1

O’zbekis ton va Ross iya davla t lar in ing

O’MKHT o’qi tuvchi lar i uchun ECVET

(Yevropa s inov bir l ik lar i t iz imi)ni ta j r iba -

s inovdan o’ tkaz ish uchun qo’ l lanma

Kasb-hunar ta'lim dasturlari uchun ta'limiy

(kutilgan) natijalarga asoslangan yunitlarni

ishlab chiqish uchun ECVET tizimidan

foydalanish yo’riqnomasi

Ushbu loyiha Yevropa Komissiyasi yordami bilan moliyalashtirildi. Ushbu nashr muallif

fikrlarini aks ettiradi va Komissiya unda mavjud bo'lgan axborotdan foydalanish uchun

javobgar bo'lmaydi.

2

3

MUNDARIJA

Izoh .................................................................................................................. 8

Qo'llanmaning qisqacha mazmuni ............................................................... 9

ECVET doirasida qo'llaniladigan qisqartma so'zlar ro'yxati .................... 10

ECVET atamalari (tayanch tushunchalar) .................................................. 11

ECVET tizimidagi asosiy jarayonlar ........................................................... 16

Asosiy hujjatlar va vositalar ........................................................................ 17

1. KIRISH ....................................................................................................... 19

1.1. RUECVET loyihasi ................................................................................. 20

1.2. Hamkorlik ............................................................................................... 22

1.3. Qo'llanmaning qisqacha mazmuni ...................................................... 22

I QISM: ECVET TIZIMIGA KIRISH .............................................................. 235

2. ECVET - texnik tahlil ............................................................................. 245

2.1. ECVET tizimi nima va uning ishlash tamoyillari ............................... 245

2.2. ECVET tizimini milliy kontekst (ta'lim tizimi)da qo'llashning qonuniy asoslari .......................................................................................................... 30

2.3. ECVET tizimining asosiy tamoyillari va texnik xususiyatlari ............ 32

2.3.1. Ta'limiy (kutilgan) natijalarga asoslangan yunitlar bo'yicha malakalarning tavsifi va ECVET ballari .................................................... 32

Yunit nima? ................................................................................................... 32

Yunitlar kim tomonidan belgilanadi?.........................................................33 ECVET kredit texnologiyasining Rossiya va O'zbekistondagi vakolatli muassasalari kimlardan iborat?.................................................................34 Yunitlar malakaning tarkibiy qismimi yoki o'quv dasturlaridagi modullarning komponentlarimi?................................................................35

ECVET birlik (ball)lari nima? ..................................................................... 325

4

2.3.2. ECVET tizimida kredit birlik (ball)larni ko'chirish hamda yig'ish jarayonlari va ECVET hamkorlikni shakllantirish…………………………..37

Kredit birligi nima?.......................................................................................38

Kredit ko'chirish nima? ................................................................................ 39

Kredit yig'ish nima?.....................................................................................39

Ta'limda ECVETdoirasida hamkorlikni shakllantirish ............................... 40

2.3.3. Qo'shimcha hujjatlar to'plami ........................................................... 40

2.4. ECVETdagi asosiy tushunchalar, jarayonlar va me'yoriy hujjatlar .. 44

2.5. ECVETning texnik asoslari ................................................................... 45

2.6. ECVET va boshqa Yevropa vositalari o’rtasidagi bog’liklar ………..46

2.6.1. EQF (Yevropa Malaka Me'yorlari)……………………………………...46

2.6.2. EQAVET ............................................................................................... 46

2.6.3. Europass ............................................................................................. 48

o Europass namunasi .......................................................................... 48

o Europass Mobillik .............................................................................. 48

2.7. ECVET xronikasi: Uzluksiz rivojlanish ................................................ 50

2.8. ECVET kredit texnologiyasi to’g’risida qo’shimcha manbalar ..... 5147

2.9. KHT amaliyotchilari uchun ECVETning asosiy tushunchalari .......... 52

3. RASMIY KASBIY TA’LIM DASTURLARINI ECVETDAN FOYDALANGAN HOLDA O’ZGARTIRISH UCHUN TAVSIYALAR ........................................ 504

3.1. ECVET tamoyillaridan foydalangan holda yunitga asoslangan malaka va ta’lim dasturlarini yaratish………………………………………..54 3.2. Yunitlarga asoslanmagan kvalifikatsiyalarda ECVET kredit tizimidan foydalanish ……………………………………………………………………….58

3.3. Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlarni yaratishning asosiy bosqichlari .................................................................. 59

5

3.3.1 Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlarni yaratish..........................................................................................................60

3.3.2 Ta’limiy (erishilgan) natjalarga asoslangan yunitlarni yaratish modellari ………………………………………………………...………………..62

Funksional tahlil /Kasbiy standartlar .......................................................... 63

3.3.3 Funksional tahlil ................................................................................ 574

3.3.4 Bilim, ko’nikma va kompetensiyalar (KSC) asosida ta’limiy (erishilgan) natijalarni tasvirlash hamda Yevropa malaka me’yorlari (EQF)ning daraja deskriptorlarini aniqlash ................................................ 66

3.3.5: Ta'limiy (erishilgan) natijalarni yunitlarga ajratish .......................... 69

Yunitlar hajmi qanday aniqlanadi? ............................................................. 71

3.3.6. Baholash mezonlarini ishlab chiqish ............................................. 704 3.4. ECVET tamoyillariga asoslangan davlat ta’lim dasturlarini qayta tashkil etish – asosiy masalalar va fikr-mulohazalar………………………76

