Nr.4 NËNTOR 2017 · Klubi i Shkrimit Akademik nga klasa XI Klubi i Shkrimit Akademik Klasa e XI formoi klubin e Shkrimit Akedemik për të kultivuar shkrime të dryshme. Momente

NëntoriRevista e shkollës 12-vjeçare “Arsimi i Shqipërisë”, Prishtinë

Nr.4 NËNTOR 2017

ARSIMI I SHQIPËRISËSHKOLLA 12 - VJEÇARE

# S h k o l l a A S HP u n i m e n g a n x ë n ë s i t

R e v i s t a N ë n t o r i

Anëtarët e redaksisë së revistës “Nëntori”të shkollës “Arsimi i Shqipërisë”, Prishtinë

Edi tor ia l

E d i t o r i a l

3

NëntoriRevista e pavarur mësimore,

argëtuese dhe e punës krijuesetë nxënësve të shkollës

12-vjeçare“Arsimi i Shqipërisë”

në Prishtinë.

Nëntor 2017, [email protected]

Kryeredaktor:Dardane Nuka

Redaktore përgjegjëse:Burbuqe Gosa Dedaj

Redaktore:Altina Zogaj

Kordinatorë:Sylejman Buçaj

Redaksia e nxënësve:Altina ZogajLiri Rexha

Alba SekiraqaNandi Resyli

Oniksa AliuLorik KrasniqiFjolla Mehani

Design by:IC A Studio

Me rastin e Pavarësisë, botojmë sot një pjesë nga fjalimi i Ismail Qemalit të mbajtur më 28 Nëntor 1912 në Mitingun e Madh në Vlorë me rastin e ngritjes së flamurit dhe shpalljes së Pavarësisë. Nga Ismail Qemali-Oh! Sa të lumtur që e ndiej vehten sot, që shoh, këtu në Vlorë, kaq burra, Shqipëtarë të mbledhur tok, duke pritur me kureshti e padurim përfundimin e kësaj mbledhjeje historike, për fatin e Atdheut tonë të dashur. Plot me gaz e me lot ndër sy, nga mallëngjimi, pra, po dal këtu para jush që t’ju gëzoj me sihariqin e madh, se sot, edhe këtë minutë, Kongresi shpalli mëvehtësinë e Shqipërisë, duke lajmëruar gjithë botën mbarë për këtë punë e duke më ngarkuar mua kryesin’ e qeverisë së përkohshme të Shqipërisë së lirë.

Porsi ëndërr më duket ky ndryshim i madh i vendit t’onë, që hoqi e voi të zezat e të lirit pesëqind vjet me radhë ndënë sundimin turk, por që tani në kohët e fundit, ishte gati të jepte shpirtin përgjithnjë, të shuhej e të çfarrosej krejtësisht nga faqja e dheut, kjo Shqipëri, që, dikur shkëlqente nga trimëria e pashoqe e bijve të saj; kjo Shqipëri, që kur i kërcënohej rreziku Europës nga pushtimet e Turqisë, ndënë kryetrimin e pavdekur të saj, Skënderbejnë, u bë porta e hekurt kundra sulmeve më të tërbuara të sulltanëve më t’egër që ka pas Turqija.Mirëpo, desh Zoti, që me punën, me trimërinë dhe guximin e pashoq të Shqipëtarëvet, sot e tutje të marrin fund mjerimet dhe vuajtjet e Atdheut t’onë, sepse, këtu e kështu, jemi të LIRË të PAVARUR dhe MËVEHTE, prandaj qeshni e gëzoni!

Duke përfunduar, s’më mbetet gjë, veçse t’i drejtoj një lutje Zotit të Madh, që bashkë me bekimet e Tij, të na japë për të qenë të denjë të kësaj dite, të pranojë që këtej e tutje të jem unë dëshmori më i parë i Atdheut, ashtu siç pata nderin dhe fatin që të jem i pari ta puth e ta bëj të valvitet i Lirë.Flamuri i ynë, n’atdhenë t’onë të lirë. Rroftë Flamuri! Rroftë Shqipërija!

K o s o v a p o f e s t o n 2 8 N ë n t o r i n – D i t ë n e P a v a r ë s i s ë s ë S h q i p ë r i s ë d h e t ë F l a m u r i t K o m b ë t a r S h q i p t a r, e c i l a ë s h t ë d i t ë p u s h i m i m e v e n d i m t ë v e ç a n t ë t ë Q e v e r i s ë . K r y e q y t e t i P r i s h t i n a d h e q y t e t e t t j e r a t r a d i -c i o n a l i s h t n ë 1 7 v i t e t e l i r i s ë e 8 v i t e t e p a v a r ë s i s ë s ë K o s o v ë s m b u s h e n p l o t v a l i m e f l a m u j s h k u q e z i d h e n j e r ë z n ë f e s t ë n e m a d h e n ë s h e s h e e d h e m e k o n -c e r t e , m e b u ç i t j e d a u l l a s h s i n ë d a s m a . N ë P r i s h t i n ë u h a p d h e p a n a i r i “ B l e j S h q i p ” , k u g j a t ë t r e d i t ë v e e k -s p o z o j n ë m a l l r a n g a t ë g j i t h a t r e v a t s h q i p t a r e . L i g j i p ë r f e s t a t z y r t a r e n ë R e p u b l i k ë n e K o s o v ë s , d i t ë n e 2 8 N ë n t o r i t e p ë r c a k t o n s i “ D i t a e s h q i p t a r ë v e ” - n j ë n g a “ d i t ë t m e m o r i a l e ” e j o s i n j ë n g a f e s t a t z y r t a r e , k u r p u s h o h e t . P j e s ë e f e s t i m e v e t ë 2 8 N ë n t o r i t ë s h t ë e d h e p ë r k u -j t i m i i d e m o n s t r a t a v e s h q i p t a r e 1 9 6 8 , k u p a r u l l a q e n -d r o r e i s h i n : “ K o s o v ë - S h q i p n i , j e m i n j i ” …


# S h k o l l a A S HF o r m i m i i k l u b e v e

4

p u s h o h e t . p u s h o h e t .

Formimi i klubeve në institucionin arsimor Arsimi i ShqipërisëKlubi i Shkencëtarëve nga klasa VII

Që të bëhesh një shkencëtar duhet të dish me të vërtetë shkencën! Por në fakt ç”është shkenca? Shkenca e njohur për sisteme dijesh e njohurish për ligjet e natyrës e të shoqërisë dhe e formuar historikisht për të vëzhguar botën reale dhe jetën, duke u bazuar në argumente dhe njohuri ekzakte. Duke vijuar këtë rregull, nxënësit e klasës VII syn-ojnë këtë drejtim.Ata bëjnë vëzhgime, identifi-kime, studime të mjedisit, të habitateve, shohin xhungla, ishuj,etjKjo është puna e palodhshme e kl.VII që çdo ditë e më shumë po na befasojnë me punën e tyre drejt rrugës për tu bërë një shkencëtar i suk-sesshëm, duke qenë nën udhëheqjen e mësueses Aida Zëra.

Klubi i Shahut nga klasa VIII

Nxënësit e klasës VIII synojnë që të bëhen lojtarë të zotë të shahut. Një lojë strategjike për dy lojtarë mbi një tabelë katrore, e cila është e ndarë në 64 fusha katrore dhe me 32 figura, ku secili lojtar mbizotëron 16 figura të lojës.Sipas nxënesve të kl.VIII shahu është loja e argëtimit të vërtetë dhe si garë sportive e cila luhet në federata të ndryshme anë e mbanë botës.Nxënësit u shprehën se për ta kjo lojë është ndër lojrat më logjike dhe më komplekse, duke na bërë që gjithnjë të jemi të argëtuar nën mbikqyrjen e mësueses Shqipe Tredhaku.

Klubi i Ping Pongut nga klasa IX

Nxënesit e klasës IX kanë shprehur dëshirën për formimin e një klubi argëtues.Ata formuan klubin e pingpongut për të qenë të argëtuar dhe gjithnjë në disponim.Sipas tyre kjo lojë me të vërtetë të pasionon dhe të tërheq për tu përballur me shumë ekipe të tjera të mëdha të pingpongut…

F o r m i m i i k l u b e v eR e v i s t a N ë n t o r i

5

Klubi i i Artit nga klasa XI

Besoj që të gjithë ne e duam artin, aftësinë për mbikqyrje, vrojtimin e saktë, format, vijat, ngjyrat, propocionet, elementet figurative, tërësinë e este-tikës në përgjithësi, po këto të gjitha i zgjerojnë dhe i japin përfundim të mrekullueshëm nxënësit e klasës X, duke formuar klubin e artit figurative dhe kreativ.ARTISTËT E RINJË punojnë me model skica, viza-time, matje, përceptime, vendosje të kompozicione-ve, të figuarcioneve si dhe kombinimin e ngjyrave me një përkushtim duke bërë që ambientet e shkollës të jenë të ngrohtë në kuptimin figurative dhe sa më kreativ.

Klubi i Shkrimit Akademik nga klasa XI Klubi i Shkrimit AkademikKlasa e XI formoi klubin e Shkrimit Akedemik për të kultivuar shkrime të dryshme. Momente nga prezantimi i punës dy mujore të Shkrimit Akademik.Secili nxënës zhvilloi konceptet dhe shpalosi idetë mbi shkrimin akademik, të shkruarit si proces, llojet e të lexuarit akademik, përparësitë me shembuj të dhënë për secilën nëntemë.

Klubi i Jetës Sociale nga klasa XII

Duke marrur parasysh se tani shkolla e mesme është një avancim më i lartë dhe dëshiron më shumë përkushtim dhe vëmendje, nga kjo duhet të përmendim klasën e XII, që formoi klubin që ndihmon në çdo aspekt të jetës.Klubi social duke përfshirë argumente dhe kundër argumente në çdo temë sociale duke filluar nga humanizmi, nga egzistencializmi, nga filozofia, nga mbrojtja kundër lëndëve narkotike, nga disiplina dhe mënyra e jetesës, nga paragjykimet etj. Të gjitha këto tema të prekuara në jetën tonë bëjnë që nxënësit e kl.XII të jenë të përgatitur sa do pak përballë sfidave të jetës.

Ky klub organizohet një herë në javë e udhëhequr nga mësuesja kujdestare Paola Bejleri, nga kjo hulumtohet që çdo javë të përballen me tema dhe diskutime nga më të ndryshmet që të arrijnë në një rezultat të mirëfilltë, në punime në grupe dhe në diskutime në mënyrë kritike.



# S h k o l l a A S HI n t e r v i s t ë

6


Intervist me znj. Dardane NukaDrejtoreshë e shkollës ASHSi e pritët emërimin si drejtoreshë e shkollës ASH?Emërimi im në shkollën “Arsimi i Shqipërisë” është rezul-tat i bisedimeve të gjata me udhëheqësit e shkollës dhe pasi idetë dhe projektet e mia për të ardhmen e kësaj shkolle përputheshin me vizionin e vet shkollës, arritëm deri tek momenti kur mu ofrua ky emërim, të cilin e kam pranuar me shumë entuziazëm, dëshirë për të sjellë shumë të reja dhe ndryshime pozitive si dhe me ambicje të shumta dhe vision të qartë për të ardhmen e shkollës.

Sa e vështirë është për ju ta mbani këtë post?Si ҫdo punë e re edhe kjo për mua përbën një sfidë që kërkon shumë përgjegjësi, profesionalizëm dhe seriozitet, por në të njejtën kohë është sfidë që e kam pranuar me shumë kënaqësi dhe me bindjen që do të gjeja një staf akademik shumë mbështetës dhe bashkapunues, drejt realizimit të qëllimeve që kam për shkollën. Prandaj, duke pasur pranë vetes një staf të përkushtuar dhe profesional, dhe me mbështetjen e administratorëve të shkollës, ky post mbetet për mua si një sfidë e bukur që më jep ҫdo ditë kënaqësi dhe që më ngarkon me shumë përgjegjësi drejt realizimit të synimeve afatshkurtra dhe afatgjata.

Cili është synimi i punës tuaj?Synimi i përgjithshëm është suksesi i lartë i nxënësve në procesin mësimor. Do të bëj të pamundurën që nxënësit e shkollës “Arsimi i Shqipërisë” të jenë të suk-sesshëm gjatë studimeve të tyre në shkollën tonë dhe të jenë të përgatitur për tù përballur me sfidat dhe vështirësitë që mund të hasë ҫdo nxënës pas përfun-dimit të shkollës së mesme.

Cili është vizioni juaj?Vizioni im është që shkolla “Arsimi i Shqipërisë” të jetë një kokurrente e fortë në tregun kosovar dhe tù ofrojë nxënësve të vet të gjitha mundësitë që do të ofronte një shkollë e suksesshme. Disa nga këto janë: përgatitja e nxënësve të suksesshëm për universitet, përgatitja e individeve që japin kontribut pozitiv në shoqërinë ku jetojnë, përgatitja e profesionistëve për

fushat që zgjedhin të kenë për karrierë dhe individ që respektojnë veten dhe të tjerët.

Sa keni gjetur bashkëpunim me mësimdhënësit?Ashtu siҫ edhe kam pritur, mësimdhënësit janë shumë bashkëpunues dhe të gjithë punojnë shumë dhe me përkushtim që së bashku të realizojmë qëllimet e veta për këtë vit akademik si dhe për përmbushjen e përgjithshëm të vizionit të shkollës.

