?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZVOAN AMSACIR

DARI 63TIV 1-2 (1998-99ƒ HYUNVAR - WEDRVAR 2(13

Փետրվար 1988թ. – Փետրվար 2013թ.

ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՇԱՐԺՄԱՆ 25 ԱՄՅԱԿԸ

2 1-2/2013

ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM:MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^

qardyukarMADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacirVARXAN MARTAOAN Œ ,mpacirMIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi

COLECTIVUL «NOR GHIANK»MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redac�ieMADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactoriMIHAI GHEORGHIU – fotoreporterMARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare

REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2,tel./ fax. 314.67.83

redactia@araratonline.com

TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATÅ: HźULESCU MIHAI

TIPARUL: S.C. ARARAT srl. I.S.S.N. 1221-9169

<MPACRAGAN

PYVANXAGYUTOYUN«Վարդավառ» պարախումբի ներկայացումը Սուրբ Ծննդյան

տոներու առթիվ =` 6

Ծննդյան տոները Քոնսթանցայի հայերուն հետ =` 8

Քրիստոսի Սուրբ Ծննդյան և կնունքի տոները Պոթոշանի

հայ եկեղեցվո մեջ =` 9

Ռումանիո հայ թեմի առաջնորդը «Սուրբ Գևորգ» եկեղեցվո մեջ =` 11

Ո՞վ ենք մենք... =` 13

Անմոռանալի երեկո մը Վարուժան Գոզիկյանին հետ =` 14

Երեկո մը Շահիկյանին (Şahul) հետ =` 16

manga-badanegan = ̀23Փետրվար 1988թ. – Փետրվար 2013թ.ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՇԱՐԺՄԱՆ 25 ԱՄՅԱԿԸ = ̀24

Հայ սպա Գուրգեն Մարգարյանի վայրագսպանությունից ինը տարի է անցել = ̀34

Սուրբ Սարգիսի տոնը և հոգեհանգստյան Սբ. պատարագ

Սումկայիթի զոհերու հիշատակին = ̀35

Supliment limba rom`n[

Alegeri în Armenia: Serj Sargsyan a fost reales înfuncție cu 58% din sufragii p. 17În dialog cu marele actor SoS SArgSyAn p. 18Armenii şi evreii factori importanţi în dezvoltareaurbană a Botoşanilor p. 20Cimitirele armene din Botoşani p. 21Despre renașterea complexului Manuc Bei de laHîncești p. 22

Սույն տարվա Փետրվար 12-ին, Թե -լեոր ման մարզի Վիտելե քաղաքինախկին քաղաքապետ՝ այսօր պատ -

գա մավոր Լուչիան Միլիթարուն կընե խո ր -հըր դարանեն ներս իր առաջին քաղա քա -կան հայտարարությունը: Հայտարարու -թյուն, որը չի անդրադառնար ընտրու -թյուններուն իրեն ձայն տված ընտ րող նե -րու հոգսերուն և մտահոգություններունայլ... ատրպեճանական եղբայրական ժո -ղովուրդի տառապանքներուն: Ի միջի այ -լոց, պատգամավոր Միլիթարուի հայ տա -րարությունը կըսե. «Ատրպեճանի հան դեպՀայաստանի բարձրացած անհիմն տա -րածքային պահանջներու պատճա ռով1987-1988թթ. սկսած հայ-ատրպեճա նա կանհակամարտության հետևանքով Ատրպե -ճանի Հանրապետության տարած քի 20%-ըզավթված է: Ի հետևանք ատոր, զոհվեցանշուրջ 30 հազար ատրպե ճանցի, 50 հա -զար վիրավոր վեցան և մոտ 1 միլիոն ատըր -պեճանցի դարձավ փախստական: Ներ -կայիս Լեռնային Ղարա բաղը և հա րակիցյոթ վարչական շրջանները կգտնվին Հա -յաստանի Հանրապետության զինված ու -ժերու գրավման տակ: Հայկական կողմիգործած վերին աստիճանի դաժանու թյանարարքներու շարքին են 1992 թվականիՓետրվարի 25-ի լույս 26-ի գիշերը Հո ճա -լու ավանին մեջ՝ հանուն ազգայնա մոլու -թյան տեղի ունեցած զանգվածային սպա -նություն ները: Հոճալուի ջարդի հետևան քովդաժանորեն սպաննվեցան 613 քաղաքա -ցիներ, որոնցմե 106՝ կիներ, 63՝ երեխա -ներ, 70՝ ծերեր»: Լուչիան Միլիթարու իրհայտարարությունը կշարունակե շեշտե -լով միջազգաին մակար դակով «Ատըր -պեճանի Հանրապետության տա րած քայինամբողջականությանը և սահման ներուանձեռնմխելիությանը» սատարելու

անհրաժեշտու թյունը՝ հղում կատարելով հայ կականուժերու կողմե «Ատրպեճանի Հան րապետությանգրավված տա րածքներու ան հապաղ, լիակատար ևանվերապահ ազատ ման» կոչ ընող ՄԱԿ-ի Անվ ը -տանգության Խորհուրդի բանաձևերուն: Արդյոքի՞նչ է դրդած ռումեն խորհրդարանականին Ատրպե -ճանի պաշ տոնական քարոզչությունը տա րա ծողնման հայ տարարություն մը ընելու: Ամենայնհավա նակա նությամբ նյութական շահը: ՊարոնՄիլիթարուն իր կնոջ հետ միասին դրամատու նե -րուն պարտք է 72 հազար լեյ, մինչ որպես Վիտելեիքաղաքա պետ իր եկամուտները ընդամենը 39հազար լեյ էր: Լուչիան Միլիթարուն Պուքրեշի նախ -քին քաղաքապետ և տնտեսության նախարարԱտրիան Վիտեանուի զարմիկն է: Ոչ հեռա վորանցյալին Վիտեանուն կըսեր, թե ռումանա կան կողմըշահագրգռված է AGRI նա խագծով: AGRI Ատըր -պեճան-Վրաստան-Ռումանիա հա մատեղ նախագիծմըն է, որու իրականաց ման պարագային կասպյանբնական կազը պիտի ար տա հանվի դեպի Եվրոպա՝Քոնսթանցայի նավահան գիստի վրայով: Միաժա -մանակ, ատրպեճանական կողմը խոստացավ Ռու -մանիո տարածքին կառուցել 200 պենզալցա կայան,որմե 50-ը արդեն կառուցված է: Նա խագիծի մասիննախնական պայմանագիրը ստորագրած է նախա -գահ Թրայան Պըսէսքուն՝ Պա քու կատարած իր այցիընթացքին: Լու չիան Միլի թա րուի Ռումանիո մեջատրպե ճանական քարոզչու թյան եզակի դեպք չէ:Վերջին տարիներուն կտրուկ հաճախա կիա ցանատրպեճանամետ ելույթները ռումեն հասարա կու -թյան որոշ մակարդակներով: Սա կայն բոլոր այդ«ատրպեճանասեր» ելույթ նե րերեն քարյուղի, կազիկամ խավիարի հոտ կուգա:

31-2/2013

Փետրվար 18-ին Հայաստանին մեջ տեղի ունե -ցան նախագահական ընտրություններ: Ցուցակ -ներուն մեջ գրանցված 2 միլիոն 506 հազար ընտ -րողներեն ընտրատեղամասեր ներկայացան 1 միլիոն520 հազարը, այն է՝ 60%-ը: Փետրվար 25-ին, Կենտրո -նական ընտրական հանձնաժողովը հրապարակեցընտրություններու վերջնական արդյունքները և հաս -տատեց, որ Սերժ Սարգսյանը նախագահ վերընտրվե -ցավ ։

Վերջնական արդյունքներն են՝ Սերժ Սարգսյան՝861.373 ձայն (58.64 %), Րաֆֆի Հովհաննիսյան՝539.693 ձայն (36.74 %), Հրանտ Բագրատյան՝ 31643ձայն (2.15 %), Պարույր Հայրիկյան՝ 18096 ձայն (1.26 %),Անդրիաս Ղուկասյան՝ 8329 ձայն (0.57 %), ԱրմանՄելիքյան՝ 3520 ձայն (0.26 %), Վարդան Սեդրակյան՝6210 ( 0.42 %)։

Ընդհանուր առմամբ, ընտրություններու կազ -մա կերպման մասին միջազգային դիտորդներու գնա -հատականը դրական էր: Ընտրական համակարգերիմիջազգային փորձագիտական կենտրոնի՝ ICES-ինախագահ Ալեքսանդր Ցինքեր. «Նախագահականընտրությունները Հայաստանի մեջ ժողովրդա վա րա -կան էին, մրցակցային, համահունչ երկրի Սահմա -նադ րությանը և միջազգային ընտրական իրավունքին»:

Ըստ ICES-ի նախագահի, փետրվարի 18-ին դիտոր -դա կան առաքե լությունն այցելեց 134 ընտրա տե ղա -մաս տարբեր մարզերու և քաղաքներու մեջ: «Ընտրու -թյուններու անցկացման դրական գնահատականստացած են ընտրատեղամասերու 65%-ը, բավարար՝35%-ը, ան բավարար գնահատականներ չկան»,հայտա րարեց Ալեքսանդր Ցինքերը:

Իսկ Եվրոպայի Խորհրդի նախկին փոխնա խա -գահ, ICES-ի միջազգային դիտորդական խմբի անդամԱննա Չուրդովան` ամփոփելով Հայաստանում կա -յա ցած նախագահական ընտրությունները, բարձրգնահատեց ընտրական հանձնաժողովներու պատ -րաստվածությունը, քվեարկության կարգի իմա ցու -թյունը և ընտրացուցակների կազմումը: Դիտորդընշեց, թե պայմաններ ստեղծված էին նաև վատ տեսո -ղությամբ մարդոց մասնակցությունը ապահովելուհամար, ինչը չկա նույնիսկ Եվրոպայի որոշ երկըր -ներուն մեջ: Չուրդովան հույս հայտնեց, որ հաջորդընտրությունները կանցնին էլեկտրոնային ձևաչափով:

Իրենց հերթին, ԵԽ, ԵԽԽՎ և ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳդիտորդները եզրահանգեցին՛ թե Փետրվար 18-ինտեղի ունեցած ընտրությունները բարելավ էին 2008թվականի համեմատ, ընդհանուր առմամբ լավ էինկազմակերպված` հիմնարար ազատություն նե րը,

ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԵՏԸՆՏՐԱԿԱՆԽՄՈՐՈՒՄՆԵՐ

Հայաստան

4 1-2/2013

ներառյալ հանրահավաքներու և խոսքի ազատու -թյու նը, պահպանված էին:

«Մրցակիցներն ունեցան ազատ քա րոզարշավիրականացնելու, իսկ ընտրող ներն ընտրելու հնա -րավորու թյուն: (...) Նա խորդ նախագահական ընտ -րություն նե րից հետո ընտրական գործընթացում կա -տար վել են հստակ բարելավումներ», ըսավ ԵԽԽՎպատ վիրակության ղեկավար Քարին Ուոլ դ սեթը:

«Ընդհանուր առմամբ ընտրու թյուն ները կազ -մակերպված են ար հեստավարժ և արձանագրվածխախ տումները չէին կրնար ազդել ար դյունքներուվրա», ըսավ ԵԱՀԿ /ԺՀՄԻԳ երկարաժամկետ դիտոր -դա կան առա քելության ղեկավար Հայդի Թալիա -վինին:

Իսկ ԱՄՆ պետքարտուղա րու թյան պաշտո -նական ներկայացուցիչ Վիկտորիա Նուլանդի խոս -քերով, Վաշինկթոնը հավանություն կուտա ԵԱՀԿ//ԺՀՄԻԳ դիտորդական առաքելության զեկույցիդրույթներուն «առ այն, որ ընտրությունները հիմ -նականին լավ էին կազմակերպված և անցան հիմ -

նարար ազատություններուպահպանմամբ՝ նե ր առ յալ հա -վաքներու ազատությունը ևազատ կամար տահայ տու թյու -նը: Պետքարտուղարությունըկկիսե առաքելության այնգնահատականը, որ ԶԼՄ-ներըլուսաբանած են ընտրարշավըհավասարակշռված ու բոլորթեկնածուները օգտված ենանվճար եթերեն»:

Նախագահ Սէրժ Սար -գըսյանին վերընտրվելու կա -պակ ցությամբ շնորհա վորա -կան ուղերձներ հղե ցին Ռու -սաստանի, ԱՄՆ-ի, Ֆրան սայի,Հունաս տա նի, Գերմանիայի,Լեհաստանի, Ավստրիո, Թուր -քիո, Զվիցերիո, Չինաստանի ևայլ պետություններու ղեկա -վար ները, ինչպես նաև Եվրո -պական Հանձնա ժողովի նա -խագահը:

Սակայն, ի հեճուկս մի -ջազ գային դիտորդներու դրա -կան գնահատականի, ՍերժՍարգսյանի ախոյան ՐաֆֆիՀովհաննիսյանը չի ճանչնարընտրու թյուն ներու պաշտոնա -կան արդյունքները և զինքհաղթող և տե յուրե նախագահկհայտարարե: Րաֆֆի Հովհան -նիսյանը և իր համակիրներըհանրահավաքներու արշավսկսան թե՛ Երևանի Ազատու -թյան հրապա րակին վրա և թե՛մարզերուն մեջ: Փետրվար 19-ին,

լրագրողներուն հետ հանդիպելով, Ր. Հովհաննիսյանկհայտարարե՝ «Ես Հայաստանի Հանրապետությանընտրված նախագահն եմ: Ես երբեք պաշտոնների չեմձգտել, բայց դա այդպես է», որմե ետք ան մինչևհաջորդ օրը ժամը 5-ը ժամանակ կուտա գործողնախագահին ընդունելու և խոստովանելու իր սխալըժողովուրդին առջև, իսկ «այդ դեպքում նա ներումկստանա հայ ժողովրդի անունից»: «Ժողովուրդը հաղ -թել է և դա բոլորը գիտեն: Ես հույս ունեմ, որ ՍերժՍարգսյանը կհանդիպի ինձ հետ և կսեղմի իմ ձեռքըու կընդունի իմ և ժողովրդի հաղթանակը», ըսավ«Ժառանգություն» կուսակցության ղեկավարը: Ազա -տության հրապարակին վրա անցկացվող հանրահա -վաքներու ընթացքին, Րաֆֆի Հովհաննիսյան ՍերժՍարգսյանին «բռնազավթող» կանվանե և կշեշտե, թե«Սա Րաֆֆիի ու Սերժի պայքարը չէ, հայ ժողովրդիպայքարն է ու մենք հասնելու ենք մեր հաղ թա -նակին»:

Փետրվար 21-ին, նախագահի նստավայրը տեղիկունենա Սարգսյան-Հովհաննիսյան հանդիպումը, որ

Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, Bucure ti, cod 70332

Tel. 021/311.14.15, Tel.fax 021/313.84. 59, Fax 021/311.14.20

E-mail office@uniuneaarmenilor.ro

Haoasdani Hanrabedyutoan na,acah

N^C^ Baryn Serj SARCSOANIN

"erx Cerazan]yutoyun#

Me\arcy baryn Na,acah#

?yuminiaoi Haoy] Miyutoan eu /yuminahao hamaonqi anyuni] `ermyren

.nyrhavyryum enq Haoasdani Hanrabedyutoan Na,acahi par'r

ba.dynyum "er ver;ndrvelyu gabag]yutoamp$

Vsdah enq# yr Xyuq yuj eu e/anx [eq ,naoi a/avel zyra]nelyu Haoreniq;

eu aon aveli parege]ig yu cravi[ xar'nelyu te haoreni jykyvrxi eu te

hamaon haoyutoan hamar$

Cid]eq# yr /ymanahaoyutoyun;# havadarim haoreni avanxnerin eu

havadqin# m.dabes Haoasdani gykqin =$

Ha`ykyutoan maktanqneryv eu ,yrin harcanqyv *

Varyujan YSGANOAN Varyujan WAMPYUG{OAN

?HM na,acah ?yuminiaoi <yrhrxarani anxam

Senadyr Azcaoin wyqramasnyutoyunneri ,mpi

?yuminiaoi =gynymigaoi kegavar

Na,arar

51-2/2013

ապարդյուն կանցնի:Իսկ Փետրվար 23-ին

Գյումրիի մեջ (ուր ձայ նե րումեծամասնությունը ստացավ«Ժառանգու թյան» առաջնորդը)անցկացված իր առաջին հե -տընտ րա կան հանրահավաքիմասնակիցներուն, Ր. Հովհան -նիսյանը հայտարարեց, թե«Սուտ, կեղծ ընտրություն ներիմիջոցով աթոռներում նստած -ների դարաշրջանն անցնում է:Գալիս է մեր պետության ան -կախության դարաշրջանը, և եսձեզ հետ ապրելու եմ, ապրելուեմ, ոչ թե՝ մեռնելու, որ տեսնեմմեր հաղթանակը: Ձեր աշխա -տանքը, ձեր կենսաթոշակը, ձերապագան պետք է ապահովվի:Ճանաչեք հայ ժողովրդի հաղ -թանակը», ավելցնելով. «Ես ձեզմի բան եմ խոստանում՝ միշտկգամ այստեղ, միշտ կխոսեմձեզ հետ, ճանապարհը կանցնեմձեզ հետ, լաց կլինեմ, կխն դամ,բայց ինչ էլ լինի՝ ձեզ հետ եմանելու, մինչև Հայաս տանը դառ -նա իրական ու ժողովրդա վա -րա կան երկիր: Մենք զգում ենքմեր ուժը և մեր ուժը նրանում է,որ բոլորս հասկացանք որ սամեր հայրենիքն է: Չկա կուսակ -ցական դրոշակ, չկա «Ժառան -գություն», չկա ՀՅԴ, չկա ՀԱԿ,չկա անգամ ԲՀԿ, ՀՀԿ: Սա կռիվչէ կուսակցությունների միջև»:

Րաֆֆի Հովհաննիսյանկխոստանա քաղաքա կան պայ -քարը շարունակել մինչև վերջնա -կան հաղ թանակը: «Ազատու -թյան հրապարակում խորհըր -դակ ցելով քաղաքացիների հետ՝կերտելու ենք անցու մային, ժո -ղովրդավարական դատա վա -րու թյուն, մինչև մեր երկրումունենանք օրինական, սահմա -նադ րական կարգ: Մենք կներ -կայացնենք այլընտրանքայինիշխա նություն», հայտարարեցՐաֆֆի Հովհաննիսյանը:

6 1-2/2013

Շաբաթ, հունվար 5-ին Պուքրեշի Նոթթարա թատ -

րոնին մեջ Նոր Տարվա և Սուրբ Ծննդյան տոներու առիթով

շատ գեղեցիկ հանդես մը տեղի ունեցավ Ռումանիո Հայոց

Միության «Վարդավառ» պարախումբի ուժերով՝ ղեկավա -

րությամբ շնորհալի պարուսույց Պելլա Մարտիկյանի:Ռումանիո հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Տաթև եպիսկոպոս

Հակոբյանի և Ռումանիո Խորհրդարանի երեսփոխան Վա -

րու ժան Փամպուքչյանի բացման խոսքեն ետք սկսավ Ռու -

մանիո Հայոց Միության պարախումբի, ինչպես նաև «Քառ -

նավալ» սպորտային պարերու համույթի հրաշալի ելույթը:Պարային արտակարգ գեղեցիկ ներկայացումը կուղեկցվեր

հանդիսատեսներու բուռն և չմարող ծափահարություններով

և «պռավո» բացականչություններով:Այս հիասքանչ ներկայացման վերջավորության

Կաղանդ պապան երեխաները ուրախացուց իր շատ գեղեցիկ

նվերներով:Ամբողջ միջոցառումը տեղի ունեցավ Ռումանիո

Հայոց Միության դրամական օժանդակությամբ:Ահավասիկ գեղեցիկ լուսանկարներու շարք մը, որ

պետք չունի ոևէ մեկնաբանության:Քրիստոսի Սուրբ Ծննդյան տոներու առիթով կարգ

մը գեղեցիկ ձեռնարկներ տեղի ունեցան և Ռումանիո այլ

հայաշատ քաղաքներու մեջ՝ ինչպես Քոնսթանցա, Կա լաց,Պոթոշան, Քլուժ:

«Վարդավառ» պարախումբի ներկայացումը

Սուրբ Ծննդյան տոներու առթիվ

Շաբաթ, հունվար 5-ին Պուքրեշի Նոթթարա թատ -

րոնին մեջ Նոր Տարվա և Սուրբ Ծննդյան տոներու առիթով

շատ գեղեցիկ հանդես մը տեղի ունեցավ Ռումանիո Հայոց

Միության «Վարդավառ» պարախումբի ուժերով՝ ղեկավա -

րությամբ շնորհալի պարուսույց Պելլա Մարտիկյանի:Ռումանիո հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Տաթև եպիսկոպոս

Հակոբյանի և Ռումանիո Խորհրդարանի երեսփոխան Վա -

րու ժան Փամպուքչյանի բացման խոսքեն ետք սկսավ Ռու -

մանիո Հայոց Միության պարախումբի, ինչպես նաև «Քառ -

նավալ» սպորտային պարերու համույթի հրաշալի ելույթը:Պարային արտակարգ գեղեցիկ ներկայացումը կուղեկցվեր

հանդիսատեսներու բուռն և չմարող ծափահարություններով

և «պռավո» բացականչություններով:Այս հիասքանչ ներկայացման վերջավորության

Կաղանդ պապան երեխաները ուրախացուց իր շատ գեղեցիկ

նվերներով:Ամբողջ միջոցառումը տեղի ունեցավ Ռումանիո

Հայոց Միության դրամական օժանդակությամբ:Ահավասիկ գեղեցիկ լուսանկարներու շարք մը, որ

պետք չունի ոևէ մեկնաբանության:Քրիստոսի Սուրբ Ծննդյան տոներու առիթով կարգ

մը գեղեցիկ ձեռնարկներ տեղի ունեցան և Ռումանիո այլ

հայաշատ քաղաքներու մեջ՝ ինչպես Քոնսթանցա, Կա լաց,Պոթոշան, Քլուժ:

8 1-2/2013

Այս տարվա Ծննդյան տոներուն, դեռևս հունվար 5-իերեկոյան Քոնսթանցայի հայ հավատացյալները հայ եկե -

ղեցվո մեջ առաջին անգամ ականատես եղան և ունկնդրե -

ցին Սուրբ պատարագը՝ մատուցված նորընտրյալ Օշական

քահանա Խաչատրյանի ձեռամբ:Պատարագեն ետք, բոլոր երեխաներուն դիմավորեց

նվերներով ծանրաբեռնված Կաղանդ պապան և ամենուն

բաժնեց գեղեցիկ նվերներ:Հաջորդ օրը՝ կիրակի, եկեղեցվո կամարներուն տակ

մատուցվեցավ տոնական Սբ. Կնունքի պատարագը և ապա

հոծ հավատացյալներու բազմության բաժնվեցավ օրհնված

ջուր:Սուրբ պատարագեն ետք, եկեղեցվո հան դիսու -

թյան սրահը գեղեցիկ ծրագիր մը պատրաստված էր

ընդգրկված Ծննդյան ավետիսներով, արտասանու թյուն -

ներով, ապա երեխաները համտեսեցին հայ համայնքի

կիներու հմուտ ձեռքերով շինված հայկական համեղ

ավանդական ճա շատեսակներ:Նշենք նաև, որ արդեն չորրորդ տարին է

անընդմեջ, երեք բարեսիրտ երիտասարդներե կազմված

խումբ մը՝ Ճոնի Պոյաճյան, Արթուր և Արա Պորանյան

եղբայրները հաղթահարելով ձմեռվա սառնամանիքը

սիրով կմտնեն բոլոր հայերու տուները ավետիսներ

երգելու:Շնորհավոր Նոր Տարի և Սուրբ Ծնունդ:

Ծննդյան տոները Քոնսթանցայի հայերուն հետ

91-2/2013

2013 հունվար 12-ին, հոծ բազմության ներկայու թյան

Պոթոշանի Սուրբ Մարիամ եկեղեցվո մեջ Սբ. պատարագ մա -

տուցվեցավ Քրիստոսի Սբ. Ծննդյան տոնի և կնունքի առիթով:Պատարագը մատուցվեցավ առավոտյան ժամը 10-ին

ձեռամբ Գրիգոր քահանա Հոլքայի՝ հայերեն լեզվով: Այնուհետև,

այս գեղեցիկ տոնի առթիվ ներկաներու առջև իր հակիրճ

խոսքին մեջ Գրիգոր քահանա Հոլքա նշեց, թե հայերը Քրիս -

տոսի Ծննդյան տոնը և կնունքը կտոնեն հունվար 6-ին,ինչպեսևեղածէմինչև3-րդդարուվերջը, երբամբողջքրիստոնյա

եկեղեցիներու մեջ կտոնվեր այդ օրը: Միայն 336թ-ին

Հռոմի մեջ Ծննդյան տոները սկսան տոնել տարբեր օր՝

դեկտեմբեր 25-ին, և շատ մը արևելյան եկեղեցիներու մեջ

ընդունվեցավ այդ օրը, սակայն հայերը հին օրը՝ հունվար 6-ը,պահեցին մինչև օրս:

Եկեղեցվո մեջ իր արտասանած խոսքեն ետք, Գրիգոր

քահանա Հոլքա կօրհնե բոլոր ներկաները մյուռունով օրհնված

ջուրով, ապա խաչհամբույրեն հետո ջուրը կբաժնվի բոլոր

հավատացյալներուն:

Քրիստոսի Սուրբ Ծննդյան և կնունքի տոները Պոթոշանի հայ եկեղեցվո մեջ

Հայկական Ծննդյան տոները Կալացի մեջ

Հայկական Ծննդյան տոները Քլուժի մեջ

Կալացի մեջ Քրիստոսի Ծննդյան տոները

նշվեցան եկեղեցվո մեջ մատուցված Սբ. պա տարագով

ապա և ջուրի սուրբ օրհնությամբ: Այդ օրերուն

օրհնվեցան նաև հայ հավատացյալներու տուները:Կալացի հայ եկեղեցվո մեջ ստվար հա -

վատացյալներու ներկայության Գրիգոր քահանա

Հոլքա խոսած է Ծննդյան տոներու հայ ավան դույթի

հետ կապված կարգ մը ծիսակա տա րու թյուններու

մասին: Այնուհետև մեծ հուզմունքով ունկնդրված է

Նորին Սրբություն Տ. Տաթև եպիսկոպոս Հա կոբյանին

ուղերձը Սբ. Ծննդյան տոներու առթիվ:Վերջավորության, բոլոր ներկաները միմյանց

մաղթած են երջանիկ տոնախմբություն և շատ

տարիներ:

Արտեալի հայերու համար Հիսուս Քրիստոսի

Ծննդյան տոնը՝ հունվար 6-ը մասնավոր նշանա -

կություն մը ունի տեղվույն հայերու համար: Այս

տարվա Ծննդյան տոները առիթ մըն էին, որպեսզի

բոլոր հայերը ժողվվին և ուրախանան միասին, երգենավետիսներ, արտասանություններ ըսեն ՌՀՄ Քլուժի

մասնաճյուղի կեդրոնատեղին: Գեղեցիկ զարդարված

տոնածառին շուրջ երեխաները երգեցին ծննդյան

ավետիսներ, արտասանեցին և Կաղանդ պապայի

կողմե ստացան շատ գեղեցիկ նվերներ: Հայկական

Ծննդյան օրերուն շատերը սորվեցան հայերեն լեզվով

ըսել՝ Շնորհավոր Նոր Տարի և Սուրբ Ծնունդ:

10 1-2/2013

Կիրակի, հունվար 6-ին Պուքրեշի մայր տաճարին մեջ

ժողվված հավատացյալներու ստվար բազմությունը ուրախու -

թյամբ և հուզմունքով հետևեց եկեղեցվո խորանին վրա մատուց -

ված Քրիստոսի Սուրբ Ծննդյան և Կնունքի տոնական պատա -

րագին՝ ձեռամբ Ռումանիո Հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Տաթև

եպիսկոպոս Հակոբյանի և հոգևորական դասի:Պատարագի ավարտեն ետք, սրբազան հայր բովան դա -

կալից ու ուրախությամբ լի շնորհավորական իր խոսքը ուղղեց

ներկա հավատացյալներուն: Իր խոսքի վերջավորության ան

մասնավորաբար ըսավ.

