Studium magisterskie Kierunek: Stosunki Midzynarodowe Specjalno: Biznes Midzynarodowy Forma studiw: niestacjonarne

Agata Piotrowska Nr albumu 44486

NOWE PRIORYTETY W POLITYCE BEZPIECZESTWA STANW ZJEDNOCZONYCH po atakach terrorystycznych z dnia 11 wrzenia 2001 roku

Praca magisterska napisana w Katedrze Administracji Publicznej pod kierunkiem naukowym prof. nadzw. SGH dr hab. Joachima Osiskiego

Warszawa 2010

2

SPIS TRECIWSTP........................................................................................................................................5 ROZDZIA I................................................................................................................................ AMERYKASKA POLITYKA BEZPIECZESTWA PO DRUGIEJ WOJNIE WIATOWEJ ........................................................................................................................... 9 1.1. Harry Truman Strategia powstrzymywania................................................................10 1.2. John F. Kennedy Strategia elastycznego reagowania................................................15 1.3. Richard Nixon Strategia odprenia...........................................................................17 1.4. Ronald Reagan Strategia walki z komunizmem.........................................................20 1.5. George H. W. Bush Strategia nowego adu wiatowego .......................................22 1.6. George W. Bush Neokonserwatyzm / Strategia wojny z terroryzmem......................26 1.7. Barack Obama Strategia rozwoju amerykaskich problemw..................................28 1.8. Podsumowanie...............................................................................................................30 ROZDZIA II .............................................................................................................................. ATAK TERRORYSTYCZNY NA WORLD TRADE CENTER........................................31 2.1. Analiza wydarze z 11 wrzenia 2001......................................................................... 36 2.2. Skutki atakw jakie wywoay zmiany polityczne, militarne, gospodarcze, psychospoeczne...................................................................................................................39 2.3. Teorie spiskowe............................................................................................................. 45 2.4. Jak zmienio si zaangaowanie USA w polityk zagraniczn ................................... 50 ROZDZIA III.............................................................................................................................. STRATEGIA BEZPIECZESTWA NARODOWEGO USA PO 2001 ROKU ...............54 3.1. Geneza Strategii bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych............................................54 3.2. Charakterystyka Strategii bezpieczestwa narodowego Stanw Zjednoczonych za prezydentury George W. Busha............................................................................................56 3.3. Charakterystyka Strategii bezpieczestwa narodowego Stanw Zjednoczonych za prezydentury Baracka Obamy.............................................................................................. 64 3.4. Elementy cigoci strategii..........................................................................................70 3.5. Elementy zmian strategii.............................................................................................. 70 3.6. Podsumowanie..............................................................................................................71 ROZDZIA IV............................................................................................................................. PERSPEKTYWY ROZWOJU POLITYKI BEZPIECZESTWA USA ........................73 4.1. Scenariusz optymistyczny ........................................................................................... 77 4.2. Scenariusz pesymistyczny............................................................................................80 3

4.3. Scenariusz realistyczny................................................................................................ 82 4.4. Podsumowanie..............................................................................................................84 ZAKOCZENIE..................................................................................................................... 85 BIBLIOGRAFIA..................................................................................................................... 87

4

WSTPGwarancja bezpieczestwa to gwny cel polityki zagranicznej i kierunek dziaa kadego rzdu. Zapewnienie bezpieczestwa obywatelom zarwno w kraju jak i za granic opiera si na ronych, zoonych oraz wielofazowych dziaaniach. W zalenoci od zaistniaego zagroenia bezpieczestwa stosuje si odpowiednie techniki reagowania bd zapobiegania. Obecnie panujca na wiecie sytuacja jest bardzo trudna do okrelenia w zakresie prognozowania zagroenia. Nieprzewidywalno stosunkw midzynarodowych zwizana jest z szybko postpujcymi zmianami oraz pojawiajcymi si wci nowymi uczestnikami stosunkw niektre z istotnych midzynarodowych. Globalizacja, nowoczesne stosunkw midzynarodowych technologie, na konflikty regionalne, szybko rozwijajce si gospodarki, podmioty niepastwowe to tylko elementw wpywajcych bezpieczestwo na wiecie. Ryzyko zagroenia nie ma ograniczonego zasigu dziaania i moe dotyczy wszystkich ludzi, niezalenie od pochodzenia czy wyznania. Utrzymywanie pokoju na arenie midzynarodowej jest to rola naleca do Organizacji Narodw Zjednoczonych oraz do najpotniejszych pastw wiata. Celem mojej pracy jest przedstawienie amerykaskiej strategii bezpieczestwa i jej ewolucji pod wpywem zaistnienia tragicznych wydarze jakie miay miejsce 11 wrzenia 2001 roku. Stany Zjednoczone jako midzynarodowa potga militarna i gospodarcza tworz pewne wiatowe standardy bezpieczestwa. Pomimo i stosuj najnowoczeniejsze technologi do zapewniania ochrony pastwa, zostay zaatakowane przez organizacj terrorystyczn Al-Kaid, ktra doprowadzia do utraty ich poczucia bezpieczestwa oraz przyczynia si do pojawienia si wielu wydarze i radykalnych zmian wprowadzonych w instytucjach i strategiach Stanw Zjednoczonych. Skutki atakw terrorystycznych na USA byy ogromne, a ich wpyw na ksztatowanie rodowiska midzynarodowego oraz zmiany w amerykaskiej strategii bezpieczestwa i jej proces adaptacji do nowego porzdku wiatowego analizowaam opierajc si o dostpn literatur akademick oraz oficjalne materiay i dokumenty zamieszczone w internecie. Zarys historyczny do swojej pracy oparam na wielu pozycjach z literatury polskiej i zagranicznej gwne trzy monografie to: Historia wspczesnych stosunkw midzynarodowych J. Kukuka, Polityka i sia R. Kuniar oraz Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie R. Ziba. Analizy amerykaskiej strategii bezpieczestwa dokonaam na podstawie trzech ostatnich strategii opublikowanych przez rzd USA w latach 2002 2010. Wszystkie strategie s oglnodostpne, opublikowane w internecie na stronie Biaego Domu, dlatego te nie zostay doczone do mojej pracy w formie zacznikw. 5

W pierwszym rozdziale zostay omwione lata rzdw prezydentw USA w kolejnoci chronologicznej od czasu zakoczenia II wojny wiatowej. Szybko zmieniajce si rodowisko midzynarodowe ksztatowao polityk zagraniczn Ameryki, a dowiadczenie, temperament i charakter prezydenta wpyway na form jego rzdw oraz nadaway tempa zmianom w amerykaskiej strategii. W historii pojawiali si prezydenci, ktrych reformy cakowicie zmieniay kierunek amerykaskiej polityki oraz tacy, ktrych prezydentura nie odegraa istotnej roli w historii polityki zagranicznej USA. Moja analiza strategii bezpieczestwa bdzie obejmowaa tylko niektre doktryny prezydenckie i genez ich pochodzenia. Rozdzia ten rozpoczyna si od przedstawienia prezydentury H. Trumana oraz jego doktryny powstrzymywania, a zakoczony jest analiz polityki bezpieczestwa obecnego rzdu prezydenta B. Obamy. W drugim rozdziale przedstawiona zostaa analiza wiatowego zagroenia ze strony atakw terrorystycznych. Opisane szczegowo zostay take ataki terrorystyczne na Stany Zjednoczone dokonane 11 wrzenia 2001 roku przez Al-Kaid. Geneza terroryzmu jest stosunkowo duga, pomimo i sta si on zagroeniem numer jeden na wiecie dopiero po dokonanych atakach na USA. Cz tego rozdziau powicona jest skutkom atakw terrorystycznych, ktre w negatywny sposb oddziauj na kraj i spoeczestwo, jeszcze dugo po tym wydarzeniu. Dokadna analiza ataku terrorystycznego przedstawia jego precyzj w koordynacji czasowej i organizacyjnej, zazwyczaj planowanej latami. Wanym aspektem tego wydarzenia s rwnie nastroje spoeczne zwizane z reakcj rzdu na ataki z wrzenia 2001 roku. W rezultacie powstao wiele teorii spiskowych poddajcych w wtpliwo przypadkowo i nieprzewidywalno tej tragedii. W szczeglnoci internet jest rdem wiedzy na temat tych teorii. Kilka z nich zostanie take omwionych w tym rozdziale. Kolejny rozdzia trzeci tej pracy jest zestawieniem treci dokumentw amerykaskiej strategii bezpieczestwa i ich szczegowiej analizy. Tematyka ograniczona zostaa gwnie do strategii dwch ostatnich prezydentw G.W. Busha oraz B. Obamy. Zostan porwnane gwne zaoenia strategii, ich wsplne elementy oraz istotne rnice. Wzbudzajca wiele kontrowersji polityka bezpieczestwa G. W. Busha jest wietnym przykadem tego jak, zarwno wydarzenia zachodzce w rodowisku midzynarodowym, jak i osoba prezydenta maj tak ogromny wpyw na ksztatowanie treci oraz charakteru strategii pastwa. Lata powojenne, pomimo braku trwajcego midzynarodowego konfliktu byy przepenione wieloma znaczcymi dla strategii bezpieczestwa wydarzeniami. Atak terrorystyczny jest tylko jednym ze zjawisk majcych znaczenie dla kierunku przyszej polityki bezpieczestwa USA, w swojej pracy przedstawi rwnie inne zalenoci. 6

Ostatni rozdzia czwarty jest to podsumowanie dotychczasowej analizy w formie prognozy przyszoci polityki bezpieczestwa USA w trzech rnych scenariuszach: optymistycznym, pesymistycznym i realistycznym. Okrelenie realistycznego scenariusza byo najtrudniejsze, poniewa nieprzewidywalno dzisiejszych relacji w stosunkach midzynarodowych umoliwia pojawienie si praktycznie kadej opcji. Kwestie natychmiastowych zmian s zwizane z radykalnymi posuniciami w polityce zagranicznej. Planowane dziaania prowadzce do dugoterminowych zmian nie daj wikszych rezultatw podczas jednej prezydentury. Pomimo i G. W. Bush doprowadzi Stany Zjednoczone do tak ekstremalnie zego stanu gospodarczego, B. Obama nie podoa wyprowadzeniu kraju z tej pozycji podczas tylko swoich, jeli wygraby take kolejne wybory, dwch kadencji. W trakcie pisania tej pracy zadawaam sobie wiele pyta: co by byo gdyby Ameryka nie zostaa zaatakowana przez Al-Kaid, czy nadal rozpoczaby si wojna w Iraku? Czy terroryzm byby w centrum zainteresowania wiatowych organizacji do spraw bezpieczestwa? Czy prezydent B. Obama podjby takie same decyzj strategiczne jak G.W.Bush po atakach terrorystycznych? Wszystkie te pytania dotycz jednak przeszoci, ktra ju nie ulegnie zmianie. Istotne s zmiany jakie mog pojawi si w najbliszej przyszoci za spraw decyzji jakie podejmie rzd w kwestiach polityki zagranicznej USA. Chciaabym dowie, poprzez analiz rde i materiaw dotyczcych tej tematyki, i niekonwencjonalne zagroenia bezpieczestwa maj wyrany wpyw na strategi i polityk bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych.

7

8

ROZDZIA I 1. AMERYKASKA POLITYKA BEZPIECZESTWA PO DRUGIEJ WOJNIE WIATOWEJW celu przeprowadzenia dobrej analizy strategii polityki bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych, prowadzonej za rzdw kolejnych prezydentw amerykaskich, poczwszy od czasw zakoczenia drugiej wojny wiatowej, naley okreli zakres tej analizy i postawi pytanie: co to waciwie jest bezpieczestwo? Jak zdefiniowa pojcie bezpieczestwa? Wedug definicji w podrczniku akademickim pod redakcj profesora R. Ziby w najoglniejszym znaczeniu bezpieczestwo mona okreli jako pewno istnienia i przetrwania, posiadania oraz funkcjonowania i rozwoju podmiotu. Pewno jest wynikiem nie tylko braku zagroe, ale take powstaje w skutek kreatywnej dziaalnoci danego podmiotu i jest zmienna w czasie, czyli ma natur procesu spoecznego 1. Zazwyczaj kojarzymy bezpieczestwo z jakim zagroeniem, a raczej jego brakiem. Wiadomo, i ocena zagroenia jest subiektywnym osdem, zalenym od wyznawanych przez nas wartoci, bd od posiadanego poziomu wraliwoci i moe by bdna. Lecz by czu si bezpiecznie musimy mie pewno, e nic nam nie grozi, a do tego celu zmierzaj wanie dziaania gowy pastwa w ramach tworzenia odpowiedniej polityki wewntrznej i zagranicznej kraju. Na polityk bezpieczestwa danego kraju mog wpywa, oprcz wszelkiego rodzaju zagroe i wyzwa pochodzcych z otoczenia zewntrznego take relacje z innymi uczestnikami systemu midzynarodowego. Aspekt bezpieczestwa moemy rozpatrywa w oparciu o rone kryteria, w ramach ktrych, mwi si o podmiotach, przedmiotach i funkcjonowaniu systemu, czyli o uczestnikach i ksztacie systemu bezpieczestwa, jego zagroeniach oraz o sposobie prowadzenia polityki bezpieczestwa w danym kraj, bd poza jego granicami, w ramach zmieniajcych si realiw. Szerzej omwimy ten podzia i teorie bezpieczestwa w dalszych rozdziaach. Zazwyczaj to wojny s tym punktem zwrotnym, koczcym pewien etap historii, doprowadzajc strony konfliktu do chci zmiany polityki wiatowej. S to czsto zmiany radykalne i dotycz przede wszystkim polityki zagranicznej oraz kwestii bezpieczestwa narodowego i midzynarodowego. Nowe doktryny s przeciwstawne do dotychczas wyznawanych idei, a wiadomo przebytej drogi i konsekwencji pewnych dziaa rodzi1 R. Ziba, Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 16.

