအားျဖင သမၼတသည သအမတႀကးမားအား အသအမတျပလကခေတြ႔ဆျခငး၊ လႊတေတာအစညးအေ၀းမား ဖြငလစေပးျခငးႏင ၀နႀကးခပေရြးခယခန႔အပျခငးတက ျပလပမညျဖစသည။ အခ႕ေသာအဆငျမငအရာရႀကးမားအား တရား၀ငေရြးခယခန႔အပျခငး ျပလပႏငသကသ႔ ဥပေဒမားက အတညျပျပ႒ာနး ျခငးႏင စာခပမားအား လကမတေရးထးျခငးတ႔ ျပလပသည။ ထတာ၀နမားက ထမးေဆာငရာတြင ကယပငဆးျဖတပငခြငအနညးငယ သ႔မဟတ လး၀မရေပ (ဥပမာ- လႊတေတာကအတညျပထားသည စာခပတစခက လကမတေရးထးႏငေသာလညး (ေရးထးရန တာ၀နရ) ျငငးဆနျခငး မျပႏငေပ။ သ႔ေသာ ၎တ႔ကယတင တကေရာကဂဏျပေပးျခငးျဖင အစးရ၏လပေဆာငခကမားက အားေကာငး ခငမာေစၿပး ဥပေဒႏငအည ျဖစေစပါသည။

ႏငငေရးအရ ၾကားေနျခငး အထကတြငေဖာျပခသညအတငး အစးရအဖြ႔အႀကးအကႏင ႏငငေတာအႀကးအကတ႔၏ ရာထးေနရာမားက သးျခားစခြထားျခငးျဖင ပါတႏငငေရးကအေျခခေသာ တညဆအစးရႏင ႏငငေရး အရၾကားေနေသာ၊ ထာ၀ရတညရေသာ အဖြ႔အစညးအၾကား ကြျပားျခားနားမႈက ျဖစေပၚေစပါသည။ အစးရအဖြ႔က ဥးေဆာငသသည ပါတတစခ သ႔မဟတ ညြန႔ေပါငးအစးရအဖြ႔က ကယစားျပသျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ကယစားျပသည သ႔မဟတ ပါတစြကငးစြာကယစားျပသည သမၼတထက သေဘာတရားအားျဖင အနညးငယနမပါးေနေပသည။ ထအခကေၾကာင အပခပေရးတြငမပါ၀ငသည သမၼတမားသည ပါတစြကငးေသာအဖြ႔အစညးမားႏင တြဆကေနေလရသည။ ဥပမာအားျဖင မာလတာ ႏငငသမၼတသည ရာထးအရ တရားေရးဌာန၏ ဥက႒ျဖစၿပး အတကအခေခါငးေဆာငႏင ညႏငးတငပင ၿပး ၀နႀကးခပ၏ အၾကျပခကႏငအည ေရြးေကာကပြေကာကမရငအဖြ႔၀ငမားက တရား၀ငခန႔အပျခငး ျပလပသည (မာလတာႏငင ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒပဒမ ၆၀) ႏငငေတာအႀကးအကအေနျဖင ထကသ႔ အဖြ႔အစညးမားက ကယတငထနးေကာငးခန႔အပရန ေမာမနးထားေလမရေသာလညး ထသ႔ ျပလပ ျခငးအားျဖင ထအဖြ႔အစညးမားအေနျဖင ပါတစြရေသာ ေဆာငရြကခကမား ျပလပျခငးမ ကာကြယ ႏငေပသည။

ဆကစပမႈရျခငး (အာဏာလစဟာမႈကကာကြယႏငျခငး) အပခပေရးတြငမပါ၀ငေသာ သမၼတရျခငးသည ၀နႀကးခပေနရာ လစလပသြားျခငး (ဥပမာ အစးရအဖြ႔ ဖြ႔စညးခနသည ေမာမနးထားသညထက ပမၾကာျမငျခငးေၾကာင ၾကားျဖတအစးရတာ၀နယ ထားျခငး) သ႔မဟတ လႊတေတာဖကသမးျခငးေၾကာင အာဏာလစဟာမႈမရေအာင ဖနတးႏငေပသည။ အစးရအဖြ႔မရေသာလညး ႏငငေတာက ဆကလကလညပတေနေစရန သမၼတက ဖနတးပေဖာေပး သည။ ၄ငးသည ျပညတြငး ယၾကညစတခမႈႏင ျပညပဂဏသကၡာအတြက တ႔ႏငလညးပတသတပါသည။ အလားတပင သကတမးတေတာငးေသာ အစးရအဖြ႔မားအတြက အပခပေရးတြငမပါ၀ငေသာ သမၼတ သည အဖြ႔အစညး၏ မတတမးကထမးသမးရာ၊ အေတြ႔အႀကမားေပါငးဆရာ ေနရာတစချဖစၿပး အ၀င အထြကမားျပားေသာ ၀နႀကးခပရာထးေနရာက ဆကလကတညတေစသည အေရးႀကးသာ အရငး အျမစတစခပင ျဖစေပသည။


ေပါငးစညးမႈကေဖာေဆာငသည အပခပေရးတြငမပါ၀ငသည သမၼတ (အတလ) : အတလႏငင၏ ၂၀၁၃ ခႏစလႊတေတာေရြးေကာကပြတြင ျပတျပတသားသားအႏငရသတစဥးမ ထြကေပၚမလာခဘ အစးရဖြ႔ေရးတြငလညး ေႏာငေႏးေနခရသည။ လကဝအပစမားကလညး အစးရဖြ႔ႏငျခငးမရသကသ႔ လကဝလကယာ ညြန႔ေပါငးအစးရဖြ႔ႏငျခငးလညး မရခေပ။ တစၿပငတညးမာပင သမၼတေရြးေကာကပြ ကငးပ မညအခနလညးျဖစေနသျဖင ထကသ႔ ကြျပားျခားနားမမားစြာ ျဖစေပၚေနေသာ ႏငငေရး အခငးအကငးေၾကာင ကယစားလယေလာငးတစဥး ေရြးခယရနပင ခကခ ေနခရသည။ အဆပါအၾကပ အတညးေၾကာင မညသညပါတကမ ကယစားမျပသည လကရသမၼတ ေဂာဂယနာပလတ (Giorgio Napolitano) သည မႀကစဖးထးကလ သည အျပတအသတေထာကခမျဖင ဒတယအႀကမ ျပနလညအေရြးခယခရၿပး ႏငငေရးကေကာလြန၍ ေပါငးစညးမႈကေဖာေဆာငႏငသအျဖစ ၎၏ပရပကတည ေဆာကႏငခသည။

ကယစားျပျခငး အပခပေရးတြင မပါ၀ငသည သမၼတမားသည ႏငငေတာက ကယစားျပျခငး၊ ႏငငေတာ ပရပက ျမငတငျခငးႏင ျပညတြငးျပညပတြင နာမညဂဏသတငးေကာေဇာျခငးတ႔ ျဖစေပၚေအာင စြမးေဆာငႏငပါသည။ အပခပေရးတြင ပါ၀ငျခငးမရသည ၎တ႔၏ အေနအထားႏင ေန႔စဥျဖစေပၚ ေနသည ႏငငေရးရာကစၥရပမားတြင ပါ၀ငျခငးမရေသာေၾကာင ၎တ႔သည ထကသ႔ေသာ လပေဆာင ခကမားက ပမအခနေပးလပေဆာငႏငၾကၿပး အစးရအဖြ႔မား၏ ႏငငေရး ဆးျဖတခကမားေၾကာင စြပစြေျပာဆခရျခငးမလညး လြတကငးၾကေပသည။

လထကဥးေဆာငျခငး လထကဥးေဆာငသည အပခပေရးတြင မပါ၀ငေသာ သမၼတတစဥးသည လထအၾကား လကခထားသည လမႈေရးရာတနဖးမားႏင လထ၏ေမာမနးခကမားက ပေဖာထငဟပေစပါသည။ အဆပါ လထကဥးေဆာငသညလပငနးမားတြင အႏပညာႏငယဥေကးမႈအဖြ႔ နယပယမားတြင နာယကအျဖစ ေဆာငရြကျခငး၊ လမႈေရးလပငနးမားတြင အားေပးကညျခငး၊ ေဒသခမားထ သြား ေရာကလညပတျခငး၊ ယဥေကးမႈဆငရာ အခမးအနားမားတြင တကေရာကမန႔ခြနးေျပာၾကား ျခငးတ႔ ပါ၀ငပါသည။ နစၥဓ၀ႏငငေရးႏငလြတၿပး ပါတစြကငးသျဖင သမၼတသည တငးျပည၏ အသညးႏလး သဖြယ ျဖစေလရာ အေမခ၊ အပယခအပစမားအတြက ကယစားျပေျပာဆႏငေပသည။ သ႔ေသာ လထကဥးေဆာငျခငးႏင ႏငငေရးတြင ၀ငေရာကစြကဖကျခငးတ႔အၾကား ျခားနားထားသည အလႊာ သည ပါးလႊာလြနးသညျဖစရာ ၎တ႔၏လြတလပခြငက ကာကြယရနအတြက သမၼတမား၏ ႏႈတထြက စကားမားႏငပတသက၍ ႏငငေရးအရ အျငငးအခမျဖစေစရန ဥပေဒမားျဖင ကာကြယထားျမစထား ၾကရသည။