Cilat janë planet e juaja për vitet në vazhdim? Sa të gatshëm janë nxënësit të bashkëpunojnë në raste të tilla?Planet për të ardhmen e shkollës janë të shumta, dhe ato tashmë kanë filluar që në këtë vit akademik, si janë, projektet e shumta për nxënës, si p.sh. pjesëmarrje në gara të ndryshme ndërkombëtare, ku ata kanë mundësinë e shkëmibimit të njohurive, përvojave dhe kulturave të ndryshme; pastaj krijimi i klubeve me tema të caktuara, të cilat do të janë programe ndërkurikulare, por që prodhojnë produkte konkrete dhe bën nxënësit të jenë krenar me punën e tyre; përdorimi i ditarit elektronik që do të lehtësojë shumë bashkëpunimin mësues -prind-shkollë; zhvillimet profesionale mujore për mësues që drejtpërdrejt zhvillon dhe rrit cilësinë e procesit mësi-mor; si dhe shumë plane të tjera, që do ta çojnë shkollën përpara dhe do ta renditin atë në mesin e shkollave më të suksesshme në vend dhe më tej.Nxënësit e interesuar, do të fillojnë përgatitjet këtë javë dhe projekti prezantohet me 3 dhjetor. Ky projekt quhet “Time Project” dhe nxënësit janë shumë entuziast që do të jenë pjesë e tij. Dhe sigurisht ky është vetëm fillimi meqë nxënësit e shkollës “Arsimi i Shqipërisë” do të kenë mundësi të pafund që të jenë pjesë e projekteve të shumta vendore dhe ndërkombëtare.

A keni menduar për binjakëzim të shkollës ASH me ndonjë shkollë evropiane?Sigurisht që kemi menduar për bashkëpunime me shkolla ndërkombëtare dhe kjo është një risi që do të bëhet e ditur në momentin e duhur meqë jemi duke punuar shumë për realizimin e një plani të tillë e që do të ndodh pa dyshim shumë shpejt.Cili është mesazhi që doni të përcillni tek nxënësit?Unë u kërkoj të gjithë nxënësve që shkollën ta shohin si vendi ku marrin dije, ku përgatiten për jetë, ku krijojnë shoqëri të shumta, ku mësojnë të respektojnë njëri-tjetrin, mësojnë të ndihmojnë njëri-tjetrin dhe të jenë pozitiv gjatë gjithë kohës. Në asnjë menyrë të mos mundohen të bëjnë armiq duke i penguar të tjerët në suksesin e tyre por të mësojnë tùa lehtësojnë rrugën e suksesit të tjerëve dhe të punojnë shumë për të arritur qëllimet e tyre dhe të kenë besim në vete se mund tì arrijnë të gjitha në jetë dhe kështu të realizojnë edhe ëndrrat më të pamundshme. Jeta është e bukur për ata që dijnë ta jetojnë. Prandaj ajo që bëni sot, do të formësojë dhe definojë atë person që do të jeni nesër.

Intervistoi: Fjolla Mehani



I n t e r v i s t ëR e v i s t a N ë n t o r i

7

Intervistë me znj.Burbuqe GosaProfesoreshë e Gjuhë Shqipe në ASH

Si e shihni punën tuaj 5-vjeçare në shkollën ASH?Përtej 5 viteve punë në mësimdhënien e gjuhës shqipe në shkollën “Arsimi i Shqipërisë” , kam krijuar bindjen se të mësuarit e gjuhës amtare nuk është vetëm një proces teknik, por edhe më shumë, vlerë atdhetare për brezin e ri. Gjuha amtare është identiteti më i spikatur i kombit tonë, pasi ne e kemi shkruar vonë atë dhe shkollimi në gjuhën amtare ka nisur me vonesë, nëse e krahasojmë me vendet e tjera të zhvilluara.Punën ҫdo herë e shoh kënaqësi për vete dhe dobi për të gjithë nxënësit, ngaqë duhet tì largohemi sa më shpejt udhëkryqeve të gjuhës shqipe. Në shkollën “Arsimi i Shqipërisë” gjuha amtare zë vendin më të rëndësishëm, ndërsa vërej që këtu në Kosovë kujdesi për të në mjedise publike është shumë i paktë.

Sa janë përmbushur pretendimet tuaja?Në shkollën “Arsimi i Shqipërisë” nuk mungojnë librat bazë si: “Fjalorët e Gjuhës Shqipe”, “Fjalorët Drejtshkri-mor”, “Fjalorët e Terminologjisë Letrare”, “Rregullat e drejtshkrimit”, “Rregullat e Pikësimit”. Ndarja e njohurive gjuhësore me njohuritë e historisë së letërsisë, e ka nxitur motivin e mirë të gjuhës amtare.Orët plotësuese në drejtshkrim të gjuhës, krijimit dhe rëndësisë që i dhashë grupit letrar “Agim Deva” dhe revistës “Nëntori” , hap pas hapi më bën para nxënësve mësuese model të gjuhës amtare. Këtë model për fat të keq, nxënësit nuk e shohin në mjediset publike të qytetit. Ndaj mendoj se janë përmbushur pretendimet e mia, ngaqë nxënësit e shkollës “Arsimi i Shqipërisë “ kanë pasur një rritje të vlerësimit të gjuhës amtare.Në kuadrin e objektivave që kam me orët plotësuese në drejtshkrim kam parë dhe do të shoh në vazhdimësi edhe problemin drejtshkrimor të gjuhës shqipe në disa plane.

Cili ka qenë qëllimi juaj, kur keni zgjedhur profesionin e mësimdhënëses?Qëllimi është që të shtoj kulturën gjuhësore, kulturën letrare dhe të bëhem një ndihmesë për rrënosjen e gjuhës standarde, pasi globalizmi ka goditur së pari gjuhën.Më vjen mirë që Arsimi i Shqipërisë më ofroi mundësinë që të formoj edhe klubin e “Shkrimit Akademik”, ku pjesëmarës janë të gjithë nxënësit që duan të avancohen në këtë drejtim. Shpresoj që presioni i guximshëm i shoqërisë civile, i prindërve dhe elitës kulturore të vendit, të bëjë që të rritet numri i orëve të drejtshkrimit dhe të drejtshqiptimit në programet shkollore, ashtu si ndodhi me gjuhën shqipe.

Cili është raporti juaj me nxënësit e kësaj shkolle?Raporti me nxënësit më frymëzon vazhdimisht dhe mendoj se është suksesi i punës sime.

Respekti dhe dashuria që marr prej tyre janë për mua një forcë e madhe për të vazhduar me pasion dhe dashuri këtë profesion sa të bukur aq edhe të vështirë, ngaqë mësuesi ka një rol të ri që thërret të luaj në shekullin XXI. Nxënësit bombardohen përditë me informacione të ndryshme nga mediat, ndaj kontribuoj në zhvillimin e mendimit sintetik dhe analitik, në thellimin e mendimit të tyre, në nxjerrjen e përfundimeve dhe në formimin e mundësisë përgjithësuese.

Si është një ditë e zakonshme pune me nxënësit tuaj?Mësimi fillon me një kontroll të rreptë, duke këmbëngulur në perfeksionimin e tyre. Ju ngulis besimin për të qenë të sigurtë që çdo gjë arrihet me punë sistematike, si edhe me ide të qarta për gjuhën shqipe dhe letërsinë. U sygje-roj format e studimit, kombinimet, si dhe punën graduale për avancimin e tyre në këtë lëndë.

Sa e vështirë ishte të realizoni projektin letrar “Agim Deva” në përmasa gjigande?E lehta me të vështirën qëndrojnë shumë afër njëra-tjetrës dhe së bashku me nxënësit krijuam dhe formuam redaksinë e grupit letrar “Agim Deva”. Me vizionin tonë që katër vite kemi një mision dhe sollëm inovacion në shkollë.I dhamë mundësi të barabarta të gjithë nxënësve në trevat shqipfolëse që kanë talent në zhanrin e poezisë.Krijuam një mjedis pozitiv për të gjithë, falë mbështetjes së shkollës, ҫdo vit puna është efektive dhe e vlefshme dhe përgjegjësinë e ndjejnë të gjithë nxënësit që kanë marrë pjesë në konkurs. Nxënësve përfaqesues të grupit letrar “Agim Deva”, të shkollës ASH ia delegoj detyrat, përgjegjësitë dhe i udhëheq duke i motivuar dhe mbështetur hap pas hapi. I falenderoj të gjithë nxënësit dhe ju them që puna juaj me vullnet të mirë përfaqëson vlerat e shkollës në komunitet, institucione dhe në organe të tjera.

Cila është porosia juaj për nxënësit?Unë e adhuroj mësimdhënien , ndërsa ju nxënësit e mi të dashur adhuroni mesimnxënien dhe kjo do të ndikoj për të zbuluar te vetja juaj aftësi mjaft të mira të liderit të së nesërmes.

Intervistoi: Delfitna Vitija

# S h k o l l a A S HG r u p i L e t r a r

8


Grupi Letrar “Agim Deva”

Grupi letrar “Agim Deva” përbëhet nga këta anëtarë: Arta Morina, Elion Hoxha, Dervish Marti-naj, Blenda Drenovci, Engjull Shala, Eljona Sopja-ni, Altina Zogaj. Me kryetare Arbëresha Rexha dhe udhëhiqet nga profesoresha e gjuhës Bur-buqe Gosa Dedaj.

Qëllimi i formimit të Grupit Letrar Agim Deva është përkrahja e leximit të poezisë, nxitja e krijimtarisë poetike, botimi i saj si dhe krijimi i një atmosfere mikëpritëse për praninë poetike këtu në Kosovë.Dita e Poezisë dëshmohet se ka qenë e pran-ishme që prej vitit 1505. Ajo është kujtuar në muaj të ndryshëm të vitit dhe në forma të larmishme organizimi, sipas veҫorive, besimeve dhe para-pëlqimeve të secilit komb.

Kur në të gjithë botën tubohen poetë, shkrimtarë, artist dhe njerëz të artit. Për të qenë pjesë e zërave që hedhin mendimin dhe dëshirat në univ-ers duke thirrur për të mirën, paqen dhe mirëqe-nien, për të jetuar më dinjitetshëm.

Data 15 tetori kremtohet në të gjithë botën me aktivitete të larmishme letrare, pasi ai përkonte me ditëlindjen e poetit të madh epik romak, Virgjil.

Publius Vergilius Maro (Virgjili) ishte një poet romak, u lind afër Mantovës në vitin 70. Vergili studioi për retorikën dhe filozofinë në Romë. Vitet e fundit të jetës së tij i kaloi në Napoli, ndërsa vdiq në vitin 19 në Brindisi gjatë kthimit të tij nga Greqia. Në veprën e Virgjilit e gjejmë një stil të bukur, një varg melodioz dhe një gjuhë të punuar.

Fati ndihmon vetëm guximtarët-Virgjili



G r u p i L e t r a rR e v i s t a N ë n t o r i

9

Në shkollën tonë tradita e të festuarit të 15 tetorit si Dita Botërore e poezisë ruhet, Grupi Letrar “Agim Deva” organizon konkurse letrare duke përfshirë nxënësit e apasionuar ndaj poezisë këtu në Kosovë dhe rajon.Ne nderojmë krijuesit, të palodhurit e fjalës shqipe, dhe i japim suport krijuesve të rinjë me vullnet të lirë.Krijuesit e rinjë janë pjesë e zërave në univers, për të dhënë mesazhin e paqës, mesazhin e soli-daritetit, mesazhin e dashurisë, mirësisë që trium-fon mbi shkatërrimin, mospërfiljen dhe mbi urrejt-jen. Ky është viti i katërt, që kur Grupi letrar “Agim Deva” është krijuar dhe gjithashtu hera e katërt prej kur organizojmë këtë konkurs poezie si dhe viti i dytë që ky konkurs përfshin të gjitha travat shqipfolëse. “Simfonia e Lumturisë ” është aktiviteti i radhës nga grupi letrar Agim Deva! Ky konkurs letrar, është mundësi e shkëlqyer për të gjithë ata që kanë dhunti në të shkruar.Pasi është një mundësi e mirë ku të rinjët të shfaqin talentin në të shkruar. Në të njëjtën kohë, zhvilloni aftësinë e të shprehurit lirshëm, duke ju nxitur të ecni edhe më tej drejt rrugës së krijimit artistik.

Lumturia, një term që dëgjohet tepër pak në sho-qërinë tonë, në bisedat tona me njëri- tjetrin, në poezi e në shkrime. Shtrohet pyetja: Pse kaq varfëri mbi këtë temë?! A nuk jetojmë ne?! A nuk përjetojmë emocione ne?! A nuk është lumturia pjesë e jetës sonë?! A nuk kemi personalitet ne?! A nuk e dimë se çfarë është lumturia? Pse presim që lumturia të vijë nga jashtë? Mos presim që të na e dhurojnë tjerët?!

Një filozof grek thotë: vetëm një rrugë çon drejt lum-turise. E kjo rrugë është aktivizimi i vlerave dhe vetive brenda vetes.“Nuk mund ta blini lumturinë – duhet ta përjetoni”.Disa nga poezite e imagjinojnë lumturinë si diçka që ndodh nga momenti në moment, nga minuta në minutë dhe në rastet kur ndihen pozitivisht apo nega-tivisht. Disa të tjera e imagjinojnë lumturinë më shumë si një veçori karakteri – është pjesë e person-alitetit tuaj dhe e bartni atë me vete në çdo eksperi-encë që përjetoni. Në disa poezi të tjera lumturia është zhvilluar duke u bazuar në idetë e vetë mënyrës së jetesës, nëse ajo është me kuptim dhe me qëllim. Por një përgjigje e vetme nuk është nxjer-rë nga ato.

# S h k o l l a A S HP o e z i

10


Këtë vit fituesit e konkursit letrar “Agim Deva” janë:

Vendi i parë: Jona Ndrecaj

Simfonia e lumturisë

Ajri mëngjesor vigjëlon në qetësi,një tingull i dobët shkakton turbulli.

Nëpër valët e zbehta, ky tingull udhëton,përmbi retë e pambukta, ai rrugën vazhdon.

Vazhdon për t’u bashkuar me tingujt e tjerë,për të bërë muzikë, udhëtojnë nëpër erë.

Një buzëqeshje e purpurt vjen nga ana e perën-dimit,

instrumenti njerëzor ia merr melodisë së gëzimit.

Nga veriu vjen me të shpejtë një e qeshur,kumbimi i saj zgjon natyrën e heshtur.Nga jugu triumfi na sjell ngazëllimin,

i bashkohet orkestrës dhe shpejton ritmin.

Nga lindja buzëqesh agimi i ri,shpresa udhëton sipër rrezeve të tij.

Ëndrrat u bien instrumentave harkorë,besimi u bie telave gazmorë.

Kënga forcohet nga miqësia e vjetër,kujtimet sjellin një kohë krejt tjetër.Rrënjët e këngës i ushqen familja,ajo vatër e dashur ku lindi melodia.