9

nowe idee wizje odmiennego rozwoju wydarze w przyszoci, od tego co wydarzyo si w przeszoci. Jednak w polityce, tak ja w historii czsto si powtarza i stosuje antagonizmy: po pokoju nastpuje wojna, po wzrocie gospodarczym - kryzys, po okresach podbojw - okresy stabilizacji. Wiele aspektw polityki zagranicznej pod wpywem ronych wydarze ulega ewolucji i zmienia si w czasie, tak jak na przykad intensywno polityki bezpieczestwa czy strategii militarnej, czyli utrzymywanie silnej pozycji wojskowej, zale w duej mierze od sytuacji panujcej na wiecie, bdcej napit bd odpron. W zalenoci od wyznawanych pogldw i uznawanych wartoci, rzdy prowadz polityk midzynarodow drog pokojow lub wojenn. Mog take zastosowa strategi polityki mieszanej, wwczas na pewnym etapie dziaa dochodzi do wyranej zmiany taktyki. Czsto od jednej decyzji gowy pastwa zaley to jak potoczy si los wielu ludzi. Naley rozwanie podejmowa decyzje poniewa, zostaj one na zawsze zapisane w historii bez wzgldu na to czy s bdne czy prowadz do sukcesu.

1.1. Harry Truman Strategia powstrzymywaniaLata powojenne s przykadem czasw nasilajcych si zmian w polityce midzynarodowej. Bezpieczestwo midzynarodowe byo w tym okresie zalene gownie od relacji miedzy ZSRR a USA. Po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej kwesti priorytetow byo przede wszystkim denie do utrzymania pokoju na wiecie. Zaistniaa potrzeba utworzenia wiatowej organizacji, ktra gwarantowaaby utrzymanie trwaego pokoju na wiecie i tak te powstaa idea utworzeniem Organizacji Narodw Zjednoczonych (United Nations). ONZ oficjalnie zaistniaa w dniu 1 stycznia 1942 roku, a 24 padziernika 1945 roku wesza w ycie tak zwana Konstytucja ONZ czyli Karta Narodw Zjednoczonych 2. Kwestia ustalenia adu powojennego zostaa powierzona tym najsilniejszym przywdcom trzech pastw USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Bilansem kocowym i powojennymi rozliczeniami zajli si Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill i Jzef Stalin. Po nagej mierci F. Roosevelta rwnie Harry Truman uczestniczy w rozmowach. Obradowali oni na rnych konferencjach i spotkaniach, midzy innymi w Teheranie, Jacie i Poczdamie na temat III Rzeszy. W rezultacie Niemcy zostali uznani za winnych wybuchu II Wojny wiatowej, a partia nazistowska za spowodowanie midzynarodowego konfliktu. Powstaa koncepcja podziau Niemiec na strefy okupacyjne. Bezwzgldnie uznano potrzeb ich rozbrojenia i cakowitej demilitaryzacji. Midzy gowami pastw byy due rozbienoci w pogldach. wiadomo braku wsplnego zagroenia zacza nasila te rnice.2 Zob. Historia powstania ONZ, http://www.un.org/aboutun/unhistory/ [04.2009].

10

Po II wojnie wiatowej nastpiy ogromne zmiany w midzynarodowym ukadzie si, przede wszystkim wrd czoowych pastw kapitalistycznych. Wedug Jzefa Kukuki, profesora stosunkw midzynarodowych, Zwizek Radziecki wychodzc w toku wojny z midzynarodowego odosobnienia oraz zdoby wiatowy presti i opinie gwnego zwycizcy, ponoszc rwnie ogromnie duo ofiar i strat w tej wojnie. Wielka Brytania oraz Francja natomiast znacznie osaby po wojnie, a ich rola midzynarodowa bardzo si zmniejszya. Amerykanie wszak ponieli stosunkowo niewielkie koszty wojenne, ale dziki wojnie wzbogacili si i poszerzyli zasig swoich wpyww. Jako nard, ktry utrzyma najsilniejsz, w aspekcie militarnym pozycj midzynarodow i mia najszybciej rozwijajc si gospodark, przekonany o swej wyjtkowoci, uzna za konieczne sprawowanie kontroli nad wiatem w celu utrzymywania pokoju i rozwizywania konfliktw 3. Zaprzysiony na prezydenta USA w 1945 roku Harry Truman zamierza poprowadzi Ameryk ku globalnemu przywdztwu. Jego polityka zagraniczna ukierunkowana bya na utrzymywanie mocnej pozycji kraju w na arenie midzynarodowej oraz dalsze poszerzanie jego wpyww na wiecie. Powojenne obrady wielkiej trjki przerodziy si wkrtce w rywalizacj pomidzy mocarstwami. Zwizek Radziecki nie akceptowa amerykaskiej dominacji i jej monopolu atomowego. Za to posiadany potencja nuklearny, skala rozwoju krajowej gospodarki i aspiracje do globalnego przywdztwa daway Stanom Zjednoczonym pewno siebie i poczucie przewagi strategicznej. Lecz rozwj wydarze zmusi USA do przewartociowania swoich koncepcji strategicznych. Szerzca si komunistyczna rewolucja bya zagroeniem dla wiatowego bezpieczestwa i wymagaa stworzenia strategii bezpieczestwa ukierunkowanej na ochron przed dziaaniami ZSRR i ich rosncym zasigiem wpywu. USA uwzgldniay Zwizek Radziecki w planie odbudowy Europy, gdy jego izolacja mogaby skutkowa przyspieszeniem zacienienia si wizi pomidzy pastwami demokracji ludowej. Lecz w wygoszonym w 1947 roku przemwieniu prezydent H. Truman zapowiedzia walk z ekspansj Zwizku Radzieckiego i pomoc dla krajw zagroonych wpywami komunistycznymi. Byo to kluczowym wydarzeniem towarzyszcym ustalaniu koncepcji strategicznej w procesie walki z komunizmem i jego powikszajcym si zasigiem wpywu. Ustanowiona doktryna Trumana polegaa na powstrzymywaniu dziaa Zwizku Radzieckiego i nakazywaa wiadczenie pomocy ekonomicznej i wojskowej tym pastwom, ktre byy w niestabilnej sytuacji gospodarczej i w ktrych istniao zagroenie wybuchu rewolucji. Doktryna Trumana wstpnie bazujc na paszczynie ideologiczno politycznej3 Zob. J. Kukuka, Historia wspczesna stosunkw midzynarodowych, Wydawnictwo naukowe SCHOLAR, Warszawa 2007, s. 38.

11

odnosia si do dwch pastw 4. Grecja i Turcja byy pierwszymi pastwami, w ktrych z sukcesem j zastosowano. Za rdo i podstaw tej doktryny uznaje si doktryn powstrzymywania, wczeniej opracowan przez Georga Kennana, propagujc wanie powstrzymywanie ekspansywnych tendencji Zwizku Radzieckiego. Zainspirowany doktryn Trumana sekretarz stanu George Marshall zaproponowa w 1947 roku plan odbudowy Europy. Chodzio o zwikszenie zaangaowania USA w bezpieczestwo Europy Zachodniej, ale take o umocnienie bezpieczestwa samych Stanw Zjednoczonych. Do narodzin w pomysu przyczyni si strach amerykanw przed moliw ekspansj Zwizku Radzieckiego w osabionych gospodarczo krajach europejskich a w rezultacie zagroeniem odcicia Stanw Zjednoczonych od rynkw europejskich sprzymierzecw. Tak tez plan Marshalla5 mia przyspieszy rozwj gospodarczy w Europie za pomoc dostaw amerykaskich towarw i kapitau. Planem objte miay by pastwa europejskie, cznie z ZSRR, cho kraje komunistyczne i tak nie przyjy tej oferty. W kocu zastosowano go w szesnastu krajach europejskich, w ktrych korzystnie przyspieszy rozwj i modernizacj gospodarek. Ostateczn form pomocy okrelono w amerykaskiej ustawie Foreign Assistance Act z 3 kwietnia 1948 roku. Niekorzystnymi efektami planu Marshalla byo osabienie wizw czcych pastwa Wschodu i Zachodu oraz podzielenie Europy na zwolennikw USA i na pastwa popierajce polityk ZSRR. Po raz pierwszy pojawio si wwczas okrelenie elazna kurtyna, jako podkrelenie podziau Europy na dwa obozy: zwolennikw kapitalizmu i zwolennikw komunizmu.6 Zapowiedzi polaryzacji wiata na potrzeby nadchodzcych zmaga z blokiem komunistycznym byo pamitne stwierdzenie, i w danym momencie historii kady nard stoi przed koniecznoci wyboru, po ktrej stronie tej konfrontacji chce stan. 7 Amerykanie starali si umacnia swoj pozycj gospodarcz kosztem Europy Zachodniej, a globalna walka o wpywy midzy mocarstwami nasilaa si coraz bardziej. Doktryna Trumana wymagaa [...]prowadzenia polityki z pozycji siy. Te wanie polityk Bernard Baruch, zwolennik utrwalania przy pomocy ONZ monopolu atomowego USA, nazwa w kwietniu 1947 r. zimn wojn 8 . Realizacji doktryny powstrzymywania towarzyszy podpisany w 1949 roku Traktat Pnocnoatlantycki tworzcy organizacje polityczno wojskow NATO (North4 Zob. transkrypt Doktryny Trumana, http://www.ourdocuments.gov/doc.php?doc=81&page=transcript , [05.2010]. 5 Zob. Plan Marshalla, http://www.archives.gov/exhibits/featured_documents/marshall_plan/index.html [05.2010]. 6 Zob. J. Kukuka, op. cit, s. 40-41. 7 R. Kuniar, Polityka i sia. Studia strategiczne zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005, s. 121. 8 J. Kukuka, op. cit., s. 39.

12

Atlantic Treaty Organization)9. Penia ona funkcje odstraszajc, a zarazem miaa na celu wzmocnienie potencjau militarnego USA oraz gwarancj wzajemnej pomocy wojskowej sojusznikw w przypadku zagroenia atakiem zbrojnym ktregokolwiek z nich. Czonkami tej organizacji zostao dziesi krajw europejskich wraz z USA i Kanad. NATO stao si instrumentem dominacji wojskowej USA w Europie Zachodniej oraz polityki z pozycji siy wobec ZSRR i zalenych ode pastw Europy Wschodniej10. Ta organizacja to byo pierwsze instytucjonalne spoiwo czce Europ z Ameryk Pnocn. Doktryna Trumana bya zasadniczo defensywn taktyk skupiajc si gwnie na powstrzymywaniu rozprzestrzeniania si komunizmu. Ten rodzaj strategii obowizywa, a do pierwszej poowy lat szedziesitych. Wedug teorii geopolitycznej Nicholasa Spykmana, USA chciay stworzy sie powiza wojskowych i wpyww politycznych w krajach obrzey wiata, w tak zwanych krajach rimlandu11. Byy to kraje z Europy Zachodniej, Azji wschodniej i poudniowej oraz kraje Bliskiego Wschodu, a na tej koncepcji geopolitycznej opieraa si amerykaska strategia powstrzymywania ZSRR. Zaoeniem byo utrzymanie kontroli nad rimlandem oraz przylegajcymi wodami, tak aby uniemoliwi ZSR wyjcie na zewntrz tej strefy12. W poowie lat pidziesitych Stany Zjednoczone posiaday 675 baz wojskowych na terenie 47 krajw13. Podczas gdy zimna wojna trwaa, obszar objty wpywami midzynarodowego komunizmu stopniowo si powiksza. Rywalizacja dwch mocarstw toczya si w ronych czciach wiata za porednictwem wielu innych pastw. Niepokj amerykanw o relacje na arenie wiatowej wzrs wraz z powstaniem Chiskiej Republiki Ludowej w 1949 roku. Administracja H. Trumana prowadzia rozmowy dyplomatyczne w celu pojednania Chin bdcych w stanie wojny domowej i pomocy im w utworzeniu wielopartyjnego rzdu chiskiego. W rezultacie dziaania Amerykanw okazay si nieskuteczne, a udzielona Chinom pomoc finansowa i zbrojeniowa nie zatrzymaa ekspansji partii komunistycznej. Jedynie Tajwan pozosta w rekach Amerykanw, utrzymujcych na jego terytorium swoje bazy wojskowe. w przebieg wydarze by porak amerykaskiej polityki zagranicznej i triumfem komunistycznej rewolucji. Spowodowa zacienienie si pniejszych relacji midzy Chinami i Zwizkiem Radzieckim. Po kapitulacji Japonii w 1945 roku, pastwa wielkiej trojki ustanowiy, i Korea odzyska niepodlego. Podzielona na strefy okupacyjne amerykask i radzieck, w rezultacie staa si polem rywalizacji pomidzy mocarstwami. Rnice interesw dwch9 10 11 12 13 Zob. oficjalna strona NATO, http://www.nato.int/cps/en/natolive/index.htm ,[05.2010]. J. Kukuka, op. cit., s. 43. Zob. N. J. Spykman, The Geography of the Peace, Harcourt Brace and Company, Nowy Jork 1944, s. 41. Zob. R. Kuniar, op. cit., s. 69. tame s. 124.