အားလးအကး၀ငမႈက ျမငတငေပးျခငး ႏမခ ခြျခားဆကဆမႈရေသာ လ႔အဖြ႔အစညးတစခ၏ မတညေသာ အပစမားအၾကားတြင ၀နႀကးခပႏင အပခပေရးတြင မပါ၀ငသည သမၼတတ႔၏ ရာထးေနရာမားက (ဥပေဒအရ သ႔မဟတ သေဘာတညခကအရ) ခြျခားထားႏငပါသည။ ဥပမာ-လကဘႏြနႏငငတြင ခရစယာနမားက သမၼတ


ရာထးကခပကငထားၿပး ၀နႀကးခပရာထးက မစလငမားက ခပကငထားပါသည။ ၎က ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတြင အတအလငးျပ ႒ာနးမထားေသာလညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏင ခပဆငဆငတည ေသာ တစႏငငလးအဆင သေဘာတညခကျဖင အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကၾကျခငးျဖစသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ ၀ငေရာကဆးျဖတျခငး အပခပေရးတြင မပါ၀ငသည သမၼတတစဥးအား ဥပေဒအရေသာလညးေကာငး၊ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ အစဥအလာအရေသာလညးေကာငး ၎၏ ကယပငဆးျဖတခကအတငး ကငသးႏင သည သးျခားအခြငအာဏာမား အပႏငးထားပါသည။ အဆပါ အခြငအာဏာမားသည ၀နႀကးဌာန၏ တာ၀န၀တရားမားမ ကငးလြတခြငရပါသည။ ဆလသညမာ ၀နႀကးဌာန၏ ေထာကခအတညျပ လကမတပါရရန မလအပျခငးႏင ၀နႀကးဌာနမား၏ အႀကဥာဏက ထညသြငးစဥးစားျခငးမျပဘ ေနႏငပါသည။ ေဖာျပပါ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ ၀ငေရာကဆးျဖတျခငးသည တရားစရငေရး အဖြ႔အစညး မားက ေဆာငရြကသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏငအည ဆးျဖတျခငးႏင ကြာျခားပါသည။ ၎သည ႏငငေရးအျငငးပြားမႈမား (ဥပမာ- လႊတေတာ၊ အစးရႏင ျပညသမားအၾကား) က၀ငေရာကထနးညေပး ျခငးျဖင ဒမကေရစ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာက ထနးသမးျခငးျဖစပါသည။ အဆပါ အခြငအာဏာမားတြင

• ၀နႀကးခပအသစ အမညစာရငးတငသြငးျခငးႏင ၀နႀကးခပအား ဖယရားျခငးျပႏငေသာ အခြငအာဏာ၊ ၀နႀကးခပသည လႊတေတာအမတအမားစ၏ ေထာကခမႈက ရရရမညဟ သည ဥပေဒအရျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါ စညးမဥးမားႏင ျဖစေပၚေနေသာ ႏငငေရး အေျခအေနမားအရ သမၼတတစဥးသည ညြန႔ေပါငးမား ဖြ႔စညးျခငးႏငျဖစေပၚေန ေသာ ညြန႔ေပါငးမား အၾကားေရြးခယမႈျပႏငျခငး (အတလႏငငကသ႔)ႏင ယငးထက ေလာနညးေသာ အခြငအာဏာမားလညး ရေနႏငပါသည။ (ဥပမာ-ဂာမနႏငင)

• အခ႕ေသာ အေျခအေနမားတြင လႊတေတာက ဖကသမးႏငသည အခြငအာဏာ ( ဥပမာအားျဖင လႊတေတာအမတအမားစေထာကခေသာ ၀နႀကးခပတစဥးမရရေသာ အေျခအေန၊ သ႔မဟတ လႊတေတာက အစးရက အယအၾကညမရေၾကာငး ဆႏၵမေပးေသာလညး အစးရက ရာထးမဆငးေပးရန ျငငးဆနေသာအေျခအေန) သ႔မဟတ လႊတေတာဖကသမးမႈက ျငငးဆန ႏငသည အခြငအာဏာ (ဥပမာအားျဖင အစးရအား လႊတေတာမ အယအၾကညမရခနတြင လႊတေတာမ ႏစသကသေဘာကသည အစးရသစတစရပက လႊတေတာေရြးေကာကပြမား ကငးပရနမလဘ ခန႔အပႏငျခငး)

• ဥပေဒတစရပအေပၚ ဗတအာဏာ အသးျပႏငသည အခြငအေရး၊ ဥပေဒတစခက ျပနလည စဥးစားသးသပရန လႊတေတာသ႔ ျပနလညေပးပ႔ႏငျခငး၊ ဥပေဒတစခက လထဆႏၵခယ၍ ဆးျဖတေစျခငး၊ ဥပေဒတစခက ဗဟတရားရးခပသ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ခရးသ႔ေပးပ႔ႏငျခငး စသည ကယပငအခြငအာဏာမား။ ဥပမာအားျဖင အငယာလနႏငငတြင ဥပေဒၾကမးမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏင ည၊ မည ဆးျဖတရန သမၼတက ဗဟတရား ရးခပသ႔ လႊေျပာငးေပးအပႏငသည။ လတဗးယားႏငငတြင ဥပေဒတစရပျပ႒ာနးမႈက သမၼတ က ၂ လ ေရႊ႕ဆငးႏင ၿပး လကမတမားစေဆာငးျခငးၿပး ထျပ႒ာနးမညဥပေဒအေပၚ တရား၀င လထဆႏၵခယပြကငးပရန လႈ႔ေဆာႏငသည။

• ဘြ႔တဆပမားခးျမငႏငသည အခြငအာဏာ၊ လြတၿငမးခမးသာခြင ထတျပနႏငသည အခြင


အာဏာ သ႔မဟတ ႏငငေရးႏငမဆကႏြယေသာ ရာထးေနရာ ခန႔အပပငခြငတ႔ကလညး ျပလပႏငေပသည။

စဥးစားရနအခက(၁)။ ပါလမနစနစေကာငးမြနစြာ လညပတေဆာငရြကႏငရနႏင ဒမကေရစစနစက အေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာက ကာကြယႏငေစရန အတြက သမၼတြင မညသညအခြငအာဏာမားရသငပါသနညး။ (၂) အဆပါအခြင အာဏာမားက တရားဝငအသးျပေစရနႏင ဥပေဒႏငမညသည အလြသးစားျပမမးမျဖစေပၚေစရနအတြက သမၼတ၏ အခြငအာဏာမားသည ရငးလငးျပတသားၿပး ကန႔သတထားႏငရန မညသ႔ေဆာငရြကႏငပါမညနညး။

ေရးကသည ပါလမနစနစကငသးေသာႏငငမား၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါ သမၼတမား ကငသးႏငသညအခြငအာဏာမားသည အဆပါအခြငအာဏာမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ဆငရာကငထး မားႏငအည ကငသးႏငရနဟေသာေမာလငခကျဖင စာရြကေပၚတြငသာ ခြငျပထားေလရေပသည။ (ပါလမနဒမကေရစစနစတြင လကခထားေသာဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စညးမဥးစညးကမး စႏႈနး မားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ထညသြငးမေရးထားေသာလညး အဖြ႔အစညးတြင လပေဆာငေနၾက ေသာ ပဂၢလမားသည ယငးကငဝတစညးမဥးမားအား ႏငငေရးအရ၊ အကငသကၡာပငးအရ လကနာ ေဆာငရြကၾကရသည)

• ၁၈၇၅ ခနစ ျပငသစႏငင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင အစးရ၏ အေထြေထြမဝါဒမားအတြက ၀နႀကးမားစစညး၍ လႊတေတာက တာဝနခရမညဟ ေဖာျပထားၿပး သမၼတ၏ ျပဌာနးခက မားအားလးက ဝနႀကးတစဥးကထပဆငလကမတေရးထးရမညဟ ေဖာျပထားသညမလြ၍ အျခားေသာနညးျဖင သမၼတ၏အာဏာကကန႔သတထနးခပထားျခငးမရေပ။ လကေတြ႔တြငမ ပါလမနအစးရစနစရ အစးရဖြ႔သညလပငနးစဥတြင သမၼတ၏အခနးက႑ႏင ကဥးေျမာငး ေသာလညး တညရေနဆျဖစသည သမၼတ၏အခြငအာဏာကကန႔သတ ထနးခပျခငးတ႔ သည သမၼတစနစစတငေပၚေပါကလာသညကာလကတညးကပင သးျခားႏငငေရး ဆးျဖတ ခကမားႏင လပထးလပနညးမားတြင အလဥးသငသလ ထညသြငးျခငးျဖင တညရလာခ သည။ ဥပမာ - ၁၈၈၇ ခႏစတြင သမၼတ၏အခြငအာဏာက အလြသးစားျပ၍ လႊတေတာက ဖကသမးချခငးေၾကာင ထအခြငအာဏာကထပမအသးခမႈမးက မလလားၾကေတာေသာ လညး ဝနႀကးခပက လႊတေတာအတြငးရ ညြန႔ေပါငးအဖြ႔မားထမ ေရြးခယသည သမၼတ၏ လြတလပခြငကမ အသအမတျပခၾကသည။