Dhe ashtu krejt papritur, kënga ndalon,në pellgun e turbullt, loti pikon.

Dikush është duke qarë shumë janë të mërzitur,vuajtjet e tyre therin këngën e fikur.

E si mundet vallë të këndojë sot gëzimi,kur në botë vazhdon të rënkojë trishtimi?

Prandaj fillo sot të dhurosh lumturi,Në mënyrë që së bashku të bëjmë një simfoni

NJOFTIMI NË MEDIA

P o e z iR e v i s t a N ë n t o r i

11

Vendi i dytë: Arbëreshë Rexha

SIMFONIA E LUMTURISË

Ec përgjatë një shtegu,Ngado që hedh sytë vetëm gur,

Dhe pak, shumë pak më tej,Gdhendur një emër e një flamur.

Nuk e di ç’më tërheq drejt tijForcë tjetër apo thjesht dashuri

Mendoj se jam vetëmPor gaboj, brenda meje është edhe ai.

Brenda meje unë e ruajSi gjënë më të shtrenjtë që unë kamDhe ecim me të udhëve si më parëNga zemra më burojnë të tijat fjalë.

Në rrobat e tij aromën ia ndiejNë lapsin e drurit dijen i njoh

Në librat në raft largpamësin vërejNë xhaketën e gjakosur modestinë ofron.

Ecim me të udhëve me gurSi atëherë kur unë e vogël isha

Mbi supe ka hedhur të njëjtën gunëDhe si atëherë dorën ma mban në gishta.

Ulemi nën të njejtën arrëRrimë të dy e bisedojmë

Një këngë e shqipeve ndihet matanëSimfoninë e lumturisë me të krijojmë.

Materiali i punuar nga Arbëreshë Rexha

Vendi i tretë: Rinesa Syla

SIMFONIA E LUMTURISË

Poet s’ma bën t'i them vetes,Por do i thur ca vargje për të dashurën time.

Pena është vula më e fortë e të shenjtës dashuri,

E unë do shkruaj për ty,Për bukurinë tënde që shkon përtej Hënës.

Edhe kur dhjetori sjell të ftohtin kërcënuesNgrohtësia e ndjenjave që ushqej për ty nuk shuhet.

E nën lëkurën e saj të mëndafshtë plot ngjyraGjaku im pulson pa ndalur.

Pleqtë ecin rrugës Të veshur me pelerina kujtimesh.

Fëmijët vallëzojnë me erën,E nga gusha e zogjve të mërdhirë

rrjedhin tinguj të gëzimit.

Më pëlqen të vjedh nga qielli yt kaltërsiQë ta mbaj thesar për tërë jetën.Pa fjalë, i heshtur rri e të vështroj,

Por heshtja nuk të shkon ty.

Zemra e ngrohtë Bënë lulet të lulëzojnë nga bora,

Ti mëkatare pa mëkate Mos më liro nga burgu i zemrës sate.

Buzët e thara lagen nga vera e kuqe,Teksa të sodis ty, si përrallë, nga dritarja.

I ftohti nuk më frikëson,Se më guximtarët janë të dashuruarit.

Do dal e të bërtas që ta dinë të gjithë:“Simfoni e lumturisë sime je ti,Prishtinë, qyteti i shpirtit tim.”

# S h k o l l a A S HI n t e r v i s t ë

12

p u s h o h e t .

Intervistë me z.Rudi BerishaShkrimtarë

Që kur keni filluar të shkruani poezi?Kam filluar që i vogël të shkruaj vargje ( në moshën 9-vjet), poezinë e kam dashur dhe e kam ndjerë më shpirt. Që nga ajo kohë nuk kam rreshtur kurrë të të shkruari, poezia më lindi në brendësinë e shpirtit tim, ajo brendësi dëshironte që të dalë nga shpirti, në atë kohë nuk kam menduar që do vie koha të botoj liber, por më kalimin e kohës fuqia që më dha vullnet dhe force për të shkruar dhe për të botuar ishin duartrokitjet e publikut, ato kanë qenë forca që unë të jem këtu ku jam sot.

Kujt ia keni kushtuar poezinë e parë?Poezinë e parë i kam kushtuar dashurisë. Edhe pse i vogël në moshë, poezinë e parë e kam shkruar për dashuri. Në atë kohë, kur unë fillova të shkruaj, ishte një Klub letrar në shkollë, dhe në atë Klub ishim diku mbi 20 veta, dhe nga këta 20 veta i vetmi isha unë që shkruaja për dashuri, të gjithë ata autorë shkruani poezi për atdheun, me një fjalë i shkruanin mëmëdheut. Mbështetja për mua nga dashamirët e fjalës së shkruar ishte e madhe, poezia e dashurisë ngriti emocione dhe fitova shumë simpati nga shumë vajza dhe djem, ishte mbështetje dhe forcë për mua në ato botë. Lindja e poezisë nga shpirti im nuk ishte se unë desha të shkruaja, por ishte sikur dielli që lind në mëngjes pa e pyetur tokën se a të lind.

Me sa kam parë në veprat tuaja prekni më shumë tema për Shqipërinë, shqipëtarët dhe heronjët, pse?Siç e thashë më lart, në librin e parë kam shkruar për dashuri, është i vetmi libër që kam botuar për dashuri. Më pas kam filluar që të jetoja në shtresën e njerëzve që vuajnë për bukë, që vuajnë për liri. Unë isha pjesë e një qytetari shqiptar të robëruar, i robëruar për liri, i robëruar për lëvizje të lirë. Çdo ditë rritej dashuria ime për tokën, për atdheun, për Shqipërinë. Shqiptarët kanë përpjekjën më të madhe në histori për të çliruar tokat, për të ribashkuar tokat.

Heronjët janë e vërteta, unë si shkrimtar çdo here jetoj dhe shkruaj për të vërtetën pavarsisht çmimi dhe pengesave që mi kanë bërë dhe do m’i bëjnë disa grupe në rrugëtimin tim. Të shkruash për heronjët është nder dhe obligim moral dhe patriotik e kombëtar. Shqiptarët, heronjët janë brendësia e Shqipërisë. Shkrimet e mia për Shqipëri i shkruaj në radhë të parë se e ndjej të shkruaj për Shqipëri dhe duke rrugëtu-ar më pas mundohem që përmes shkrimeve të bashkoj koka, toka dhe të bashkoj shqiptarët në gjithë trevat kudo që janë, ata në tokën e Shqipërisë dhe të ia përcjellë emo-cionet e dheut të Shqipërisë çdo shqiptari që jeton në mëgrim. E vërtetë për Shqipëri është shqiptari, hëronjët dhe vet Shqipëria.

A ka raste kur veprat tuaja janë përkthyer në gjuhë të huaja?Kam botuar disa vëllime poetike, dhe kam pasur disa kërkesa të përkthej në gjuhën angleze në Amerikë, në gjuhën gjermane në Gjermani, por nuk kam përkthyer. Nuk kam përkthyer për arsye që unë mendoj që duhet akoma të formësohem në të shkruarit të vargut dhe kur të ndodh përkthimi të kemi çfarë në të vërtetë t’i ofrojmë lexuesit atje në Europë. Por një pjesë e një vëllimi është përkthyer në Bukuresht të Rumanisë, rumanisht, këtë e kam nga përk-thimet tani për tani.

Nga ju erdhi ideja për formimin e Klubit Letrar “Zahir Pajaziti”?Po, ideja ka ardhur nga unë që të themeloj Klubin Letrar "Zahir Pajaziti", edhe pse kam pasur sygjerime të shumta për emrin e Klubit, dhe në fund vendosa që Klubi Letrar të marrë emrin e Strategut, Njësitit të parë, dëshmorit të parë të UÇK-së "Zahir Pajaziti". Duke pasur për qëllim që emri i Zahir Pajazitit të jetë pjesë e librave dhe aktiviteteve tona.

Cili është mesazhi që doni të pëcillni tek nxënësit dhe të rinjët?Mesazhi im për nxënësit dhe të rinjët shqiptarë është : Që kurrë mos të kritikojnë, akuzojnë pa argumente ( fakte ), të jenë nxënës të ndershëm dhe të luftojnë shumë për nxënje të diturisë, të respektojnë prindërit, dhe të duan më shpirt atdheun, të çmojnë lirinë, se liria ka erë gjaku dhe është fituar më gjak dëshmorësh. Mos të harrojnë kurrë kush janë armiqtë e popullit shqiptarë, të duan dhe të punojnë për popullin shqiptarë. Të jenë të ditur ( informuar mirë ), që akoma kemi toka të pushtuara nga sllavet dhe të jetën të guximshëm dhe bindës në rrugëtim që do të punojnë, që këto toka të çlirohen dhe ti bashkohen nënës Shqipëri. Nxënës dhe ju rini e dashur, Zoti ju bekoftë, paçi faqen e bardhë në rrugët tuaja, suksese dhe mbarësi, dashuri dhe harmoni, lumturi dhe gëzime, buzëqeshja dhe drita e diellit qoftë përherë për ju…Më respekt sinqerisht i juaji shkrimtari Rudi Berisha!

Intervistoi: Arbëresha Rexha dhe Altina Zogaj

A r t i k u l lR e v i s t a N ë n t o r i

13

Dëshmitë e para në Gjuhën Shqipe

Dëshminë e parë të gjuhës së folur shqipe e ndeshim në një dokument latinisht të Raguzës (Dubrovnikut), më 14 korrik 1285. Aty lexojmë: “Dëgjova një zë që thërriste në mal në gjuhën shqipe”.

Dëshmia e parë që vjen për gjuhën e shkruar dhe për librin shqip, është jo e Guilem Adamit ose Ada (1270-1341), klerik francez që shërbeu si kryepeshkop i Tivarit më (1324-1341), autor i relacionit “Udhëzim për të bërë udhëtimin për në Tokën e Shenjtë”, shkruar latin-isht më 1332 në Tivar dhe drejtuar Filipit VI Valua, mbreti i Francës. Mes të tjerash, ai shkruan “Sado që shqip-tarët kanë një gjuhë krejt të ndryshmë nga latinishtja, prapëseprapë ata kanë në përdorim dhe në të gjitha librat e tyre shkronjën latine”.

Formula e Pagëzimit(1462)Më i vjetri ndër dokumentet është "Formula e pagëzimit". Ajo i përket vitit 1462 dhe është një fjali e shkurtër në mes të një shkrimi latinisht.Kryepeshkopi i Durrësit, Pal Engjëlli, mik e bash-këpunëtor i Skënderbeut (1417-1469), gjatë një vizite në dioqezën e tij, gjeti shumë të meta e mangësi në punët e ushtrimit të fesë. Për t'i shmangur ato ai lëshoi një qarkore në gjuhën latine. Kjo qarkore është lëshuar nga një kishë në Mat dhe mban datën 8 nëntor 1462. Me anë të saj, ndërmjet të tjerash, ai jepte leje që, në ato kohë luftërash kur prindërit nuk kishin mundësi t'i dërgonin fëmijët në kishë, t'i pagëzonin vetë në shtëpi, duke thënë shqip në ketë ceremoni "Formulën e pagëzimit" që është: "Un të pagëzonj pr'emen't Atit e t'birit'shpirtit shenjt".

Formula është shkruar në dialektin e veriut me shkronja latine. Gjuha e tekstit dhe vlerat e përdorimit në shqip të disa shkronjave latine kanë një afri shumë të madhe me veprën e Buzukut, çka të bën të mendosh se shkrimi i shqipes duhet të ketë pasur një traditë më të vjetër, ku janë mbështetur të dy, si shkruesi i kësaj formulë, ashtu edhe Buzuku. Dokumenti u zbuluar në 1915 nga histori-ani rumun Nikola Jorga në një nga bibliotekat e Milanos në Itali.

Fjalorthi I Arnold von Harfit (1497)Me të njëjtin alfabet latin është shkruar në shekullin e XV edhe dokumenti i dytë i gjuhës shqipe: Fjalorthi i Arnold fon Harfit,.

Punuar nga Altina Zogaj

Udhëtari gjerman Arnold Fon Harf (1417-1505) ne vitin 1496, u nis nga Kelni, për të bërë një vizitë në tokat e shenjta, në Palestinë, udhëtim që e kreu për tre vjet. Në vitin 1497 ai kaloi në bregdetin e Shqipërisë dhe konkretisht në Ulqin, Durrës e Sazan. Gjatë këtij udhëtimi për të komunikuar sadopak me njerëzit, ai shënoi 26 fjalë shqipë, 8 shprehje e numrat 1 deri 10 dhe 100 e 1000 të shoqëruar me përkthimin në gjermanisht. Janë fjalë të zakonshme si: ujë, verë, bukë, mish etj., që iu deshën udhëtarit në jetën e tij përditshme sa qëndroi në Shqipëri.Me përshtypjet e udhëtimit Harfi la në gjermanisht një dorësh-krim, i cili u botua më 1860, pas tre shekujsh e gjysëm. Këtu gjendet edhe ky Fjalorth i vogël i gjuhës shqipe, i cili përbën dokumentin e dytë të shqipes së shkruar.

fig.2 fig. 3.

Perikopeja e Ungjillit të Pashkës (fundi I shek. XV)Perikopeja e ungjillit të Pashkës(fundi i shek XV-fillimi i shek-ullit XVI) është dokumenti i tretë i shqipes së shkruar. Ai i përket fundit të shekullit të XV, ose fillimit të shekullit XI. Ky dokument përbëhet nga 2 pjesë të vogla bible në gjuhën shqipe (fig. 3) që u gjetën në një dorëshkrim greqisht të shek-ullit të XIV, me të cilin ato nuk kanë asnjë lidhje. Ato janë në dialektin e Jugut, të shkruara me alfabetin grek. Këto fakte tregojnë se gjuha shqipe në atë kohë duhet të ketë qenë shkruar jo vetëm në Shqipërinë e Veriut, por edhe në Shqipërinë e Jugut.