13

okupantw pogbiay przepa ideologiczn midzy strefami okupacyjnymi. Tak te zimna wojna doprowadzia do podziau Korei i powstania w 1948 roku dwch pastw koreaskich z granic na 38 rwnoleniku. Pnocna cz pwyspu staa si Koreask Republik Demokratyczn, a poudniowa cz Republik Koreask. Podzia ten zosta uznany na wiecie, lecz powszechnie uwaano, i nie jest to dobre rozwizanie i nie zakoczyo to konfliktu w Korei. Koreaska Republika Demokratyczna zostaa zaakceptowana przez Zwizek Radziecki, ktry wraz z pastwami bloku komunistycznego nawiza z ni stosunki dyplomatyczne. Natomiast Stany Zjednoczone i pastwa zachodniej Europy uznay Republik Koreask. W odpowiedzi na utrat monopolu atomowego i przewagi strategicznej nad Zwizkiem Radzieckim prezydent H. Truman powoa specjalny komitet, ktrego zadaniem bya ocena panujcej sytuacji oraz wypracowanie dalszych zalece. I tak w 1950 roku amerykaskie Departamenty Stanu i Obrony utworzyy dyrektyw NSC 68 ktra, zamiast dyplomatycznych rodkw w relacjach z ZSRR nakazywaa uywania militarnych. Sformuowane w tym dokumencie rekomendacje stay si take w nastpnych latach podstaw polityki zagranicznej oraz strategii midzynarodowej USA14. Opinie wyraone w tej dyrektywie przenikny stosunek Stanw Zjednoczonych do wojny w Korei, okrelajc j jako ideologiczne pole bitwy Azji. Atak Korei Pnocnej na Kore Poudniow uznano za agresj zainspirowan przez Zwizek Radziecki, a nie za nasilajc si wewntrz kraju wojn domow. H. Truman dziaa odwanie, ale i z rozwag po to by powstrzyma atak na Kore Poudniow 15. Zaangaowanie USA w wojnie koreaskiej o mao nie doprowadzio do wybuchu trzeciej wojny wiatowej. Amerykanie uczestniczyli w tych dziaaniach wojennych, a do 1953 roku, ktry by momentem przeomowym w ziemnej wojnie. Wiele istotnych zdarze miao miejsce w tym czasie, co w rezultacie wywaro duy wpyw na zmian systemu midzynarodowego. Wan role w tych zmianach odegraa wojna koreaska, a take wybranie nowego prezydenta Stanw Zjednoczonych. mier Jzefa Stalina oraz utrata monopolu atomowego amerykanw, a tym samym przewagi strategicznej nad ZSRR, take przyczyniy si do przesuni na scenie midzynarodowej. Administracja H. Trumana i jego doktryna powstrzymywania doprowadzia do stworzenia silnej i dugotrwaej ideologii bezpieczestwa, przedstawiajcej Ameryk i jej sojusznikw jako t nieugit stron w walce dobra ze zem, przeciwko totalitarnym reimom komunistycznym nastawionym na podbj wiata. Nowy prezydent USA Dwight Eisenhower w swojej polityce zagranicznej prowadzi kontynuacje14 Zob. R. Kuniar, op. cit., s.121-122. 15 Zob. A. J. Bacevich, The Long War. A New History of U.S National Security Policy Since World War II, Columbia University Press, New York 2007, s.13.

14

strategii powstrzymywania w formie doktryny wyzwalania Europy rodkowej i odpychania socjalizmu. D. Eisenhower zasyn swoj teori domina, wedle ktrej twierdzi, e jeli jedno pastwo Azji Poudniowo Wschodniej znajdzie si pod kontrol reimu komunistycznego, w konsekwencji system ten rozprzestrzeni si na dalsze rejony. Wedle tej teorii utrata Indochin wizaaby si z utrat take Tajlandii, Malajw, Indonezji i Birmy 16.

1.2. John F. Kennedy Strategia elastycznego reagowaniaWiara w wyjtkowo Ameryki i jej rol przywdcz w wolnym wiecie nie osaba pomimo zaistniaych wydarze takich jak wojna w Korei . W 1961 roku nastpia zmiana kierunku polityki zagranicznej USA wraz z mianowaniem nowej gowy pastwa. Pod prezydentur Johna Fitzgeralda Kennedy'ego retoryka zimnowojenna wci si jednak nasilaa. J.F Kennedy wini amerykask stron za utrat Chin i Wschodniej Europy, Wietnam postrzega jako fundament wolnego wiata w Azji Poudniowo Wschodniej i uwaa, e Stany Zjednoczone musz podj inicjatyw przeciwko komunistycznym reimom. Prezydent porwnujc zimn wojn do walki dobra ze zem okreli j jako walk o dominacj pomidzy dwoma ideologiami: wolnoci z mocy Boga a bezwzgldn bezbon tyrani. Podczas swojej kampanii wyborczej skrytykowa poprzedniego prezydenta za przyzwolenie na powikszenie si amerykaskiego opnienia w technologiach rakietowych (missile gap) pomidzy USA a ZSRR, a take za polityk midzynarodow ograniczajc si do koncepcji odstraszania nuklearnego, twierdzc, e siy zbrojne powinny mie wicej rnych rodzajw broni i schematw taktyki. Sam prezydent obieca zbudowa najlepsz odwetow bro jdrow i rozwin zdolnoci Ameryki do szybszej i skuteczniejszej interwencji w kadej wojnie, uwzgldniajc zwaszcza te o niewielkim zasigu 17. Byy to podstawowe zaoenia oficjalnie przyjtej doktryny obronnej jako strategii elastycznego reagowania, stworzonej w zwizku z utrat amerykaskiego monopolu atomowego. Prezentujc podczas przemowy inauguracyjnej plan inicjatyw polityki zagranicznej USA, ktr jego administracja miaa reprezentowa J. F. Kennedy ostrzeg: "Niech kady nard wie, czy yczy nam dobrze czy le, e zapacimy wszelk cen, poniesiemy kady ciar, sprostamy wszelkim trudnociom, wesprzemy kadego przyjaciela, sprzeciwimy si kademu wrogowi, po to by zapewni przetrwanie i powodzenie wolnoci" 18. Prezydent J. F. Kennedy nie stara si zmienia cakowicie polityki zagranicznej, ale wzmocni j i nada jej nowy kierunek. Obowizkiem i celem Amerykanw stao si skuteczniejsze rozwizywanie16 Zob. J. Kukuka, op. cit., s. 85. 17 Zob. A.J Bacevich, op. cit. s. 18-19. 18 Zob. Przemowa prezydenta J.F. Kennedy, Inaugural Address of John F. Kennedy, http://avalon.law.yale.edu/20th_century/kennedy.asp[10.2010].

15

problemw zimnej wojny. Polityka antykomunistyczna poprowadzia J.F. Kennedy'ego do podjcia prby dokonania inwazji na Kub przez amerykaskie siy zbrojne wspomagane oddziaami kubaskich uchodcw. Miao to doprowadzi do obalenia dyktatury Fidela Castro. Niestety nieudana w rezultacie przeprowadzona akcja w Zatoce wi, bardzo upokorzya administracj prezydenta J.F. Kennedy'ego i wzbudzia obawy F. Castro przed moliwym ponownym atakiem Stanw Zjednoczonych na Kub. Amerykaski prezydent by ratowa swj honor wzi odpowiedzialno za te porak na siebie i potraktowa to jako osobist klsk. Amerykanie usiowali powstrzyma rewolucyjne rzdy na Kubie rwnie poprzez blokad gospodarcz i naoenie embarga na handel z Kub. Po inwazji na Zatok wi nawizane zostay blisze stosunki pomidzy Kub a Zwizkiem Radzieckim, czciowo w zakresie ochrony, ktre ptora roku pniej pomogy ukierunkowa rozwj kryzysu kubaskiego. Obawa F. Castro przed interwencj USA sprawia, i zaakceptowa on pomys zainstalowania na Kubie radzieckiej broni jdrowej, w celu zapewnienia sobie bezpieczestwa. Bya to prba stworzenia rwnowagi strategicznej pomidzy Stanami Zjednoczonymi a Zwizkiem Radzieckim. W odzewie na te dziaania prezydent J. F. Kennedy ustanowi kolejn ju blokad Kuby i zada natychmiastowego usunicia rakiet. Dziki sztuce dyplomacji i skutecznej polityce prezydenta sytuacja zostaa opanowana i strony doszy do porozumienia. Pozwolio to unikn wojny jdrowej, a zarazem przyczynio si do zainicjowania dialogu midzy Ameryk a ZSRR w sprawie rozbrojenia i dowiadcze z broni atomow. Oba mocarstwa widziay potrzeb porozumienia si w zakresie ograniczenia i kontroli takich dziaa. W rezultacie zawarto ukad o zakazie dowiadcze z broni jdrow, a odprenie militarne i polityczne zmniejszyo nieufno midzy USA i ZSRR 19. Amerykanie tumacz interwencj w Wietnamie jako konieczno dziaa w ramach strategii powstrzymywania ekspansji komunizmu. Z takiego zaoenia wychodziy kolejne gabinety rzdzcych w Biaym Domu. Nie istniay wwczas adne relacje handlowe czy gospodarcze midzy Wietnamem a USA. Hipotetyczne zaoenia dotyczce rozwoju wydarze i potrzeby interwencji w Wietnamie wspar, wspominany ju wczeniej efekt domina, ktry zakada dalsze rozprzestrzenianie si komunistycznych na tereny Azji Poudniowo Wschodniej, jeli nie podejmie si adnych dziaa prewencyjnych. Ta wojna wzbudzia wiele kontrowersji wrd amerykaskiej opinii publicznej przez kilka nastpnych pokole. To prezydent J.F Kennedy jako pierwszy wysa do Wietnamu dodatkowe wojska, jego nastpca prezydent L. Johnson rozpocz tam walki i bombardowanie, a dopiero kolejny prezydent R. Nixon wyprowadzi wojska z tego kraju. Wojna w Wietnamie podzielia19 Zob. J. Kukuka, op. cit., s. 149-153.

16

spoeczestwo amerykaskie. Jedni uwaali wietnamskich weteranw wojennych za bohaterw narodowych, a inni nimi gardzili. W rezultacie tak duy rozgos tego konfliktu i tak wiele kontrowersji, ktre wok niego powstao spowodowa, i sta si on negatywnym symbolem amerykaskiej polityki zagranicznej i bezsensown walk dla ideaw. Polityka zagraniczna oparta na strategii powstrzymywania i antykomunizmu poprzez doktryn elastycznego reagowania dobiega koca wraz z nieoczekiwanym zabjstwem prezydenta J.F Kennedy'ego w 1963 roku20. Za jego prezydentury rzd aktywnie si udziela w stosunkach midzynarodowych. Jednak nie wszystkie podjte przez administracj J.F Kennedy'ego dziaania byy dobrze przemylane i dlatego cie na jego kadencje rzucia nieudana akcja w Zatoce wi i pniejszy konflikt kubaski. Po jego mierci funkcje gowy pastwa przej Lyndon Johnson, ktrego agresywna polityka zagraniczna spotkaa si z silnym sprzeciwem zarwno w kraju jak i za granic. Zintensyfikowanie dziaa wojennych w Azji, w szczeglnoci w Wietnamie, spowodowao duy spadek poparcia dla podejmowanych przez USA dziaa midzynarodowych. Kryzysow sytuacje wykorzysta w swojej kampanii wyborczej kandydat na prezydenta z ramienia partii republikaskiej Richard Nixon, ktry obiecywa amerykanom zakoczenie udziau Stanw Zjednoczonych w wojnie wietnamskiej.

1.3. Richard Nixon Strategia odpreniaHasa wyborcze poskutkoway i w 1969 roku R. Nixon obj urzd prezydenta Stanw Zjednoczonych. W lipcu tego samego roku zaproponowa on nowy program polityki zagranicznej, ktry zakada e USA bd odtd oczekiwa od swoich sojusznikw zadbania o wasn obron wojskowa. Propagowa on denie do pokoju poprzez partnerstwo, a gwnym hasem nowej doktryny stao si jego powiedzenie: po erze konfrontacji nastpia era negocjacji21. Ta strategia nazwana zostaa doktryn Nixona 22. Gwnym doradc prezydenta do spraw bezpieczestwa by Henry Kissinger, ktry pniej zosta mianowany na stanowisko Sekretarza Stanu. Popiera on doktryn Nixona i twierdzi, e zbytnie zaangaowanie Stanw Zjednoczonych w konflikty wiatowe kosztowao ich za duo pienidzy, oraz utrat pozycji przywdcy w stosunkach midzynarodowych. Potrzeba odejcia od polityki obrony mniejszych sojusznikw bya spowodowane take finansowymi problemami. Analiza powojennych rezultatw uwiadomia rzd o nieskutecznoci obecnej strategii polityki zagranicznej oraz o koniecznoci znalezienia nowych rozwiza.20 Zob. Zamach na prezydenta J.F. Kennedy'ego http://www.archives.gov/research/jfk/ [10.2010]. 21 J. Kukuka, op. cit., s. 181. 22 Zwana rwnie Doktryn Guam, od nazwy wyspy, na ktrej po raz pierwszy j wygoszono.