«…Սիրելի հաւատաւոր զաւակներ,Սուրբ Ծննդեան այս առաւօտուն, այս նուիրական պահուն

մենք մեր աղօթքը կը բարձրացնենք առ Փրկիչը մեր Մանուկ, այլև

ծունկի գալով Անոր մաքրամաքուր խանձարուրին առջև կը

հայցենք, որ մեր ժողովուրդը յարօրէն պահէ իր յաւիտենական

փառքին մէջ, այլև պարգևէ մեր հայրինիքին Երկնային անյաղթ

խաղաղութիւն, անխափան յառաջընթացութիւն և անայլայլ

հաւատք: Թող Սուրբ Ծննդեան Աւետիսը ամրագրուի մեր

հոգիներէն ներս, որպէս գրաւական հայ ժողովուրդի

յարատևութեան և բոլոր ազնիւ և նուիրական իղձերու

իրականացման:Թող Երկնային Տէրը առատ բարիքներով և յաջողութիւն -

ներով պսակէ բոլորիս յոյսերն ու սպասումները, զօրացնելով և

ամրացնելով մեր Մայր Հայրենիքը Հայաստան, անսասան պահե -

լով հայոց հոգևոր ծննդավայր Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը,այլև խաղաղ և ապահով պահէ ռումին երկիրն ու ժողովուրդը:

Շնորհաւոր Նոր Տարի և Սուրբ Ծնունդ

Քրիստոս Ծնաւ և յայտնեցաւ

Ձեզի մեզի մեծ Աւետիս

Օրհնեալ յայտնութիւնն քրիստոսի»

111-2/2013

Փետրվար 24-ը հայերու համար մասնավոր օր մըն

էր, երբ նախարար Վարուժան Ոսկանյանը մասնակցեցավ

Ֆոքշանի «Սուրբ Գևորգ» եկեղեցվո մեջ մատուցված սուրբ

պատարագին՝ հայերեն լեզվով, առաջինը ըլլալով 70 տա -

րիներ ետք, եկեղեցին կառուցված 1773-ին հայ համայնքին

միջոցներով:Բոլոր շրջաններեն ժողվված հայերը ներառյալ Պուք -

րեշը, մասնակցեցան Ֆոքշանի Քոթեշթ փողոցին վրա գտնվող

«Սուրբ Գևորգ» եկեղեցվո մեջ տեղի ունեցած եկեղեցական

արարողության՝ կազմակերպված ըլլալով 1940-են ետք

հայկական ծեսով: Պատարագը մատուցվեցավ ձեռամբ հայ

եկեղեցվո առաջնորդ Տ. Տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանի և

կարգ մը հոգևորականներու:Հավատացյալներու մեջ կային և հայ համայնքի

տարեց անդամներ, ինչպես նաև հատուկ հրավիրյալներ

ՌՀՄ նախագահ, նախարար Վարուժան Ոսկանյան և

Ռումանիո մեջ Հայաստանի Հանրապետության դեսպան

պարոն Համլետ Գասպարյան:Սուրբ պատարագը մատուցվեցավ հայերեն լեզվով և

ուղեկցվեցավ ձայնային հրաշալի տվյալներով օժտված

Վիքթորիա Պետրոսյանի, որ հուզեց և հիացուց բոլոր ներ -

կաները:Տ. Տաթև վրդ. Հակոբյանի 2010-ի գահակալութենե

ետք սկսավ Ձերդ սրբազնության հովվական այցելություն -

ները հայ համայնքին մեջ, հերթը հասնելով և Ֆոքշան, ուր

Ռումանիո հայ թեմի առաջնորդը

«Սուրբ Գևորգ» եկեղեցվո մեջ

12 1-2/2013

դեռևս կապրին քանի մը հայ ընտանիքներ: Պատարագեն

հետո սրբազան խոսեցավ Ֆոքշանի հայերու պատմության

մասին, որ քաղաքին մեջ կառուցած էին երեք եկեղեցիներ,որոնք պետք է պատկերազարդվին հայկական որմնանկար -

չության յուրահատուկ ոճով, որպեսզի զգացվի մայր Աթոռ

Սբ. Էջմիածնի և մայր հայրենիքի ներկայությունը:«Սուրբ Գևորգ» եկեղեցին՝ (կառուցված 1773-ին)

ավերված ըլլալով, վերանոգվեցավ Ազգային Ներդրում -

ներու Ընկերակցության կողմե պարոն Թըրիչեանուի

կառավարության օրոք, երբ Վարուժան Ոսկանյանն ալ

ֆինանսներու նախարար էր:Տեղվույն Արքեպիսկոպոսության հետ կնքված

արարողակարգին համաձայն, հայ եկեղեցին ընկրկեց

ուղղափառ կրոնքի առջև, պայմանով, որ հայերը, երբ ալ

փափագին եկեղեցական արարողություններ ընել հայկական

ծեսով՝ կրնան իրագործել:Եվ Ֆոքշանի այս արարողությունն ալ այդ մասնավոր

առիթներեն մեկն էր: Այս համատեքսթին մեջ ալ Տ. Տաթև

եպիսկոպոս Հակոբյան ըսավ, որ՝ «Ռումեն և հայ ժողո վուրդը

կապրին եղբայրաբար և հավատքով 1000 տարիե ի վեր» ևշնորհավորեց ուղղափառ տեր հորը և այն ամենին համար,ինչպես տնտեսվարած է պաշտամունքի և խոնարհման այս

վայրը, միևնույն ատեն շնորհակալություն հայտնելով

տեղվույն ղեկավարության ընդունելության համար: Նորին

սրբություն Տ. Տաթև Հակոբյանը հայտարարեց նույնպես, որշուտով լույս կտեսնե գիրք մը Ֆոքշանի մասին: Պատ մա կան

տեսանկյունե, ինչպես կըսեն տեղական պատմագետները

Ֆոքշանի հայ համայնքը եղած է ամենեն կարևոր և լավ

ներկայանալի համայնքներեն մեկը Ռումանիո մեջ:

Սիլվիա Վռընչեանու

(լուսանկար և տեքստ)

Չորեքշաբթի, հունվար 23-ին Պուքրեշի Հայ Մշակույթի Կեդ -

րոնը տեղի ունեցավ այս տարվա առաջին հավաքույթը՝ Ո՞վ

ենք մենք... Պարզ ճամբորդներ պատմական Հայաստանի մեջ՝

Վանի, Արարատի և Շուշիի միջև: Օրվա քննարկումը վարողն էր

գրող Պետրոս Խորասանճյան: Հանդիպման ընթացքին ցուցադրվեցան

կարգ մը լուսանկարներ կատարված արվեստի քննադատ Աուրելիա

Մոքանուի կողմե, ան որ դեռևս անցյալ տարվա դեկտեմբերին շրջա -

գայած էր այս շրջանները, որը անցյալին ճանչցված էր, որպես

պատմական Հայաստան: Սակայն այս երեկույթին հաճելի անակնկալը

եղավ Քրսիտինե Փոփա-Ռակեճյանի ներկայությունը, ան ըլլալով

Կեռլայեն հայուհի մը, որ քանի մը տարի առաջ հաստատված է

Շուշի՝ Ղարաբաղին մեջ, ուր և կապրի իր ամուսին Արմենին

(ծագումով հայ Ֆրանսայեն) և իրենց դստեր Անահիտին հետ, որ

ծնած է 2011-ին Շուշիի մեջ:Շատ հուզիչ էր «Հիշողություններ առանց սահմանի» փաս -

տագրական ժապավենեն «ավետաբեր» դրվագը, որ կներկայացներ

այս ընտանիքին ոդիսականը: Քրիստինեն խոսեցավ իրենց կյանքի

մասին և այն ձեռնարկած գոծողություններու մասին «Աղավնի»հիմնադրամի միջնորդությամբ, որը ներկայիս կղեկավարեն իր

ամուսինին հետ միասին: Թեմի առաջնորդ Տ. Տաթև եպիսկոպոս

Հակոբյան հանդիպման բոլոր խոսակցությունները լրացուց շեշտը

դնելով մեր համայնքին ապագային և Քրիստինեին ըրած արտակարգ

վարմունքին վրա՝ ընտրելով, հաճությամբ և հավատքով ապրիլ

Ղարաբաղին մեջ: Իրապես, Ո՞վ ենք մենք խորագիր-հարցումին

պատասխանը պետք է գտնե մեզմե յուրաքանչյուրը:Իսկ դուն գտա՞ր...:Պետք է ավելցնենք, որ այս ձեռնարկին ներկա էր և

Ռումանիո մեջ Հայաստանի Հանրապետության դեսպան Ձերդ

Գերազանցություն Համլետ Գասպարյան:

Ո՞վ ենք մենք...

14 1-2/2013

Փետրվար 8-ին Հայ Մշակույթի Կեդրոնը, հաճելի հանդիպում մը տեղիունեցավ ջութակահար Վարուժան Գոզիկյանին հետ: «Կյանք մընվիրված երաժշտությանը» ձեռնարկը վարեց գրող Պետրոս

Խորասանճյան, հրավիրյալներն էին Ճորճե Էնեսքու ֆիլհարմոնիքիգեղարվեստական ղեկավար Նիքոլաե Լիքարեց, դաշնակահար Տան Կրիկորե,երաժշտության քննադատ Տումիթրու Ավագյան, ինչպես նաև երաժշտագետՆիքոլաե Պրընտուշ:

Հիշարժան պահ մըն էր երկու լուսանկարներու ցուցադրությունը, որկներկայացնեին 1947թ. Քոնսթանցայի հայ դպրոցի աշակերտները՝ շրջա -պատված իրենց ուսուցիչներով, երեխաներու մեջ էր նաև դեռահաս Վա -րուժան Գոզիկյանը: Լուսանկարները սիրով մեզ տրամադրած էր Նյու-Յորքենպարոն Էդվարդ Ժամկոչյան:

Այս գեղեցիկ ձեռնարկի մասնակիցներու մաս կկազմեին գերաշնորհ Տ.Տաթև եպիսկոպոս Հակոբյան, Ռումանիո մեջ Հայաստանի դեսպան պարոնՀամլետ Գասպարյան, դերասան Միրչա Ալպուլեսքու, անվանի ջութակահարՅոն Վոյքուի հարգարժան տիկինը՝ Մատլեն Վոյքու, Վարուժան Գոզիկյանիկինը՝ Ֆլորինան, որդին՝ Փաուլը և պարոն Գոզիկյանի ֆիլհարմոնիքինախկին գործընկերները, ինչպես Յոն Պելտիե և Նիքոլաե Մաքսիմ:

Այս սրտառուչ երեկույթին մասնավորաբար խոսեցան ընդհանրապեսերաժշտության, ինչպես նաև վարպետ երաժիշտ Վարուժան Գոզիկյանի մասին,իբրև Ճորճե Էնեսքուի ֆիլհարմոնիքի առաջին ջութակի՝ մինչև 1982թ.-ը, երբջութակա հարը մեկնեցավ Պիլպաո, ուր ան ղեկավարեց տեղվույն սիմֆոնիկնվագա խումբը: Գրեթե երեկույթի վերջավորության ներկաները դիտեցին1994թ.-ի տեսագրություն մը Վարուժան Գոզիկյանի կատարմամբ՝ Պուքրեշիֆիլհար մոնիքի կողքին, նաև Էդվարդ Լալոյի Սպանական սիմֆոնիայի երկրորդմասը, որով ալ դեռևս 59 տարի առաջ ջութակահարը ըրած էր իր բեմելը (անդրանիկելույթը): Վերջավորության, ներկաները շամփայնի լի բաժակներով ևգողտրիկ հյուրասիրությամբ օժանդակությամբ ՌՀՄ ղեկավարության և«Ֆլորեսքու անուշաբույր» ֆիրմային կողմե՝ սուրճով, շնորհավորեցինհարգված և սիրված վարպետ երաժիշտ Վարուժան Գոզիկյանը:

Անմոռանալի

երեկո մը

Վարուժան

Գոզիկյանին

հետ

151-2/2013

Վարուժան Գոզիկյանի

կենսագրությունը

Վարուժան Գոզիկյան ծնած է

Քոնսթանցա, 1936 հունվար 7-ին:Ջութակի ուսումնասիրությունը սկսած

է 9 տարեկանեն փրոֆեսոր Աուրել

Ալեքսանտրեսքուի հետ: 1950-ին կըն -

դունվի Պուքրեշի երաժշտական դպրոցը

ՃորճեՄանոլիուի դասարանը: 1952թ.-ինուսումը կշարունակե «Չիփրիան Փո -

րումպեսքու»-ի երաժշտանոցը փրո -

ֆեսոր Կարապետ Ավագյանին դասա -

րանը, պետական քննությունը կհանձնե

1957-ին: 1954-ին հանրության առջև

իր առաջին ելույթը կունենա, որպես

մենակատար Էդվարդ Լալոի «Սպա -

նական սիմֆոնիա» կա տարումով՝

Միր չա Պասարապի ղեկա վարությամբ:Քանի մը միջազգային մրցանակներ

եկան հաստատելու երի տասարդ ջու -

թակահար Գոզիկյանին տաղանդը և

լուրջ, կայուն երաժշ տա կան գիտելիք -

ները: Այսպիսով, 1958-ին ստացավ

Մոսկվայի «Չայկովսկի» մրցույթին

պատվավոր վկայագիրը և նույն

տարին շահեցավ Պուքրեշի «Ճորճե

Էնեսքու»-ի միջազգային մրցույթին

երկրորդ մրցանակը, իսկ դաշնա կա -

հար Նիքոլաե Պրընտուշի հետ Ճորճե

Էնեսքուի երրորդ սոնատի համատեղ

կատարման համար ստացավ երրորդ

մրցանակը: 1966-ին Ժենևայի ջու թա -

կի մրցությանը Ruggiero Ricei մաս -

նավոր մրցանակը: 1960-ին Վա րու ժան

Գոզիկյանը ստացավ Պուք րեշի «Ճորճե

Էնեսքու» ֆիլհարմոնիքի con certmaestru կոչումը մինչև 1982-ը, երբ

ան մեկնեցավ երկրեն և դարձավ

Սպանիո Պիլպաո սիմֆոնիկ նվագա -

խում բի առաջին ջութակը: Զուգահեռ

իր գործունեության ան, որպես մենա -

կատար կաջակցե նաև ռումանական և

եվրոպական տարբեր նվագախում բե -

րու, սենեկային (կամերային) բազում

մենահամերգներու, որպես նվագակ ցող

ունենալով իր կնոջը՝ դաշնակա հա -

րուհի Ֆլորինա Գոզիկյանը:

Քոնսթանցայի հայ դպրոցի աշակերտները՝ իրենց ուսուցիչներուն հետ:

16 1-2/2013

Կխոստովանիմ, թե ամեն կիրակի չէ, որ կու գամ

Պուքրեշի մայր տաճար: Շաբթըվան շատ աշխույժ անցու -

դարձը կստիպե երբեմն մնալ տունը: Բայց անցյալ կիրակի

եկա եկեղեցի տեսնելու ինչ կընեն մեր հայերը: Շատ բազ -

մություն կար եկեղեցին: Եկած էր և սենատոր, ներկայիս

նախարար պարոն Վարուժան Ոսկանյան և յուրաքանչյուրը

կարծես կուզեր շնորհավորել զինքը, խոսիլ իր հետ: Ջերմ

մթնոլորտ մըն էր ինչպես ընտանիքի մը մեջ, ուր ավագ

որդին վերագտած էր իր հարազատները և իր բարեկամները՝

երկայն բացակայութենե մը հետո: Սակայն ուղղորդվելով

դեպի մեր ակումբը, որպեսզի սուրճ մը ըմպեմ, մուտքին դռան

վրա փակցված ազդագիրը գրավեց ուշադրությունս՝ ծաղրանը -

կար մը և վրան գրված՝ Յոն Շահիկյանը և ռումեն թատրոնը:Ավելի վար հիշատակված էին ռումեն բեմի անձնավո -

րություններու անուններ, անոնք, որ պետք է մասնակցեին

այս ոգեկոչման: Հակառակ որ չորեքշաբթի էր, փետրվար 20,սակայն հաճելի օր մըն էր և երեկոյան կողմ ժամը 1800-ին

դանդաղ քայլերով ուղղվեցա դեպի Armenească փողոց,թիվ 13, Հայ Մշակույթի կեդրոնը:

Արդեն մեծ աշխուժություն մը կար սրահին մեջ, երբ

մտա, ներկա էր և հեռուստատեսութենեն խումբ մը ու յու -

րաքանչյուրը տեղ մը կփորձեր գտնել: Հազիվ նստած էի, երբ

գրող Պետրոս Խորասանճյան բացավ երեկոն և անմիջապես

հետո տեսա և անկրկնելի Իրինա Փոփեսկուին: Կարելի է

ճակատագիրն էր, որ Սավել Սթիոփուլը՝ ուրիշ հայ մը,հայտնաբերեց ռումեն բեմի առաջին տիկնոջը և ան ալ իբրև

իր ուսուցիչ ունեցավ Շահիկյանը:Դժբախտաբար, դերասանուհի Քարմեն Սթընեսքուն

շատ տկար զգալով, չէր կրցած մասնակցիլ այս հուզիչ

երեկոյին: Կազմակերպիչները ներկաներու համար պատրա ս -

տած էին ևս 2 հաճելի անակնկալ: Կարելի եղավ լսել «Հաճի

Թուտոսը» ռատիոբեմականացումեն հատված մը Յոն

Շահիկյանի բեմադրությամբ՝ ձայնագրված 1951-ին գլխավոր

դերը՝ Նիքոլաե Պըլըցեանու և հեռուստատեսային փաստագ -

րական դրվագ մը «Արտիստներու ընտանիքը» ժապավենեն,իրագործված Էլվիրա Իրշայի կողմե և ան ալ ներկա ըլլալով

քանի մը խոսք ըսավ այս առիթով: Փաստագրական ժապավենին

մեջ Լիա Շահիկյանը (Շահիկյանին դուստրը) և Տինա

Քոչան կխոսեին բեմադրիչ Շահիկյանի մասին, որ ներկա -

յացվեցավ երեկոյի վերջավորության, սակայն նախապես

խոսքը տալով Շահիկյանի եղբոր տղային՝ Ալեքսանտր

Շահիկյա նին և ան ալ իր շնորհակալությունները հայտնեց

բոլոր ներկաներուն... Şahul-ին հետ հանդիպման համար:Ես ալ իմ կարգիս շնորհակալություն կհայտնեմ այս

ձեռնարկի կազմակերպիչներուն և անհամբեր կսպասեմ

կրկին գտնվելու փողոց Armenească թիվ 13:

հանդիսատես

Երեկո մը

Շահիկյանին

(Şahul) հետ

171-2/2013

PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA IA

N

-

FE

B

20

13

18 1-2/2013

“Minunile sunt lângă noi. Trebuie doar să le observăm.”

În dialog cu marele actor

SoS SArgSyAndespre filozofia lui de viață

În ciuda faptului, că maestrul se simţea rău, nu arefuzat să participe la acest interviu, aruncând o privirenostalgică la trecut. Şi-a amintit, că o dată l-au împiedicatsă joace rolul Rostom din nuvela TV “Domnul”, acestafiind un vis neîmplinit.

“nu prea am avut noroc. Au realizat şi filmul,unde a jucat Khoren Abrahamian, dar nu i-a venit încap regizorului Bagrat Hovhannisyan, că acel rol erarolul meu. nu-i nimic, Dumnezeu să fie cu ei“, – a spusactorul zâmbind.

Talentatul artist a jucat cu mare dăruire și pasiuneatât în filme, cât şi în teatru însă este convins că doarjucând pe scenă poți deveni un actor adevărat.

“Baza teatrului şi filmului este literatura, scena -riul şi piesa. regret, că în prezent este o criză globalăîn acest domeniu. nu există dramaturgi mari cumerau Kamio, Arthur Miller, Eduardo Filippo, Vampi -lov și alţii. Ei creau teatrul. Astăzi eroile filmului şiteatrului nu mai au anvergură, şi sunt scoase în evi -denţă problemele minore, de pildă cine cu cine a băutcafea sau a bârfit“, – a spus S. Sargsyan, continuând, căastfel de coborâşuri au loc în cursul istoriei. Problema estecă uneori se uită trecutul, valorile naţionale şi tradiţiile,fără de care nu putem merge înainte. Trecutul este viitorulnostru, care ne hrăneşte şi dă putere pentru progres.

Ne putem baza pe tineri astăzi? „Este o întrebaregrea, deoarece nivelul general al cunoştinţei, educaţieişi moralului a decăzut şi scade din ce în ce mai mult.Cu toate acestea, se găsesc tineri talentaţi, dar din

“Cea mai mare fericire a unui om este cael să întâlnească oameni buni în viaţa lui“,

spune marele actor armean, SOS SARGSYAN, adăugând că a avut noroc în această privinţă.

Faimosul actor, Sos Sargsyan, s-a născut la 24octombrie, 1929 în oraşul Stepanavan (Lori). Înanul 1938 a învăţat la scoala rusească “Pușkin”.

Este autor a numeroase cărţi (˝ramuri uscate˝(1991), “noi şi ai noştrii” (2001), “Chemare”(2011) etc.),

a jucat în multe spectacole de teatru (“nazar celcurajos”, “La înălţimi”, “Stomatologul din Est”,“David Copperfield”, “othello”, “Cercetaşi”,“Ursul”, “Prieteni vechi”, “Fără a da numele”,“namus”, “Ultima garoafă”, “Vardanank”,“romeo şi Julieta”, “Pepo”, “Don Chişot”,“grădina de struguri”, “regele Ioan” etc.),

și, de asemenea, în numeroase filme (“Băieţi deorchestră”, “Înainte de răsărit de soare”,“Proprietarul şi slujitorul”, “Drum”, “Trăiaomul”, “Triunghi”, “Haos”, “Stânca”, “nahapet”,“Miro din vale”, “gikor”, “Lomonosov”, “Farul”,“David Bek” etc.).

După terminarea şcolii artistul s-a dedicat completteatrului dramatic, şi scena a devenit o parteintegrantă a modului lui de viaţă.

regizorul și scriitorul Henrik Malyan, Charles Aznavour, Sos Sargsyan și Albert Mkrtchyan (fratele marelui actor

Mher Mkrtchyan)

191-2/2013

‚.aryunagyutoyun 17 =`enƒ

păcate sunt puţini şi deocamdatănu joacă un rol deosebit. Mediocri -ta tea şi-a spus cuvântul în fiecaredomeniu. Mediocritatea este o pu -te re teribilă, încapăţânată, nesimţită,aruncătoare ca sectanții şi greu dedepăşită. Analfabetismul trebuie de -păşit şi nimicit cu forţa. nu existăaltă cale“, – a afirmat artistul.

Actorul este de părere că moti -vul acestei mediocrități este aşa nu -mi ta democraţie şi fenomenele im -por tate din Europa care sunt inerenteși pentru poporul armean, dar nuorice lucru bun european este potrivitpentru armeni.

“o dată m-a întrebat cineva:sunteţi împotriva libertăţii? I-amrăspuns că sunt împotriva acelei li -bertăţi care permitecăsătoria homo -se xuală pentru că aceasta este îm -potriva naturii şi a lui Dumnezeu“,– a zâmbit maestrul şi a adăugat, cănaţiunile mici ca a noastră trebuie săînţeleagă, că în această mişcare glo -bală mersul pe unul şi acelaşi drumne va distruge. Mai ales că din patrupărţi suntem înconjuraţi de duşmani.“Valorile noastre se găsesc în fami -liile noastre“, – a spus îngrijorat S.Sargsyan.

L-am întrebat, de asemenea, celipsește astăzi în cinema, la care artis -tul a răspuns, că sunt regizori talen taţi,dar în ciuda acestui fapt nu se reali -zează şi nu se dezvoltă cinemato gra -fia deoarece ne-am îndepărtat de multde rădăcinile noastre.

“Acum se realizează filmepen tru a uimi Europa. Însă Europava fi uimită dacă le vom arăta va -lorile noastre“, – a spus cu regretmaestrul.

Revenind la tema politică, SosSargsyan a declarat că el este împo -triva deschiderii frontierei armeano-turce și încercărilor de îmbunătățire arelațiilor dintre cele două ţări.

“Ler Kamsar are o vorbăextraordinară: când turcii vorbescde ceva bun, aşteaptă-te la tragedii.Turcii şi mai ales azerii sunt maideştepţi ca noi, pentru că ştiu că nuexistă dreptate. Există doar omulcare nu va refuza niciodată să iabani, iar noi armenii căutăm drep -

tate..“, – a menţionat actorul.Amintind de anul 1991, când

Sos Sargsyan a fost candidat la preșe -dinție, l-am întrebat cum evalueazăacum pasul făcut atunci.

“Erau interesante alegerilepe atunci. În afară de acesta amavut ocazia să comunic cu oamenii.Ar fi fost bine să mă aleagă, darfap tul că au ales pe altcineva nuprea m-am supărat. Doar regret căpoporul a pierdut multe, iertaţi-măpentru aroganţa mea“, – a spus cumândrie interlocutorul nostru şi a con -tinuat, că, după părerea lui, ar fi fostbine ca ţara noastră, în loc de preşe -dinte, să fi fost condusă de rege. Însădin păcate la noi nu se poate.

Apropo, ce dorinţe are mareleartist, care nu s-au realizat încă? “Suntmulte, şi în primulrând sunt legatede istoria şi poporul meu. Visez şivoi visa până la sfârșitul vieţii me -leca orașele, satele, cultura şi ave ri -le noastre, pierduteîn urma genoci -dului, să fie înapoiate”, – a izbucnitmaestrul. Când vorbim de genocid şimenţionăm 1,5 milioane de oameniucişi, cifra nu se potriveşte cu reali ta te.Oamenii omorâţi sunt mult mai mulţi,decât se prezintă.

“Al doilea vis este ca armeniisă înţeleagă în sfârşit, că formareaunui stat este dificilă. Pe parcursula 500 de ani au murit milioane dearmeni. Armenii n-o să se liniș teas -că. Sigur va veni o zi când ne vom

recupera teritoriile pierdute“, – aspus artistul convins că 90% din inte -lectualii armeni nu au participat la ale -geri, pretextând că şi fără alegeri vafi ales un președinte.

L-am întrebat ce este fericireadupă părerea lui Sos Sargsyan, la careartistul a răspuns că fericirea nu esteaceeaşi pentru toţi, deoarece oameniisunt diferiţi. Pentru unul fericirea con -stă în citirea unei cărţi, pentru altulbanii, hainele sau mâncarea. Impor -tant este să-ţi găseşti locul.

“Dacă ești ţăran locul tău tre -buie să fie la ţară, să cultivi pămân -tul, dacă eşti artizan, trebuie să ră -mâi artizan ş.a.m.d. Câteodată vi -sez să mă ocup de agricultură, deoa -rece rădăcinile mele sunt legate depământ şi agricultură“, – a afirmatmaestrul, adăugând, că şi în minunicrede, pentru că ele există într-adevăr.“Când te scoli dimineaţa şi-ţi des -chi zi ochii, când vezi pomii înflo -rând şi stai în pădure sau pe coastamării, acestea oare nu sunt minu -ni? Minunile sunt lângă noi, pestetot, trebuie doar să le observăm.omul nu înţelege că Dumnezeu i-adat totul“. Sos Sargsyan ne-a maispus să nu ne pierdem capacitatea dea asculta şi crede în poveşti. Dacăcineva mi-ar spune acum o poveste așasculta cu mare atenție.

ELEnA CHoBAnyAnErevan

20 1-2/2013

În cocheta sală pentru manifes -tări culturale a comunităţii evreieştidin Botoşani, evreii botoşăneni au mar -cat ziua de 27 ianuarie, Ziua interna -ţională a Holocaustului. Prilejul a fostfolosit pentru găzduirea unui coloc viudespre un adevărat model de convie -ţuire interetnică oferit de comunităţilearmeană şi evreiască în îndelungataistorie a Botoşanilor.

În prezenţa elevilor liceelorNi colae Iorga şi A.T. Laurian dar şi aelevilor a două şcoli gimnaziale,Şcoa la 11 şi Şcoala 13, gazdele aupre zentat invitaţii de onoare: VioricaPopa şi Florin Egner, reprezentanţi aicomunităţii armene din oraş. Cei doiau vorbit despre istoria comună acelor două etnii şi despre obiceiuri şitradiţii armene păstrate la comuni -tatea din Botoşani dar şi transmise laîntreaga comunitate locală.

Viorica Popa a fost cea care acaptat interesul special al partici pan -telor la această întâlnire, cu faimoa -sele ei reţete gastronomice armeneştidar şi cu frumoasele istorii din tradiţiaarmenilor botoşăneni, unele aflate dela bunica ei, o ferventă enoriaşă a pa -rohiei armene de aici. Dialogul cu pro -fesorii de istorie Jeni Boicu, AuroraFilip, Irina Honceru şi Marcel Nisto -rică, cu gazdele manifestării, soţii

Beatrice şi Gustav Finkel, lideri aicomunităţii evreilor botoşăneni, darşi cu elevii foarte interesaţi de acestetradiţii şi care au dorit precizări şiexplicaţii, a durat până foarte târziu.Viorica Popa a răspuns cu multăsolicitudine la întrebările acestora.