Meshari(1555)Që nga botimi e deri më 1740, gati dy shekuj, "Meshari" ishte një vepër e humbur, një vepër e panjohur.Më 1740 u zbuloi ne Bibliotekën e Propaganda Fides, afër Romës, Mesharin e don Gjon Buzukut (1555) e zbuloi ipesh-kvi i Shkupit Imzot Gjon Nikollë Kazazi nga Gjakova. Gjithë gëzim për këtë gjetje, ai njoftoi Gjergj Guxetën në Palermo të cilit i dërgoi një faqe. Libri mendohet të jetë shtypur në Vene-dik në alfabetin latin, duke shtuar disa shenja cirilike për tingu-jt në shqip. Ky zbulim bëri bujë të madhe, sepse është libri i parë në gjuhën shqipe. Ky zbulim mbeti në heshtje për më tepër se një shekull, deri më 1909, kur e rizbuloi arbëreshi Pal Skiroi, në Bibliotekën e Vatikanit në Romë, ku gjendet edhe sot me shënimin Katalogu.

Poezia e parë shqipe (1592)Muzeu Historik Kombëtar në kuadrin e Ditës Botërore të Poezisë, paraqet poezinë më të hershme në gjuhën shqipe, që është “Kënga e përshpirtshme”, Lekë Matrangës në vitin 1592. Lekë Matranga (1569-1619), është shkrimtari më i vjetër i arbëreshëve të Italisë dhe autori i librit të dytë të botuar në gjuhën shqipe (pas atij të Buzukut).Me këto vargje, të natyrës fetare, një lutje dhe përgjërim drejtuar besimtarëve, dokumentohet poezia e kultivuar në letrat shqipe, duke shënuar fillimin e poezisë autoriale.

# S h k o l l a A S HA r t i k u l l

14

Evolucioni i njeriutNjeriu është qenia më unike, njerëzit janë primarë dykëm-borë që i përkasin llojit Homo sapiense që nga litanishtja do të thotë ‘’njeri I zgjuar’’. Ata i përkasin familjes Homini-dae, familjes së madhe të majmunëve. Ne e dimë që njerëzit kanë një tru shumë të zhvilluar, i cili është i aftë për të kryer koncepte abstrakte si arsyetimi, të folurit, analiza e vetvetes dhe zgjidhja e problemeve. Njeriu ka aftësi nga më të ndryshme të cilat me anë të gjymtyrëve mund t’i bëjë ato. Të gjithë e dimë pamjen e një njeriu të sotëm, por a e ka pasur të njëjtën pamje edhe para 5 milionë vjet më parë? Njeriu primitv nuk ka pasur pamjen e njeriut të sotëm. Ai i ngjante më shumë majmunit, por kishte trup më të madh, ecte drejt, ballin e kishte të pjerrët e mjekrrën të dalë përpara. Që të mbijetonte pararendësi i njeriut (Antropoi-di), ka qenë i detyruar që vazhdimisht të bëjë luftë me natyrën. Në fillim ka ecur me katër gjymtyrat e veta, pastaj duke punuar vazhdimisht filloi të shkojë me gjymtyrat e prapme (këmbët), kurse të përparmet t’i përdorë për mbledhjen e fryteve të gatshme, që më pastaj t’i përdorë në procesin e punës për të krijuar diçka.

Me angazhimin e këtillë të tij, filloi të paraqitet të mendu-arit dhe krahas me të edhe të folurit. Me fjalë të tjera, siç thonë studiuesit në këtë fushë shkencore, njeriu duke luftuar vazhdimisht me natyrën për të siguruar ekzis-tencën e vet, ai atë e ka ndëruar dhe e ka përshtatur sipas nevojave të veta. Njëkohësisht, me ndërimin e natyrës, ai ka ndëruar edhe vetveten duke mbrijtur në nivelin e sotëm të zhvillimit mendor. Gjithashtu një pikëpytje e madhe rreth njeriut është edhe origjina e tyre. Njeriut qysh në kohërat e kaluara i ka interesuar origjina e tij. Ai ka qenë i interesuar të dijë se në çfarë kushte dhe ku është krijuar; vallë e ka origjinën prej ndonjë lloji të majmuni me të cilin mund të ketë cilësi biologjike të afërta, apo së bashku me majmunin rrjedhin prej ndonjë trungu të përbashkët si pararendës i tyre.

Me këtë çështje janë marrë shumë shkenca që si lëndë studimi e kanë natyrën, ku si element përbërës është njeriu ose ato që si lëndë studimi e kanë njeriun dhe bashkësinë njerëzore. Për origjinën e njeriut si element përbërës i natyrës, nuk është e interesuar vetëm shkenca por edhe mësimi fetar. Mirëpo kuptohet, shkenca ka botëkuptime dhe shpjegime krejtësisht të tjera nga ato fetaret. Shkencat që merren drejtpërdrejt me origjinën e njeriut, siç janë: paleontologjia, paleoantropologjia, dhe arkeologjia; pastaj edhe të tjera që janë të interesuara për këtë çështje si: biologjia e antropogjeografia, kanë ardhur në përfundime shkencore se origjina e njeriut nuk rrjedh nga ndonjë lloj majmuni, por prej ndonjë pararendësi që paraqet trung të përbashkët të njeriut me majmunin. Sot kjo teori akoma ka përkrahje shkencore dhe nuk është gjetur ndonjë argument tjetër që do ta dëshmonte të kundërtën. Zbulimi në kohën e fundit i një skeleti të një femre parahistorike në truallin e Etiopisë, është vetëm një fakt shkencor që shkon në përkrahjen e kësaj teorie. Me këtë zbulim kjo teori përforcohet akoma më tepër. Por ende nuk është gjetur përgjigjja e saktë e prejardhjes së njeriut, edhe pse kemi argumente të ndryshme sipas shkencë dhe fesë.Bota shtazore që shohim sot është e larmishme , meg-jithatë nuk ka qenë gjithmonë kështu. Në të kaluarën, për shkak të kushteve të mjedisi kafshët dukeshin dhe sillesh-in shumë më ndryshe nga ato sot. Biologët gjithashtu dëshmojnë se si njeriu ashtu edhe gjallesat shtazore kanë ndryshuar, pra janë të së njëjtit trung. Mirëpo evolucioni 15-35 milion vjeçar bëri të mundur edhe diferencimin e kafshëve, pra që njëri nga gjallesat të jetë pasardhës i majmunëve, e tjetri i njeriut. Këtë teori e përforcon fakti se janë gjendur fosile të një mashkulli mes fosileve të një grupi majmunësh është të njëjtit fis. Kjo tregon se ata kanë jetuar së bashku gjatë një periudhë kohore.Po t’i hedhim një shikim majmunit të sotëm dhe njeriut, mund të vërejmë disa detaje të përbashkëta si përshem-bull: duart me 5 gishta, aftësinë për të qëndruar në këmbë, etj. Edhe truri jonë ka funksionuar si ai i majmunëve, mënyra e gjuetisë etj., çka e përfrocon teorinë se njeriu ka prejardhje nga majmuni. Gjithashtu po të mendojmë se njeriu në të kaluarën dukej si një majmun, kuptojmë se sa shumë ka ndryshuar ai, por për këtë janë dashur miliona vite.

Punuar nga Klasa IX


15

MONARKIA ROMAKEMonarkia romake (latinisht: Regnum Romanum; 753 para erës sonë–509 para erës sonë) sipas një legjende, Roma u themelua më 21 prill, 753 para lindjes së Krishtit nga vëllezërit binjakë që e kishin origjinën nga princi trojan Enea.Romuli dhe Remi ishin nipa të mbretit latin, Numitorit të Alba Longës. Mbreti u rrëzua nga froni nga vëllai i tij mizor Amuliusi ndërsa vajza e Numitorit, Rea Silva lindi Remin dhe Romulin.Rea Silva ishte një virgjëreshë e Vestës që u dashurua nga Marsi, duke i bërë vëllezërit gjysmë-hyjnorë.Mbreti i ri ishte i frikësuar prej Romulit dhe Remit se mos ata ia merrnin fronin, kështu që ai vendosi t’i mbysë. Një ujkonjë (ose gruaja e një bariu në disa versione) i shpëtoi dhe i rriti ata dhe kur ata arritën moshën e pjekurisë, ata i rikthyen fronin e Alba Longës Numitorit.Binjakët themeluan qytetin e tyre, por Romulusi e vrau Remin gjatë një grindjeje për sundimin si mbret i Romës, megjithëse disa burime thonë se grindja ishte për arsyen se emri i kujt do t’i vendosej qytetit.Romulusi ishte burimi i emrit të qytetit. Meqë qyteti kishte ngelur me shumë pak gra, legjenda thotë se latinët ftuan sabinët në një festival dhe rrëmbyen femrat e tyre që ishin të pamartuara, duke çuar në integrimin e latinëve me sabinët.Një legjendë tjetër e regjistruar nga historiani grek Dionisi i Halikarnasusit thotë se princi Enea drejtoi një grup trojanësh në një udhëtim në det.

Pas një kohe të gjatë në ujërat e ashpra, ata zbarkuan në buzë të lumit Tiber. Jo gjatë, por pas zbarkimit, burrat donin të vazhdonin rrugën në det, por gratë që po udhëtonin nuk donin të iknin. Një grua, e quajtur Roma, sugjeroi gratë të digjnin anijet për të mos lejuar largimin. Në fillim, burrat ishin të inatosur me Romën, por më vonë ata e kuptuan se ata ndodheshin në një vend ideal për tu vendosur. Ata i vunë vendit emrin e gruas që dogji anijet e tyre.Qyteti i Romës u zgjerua rreth një vau të lumit Tiber, një kryqëzim rrugësh plot trafik dhe tregti. Sipas të dhënave arkeologjike, fshati i Romës ka mundësi të jetë themeluar dikur rreth shekullit të 8-të p.e.s, meg-jithëse mund të shkojë deri në shekullin e 10-të p.e.s nga fiset latine të Italisë, në majë të kodrës Palatine.

Etruskët, që më parë ishin vendosur në veri të Etrurias, duket se kanë vendosur pushtet politik në rajonin e Romës rreth fundit të shekullit të 7-të p.e.s, duke formuar elitën mbretërore dhe aristokratike. Etruskët, siç duket, e humbën fuqinë në zonë në fund të shekullit të 6-të p.e.s, dhe në atë pikë, fiset e hershme latine dhe sabine rishpikën qeverinë e tyre duke krijuar një republikë, me shumë më tepër kufizime në aftësitë e sunduesit për të ushtruar fuqinë.Etruskët, që më parë ishin vendosur në veri të Etrurias, duket se kanë vendosur pushtet politik në rajonin e Romës rreth fundit të shekullit të 7-të p.e.s, duke formuar elitën mbretërore dhe aristokratike. Etruskët, siç duket, e humbën fuqinë në zonë në fund të shekullit të 6-të p.e.s, dhe në atë pikë, fiset e hershme latine dhe sabine rishpikën qeverinë e tyre duke krijuar një republikë, me shumë më tepër kufizime në aftësitë e sunduesit për të ushtruar fuqinë.

ROMARoma është kryeqyteti i Italisë, kryeqyteti i rajonit Lacio dhe kryeqendra e Provincës së Romës. Me mbi 2.900.000 banorë në 1,285.3 km2, ajo është edhe qyteti më i madh dhe më i populluar i vendit. Qyteti është i vendosur në pjesën qendrore-perëndimore të gadishullit Italian, në lumin Tiber.Historia e Romës së përfshin dy mijë e gjysmë vjet. Ajo ishte kryeqyteti i Mbretërisë romake, Republikës Romake dhe Perandorisë Romake, e cila ishte fuqia dominuese në Evropën Perëndimore dhe tokat në kufi Mesdheut për më shumë se shtatëqind vjet nga 1 shekulli 1 para Krishtit e deri në shekullin e 7-të dhe qyteti konsiderohet si një nga vend-lindjet e qytetërimit perëndimor. Që nga shekulli 1 pas Krish-tit, Roma ka qenë selia e papatit dhe, pas përfundimit të dominimit bizantin, në shekullin e 8-të, ajo u bë kryeqyteti i Shteteve të Papës, që zgjati deri në 1870. Në 1871 Roma u bë kryeqyteti i Mbretërisë së Italisë, dhe në vitin 1946 i Republikës Italiane.Pas Mesjetës, Roma u qeveris nga papë të tillë si Alexander VI dhe Leo X, të cilët e shndërruan qytetin në një nga qendrat kryesore të Rilindjes Italiane, së bashku me Firen-cen. Versioni i tanishëm i bazilikës së Shën Pjetrit u ndërtua dhe Sistine Chapel u pikturua nga Michelangelo. Artistë dhe arkitektë të famshëm të Rilindjes, të tillë si Bramante, Bernini dhe Raphaeli kanë banuar për disa kohë në Romë, duke kontribuar në arkitekturën baroke të saj.Roma është renditur nga GaWC në vitin 2010 si një beta + E qytet botëror, si dhe 28 të qytetit më të rëndësishme globale. Në vitin 2007, Roma ishte e 11-më-qyteti i vizituar në botë, 3 më të vizituara në Bashkimin Evropian, dhe tërheqje më të njohura turistike në Itali. Qyteti është një nga të Evropës dhe më të suksesshme në botë qytetit "markave", si në aspektin e reputacionit dhe pasuritë. Qendra e saj historike është e shënuar nga UNESCO si një Site Trashëgimisë Botërore. Monumentet dhe muzetë tilla si Muzetë e Vatikanit dhe Colosseum janë ndër destinacionet e 50 më të vizituara në botë turistik (të Muzetë e Vatikanit marrjen 4.2 milion turistë dhe Colosseum marrin 4 milionë turistë çdo vit). Roma priti 1960 Lojërat Olimpike Verore. Punuar nga Nandi Resyli


16

Teknologjia dhe Robotika risi në ASHTeknologjia Informative dhe risitë në shkollën “Arsimi i Shqipërisë”Bota e teknologjisë është një ‘detë’ i tërë, ku secili njeri në ditët e sotme ‘lundëron’ në të qoftë në një mënyrë ose në një mënyrë tjetër.Nëse flasim për historikun e zhvillimit të teknologjisë ose hulumtojmë pak në internet shohim që kjo fushë, ku daton qysh moti, por shekulli në të cilin jetojmë ne (shekulli 21) shihet si shekulli i teknologjisë pasi që ka marrë një hov të zhvillimit shumë të madhë.Shkollat e Republikës së Kosovës dhe ato të Shqipërisë e kanë si lëndë obligative lëndën e Teknologjisë së Informa-cionit dhe të komunikimit. Ne në shkollën “Arsimi I Shqipërisë” vëzhguam interesimin e nxënësve që të sjellim risi në planprogramin mësimorë duke e futur lëndën e Robotikës, kjo, pasi që pamë trendet e fundit të zhvillimit të kësaj larmie nga të rinjët në mbarë Botën.Lënda e Robotikës që po zhvillohet përherë të parë në shkollën ‘Arsimi i Shqipërisë’ është një lëndë e re jo vetëm në shkollën tone, por kjo është risia e parë në nivel rajonal sa i përket kësaj larmie. Gjatë kësaj periudhe prej se ka filluar ky vit shkollorë deri në këto moment shohim një interesim të madh të nxënësve, një kurreshtje të jashtëzakonshme dhe një botë shumë kreative.Kjo lëndë ligjerohet nga klasa e parë deri te klasa e dhym-bëdhjetë. Mësimdhënësja e kësaj lënde është shprehur që interesimi në lëmin e robotikës është shumë i madh nga të gjitha grupmoshat, madje edhe nga fëmijët shumë të vegjel në moshë siç janë klasat prej 1-5 të cilët me padurim e presin ditën kur kanë Robotikë. Tani do ti shohim disa opinione të nxënësve të grupmoshave të ndryshme lidhur me ndryshimin që ka sjellë kjo lëndë:

Erion Beka-nxënës I klasës së 12-tëUnë kam filluar studimet në shkollën “Arsimi I Shqipërisë” që nga klasa e tetë. Për vetë faktin që unë jam që një kohë të gjatë në këtë shkollë tregon, që unë dhe familja ime jemi të kënaqur me standardin që ofron kjo shkollë.