17

Prezydent R. Nixon zapocztkowa okres pewnego odprenia w stosunkach midzynarodowych. Celami jego polityki byo przed wszystkim odprenie w kontaktach z ZSRR, kontrola broni jdrowej oraz nawizanie stosunkw dyplomatycznych z Chinami. Cho nie otwarcie odrzucali ideologie zimnowojenn, R. Nixon i H. Kissinger uwaali si za realistw, ktrzy wierzyli, e Stany Zjednoczone bd musiay prdzej czy pniej stawi czoo dugoterminowym zmianom, choby takim jak przekazanie atomowej dominacji USA albo wejcie Azji na wiatow scen stosunkw midzynarodowych. R. Nixon widzia Ameryk nie jako wiatowego policjanta, ale bardziej jako organizatora narodw Azji i mia nadziej, e z pomoc Chiskiej Republiki Ludowej wpynie na Zwizek Radziecki i doprowadzi do rozstrzygnicia wojny w Wietnamie 23. Prezydent prowadzi sekretn dyplomacj w Chinach24 w celu poprawy i normalizacji wzajemnych stosunkw oraz zawizania wsppracy midzy pastwami, dodatkowo sam zoy im wizyt w 1972 roku. Administracja R. Nixona kontynuowaa rozpoczte jeszcze za kadencji poprzedniego prezydenta rozmowy ze Zwizkiem Radzieckim pod nazw SALT ( Strategic Arms Limitation Talks)25, dotyczce ograniczenia zbroje strategicznych oraz systemw ochrony przeciwrakietowej. Obsesj architekta polityki zagranicznej Henry'ego Kissingera byo utrzymanie pokoju przez stabilizacj rwnowagi strategicznej midzy USA i ZSRR (ukady SALT legitymizoway parytet w tej dziedzinie) oraz wcigniecie ZSRR we wspodpowiedzialno za utrzymanie globalnej stabilnoci26. Doprowadzono rwnie do zawarcia ukadu ABM (AntiBallistic Missile System)27, na ktrego podstawie oba kraje zobowizay si posiada tylko po dwa systemy obrony przeciwrakietowej ABM. USA i ZSRR zawarli ten ukad na czas nieokrelony. Oba ukady stanowiy przeom w stosunkach radziecko amerykaskich, zahamoway wycig zbroje i daway perspektywy rozwojowe w stosunkach na linii Wschd Zachd28. Pogorszyy si relacje USA z pastwami Ameryki aciskiej. Obalenie rzdw Salvadora Allende prezydenta Chile w 1973 roku stao si dla wielu krajw Ameryki aciskiej symbolem dyktatury proamerykaskiej. Poparcie rzdu USA dla krwawego zamachu stanu zaplanowanego przez generaa A. Pinocheta spotkao si z ogromn krytyk midzynarodow. Wzbudzio to wiele protestw na wiecie i oskare o amanie praw czowieka. Argumentowano zamach na prezydenta i obalenie rzdw socjalistycznych jako23 Zob. A.J. Bacevich, op. cit., s. 22. 24 Zwana rwnie dyplomacj pingpongow, zob. http://www.pbs.org/wgbh/amex/china/peopleevents/pande07.html , [10.2010]. 25 Zob. Ukad SALT I http://www.state.gov/www/global/arms/treaties/salt1.html [10.2010]. 26 R. Kuniar, op. cit., s. 130. 27 Zob. Ukad ABM http://usgovinfo.about.com/library/bills/blabm1972.htm [10.2010]. 28 Zob. J. Kukuka, op. cit., s. 183.

18

akt ochrony Chile przed komunizmem i ch zapobiegniciu dalszego rozprzestrzeniania si tej ideologii w Ameryce aciskiej. Takie stanowisko USA byo zaprzeczeniem hase pokojowych negocjacji i polityki nowego dialogu pomidzy Stanami Zjednoczonymi a pastwami Ameryki aciskiej zniweczyo to poczynione dotd kroki w kierunku zrwnowaenia stosunkw na kontynencie amerykaskim 29. Prezydent R. Nixon musia ustpi ze stanowiska gowy pastwa w 1974 roku ze wzgldu na naduycia polityczne, powszechnie znane jako afera Watergate 30, ktre byy zwizane ze zleceniem przez prezydenta instalacji podsuchu w siedzibie partii demokratycznej. W atmosferze skandali i procesw dochodzeniowych na prezydenta mianowano Geralda R. Forda, ktrego gwnym celem dziaa byo przywrcenie zaufania spoeczestwa do rzdu federalnego. Po objciu stanowiska gowy pastwa dokona on aktu uaskawienia R. Nixona, zmniejszajc sobie tym przychylno spoeczestwa. Jego prezydentura bya okresem inflacji i stagnacji w gospodarce amerykaskiej, dlatego dziaania gabinetu G.R Forda skoncentroway si gwnie na polityce wewntrznej i poprawie wydajnoci amerykaskiej gospodarki. Wprowadzono wiele praw ograniczajcych obowizki i zakres dziaania prezydenta. W swojej polityce zagranicznej kontynuowa on strategi odprenia w stosunkach z ZSRR. Nastpc G. Forda zosta Jimmy Carter, ktrego rzdy przypady na czas wiatowego kryzysu energetycznego. W polityce zagranicznej odszed on od strategii odprenia na rzecz powrotu do znanej ju strategii powstrzymywania i twardego stosunku w relacjach ze Zwizkiem Radzieckim. Najazd radzieckich onierzy na Afganistan w grudniu 1979 roku, J.Carter potraktowa jako dziaania stwarzajce zagroenie dla pozycji USA na Bliskim Wschodzie oraz jej dostpu do ropy naftowej. W styczniu 1980 roku ogosi on swoj doktryn, mwic e kada podjta przez jakkolwiek si zewntrzn, prba zapewnienia sobie kontroli nad rejonem Zatoki Perskiej bdzie uwaana za atak na ywotne interesy Stanw Zjednoczonych i zostanie odparta wszystkimi niezbdnymi rodkami, cznie z si zbrojn31. Nastpnie prezydent wycofa si z rozmw rozbrojeniowych SALT II, a take naoy embargo handlowe na transport zb i broni do Zwizku Radzieckiego. Przegrana wojna w Afganistanie osabia autorytet ZSRR, a wysokie koszty wojenne i brak porozumienia w sprawie zbroje przyczyni si do jego pniejszego upadku. Prezydent J. Carter oczerniany przez krytykw za sabo w prowadzeniu polityki, okrelany przez niektrych miczakiem, spdzi ostatni rok swoich rzdw udowadniajc e jest 'twardy.29 Zob. J. Kukuka, op. cit. s. 236. 30 Zob. afera Watergate, http://www.washingtonpost.com/wp-srv/politics/special/watergate/index.html [10.2010]. 31 J. Kukuka, op. cit. , s. 319.

19

1.4. Ronald Reagan Strategia walki z komunizmemW 1980 roku kiedy to Ameryka uwikana bya w konflikty z marksistami i muzumanami, a gospodarka wiatowa borykaa si z rosncymi cenami ropy naftowej i globaln rywalizacj, midzy odbudowanymi po wojnie Niemcami i Japoni, na scenie politycznej pojawi si Ronald Reagan. Republikanin, byy aktor filmowy, zwolennik polityki F.D. Roosevelta. Pierwsze wybory prezydenckie w 1981 roku wygra dziki swoim hasom mwicym o budowaniu potgi militarnej USA i prowadzeniu polityki z pozycji siy wobec Zwizku Radzieckiego. Doktryna Reagana propagowaa walk z komunizmem i polegaa na finansowym wsparciu dla ruchw antykomunistycznych i na zaopatrywaniu ich w zapasy broni i sprztu wojskowego. Jego ideologia bezpieczestwa narodowego opieraa si na piciu zaoeniach: (1) Zwizek Radziecki to bezprawne, bezbone spoeczestwo, ktre nie ma poszanowania dla adnego prawa. (2) Zwizek Radziecki to ekspansjonistyczne mocarstwo lub imperium za(tak okreli go R. Reagan w 1983 roku); (3) Ustpstwo zawsze prowadzi do wojny, bazujc na wydarzeniach z lat 30. (4) Doktryna Wzajemnie Zagwarantowanego Zniszczenia (Mutually Assured Destruction) jest niewystarczajca dla bezpieczestwa USA, gdy sama wyszo Ameryki nad innymi j lepiej ochroni. (5) Kontrola zbroje zaszkodzia bezpieczestwu narodowemu 32. W strategii polityki R. Reagana chodzio o osabienie pozycji ZSRR wyczerpujcym wycigiem zbroje. Zakadano, e Zwizek Radziecki nie dorwna w tym wycigu Stanom Zjednoczonym ani finansowo, ani pod wzgldem technologicznym. Dodatkowo suy mia temu program Inicjatywy Obrony Strategicznej SDI (Strategic Defense Initiative), zwany rwnie wojnami gwiezdnymi zainicjowany w 1983 roku. By to projekt obrony przeciwrakietowej z wykorzystaniem przestrzeni kosmicznej. Prezydent by przekonany, e dziki temu programowi na zawsze zakoczy si wiatowy konflikt nuklearny. W celu obalenia Zwizku Radzieckiego amerykaski prezydent ograniczy stosunki gospodarcze z pastwami komunistycznymi. Administracja R. Regana nie uzaleniaa swojej polityki od przestrzegania praw czowieka, dlatego te zawizaa wspprac i zaoferowaa pomoc bojownikom islamskimi walczcym z radzieck okupacj w Afganistanie, w ramach zasady pomagamy wrogom naszych wrogw33. W swojej taktyce R. Reagan raczej unika32 Zob. A.J. Bacevich, op. cit., s. 27. 33 R. Kuniar, op. cit., s. 137.

20

bezporedniego angaowania amerykaskich jednostek wojskowych w konflikty zbrojne 34. Jednym z elementw polityki zwalczania globalnego komunizmu byo przyjcie w 1982 roku przez rzd amerykaski Dyrektywy Decyzyjnej Bezpieczestwa Narodowego NSDD (National Security Decision Directive), w ktrej instruowano tajne suby by nielegalnie szkoliy i uposaay nikaraguaskich partyzantw Contras do walki z sandinistami35 i ich marksistowskimi reformami. A finansowanie tej partyzantki pochodzio z wpyww z nielegalnej sprzeday broni do Iranu. Ujawnienie tej informacji w 1986 roku wzbudzio wielki skandal polityczny nazwany pniej Afer Iran Contras. Prezydent R. Reagana zaprzeczy tym oskareniom, a sprzeda broni argumentowa potrzeb uwolnienia amerykaskich zakadnikw z Libanu 36. Podczas kolejnych wyborw prezydenckich w 1984 roku hasa wyborcze R. Reagana prezentoway jego nowe nastawienie do sytuacji midzynarodowej i poparcie dla przeprowadzenia rozmw ze Zwizkiem Radzieckim, powiedzia: Musimy rozpocz i rozpoczniemy ze Zwizkiem Radzieckim dialog tak powany i konstruktywny, jak tylko to moliwe37. Nowa postawa prezydenta wzia si z obawy, e jego bojowa strategia polityczna moe doprowadzi do wojny jdrowej. W 1985 roku urzd Sekretarza Generalnego Komunistycznej Partii Zwizku Radzieckiego obj Michai Gorbaczow. Nowy przywdca radziecki martwi si o rozpad gospodarki radzieckiej, a take o ponoszone koszty wojny w Afganistanie i wycigu zbroje. Zaproponowa polityk restrukturyzacji gospodarki i zwikszenia kontroli zbroje, a take pniejsz pierestrojk. Przede wszystkim zmieni stosunek i strategi wobec USA, rozpoczynajc negocjacje w sprawie kontroli zbroje. Odbya si seria spotka R. Reagana z M. Gorbaczowem. W 1985 na spotkaniu w Genewie obie strony uznay, e nie moe doj do wojny jdrowej i e naley zredukowa bro nuklearn. Natomiast przeom w rokowaniach nastpi podczas szczytu amerykasko radzieckiego w Reykjaviku, gdzie obaj przywdcy zgodzili si na wycofanie broni redniego i poredniego zasigu z Europy oraz ustalili limit na instalacje gowic jdrowych w tych rakietach. Obie strony podpisay w 1987 roku Traktat INF (Treaty on Intermediate Range Nuclear Forces ) o likwidacji arsenaw broni jdrowej redniego i krtszego zasigu, jej produkcji i przechowywania. Ani reformy M. Gorbaczowa ani poprawa stosunkw ze Stanami Zjednoczonymi nie zdoay powstrzyma upadku komunizmu. Zainicjowana przez administracj Reagana

34 35 36 37

Zob. tame s. 135-139. Zob. A. J. Bacevich, op. cit., s. 28 [sandinici lewicowa partia polityczna w Nikaragui]. Zob. tame, s. 28. J. Kukuka, op. cit. s. 266.

21

strategia wykaczania komunizmu zakoczya si sukcesem38. USA pocztkowo nie miao okrelonej polityki i wyranego stosunku do ZSRR czy postrzega go jako partnera czy te wroga. Dopiero za spraw polityki zagranicznej R. Reagana i jego konkretnego stanowiska w kwestii komunizmu, zwalczanie tej ideologii stao si celem polityki zagranicznej USA. Wbrew wszelkiej krytyce prostota jego strategii doprowadzia do oczekiwanego rezultatu upadku komunizmu wraz z upadkiem Zwizku Radzieckiego.