ပထမကမၻာစစႏင ဒတယကမၻာစစအၿပး ဥေရာပတြင ဒမကေရစတညေဆာကေရးတြင အသးျပခၾကသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ပါလမနစနစ၏ အေျခခသေဘာတရားမားက တရား၀ငတကရငးလငးစြာ ေဖာျပထားၿပး တစခနတညးမာပင သမၼတ၏ အခြငအာဏာမားကလညး စနစတကစစညးထတ ႏတေဖာျပထားသည။


• ဂာမဏ အေျခခဥပေဒ (၁၉၄၉-၁၉၉၀) တြင အပခပမဆငရာ အခြငအာဏာက အဓပတ (ဝနႀကးခပ)ႏင အစးရက တကစြာအပႏငးထားၿပး သမၼတတြင အပႏငးထားျခငးမရေပ။ အဓပတ(၀နႀကးခပ) အမညစာရငးတငသြငးျခငး၊ အဓပတ(၀နႀကးခပက ခန႔အပႏငျခငး မရပါက ေအာကလႊတေတာက ဖကသမးျခငးႏင ရာထးမႏတထြကသြားၿပးျဖစေသာ အဓပတ (၀နႀကးခပ)က အဓပတအသစခန႔အပခနအထ တာဝနထမးေဆာငရန ခြငျပႏငျခငးမတစပါး သမၼတ၏လပေဆာငခကမားအားလးသည ေထာကခခကပါရရမညဟ၍ သမၼတ၏ အခြင အာဏာက အပဒ ၅၈ ျဖင အနညးအကဥးသာ ခြငျပထားေပသည။ ထ႔အျပင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏငမညေသာ ဥပေဒက လကမတေရး ထးရနျငငးဆနခြငက ဝနႀကးတစဥး၏ ထပဆင ေထာကခခကမရေသာျငားလညး သမၼတက အပဒ ၈၂ က ခြငျပထားသည။ ထကသ႔ေသာ ဗတအာဏာကမ သးစြျခငး သပမရလေပ။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ မေသခာမေရရာမႈ၊ ေျပာငးလြယျပငလြယရမႈႏင အစအစဥ ေျပာငးလျခငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးေဖာျပထားမႈမားနညးပါးျခငး သ႔မဟတ တကမႈမရ ျခငးႏင ေရးရးအစဥအလာစညးမဥးမားအေပၚတြင အလြနအမငးမခအားထားလြနးပါက ျဖစေပၚေနသည အကပအတညးမားကေျဖရငးသညပစက တးတကေအာငေဆာငရြကျခငး သ႔မဟတ အျခားေသာ အေၾကာငးအရာမားျဖင အဓကကသည အဖြ႔အစညးမားအၾကားဆကဆေရးက ေျပာငးလႏငေပသည။

• အကစလနႏငင၏ သမၼတရာထးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ေဖာျပေရးသားထားခကမားအရ အေတာပငခငမာေတာငတငးေသာလညး ထးတမးစဥလာအရ လမႈေရးႏငအခမးအနားပြေတာမားနငဆကစပေသာ လပငနးေဆာငရြကခကမားအတြကသာဟ ကန႔သတထား သည။ ေကာငးမြနကနစြာတညေဆာကထားေသာ ေရးရးအစဥအလာ စညးမဥးမားသည ႏငငေရးရာကစၥရပမားတြင သမၼတ၏အခြငအာဏာကအသးချခငးမ ေစေစစပစပကန႔သတထားႏငေပသည။ သ႔ေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင တမျမပေနသည သမၼတ၏အခြငအာဏာ ျဖစေသာ မဝါဒတညမတေပးျခငးက ၂၀၀၈ ခႏစ စးပြားေရးအၾကပအတညးအၿပးတြင သမၼတ က အသးခခြငရလာခသည။ ဥပမာ - လႊတေတာဖကသမးျခငးႏင အေရးႀကးေသာ ဥပေဒမား ျပဌာနးရနအတြက လထဆႏၵခယျခငးတ႔ျဖစသည။ ထနညးအားျဖင အကစလနႏငငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငစရာမလဘ အနညးဆးေတာ ယာယအားျဖင ပါလမနစနစမ သမၼတတစပငးတစစ အပခပေသာစနစသ႔ အသြငေျပာငးလာႏငခသည။

ထကသ႔ ေျပာငးလြယျပငလြယရမႈသည ႏစၿခကဖြယျဖစေသာလညး ေရးရးအစဥအလာ စညးမဥးမား၏ အေနအထားမတညၿငမမႈေၾကာင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အၾကပအတညး ေပၚ ေပါကလာႏငဖြယရၿပး ထနညးအားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါစညးမဥးမားအရ တရားဝငမႈရသညဟ ေဖာျပထားေသာ အခကမားသည ေရးရးအစဥအလာစဥးမဥးမားအရ လကခႏငျခငးမရေသာအခကမားအၾကား ႏငငေရးအရ အျငငးပြားဖြယ ျဖစေနေပေတာသည။

• ၁၉၇၅ ခႏစတြင ၾသစေၾတးလဘရငခခပ ဆာဂၽြနကား (Sir John Kerr) က ၀နႀကးခပ ေဂါ၀စလမး (Gough Whitlam)အား ဆးနတလႊတေတာမ ဘတဂတခေပးရန ျငငးဆနသျဖင ရာထးမ ဖယရားမဖယရားခသည။ ဘတဂကခမေပးသည လႊတေတာႏင ၀နႀကးခပအား


ရာထးမ ဖယရားခၿပး အတကအခ ေခါငးေဆာင မလကြနး ဖရကဆာ(Malcolm Fraser) အား ၀နႀကးခပရာထးခန႔အပခသည။ ႏစဘကလးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါ အခြငအာဏာမား အရ ေဆာငရြကချခငးသာျဖစသည။ သ႔ေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ ခြငျပထားခသည ယငးတ႔၏ အခြငအာဏာမားက ျပနလညေမးခြနးထတစရာျဖစခသည။ (Ward ၁၉၈၇ : ၁၈)

တကေသခာျခငး၏ အေရးပါမႈ ပါလမနဒမကေရစ လပထးလပနညးမားျဖင ရငးႏးကၽြမး၀ငေနၿပးျဖစေသာ ႏငငမားတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ေရးထးတမးစဥလာ စဥးမဥး၊ ဥပေဒမားမား အေပၚယၾကညလကခႏငပါသည။ ၄ငးတ႔သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ညႊနးဆပါလမမည သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင တစစပ တစပငးသာေဖာျပထားပါလမမည။ သ႔ေသာ ဒမကေရစ ထေထာငခါစႏငငမား၊ သ႔မဟတ ေရးထးစဥလာစညးမဥးဥပေဒမားက အနညးငယသာ နားလညသေဘာေပါက လကခထားသညႏငငမားတြငမ ၎တ႔က တတကကအေသးစတေဖာျပရန လအပေလရသည။ ထသ႔ တကစြာ ေဖာျပထားျခငးျဖင အပခပေရးတြင မပါ၀ငသည သမၼတ၏ ရပတညမႈကခငမာေစၿပး သမၼတေနရာ၏အငအား အလြန အမငးႀကးထြားလာမႈက ကာကြယတားဆးႏငရသာမက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ အဆးအျဖတေပး သည သမၼတ၏အခနးက႑ႏင သးျခားအခြငအာဏာဆငရာ အျငငးပြားမႈမားကပါ ကာကြယႏငပါသည။ ထအခကသညပင "တရား၀ငမဟတေသာ ကန႔သတထားခကမား အားနညးလင တရား၀ငကန႔သတ ထားခကမားအား မျဖစမေနတငးကပရမည" ဟသည အေနအထားတစရပပင ျဖစေပေတာသည။

ပါတစနစႏင တစစစကြထြကျခငး လႊတေတာတြင ႏငငေရးပါတမား စလငစြာရေနၾကၿပး မညသညပါတကမ အသာစးမရသည အေျခအေနတြင ရရငးစြ အစးရဖြ႔စညးျခငး၊ စညးမဥးမားအေပၚမတည၍ သမၼတတြင ၀နႀကးခပတစဥး အား အမညစာရငးတငသြငးျခငးႏင ညြန႔ေပါငးဖြ႔စညးခြင ပမရရလာႏငပါသည။ ထသ႔မဟတဘ သမၼတ၏ ပါတႏငငေရးအခနးက႑က ကန႔သတထားလပါက အစးရ ဖြ႔စညးျခငးဆငရာ စညးမဥးမားက မေရမရာမျဖစေစဘ ပမအေသးစတ တတကကေဖာျပထားရန အထးအေရးႀကးလေပသည။ ဥပမာ အားျဖင အငယာလနႏငငကသ႔ ညြန႔ေပါငးအစးရဖြ႔စညးျခငးက သမၼတဥးေဆာငသည အေျခအေနက ဖယရားလလင ၀နႀကးခပေရြးခယျခငးက လႊတေတာကေဆာငရြကရန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင လပပငခြငသတမတ ျပ႒ာနးျခငးျဖငေဆာငရြကႏငပါသည။