Unë që nga mosha shumë e vogël kam qenë shumë i interesuar në lëmin e Teknologjisë d.m.th kjo fushë më nxitë kurreshtjen shumë. Lënda e Robotikës që sivjet për herë të parë ka startuar në shkollën tonë ka qenë ide shumë e mire, ku ne si nxënës zhvillojmë aftësitë e tona kreative. Tani fokusi jonë nuk është në videolojra, sikurse moshatarët tanë, por ne si fokus kemi krijimin e gjërave të ndryshme. Kjo na ndihmon që ne të jemi më kreativ dhe të shfrytëzojmë kohën dhe mjetet tona Smart duke hulumtuar në këtë lëmi. Deri më tani unë kam menduar të studioj lëmi tjetër, por lënda e robotikës, që sivjet po zhvil-lohet në shkollën tonë më ka shtyrë që unë të ndërroj mendje d.m.th të studio Shkencat Kompjuterike.

Arta Morina-nxënëse e klasës se gjashtë.Unë studimet në këtë shkollë kam filluar vitin e kaluar. Vitin e kaluar kemi pasur lëndën e informatikës, por plan-programi ka qënë më ndryshe. Në këtë vit si lëndë është futur edhe lënda e robotikës kjo lëndë është një lëndë e cila mua dhe shokët e mi të klasës na pëlqen shumë. Të hënën unë filloj javën me shumë dëshirë, sepse do të mësojmë gjëra shumë interesante lidhur me robotikën. Këtë lëndë e kemi një herë në javë, por dëshira ime është që stafi drejtues ta rrisi numrin e orëve të kësaj lëndë, pasi që të mësuarit në këtë lëndë është edhe argë-tim për ne.

Eliona Sopiani- nxënëse e klasës së dhjetë.Të them të drejtën institucioni arsimor i yni nuk është aq madhështor, por mbi të gjitha kemi aq përkushtim, vullnet për studim dhe projekte të shumta, pa harrur punën e palodhshme të stafit pedagogjik, sa që çdo herë e më shumë kemi ide kreative dhe realizim me përfundim të suksesshëm. Lëndët mësimore çdo herë e më shumë të tërheqin t’i studiosh edhe më thellë sa që çdo vit ne si nxënës kërkojmë të kemi dhe lëndë shtesë përfshirë edhe klube të shumta ne të gjitha lëmitë e jetës.Po në këtë vit kemi si lëndë shtesë “robotikën”, një lëndë me kritere kompjuterike dhe që na mundëson të krijojmë gjëra të reja lidhur me teknologjinë duke shfrytëzuar idetë kreative nga ana jonë si nxënës.Pra, unë si nxënëse jam shumë e kënaqur me këtë sistem arsimor, sa që dhe prindërit e mi vendosën të ndjek shkol-limin në këtë shkollë unë, vëllai dhe motra ime. Kjo do të thotë se ne jemi të kënaqur si familje në këtë sistem!

Punuar nga Erion Beka, Eliona SipianiAltina Zogaj, Arta Morina


17

Arti si krijim artistikArti si art është një mrekulli që na është dërguar si një dhuratë që duhet ta shfrytëzojmë në të gjitha mënyrat e mundshme. Artin me vite e kemi përfeksionuar, ne si njerëz asnjëherë nuk mund të krahasohemi me artin që ka egzistuar para nesh. Arti gjithmonë ka qenë pjesë dhe do të jetë pjesë e jetës sonë, çfardo lloj arti qoftë ai, të gjitha idetë, krijimet, lëvizjet mund të krijojnë apo janë vetë arti.Arti është krijuar me botën dhe do të mbarojë me të. Vetë jeta jonë është art, egzistenca jonë është art dhe qëllimi jonë është art. Që nga egzistenca e njeriut, arti na ka shoqëruar në çdo etapë, ai që në fillim ka shprehur brendësinë dhe e ka hedhur në sipërfaqe si art. Më vonë ai ndikoi në zhvillimin, në evulucionin, në modernizimin tonë. Dhe më tej akoma edhe mënyra si vepron trupi jonë është art, art është rrjedhja e gjakut në deje dhe deri tek mendimet dhe ndjenjat që na bëjnë qenie njerëzore. Jeta është art dhe artin e bëjnë njerëzit.Arti është shprehje shpirtërore, ku artisti shpreh ndjenjat e tij dhe komunikon me të tjerët përmes artit apo gjendjes emocionale të tij. Në shkollën tonë në kuadër të shumë projekteve në fushën e artit e kemi krijuar “muralin”, pikturimin në mur, ku kemi pasur rastin të pikturojnë dhe të shfaqin botën tonë vizuale, përmes idesë, konceptit dhe kolorit.Ndër muralet ku kemi punuar është shfaqur pamje kubis-tike me forma të ndryshme të çrregullta dhe illustrative që ju kanë përshtatur ambientit të shkollës dhe i ka dhënë freski perms kolorit dhe temës së paraqitur, duke e bërë ambientin e shkollës më kreativ për syrin dhe mendjen. Ne jemi motivuar nga artistë të mëdhenj të artit si Pablo Pikaso. Ai ishte artist krijues, ku përmes tij lindi pikërisht ky art, në këtë rast arti abstrak ndërlidhet me artin ilustra-tiv për të krijuar artin tonë unik. Tema që ështe trajtuar në këtë mural është “ambicia e nxënësve për të ardhmen” si një qëllim kryesor në jetë. Duke ditur edhe ne si nxënës qëllimet e tona, mundohemi çdo herë të përkushtuar në punë ide dhe kreativitet. Qëllimi i suksesit është puna, dhe parimi i shkollës sonë.Ne mundohemi të ndjekin rrugën e të mëdhënjëve, të vetëdijshëm se perfeksionizmi nuk arrihet kurrë.

Punuar nga Lorik KrasniqiPunuar: Altina Zogaj, Arbëresha Rexha dhe Erion Beka

EkosistemetBotën mund ta ndajmë në zona të quajtura bioma, çdon-jëra prej të cilave ka një klimë dhe një rrjet bimësh e kafshësh të ndryshme nga të tjerat. Këto ndahen më tej në shumë bashkësi më të vogla bimësh dhe kafshësh që njihen me emrin ekosisteme. Vendi ku jeton një bimë apo një kafshë e caktuar quhet habitat. Bufi i dëborës dhe lemingët bëjnë pjesë në biomën e arktikut. Arktiku ka klimë të ftohtë dhe të akullt.

Biomat Disa bioma mbajnë një shumëllojshmëri të madhe bimësh dhe kafshësh, kurse disa të tjera kanë një numër shumë të kufizuar speciesh. P.sh., biomat e pyje tropikale kanë një klimë shumë të ngrohtë dhe të lagësht, ku gjallo-jnë shumë bimë dhe kafshë. Përkundrazi, biomat e tundrave përmbajnë një numër të kufizuar bimësh dhe kafshësh. Kjo, sepse pa kafshë dhe bimë mund të mbije-tojnë në atë klimë të ftohtë dhe të ashpër.

Zinxhirët ushqimor Kafshët dhe bimët e një ekosistemi varen nga njëri-tjetri për ushqim. Një specie ha një tjetër dhe kjo e fundt hahet nga një tjetër. Ky quhet zinxhir i ushqimit. Bimët përbëjnë hallkën e parë të këtij zinxhiri, sepse, ato e prodhojnë vetë ushqimin. Më tej kafshët barngrënëse hanë bimët, kurse mishngrënësit hanë barngrënës dhe mishngrënës të tjerë. Një varg zinxhirësh të ndërlidhur ushqimi njihën si rrjet i ushqimit. Shumë zinxhirë ushqimorë janë të lidhur me njëri-tjetrin, sepse shumë pak kafshë ushqehen vetëm me një lloj ushqimi.

Energjia Kafshët ruajnë vetëm një pjesë të vogël të energjisë që fitojnë nëpërmjet ushqimit; pjesa tjetër përdoret na trupi i tyre. Kur një kafshë ha një tjtër, konsumatori fiton vetëm energjinë e ruajtur. Si pasojë, në çdo nivel trofik të zinxhirit të ushqimit gjendet gjithmonë e më pak energji. Prandaj secili nivel ka shumë më pak konsumatorë se sa niveli paraardhës.

Konkurrenca Çdo lloj bime ose kafshe ka vendin e vet në ekosistemin e tij, e njohur me emrin fole. Në qoftë se dy specie të ndryshme konkurrojnë për të njejtin ushqim, specia më e fortë ose gjahtari më i shkathët mbijeton. Tjetri duhet të ndryshoj mënyrën e të ushqyerit, ose të largohet, përn-dryshe do të zhduket.

Ekuilibri Në një ekosistem, raporti prodhues-konsumator është zakonisht i ekuilibruar, që do të thotë se ka boll ushqim për të gjithë. Por ekulibri mund të përbyset lehtë. Nëse konsumatorët parësor ngordhin nga një sëmundje, kjo prek të gjithë pjesëtarët e zinxhirit të ushqimit. P.sh., bimët më shumë, por konsumatorët dytësorë mund të ngordhin, sepse nuk kanë ushqim të mjaftueshëm.

# S h k o l l a A S HA k t i v i t e t e

18

Festa e 1 Qeshorit Shkolla ASH organizoj eventin madhorë për nder të 1 Qeshor Ditës Ndërkombëtare të Fëmijëve. Aktiviteti u festu me lojëra, këndim, teatër dhe argëtim pa fund nga nxënësit e shkollës në sheshin "Zahir Pajaziti", në bashkëpunim me komunën e Prishtinës në kampanjën “Prishtina lexon”. Aktivitetet tona u zhvilluan nga data 31 Maj deri me 2 Qeshor 2017

A k t i v i t e t eR e v i s t a N ë n t o r i

19

Festa e Abetares! Kaluan ditët, javët e muajt që nga fillimi mësimeve në librin e Abetares, ditës kur për herë të parë nxënësit u takuan me shkronjat për t’u nisur në një rrugëtim të gjatë drejt dijes. Ku nxënësit për herë të parë filluan të mësojnë për shkronjat e bukura të alfabetit tonë, mësuan numër pas numri deri sa arritën në përfundimin me sukses të parashkollit. E gjithë kjo punë u kurorëzua me Festën e Abetares, si ditën dhe ngjarjen më të veçantë për shkollarët vegjël, e cila u mbajt më datë 06.06.2017, në Teatrin “Dodona” në Pristhinë, me një program të përgatitur nga mësuesja Silvana Dauti. Nxënësit para prindërve, gjyshërve e shumë pjesëmarrësve tjerë shfaqën pika të larmishme si: vjersha, këngë, vallëzime, lojëra ritmike dhe pjesë tjera interesante duke i bërë edhe mysafirët pjesë të programit me fakte e gjëegjëza.

Në klasë me të vegjlit e shkollës. Punime nga aktivitetet për aftësim teknologjik në mënyrë vizuele të qytetit, ku është paraqitur periferia e tij dhe një lagje si shembull. Përfshier këtu edhe punime kreative gjatë orës së artit figurativ dhe orëve të lira. Nxënesit e ciklit të ulët realizuan në mënyrë të shkelqyeshme idetë e tyre.


20

I dua mendimet e mëdha të kalojnë horizonte të kuqërre-mta, t’i binden dëshirave të pafajshme fëmijërore,të fluturojnë me tufa zogjsh shtegtarë ,të ndjejnë mall;të përqafojnë njerëz.