1.5. George H. W. Bush Strategia nowego adu wiatowegoW nastpnych wyborach prezydenckich w 1988 roku zwyciy republikanin George Herbert Walker Bush. Jego administracja z ostronoci odnosia si do szybko zachodzcych zmian i przesuni na arenie politycznej w roku 1989. Po rozpadzie Zwizku Radzieckiego i upadku reimu komunistycznego, zacz ksztatowa si nowy ad midzynarodowy. Stany Zjednoczone stay si jedynym istniejcym supermocarstwem. Na miejsce Zwizku Radzieckiego powstaa Wsplnota Niepodlegych Pastw (WNP) zrzeszajca nowe suwerenne pastwa postradzieckie. W Polsce odbyy si wolne wybory, dziki ktrym powsta pierwszy od 1948 roku niekomunistyczny rzd we Wschodniej Europie. A take zosta zburzony najbardziej rozpoznawalny symbol zimnej wojny mur berliski. Administracja G. Busha wspieraa wolnociowe przemiany w Europie wschodniej i pastwach postradzieckich oraz prowadzia polityk przyjani i pokojowych stosunkw z ZSRR, a pniej z Rosj. Prezydent uwaa, i Stany Zjednoczone s nadal odpowiedzialne za propagowanie i utrzymywanie pokoju na wiecie jako najwiksza potga militarna, gospodarcza i intelektualna. Chocia okres zimnej wojny dobieg koca, USA zaangaoway si w nowe konflikty by przyspieszy ustalenie, wedug okrelenia prezydenta G. Busha nowego adu wiatowego. Saddam Husajn, dyktator ktry brutalnie rzdzi Irakiem od 1979 roku, zyska poparcie administracji R. Reagana podczas wojny z Iranem w latach 1980 1988. Wojna zakoczya si impasem w 1988 roku, gwnie dziki wsparciu dla Iraku ze strony Zachodu. Stany Zjednoczone rwnie potajemnie wspieray Iran, z czego pniej wynika tzw. Afera Iran Contras. Wsparcie dla Iraku byo czci strategii "podwjnego powstrzymywania, czyli izolowania Iraku i Iranu na arenie midzynarodowej poprzez sankcje ekonomiczne i wykluczanie ich z programw oraz inicjatyw midzynarodowych 39. W sierpniu 1990 roku Saddam Husajn w celu ratowania wykoczonej wojn38 R. Kuniar, op. cit., s. 138. 39 Zob. B. Bojarczyk, Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi jako determinant polityki zagranicznej islamski republiki Iranu, Zakad Stosunkw Midzynarodowych, Wydzia Politologii Uniwersytetu Marii CurieSkodowskiej w Lublinie, s. 61.

22

gospodarki swojego kraju dokona inwazji na zasobny w rop naftow Kuwejt. ONZ zadaa natychmiastowego wycofania si wojsk irackich z Kuwejtu a odmowa S. Husajna zadecydowaa o wszczciu dziaa wojennych przez pastwa koalicji. Stany Zjednoczone przeprowadziy w Zatoce Perskiej skuteczn operacj wojskow o kryptonimie Pustynna Burza. Czsto ta operacja jest mylnie okrelana w odniesieniu do caego konfliktu. W wyniku szybkich i skutecznych dziaa wojsk amerykaskich caa akcja zakoczya si sukcesem i ostatecznym zwycistwem pastw koalicji. Po wyzwoleniu Kuwejtu Rada Bezpieczestwa ONZ naoya na Irak wiele sankcji, midzy innymi ograniczenie ilociowe na sprzeda ropy i embargo wiatowe na handel z Irakiem. Ewenementem tej wojny byy media, ktre transmitujc przekaz telewizyjny lub radiowy pozwalay ludziom z caego wiata na bieco ledzi dziaania wojenne i angaowa si emocjonalnie w rozwj wydarze. Po rozpadzie ZSRR w 1991 roku, prezydent G. Bush wraz z M. Gorbaczowem ogosili amerykasko rosyjskie strategiczne partnerstwo, podkrelajc tym zakoczenie zimnej wojny. G. Bush owiadczy, i amerykasko radziecka wsppraca podczas wojny w Zatoce Perskiej 1990-1991 daa im podstawy dla dalszego partnerstwa w rozwizywaniu problemw wiatowych 40. Administracja G. Busha ostronie podchodzia do reform gospodarczych zachodzcych w Zwizku Radzieckim naciskajc jednoczenie na rozstrzygniecie kwestii radzieckiej broni jdrowej i ponowienie rozmw START. Do spotkania doszo w Moskwie w lipcu 1991 roku, gdzie G. Bush i M. Gorbaczow podpisali ukad START I. By to moment, w ktrym oba mocarstwa przeszy z okresu kontroli zbroje do okresu redukcji zbroje. Ukad redukowa posiadanie strategicznej broni jdrowej o okoo 25 do 30%. Przed kocem swojej kadencji udao si G. Bushowi podpisa drugi ukad START II. Spotkanie odbyo si to 3 stycznia 1993 roku na Kremlu, a druga stron reprezentowa Borys Jelcyn. Warunkiem podpisania START II bya wczeniejsza ratyfikacja START I, czego oczekiwano w pniejszym czasie od republik jdrowych WNP 41. Prezydent G. Bush by przekonany o wyjtkowoci Stanw Zjednoczonych i ich misji do spenienia wobec wiata. W swoim ostatnim wystpieniu na West Point w styczniu 1993 powiedzia, e Stany Zjednoczone musz dominowa w budowaniu nowego adu wiatowego, skadajcego si tylko z rzdw demokratycznych, niezalenych ekonomicznie, tolerancyjnych i zobowizujcych si do stosowania pokojowych rozwizywa za granic. Nie ma nikogo innego kto to zrobi oprcz Stanw Zjednoczonych, powiedzia, ale ich rola nie moe by unilateralistyczna bd hubrystyczna (czyli dumna, arogancka). Ani te Stany40 Zob. J. Kukuka, op.cit., s. 602-603. 41 tame, s. 471-473.

23

Zjednoczone nie mog by wiatowym policjantem lub oddziaami wojskowymi, chyba e uzasadnia to sytuacja a interwencja moe by skuteczna 42. Za kadencji G. Busha powsta pierwszy dokument dotyczcy polityki bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych Ordzie o stanie pastwa z 29 stycznia 1991 roku43. Wybory prezydenckie po zakoczeniu zimnej wojny wygra w 1992 roku demokrata Bill Clinton. Dla nowego prezydenta kluczowym zagadnieniem bya gospodarka USA. Nie by zwolennikiem wywoywania nowych konfliktw ani rozpoczynania nowej rundy wojskowych interwencji. B. Clinton twierdzi, e bezpieczestwo ekonomiczne to pierwszy filar polityki zagranicznej USA, a w drugim i trzecim filarze s odpowiednio usprawnienie armii oraz promowanie wartoci demokratycznych. Stany Zjednoczone wyszy spod zimnowojennych wpyww i ujrzay stojce przed nimi demokratyczne i przedsibiorcze moliwoci. Rzd B. Clintona zaproponowa zastpienie doktryny powstrzymywania now, doktryn rozszerzania, majc na celu rozszerzenie wiatowego wolnego rynku wsplnot demokratycznych. Uwaali, e ekonomiczne rozszerzenie i postp technologiczny przezwyciyby konflikty ideologiczne i wspar globalna demokracje. B. Clinton nie chcia rezygnowa z amerykaskiej hegemonii, ale uwaa, e stworzenie zintegrowanego, midzynarodowego adu ekonomicznego byoby bardziej istotne w zapewnieniu dobrobytu w kraju i stabilnoci za granic 44. Prezydent B. Clinton by zwolennikiem pokojowego rozwizywania konfliktw. Tak te uycie siy, szczeglnie w przypadku regionalnych, wewntrz krajowych konfliktw lub etnicznych przejaww szowinizmu, rodzio pewne problemy. Pomimo pokojowych zamiarw B. Clintona podczas jego kadencji miao miejsce wiele wiatowych konfliktw zbrojnych. Napita sytuacja na Bliskim Wschodzie, wojny domowe w Afryce, przewroty polityczne, militarne, etniczne i szerzcy si gd, wymagay duego zaangaowania i umiejtnej dyplomacji prezydenta Stanw Zjednoczonych. Kiedy ONZ podjy prb wyjcia poza zakres pomocy humanitarnej w godujcej wwczas Somalii w celu poprawy jej wewntrznych stosunkw politycznych. B. Clinton postanowi wysa wsparcie amerykaskich komandosw dla dziaa pokojowych sojuszu. Jednak, gdy zestrzelono dwa amerykaskie helikoptery i zabito 18 amerykaskich komandosw, co czciowo byo transmitowane przez telewizje, opinia publiczna zacza wywiera presje na administracji B. Clintona by wycofa amerykaskie oddziay z Somalii. Prezydent wyda rozkaz ewakuacji 45. Stany Zjednoczone uczestniczyy rwnie w misji ONZ w w Rwandzie w celu42 43 44 45 Zob. A. J. Bacevich, op. cit., s. 32-33. R. Ziba, op. cit., s. 45. Zob. A. J. Bacevich, op. cit., s. 34-35. tame, s. 35.

24

zakoczenia trwajcej tam wojny domowej. Jednak ani USA ani ONZ nie przystpiy do dziaa interwencyjny by powstrzyma mord i ludobjstwo w Rwandzie. Misja ta jest powszechnie traktowana jako poraka polityki ONZ i Stanw Zjednoczonych, ktre mogy uratowa okoo miliona ludzi bdcych ofiarami tego mordu. W 1998 roku organizacja terrorystyczne Al-Kaida dokonaa zamachw na ambasady USA w Kenii i Tanzanii, a w 2000 roku zaatakowali i niemal zatopili amerykaski niszczyciel rakietowy USS Cole. Prezydent B. Clinton w odwecie wyda rozkaz ataku na bazy terrorystw w Sudanie i Afganistanie. Schwytanie Osamy Bin Ladena oskaronego o dokonanie tych zamachw, stao si wkrtce celem polityki B. Clintona. Jego prezydentura zakoczya si jednak bez osignicia tego celu 46. Za kadencji Billa Clintona powstay dwa dokumenty przedstawiajce koncepcj polityki bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych. W lutym 1996 przyjto Narodow strategie bezpieczestwa : zaangaowanie i rozszerzanie ( A National Security Strategy of Engagement and Enlargement), w ktrej zawarte zostay wszystkie idee polityczne Clintona. Za cele strategii obrano: umacnianie bezpieczestwa, wspieranie narodowego dobrobytu i promocje demokracji. Pierwsza cz dokumentu, dotyczca umacniania bezpieczestwa, definiuj interesy narodowe kraju i okrela sytuacje, w ktrych tolerowane jest uycie si zbrojnych. Cz druga, w ramach wspierania narodowego dobrobytu, wymienia czynniki, ktre zapewni popraw koniunktury wraz ze wzrostem bezpieczestwa. Trzecia cz dokumentu dotyczy promocji demokracji. Uznaje za konieczne poszerzanie wsplnot narodw demokratycznych i wymienia rodki do realizacji tego celu. Clinton jak najbardziej popiera idee poszerzania NATO o nowych czonkw z Europy Wschodniej. Jest rwnie czwarta cz dokumentu, przedstawia ona regionalne koncepcje strategiczne. A dwa lata pniej powstaje nowa strategia, ktra jest rozwiniciem i uzupenieniem tej poprzedniej. W padzierniku 1998 roku rzd B. Clintona przyjmuje Narodow strategie bezpieczestwa na nowy wiek ( A National Security Strategy for a new Century ). Wyranie zmiany w strategi bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych nastpuj pniej, w wyniku pewnych nieoczekiwanych wydarze, a take pojawienia si nowych i nasilenia si ju istniejcych zagroe dla bezpieczestwa narodowego 47 . Bill Clinton od samego pocztku swojej prezydentury gosi hasa dotyczce wzmocnienia bezpieczestwa ekonomicznego USA, ktre to zagwarantuje pastwo dobrobytu, a take przyczyni si do stabilizacji w stosunkach midzynarodowych. W rezultacie okres prezydentury B. Clintona okaza si najlepszym pod wzgldem46 Zob. A. J. Bacevich, op. cit., s. 36. 47 Zob. R. Ziba, op. cit.,s. 45-48.

25

gospodarczym. Ameryka przeywaa wwczas szczyt rozwoju gospodarczego, a obywatele mogli cieszy si wysokim poziomem ycia. Zapamitany przez wielu ludzi gownie za sprawa swoich skandali seksualny, mimo to przyczyni si do wielu sukcesw dyplomatycznych na scenie midzynarodowej. Jego strategia polityki zagranicznej prezentowaa Ameryk jako kraj sprawdzajcy si w roli przywdcy wiata, a zarazem stabilizator stosunkw midzynarodowych, ktry dostrzega potrzeby innych podczas realizowania wasnych interesw.