ပါလမနစနစကငသးေသာ သမၼတႏငငမားတြင အပခပေရးႏငမဆငေသာ သမၼတမားက

ေအာကပါနညးလမးတစခချဖင သာမနအားျဖင ေရြးေကာကတငေျမာကပါသည-

• လႊတေတာက ေရြးေကာကျခငး ဆသညမာ ဘဂၤလားေဒရ၊ ဂရ၊ လတဗးယား၊ မာလတာ၊ ထရနဒက၊ တဘာဂႏင တရကႏငငမားမာကသ႔ အပခပေရးႏငမဆငေသာ သမၼတမားက ေရြးေကာကသညပစျဖစသည။ ထကသ႔ လႊတေတာက သမၼတက ေရြးခယသညအခါ သးျခား လြတလပစြာလပပငခြင ျပ႒ာနးမထားသည အားနညးေသာသမၼတက ရရႏငေပသည။


သ႔ေသာ ေရြးေကာကတငေျမာကပ စညးမဥးမားအေပၚမတည၍ လႊတေတာကယစားလယ အမားစက အမညစာရငးတငသြငးသည သမၼတထကေတာ အနညးငယသာႏငေပသည။ သ႔ရာတြင အစးရအဖြ႔၏ ၾသဇာအာဏာမ လး၀လြတကငးရန အခြငအေရးနညးပါးေပသည။

• အထးေရြးခယေရးအဖြ႔က ေရြးေကာကျခငးဆသညမာ လႊတေတာ ကယစားလယမားႏင ေဒသကယစားျပအဖြ႔အစညးမား (ဥပမာ-ျပညနယ၊ ေဒသ၊ ၿမ႕နယလႊတေတာမား) ပးေပါငး၍ ေရြးခယျခငးျဖစရာ ဖကဒရယျပညေထာငစ သ႔မဟတ ေဒသႀကးမားျဖင ဖြ႔စညးထားေသာ သမၼတႏငငမားတြင ပမသငေလာမႈရေပသည။ ဥပမာအားျဖင ဂာမနႏငငတြင ျပညနယ လႊတေတာကယစားလယမားႏင ဖကဒရယေအာကလႊတေတာတ႔ပးေပါငး၍ သမၼတက ေရြးခယပါသည။ ထနညးတ အႏၵယႏငငတြင လႊတေတာႏစရပလးမ ကယစားလယမားႏင ျပညနယအသးအသးရ ဥပေဒျပအဖြ႔အစညးမားပါ၀ငေသာ သမၼတေရြးခယေရးအဖြ႔က သမၼတက ေရြးခယပါသည။ အနညးငယကြာျခားသညမာ အတလႏငငတြင သမၼတက ေဒသ ေကာငစမားမ ေရြးခယထားေသာ သမၼတေရြးခယသမားႏငပးေပါငး၍ လႊတေတာႏစရပစလး က ေရြးခယျခငးျဖစသည။

• လထက တကရကေရြးခယျခငး ထသ႔ တကရကေရြးခယျခငးက ၾသစေၾတးလ၊ ဖငလန၊ အကစလန၊ အငယာလန၊ ေပၚတဂႏင စလဗကကးယားႏငငတ႔တြင ေတြ႔ရသည။ တကရက ေရြးခယျခငးျဖင သမၼတအေနျဖင ၎၏ကယပငရပတညခကက လႊတေတာကယစားလယ အမားစက ေရြးခယသညစနစထက ပမေဖာျပခြငရသျဖင ႏငငေရးတြင ပမတကၾကြသည အခနးက႑မ ပါ၀ငခြင ရရေစပါသည။ တကရကေရြးခယျခငးျဖင သမၼတသည ပါတမား၏ သမၼတမဆြယေရးလပငနးမားတြင ေျဗာငကကပါ၀ငျခငးက ျဖစေပၚလာေစႏငၿပး ဘကလက မႈ (ပါတစြကငးမႈ) မရေသာ သမၼတ၏ ပရပက ထပါးေစပါသည။

• ေရြးေကာကပြစနစမား/ တကရကေရြးေကာကျခငးအတြက လအပခကမား၊ အပခပေရးတြင ပါ၀ငျခငးမရသည ႏငငေတာအႀကးအကက ေအာကေဖာျပပါ နညးလမး

သးသြယအနက တစခချဖင ေရြးေကာကႏငပါသည။

(၁) အမားစေထာကခမႈမအမားစရေသာ ကယစားလယက အႏငရျခငးျဖစသည။ ဤစနစသည ရးရငးၿပး မတသည ဟ ထငရေသာလညး အားနညးခကမားစြာ ရေပသည။ (၁) လနညးစႀကးစးမႈ ဟေသာ ျပနာမား ေပၚေပါကေစပါသည။ (မဆႏၵရငဥးေရ၏ တစ၀ကေအာကကသာ ေထာကခေသာ ကယစားလယေလာငးသညလညး ေရြးခယခရႏငပါသည) (၂) လထအသ အားလးက ေဖာျပခြငမရရေစေတာဘ ကယစားလယေလာငးႏစဥးသာ ကနရေတာသည အေျခအေနက ဥးတညသြားေစႏငပါသည။ (၃) နာမညေကာၾကားျခငးမရေသာ တတယ ကယစားလယ ေလာငးက အႏငရသြားသည (ၾကားလစား) အျဖစသ႔ ေရာကရ သြားေစႏငပါသည။ ထအျဖစက ေရာငရားႏငရနအတြက မေပးသမားအေနျဖင ၎တ႔အႏစသကဆးေသာ ကယစားလယ ေလာငးက ေထာကခမေပးရသာမက ႏစသကမႈအနညးဆးေသာ ကယစားလယေလာငးက ဆန႔ကငမေပးႏငရနအတြက မေပးမႈဗဟာ တစရပလအပေပသည။


(၂) ႏစေကာျပနစနစႏစေကာျပနစနစသည အမားစေဖာေဆာငစနစျဖစသည။ ပထမအေကာ မေပးရာတြင ျပတျပတသားသား အသာစးရရရန လအပေပသည။ မညသည ကယစားလယကမ ျပတသား စြာ ဥးေဆာငထားျခငးမရလင မအမားဆးရသည ကယစားလယေဟာငးႏစဥးအတြက ဒတယအေကာမေပးျခငးက ထပမကငးပသည(တစပတ သ႔မဟတ ႏစပတအၾကာ၌) ဒတယ အေကာတြင မအသာရသကႏငမညျဖစသည။ ယခ စနစသည ၾကားလစားသည အေျခအေန (Spoiler Effect)က ေရာငရားႏငမညျဖစသည။ မဆႏၵရငမားအေနျဖင ပထမအေကာတြင ၎တ႔ေထာကခေသာ ကယစားလယက ဆႏၵျပေရြးခယႏငၿပး ပထမအေကာတြင ထကယစား လယအသာစးမရပါက ၎တ႔ ဒတယအႏစသကဆးျဖစသည ကယစားလယက ဒတယ အေကာတြင ေျပာငးလအဆႏၵျပမေပးႏငၾကမည ျဖစသည။ ထစနစက ကငသးလကရေသာ ႏငငမားမာ ၾသစႀတးယား၊ ဖငလန၊ ေပၚတဂႏင စလဗကကယား တ႔ျဖစသည။

(၃) ႀကကႏစသကမႈ ဥးစားေပးအမားစစနစ(ရႈးထြကစနစ) (instant run-off/ alternative)

ယခစနစတြင မဆႏၵရငမားအေနျဖင ၎တ႔ႀကကႏစသကသည ကယစားလယမားအား အမတစဥေရးထး၍ ႏစသကမႈအဆငက ေဖာျပႏငေပသည။ မညသညကယစားလယေဟာငး ကမ ပထမဥးစားေပးအျဖစ မအသာစးမရသညအခါတြင အနမဆးကယစားလယက ဖယထတ ၿပး ၎ရသညမမားက အျခားသမားအား ႏစသကမႈ အစဥအလက လႊေျပာငးေပးရသည။ ထသ႔ျဖင တစဥးခငးစအား ဖယထတ ၿပးသညေနာက ေနာကဆးတြင ကယစားလယေဟာငး တစဥး တညးကသာ အသာရသြားမညျဖစပါသည။ ႏစေကာျပနစနစႏငယဥလင မေပးရာတြင လညးေကာငး၊ မေရတြကရာတြငလညးေကာငး ပမရႈပေထြးမႈရေသာလညး လကေတြ႔ အေန အထားအရ တစႀကမသာ ေရြးေကာကပြကငးပေပးရမညျဖစ၍ စမေဆာငရြကရာတြင အားသာခကရပါသည။ အငယာလန သမၼတက ထစနစျဖင ေရြးခယျခငးျဖစသည။