Një shëtitje me balonë nga Aureola Krasniqi, Klasa V

Isha e vetme në shtëpi dhe po mendoja të bëja një shëtit-je me balonë. Kur hipa në balonë isha pak e frikësuar por, pastaj u mësova. Kur balona nisi të fluturonte unë u ndjeva shumë e lumtur. Mirëpo në balonë kisha dhe shoqen time më të ngushtë. Në ato momente që po fluturoja mua mu duk sikur jam në një ëndërr. Qielli ishte i kthjellët. Nga balona shihja gjithë ato banesa dhe shtëpi të vogla, që më dukeshin si buburreca. Në atë çast po vinin disa zogj drejt balonës tonë. Unë dhe shoqja ime ishim paksa te frikësuara. Mirëpo zogjtë erdhën dhe u afruan drejt nesh. Ne atë çast filloi të binte një shi i tmerrshëm. Zogjtë e vegjël nisën të fluturonin me të shpejtë. Unë u ndjeva shumë keq kur pashë ata zogj të vegjël që dukeshin sikur po qanin. Në ato momente shoqja ime nuk po fliste fare. Edhe unë u mendova të mos flisja më,por nuk munda nga ndjenjat që kisha për ata zogj të vegjël. Pas pak shiu u ndal dhe filloi përsëri të dalë ai diell i mrekullueshëm,që dukej sikur më shkel syrin. U mundova të mos flisja më dhe e bëra. Në atë moment mendoja vetëm se si të kthehesha në shtëpi nga ajo aventurë e mrekullueshme. Unë mendoja se mami im do të mërzitej shumë po të zbulonte se unë nuk jam në shtëpi. Poashtu gjithë familja. Unë mendova që kur të shkoja në shtëpi do të bëja një album me atë aventurë. ”Unë po mendoj që të kthehemi në shtëpi”-i thashë shoqes sime. ”A nuk do të doje që të rrinim përgjithmonë në këtë qiell të kaltër dhe të kthjellët?” Unë nuk dua të kthehem pas.-tha shoqja ime. Ndërsa unë e kundërshtova atë. E kundërshtova për shkak se më kishte marrë malli për familjen. Unë nuk dija si ta ktheja balonën mbrapsht. Kur ishim duke u kthyer shoqja ime nuk po më fliste fare mua për shkak se donte të udhëtonim edhe pak në atë qiell të mrekullueshëm. Shtypa një buton ku shkruante KTHEHU. Dhe me të vërtetë balona u kthye mbrapsht. Unë isha duke qeshur,shoqja ime e mërzitur. E pyeta shoqen time se pse ishte e mërzitur. Ajo ma kthye, sepse do të doja të rrinim edhe pak. Pas pak balona u ndal vetë. Unë isha shumë e tensionuar.Jeta ime po fillonte të ndryshonte nga ajo aventurë mahnitëse. Ishim gati per tù kthyer në shtëpitë tona. Unë dhe shoqja ime me aq guxim sa kishim nuk dinim si të shpjegoheshim se pse ishim vonuar dhe pse ishim larguar fshehurazi nga shtëpia. Unë mendoja që kur të shkoja në shtëpi mami do të më qortonte. Poashtu edhe shoqja ime po thoshte të njëjtën gjë. Kur u ktheva në shtëpi mami nuk më qortoi fare siç mendova unë. Kjo ditë për mua kishte qenë dita më e bukur në jetë

Një shëtitje me balonë nga Mineta Ajeti, Klasa V Atë çast, atë moment ndjeva një kërcitje në xhamin e dritares. E zbulova kokën nga batanija e ngrohtë, që më kishte hedhur gjyshja. Vështrova gjysmë, me sytë që mezi më hapeshin. Prapë kapakët i mbyllën sytë e përgju-mur të atij mëngjesi grricës. Përsëri ajo kërcitje, ajo çarje e mërzitshme. Vazhdonte të kërcitë...Nuk durova më! E mbuluar dhe e ngrohtë u afrova pranë parmakut shumëngjyrësh e të rrahur nga rrezet e diellit. Po përtoja ta çelja dritaren,dhe ashtu me shikimin gjysmë vura re se jashtë qëndronte varur një litar gungë dhe një letër e mbështjellë që herë pas here përplasej me xhamin e dritares e shkaktonte atë griçje qesharake e dashakeqe të zgjimit me zor. U zgjova! Litari varej nga lart çatisë. Zgjata kokën jashtë e vështroj që jo vetëm apo krejt rastësisht aty ankorohej një balonë gjigande,e bardhë. Më verboi sytë. O dreq! Po kjo nga na doli?! Nuancat e ngjyrave që përplaseshin në balonë i jepnin asaj shpirt aventure. U bëra kureshtare. Zgjata dorën dhe mora letrën. Aty me shkronja të mëdha e të shkujdesura, sikur përplaseshin e shtynin njëra-tjetrën, shkruhej ”HIP NË BORD!” Çudi e asnjë informacion tjetër. Po kjo fjali i shtoi kureshtjes time edhe më shumë dëshirë, për tù ngjitur lart. E mendova edhe një herë! Ç’të bëja? Ashtu pa parë shumë që poshtë meje qëndronte macja ime me qime të bardha. Diçka më kapi pas këmbëve. Kthehem me kujdes:-“Po hë moj,se më trëmbe,budallaçkë.-” Mjaulli të paktën! Kristal unë po shkoj,dua të guxoj! -Mjau,mjau! -Po të marr me vete po pusho! Ashtu pa e vrarë mendjen tek mëngjesi, dola dhe u ngjita, me macen time. Në balonë askush s’po dukej. Ishte e mahnitshme, e qetë e plot dritë në të. Ja ashtu me Krista-lin në dorë pa bërë zhurmë, ecja rreth korridorit të ngushtë e të gjatë të balonës. Askush nuk ishte aty. Ajo filloi të lëviste. U tremba, por edhe u ndjeva e emocionuar, plot adren-alinë. -Sa bukur! -Sa lart po ngjiteshim! Kristali fshihej pas mëngëve të bluzës sime. Nuk doja ta forcoja kundër dëshirës së saj. Krejt dhe vetëm u nisëm. Ishte veç një shëtitje. Nuk ishte e vështirë. Dukej kaq e lehtë ta drejtoj atë balonë gjigande. Fluturimi merr krahë e besim. Fushat e gjëra, kodrat e të sistemuara djerë shahu. Shëtitja po më dukej shumë interesante. Tufa të mëdha zogjsh, patash të egra fluturonin lartë nesh. -Ga ga ga ga! Ai mëngjes vjeshte ishte rrëzëllitës. Shëtitja vazhdonte në qiellin e pastër, nga retë e të mbushur me gjallëri zogjsh....Pa dashur u kujtova se të jetosh në ëndrra dhe aventura është si të gjesh një grimcë jete për t’i dhënë sa më shumë ngjyra.


21


22

Forcat- bashkëveprimi gravitacionalForca është madhësi fizike që karakterizon veprimin e një trupi mbi një trup tjetër. Në natyrë veprimi është gjithnjë i dërsjellë ose siç thuhet ndryshe kemi bashkëveprim midis trupave. Në çdo trup veprojnë dy apo më shumë forca, kur forcat janë të barabarta atëherë trupi është në qetësi: filozofi i Greqisë së lashtë, Aristoteli mendonte se gjendja natyrore e trupave është preh sipas tij për të vënë në lëvizje trupin, mbi të duhet të veprojë një trup tjetër, duhet të veprojë një forcë.Kjo teori mbizotëroi deri në fundin e shek.XVII, kur Galileo Galile nëpërmjet disa eksperimenteve të thjeshta provoi të kundërtën.

*Trupi ruan gjendjen e mëposhtme të lëvizjes për aq kohë sa mbi të nuk veprojnë trupa të tjerë. Gjysmë shekulli më vonë, Isak Njutoni formuloi ligjin e parë të lëvizjes i cili quhet ligji i parë i Njutonit.*Trupi ruan gjendjen e prerjes ose të lëvizjes së njëtra-jtshme për aq kohë sa mbi të nuk vepron një forcë e jashtme e paekuilibruar, që ndryshon gjendjen e tij.

Pse kur frenon vetura trupi shkon para?Sepse trupi dëshiron të ruaj gjendjen qoftë të qetësisë apo lëvizjes dhe kjo veti njihet me emrin inerci.F=m×aLigji i dytë i Njutonit thotë se nxitimi është në përpjestim të drejtë me forcën dhe në përpjestim të zhdrejtë me masën

1N=1 kg × 1 m/s Në sistemin SI njësia e forcës është Njutoni.

Pse kur godasim murin ose bankën neve na dhemb dora?

Forcat me të cilat bashkëveprojnë dy trupa kanë madhësi të barabarta me drejtim të kundërta.Ky përfundim përbën Ligjin e tretë të Njutonit. Pra, me aq forcë me të cilën godasim në murin, me të njejtën force, por me drejtim të kundërt na godet muri neve.Bashkëveprimin e forcave e ndajmë në katër tipa:

•Bashkëveprimi gravitacional•Bashkëverimi i dobët•Bashkëveprimi elektromgnetik•Bashkëveprimi i fortë.

Bashkëveprimi gravitacional ndodh me të gjitha trupat në natyrë, të mëdhenj apo të vegjël, në prehje apo lëvizje etj. Ky bashkëveprim është i ndjeshëm atëherë kur të paktën njëri nga trupat bashkëveprues ka masë të madhe, të krahasueshme masën e Tokës. Gjatë sundimit të rënies së lirë të trupave në sipërfaqen e Tokës, p.sh.,një kokërr mollë bie nga pema, ai arriti në përfundin se mbi ta ushtrohet forcë tërheqëse të cilën e quajti forcë gravitacionale.

Po kush e ushtronte këtë forcë?Njutoni e dinte që kur mbi një trup vepronte një forcë, ajo ushtrohej nga një trup tjetër. Duke qenë se forca e gravitetit është e drejtuar nga qendra e Tokës, ai mendoi se Toka ishte ajo që ushtronte forcën e gravitetit mbi trupat që ndodheshin në sipërfaqen e saj.Forca që ushtron toka ose ndonjë trup tjetër mbi trupat e tjerë është në përpjestim të drejtë me masat e tyre dhe në përpjestim të zhdrejtë me katrorin e largësisë.

Pse Hëna bën lëvizje rrethore, rreth Tokës?Toka ushtron forcë gravitacionale jo vetëm mbi trupat që ndodhen në sipërfaqe dhe në afërsi të saj, por edhe mbi Hënën, duke e mbajtur atë në orbitë rrethore, rreth Tokës.Në Hënë veprojnë dy lloj forcash, centripetal dhe centrifu-gale. Forca centrifugale tenton të largoj trupin nga orbita dhe lidhet me shpejtësinë që leviz trupi. Forca centripetale është qendërsynuese dhe ka drejtim nga qendra e trajektores rrethore. Kur këto dy lloj forcash ekuilibrohen kemi lëvizje normale të Hënës në orbitën e saj. E njejta gjë ndodh edhe me lëvizjen e Tokës, plan-etëve tjerë, satëlitëve natyral dhe artificial.

Punuar nga Liri Rexha


23

RrethiShpikja e rrotës ka qenë një nga ngjarjet më të rëndë-sishme të zhvillimit teknologjik të njeriut, pasi u dha njerëzve mundësinë për të udhëtuar me shpejtësi. Por, që përdorimi masiv i ingrazheve gjatë Revolucionit Industrial, ai që përshpejtoi jo vetëm zhvillimin tekonologjik, por edhe atë shoqëror e ekonomik.

Perimetri i rrethit është gjatësia e vijës që kufizon një figurë plane. P = π×d = 2×π×r

Diamteri i rrethit= 2× rrezja e rrethitd = 2×r

Syprina e rrethit:S =π

Gjatësia e harkut të gjysëmrrethit = ×πd

Numri pi, i cili zakonisht shënohet me gërmën e vogël të alfabetit grek π (lexo pi apo pi-greke), është një konstantë matematikore nga më të rëndësishmet. Numri π mund të përkufizohet si herës (raport) i perimetrit të një rrethi me diametrin e tij. Vlera e tij e përafërt është 3.14159.... Kjo do të thotë se kur diametri i rrethit është një njësi, atëherë perimetri i tij është vetë π. Numri π është një numër iracional që do të thotë se ai nuk mund të shkruhet si thyesë apo si herës i dy numrave të plotë. Kjo do të thotë se decimalet e tij kurrë nuk përfundojnë, por edhe nuk përsëriten. Ky numër njihet edhe si konstanta e Arkimedit. Π=3.14159…

Simboli π u vendos në vitin 1706 nga matematikani anglez William Jones (lexo : Uilliam Xhons) si gërma e parë fjalës greke περίμετρος, domethënë përmasa përqa-rk ose përreth.“Të eksplorosh π, është njësojë si të eksplorosh univer-sin.” -David Chudhovsky

Detyrë: Artani do të lyejë pjesën e përparme të kolibes së qenit të tij me dy shtresa boje. Ai ka bojë për të mbuluar ½ A i duhet Artanit më tepër bojë? Argumentoni përgjigjien tuaj.

Detyrë: Në figurën e mëposhtme, ABCD është drejt-këndësh dhe DA dhe CB janë rreze të rrathëve të treguar. Nëse AB=4, a është serimetri i figurës së hijëzuar?a) 2π+4b) 4π+4c) 4π+8d) 8π+8e) 8π+16

PROBLEMË:Kishte qenë një herë një femijë i cili kishte shumë dëshirë të shkojë e ta vizitojë botën e numrave.Do të shpie me gjithë qejf,- i premtoi Aritmetika, por me kusht që djaloshi të zgjidhte një enigmë matematikore.Ta dëgjojmë atëherë atë enigmë- tha vogëlushi, kurse zonja Aritmetikë menjëherë ja parashtroi pyetjen.Në cilin vit ka lindur matematikani, i cili vdiq në shekullin XIX, nëse në vitin kishte qenë saktësisht x vjet?(Zgjidhja: x=43, 1849)

PËR MË TË VEGJËLITRedoni duhet të kalojë largesën prej 20km. Pjesën e parë të rrugës me gjatësi 15km e ka kaluar me tren, kurse pjesën e dytë prej 3.5km me autobus. Pjesën tjetër duhet ta kalojë në të ecur. Sa metra i kanë mbetur ta kalojë në këmbë?

Cilët tre numëra të njëpasnjëshëm natyror, kur mblidhen japin shumën 66?

Vendosni numrat 1,2,3,4,5,6,7,8 dhe 9 në rrathët e dhënë në figurën djathtas, ashtu që shuma në secilën brinjë të katrorit të jetë 12.

Punuar nga Arbëresha Rexha

Detyrë: Sipërfaqja e rrethit në figurën e mëposhtme është 100π. Sa është gjatësia e brinjës AB?