1.6. George W. Bush Neokonserwatyzm / Strategia wojny z terroryzmemIdeologia bezpieczestwa narodowego nie bya kluczowym zagadnieniem kampanii wyborczej w 2000 roku. Byy to kontrowersyjne wybory, a obaj kandydaci mieli bardzo odmienne wizje przyszej strategii politycznej USA. Al Gore proponowa kontynuacje polityki B. Clintona i wejcie w dwudziesty pierwszy wiek poprzez zwikszenie handlu i globalizacje. George W. Bush natomiast uwaa, e Stany Zjednoczone s ju zbyt zaangaowane w sprawy wiatowe i e zyskayby wiksze poszanowanie na scenie midzynarodowej pozostajc silnym, ale pokornym uczestnikiem stosunkowy midzynarodowych. Program polityczny G.W. Busha okrelono mianem neokonserwatyzmu. Wedle definicji tej ideologii neokonserwatyci poddawali krytyce multilateralizm jako sposb prowadzenia polityki zagranicznej, wypowiadali si przeciw paradygmatowi izolacjonizmu, ale nie popierali konserwatywnego realizmu. Uwaali za konieczne zwikszanie wydatkw na zbrojenia, zdecydowan obron interesw narodowych USA, wzmocnienie amerykaskiego przywdztwa w wiecie i rozprawienie si z reimami autorytarnymi i totalitarnymi 48. Po trzech miesicach swojej prezydentury George W. Bush 1 maj 2001 roku wystpi w National Defence University w Waszyngtonie, ogaszajc i zamiarem jego administracji jest szybkie podjecie szeroko zakrojonych prac wdroeniowych prowadzcych do zbudowania systemu znaczenie wikszego pod wzgldem zasigu, bo nie tylko narodowego, ale globalnego. Chodzio o wdroenie systemu ochrony tarczy antyrakietowej, pocztkowo zwanego National Missile Defense (NMD), ale potem program nazwano po prostu Missile Defense (MD), by nie stwarza wraenia, e dotyczy wycznie USA. Wspierany projekt ma na celu wykrycie midzykontynentalnych rakiet balistycznych i zniszczenie ich w locie. Wdroenie pierwszej wersji systemu planowane jest w latach 2010 48 Zob. R. Ziba, op. cit., s. 49.

26

2015. Dziki temu Stany Zjednoczone bd mogy odej od cikiej artylerii i strategii nuklearnego odstraszania49. W grudniu tego samego roku G.W. Bush zadeklarowa wycofanie si z ukadu ABM, bdcego podstaw amerykasko sowieckiej stabilnoci jdrowej w czasach zimnowojennych. Traktat ABM przesta obowizywa 13 czerwca 2001 roku 50. G.W. Bush zoy swoj pierwsz wizyt w Europie w czerwcu 2001 roku. Celem jej bya konfrontacja z krytyka wyraona przez europejskich przywdcw w zwizku z odrzuceniem przez USA protokou z Kioto. Protok zobowizuje kraje do zmniejszenia emisji dwutlenku wgla, by zapobiega globalnemu ociepleniu. Wedug rzdu amerykaskiego Protok z Kioto jest niesprawiedliwy i nieskuteczny poniewa wyczone jest z niego 80 procent wiata, co spowoduje powane szkody dla amerykaskiej gospodarki. Pocztkowo administracja G.W. Busha nie przywizywaa duej wagi do zjawiska terroryzmu. W czasie swoich pierwszych miesicy prezydentury nie podj on wikszych dziaa w zakresie strategii bezpieczestwa. Sytuacja cakowicie si odmienia 11 wrzenia 2001 roku kiedy to Al-Kaida dokonaa zamachw terrorystycznych na Stany Zjednoczone. Prezydent G.W Bush uzna to za akt wojny i wezwa inne pastwa do przyczenia si do wojny z terrorem, powiedzia wwczas : albo jestecie z nami, albo z terrorystami. Od tego dnia walka z terroryzmem midzynarodowym staa si gwnym celem strategii bezpieczestwa USA51. W rok po zamachach terrorystycznych administracja G.W. Busha opublikowaa Narodow strategie bezpieczestwa z 2002 roku. Nazwano ja pniej doktryn Busha. Gwnymi jej zaoeniem jest walka z terroryzmem, a ca jej tre mona wyrazi w czterech najwaniejszych zasadach: mesjanizmie, unilateralizmie, militaryzmie i prewencji. W ramach realizacji jej zaoe USA dokonay atakw na Afganistan w 2001 roku i na Irak w 2003 roku52. Ta strategia daa pocztek pewnej rewolucji, ktra nastpia w stosunkach midzynarodowych. Gdy prezydent G.W. Bush ponownie wygra wybory w listopadzie 2004 roku, powstaa nowa Strategia Bezpieczestwa Narodowego z 2006 roku. Bya to kontynuacja i rozwinicie poprzednich zaoe doktryny Busha z uwzgldnieniem osabienia pozycji USA na arenie midzynarodowej, zwizanej gwnie z niepowodzeniami na froncie w Iraku. Ten dokument bardziej akcentowa sojusz USA z Europ i potrzeb wzajemnej wsppracy. Lecz take z zastrzeeniem prawa USA do pierwszego uderzenia. Strategia bezpieczestwa prowadzona przez administracj G.W. Busha uwikaa kraj w dwie wojny, doprowadzia gospodark amerykaska do kryzysu oraz zmniejszya znaczenie USA na arenie wiatowej.

49 50 51 52

Zob. R. Kuniar, op. cit., 165-166. Zob. R. Ziba, op. cit., s. 530. tame, s. 50. tame, s. 49-51.

27

1.7. Barack Obama Strategia rozwoju amerykaskich problemwKolejne wybory prezydenckie ujawniy obawy amerykanw zwizane z wyborem nowego prezydenta, ktry bdzie musia stawi czoa ogromnym problemom z jakimi borykaa si Ameryka. Nowy prezydent odziedziczy na otwarcie swego urzdowania trudniejszy kompleks problemw midzynarodowych ni ktrykolwiek z jego poprzednikw, (). Jego zadanie bdzie tez odbudowa poczucia jednoci narodowej i sensu, ktry daje si, po okresie dryfowania, upadku i katastrofalnych bdw 53. Spoeczestwo amerykaskie domagao si kandydata, ktry bdzie w stanie zmieni obecnie panujc w USA sytuacje. Wybr czarnoskrego mao dowiadczonego polityka Baracka Obamy na prezydenta Stanw Zjednoczonych wzbudzi duo entuzjazmu i oczekiwa pod jego adresem, ale rwnie kontrowersji i wiatowych komentarzy, pokadajcych w wtpliwo moliwoci sprostania ogromowi wyzwa stojcych przed nowym prezydentem i jego rzdem. W swoich hasach wyborczych B. Obama obiecywa zmiany i cakowite odejcie od dotychczasowej formy rzdw. Zmiany w koncepcji roli USA oraz jej strategii bezpieczestwa s zalene od zmian w wizji porzdku midzynarodowego. 27 maja 2010 roku prezydent B. Obama opublikowa now Strategi Bezpieczestwa Narodowego54. Dokument ten przedstawia polityk zagraniczn USA w innym charakterze, nie tylko w zakresie bezpieczestwa, ale take wyzwa i problemw stojcych przed Ameryk oraz rodkw i metod dziaania na arenie midzynarodowej. Administracja B. Obamy bdzie dy do odbudowy amerykaskiego przywdztwa na wiecie przede wszystkim poprzez wzmocnienie wewntrznych fundamentw kraju. Gwnymi priorytetami bdzie odbudowa gospodarki i przezwycienie zaamania gospodarczego w USA poprzez wprowadzenie skutecznego planu wyjcia z kryzysu. Strategia kadzie nacisk na wspprac midzynarodow i umacnianie sojuszy, a take na promowanie demokracji na wiecie, lecz nie poprzez wdraanie jej si, ale dziki sile przykadu i przestrzeganiu demokratycznych wartoci w kraju. Dialog i dyplomacja bd form zaangaowania Stanw Zjednoczonych w relacjach midzynarodowych. W strategii bezpieczestwa B. Obamy terroryzm tak jak w poprzednich latach, zosta uznany za gwne zagroenie dla bezpieczestwa USA i pozostaych pastw wiata. Nie jest to kontynuacja wojny z terroryzmem lecz odwoanie si przede wszystkim do walki ze zbrojnym53 USA Obamy: Wyzwania domowe i globalne. Rocznik Strategiczny 208/09, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2009, s. 57. 54 Zob. Strategia Bezpieczestwa Narodowego z maja 2010, U.S. National Security Strategy, http://www.whitehouse.gov/the-press-office/advancing-our-interests-actions-support-presidents-nationalsecurity-strategy [10.2010].

28

ekstremizmem uprawianym przez organizacje terrorystyczna Al-Kaide. Gwnymi wyzwaniami dla administracji B. Obamy i prowadzonej przez rzd polityki zagranicznej bd: dwie wojny w Iraku i Afganistanie oraz dalsze dziaania strategiczne z nimi zwizane, zagroenie ze strony proliferacji broni masowego raenia i programu nuklearnego Iranu, wsparcie w rozwizywaniu regionalnych konfliktw na bliskim wschodzie i doprowadzenie do wzgldnego konsensusu w regionie, okrelenie wzajemnych stosunkw z Rosj oraz ich rozwj, a take problemy zwizane ze zmianami klimatu i problemy spoeczne takie jak gd, epidemie oraz amanie praw czowieka. Wybr B. Obamy na prezydenta da amerykanom nadzieje na zmian, czas pokarze czy na lepsze. Pierwszy rok rzdw nowego prezydenta nie przynis zaskakujcych rezultatw. Wikszoci obietnic kampanii wyborczej nie udao si speni. Najwikszy wrg USA Osama bin Laden nadal jest na wolnoci, a Talibowie kontynuuj dziaalno terrorystyczna. Pomimo zamieszek zwizanych z wyborami do irackiego parlamentu, prezydent podtrzymuje swoj decyzj wyprowadzenia amerykaskich wojsk z Iraku do koca 2011 roku 55, a oficjalnie akcje zbrojn w tym pastwie zakoczono w sierpniu 2010 roku. Sytuacja na bliskim wschodzie nie ulega zmianie. Najblisze miesice nie wr wikszej poprawy, lecz ryzyko pogorszenia sytuacji po wyjciu amerykaskich wojsk z Iraku. Planowany przeom i zmiana, ktr obiecywa B. Obama nie bdzie tak atwa do wdroenia jak by si mogo wydawa. Ogromne zaduenie Stanw Zjednoczonych coraz bardziej dotyka spoeczestwa amerykaskiego, budzc powszechna niech do rzdu i ich planw zwikszenie podatkw oraz przeprowadzenia reformy suby zdrowia, ktra take bdzie ogromnym obcieniem dla budetu pastwa. Prognozy gospodarcze dla USA nie s najlepsze na najbliszy rok, a poziom bezrobocia w kraju osign ju prawie 10 procent. Spoeczestwo zaczyna traci zaufanie do rzdu i jego strategii gospodarczej oraz prowadzonej polityki zagranicznej. By moe s to dziaania nastawione na dugoterminowe efekty, kosztem obecnych utrudnie. Lecz amerykanie oczekujc zmian w kraju, liczyli na natychmiastowe widoczne efekty zmiany na lepsze, a mimo to sytuacja w kraju wci si pogarsza. Czy to moe oznacza, e administracja B. Obamy stracia kontrol nad sytuacj, czy wszystko jest czci wikszego planu, o ktrym dowiemy si pod koniec jego prezydentury, widzc rezultaty jego polityki w formie zmian, ktre zajd do tego czasu w Stanach Zjednoczonych. Miejmy tylko nadzieje ze sytuacja w amerykaskiej gospodarce nie pogorszy si bardzie, gdy oddziauje to negatywnie na reszt gospodarek na wiecie. Tak te w interesie caego wiata jest wizja poprawy stanu gospodarki USA.55 Reuters, Obama keeps U.S. troop withdrawal plan after Iraq poll, http://www.reuters.com/article/idUSTRE6261YI20100307 [ 10.2010].

29

1.8. PodsumowanieKwestia bezpieczestwa jest i bya zawsze priorytetem w strategii polityki zagranicznej pastwa. Po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej, a potem okresu zimnej wojny koncepcja bezpieczestwa USA ulega duym zmianom, gownie ze wzgldu na zaamanie si systemu bipolarnego, a tym samym pojawienie si wielu nowych uczestnikw systemu midzynarodowego a take nowych obszarw niestabilnoci. Wzroso zagroenie bezpieczestwa ze strony dziaa niemilitarnych, takich jak terroryzm, nacjonalizm bd konflikty etniczne. Od czasw zakoczenia drugiej wojny wiatowej Amerykanie wierzyli w wyjtkowo swojego narodu, bezdyskusyjnie przypisujc sobie role wiatowego lidera, przywdcy i stranika pokoju, wedle koncepcji Pax Americana 56. Tak te jest do dzi, nic si w tym aspekcie na przeomie ostatniego pwiecza nie zmienio. Kady kolejny prezydent, mimo zmiany strategii bezpieczestwa mniej lub bardziej angaujc si w sprawy midzynarodowe postrzega i propagowa wizje USA w ten sam sposb. Jako ogromn potg militarn i gospodarcz, do ktrej, i tylko do niej naley sprawowanie wadzy nad systemem midzynarodowym. Wydarzenia z wrzenia 2001 roku zmieniaj radykalnie amerykaski punkt widzenia i stosunek do zasad panujcych na arenie midzynarodowej. Uwiadamiaj im, e potga USA oparta na sile militarnej ma swj limit. Amerykanie oraz inne silne mocarstwa musz pamita, e istniej ograniczenia co do zasigu i dugowieczno ich siy. Polityka zagraniczna G.W Busha nie bya postrzegana pozytywnie. Wyzwoliciel promujcy wolno poprzez si widziany by raczej jak okupant, dominatora, ktry zagraa przekonaniom i sposobie ycia danego kraju. Takie dziaania mog spowodowa zrzeszenie si mniejszych narodw, ktre USA chce demokratyzowa, w celu wystpienia zbrojnego przeciw Ameryce. agodniejsza i pokojowo ukierunkowana polityka zagraniczna obecnego amerykaskiego prezydenta B. Obamy by moe naprawi wizerunek USA na wiecie oraz skuteczno amerykaskich dziaa. Poszerzanie i rozwj wzajemnej wsppracy midzynarodowej bdzie konieczny do osignicia zaoe strategii bezpieczestwa. Natomiast poprawa sytuacji kryzysu gospodarczego w Stanach Zjednoczonych bdzie trwaa wiele lat. Tak te kwestionowane dzi amerykaskie przywdztwo, ktrego odbudowa jest celem polityki zagranicznej prezydenta B. Obamy, moe potrzebowa duo czasu na odbudow swojego wiatowego wizerunku. A przy tak szybko zmieniajcej si scenie midzynarodowej mog pojawi si w midzyczasie nowe wiatowe potgi, ktre zajm pozycje lidera, pozostawiajc USA daleko w tyle.56 Pax Americana koncepcja pokoju w wiecie zachodnim po zakoczeniu II W, zwizana z dominujc pozycj USA w sferze militarnej i ekonomicznej.