• ေရြးေကာကပြစနစ/အပခပေရးတြငမပါ၀ငေသာ သမၼတက သြယ၀ကေသာ ပစျဖင ေရြးခယရာတြင လအပခကမား

အထကတြင ေဖာျပခၿပးသည ေရြးေကာကမႈစနစမားက သြယ၀ကေသာပစျဖင ေရြးခယရာ တြငလညး အသးျပႏငပါသည။ ဥပမာ - အႏၵယသမၼတက ႏစေကာစနစျဖင ေရြးခယသည။

သ႔ရာတြင သြယ၀ကေရြးခယျခငးျဖင အျခားေသာ ဂဏသတမားျဖစသည ႏငငေရးတြင ၾကားေနျခငး၊ ဘကမလကျခငး စသညတ႔က ျဖစထြနးေစႏငပါသည။

(၁) အထးေထာကခမႈစဥးမဥးမားအစးရႏင အတကအခပါတမားအၾကား မညသည ဘကမမပါဘႏငငေရးအရ ၾကားေနသည သမၼတက ေရြးေကာကတငေျမာကရာတြင အထးေထာကခမႈ စဥးမဥးမားက အသးျပသည။ ကြျပားသည နညးလမးမားစြာရပါသည။ ဥပမာ-ဂရႏငင လႊတေတာအမတ သးပႏစပ ေထာကခမႈျဖင သမၼတက ေရြးခယသည။ ဒတယအေကာ ေရြးေကာကပြအၿပးတြင မညသည အမတကမ သးပႏစပ ေထာကခမမရပါက တတယအေကာတြင ငါးပသးပေထာကခမ လအပပါသည။ အကယ၍ မညသမ ငါးပသးပေထာကခမ မရပါက လႊတေတာက ဖကသမးၿပး လႊတေတာအသစက သမၼတက ငါးပသးပေထာကခမျဖင ထပမေရြးခယၿပး မေအာငျမငပါက


မေပးခြငရသမား၏ ၅၀% အထက ေထာကခမႈရရရန လအပသညစနစ (absolute majority) က ေျပာငးလကငသး ေရြးခယပါသည။ ယခအဆငတြင မေအာငျမငမ သာလင သမၼတကအား ေထာကခမႈ ၅၀% အထကရရမႈ (simple majority) ျဖင ေရြးခယပါသည။

(၂) လႊတေတာဆးျဖတခကျဖငခန႔အပျခငးယဥၿပငအေရြးခသညနညးတ လႊတေတာဆးျဖတခကျဖငလညး သမၼတက အတညျပခန႔အပ ႏငပါသည။ မာလတာႏငငတြင ထအစအစဥေၾကာင လႊတေတာကယစားလယအမားစ ေကာေထာကေနာကချပထားသညအစးရအေနျဖင ၎စတႀကက ကယစားလယတစဥးက သမၼတအျဖစ အမညစာရငးတငသြငးခြငရရေစၿပး အမအခကငးရငးျခငးႏင ပါတစြကငးျခငး တညးဟေသာ သမၼတဂဏက ေမးမနေစပါသည။ အျခားနညးခြတစခမာ ႏစပါတစလးမ သမၼတအမညစာရငးတငသြငးရန လအပမညျဖစသည။ (ဥပမာ - ၀နႀကးခပမ တစဥးႏင လႊတေတာတြငး အငအားအႀကးဆးအတကအခပါတေခါငးေဆာငမတစဥး)၊ အဆပါနညးခြက ၾသစေၾတးလႏငငတြင ၁၉၉၉ ခႏစက စတငအဆျပခေသာလညး ဒမကေရစနညးလမးမက ဟဆကာ မဆႏၵရငမားက ပယဖကခသည။

• လ႕၀ကမ သ႔မဟတ အပြငမသမၼတက လ႕၀ကမျဖငေသာလညးေကာငး၊ အပြငမျဖငေသာလညးေကာငး ေရြးခယႏငပါ သည။ တကရကေရြးေကာကသညစနစတြင လ႕၀ကမစနစက သာမနအားျဖင သးပါသည။ အကယ၍ လႊတေတာအမတမားႏင ေဒသကယစားလယမားပါ၀ငေသာ ေရြးခယေရးအဖြ႔က ေသာလညးေကာငး၊ လႊတေတာကေသာလညးေကာငး သမၼတေရြးခယျခငးျဖစလင လ႕၀က မေၾကာင ပါတစြကငးေသာေရြးခယမႈက ျဖစေပၚေစၿပး တညဆအစးရႏင လြတကငးေသာ လြတလပသည သမၼတ၏ဂဏက ထနးသမးႏငပါသည။ သ႔ေသာ လ႕၀ကမစနစျဖင သြယ၀ကေရြးခယလင ပြငလငးျမငသာမႈက ထခကေစႏငပါသည။ ဆလသညမာ လထ အေနျဖင ၎တ႔ ေရြးခယလကသည ကယစားလယမားက မညကသ႔မေပးခသညက မသရ ႏငေတာသျဖင သမၼတ၏ တရား၀ငမႈက ေလာပါးထခကေစပါသည။ ထ႔ေၾကာင လ႕၀ကမ သ႔မဟတ အပြငမ မညသညက ေရြးခယရာတြင သမၼတအား လထဆႏၵႏငအည ေရြးခယမည လား၊ သ႔မဟတ ႏငငေရးႏငကငးေသာ၊ ၾကားေနေသာသမၼတက ေရြးခယမညလား ဟသည အခကက ထညသြငးစဥးစားရန အေရးႀကးပါသည။

စဥစားရနအခကအပခပေရးတြင မပါ၀ငသည သမၼတသည ပါတစြကငးရန မညမ အေရးႀကးသနညး။ ၎ သမၼတမားသည အခမးအနားမား၌ ရပျပေခါငးေဆာငအျဖစထားရ၍ စညးလး ညညြတမႈက တညေဆာကရနႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ထနးသမးေစာငေရာကရနျဖစလင ႏငငေရးအရ ၾကားေနရနလအပပါသလား။ သ႔မဟတ တကရကေရြးခယ ျခငး၊ ျပညသအမားစ၏ေထာကခမႈျဖင ၎သမၼတမားအတြက အခြငအာဏာႏင တကေသာ ျပ႒ာနးခကမားရရနက ပမအေရးႀကး ပါသလား။


သကတမးကာလအပခပေရးတြင မပါ၀ငသည သမၼတမား၏ သကတမးမာ သာမနအားျဖင ေလးႏစသကတမး

(လတဗးယားႏငင)၊ ငါးႏစသကတမး(ဂရ၊ မာလတာ)၊ ေျခာကႏစသကတမး (ၾသစႀတးယား) သ႔မဟတ ၇ ႏစသကတမး(အတလ၊ အငယာလန)စသညျဖငရၾကသည။ တသမတတညး မဟတေသာလညး သမၼတ၏သကတမးသည လႊတေတာသကတမး (အထးသျဖင ေအာကလႊတေတာ)ထက ပမၾကာျမင ေလရသညမာ သမၼတေရြးေကာကပြႏင လႊတေတာကယစားလယေရြးေကာကပြမား တကဆငမေနေစ ရနျဖစသည။ ထနညးအားျဖင အစးရအဖြ႔အျပာငးအလရေသာလညး အဆကျပတမသြားေစရန သမၼတက ထနးသမးမႈျပႏငေပသည။

ျပနလညအေရြးချခငးအခ႕ကစၥမားတြင သမၼတသည တစႀကမသာ တာ၀နထမးေဆာငႏငသည။ အမားစကေတာ

သမၼတသကတမး ႏစႀကမထကပ၍ တာ၀နမထမးေဆာငႏငေစရန ကာကြယျပ႒ာနးထားၾကသည။ ထကသ႔ ျပ႒ာနးထားရျခငးမာ (၁) တစဥးတစေယာကလကထ၌ အခနၾကာျမငစြာတညရမေနေစရန (၂) ေနာကတစႀကမေရြးခယခရနအတြက မဆြယျခငးမလြတကငးျခငးျဖငအမအခကငးမေသာ သမၼတ အျဖစ ပမအားေကာငးေစရနျဖစသည။

ဖယရားျခငးသမၼတ၏တညၿမမႈက လႊတေတာအမတအမားစ၏ ေထာကခမႈျဖင စတႀကက မဖနတးႏငေစ

ရန သမၼတအား လေလာကသညအခြငအာဏာႏင လၿခမႈအစအစဥေပးထားရမည ျဖစသကသ႔ တစဖကတြငလညး စြမးေဆာငရညနမကေသာ၊ အဂတလကစားေသာ သ႔မဟတ ဆးသြမးေသာသမၼတ အား ရာထးမဖယရားႏငေရးအတြက နညးလမးမား ထားရရမညျဖစသည။