24

Metalet e çmuaraKur përendim metalet e ҫmuara, na shkon mendja men-jëherë tek ari dhe argjendi. Por këto dy metale nuk janë të vetmet metale të ҫmuara, ka edhe substance tjera madje edhe më të ҫmuara se ari. Të qënit e rrallë nuk është e mjaftueshme për t'u kualifi-kuar si një metal i çmuar. Ajo duhet gjithashtu të gjendet në natyrë, duhet të jetë e shëndritshme dhe të posedojnë një pikë shkrirje shumë të lartë, reaktivitet të ulët dhe më e rëndësishme për të gjithë ata që dëshirojnë të veshin bizhuteri të bëra nga metali, duhet ta dinë mirë që ajo nuk duhet të jetë radioaktive. Të gjithë këta faktorë kontribuo-jnë në vlerën e një metali dhe në koston e saj për gram që është domosdoshmërisht treguesi më i mirë për vlefshmërinë. Kështu që më poshtë ju kemi prezantuar një listë me 10 metalet më të çmuara në botë.

RodiumiI përket grupit të platinit dhe është një metal shumë i rrallë. Në një ton dhe dhe gurë nuk mund të gjesh më shumë se 0.001g rodium. Ky metal është jashtëzakonisht i rrallë, i vlefshëm dhe i argjendë, që zakonisht përdoret për vetitë e saj reflektuese. Ka një pikë të lartë shkrirje dhe një aftësi të mahnitshme për të përballuar korro-zionin. Prodhuesit më të mëdhenj: Afrika e Jugut, Rusia, Kanadaja dhe vende të tjera.Përdorimet: Zakonisht përdoret për vetitë reflektuese në objekte si dritat e kërkimit, pasqyra dhe bizhuteri. Gjithashtu është i vlefshëm në industrinë e automobilave dhe në fushën industriale.

Platini Metal i rrallë me ngjyrë argjendi. Njësoj si ari, është shumë rezistent ndaj acideve. Platini ka bërë emër përmes fleksibilitetit të saj, dendë-sisë dhe vetisë përballuese ndaj korrezionit. Ky metal është gjithashtu i ngjashëm me paladiumin në aftësinë për t'i bërë ballë sasive të mëdha të hidrogjenit.Prodhuesit më të mëdhenj: Afrika e Jugut, Rusia, Kanadaja dhe vende të tjera.Përdorimi: Për bizhuteri, për shkak se shquhet për rezis-tencë dhe është i shndritshëm, stomatologji, armatime dhe në aeronautikë.

Ari I njohur si metali më i çmuar dhe shumë i dashur sidomos nga gratë. Për shkak të qëndrueshmërisë dhe petëzimit, ari mbetet një nga metalet më të njohura dhe një nga më të investuarat. Ndahet shumë lehtë nga shkëmbinjtë përreth dhe mineralet e tjera me anë të shkrirjes.Prodhuesit më të mëdhenj: Afrika e Jugut, SHBA, Austra-lia dhe Kina. Përdorimet: Për bizhuteri dhe përdorime industriale. Përçueshmëria e saj e bën atë një komponent të madh elektronik dhe sipërfaqja e saj reflektues ndih-mon në krijimin e mburojave të mira ndaj rrezatimit.

RuteniumiËshtë anëtar i metaleve të platinit dhe ruan shumë prej karakteristikave të grupit, duke përfshirë aftësinë për t’u ngurtësuar dhe për të përballuar elementet e mjedisit.Prodhuesit më të mëdhenj: Rusia, Amerika e Veriut, e Jugut dhe Kanadaja. Përdorimet: Përdoret si lidhës ndërmjet platinit dhe paladiumit në mënyrë që të rritet ngurtësia dhe rezistenca. Ruteniumi është bërë mjaft popullor në fushën e elektronikës, si një lidhës për kontaktet elektrike me efektivitet të lartë.

IridiumËshtë me padyshim elementi më ekstrem në grupin e platinit. Ky metal i bardhë ka një pikë super të lartë shkrir-je dhe është një nga elementet më me densitet dhe është rezistent ndaj korrozionit. Iridium është i përpunuar nga platini dhe si një nënprodukt i minierave të nikelit.Prodhuesit më të mëdhenj: Afrika e Jugut. Përdorimet: Në mjekësi, elektronikë dhe automobila. Është përdorur edhe në produkte të tilla si stilolapsa dhe busulla.

OsmiumNjë nga elementet më me densitet në Tokë, Osmium është një metal në ngjyrë blu. Është një metal i i brishtë dhe ka një pikë jashtëzakonisht të lartë shkrirje.Prodhuesit më të mëdhenj: Pjesë të Rusisë dhe Veriut dhe Amerika e Jugut. Përdorimet: Përdoret për të ngurtë-suar lidhjet e platinit tek kontaktet elektrike dhe në përdorime të tjera. Punuar nga Alba Sekiraqa

Rodiumi Platini

Ari Ruteniumi

Iridium Osmium

Temat e diskutimit nga klubi i Jetës Sociale i klasës XII PSE EKZISTOJ? ҪFARË NDODHË PAS VDEKJES?

Kryetari i Klubit: Erion BekaAnëtarët: Leon Sekiraqa, Altina Zogaj, Arbëresha Rexha, Finesa Rexha, Bledar Imeri, Rina Hoxha, Nita Rexha, Teuta Shabani, Kreshnik Idrizaj.

Përshkrimi bëhet nga vetë nxënësit gjatë përfundimit të diskutimit.

Informacione: Pse jetoj? Çfarë kuptimi ka jeta? Janë pyetje që nuk mund t’i gjesh përgjigjje. Ndoshta kam një qëllim, por cili është ai? Bota nuk është krijuar pa ndonjë qëllim ashtu si edhe Ҫdo gjë e krijuar ka një qëllim nga krijuesi p.sh një kompjuter. Krijuesi e krijon atë për një qëllim nëse ai nuk e përmbush atë qëllim pra nuk punon atëherë ne e flakim tutje, por ne a u dënuam ndonjëherë, nëse kemi vjedhur a na janë prerë duart? Ose nëse kemi gënjyer a na është prerë gjuha? Kjo është arsyeja krye-sore që duhet të jemi mirënjohës. Mirpo cili është qellimi ynë, si ta dijmë atë?Shumica e njerëzve thonë se qëllimi i jetës është për të qenë i lumtur,ndërsa sipas Emersonit qëllimi i jetës nuk është për të qenë i lumtur, qëllimi është të jesh i mëshirshëm, të bësh dallimin që ke jetuar dhe ke jetuar mirë. Jeta ka batica dhe zbatica prandaj njeriu nuk mund të jetë gjithmonë i lumtur ashtu siç nuk mund të jetë gjithnjë pa shpresa, e nga ana tjetër nga mund ta dimë ne se kemi jetuar aq mirë sa ta përmbushim detyrën që na është vënë.Apo ndoshta krijuesi na ka lënë ne në dorë t'ja vëmë qëllimin jetës tonë, fundja pse duhet të ekzistojnë një qëllim i jetës, i ndarë nga qëllimet që dalin nga brendia e saj?Ideja se jeta nuk ka nevojë për një justifikim të jashtëm, është përshkruar nga Richard Taylor: “Në fund të fundit, përpjekjet tona mund të mos sjellin asgjë, por dita ishte e mjaftushme për vetveten, e kështu edhe jeta”. Në kuptimin e pyetjes “pse jemi këtu?” Nuk ekziston përgjigjja. Megjithatë, do të ishte gabim të konkludojmë se jeta është e pakuptimtë. Jeta e ka një kuptim për njerëzit, prandaj është e kuptimtë."Mendojini të gjitha arsyet pse jeni i kënaqur që jeni gjallë dhe këtu është kuptimi i jetës tuaj."

Mister akoma më i madh se jeta është vdekja. Çfarë do ndodh pasi zemra nuk do pompoj më gjak ndërsa mush-këritë lëshojnë frymën e fundit, mos ndoshta do biem në gjumë të thellë e pa ëndërra, të shkojmë drejt parajsës apo ferrit, apo ndoshta përderisa trupi na kalbet shpirti endet për ta zëvendësuar. Askush nuk ka ardhur prej andej të na zbuloj atë mister dhe gjithashtu askush nuk do të vijë ndërkohë. Por sa ka rëndësi të dimë se çfarë do ndodh pas vdekjes kur nuk jetojmë të tashmen? Ne jemi ata që i japim domethënien jetës tonë, t'i japim kuptimin që ne dëshirojmë dhe derisa mushkritë vazhdojnë të pompojnë ajër ne duhet të luftojmë për dritë.

K l u b e tR e v i s t a N ë n t o r i

25

Temat e diskutimit nga klubi i Jetës Sociale i klasës XII Ekzistencializmi është humanizëm

Përshkrimi do të bëhej nga vetë nxënësit gjatë përfundim-it të diskutimit.

Informacione Ekzistencializmi ndryshe nga si e kritikojnë të tjerët nuk mbart pesimizëm, ai në fakt lë gjithmonë hapësirë për një subjektivitet njerëzor duke theksuar se ai është primar në ҫdo situatë. Jean-Paul Sartre përmes këtij libri dëshiron të vë në pah se asgjë nuk është e shkruar në qiell përderisa gjithҫka vendosim ne me veprimet tona.“Njeriu duke zgjedhur vetveten, zgjedh njeriun.”Ҫdo njeri e mendon një njeri ideal dhe i vesh atij vyrtytet më të mira që ekzistojnë si besnikria, morali, vlerat intelektuale, menҫurinë etj., dhe të gjithë bëjmë përpjekje që në njëfarë mënyrë të arrijmë atë njeri “perfekt”. Në këtë mënyrë, pra duke u përpjekur të ndryshojmë veten, ne japim një pasqyrë të një njeriu ҫfarë ne dëshirojmë të jetë.“Unë zgjedh universalen duke zgjedhur vetveten.”Ҫfarë është ankthi?Ekzistencialisti pohon se njeriu është vetë ankthi. Ankthi është pjesë e jetës së të gjithëve. Ankth na ndodh të kemi kur jemi në prag të zgjidhjeve dhe situatave me të rëndë-sishme dhe njëkohësisht më të ndërlikuara të jetës, p.sh. një gjeneral i cili është para betejës dhe fjala e tij vendos fatin e mijëra jetëve. Ankthi nuk është një perde që të ndan nga veprimi, por ai bën vetë pjesë në të. “Vlerat janë të shkruara në qiell.”Nëse ekziston apo jo zoti ҫdo shoqëri është e ndërtuar nga vlerat dhe sipas radikalizmit edhe sikur zoti të mos ekzistonte ne nuk do fajësoheshim nga askush, por në anën tjetër nuk do të kishim pasur as ku të mbështeteshim. Dhe si përfundim:Ekzistencializmi nuk është një doktrinë ateiste në kupti-min për të bërë ҫmos të tregojë se zoti nuk ekziston. Ajo deklaron se edhe sikur të mos ekzistonte zoti kjo nuk do ndryshonte asgjë: njeriu duhet të gjejë vetveten dhe të bindet se asgjë nuk mund ta shpëtojë atë, qoftë kjo edhe një provë bindëse e ekzistencës së zotit.

QëllimiPse u zgjodh kjo temë?-Që të vlerësojmë më shumë veprimet, zgjedhjet, të njohim më tepër njeriun, mendimet e tij dhe fuqinë që ka në dorë për të vepruar, për të zgjidhur vetë vetën dhe të vendosë vetë për fatin e tij.

Ҫfarë duhet të nxjerrim në pah?-Njeriu duhet të jetë optimist në kuptimin e plotë të fjalës, jo atë lloj optimizmi që të humbet nga realiteti, por një optimizëm me këmbë në tokë duke njohur dhe vlerësuar mundësitë e tij për veprim, duke u mbështetur pak tek shpresat dhe më shumë tek vetvetja, duke qenë i vetëdi-jshëm se asgjë nuk qendron mbi të të vendosë për fatin e tij, por është ai që me zgjidhjet e tij ndërton të ardhmen.


26

Dita e Lumturimit të Nënë Terezës!Të duash do të thotë te falësh emocione, buzëqeshje, respekt dhe lumturi. Kjo ndodhi në shkollën Arsimi i Shqipërisë ku nxënësit me dëshirën vullnetin dhe me fondin e krijuar nga vet ata krijuan grupin e bamirësisë, ku shumë femije pranë spitali Pediatrik u bënë të lumtur qoft dhe në disa minuta, sytë e tyre shkëlqenin. Falenderimet e tyre ishin një uratë dhe forcë e madhe për ne. Në kujtim të ditës së Lumturimit të Nënë Terezës, falenderojmë nxënësit për përkush-timin dhe gadishmërinë. Jep çka ke më të mirë…

A k t i v i t e t eR e v i s t a N ë n t o r i

27

Klubi i Shkrimit AkademikKlasa e XI prezantoi punën dy mujore të Shkrimit Akademik, ku secili nxënës zhvilloi konceptet dhe shpalosi idetë mbi shkrimin akademik, të shkruarit si proces, llojet e të lexuarit akademik, përparesitë me shembuj të dhënë për secilën temë

Nxënësit e dalluar!Sot në shkollën Arsimi i Shqipërisë u ndanë mirënjohje për të gjithë nxënësit më të mirë për muajt Shtator-Tetor, të cilët ishin të suksseshëm në tre e më shumë lëndë. Është kënaqësi kur puna, mundi dhe vullneti pasqyrohen dhe shpërble-hen me sukses të lartë


24

Orientim në NatyrëOrientimi në Natyrë pa mjete ndihmëse si: Harta, Busolla, GPS është Orientim jo shumë i saktë dhe nuk mundet të praktikohet në çdo kohë, sepse vetëm nëse Qielli është pak i mbuluar me re, menjëherë kufizohen shumë mundsi. Paramendon se gjendeni diku në një Bjeshkë shumë largë nga civilizimi dhe nuk e dini nga të shkoni, gjithashtu nuk keni me vete asnjë mjet për Orientim siç është: Harta apo Busolla, pra jeni total të paorientuar. Së pari preferohet ta ruani qetësinë dhe mos të bini në panikë, si mjete ndihmëse keni në dispozicion objekte që gjenden në Natyrë, Diell dhe Yje.Kjo metodë në vijim funksionon vetëm në Hemisferën Veriore nga gjërësia Gjeografike 23, 5 ° — Tropiku i Gaforrës e sipër, për fat të mirë Europa gjendet mbi Tropi-kun e Gaforrës, pra këtë metodë mundemi me praktikue në tërë Europën nëse vijm në situata të tilla.Pra gjendeni dikund dhe nuk dini nga t’ja mbani më tutje?Po fillojmë ta gjejmë hemisferën veriore me metodën më të sigurtë që egziston kuptohet pa Busoll apo GPS, si ndihmë marrim një shkop të drejt diku rreth 1 metër të gjatë, dhe dy shkopinj të vegjël dhe diçka që zëvendëson një litar. Kjo metodë e përcaktimit të hemisferës veriore fillon në mëngjes, së pari ngulim shkopin vërtikalisht dikund në një fushë, ku Dielli depërton pa pengesa, pastaj ngulim shkopin e vogël aty ku përfundon hija e shkopit të madh. Fundin e shkopit të madh e lidhim me litar me shkopin tjetër të vogël, Litari duhet të jetë i ngrehur plotësisht, pastaj me shkopin e vogël e vizatojm në Tokë një gjysmëhark si në Grafik - 1, mandej duhet të presim deri sa të perëndon Dielli.