30

ROZDZIA II 2. ATAK TERRORYSTYCZNY NA WORLD TRADE CENTERSkoczyli z poncych piter w d - jeden, dwch, jeszcze kilku wyej, niej. Fotografia powstrzymaa ich przy yciu, a teraz przechowuje nad ziemi ku ziemi. Kady to jeszcze cao z osobist twarz i krwi dobrze ukryt. Jest dosy czasu, eby rozwiay si wosy, a z kieszeni wypady klucze, drobne pienidze. S cigle jeszcze w zasigu powietrza, w obrbie miejsc, ktre si wanie otwary. Tylko dwie rzeczy mog dla nich zrobi - opisa ten lot i nie dodawa ostatniego zdania57. rodowisko midzynarodowe u progu dwudziestego pierwszego wieku charakteryzuje si rozmaitoci zjawisk i elementw o nieprzewidywalnym charakterze. To one warunkuj poziom bezpieczestwa na wiecie. Liczne regionalne konflikty powoduj decentralizacje zagroe i globalny zamt, co utrudnia interpretacj i definiowanie panujcej sytuacji. Ma na to duy wpyw intensywnie rozprzestrzeniajca si globalizacja i zachodzce dziki niej procesy, ktre powoduj pojawianie si ronych nowych tendencji i zjawisk zagraajcych bezpieczestwu rodowiska midzynarodowego. To co dzi dzieje si na drugim kocu wiata moe jutro mie ogromny wpyw na wydarzenia w naszym najbliszym ssiedztwie. Tak jak, przykadowo, niestabilno polityczna jakiego kraju lub regionu (Bliski57 Wiersz Wiesawy Szymborskiej, Fotografia z 11 wrzenia

31

Wschd) moe sprzyja pojawieniu si tam grupy ludzi, chccych wykorzysta t sytuacj do realizacji wasnych interesw, ktre to mog zagraa bezpieczestwu, ju nie lokalnemu, ale za spraw globalizacji bezpieczestwu wiatowemu. Zesp zjawisk stanowicych lub stwarzajcych zagroenia dla bezpieczestwa midzynarodowego obejmuje pastwa upade () rodowisko z ktrego wyrastaj bardzo liczne i powane zagroenia dla bezpieczestwa poczwszy od terroryzmu i przestpczoci midzynarodowej przez wywoywanie niestabilnoci i konfliktw regionalnych, a po klski humanitarne. () Spoeczno midzynarodowa nie ma wystarczajco wysokiego stopnia zorganizowania ani takiego instrumentarium do swej dyspozycji, aby moc skutecznie reagowa na zagroenia bdce pochodn zjawiska pastw upadych 58, a przykadem na to s wydarzenia jakie miay miejsce osiem lat temu w Stanach Zjednoczonych 11 wrzenia 2001 roku. Zanim zaczn szczegowo opisywa przebieg tych wydarze i relacje wiadkw jednej z najbardziej szokujcych scen dwudziestego pierwszego wieku, chciaabym przedstawi kilka definicji i opisw tego jake niebezpiecznie rozprzestrzeniajcego si zjawiska, jakim jest terroryzm. Pojcie i samo zjawisko terroryzmu nie jest nowe dla historii wiata. W Europie w latach 70. bya bardzo nasilona aktywno terrorystyczna (w szczeglnoci organizacji zbrojnych walczcych o niepodlego takich jak IRA - Irish Republican Army czy ETA Euskadi Ta Askatasuna), a pocztkw terroryzmu, ktry zdominowa lata 90. moemy si doszuka, w duej mierze, w konflikcie bliskowschodnim, jak i w problemie adaptacji pastw islamskich do panujcych, wiatowych tendencji rozwojowych. Procesy te s pod duym wpywem zachodu, ktry postrzegany jest w wiecie muzumaskim jako zagroenie cywilizacyjne59. Terroryzm obecnie, zmieni swoj form organizacyjn, gownie dziki postpowi technologicznemu. Terroryci maj znacznie atwiejszy dostp do strefy cznoci pomidzy sob oraz do kontaktw z mediami. Rwnie uzyskiwanie rodkw finansowych jest teraz o wiele atwiejsze, a take, ku przeraeniu rodowiska midzynarodowego, dostp do broni masowego raenia. To s tylko niektre z alarmujcych sygnaw, ktre wyniosy na sam szczyt w skali zagroe, t form przestpczoci, dotychczas przymiewan innymi problemami. Terroryzm sta si teraz zagroeniem numer jeden dla caego wiata. Ci, ktrym bdnie wydawao si, i ma on zasig regionalny i dotyczy tylko okrelonych krajw upadych, gdzie oczy si wiele konfliktw lokalnych i walk narodowowyzwoleczych. Nie spodziewano si ataku na tak skal, a na pewno nie przygotowana na to bya Ameryka,58 R. Kuniar, op. cit., s. 276-277. 59 Zob. tame, s 279.

32

uchodzca za t najwiksz potg militarn wiata Poniewa, termin terroryzm jest politycznie i emocjonalnie naznaczony, utrudnia to okrelenie jego precyzyjnej definicji. Niemono uzgodnienia midzynarodowej definicji obowizujcej na caym wiecie wi si rwnie z faktem, e w niektrych krajach rozwijajcych si dopuszczalne jest stosowanie terrorystycznych technik do walki narodowowyzwoleczej. Jedn z definicji terroryzmu wedug R. Kuniara, doradcy prezydenta B. Komorowskiego ds. polityki bezpieczestwa, ktry w swojej ksice okrela terroryzm aktem przemocy lub grob jego dokonania, skierowanym z reguy w stosunku do osb niezwizanych bezporednio z przedmiotem da; przez zadanie strat i wywoanie (psychozy) strachu ma umoliwi osigniecie celw politycznych (podjcie okrelonej decyzji, zmiany ustrojowe)60. W internecie znale rwnie mona wiele rnych definicji terroryzmu, jak ta na przykad, mwica e, terroryzm to uycie siy lub przemocy przeciwko osobom lub wasnoci z pogwaceniem prawa, majce na celu zastraszenie i wymuszenie na danej grupie ludnoci lub pastwie ustpstw w drodze do realizacji okrelonych celw61. Bardzo oglne zdefiniowanie moe zosta bdnie zinterpretowane, jak to, ktre rwnie dobrze mogoby okrela terroryst po prostu zwykego przestpc. Istnieje wiele rde, gdzie mona znale rne definicje terroryzmu, mniej lub bardziej rozwinite, emocjonalnie naznaczone. Wrd autorw tych definicji jest zgoda, i nie istnieje jednolita wersja definicji tego zjawiska, a amerykaskie prawo akceptuje je wszystkie. Amerykaska agencja pastwowa o nazwie Federalne Biuro ledcze (Federal Bureau of Investigation,(FBI)) odpowiada za bezpieczestwo i zajmuje si przestpstwami na skal krajow, definiuje terroryzm w Kodeksie Przepisw Federalnych ( Code of Federal Regulations, CFR) jako bezprawne uycie siy lub przemocy przeciwko osobom lub zasobom materialnym dla zastraszenia lub przymuszenia rzdw, cywilnych populacji lub jakichkolwiek ich segmentw, celem osignicia politycznych lub spoecznych celw 62. Ta definicja terroryzmu niewiele roni si o tej zacytowanej wczeniej, jedynie zawa cel dziaa terrorystycznych do okrelania go w dwch kategoria politycznej lub spoecznej. Amerykaski Departament Stanu oraz Centralna Agencja Wywiadowcza (Central Intelligence Agency, CIA) definiuj terroryzm jako zaplanowan, umotywowan politycznie przemoc wobec nieuzbrojonych celw przez subnarodowe grupy lub tajnych agentw 63. W tej definicji mamy dodatkowo ujte okrelenie dotyczce samych zamachowcw uznanych za60 R. Kuniar, op. cit., s. 279. 61 Zob. definicja terroryzmu w internetowej encyklopedii Wikipedii, http://pl.wikipedia.org/wiki/Terroryzm, [06.2009]. 62 Zob. definicja terroryzmu, Kodeks Przepisw Federalnych, (28 CFR Section 0.85),http://www.fbi.gov/statsservices/publications/terrorism-2002-2005 [10.2010]. 63 Definicja terroryzmu wg. Departamentu Stanu http://www.state.gov/s/ct/info/c16718.htm [10.2010].

33

grupy subnarodowe, czyli zrzeszone w ramach jednej narodowoci, dziaajce na terenie tego pastwa, ale nie majce statusu narodowej organizacji. Cel terroryzmu wedug CIA ma tylko aspekt polityczny. Pomimo, i nie ma tej jednej oglnej wersji definicji, istniej jednak pewne wsplne cechy, elementy, ktre towarzysz aktom terroru w kadej z dostpnych interpretacji, a jest to: przemoc, strach, groba, ukryty charakter dziaa, stawianie da, podkrelanie niewinnoci ofiary i oczywicie rozgos. Czym wikszy jest rozgos tym wiksze s skutki psychologiczne i wpyw ataku terrorystycznego na spoecznoci midzynarodowe. Okrelenie celu ataku spenia wan rol, gdy w zalenoci od jego charakteru terroryci planuj odpowiedni strategi dziaania. Cel jest tym motorem napdzajcym do dalszych dziaa. Ataku terrorystycznego nie moe dokona jedna osoba, lecz biorc po uwag fakt, e czsto terroryci dokonuj zamachw samobjczych, to po mierci zamachowca zawsze zostaje kto kto kontynuuje misj i dy do wyegzekwowania planowanych da i osignicia finalnego celu. Jak twierdzi B. Hoffman w swojej ksice Oblicza Terroryzmu: aby przemoc daa si zakwalifikowa jako terroryzm, musi by dokona przez jednostk organizacyjna, majca przynajmniej zalki struktury konspiracyjnej i dajca si zidentyfikowa hierarchie przywdcz. Nie moe to by pojedynczy osobnik dziaajcy na wasn rk 64. Gdy 11. wrzenia 2001, w godzinach porannych cztery samoloty amerykaskich komercyjnych linii lotniczych zostay porwane przez cztery zespoy terrorystw, nikt nie spodziewa si takiego przebiegu wydarze. Dziewitnastu porywaczy, ktrzy przeprowadzili t operacj, byo powizanych z Al-Kaid, wiatow organizacj terrorystyczn, ktra ju wczeniej dokonywaa atakw na amerykaskie obiekty wojskowe i dyplomatyczne. Dwa tysice dziewiset dziewidziesit pi osb zgino tego dnia w tych atakach na USA. Ponad dwa i p tysica osb stracio ycie w Nowym Jorku, a ponad sto dwadziecia w Pentagonie. Ofiarami byli gwnie cywile, oraz pidziesiciu piciu zabitych wojskowych w Pentagonie. To by najwikszy w wiatowej historii atak terrorystyczny, w ktrym zgino tak wiele ofiar oraz poniesiono tak ogromne straty materialne, wiksze ni w jakimkolwiek wczeniejszym ataku. Rezultaty tego wydarzenia jeszcze dugie lata spoeczestwo amerykaskie bdzie odczuwa, zadaj sobie pytanie: co by byo gdyby... . Majc swoj siedzib w afgaskich jaskiniach fanatyczny David ugodzi dotkliwie racjonalnego i dysponujcego najpotniejsz armi Goliata, a uczyni to na oczach caego wiata (dramat by transmitowany on live)65. Pierwszy raz od czasw ataku na Pearl Harbor w 1941 roku, kto odway si zaatakowa Ameryk bezporednio na ich terytorium.64 B. Hoffman, Oblicza Terroryzmu, Warszawa 2001, s. 41. 65 R. Kuniar, op. cit. , s. 280.