Florin Egner a făcut o paralelăîntre istoriile locale ale celor douăcomunităţi. Armenii au întemeiat ora -şul Botoşani, la începuturile celui de-al doilea mileniu şi au fost factoriimportanţi în dezvoltarea economicăşi în administrarea oraşului până dupăUnirea Principatelor. Evreii au venitmai târziu, dar au ajuns în scurt timpmajoritari în oraş, astfel încât la re -censământul din anul 1899 repre zen -tau 52 la sută din populaţia Botoşa -nilor, atunci al patrulea între oraşeleRomâniei după numărul de locuitori.

Istoria armenilor din Botoşanieste mult mai lungă în comparaţie cuistoria evreilor, stabiliţi aici mai târ -ziu. Întemeietori ai târgului Botoşaniînainte de înfiinţarea statului feudalMoldova, ctitori ai primei biserici dinpiatră din oraş, în anul 1350, cu admi -nistraţie proprie din anul 1526, cu celmai mare număr de etnici (după ro -mâni) până spre Unirea Principatelor,populaţia armeană a avut mai apoi oscădere, mai puternică după anul 1900.

Evreii, veniţi în oraş în număr mareabia după cedarea Bucovinei de cătreturci Imperiului habsburgic, în anul1775, au crescut masiv ca populaţieîn anul 1816, când 20.000 de evrei aufost izgoniţi de ruşi din Polonia.

Egner a continuat comparaţiadintre cele două etnii în Botoşani prinevidenţierea numărului lăcaşurilor decult ale acestora. Armenii au avut bise -rică chiar înainte de 1350 şi aveau treibiserici la sfârşitul secolului al XIX-leaîn timp ce evreii şi-au făcut o casă derugăciuni în 1774, când erau foarte pu -ţini (erau 200 de evrei, în timp ce ar -menii erau peste 2000), dar au con -struit 10 sinagogi până în anul 1854.

În continuarea prezentării pa -ra lele a făcut referire la casele şi pră -văliile celor două etnii, la şcoli, la cul -tură, la administraţia locală. Cople -şindu-i pe negustorii armeni, lideriiistorici ai negoţului local, evreii auajuns repede să controleze intensulcomerţ în zonă, fiind majoritari înbreaslă de la a doua jumătate a seco -lului XIX până la sfârşitul PrimuluiRăzboi Mondial. Şi Camera de Co -merţ din Botoşani a fost controlată pânăla Al Doilea Război Mondial de repre -zentanţii celor două etnii.

Cimitirele comunităţii armenesunt cele mai vechi cimitire din Boto -şani, cel din curtea bisericii Sfânta Ma -ria fiind din sec. al XV-lea. Dar şi ci -mitirul evreiesc din strada Sfântul Ilie,din anul 1724, este între cele mai ve -chi păstrate în oraş. În fapt, cele douăcimitire au rămas cele mai vechi exis -tente şi astăzi în Botoşani. Ele rămânîntre mărturiile cele mai vizibile aleşederii aici a celor două naţii.

La final a prezentat cărţile des -pre comunitatea armeană din Botoşani:Istoria comunităţii armene (1045 – 2012),Biserica armeană din Botoşani, Şcoalaarmeană din Botoşani – şapte secole deexistenţă şi Cimitirele armene din Boto -şani, scrise împreună cu Viorica Popa.

Amabilii amfitrioni evrei auapreciat acestă întâlnire ca o veri ta -bilă lecţie de istorie, cu deschidereaunei foarte interesante perspectivepentru botoşăneni în cunoaştereaistoriei oraşului.

Florin Simion Egner

Armenii şi evreiifactori importanţi în dezvoltarea urbană a Botoşanilor

211-2/2013

Cimitirele armene din Botoşani autori Florin Simion Egner şi Viorica Popa

Sub egida Episcopiei BisericiiArmene din România şi a Uniunii Ar -menilor din România, Comunitateaarmeană din Botoşani (oraş din nord-estul României, în graniţă cu Ucrainaşi Republica Moldova), prin doi frun -taşi ai ei: inginerul Florin SimionEgner, fost primar la Botoşani (2000– 2004) şi Viorica Popa, preşedintacomunităţii, au scris şi tipărit carteacu titlul „Cimitirele armene din Boto -şani” (Editura şi tipografia Mediator,118 pagini, 250 fotografii).

Din câte cunosc, este prima lu -crare apărută până acum pe aceastătemă. Cartea încearcă să facă luminădintr-un unghi inedit în istoria comu -nităţii armene din Botoşani, cea maiveche din România, prezentă aici dela întemeierea localităţii (de armeniîmpreună cu românii), încă dinaintede secolele XIII – XIV. Această lucra reeste cea de-a patra a celor doi autori,care îşi propun să realizeze o sintezăa istoriei acestei comunităţi, într-unmoment în care numărul armenilor s-aredus foarte mult, la fel ca şi în altealtădată prospere comunităţi armenedin România.

Deşi au mai existat cercetătoriarmeni şi români care au admirat

monumentele şi pietrele tombale dincimitirul armenesc „Eternitatea” saudin preajma celor două biserici dinpiatră, care au folosit documente şimărturii din arhivele comunităţii ar -mene din Botoşani, este pentru primadată când se face un inventar rigurosal acestora, cu trimiteri surprinzătorde documentate la istoria oraşului.

Aşa cum subliniază autorii exis -tă enorm de multe cruci din piatră şiplăci tombale netraduse, unele din eleincluse de-a lungul timpului în zidu -rile şi chiar pardoseala bisericii arme ne„Sfânta Maria” (cea mai veche), alte lescoase la iveală cu prilejul unor săpă -turi recente. Acestea se cer studiate şitraduse, ele putând constitui un izvorvaloros în elucidarea multor necunos -cute din istoria comunităţii armene deaici, dar şi a târgului de altă dată Bo -toşani. Pentru un specialist armeno loginscripţiile tombale, dar şi multitudi -nea altor documente vechi, păstrate înarhivă, pot constitui sursa unor lucrăriştiinţifice deosebite.

La Botoşani există trei bisericiarmeneşti din piatră şi tot atâtea cimi -tire. Al treilea şi cel mai mare cimitirarmenesc a apărut în 1876, la cerereaautorităţilor, pentru ca morţii să numai fie îngropaţi în curtea bisericilordin oraş, ci la marginea urbei. Scurtaprezentare a unor armeni îngropaţiaici este ocazia pentru autori de aaduce aminte despre viaţa acestora,mulţi dintre ei rămânând până astăziadevărate repere în viaţa oraşului: ad -ministratori şi politicieni, celebri tă ţiale ştiinţelor şi culturii în România,mari arhitecţi şi constructori, mari in -treprinzători locali şi naţionali. Ei suntîntre cei care au făcut Botoşanii cu nos -cut între marile oraşe ale României.

Datorită prosperităţii economi -ce a membrilor comunităţii, pe mor -minte se găsesc pietre tombale şi mo -numente din piatră şlefuită, dar şi dinmarmoră sau granit, realizate în ate -

lie re locale, cum a fost acela al ita -lianului naturalizat Pellegrinetti, darşi aduse de la Constantinopole, Geno -va, Milano, Viena, Cernăuţi, Galaţi,Iaşi sau din alte locuri. Multe dintremonumentele de pe aceste mormintesunt astăzi de patrimoniu naţional.

Interesant este faptul că uniidin fruntaşii comunităţii armene loca -le au fost îngropaţi (în cavouri cusplen dide monumente deasupra) încimitirul vecin, cimitirul românesc.Este şi acesta un argument al buneiconvieţuiri a celor două comunităţicreştin-ortodoxe.

Lucrarea de faţă este, după cumam aflat de la Florin Simion Egner,doar o etapă în realizarea unei mono -grafii cuprinzătoare asupra comuni -tăţii armene din Botoşani. Pentru astacred că este necesar şi concursul unorspecialişti armenologi, inclusiv dinpatria lor de origine, Armenia de azi,pentru studierea şi valorificarea patri -mo niului comunităţii armene din Bo -toşani, una din cele mai vechi şi pros -pere, în mare parte consecinţă a fap -tului că era colonia situată la mijloculmarelui drum armenesc de caravanede la începutul mileniului, dintreCrimeea şi Polonia.

CornELIU FILIP, doctor în istorie,

membru al Uniunii Scriitorilor din românia

22 1-2/2013

231-2/2013

manga-badanegan

Հայ նշանաւոր դերասանուհի Սիրանոյշը դեռեւս

մանկութենէն նուիրուած էր թատրոնին: Անոր մօրաքրոջը

աղջիկը եւ ան ալ ըլլալով անուանի դերասանուհի յաճախ

Սիրանոյշին իր հետ թատրոն կը տանէր:Ներկայացման ժամանակ Սիրանոյշը կը նստէր

առաջին կարգը եւ ամբողջ հոգիով եւ միտքովը բեմին վրայ

էր, դերասաններուն հետ: Ան ներկայացումը կ’ընկալէր

որպէս խաղ, եւ անոր ոչ մէկ մանկական զբաղմունք, որեւէ

այլ հաճոյք չէր կրնար հասնիլ:Թատրոնէն տուն գալով՝ Սիրանոյշը տունին մէջ բեմ

մը պատրաստած էր եւ ներկայացումներ կը կազմակերպէր:Անոր կը միանային դպրոցական ընկերներ՝ դրացի տղաքը

եւ աղջիկները: Հանդիսատեսները պզտիկ դերասաններու

ծնողներն էին:Պզտիկները հանդէս կու գային ազգային հերոս -

ներու, թագաւորներու եւ իշխաններու դերերու մէջ: Անոնք

գլուխներուն սաղաւարտներ կը դնէին, կը պաշտպանուէին

վահաններով, կը զինուէին փայտէ սուրերով: Սիրանոյշը

կը կենար բարձր աթոռի մը վրայ, ոգեւորուած կը քաշէր

նախապէս պատրաստած փայտէ սուրը եւ կը պոռար

վրէժխնդրութեան խօսքեր...

Եւ ահաւասիկ օր մըն ալ թատրոնին մէջ պզտիկ դեր

մը ստացաւ: Որքա՜ն ուրախ էր... Սակայն ներկայացման օրը

վարանեցաւ, հուզուեցաւ: Նոյնիսկ թատրոն երթալու

ճամբուն վրայ իր ազգականին խնդրեց, որ իր փոխարեն ան

ըսէ դերին վերաբերեալ բառերը...Դանդաղօրէն բացուեցաւ վարագոյրը: Սրահին մէջ

քար լռութիւն էր: Յանկարծ բեմին վրայ յայտնեցաւ

խարտեաշ մազերով պզտիկ մը եւ ան ալ այնքան շփոթուած

էր, որ թը թուէր թէ անոր հրելով բերած են բեմ: Զարմանքի

ալիք մը անցաւ սրահին մէջէն:Ատ պզտիկ Սիրանոյշն էր: Եւ իրապես, թատրոնի

աւագները անոր հրելով բերած էին բեմ: Փոքրամարմին

«դերասանուհին» կը դողար: Յանկարծ ան մէկէն իրեն

ժողվեց անվախ ու համարձակ նայեցաւ բազկաթոռին մէջ

նստած ծեր մարդուն ու արտասանեց իր բեմական խօսքերը:Սրահը թնդաց:

(Իմ մայր լեզու իմ ուժն ես դուն)Maoreni - 2

Սիրանոյշի մանկութիւնը

Փետրվար ամսին լրացավ Ղարա -բաղ յան շարժման 25 ամյակը.ահռելի խմորումներու, զրկանքնե -

րու, զոհողություններու քառորդ դար մը,սակայն որու հատուցումը եղած է ազա -տամարտի հաղթանակի համը ճաշակելը:Ի հեճուկս առաջին աշխարհամարտենետք դիմագրաված բոլոր դժվարություն -ներու և վտանգներու (Հայաստանի առա -ջին Հանրապետության կարճատև ժամանա -կաշրջանին, երբ բրիտանական աջակցու -թյամբ Ատրպեճանը իր ամբողջ ուժովկփորձեր տիրել Ղարաբաղին), ի հեճուկսխորհրդային վարչակարգի մոտ 70 տարվաշրջանին կրած բոլոր հալածանքներու (երբխորհրդա-ատրպեճանական իշխանու թյուն -ները ըրած են ամեն հնարավորը Ղարա -բաղի ազգային կազմը փոփոխության են -թարկելու՝ խոչընդոտելով մարզի տնտե -սական զարգացումը, ոտնահարելով հայազգաբնակչության ազգային իրավունք -ները և հայերուն դրդելով լքել իրենց պա -պենական հողերը, մարզը բնակեցնելովատրպեճանցի վերաբնակներով, քաղաքա -կանություն մը, որ տված է իր մասնակիարդյունքները, 1923-1989թթ. հայ ազգա -բնակ չության տեսակարար կշիռը 94%-եննվազելով մինչև 73%-ը), արցախահա յու թյու -նը կառչեց իր հողին և, ի տարբերությունՆախիջևանի, Ղարաբաղը չհայաթափվե ցավև ընտրեց հանուն անհատական ու ազգայինիրավունքներու պայքարի ճանապարհը:

Փետրվար 1988թ. – Փետրվար 2013թ.

ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՇԱՐԺՄԱՆ 25 ԱՄՅԱԿԸ

26 1-2/2013

Այսօր արցախահայու թյու -նը ազատ է և կապրի իր ընտրածկյանքով, այսօր արցախցիներըկապրին հպարտ՝ որպես իրենցհողին տեր մարդիկ, և ո՝չ թեերկրորդ կարգի քաղաքացիներ:‘80-’90-ական թվականներու սե -րունդը կռվեցավ ու հաղթեց, իսկայսօր հայտնվեցավ օտար լուծըչճանչցած նոր սերունդ մը, որ չիկրնար պատկերացնել իր իսկերկրին մեջ որպես «փոքրա մաս -նություն» ապրիլը:

Ղարաբաղյան շարժմանսկիզբը – Լեռնային Ղարաբաղիճակատագիրը կորոշվի Կավ -բյուրո-ի կողմե 1921թվին՝ Հուլիս4-ին: Ստալինի ներկայությամբկորոշեն 94%-ոց հայազգի մեծա -մասնություն ունեցող Ղարա բա -ղը ընդգրկել Ատրպեճանի սահ -մաններեն ներս: 1923 թվի Հու -լիսի 7-ին Ղարաբաղը կվերածվի

Ատրպեճանական ԽՍՀ կազմինմեջ կղզիացած ինքնավար մար -զի՝ նոր վարչական միավորՀայկական ԽՍՀ-ի հետ ընդհա -նուր սահման չունենալով: Ստա -լինի և Կավբյուրոի հեռահարհաշվարկները չէին հետապնդերարդարացի լուծում մը գտնելը,այլ կերազեին համայնավա րու -թյունը տարածել Թուրքիո մեջ:Թուրքերը բավարարելու համարէր Ստալինին որոշած սահման -ներու այն շրջագիծը, որ կխզերցամաքային կապը Հայաստանիու Ղարաբաղի միջև: Կրնանք մենքմեզ հարց տալ, թե ինչու՞, եթե ոչհայաթափման գործընթացը հեշ -տաց նելու և արագացնելու հա -մար: Բայց և այնպես, Ղարա -բաղի պարագային էթնիկականմաքրազտման գործողու թյուն -ները նույնքան արդյունավետչեղան ինչպես Նախիջևանի մեջ:Հայ ազգաբնակչության տոկոսը

պակսեցավ, բայց ոչ այնքանորքան անհրաժեշտ էր, որպեսզիազերի ները մարզի վրա վճռորոշվե րահս կողություն հաստատեն:Նույնիսկ խորհրդային ժողո -վուրդ ներու միջև եղբայրությանտարիներուն հայերը Ղարա բա -ղը հայկական հող համարեցին:Այն ատենվա հայաստանյանմամուլը բազմաթիվ ռեպոր տաժ -ներ կհրապարակեր «եղբայրա -կան Ատրպեճանի» մեջ ապրողարցախահայության մասին:

Հայերը երբեք հաշտվեցանԽորհրդային Հայաստանի անար -դար սահմաններու և հատկա -պես Ղարաբաղի կորուստին հետ:1988 թվի Փետրվարին ծնունդկառնե լայն ժողովրդական շար -ժում մը՝ հանուն Հայաստանի ևՂարաբաղի միացմանը: Փետըր -վար 11-ին, Հայաստանին միա -նա լու պահանջով Ստեփանա -կերտին մեջ տեղի կունենան

<a[ .r`abadyk barisbi vra

271-2/2013

բազ մամարդ ցույցեր, իսկ Փետըր - վար 20-ին Լեռնային ՂարաբաղիԻնքնավար Մարզի ԳերագույնԽորհուրդը կպահանջե մարզիանջատումը ԱտրպեճանականԽՍՀ-են և միացումը ՀայկականԽՍՀ-ին:

Ղարաբաղի մեջ տեղի ունե -ցող ցույցերուն և գործադուլ նե -րուն անմիջապես կարձագանքեՀայաստանի ժողովուրդը: Երևա -նի մեջ տեղի կունենան ցույցեր,որոնց ընթացքին ցուցարարներըկվանկարկեն «Ղարաբաղը մերնէ» և «Մեկ ազգ, մեկ հանրա -պետու թյուն» կարգախոսները:Երևանի մեջ կհայտարարվի հա -մընդհանուր գործադուլ, մինչ ցու -ցարարներու թիվը օրեցօր կաճի.Փետրվար 20-ին՝ քանի մը հա -զար մարդ, Փետրվար 22-ին՝ 150հազար, Փետրվար 23-ին՝ 300 հա -զար, գրեթե 1 միլիոն Փետրվար26-ին: Ցույցերը համակարգելուհամար Փետրվար 24-ին կկազմվիՂարաբաղ կոմիտեն՝ 11 անդամ -ներով:

Չնայած ցուցարարներուվիթ խարի թիվին, երևանյան ցույ -

ցերը կընթանան կատարյալկարգապահությամբ՝ առանց ոևէբռնություններու:

Ատրպեճանի և խորհրդայինիշխանություններու հակազ դե -ցությունը – Ի պատասխան հայե -րու պահանջներուն, Ատրպե -ճանի մեջ կբռնկվին հակահայբռնություններ: Փետրվար 27-են29-ը տեղի կունենա Սումկայիթիջարդը, երբ հարյուրավոր հայերդաժանորեն կսպաննվին ազերիամբոխներու կողմե: Ատրպե ճա -նը կհաստատե Ղարաբաղի ևՀայաստանի շրջափակումը, իսկատրպեճանական ավազա կա -խումբերը կհարձակվին Ղարա -բաղի և անոր շրջակայքի հայ -կական գյուղերուն վրա: 1990 թվիՀունվարի կեսին ազերի ամբոխ -ները կհարձակվին Պաքվի հայե -րուն վրա և կսպաննեն հարյու րա -վոր մարդիկ: Ատրպեճանի մեջհայերու դեմ հարձակումներըհամատարած երևույթ կդառնան,իսկ 1988-1990 թթ. շուրջ 300 հա -զար հայեր կտեղահանվին Ատրպե -ճանեն:

Խորհրդային իշխանու թյուն -ներու պատասխանը հայկականպահանջատիրությանը՝ բացա -սա կան և ճնշող է: 1988 թվիՄարտ 28-ին, ԽՍՀՄ ԳերագույնԽորհուրդը կմերժե Ղարաբաղիհայերու պահանջները, իսկ 1989-իՀունվարին Ղարաբաղը կեն -թարկ վի հատուկ կառավարման՝միաժամանակ մնալով Ատրպե -ճանի կազմին մեջ: ՂարաբաղըՀայաստանին միացնելու պա հան ջըմերժելուն զուգահեռ, խորհրդայինվարչակարգը կփորձե ճնշել Ղա -րաբաղյան շարժումը: Օգտվելով1988 թվի Դեկտեմբեր 7-ի ավերիչերկրաշարժի բերած հուսալքու -մեն և քաոսային իրավիճա կեն,խորհրդային KGB–ն կձերբա կա լեՂարաբաղ կոմիտեի 11 անդամ -նե րը (առաջին 7-ը կձերբա կալ -վին 1988-ի Դեկտեմբեր 11-ին,իսկ մնացած 4-ը 1989-ի Հունվար12-ին), որոնք կփոխադրվինՄոսկվա: Խորհրդային ուժերըզրահապատ մեբենաներ կբերենԵրևանի փողոցները և տեղիկունենան բախումներ զինվորնե -րու և ցուցարարներու միջև: Ավե -

28 1-2/2013

լին, խորհրդային ներքին գործոցնախարարության ուժերը կմաս -նակցին և որոշիչ դեր կունենանսահմանային գյուղերուն դեմազերիներու կազմակերպած հար -ձա կումներուն և հայաթափմանգործողություններուն:

Հակահայ ջարդերը Ատրպե -ճանի մեջ – Ղարաբաղյան շարժ -ման առաջին օրերուն հայերըհայտնվեցան ոչ միայն Մոսկվայիմերժողական կեցվածքի, այլ նաևազերիներու ատելության պոռթ -կումներու առջև: Ի պատասխանհայության պահանջներուն, 1988թվի Փետրվար 27-ին Սումկայիթիմեջ տեղի կունենա Ատրպեճանինոր պատմության առաջին հա -կահայ կոտորածը: Պաշտոնականտվյալներու համաձայն, բռնու -թյուններուն զոհ գացին 32 հայ:Ըստ ոչ պաշտոնական աղբյուր -նե րու մարդասպանները շուրջ200 հայու կյանք խլեցին: Խորհըր -դային իշխանություններու թողար -կած մահվան վկայագիրներունմեջ տեղ գտած մահվան պատ -ճառներու նկարագրություններըսարսափազդու են: Բռնաբա րու -թյուններ, սահմռկեցուցիչ խեղում -ներ, մարդոց հրկիզումներ. հա յե -րուն դեմ սանձազերծած ծայրա -հեղ վայրենությունը կհիշեցնե միջ -նա դարյան մութ շրջանի մասին:

1988-ի Նոյեմբերին, Կիրովա -բադի մեջ խորհրդային ուժերըկկանխեն ազերի ամբոխի ծրագ -րած հակահայ ջարդը՝ քանի մըզինվորներու կյանքի գինով:

Սումկայիթյան կոտորածենետք ոչ մեկը կմտածեր, թե նմանբան մը կրնա կրկնվիլ: Ատրպե -ճանի մեջ մնացած հայերն ալչէին մտածեր, հակառակ պարա -գային հարևան երկիրը կլքեին՝ևս մեկ անգամ ազերի արյունար -բու ամբոխներու թիրախը դառ -նա լեն առաջ: Սակայն սում կայի -թյան ոճրագործութենեն երկուտարի հետո վայրագություններըկկրկնվին նաև մայրաքաղաքՊաք վի մեջ: Քանի մը օրվաընթացքին Պաքուն կպարպվի իր

հայ բնակիչներեն, որոնք մազա -պուրծ կըլլան մարդասպան նե -րու ձեռքերեն: Պաքվի ջարդիընթաց քին հայերը տված են շուրջ100 զոհ՝ ըստ պաշտոնական աղ -բյուր ներու, կամ շուրջ 300՝ ոչպաշ տոնական աղբյուրներուհամաձայն: Պաքվի կոտորածըկսկսի 1990-ի Հունվար 13-ին ևկտևե մեկ շաբաթ՝ ավարտվելովխորհրդային բանակի միջամտու -թյամբ: Զորքերը կտիրեն քա ղա -քին, սակայն իրավիճակը լիովինչեն վերահսկեր. ի ապացույցքաղաքին մեջ տիրող խուճապին,ազերի մարդասպաններու ետշպրտելեն ետք հայերը Պաքվենդուրս չեն գար ցամաքով, այլծովային ճանապարհով՝ Կասպիցծովի վրայով կփոխադրվինթուրքմենական Քրասնովոտսքնավահանգիստը:

Պաքվի ջարդ կազմակերպ -ված էր, թե՞ ոչ: Ո՞վ և ինչպե՞ս կազ -մակերպած է այն: Բոլոր ապա -ցույցները կհանգեցնեն այն եզրա -կացության, թե Պաքվի ջարդըինքնաբուխ անկարգություն մըչէր: Ատրպեճանի ԺողովրդականՃակատի մասնակցությունը հա -վաս տի բան մըն է: Հավանաբարխորհրդա-ատրպեճանական իշ -խանություններն ալ անմասն չենայս զանգվածային սպաննություն -ներուն: Պաքվի ջարդի կազ մա -կեր պված բնույթը կհաստատեննաև արտասահմանյան վերլու -ծաբանները: «Գործողությունըլիո վին (հավանաբար բնավ)ինքնա բուխ չէր, քանի որ հար -ձակվողները իրենց տրամադ -րության տակ ունեին հայերու ևանոնց հասցեներու մասին ցան -կեր», կըսե Human Rights Watch-իզեկուցող Ռոպերթ Քուշենը:Ծնուն դով պաքվեցի շախմատիկրոսմայսթեր և ախոյան ԿարիԿասպարովը (մայրը՝ հայուհի,հայրը՝ հրեա) կհիշե. «Երբեք պիտիմոռնամ այն օրը: Աներևակայելիսարսափը տիրեց Պաքվին: Ավա -զակները անսխալ գիտեին, թեհայերը ուր կբնակին: Մարդիկկթա լան վեին և կսպաննվեին:

Տղամարդիկ, կանայք և երեխա -ներ ծեծամահ կըլլային իրենցբակերուն մեջ, դեռատի աղջիկներկբռնաբարվեին և կհրկիզվեին:Իհարկե, արդեն որոշած էի լքելՊաքուն, սակայն կփորձեի գտնելընտանիքս, ազգականներս և ըն -կերներս փրկելու ելք մը: Հեռա ձայնը անդադար կզանգեր և մար -դիկ կաղերսեին փրկել իրենց»:

Սումկայիթ, Կիրովաբադ,Պաքու. իրենց վայրագության ևծրագրավորված բնույթի պատ -ճառով, Ատրպեճանի մեջ տեղիունեցած հակահայ բռնություն -ները հայերու կողմե կդիտվինորպես թուրքերու իրագործածցեղասպանության շարու նակու -թյունը: Բարբարոսության և հա յե -րու հանդեպ ատելության արտա -ցոլում հանդիսացող ատրպե ճա -նաբնակ հայերու սպանդը պատ -ված էր խորհրդային ապատեղե -կատվության քողով՝ հետևաբարմիջազգային հանրությունը ժա -մա նակին և լրիվ ի գիտությունչընդունեց և լիարժեք չդատա -պարտեց այն:

Հայ-ատրպեճանական հա -կամարտությունը – 1989 թվա -կանի երկրորդ կեսեն սկսյալ Ղա -րաբաղին մեջ և հայ-ատրպե -ճանական սահմանին երկայն -քով տեղի ունեցող բախումներըկվերածվին իսկական պատե -րազ մի: Հայկական գյուղերը կեն -թարկվին խորհրդային զորքերուաջակցությունը վայելող ազերի -ներու հաճախակիացող հարձա -կում ներուն: Ազերիները կվռնդենհայերը Շուշիեն և Ղարաբաղըկմեկուսացնեն արտաքին աշ -խարհեն: Խորհրդային ներքիննախարարության զորքերու աջակ -ցությամբ, Ատրպեճանը Ղարա -բաղի և անոր հարակից շրջան -ներուն մեջ կսանձազերծե էթնի -կա կան մաքրազտման արշավմը: 1990 թվի Մարտի վերջին, Կամոև Ազատ գյուղերու հայ բնակիչ -ները կտեղահանվին խորհրդա-ատրպեճանական ուժերու կողմե,իսկ 1991 թվականի Ապրիլի

291-2/2013

վերջին՝ խորհրդային զորքերուուժեղ հարձակման արդյունքինկտեղահանվին նաև Գետաշենիև Մարտունաշենի հայերը: 1991-իՄայիսին, խորհրդային զինվոր -ները և զրահամեքենաները կհար -ձակվին Հայաստանի հյուսիս-արևելյան շրջաններու սահմա -նա մերձ գյուղերուն վրա: 1991թվականի ամբողջ ընթացքինազերիները անընդհատ կռմբա -կոծեն Ղարաբաղի մայրաքաղաքՍտեփանակերտը: 1990-1991 թթ.Հայաստանին դեմ ուղղվածխորհրդա-ատրպեճանականդաշինքի արդյունքին Ղարա բա -ղի, Ատրպեճանի և Հայաստանիսահմանամերձ շրջաններու շարքմը հայկական գյուղերու բնակիչ -ները կտեղահանվին: Քանի ան -կա խամետ Հայաստանը կուղղվիդեպի անկախություն, այնքանԽՍՀՄ կազմին մեջ մնալ որո շածԱտրպեճանին տրամադրածՄոսկվայի ռազմական օգնու -թյու նը կավելնա:

Ի պատասխան ռազմականնախահարձակմանը, Ղարա բա -ղի և Հայաստանի հայությունըկստեղծե ինքնա պաշտպա նա կանջոկատներ, որոնք կհալածենթշնա մին և կպաշտպանեն հայ -կա կան գյուղերը: Այնուամե նայ -նիվ, 1990-1991 թթ. նախաձեռնու -