Nga mesi i Ditës hija e shkopit të madh do të shkurtohet në maksimum, hija më e shkurtër e shkopit tregon Veriun Gjeografik, mirëpo vetëm nëse gjendemi mbi gjërësinë gjeografike 23, 5°.Më vonë fillon të zgjatet prapë hija e Shkopit të madh dhe në mbrëmje Hija arrin ta prek kufirin e gjysmëharkut të vizatuar më parë në Tokë.

Grafiken - 2 Pastaj aty ku tangon hija gjysmëharkut duhet ta ngulni një shkop të vogël apo ta vendosni një Gurë, vija horizontale e formuar në mes dy shkopinjëve të vegjël është drejtimi Lindje - Perëndim, ndërsa në mes tyre linja vërtikale tregon drejtimin Veri - Jug. Egziston edhe një metodë tjetër e cila është shumë më e shpejtë dhe nuk nevojitet Litari dhe gjysmëharku, mirëpo nuk është shumë precize dhe divijon sa më shumë, që largohemi nga Ekuatori, po ashtu më duhet ta përmendi se kjo metodë mund të jetë e saktë vetëm kur dita dhe nata janë të barabarta nga 12 orë. Pra ngulim prapë një Shkop 1m të gjatë vërtikalishtë në Tokë dhe aty ku përfundon hija e shkopit vendosim një guri apo një shkop të vogël, presim 20 minuta dhe përsëri shenojmë hijën e shkopit të gjatë dhe vendosim një guri tjetër, vija horizontale në mes dy hijeve të matura paraqet përafërsisht drejtimin Lindje - Perëndim. Në rast se nuk kemi njohuri se në cilën hemisferë gjendemi atëherë duhet me përcjellur hijën e shkopit se në cilën anë po lëviz. Nëse hija e shkopit lëviz në anën e majtë atëherë gjendemi në Hemisferën Veriore, në rast se Hija lëviz në anën e dhjathtë, atëherë gjendemi në hemisferën Jugore.

ORIENTIMI ME ANË TË YLLIT / VERIOR-POLAR Natën mundeni të orientoheni sipas Yllit Polar, Ylli Verior gjindet saktësisht në Veri, ky Yllë gjendet lehtë nëse keni gjetur Arushën e madhe, Arusha e Madhe lat - ursa major, gjithashtu gjendet në hemisferën veriore, kërkoni dy yjet e fundit të Arushës së madhe që gjenden njëri pas tjetrit, dhe tërhiqeni një linie të imagjinuar pesë herë të gjatë sa është distanca në mes dy yjeve të fundit të Arushës së madhe, kështu takoni Yllin Polar, i cili është i orientuar nga Veriu, nëse keni probleme për ta gjetur Yllin Polar shikone këtë Foto dhe pastaj me siguri do ta gjeni. Pastaj me siguri do ta gjeni më lehtë.

Punuar nga Lorik Krasniqi

JETA NË PARAHISTORIParahistoria përfaqëson një hark kohor shumë here më të gjatë se historia dhe ka përcjellë veçanërisht evolucionin biologjik dhe më pas edhe evolucionin kulturor të njeriut.Një hark kohor me epoka dhe me zhvillime karakteristike me veprimtari të ndryshme duke filluar që nga njeriu i Neandertalit (Homo Neandertthalensis).Lufta për mbijetesë, bëri që në atë kohë të jetë e pran-ishme edhe lufta për vend qëndrime.

Ndoshta bëjmë mirë që dëshmitë e parat i përmendim edhe pse në vendet tona shqiptare nuk kemi hasur në ndonjë fosile përkatëse, por nëpërmjet veglave të punës prej strali, veglat kruese, prerëse, shpuese janë ato të cilat na dokumentojnë se edhe në vendin tonë kanë zhvil-luar jetë nëpër mbijetesë këta të fundit.

Vendqëndrime në ujë (Palafite), shfaqje të para të artit në historinë e njerëzimit, pikturat shkëmbore, simbolet e thjeshta, transforimi i mjedisit dhe i botës bimore e shtazore, praktikimi i bujqësisë dhe i blegtorisë, numri i madh i kasolleve, prodhimet qeramike dhe këmbimet ndërmjet komuniteteve paraqesin realitetin natyror, kulturor dhe shoqëror të periudhave parahistorike.

Cdo ditë e më shumë njerëzit e atëhershëm edhe pse ishin primitive ata ishin krijues, imagjinativ për të mbijetu-ar, e mbi tëgjitha ishin guximtarë, sepse ata në të njejtën kohë flinin, rrinin dhe besonin në kafshë të ndryshme të egra.Këta njerëz primitive që në fakt “avlenët” i quajmë zbuluesit e parë që njohën metalet si bronzi e hekuri dhe filluan t’i transformonin e duke i krijuar vegla për nevoja të tyre parësore.

Por a thua pse i gjithë ky transformim?Nga kjo filloi thellësisht të zhvillohej shoqëria njerëzore duke nxitur ndarjen shoqërore të punës, diferencimin dhe shtimin e komunikimeve për të bërë lindjen e qytetëri-meve.Nga kjo lindje me risi dhe forma të zbukurimeve, me një kërkim më të gjerë tani jo për mbijetesë, por për konkurencë, sepse konkurenca gjithnjë ka ekzistuar, me një përparim më të madh dhe një mbrojtje më të lehtë natyrore, sepse tani mbijetesa u sigurua vetëm zhivillimi i jetës mbeti… Këta njerëz me rite të veçanta dhe me tradita të ndryshme kulturore në zona të ndryshme të Ilirisë, bënë që të fillojnë të formësohen tiparet dhe territoret e shtrirjes së fiseve dhe duke lënë pas ekzistencializmin e traditave të ndryshme e duke bërë që ato të jenë edhe tani të pran-ishme edhe pse në forma të ndryshme, por mbi të gjitha me një thelb të ngjashëm!


25

Ping-Pong ClubLike most other sports, table tennis had humble begin-nings as a “parlor game,” open to anyone with access to a table, paddle, and ball. The game began in the 1880s, when lawn tennis players adapted their game to play indoors during the winter. Ping-Pong is a trademark name for table tennis and asso-ciated equipment. The name “Ping-Pong” was invented by the English firm J. Jaques and Son at the end of the 1800s and later trademarked in the United States by Parker Brothers, the board game company. The game quickly caught on, and as early as 1901, tournaments were being conducted with over 300 participants.

The Ping-Pong Association was formed but was renamed The Table Tennis Association in 1922. So ping pong, is a sport in which two or four players hit a lightweight ball back and forth across a table using a small bat. The game takes place on a hard table divided by a net. Except for the initial serve, the rules are generally as follows: players must allow a ball played toward them to bounce one time on their side of the table, and must return it so that it bounces on the opposite side at least once. A point is scored when a player fails to return the ball within the rules. Play is fast and demands quick reactions. Spinning the ball alters its trajectory and limits an opponent's options, giving the hitter a great advantage.The ninth grade of our school has thought to form the table tennis club. This club is meant for the students to know the rules of this game and to know how to play.Students in free learning lessons can practice playing with each other. The best students in this sport can chal-lenge each other by choosing a winner at the end. All students of our school can participate in this competition. But, perhaps later, the well-chosen pupils can also com-pete with other people outside of our school.

Punuar nga Klasa XI Punuar nga Klubi i Ping Pongut


24

Si ndikon muzika në Trurin tonë?Të gjithë ne dëgjojmë muzikë në çdo kohë, kur duam të qetësohemi, të jemi më kreativ, të mësojmë, por nuk e dimë si ndikon ajo në trurin tonë. Muzika prek shumë pjesë të trurit si lëvoren motorike, lëvoren paraballore, qelizat nervore, lëvoren shqisore, trurin e vogël etj. Të dridhurat që kemi kur dëgjojmë muzikë shkaktohen më së shumti nga dopamina që e liron truri kur dëgjojmë kulmi-nacionin e një kënge. Dopamina është një kemikale që të bënë të ndjehesh mirë dhe lirohet nga truri. Ky kompo-nent lidhet drejtë për drejtë me motivacionin si dhe varësinë. Muzika ka një influencë shumë të fuqishme mbi trurin (mendjen) dhe emocionet tona. Sipas profesor Daniel J. Levitin, në librin e tij This is your brain in music, shkruan se “aktiviteti muzikal involvon (fut në funksion) gati të gjithë regjionet e trurit që njohim dhe gati secilin nënsistem neural.

Kjo do të thotë që nëse ne luajmë në ndonjë instrument apo dëgjojmë muzikë, në mënyrë virtuale gati i tërë truri është i kyçur në proces.Roli i muzikës në shoqëri është mjaft i madh. Muzika shërben si qetësim, pakëson dhembjet, ndihmon në stër-vitje, përmirëson kujtesën, ndihmon në punë, përmirëson nivelin e intelegjences, ndikon në shëndetin mendor, etj. Muzika ndërthuret mirë edhe me shkencën e mjekësisë, si pjesë plotësuese dhe ndihmuese e saj, sot e njohur si mjekësi alternative “Muzikoterapia”. Ajo është një disiplinë shkencore e ndërvepruese midis shkencës së mjekësisë, psikologjisë klinike e muzikore, muzikologjisë, pedagogjisë, sociologjisë, filozofisë, etnologjisë, antro-pologjisë, akustikës muzikore, teorisë së muzikës dhe estetikës. Muziko-terapia ndikon pozitivisht në qetësimin e trurit, trajtimin e çrregullimit të ankthit, depresionit, autizmit tek fëmijët, rikthimin e kujtesës, etj. Një këshillë nga ne: Dëgjojeni një këngë të qetë dhe lëreni muzikën ta bëjë të vetën!

Kuriozitete nga Bota

A e dini se..?

Ka rreth 6000 deri 7000 gjuhë në botë – të folura nga 7 miliardë njerëz në 189 shtete të pavarura.

Gjysma e popullsisë së botës fiton vetëm rreth 5% të pasurisë në botë.

Megjithëse në botë ka më shumë se 600 milionë telefona, gjysma e botës ende nuk ka bërë asnjë telefonatë.

Një në 10 persona në botë jetojnë në ishull.

Rreth 27% e ushqimit në vendet e zhvilluara përfundon në koshat e plehrave.

Gjysma e popullsisë së botës është nën moshën 25 vjeç.Mesatarisht në botë shkohet në shkollë 200 ditë, në SHBA 180 ditë, në Suedi 170 ditë, në Japoni 243 ditë.

Në Zelandën e Re ka 4 milionë njerëz dhe 70 milionë dele.

Në krahun e një majmuni ka rreth 25 milionë qime.

Peshqit e harrojnë çdo gjë që ndodh vetëm pas 10 min.

Një njeri i rritur merr frymë afërsisht 25 000 herë në ditë.

Biblioteka më e madhe në botë gjendet në kryeqytetin amerikan Uashington. Kjo bibliotekë u ndërtua në 24 Prill 1800. Në të gjenden 107 milionë shkrime të të gjitha arteve.

Kur thyhet një xham disa copëza shpërndahen me shpe-jtësi 3000 milje në orë. Ndërkohë që shpejtësia e të tjerave është shumë herë më e vogël.

Ajsbergu më i madh i matur deri më sot ka qenë me gjatë-si 200 milje dhe gjerësi 60 milje, ai ka pasur një sipërfaqe më të madhe se Belgjika.

Një shqiponjë mund ta shohë prenë e saj që 3000 metra larg, ndërkohë që kuajt mund të qëndrojnë deri në 1 muaj në këmbë.

Është vërtetuar që asnjë person nuk mund të teshtijë pa i mbyllur sytë. Shkencëtarët kanë bërë edhe eksperiment këtë dhe kanë arritur në fundimin se është e pamundur.

Breshka mund të ecë me 10 km në orë.

Punuar nga Erjona SopjaniPunuar nga Oniksa Aliu

Libri KujtimeveIku edhe një ditë... edhe një tjetër... edhe një vit... e kështu me radhë do të ikin edhe shumë të tjerë... Ato që mbeten janë veç kujtimet. Dikur ishin letrat, albumet e fotografive ruheshin me fanatizëm të plotë, ndonjë kartolinë tek-tuk, e sot...këto kujtime i ndajmë me ju bashkëmoshatarë, me ju qe udhëtuam në ditët më të bukura të jetës sonë, fëmijërinë më çapkënllëqet e saj, adoleshencën me “fshehtësinë e bukur të arratisjes” edhe nga vetvetja shpeshherë :) këto kujtime i ndajmë me ju në “ LIBRIN E KUJTIMEVE”. Sot kemi përzgjedhur më interesantet për më shumë vizitoni albu-min në fan page.


25

ARSIMI I SHQIPËRISËSHKOLLA 12 - VJEÇARE

Me këto pamje nga koncerti i shkollës tonë, ju urojmë të gjithëve festën e 28 Nëntorit

Documents

Nr.4 NËNTOR 2017 · Klubi i Shkrimit Akademik nga klasa XI Klubi i Shkrimit Akademik Klasa e XI formoi klubin e Shkrimit Akedemik për të kultivuar shkrime të dryshme. Momente