34

Kto by si spodziewa, e kraj, ktry jest twrc doskonaej tarczy antyrakietowej i specjalizuje si w najlepszych technikach obronnych, zostanie zaatakowany w samo centrum jednego z najwikszych amerykaskich miast, przez niezidentyfikowanych terrorystw. Ten bezprecedensowy atak terrorystyczny na zawsze zapisze si w dziejach wiata jako pewnego rodzaju punkt zwrotny. Kady, kto by wiadkiem tego wydarzenia zapewne wci pamita co czu tego dnia, gdzie by i co robi, kiedy na oczach wiata samolot wlecia w wierz World Trade Center. Caa Ameryka przeya wtedy szok. W pierwszej chwili nikt nie wierzy, e to co si wanie stao, dzieje si naprawd. Na pocztku istniay podejrzenia, e by to jaki wypadek. Uderzenie drugiego samolotu rozwiao wszelkie wtpliwoci co do przypadkowoci zaistniaych wydarze. To by atak na USA, a wiadomo tego wzbudzia w ludziach ogromny strach i panik. Od tego dnia dla wielu osb wiat si zmieni, spojrzenie w przyszo nie byo ju takie samo. Skutki i rozgos ataku nasiliy dodatkowo amerykaskie mass media, za spraw ktrych, ludzie na caym wiecie mogli ledzi relacj z tej tragedii minuta po minucie na ekranie telewizora, bd sucha o niej w radiu. Wiadomoci ogldao si jak film katastroficznych, peno spadajcych odamkw oraz wszdzie chmury pyu ograniczajce widoczno. Ten atak terrorystyczny uderzy w najbardziej czue i wraliwe miejsce, prosto w serce Ameryki, po to by wyrzdzi moliwie jak najwiksze szkody. Skutek by zabjczo efektywny. Dwa ponce drapacze chmur wyglday przeraajco, a zapierao dech w piersi, a kiedy doszo do ich cakowitego zawalenia si, dopeni si obraz nowojorskiej tragedii. Nagle gruzy WTC stay si grobowcem dla tysicy przypadkowych ofiar ataku terrorystycznego. Najgorsze jest to, e akty terroru zazwyczaj dotykaj ludno cywiln, osoby bezbronne, znajdujce si w danej chwili w strefie zagroenia. Wiedzc o tym, kady moe utosamia si z ofiarami ataku terrorystycznego. Majc t wiadomo odczuwa si jeszcze wiksze wspczucie dla ofiar atakw terrorystycznych. To wydarzenie miao wpyw zarwno na wiatow gospodark, jak i na oglne poczucie bezpieczestwa na arenie midzynarodowej. Dotychczas zjawisko terroryzmu traktowano jako zagroenie dotyczce tylko nielicznych krajw, a teraz stao si zagroeniem numer jeden dla caego wiata. Jak pisze prof. Adam D. Rotfeld, nowa jako tego zamachu polegaa na: 1) skali ataku (byo wicej ofiar ni w ataku na Pearl Harbor), 2) charakterze napaci (od wewntrz, funkcje rakiet speniy samoloty pasaerskie), 3) nowym przeciwniku (sprawca tak dotkliwego uderzenia by podmiot pozapastwowy), 4) celu (uderzono w najpotniejsze mocarstwo, ktrego terytorium uchodzio za sanktuarium bezpieczestwa) 66.

66 R. Kuniar, op. cit., s 280, zob. szerzej A.D. Rotfeld, System bezpieczestwa midzynarodowego po 11 wrzenia 2001, Rocznik Strategiczny 2001/2002, s. 19.

35

2.1. Analiza wydarze z 11 wrzenia 2001Istnieje wiele rde informacji na temat tego wydarzenia, danych mona poszuka w internecie na stronach amerykaskich dziennikw i portali informacyjnych lub na oficjalnych stronach Biaego Domu, FBI czy te w dokumencie opublikowanym przez rzd USA - Raporcie Komisji 11 Wrzenia ( 9/11 Commission Report). Kade ze rde ma troch zmodyfikowane wersje wydarze rnice si liczbami, opisami lub innymi drobnymi szczegami, ktre pojawiay si do wiadomoci publicznej w czasie trwania ledztwa. Tak zaplanowano atak na USA: we wtorkowy poranek 11 wrzenia 2001 roku cztery skoordynowane zespoy terrorystw opanoway cztery rne samoloty pasaerskie. Pierwszy samolot linii American Airlines - AA lot numer 11 wystartowa z lotniska Logan International Airport w Bostonie o godzinie 7:59 rano czasu lokalnego. By to lot krajowy do Los Angeles. Na pokadzie samolotu typu Boeing 767 znajdowao si osiemdziesit jeden pasaerw i jedenastu czonkw zaogi. Ju w pierwszych minutach tego lotu piciu terrorystw Satam Al Suqami, Waleed Alsheri, Wail Alshehri, Mohamed Atta i Abdulaziz Alomari67 przejo kontrol nad samolotem, a o godzinie 8:13 zmienili kurs lotu samolotu. Do tego czasu terroryci zabili ju jednego pasaera i jednego czonka zaogi. Samolot obra kierunek na Nowy Jork, podejrzenia wskazuj na to, e Mohamed Atta, uznawany rwnie za jednego z liderw tej grupy, przej kontrole nad jego sterami. Wedug doniesie prasowych, umiejtno pilotau naby on w cigu ostatnich dwch lat podczas szkolenia w Stanach Zjednoczonych. Dopiero o godzinie 8:40 Dowdztwo Obrony Pnocnoamerykaskiej Przestrzeni Powietrznej i Kosmiczne (NORAD)68 otrzymao informacje, e lot AA11 zosta porwany. W tym czasie rwnie jeden czonek zaogi lotu AA11 Madeline Amy Sweeney, kontaktuje si z pokadu samolotu z Michaelem Woodwardem przedstawicielem linii American Airlines ,informujc o sytuacji i o rannych pasaerach. Informuje go take ona o numerze fotela, na ktrym siedzia jeden z porywaczy. Ta informacja okazuje si bardzo istotna w pniejszym ledztwie 69 . Okoo godziny 8:46 rano, samolot AA11 z prdkoci 708 km/h uderza w pnocn wie World Trade Center, pomidzy pietrami dziewidziesit trzy, a dziewidziesit dziewi. Na miejscu zginli wszyscy pasaerowie samolotu oraz nieznana liczba pracownikw wiey. Od dziewidziesitego drugiego pitra w gr wszystkie drogi ucieczki dla pozostaych pracownikw WTC zostay odcite. To by pocztek tej tragedii.67 Lista nazwisk oskaranych o ten zamach terrorystw http://www.fbi.gov/about-us/history/famous-cases/9-11investigation/press-release-9-27-2001-with-photos[10.2010 ]. 68 Zob. North American Aerospace Defense Command http://www.norad.mil/about/index.html [10. 2010]. 69 Zob. J. Lataa, Zamach na WTC minuta po minucie, http://wiadomosci.onet.pl/2041051,135,item.html [05.2009].

36

Nikt nie wiedzia co si stao. Ludzie pakali, siadali na ziemi, chowali si za samochodami. Nagle te cisze zakci straszliwy huk. Trudno okreli odgos, ktry usyszaam. Przypomina on amicy si beton, ktremu towarzyszya ogromna, kotujca si masa zauwayam, jak z pek spaday ksiki, a za oknem ktem oka widziaam lecce niesamowite iloci kartek papieru70. Niecae dwie godziny po uderzeniu, o 10:25 rano, pnocna wiea WTC cakowicie si zawalia. W tym samym czasie, podczas gdy AA11 by ju porwany, drugi samolot Boeing 767 linii United Airlines - UA lot numer 175, okoo 8:14 rano odlecia z Bostonu do Los Angeles. Na pokadzie UA175 byo pidziesit sze pasaerw i dziewiciu czonkw zaogi. Zaraz po starcie, samolot zosta opanowany przez nastpn grup piciu terrorystw Marwan Al-Shehhi, Fayez Rashid Ahmed Hassan Al Qadi Banihammad, Ahmed Alghamdi, Hamza Alghamdi i Mohand Alshehri71. Przypuszczalnie to Marwan Al-Shehhi, przej kontrol nad sterami, poniewa ukoczy on, tak jak M. Atta szkolenie pilotau w USA, w cigu ostatnich dwch lat. O godzinie 8:58 lot UA175 zmieni kurs na Nowy Jork. W wyniku ustale Komisji do spraw wydarze z 11 wrzenia 2001, relacje naocznych wiadkw, pasaerw samolotu UA175, ktrzy podczas lotu wykonywali telefony do centrali, wskazuj na wiele podobiestw w przebiegu wydarze lotu UA175 do lotu AA11. Dotyczy to na przykad miejsc, na ktrych siedzieli porywacze, a take ich taktyki i uytej broni, rwnie kontaktowanie si dwch domniemanych liderw grupy M. Atty i M. Al-Shehhi, wskazyway na obranie podobnych taktyk dla obu lotw. O godzinie 9:03 rano, samolot UA175 z prdkoci 870 km/h uderzy w poudniow wie World Trade Center w osiemdziesite pierwsze pitro, uszkadzajc cian budynku pomidzy siedemdziesitym sidmym a osiemdziesitym pitym pitrem. Ten moment by ju obserwowany na ywo, byo to kilkanacie minut po uderzeniu pierwszego samolotu w wie pnocn. Ju nikt ze wiatkw nie mia wtpliwoci, i nie jest to wypadek, a celowe dziaanie. Druga, w kolejnoci uderzenia, poudniowa wiea zawalia si wczeniej, bo zaledwie pidziesit minut po uderzeniu, o godzinie 9:55. Obie wierze studziesicio-pitrowe drapacze chmur zamieniy si w gr gruzu w cigu okoo dwch godzin, niszczc przy tym wiele ssiadujcych obiektw. O 8:20 rano trzeci samolot Boeing 757, AA lot numer 77, rwnie nalecy do linii American Airlines, odlecia z Waszyngtonu z lotniska Dulles International Airport w kierunku Los Angeles. Na pokadzie byo pidziesiciu omiu pasaerw i szeciu czonkw zaogi. Wrd pasaerw rwnie bya grupa piciu porywaczy Khalid Almihdar, Majed70 L. Glogowska, Byam wtedy w World Trade Center, Posaniec, nr 11/2006, s.16. 71 Zob. http://www.fbi.gov/about-us/history/famous-cases/9-11-investigation/press-release-9-27-2001-withphotos [10. 2010 ].

37

Moqed, Nawaf Alhazmi, Salem Alhazmi i Hani Hanjour ktrzy w niedugo po starcie opanowali samolot, przejmujc kontrol nad lotem, tak jak w przypadku pozostaych dwch samolotw. Za sterami zasiad Hani Hanjour, ktry rwnie szkoli swoje umiejtnoci pilotau w Stanach Zjednoczonych. O 8:55 rano samolot zmieni kurs na kierunek Waszyngton. O 9:37 rano samolot AA77 uderzy w poudniowo zachodni cian Pentagonu z prdkoci 850 km/h. W wyniku uderzenia i spowodowanego nim wybuchu poaru zgino sto dwadziecia pi osb, wojskowych i cywilw oraz szedziesiciu czterech pasaerw samolotu. To uderzenie w Pentagon stao si pniej rdem wielu teorii spiskowych. O 8:42 rano czwarty samolot Boeing 757, UA lot numer 93 odlecia z lotniska International Airport w Newark w stanie New Jersey. By ju opniony, bo wedug raportu komisji porywacze planowali odlecie samolotami w cigu dziesiciu do pitnastu minut o czasu planowanego, gdzie UA93 wyruszy z dwudziestopiciominutowym opnieniem. By to rwnie lot krajowy do San Francisco. Na pokadzie leciao trzydziestu siedmiu pasaerw i siedmiu czonkw zaogi. Wrd pasaerw bya grupa czterech porywaczy Saeed Alghamdi, Ahmed Ibrahim A. Al Haznawi, Ahmed Alnami i Ziad Samir Jarrah. Samolot osign wysoko przelotow ponad trzydzieci pi tysicy stp o 9:15, a automatyczny pilot zosta uruchomiony. Okoo godziny 9:28 rano, dokonano rcznej zmiany wysokoci i kierunku. Samolot wznis si do ponad czterdzieci stp i zmieni kierunek lotu z zachodu na poudniowy wschd Ziad Samir Jarrah, przej stery nad porwanym samolotem. Wedug doniesie zamachowiec, rwnie uzyska licencj pilota w Stanach Zjednoczonych w cigu poprzedzajcych zamach dwch lat. Pasaerw umieszczono w tylnej czci samolotu, tak poinformowa swoich bliskich podczas rozmowy telefonicznej jeden z pasaerw lotu UA93. Zapis z czarnej skrzynki ujawni, e zaoga i pasaerowie prbowali odebra terrorystom kontrol nad samolotem, po tym jak dowiedzieli si z rozmw telefonicznych, co stao si z innymi samolotami. Dziki nagraniom z rejestratora rozmw w kabinie oraz tamom kontroli ruchu lotniczego, badacze Komisji byli w stanie zebra w logiczny cig kilka szczegw dotyczcych ostatnich chwil lotu UA93. W zapisach rozmw z tego lotu 93, zanotowano, e jeden z porywaczy rozkaza wycofa samolot, gdy poczu, e trac nad nim kontrol. Wkrtce potem, o 10:03 samolot rozbi si na polu w miasteczku Stonycreek Township w stanie Pensylwania. Z doniesie wynika, e celem samolotu UA93 by Kapitol (pod kryptonimem Wydzia Prawa) lub Biay Dom. Na miejscu mier ponieli wszyscy pasaerowie i siedmiu czonkw zaogi72. Gdyby udao si terrorystom dotrze do zamierzonego celu, w ktry mia uderzy ten samolot, te liczby na pewno byy by wysze oraz wiksza skala zniszczenia.72 Zob. The 9/11 Commission Report, s. 1-14.

38

2.2. Skutki atakw jakie wywoay zmiany polityczne, militarne, gospodarcze, psychospoeczneOd czasu ataku terrorystycznego na Stany Zjednoczone mino ju osiem lat, a konsekwencje tych wydarze s nadal odczuwalne. Ten szok dla USA i dla caego wiata pocign za sob wiele zmian politycznych, spoecznych i ekonomicznych. Powstao poczucie niepewnoci w zwizku z ogromem wpyww tych atakw na bezpieczestwo narodowe i gospodark Stanw Zjednoczonych. Ameryka by zapobiec w przyszoci tego rodzaju tragediom, a take w celu ograniczenia negatywnego wpywu teg