թյունը կպատկանի խորհրդա-ատրպեճանական ուժերուն, մինչհայերու ինքնապաշտպանականկռիվը կարծես, թե անհույս է:

Ղարաբաղյան պա տերազ -մը (1992-1994 թթ.) – ԽՍՀՄ կազ -մալուծումը կհանգեցնե ղարա -բաղյան հակամարտությանսրմանը՝ տեղական բախումներըվերածվելով հայ-ատրպե ճանա -կան չհայտարարված իսկականպատերազմի: 1991 թվականիվերջին արցախահայերու վիճա -կը հուսահատական է. մարզըկգտնվի ատրպեճանական շրջա -փակ ման մեջ և Հայաստանի հետցամաքային կապ չունի, հայկա -կան գյուղերը և մայրաքաղաքՍտեփանակերտը գիշեր-ցորեկկռմբակոծվին ազերիներու կողմե,իսկ մարդիկ կապաստանենստոր գետնյա ապաստարան նե -րուն մեջ՝ թշնամիի ռումբերեն ևհրթիռներեն փրկվելու համար:Ստեփանակերտի դեմ ազերի -ներու ռմբակոծությունները ևհրթիռակոծությունները կավերենքաղաքը և շուրջ 600 անմեղ կյանքկխլեն: Միաժամանակ ազերի նե -րը կհարձակվին նաև Հայաս -տանի արևելյան սահմաններու,ինչպես նաև հայ-նախիջևանյանսահմանի վրա:

Ազերիներու հարձակում -ները կամրապնդեն արցախա -հայերու այն համոզմունքը, թեԱտրպեճանի կազմին մեջ ապրիլըանհնար է և Պաքվի ենթակայու -թյան տակ Ղարաբաղը պիտի կիսեՆախիջևանի ճակատագիրը, այնէ՝ հայաթափում: Այս համաթեքսթինմեջ, 1991-ի Սէպտեմբեր 2-ինՂա րաբաղի և Շահումյանի շրջանիհայերը կհռչակեն Լեռնային Ղա -րաբաղի Հանրապետությունը: ԼՂՀհռչակումը կամրագրվի հան -րաք վեով (10 Դեկտեմբեր 1991 թ.),երբ մասնակիցներու 99%-ըկքվեարկե Ղարաբաղի անկա խու -թյան օգտին (երկու շաբաթ առաջ,Նոյեմբեր 26-ին, Ատրպեճանիխորհրդարանը որոշում ընդու -նած էր Ղարաբաղի ինքնավա -րու թյունը վերացնելու, ԼՂ Ինքնա -վար Մարզը լուծարելու և մայ րա -քաղաք Ստեփանակերտի անունըՀանքենտի դարձնելու մասին):

1991-ի Դեկտեմբերին, Ղա -րա բաղին մեջ կստեղծվի պաշտ -պանության կոմիտե, իսկ 1992-իսկիզբին՝ Ստեփանակերտենխորհրդային զինվորները դուրսբերելեն ետք հայ ազատամար -տիկները կստանձնեն ռազմա կաննախաձեռնությունը: Հա կառա -կորդին թվաքանակով զիջող ևվատ զինված, բայց հանուն ազա -տու թյան կռվելու վճռակամու -թյամբ լի հայ աշխարհազո րային -ները 1992-ի Հունվար-Մարտամիս նե րուն մեկ առ մեկ կոչն չա ց -նեն ու կլռեցնեն Ստեփա նա կե ր տիշրջա կայքը տեղակայված ատրպե -ճա նական հենակետերը և հրե -տա նային մարտկոցները, իսկ1992-ի Մայիս 9-ին կազատագրենՇուշին՝ ազերիներու վերջին ամ -րակետը Ղարաբաղի մեջ և այս -պիսով կարձանագրեն առաջինմեծ հաղ թանակը: Շուշիի ազա -տագ րու մեն ետք հայ մարտիկ նե րըկգրավեն նաև Լաչինի միջանցքը(18 մայիս 1992 թ.) և կհաստա -տեն Հայաս տա նի ու Ղարաբաղիմիջև ցա մա քային կապը:

1992 թվականի ամռանըատրպեճանական ուժերը լայնա -

30 1-2/2013

ծավալ հարձակում մը կձեռնար -կեն Ղարաբաղի դեմ՝ ճեղքելովհայկական պաշտպանությունը:Ռազմի դաշտ դուրս բերելովավելի քան հարյուր հրասայլ ևօդուժ, ազերիները կգրավեն Շա -հում յանի շրջանը (13-15 Հունիս)և Մարտակերտ քաղաքը (4 Հուլիս):Մինչև Հուլիս 9-ը, Ատրպեճանըլիովին կզավթե Շահումյանի ևՄարտակերտի շրջանները (այ -սինքն Ղարաբաղի տարածքի40%-ը), մինչ 44 հազար մարդկդառնա փախստական: 1992-իաշնանը կթվեր, թե հայերը պիտիպարտվին: Ղարաբաղի հյուսի -սային շրջանները գրավե լեն ետքազերիները կսպառնան մայրա -քաղաք Ստեփանա կեր տին ևիրենց հարձակումները կկեդրո -նացնեն Լաչինի միջանցքի ուղղու -թյամբ՝ փորձելով վերստին կտրելարտաքին աշխարհեն Ղարա բա -ղի հայերու վերահսկողությանտակ մնացած տարածքները:

Սակայն, ի հեճուկս հակա -մարտ կողմերու ուժերու վիթ -խարի անհավասարակ շռությանը,Լաչինի միջանցքին դեմ ատըր -

պեճանական հարձակումներըետ կմղվին և հայերը ևս մեկանգամ կհաջողին փոխել պատե -րազմի ընթացքը: 1993-ի Փետըր -վարին կվերագրավվի Մարտա -կերտի շրջանի մեծ մասը, իսկՄարտակերտ քաղաքը կազա -տագրվի Հունիս 27-ին: Բուն Ղա -րաբաղի տարածքի ազա տագըր -մանը զուցընթաց, 1993-ին հայազատամարտիկները կձեռնար -կեն շարք մը ռազմական գոր -ծողություններ՝ ատրպե ճանա կանռմբակոծություններուն և հրթի -ռա կոծություններուն վերջ տալուև Արցախի շուրջ բախարգելայինգոտի մը ստեղծելու նպատակով:Բոլոր ճակատներուն վրա ազերի -ները ետ կշպրտվին և հայ մար -տիկները մեկ առ մեկ կգրավենՔելպաճարը (2 Ապրիլ), Ղարա -բաղի վրա հարձակվող ատրպե -ճանական ուժերու գլխավոր ռազ -մահենակետ դարձած Աղդամը(23 Հուլիս), Ֆիզուլին (22 Օգոստոս),Ճապրայիլը (24 Օգոստոս), Ղու -պաթլին (31 Օգոստոս): Հոկտեմ -բերի վերջին հայկական զորքերըկհասնին Իրանի հետ սահման

հանդիսացող Արաքս գետը ևկգրավեն Զանկելանի շրջանը: Այսփայլուն ռազմական գործողու -թյուններեն ետք Ղարաբաղը այլևսշրջափակված չէ, իսկ պատե -րազմը պիտի շարունակվի ռազ -մաճակատի հստակ գիծի եր -կայնքով՝ դեպի արևելք և դեպիհյուսիս:

1993-ի ողջ ընթացքին նվաս -տացուցիչ պարտություններ կրածԱտրպեճանը կփորձե վերստինստանձնել ռազմական նախա -ձեռ նու թյունը և նույն տարվաԴեկտեմբերին կսանձազերծե ան -նախադեպ լայնամասշտաբ հար -ձակում մը ռամաճակատի ողջերկայնքով: Ի հեճուկս իրենցքանակական և սպառա զինու -թյան գերազանցությանը, ինչպեսնաև շուրջ 1500 աֆղան վարձ -կաններու մասնակցությանը,ատրպեճանցիները չեն կրնարճեղքել հայ ուժերու պաշտպա -նությունը: Մոտ հինգ ամիս տևածթեժ մարտերեն վերջ, որոնց ըն -թացքին ազերիները կկրեն մարդ -կային և տեխնիկական ծանրկորուստներ, Ատրպեճանի հար -

311-2/2013

ձա կումը անհաջողության կմատ -նըվի: 1994 թվականի Մայիսի 14-ինուժի մեջ կմտնե առայսօր պահ -պան վող հրադադարը:

Ղարաբաղյան հիմնահար -ցը դիվանագիտական ասպարե -զեն ներս – 1992 թվի Մարտ ամսին,Եվրոպայի Անվտանգության ևՀամագործակցության Կազմա -կերպության ներկայա ցուցիչ նե -րը կժողվվին Մինսկի մեջ, ուրկստեղծեն այսպես կոչված «Մինսկիխումբը»՝ ղարաբաղյան հակա -մար տության գծով միջնոր դու -թյուն ընելուն ուղղված 10 երկիր -ներե (Հայաստան, Ատրպեճան,Ռուսաստան, Միացյալ Նահանգներ,Ֆրանսա, Իտալիա, Գերմանիա,Չեխիա, Շվեդիա, Թուրքիա) կազմ -ված ենթահանձնաժողով մը: Իրգոյության առաջին տարիներունՄինսկի խումբը ի վիճակի չեղավմիզնորդել նույիսկ տևականհրադադարի մը կնքումը:

Ժամանակի ընթացքինԵԱՀԿ միջնորդներու ներկա յա -ցած խաղաղության ծրագրերըմերժվեցան մերթ Հայաստանի,մերթ Ատրպեճանի, մերթ Ստե -փանակերտի իշխանու թյուն նե -րու կողմե: Ատրպեճանը կպնդեսահմաններու անձեռնմխե լիու -թյան սկզբունքի վրա, մինչ Հա -յաս տանը և Ղարաբաղը կպնդենազգերու ինքնորոշման իրավունքիվրա: Ղարաբաղը կմերժե Պաքվիհանդեպ իր ենթակայությունընախատեսող ոևէ կարգավիճակ,իսկ Հայաստանը կպնդե, թե պիտիչստորագրե նախապես Ստեփա -նակերտի իշխանություններուհավանությանը չարժանացածխաղաղության ոևէ ծրագիր: Այսօրմիջազգային դիվա նագիտականշրջանակները առաջնությունկուտան բացարձակապես սահ -մաններու անխախտելիությանսկզբունքին՝ առանց հաշվի առնե -լով այդ սահմաններու արդարըլլալու կամ չըլլալու փաստը:Այդ իսկ պատճառով հայկականդիվանագիտությունը ԵԱՀԿ-իկողմե կենթարկվի մեծ ճնշում -

ներու:Դիվանագիտական փակու -

ղիի խորապատկերի վրա, 1999-ինՀայաստանի և Ատրպեճանի նա -խագահներ Ռոպերթ Քոչարյանըև Հայտար Ալիևը կնախաձեռնենառանց միջազգային միջնորդու -թյան երկկողմանի հանդիպում -ներու շարք մը, ինչը որոշ չափո վ հույսեր կներշնչե: 2001-ին բա -նակցություններուն անձամբկմի ջամտե Ֆրանսայի նախա գահԺաք Շիրաքը: 2001 թվականիՀունվար և Մարտ ամիսներունՓարիզի մեջ կայացած Շիրաք-Քոչարյան-Ալիև երկու հանդի -պու մ ներեն ետք բանակցային գոր -ծըն թացին աշխուժորեն կմիջամը -տե նաև ամերիկյան դիվանա գի -տու թյունը:

2001-ի Ապրիլին, Քի Վեսթիմեջ (Ֆլորիտա նահանգ), չորս օրշարունակ տեղի կունենան աշ -խույժ բանակցություններ նախա -գահներ Քոչարյանի և Ալիևիղեկավարած բանակցային խում -բերու միջև՝ միջազգային միջնոր -դու թյամբ: ԵԱՀԿ Մինսկի խումբիհովանիի ներքո կազմակերպ վածքիվեսթյան բանակցությունները

կավարտվին լավատեսականմթնոլորտի մը մեջ, իսկ նույնտարվա Հունիս 15-ին Ժնևի մեջպետք է հրավիրվեր հանդիպումմը, որի ընթացքին նախագահներՔոչարյանը և Ալիևը պետք էստորագրեին ղարաբաղյան հա -կամարտության կարգավորմանմասին սկզբունքային համաձայ -նագիր մը: Սակայն հետագա դի -վանագիտական զարգա ցում նե -րը չեն արդարացներ Քի Վեսթիլավատեսությունը, իսկ ժնևյանհանդիպումը այլևս չի կայանար:Մինսկի խումբի միջ նորդներըանուղղակի կերպով կխոստո -վա նեն, թե քիվեսթյան բանակ -ցություններու ձախող ման մեղքըկկրե ատրպե ճա նա կան կողմը:Հինգ տարի անց Ֆրան սայի նա -խագահ Շիրաքը կվերս կսիմիջնոր դա կան ջանքերը և Ռա մ -պույե կհրավիրե Ռոպերթ Քո -չարյանը և Իլհամ Ալիևը (Հայ -տար Ալիևի որդի և «թագա ժա -ռանգ»), սակայն այս անգամ ալբանակցությունները առաջըն -թաց չեն արձանագրեր:

2008 թվականի Օգոստոսինբռնկած Հարավային Օսիայի պա -

32 1-2/2013

տերազմը վտանգավոր պահ մընէր նաև ղարաբաղյան հակա -մար տության համար: Պաքվի իշ -խանությունները ուշի-ուշով կհե -տևեին Ցխինվալիի դեմ սանձա -զերծած վրացական ուժերու կայ -ծակնային հարձակման ըն թաց -քին՝ Արցախին դեմ նույնը կրկը -նելու չթաքնված մտադրու թյամբ:Սակայն վրաց-օսական հակա -մար տությունը շուտով կվե րած -վի վրաց-ռուսական պա տե րազ -մի և հարձակվող վրա ցականուժե րու կրած ջախ ջա խիչ պար -տու թյունը կկտրե Իլհամ Ալիևիռազմաշունչ ձգտումներու թևերը:Հարավային Օսիայի պատերազ -մեն երեք ամիս դեռ չանցած,Իլհամ Ալիևը իր հայ և ռուս պաշ -տոնակիցներ Սերժ Սարգսյանիև Տմիթրի Մետվետևի հետ կստո -րագրե ղարաբաղյան հակա մար -տությանը բացառապես խաղաղլուծում տալու մասին մայեն -տորֆյան հայտարարությունը:

Ներկայիս, Լեռնային Ղա -րաբաղի հիմնախնդրի կար գա -վորման բանակցությունները կըն -թանան 2007թ. Նոյեմբերին ԵԱՀԿՄինսկի խումբի համանախա -գահներու կողմե ներկայացվածմատրիտյան առաջարկու թյուն -ներու հիման վրա: Այդ առա ջար -կությունները առաջին անգամհրապարակվեցան 2009թ. Հու -լիսին Լ’Աքվիլայի մեջ կայացած

Մեծ Ութնյակի գագաթաժողովինհամանախագահող երկիրներուղեկավարներու`նախագահներՊարաք Օբամայի, Նիքոլա Սար -քոզիի և Տմիթրի Մետվետևի հա -մատեղ հայտարարությամբ: Մատ -րիտյան առաջարկություններըկնախատեսեն հիմնախնդրի խա -ղաղ կարգավորում հիմնված երեքհիմնական սկզբունք նե րու`ուժիև ուժի սպառնալիքի չկիրառման,ազգերու ինքնորոշման և տա -րածքային ամբողջականությանվրա: Ըստ մատրիտյան փաստա -թուղթի, որտեղ ազգերու ինքնորո -շումը կարգավորման 3 հիմնա -կան սկզբունքներեն մեկն է,Լեռնային Ղարաբաղի կարգավի -ճակը պետք է որոշվի Արցախիբնակչության կողմե անցկացվածիրավական պարտադիր ուժ ունե -ցող կամարտահայտության (հան -րաքվեի) միջոցով:

Մատրիտյան սկզբունքնե -րը`որպես բանակցություններուհիմք վերահաստատվեցան եռա -նախագահող երկիրներու ղեկա -վարներու բոլոր հաջորդ հայտա -րարություններուն մեջ, այդ թվին՝2010թ. Մուսքոքայի, 2011թ. Տո -վիլի G-8 գագաթաժողովներուառիթով, 2012թ. Լոս Քապոսի G-20գագաթաժողովի առթիվ:

Հայաստանը և Ատրպեճանըմատրիտյան փաստաթուղթի ևատոր մեջ արտացոլված հիմ -նարար երեք սկզբունքներու վրաբանակցություններու շարու նա -

կության հանձնառություն ստանձ -նած են, ինչը արտացոլված էմասնավորապես Հայաստանի,Ատրպեճանի և Ռուսաստանինախագահներու մայենտորֆյանհամատեղ հռչակագրին մեջ(2008թ.), Ասթանայի ԵԱՀԿ գա -գաթաժողովին համանա խագա -հող երկիրներու պատվիրա կու -թյուններու ղեկավարներու, Հա -յաստանի և Ատրպեճանի նա -խագահներու հնգակողմ հայտա -րարության մեջ (2010թ.) և այլփաստաթուղթերուն մեջ:

Չնայած իր ստորագրու -թյուն ներուն, Ատրպեճանը ամենկերպ կփորձե խուսափիլ ստա նձ -նած պատասխանատ վութե նեն ևտորպեդահարել բանակ ցություն -ները: Ատրպեճանը նաև կփորձեյուրովի մեկնաբանել մատրիտ -յան սկզբունքները՝ տարածքայինամբողջականության սկզբունքըներկայացնելով որպես սելեկ -տիվ և գերակա:

Նման փորձերը կանխելուհամար, Ասթանայի ԵԱՀԿ գա -գաթաժողովի հայտարարու -թյանը հաջորդած իր ելույթինմեջ, ԱՄՆ պետքարտուղար տիկինՀիլարի Քլինթոնը ԵԱՀԿ Մինսկիխմբի անունեն հատուկ հայտա -րարեց, որ կարգավորման 3սկզբունքները պետք է դիտվինոր պես մեկ ամբողջություն ևատոնց մե ոևէ մեկը մյուսինկատմամբ վերադասելու փորձը,անհնար պիտի դարձնե հավա -սարակշռ ված լուծում գտնելը:

Միայն տարիներու թռիչքըմեզի պիտի ցույց տա, թե ապա -գան ինչ է վերապահած մեզիհամար: Սակայն հեռանկար նե -րը խաղաղ տեսք չունին: Սպա -ռազինություններու գլխապ տույտմրցավազքը, որով Ատրպեճանկփորձե Հայաստանի նկատմամբռազմական առավելություն ձեռքբերել, ռազմաշունչ հայտարարու -թյունները և հայերու հասցեինհնչող սպառնալիքները, Պաքվիիշխանություններու՝ անձամբնախագահ Իլհամ Ալիևի կողմե,հայատյացությունը պաշ տոնա -կան քաղաքականության վերա -ծելը, այս ամենը խաղաղ ապա -գայի մեծ հույսեր չեն ներշնչեր:Ամենենմեծ սխալը, զոր մենք

331-2/2013

հայերս կրնանք գործել 90-ականթվականներու հաղթանակի ար -բանքով տարվելն է: Իլհամ Ալիևնախազգուշացուցած է, թե հա -յերը հաղթեցին պատերազմի միայնառաջին փուլը: Պետք է ամենայնլրջությամբ ընդունիլ անոր սպառ -նալիքը: Սակայն բան մը հստակէ. այլևս ետդարձի ճանապարհչկա: Արցախահայությունը այլևսերբեք պիտի ընդունի ատրպե -

ճանական լուծը՝ անկախ անկե ,թե վճարելիք գինը որքան մեծպիտի ըլլա:

Մեզի կմնա միայն հուսալ,թե ապագան պիտի ըլլա ավելիխաղաղ, քան այսօր նշմարվողհեռանկարը: Նաև հուսալ, թենախագահ Սարգսյանի վճռա -կա նությունը պիտի բերե իրպտուղները և նախագահի հա -մոզմունքները իրականություն

պիտի դառնան. «Մենք հաս տա -տակամ ենք և ես վստահ եմ, որհասնելու ենք Լեռնային Ղարա -բաղի Հանրապետության ճանաչ -մանը: Դա է մեր նպատակը:»(Սերժ Սարգսյան, 2010թ.)

ՎԱՐԴԱՆ ՄԱՐԹԱՅԱՆ

34 1-2/2013

Փետրվարի 19-ին լրանոմ է Հա -յաստանի ԶՈւ լեյտենանտ ԳուրգենՄարգարյանի ողբերգական մահ վան9-րդ տարելիցը: 2004թ. փետրվարի19-ին լեյտենանտ Գուրգեն Մար գար -յանը Բուդապեշտում գազանաբարկացնահարվեց ադրբեջանցի սպա,ավագ լեյտենանտ Ռամիլ Սաֆա -րովի կողմից: Երկուսն էլ Բու դա -պեշտում մասնակցում էին ՆԱՏՕ-ի«Գործընկերություն հանուն խաղա -ղության» ծրագրի շրջանակներումկազմակերպված անգլերեն լեզվիդասընթացներին:

2006թ. ապրիլի 13-ին մարդաս -պանը Բուդապեշտում դատա պարտ -վեց ցմահ բանտարկության՝ 30տար վա ընթացքում առանց ներմանիրավունքի:

Հայաստանի նախագահ Ռո -բերտՔոչարյանիհրամանագրովԳուր -գեն Մարգարյանը 2005թ. փետրվա -րի 19-ին հետմահու պարգևատրվեց«Արիության համար» մեդալով՝ ծա -ռայության ընթացքում դրսևորածարիության ու ինքնազոհողությանհամար: Օգոստոսի 31-ին Սաֆա րո -վը Հունգարիայի կողմից արտա -հանձնվեց Ադրբեջանին, որտեղանհապաղ ներում ստացավ՝ նրանշնորհվեց մայորի կոչում, նոր բնա -կարան, վճարվեց 8 տարվա աշխա -տավարձը: Ի պաստասխան Հայաս -տանը կասեցրեց դիվանագիտականհարաբերությունները Հունգարիայիհետ:

Մինչդեռ հունգարական կողմըպնդում է, որ Բաքուն հավաստիա -ցումներ է տվել, որ Սաֆարովը կշա -րունակի կրել պատիժն Ադրբեջա -նում, ոչ պակաս քան 25 տարի:

Ըստ որոշ տվյալների, Սաֆա -րովն արտահանձնվել է Ադրբեջանիկողմից 2-3 մլրդ եվրոյի պարտատո մ -սեր գնելու Բաքվի խոստման դիմաց:

Պաշտոնական Բուդապեշտը դահերքում է:

Հայաստանի կառավարու թյու նըմտադիր է միջազգային ատյան նե -րում բողոքարկել հայ սպա ԳուրգենՄարգարյանին կացնահարած Ռա -միլ Սաֆարովի ներումն Ադրբեջա -նում: Այդ մասին հայտարարել է ՀՀարդարադատությաննախարարՀրայրԹովմասյանը, ելույթունենա լովԱԺ-ում:

Ինչպես նշել է նախարարը, նա -խարարությունն այժմ նախա պատ -րաս տական աշխատանք է տանումբոլոր ուղղություններով, որին մաս -նակցում են ոչ միայն նախա րարու -թյան աշխատակիցներն, այլ նաևհրավիրված փորձագետներ:

Հրայր Թովմասյանը, ելնելովգործի շահերից, չի ներկայացրելմանրամասները: 2004թ. փետրվարի19-ին լեյտենանտ Գուրգեն Մար գար -յանը Բուդապեշտում գազանաբարկացնահարվեց ադրբեջանցի սպա,ավագ լեյտենանտ Ռամիլ Սաֆա -րովի կողմից: Երկուսն էլ Բուդա -պեշտում մասնակցում էին ՆԱՏՕ-ի«Գործընկերություն հանուն խաղա -ղության» ծրագրի շրջանակներումկազմակերպված անգլերեն լեզվիդասընթացներին: 2006թ. ապրիլի13-ին մարդասպանը Բուդապեշտումդատապարտվեց ցմահ բանտար -կու թյան՝ 30 տարվա ընթացքումառանց ներման իրավունքի:

(PanArMEnIAn.net)

Հայ սպա Գուրգեն Մարգարյանի վայրագսպանությունից ինը տարի է անցել

351-2/2013

Մարտ 3-ի կիրակին, գարնա -

նային գեղեցիկ օր մը ըլլալով, երկու

յուրահատուկ, նշանակալի իրադար -

ձու թյուններ տեղի ունեցան հայերու

համար: Մեկը կապված Սուրբ Սարգիս

հայկական կարևոր տոներեն մեկու

հետ, որ Ամենայն Հայոց Վեհափառ

Գարեգին Բ-ի հոգածությամբ դարձած

է սրբագործված տոն մը, մանավանդ

երիտասարդներու համար ու ինչպես և

կյանքին մեջ հաճախ կպատահի ուրա -

խության հետ միաժամանակ տխրու -

թյունը կզուգադիպի, ինչպես եղավ

նույն օրը Ատրե պեճանի Սումկայիթ

հա յաշատ քաղա քին մեջ հակահայկական

ջարդերու հիշատակումը:Այդ օրը, Հայոց մայր տաճարը

լեցուն էր մանավանդ երիտասարդ -

ներու բազմությամբ, երբ Տ. Տաթև

եպիսկոպոս Հակոբյան օրհնեց և ապա

խոսեցավ Սուրբ Սարգիս տոնի կարևո -

րության և նշանակության մասին:Այնուհետև, սրբազան հայր խոսե -

ցավ նույնպես Սումկայիթի զոհերու

հիշատակի կապակցությամբ և ապա

հոգեհանգստյան սբ. պատարագ տեղի

ունեցավ 1988-ի փետրվար 26-28-ըդաժանաբար սպաննված հայերու հոգի -

ներու հանգստության համար: Պատա -

րագեն ետք, եկեղեցվո, ՌՀՄ-ի և հայ

դեսպանության կողմե ծաղկեպսակներ

դրվեցան եկեղեցվո բակը 1915-ի զոհե -

րու հիշատակին կանգնեցված խաչքարին

առջև, այսօր ըլլալով խորհրդանիշ մը

ոչ միայն 1915-ի հայոց կոտորածի,այլ դժբախատաբար նաև Սումկայիթի

ջարդերու: Բոլոր ներկա հավատաց -

յալ ները նույնպես մեկական ծաղիկներ

դրին մեր ցավերու պատվանդանը հան -

դիսացող խաչքարին առջև: Այնուհետև

բոլորը հրավիրվեցան դահլիճ, ուր

դիտեցին „The Ordinary genocid,Sumgait, February 1988” փաս -

տագ րական ժապավենը՝ Սումկայիթի

հանցագործություններու վերաբերյալ:Ապա այս ողբերգական եղելու -

թյուն ներու մասին խոսեցավ Հայաս տա -

նի դեսպան պրն. Համլետ Գասպարյան,իսկ Տ. Տաթև Հակոբյան ըսավ, որ

եկած է պահը, որպեսզի մենք պահան -

ջենք Ռումեն կառավարության և Խորհըր -

դարանի կողմե՝ 1915 և 1988թթ. հայ

ժողովուրդի հանդեպ իրագործված

հանցագործություններու ճանաչումը և

արդարության վերականգնումը: Հակա -

հայկական հալածանքը երթալով կուժով -

նա և մեր պարտքն է ժամանակին

հակահարված տալ՝ ոչ ատելությամբ և

բռնությամբ, այլ խելամտորեն և

ըսելով ճշմարտությունը:Հայ ժողովուրդը պետք է հա -

վատա իր ապագային: Եվ քանի որ

երիտասարդներու օրն էր Փաուլ Հա -

կոբյանը անոնց համար պատ րաստած

էր Սուրբ Սարգիս հելվա: Հակառակ որ

Սուրբ Սարգիս տոնը և Սումկայիթի

զոհերու համար հոգեհանգիստը ոչ մեկ

կապ ունին իրարու հետ, բայց վերա -

կարդալով լեգենտը տեղեկացանք, որ

Սուրբ Սարգիսը իր կյանքի վերջին

օրերը աղոթած է՝ «Օ, Աստված իմ,Քրիստոս, իմ Աստված լսե ամենուն,որ իմ անունս կարտասանեն իրենց

դժվարևանհրաժեշտպահերուն, որովհետև

անոնք կհիշեն իմ զոհողությունս իրենց

աղոթքներու մեջ», իսկ ձայնը պատաս -

խանեց՝ «Քու ցանկություններդ կիրա -

կանան և դուն կուրախանաս այն

առանձ նաշնորհներով, որ պատրաս -

տած էին քեզ համար»: Ան եղած է

ամենազոր մարտնչող և ինչպես Սուրբ

ձիավոր իր սպիտակ ձիու վրա կհաս -

ներ անոնց, որ իրմե օգնություն

կխնդրեին:

Սուրբ Սարգիսի տոնը և հոգեհանգստյան

Սբ. պատարագ Սումկայիթի զոհերու հիշատակին