• စြပစြျပစတငျခငးျဖငဖယရားျခငးအဆပါနညးလမးမာ သမၼတအား သးျခားျပစမႈတစခချဖင ေအာကလႊတေတာ သ႔မဟတ တရားစရငေရးအဖြ႔အစညးက စြပစြျပစတငကာ အထကလႊတေတာ၊ သ႔မဟတ ဗဟတရားရး၊ သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာတရားရး၊ သ႔မဟတ အျခားတရားေရး၊ သ႔မဟတ တရားေရးႏငဆငသည အဖြ႔အစညးတစခခက ဆကလကေဆာငရြကသည တရားစရငေရး တစ၀ကေရာေႏာသည ရာထးမဖယရားျခငးနညးလမးျဖစသည။ ထနညးလမး၏ အဓကအႏစ သာရမာ သမၼတအေနျဖင အျပစရေၾကာငးခငလသည စြပစြမႈတစခရေရးပငျဖစသည။ ဥပမာ အားျဖင အငယာလနႏငင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင မညသညလႊတေတာမဆ လႊတေတာ ကယစားလယ သးပႏစပ၏ ေထာကခမႈျဖင သမၼတအား စြပစြျပစတငခြငျပထားသည။ ထ စြပစြခကအား အျခားလႊတေတာတစခသ႔တငျပၿပး ျပစမႈကးလြနေၾကာငးေတြ႔ရပါကသးပႏစပေသာ အမားစ ေထာကခမႈျဖင သမၼတအားရာထးမ ဖယရားပါသည။

• တာ၀နမားက ထမးေဆာငႏငမႈမရျခငး သ႔မဟတ ကနးမားေရးအေျခအေနေၾကာင ဖယရားျခငး

ဆႏၵအေလာက ႏႈတထြကျခငးမဟတပ၊ သမၼတရာထးတာ၀နမားက ထမးေဆာငႏငမႈမရျခငး၊


ကနးမာေရးအေျခအေနေၾကာငရာထးမ ဖယရားျခငး စသညျဖင သမၼတအားရာထးမဖယရား ႏငသညနညးလမးမားက အခ႕ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒမားတြင ထညသြငးထားသည။ မာလတာႏငငဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒပဒမ ၄၈ တြင သမၼတအား ကယခႏၡာမသနစြမးေတာျခငး သ႔မဟတ စတပငးဆငရာမသနစြမးမႈမား စသည ကနးမာေရးအေျခအေနမားေၾကာင ရာထးမ ဖယရားျခငးျပႏငသညဟ ခြငျပထားသည။ ဘကလကမႈမား၊ အလြသးစား ျပမႈမားရပါက ရာထးမဖယရားႏငသည အထးကစၥရပျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင ဘဂၤလားေဒရႏငင ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတြင သမၼတသည ရာထးတာ၀နမားကထမးေဆာငရနမသငေၾကာငး ေဆးဘတ အဖြ႔မအတညျပပါက လႊတေတာအမတ သးပႏစပ၏ ေထာကခမႈျဖင သမၼတအား ရာထးမ ဖယရားရန လႊတေတာက ေဆာငရြကခြငျပထားသည။

• ဥပေဒျပအဖြ႔မား၏ မေပးမႈျဖင ဖယရားျခငးစြပစြျပစတငျခငး လပငနးစဥကေဆာငရြကရနမလဘ ဥပေဒျပအဖြ႔အစညးမားက သမၼတက ဖယရားႏငသည နညးလမးတစချဖစသည။ စြပစြျပစတငျခငးကသ႔ မဟတဘ ႏငငေရး သကသက လပငနးစဥျဖစသည။ အခ႕ေသာ ႏငငမားတြင တရားေရးအဖြ႔မား၏ ကနဥး စစမး စစေဆးခကအေပၚမတည၍ ဆးျဖတျခငးလညး ရေပသည။ အစၥေရးႏငငတြင သမၼတက ဖယရားမည မခြရနအဆက လႊတေတာေကာမတကသာ အဆတငသြငးႏငသည။ ၄ငး ေကာမတသည ဆးျဖတခကမခကမတမ ျပစမႈႏငပတသတ၍ သမၼတဘက၏ ထြကဆခကက ၾကားနာရမညျဖစသည။ ခမတလကသည ဆးျဖတခကက တရားေရးရႈေထာငမ ျပနလည သးသပျခငးျပႏငသည။ ဆးျဖတခကကျပငဆငရန မဟတဘ လပထးလပနညး မန မမနက ျပနလည သးသပျခငး ျဖစသည။

• လထဆႏၵခယပြျဖင ဖယရားျခငးအသးနညးေသာ ပစျဖစသည။ အကစလနႏငငသည ဥပမာတစချဖစသည။ လႊတေတာအမတ ေလးပသးပက သမၼတက ဖယရားရန ေထာကခအတညျပလင သမၼတကရာထးမ ေခတ ခထားၿပး ႏစလအတြငး လထဆႏၵခယပြကငးပသည။ လထဆႏၵခယပြတြင ေထာကခသ အမားစျဖစလင သမၼတက ရာထးမဖယရားၿပး ေထာကခသအနညးစသာျဖစပါက လႊတေတာ သည အလအေလာက ဖကသမးၿပးျဖစကာ ေရြးေကာကပြအသစမား ကငးပရသည။ ယခ နညးလမးအရ လႊတေတာႏငသမၼတအၾကား အဆးအျဖတေပးသမာ လထပငျဖစၿပး ဒမကေရစ၏ အႏရာယမားသည စြန႔စားမႈအျဖစ လထဆႏၵက ႏစျခမးကြေစႏင ၿပး ႏငငေရး အၾကပအတညးမား ပမေပၚေပါကလာ ႏငေစပါသည။

ေတာငအာဖရကပစအတအကေျပာရလင အပခပေရးတြင မပါ၀ငသည သမၼတဆသညမာ ပါလမနဒမကေရစ

စနစတြင မလအပလေပ။ ဥပမာအားျဖငေတာငအာဖရကႏငင၏ ပါလမနအစးရစနစသည အစးရ အဖြ႔အႀကးအကႏင ႏငငေတာအႀကးအကတ႔၏ တာ၀နမားကပးတြထားသည အမႈေဆာငသမၼတ ပစျဖင အပခပသညစနစျဖစသည (အစးရအဖြ႔အႀကးအကက ဥပေဒျပအဖြ႔အစညးက ေရြးခယၿပး၊ လႊတေတာကတာ၀နခရသည)။ ေဘာစ၀ါနာႏင ေနာရးႏငငတ႔မာလညး ထနညးတပငျဖစသည။


ႏငင

ဘဂၤလားေဒရ :၁၉၉၁ ခႏစတြင ဒမကေရစစတငသည။ပါလမနစနစ ကငသးေသာ သမၼတႏငငတစျပညေထာငစနစလႊတေတာ ၂ ရပရသည။လဥးေရ သနး ၁၅၀

ေရြးခယပ

လႊတေတာမေရြးေကာက၊ ေရြးေကာကပစနစက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တြငျပဌာနးထားျခငးမရ

၅ ႏစသကတမး၊ ေနာကတစႀကမ ၀ငေရြးခခြငရသည။

လႊတေတာအမတသးပႏစပေထာကခမႈ၊ သ႔မဟတ သးပႏစပက သမၼသည စြမးေဆာငႏင

သးျခားအခြင အာဏာ

'လႊတေတာအမတ အမားစ ေထာကခေသာ အမတ အားသမၼတသည ၀နႀကးခပအျဖစ ခန႔အပရမည’

တရားသႀကးခပအား ခန႔အပ၊

လႊတေတာဖကသမးျခငး ႏင အစးရသစတစရပဖြ႔စညးျခငးကာလၾကား ၾကားျဖတအစးရအျဖစ တာ၀နထမးေဆာင၊

ထပဆငေထာကချခငး/အၾကျပခက

‘ အဆပါတာ၀နမားက ထမးေဆာငရာ တြငတရားသႀကးခပႏင ၀နႀကးခပ ခန႔အပျခငး မတစပါး... သမၼတသည ၀နႀကးခပ၏ အႀကေပးခကႏငအည ေဆာငရြကရမည (အခနး ၄၈.၃)

ထစနစတြင သမၼတသည အပခပေရးႏင ဥပေဒျပေရးအာဏာမားက ပငဆငထားၿပး လထေခါငးေဆာင တစဥးအျဖစ အားေကာငးေသာအသြငသ႑ာနရသည။ ထ႔ေၾကာင ဤစနစကေရြးခယပါက သမၼတ၏ အခြငအာဏာအလြသးစားျပမမခရေစရနႏင ႏငငေရးစနစ တစခလးကကာကြယႏငရနအတြက အျခားေသာအဖြ႔အစညးမား (ဥပမာ-တရားစရငေရးႏငေရြးေကာကပြေကာမရင)အေနျဖင အမအခ ကငးမမႈႏင ပါတစြကငးရန လအပပါသည။

ႏငငေတာအႀကးအကတာ၀နမားက ဆကခမည လႊတေတာဥက႒အခ႕ေသာ တရားစရငေရးစနစမားတြင လႊတေတာဥက႒သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက

ကာကြယထနးသမးသအျဖစ အာဏာအပႏငးထားသည။ ဥပမာအားျဖင ဆြဒငႏငငတြင လႊတေတာ ဥက႒သည လႊတေတာတြငးရ ပါတေခါငးေဆာငမားႏငတငပငၿပး လႊတေတာကမခြဆးျဖတႏငရန အတြက ၀နႀကးခပေလာငးတစဥးအား အမညစာရငးတငသြငးႏငသည။ လႊတေတာဥက႒မားသည လႊတေတာကကယစားျပမႏင လႊတေတာ၏အခြငအာဏာမားကလညး သာမနအားျဖငပငဆငထား သည။ လႊတေတာဥက႒မတစဆင ကနကမႈမရပ၊ ေကာၾကားျခငးမရေသာ အပခပေရးတြငမပါ၀ငေသာ ႏငငေတာ အႀကးအကတစဥးအျဖစ ေျပာငးလသြားရန လြယကပါသည။ ထစနစအတြက လကရ သာဓကျဖစရပမားမရေသာလညး သမငးေၾကာငးအေထာကအထား အနညးငယေတြ႔ရသည။ အစးရ အဖြ႔အႀကးအကႏင ႏငငေတာအႀကးအကေနရာအတြက ေငြေၾကးထပမကနကစရာမလဘ သ႔မဟတ အျငငးပြားစရာမလဘ ခြျခားႏငမည အကးေကးဇးရရႏငမညျဖစပါသည။ ႏငငအမားစတြင ဥပေဒအရ ေသာလညးေကာငး၊ အစဥအလာအရေသာလညးေကာငး လႊတေတာဥက႒သည အနညးဆးအားျဖင တာ၀နထမးေဆာငေနစဥကာလအတြငး ပါတစြကငးရနလအပပါသည။ လႊတေတာဥက႒အား ႏငင ေတာအႀကးအကအျဖစတငေျမာကမညဆပါက ပါတစြကငးရနလအပခကက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တြင ရငးလငးျပတသားစြာ ေဖာျပရနေလးေလးနကနက ထညသြငးစဥးစားရေပမည။


အငယာလန :၁၉၂၂ ခႏစတြင ဒမကေရစ စတင ပါလမနစနစ ကငသးေသာ သမၼတႏငငတစျပညေထာငစနစလႊတေတာ ၂ ရပရသညလဥးေရ ၄.၆ သနး

လတဗးယား :၁၉၉၁ ခႏစ တြငဒမကေရစ စတင ပါလမနစနစ ကငသးေသာ သမၼတႏငငတစျပညေထာငစနစလႊတေတာ ၁ ရပလဥးေရ ၂ သနး

အႏၵယ :၁၉၄၇ ခႏစတြင ဒမကေရစ စတင

ျခငးမရဟယဆလင ဖယရားႏင၊

ႀကကႏစသကမႈဥးစားေပး အမားစစနစ (alternative vote)ျဖငတကရက ေရြးေကာက

၇ ႏစသကတမး၊ ေနာကတစၾကမ ၀ငေရြးခခြငရ

လႊတေတာတစရပ၏ သးပႏစပေထာကခမျဖင စြပစြျပစတငၿပး အျခားလႊတေတာ၏ သးပႏစပေထာကခမျဖင ဖယရားႏင၊

ပါလမနမမေပးခြငရသမား၏ ၅၀% အထက ေထာကခမႈရရရန လအပ သညစနစ (absolute majority) ျဖင လ႕၀ကမေပးေရြးခယ

၄ ႏစသကတမး၊ ေနာကတစႀကမ၀ငေရြးခခြငရသည။

သးပႏစပဆျဖတခကျဖင ဖယရားႏင

ျပညေထာငစအဆင လႊတေတာ ၂ ရပလးမလြတေတာ အမတမားႏင ျပညနယဥပေဒျပေရး

ဥပေဒတစရပ အတည မျပမ၊ သ႔မဟတ မရတသမးမ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒႏင ညမညဆးျဖတရန ဗဟတရားရးခပသ႔ လႊအပႏင၊

လႊတေတာမ အယအၾကညမရေသာ ၀နႀကးခပက လႊတေတာအား သကတမးမျပညမ ဖကသမးရန အႀကျပပါက ျငငးဆနႏင၊

လႊတေတာေခၚယႏင၊

လႊတေတာႏစရပ အၾကားသေဘာထား ကြလြမအတြက ၀ငေရာကေျဖရငးရန အာဏာအနညးငယရ၊

၀နႀကးခပအမည စာရငးတငသြငးဥပေဒတစရပက ေရႊ႔ဆငးျခငး၊ လထဆႏၵခယျခငး ျပလပႏင၊

ဥပေဒတစရပက ျပနလညသးသပရန လႊတေတာသ႔ျပနလည ေပးပ႔ႏင

လႊတေတာဖကသမးရန အဆျပႏင(လထဆႏၵ ခယပြ ျပလပၿပး လထသေဘာ တညခကရရနလ)

သမၼတ၏ သးျခားအခြင အာဏာက ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒတြင ရငးလငးစြာေဖာျပ

သမၼတသည သ၏သျခားအခြင အာဏာက ကငသးပငခြငရသည (သ႔မဟတ) သမၼတ အႀကေပးအဖြ႔ႏငတငပင ၿပးကငသးပငခြငရသည (သ႔မဟတ) သးျခားအဖြ႔အစညး တစခခမ အႀကအဥာဏ ရယကငသးပငခြငရ သညဟ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြငျပဌာနးထားခကမားမ တပါး… သမၼတသည‘အစးရအဖြ႔၏အႀကျပခကအရသာလင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒကခြငျပထားသညတာ၀နႏငအာဏာ မားက ကငသးႏငသည.. (အခနး ၁၃.၉)

‘ ႏငငေတာသမၼတသည ၎၏လပေဆာငခက အတြက ႏငငေရးအရ တာ၀နခမႈမျပေစရ။ သမၼတကထတျပနသည အမန႔ဒကရမားက အခနး ၄၈ [လႊတေတာဖကသမး ရနအဆ] နင ၅၆ [၀နႀကးခပခန႔အပျခငး] မတပါး အမန႔ဒကရ အတြက တာ၀နအျပညရ သည ၀နႀကးခပ၊ သ႔မဟတ သကဆငရာ ၀နႀကးက ထပဆင လကမတေရးထးရမည’

‘[သမၼတသည ၎၏ တာ၀နမားကထမးေဆာင ရာတြင ၀နႀကးမား ေကာငစ၏ အၾကေပးခက


ပါလမနစနစ ကငသးေသာ သမၼတႏငငဖယဒရယ ျပညေထာငစ စနစလႊတေတာ ၂ ရပလဥးေရ သနးေပါငး ၁၂၀၀

အဖြ႔၀ငမားပါ၀ငေသာ ေရြးခယတငေျမာကေရး အဖြ႔က ေရြးေကာကသည၊

၅ ႏစသကတမး၊

ျပနလညေရြး ေကာကခမႈ အတြက ကန႔သကခက မရ၊

စြပစြျပစတငျခငးျဖင ဖယရားႏငသည

ထားျခငးမရ၊ စာအရလညး သးျခားအခြငအာဏာ ေပးအပထားျခငးမရ ေၾကာငးေပၚလြင၊

သ႔ေသာ အခ႕အာဏာပင မားက သမၼတအေနျဖင ေအာကေဖာျပပါ အေျခအေနမားတြင သးျခားအခြငအာဏာက အစဥအလာမပက ကငသးႏငသညဟ ျငငးဆမမားရ- (၁) လႊတေတာအမတ အမားစ ေထာကခေသာသ မရပါက ၀နႀကးခပခန႔ အပျခငး၊(၂) အစးရအား ေအာကလႊတေတာက အယအၾကည မရေတာျခငးႏင ရာထးမႏႈတထြကရန ျငငးဆနပါက ၀နႀကးခပအား ဖယရားျခငး၊(၃) အစးရအဖြ႔အားအယအၾကည ကငးမေနၿပး သးျခား အစးရတစရပဖြ႔စညး ႏငေသာ အေျခအေနတြင ေအာကလႊတေတာက ဖကသမးရနျငငးဆနျခငး၊

နငအညေဆာငရြက ရမည] လအပပါက ၀နႀကးမား ေကာငစက အဆပါအႀကေပးခကကျပနလညစဥးစားေစၿပးထြကေပၚလာေသာ အႀကျပခကႏငအည ေဆာငရြကရမည’

တရားသႀကးခပ၏ အႀကျပခကအရ တရားသႀကးမားက သမၼတက ခန႔အပသည (အမညစာရငးတငသြငးလာေသာ တရားသႀကးခပကသာ သမၼတကခန႔အပ ႏငသည၊ သ႔ေသာ ထသ႔တငသြငးလာျခငးက အတညျပလကခရန တာ၀နမရေပ)

(၁) အသစ သ႔မဟတ ျပငဆငေရးဆြမည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင မညသညျပနာမားက ေျဖရငးမညနညး။ အပခပေရးတြငမပါ၀ငသည သမၼတရၿပးျဖစလင ၎တ႔သည ယခငက မညကသ႔ ေဆာငရြကခပါသနညး။ ၎တ႔၏ အခြငအာဏာမားအား ကန႔သတခကသည ျပတသားမႈ ရပါသလား။ ထကန႔သတမႈမားသည လကေတြ႔အလပျဖစပါသလား။

(၂) အပခပေရးတြင မပါ၀ငသည သမၼတထားရရျခငး၏ ရညရြယခကသည အဘယနညး။ သမၼတ၏ လြနကေနေသာအခြငအာဏာမားအား ကန႔သတရနဆႏၵရပါသလား။ ၀နႀကးခပ အား အျပနအလန ထနးေကာငးရနအတြက သမၼတ၏အခြငအာဏာအား ေကာငးခငမာေစ ရနျပလပလသည ဆႏၵရပါလား။ သမၼတသည လထႏငသကဆငေသာအခမးအနားမားအား ကယစားျပရန ရညရြယပါသလား။ သ႔မဟတ သမၼတသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက


ထနးသမးကာကြယႏငရနအတြက စစမနေသာသးျခားအခြငအာဏာမားက အကန႔အသတ ျဖငေပးအပထားလပါသလား။

(၃) ျဖစေပၚေနသညႏငငေရးအေျခအေနမားကား အဘယနညး။ ပမအားေကာငးေသာ သ႔မဟတပမအားေပာေသာ သမၼတစနစကဥးတညေသာ ေရြးေကာကပြဆငရာ ဖအားမားရပါသလား။ (ဥပမာ- တကရကေရြးေကာကခသမၼတေနရာအတြက ေရ႕ေျပးဥးေဆာငေနသကယစားလယ ရေနပါသလား။ ဥပေဒႏငအညျဖစေသာ ဒမကေရစစနစတညၿငမေရးအတြက ၎တ႔ပါ၀ငလာ ရန လအပပါသလား။ သ႔မဟတ ၎တ႔သည ဒမကေရစစနစအတြက ၿခမးေျခာကမႈတစခသာ ျဖစပါသလား။ သြယ၀ကပစျဖငေရြးခယမညသမၼတက လႊတေတာတြငးပါတမားက သေဘာ တ မညလား။ ထအခကသည အမားသေဘာတညမႈက ျဖစေပၚေစမညလား။ သ႔မဟတ အကပအတညးျဖစေပၚေစမညလား။

(၄) အကယ၍ သမၼတသည လထႏငသကဆငေသာအခမးအနားမားအား တကေရာက ကယစားျပရနသာ တာ၀နအပႏငးထားလင မညသသည ၀နႀကးခပအမည စာရငတငသြငးျခငး၊ ဥပေဒျပအဖြ႔အားဖကသမးျခငးႏင အေျခခဥပေဒႏငမညေသာဥပေဒမားအား တားဆးျခငး အစရသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒကထနးသမးကာကြယမည တာ၀နမားက ထမးေဆာင မညနညး။

(၅) အကယ၍ သမၼတသညသးျခားအခြငအာဏာျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ထနးသမးကာကြယေစာငေရာကသအျဖစ ရညမနးထားရလင ထကသ႔ေစာငေရာကရမညသအျဖစမ ႏငငေရး ကစားပြတြင၀ငေရာကယဥၿပငသမျဖစလာေစရန မညကသ႔ကာကြယတားဆးမညနညး။

(၆) ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတြင ေဖာျပထားသည သမၼတ၏ တာ၀နႏင အခြငအာဏာမားသည မညမရငးလငးပါသနညး။ သမၼတ၏ ကယပငဆးျဖတပငခြငသည ဥပေဒႏငည၊ မညက မညမ အထ သေဘာထားကြလြၾကပါသနညး။ ျဖစေပၚလာႏငေသာအေျခအေနမားႏင အဆးဆးျဖစ လာႏငေသာ အေျခအေနမားအားလးက ထညသြငးေဖာျပထားပါသလား။

(၇) ေခါငးေဆာငမႈဆသညက ယဥေကးမႈဓေလထးတမးမားအရ မညသ႔ လကခထားပါသနညး။ ရပျပအာဏာႏင အာဏာအစစအမနတ႔က ခြျခားသညအစဥအလာဓေလရပါသလား။ စစမန သည အာဏာအနညးငယရေသာ ရပျပေခါငးေဆာငက ေလးစားၾကပါမညေလာ၊ သ႔မဟတ ၎သည ရယရႊငဖြယသကသကသာ ျဖစေနမညလား။

(၈) သမၼတသည မညသညက ကယစားျပသငပါသနညး။ လထလား။ ႏငငေတာလား။ ျပညေထာငစကလား။ အမားစကလား။ ကယစားျပမႈမရေသာ လနညးစမားကလား။ သးျခားတနဖးမားႏင ရးရာဓေလမားကလား။ ၎တ႔သညေရြးေကာကပစနစ/ခန႔အပျခငးႏင မညသ႔ဆကစပပါ သနညး။

(၉) သမၼတသည မညသည လစားမး ျဖစသငပါသနညး။ တာ၀န၀တရားမားက ထမးေဆာငရန မညသညအရညအခငးမား ပငဆငထားသငပါသနညး။ သမၼတသည ဥာဏပညာႀကးမားရန၊ သတမနပသရန၊ ပရယာယၾကြယ၀ရနႏင အျငငးမပြားတတေသာသမးျဖစသငပါသလား။ တငးျပည၏ပရပက ျမငတငေပးႏငသည ၾသဇာတကမႀကးမားေသာ ေခါငးေဆာငျဖစသငပါ သလား။ ၎တ႔သညေရြးေကာကပစနစ/ခန႔အပျခငးႏင မညသ႔ဆကစပပါသနညး။

(၁၀) ႏငငေရးဇာတေကာငမားႏင မညမကယကယျပန႔ျပန႔ေဆြးေႏြးထားပါသနညး။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ (သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး)ပါ သမၼတအတြက ျပဌာနးခကမားက သကဆငရာ ဇာတေကာငမားက ေထာကခပါသလား။


Ashutosh, S. and Tanmay, A., ‘Constitutional Conventions: The Unwritten Maxims of the Constitution’,

2005, available at < http://www.ebc-india.com/lawyer/articles/2005_plw_3.htm >, accessed 27 November 2013

Holden, Lewis, ‘A vice-regal representative is no advantage’, Independent Australia, 25 August 2010, available at <http://www.independentaustralia.net/australia/australia-display/a-vice- regalrepresentative-is-no-advantage,3030>, accessed 27 November 2013

Lijphart, Arend (ed.), Parliamentary versus Presidential Government (Oxford Readings in Politics and Government) (Oxford: Oxford University Press: 1992)

Ward, A. J., ‘Exporting the British Constitution: Responsible Government in New Zealand, Canada, Australia and Ireland’, The Journal of Commonwealth and Comparative Politics, 25/1 (1987), pp. 3–25

On non-executive presidents in selected states:

Adams, J. C. and Barile, P., The Government of Republican Italy (Boston: Houghton-Mifflin, 1972, 3rd edition)

Elgie, R. and Fitzgerald, P., ‘The President and the Taoiseach’, in J. Coakley and M. Gallagher(eds.), Politics in the Republic of Ireland (Abingdon: Routledge, 2007, 4th edition), pp. 305–27

https://independentaustralia.net/australia/australia-display/a-vice-regal-representative-is-no-advantage,3030


ဤလမးညႊနစာအပသည ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြအကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔အစညး (International IDEA)မ အဂၤလပဘာသာျဖင ၾသဂတလ ၂၀၁၄ တြင ထတေ၀ေသာ Constitution Building Primers: Non-Executive Presidencies in Parliamentary Democracies အားတကရက ျမနမာျပနဆထားျခငးျဖစပါသည။ ဤစာအပအား ဘာသာျပန ဆရာတြင International IDEA(ျမနမာ)မ အတကႏငဆး မရငးအဓပၸါယ မထခကေစရန အားထတၾကးပမးထားပါသည။ သ႔ေသာ ဘာသာျပနဆမႈတြငကြလြခ႕ယြငးခက တစစတစရာရခပါက မရငးအဂၤလပဘာသာျဖင ထတေ၀ထားေသာ စာအပ တြငေဖာျပခကမားကသာ ကးကားရနျဖစပါသည။ စာဖတသအေနျဖင ဤဘာသာျပနဆမႈ၏ အရည အေသြးႏင တကမႈတ႔အေပၚတြင အၾကျပခက တစစတစရာရပါက ေဖာျပပါ အးေမးလလပစာ [email protected] သ႔ ေပးပ႔မညဆပါလင International IDEA မ ၀မးေျမာက၀မးသာ ၾကဆပါသည။

ဤစာစဥအားလးကေသာလညးေကာငး တစစတတစပငးေသာလညးေကာငး ဘာသာျပနဆရန (သ႕) ကးယရန ခြငျပခကေတာငးခလပါက ေအာကပါလပစာအတငးေတာငးခႏငပါသည။

ယခပႏပထတေ၀ျခငးသည တကေသာအမးသား သ႔မဟတ ႏငငေရးအကးစးပြားအေပၚမချခငးမရပါ။ ဤစာအပတြင ေဖာျပထားေသာအယအဆမားသည International IDEA၊ ယငး၏ ဘတအဖြ႔ သ႔မဟတ အဖြ႔၀ငႏငငမားေကာငစ သ႔မဟတ ဘ႑ာေငြေထာကပသမား ေကာငစတ႔၏ အျမငမား၊ သးသပခကမားက ကနးေသေပါကကယစားျပေဖာျပေပးျခငးမရပါ။

Documents

Non-Executive Presidencies in Parliamentary Democracies · 2016-11-18 · Non-Executive Presidencies in Parliamentary Democracies | August 2014 သေဘာတူညီခ်က္ျဖင့္