II QISM: RUECVET METODOLOGIYASI ...................................................... 81

4. GEOGRAFIK MOBILLIKNI YO’LGA QO’YISH UCHUN DAVLAT KASB-HUNAR TA’LIMI DASTURLARIDAGI TA’LIMIY (ERISHILGAN) NATIJALARDAN TASHKIL TOPGAN YUNITLARNI YARATISHNING RUECVET METODOLOGIYASI .................................................................... 81 4.1 RUECVET hamkorlarining roli ......................................................... 81 4.1.1 ECVET tizimini sinovdan o'tkazish ................................................... 81

4.2 RUECVET metodologiyasi ................................................................... 782

4.2.1 Malaka sohasi hamda o'quv dasturi profilini tanlash ...................... 83

4.2.2 RUECVETning ichki sifat dasturi profili……………………………….804

4.2.3 Funksional xarita shabloni (namunasi) .......................................... 804

4.2.4 Dasturlar bo'yicha Maslahat Qo'mitasi (DMQ) .................................. 86

6

4.2.5 Ta'limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar ................ 88

III QISM: TA'LIMIY (ERISHILGAN) NATIJALARNDAN TASHKIL TOPGAN YUNITLARNI YARATISH .............................................................................. 90 5. Geografik mobillik uchun ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlarni yaratish ........................................................................ 871

5.1 Kirish ..................................................................................................... 871

5.1.1 TN1 Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlarning tarkibiy tuzilishini o’rganish ..................................................................... 882

5.1.2 TN2 - Malaka darajasini aniqlash ..................................................... 893 5.1.3 TN3 – Belgilangan qonun hujjatlariga muvofiq ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunit tarkibidagi kreditlarni hisoblash …….94 5.1.4. TN4 - Ta’limiy natijalarning ta’rifini aniqlash ………………………..95

5.1.5 TN 5 – Ta’limiy natija: ta’limiy (erishilgan) natijalarni yozishda muvofiq metodologiyadan foydalanish .................................................. 915 5.1.6 6–Ta’limiy natija: Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar tarkibidagi bilim, ko’nikma va kompetensiyalar (avtonomlik va ma’suliyat)ning rolini aniqlash ………………………………………………..97 5.1.7. 7–Ta’limiy natija: ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlardagi baholash mezonining ta’rifi va rolini aniqlash ……………..99 5.1.8 8–Ta’limiy natija: baholash mezonlarini yozayotganda muvofiq metodologiyadan foydalanish ……………………………………………….100 6. Geografik mobillik jarayonida kreditlarni ko’chirishda ECVET hamkorlikni yo’lga qo’yish……………………………………………………104 6.1. Ta’lim sifati hamda shaffofligini kafolatlash uchun qo’llaniladigan qo’shimcha hujjatlar …………………………………………………………105

6.2. RUECVET: ECVETdan uzluksiz ta’lim jarayonida foydalanish……107 7. Ilovalar…………………………………………………………………………109

8. Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………110

7

A ilova- Dastur profil (tavsif) shabloni ……………………………………..111

B ilova – RUECVET dasturi profili (tavsifi)ni qayta ko’rib chiqish (namuna asosida) ……………………………………………………………...115 C ilova – Funktsional xarita shabloni ………………………………………124 D ilova – Funktsional xaritani qayta ko’rib chiqish………………………126 E ilova – RUECVET ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar shabloni………………………………………………………………..132

8

Izoh Ushbu qo’llanma Yevropa Ittifoqi ERASMUS+ dasturining Oliy ta’limda

salohiyatni oshirish (Capacity Building in Higher Education) (CBHE) loyihasi

doirasidagi 2016 yil oktyabridan 2019 yil sentyabrigacha amalda bo’lgan

ECVET (Yevropa sinov birliklari tizimi)ni Rossiya va O’zbekiston davlatlarida tajriba-sinovdan o’tkazish (RUECVET) nomli loyiha asosida yaratilgan bo’lib, O’zbekiston va Rossiya davlatlarining O’MKHT o’qituvchilari

uchun mo’ljallangan hamkor davlatlarning bu sohadagi chuqur bilim va

tajribalari asosida yaratilgan yagona dasturulamal hisoblanadi.

Qo'llanmada, Yevropa hukumat organlari tomonidan belgilangan “ECVET

foydalanuvchilari uchun qo’llanma” (I, II, III) (ECVET Users’ Guide) hamda (I,

II, III) “ECVET uchun tavsiyalar” (ECVET Recommendation) (2009) nomli

rasmiy hujjatlarda qo'llanilgan turli xil atamalar va izohlardan foydalanildi.

ECVETning asosiy tamoyillari hamda texnik tarkibiy qismlarini to'liq tushunish

maqsadida RUECVET qo'llanmasini nomi yuqorida keltirilgan asosiy hujjatlar

bilan parallel ravishda o'qilishi tavsiya qilinadi.

ECVET barcha o'qitish kontekstlarida (rasmiy va norasmiy) qo'llash uchun

yaratilgan bo’lsada, ushbu qo'llanma ECVETning faqatgina rasmiy ta'lim

tizimida foydalanish uchun mo’ljallangan. Shu maqsadda, ECVET taqdimoti

hamda namunalardan tarkib topgan uchbu qo’llanma faqatgina rasmiy sektor

(soha)larda qo’llaniladi. ECVET kredit texnologiyasining norasmiy sektor

(soha)larda qo'llanilishi bo'yicha ko'rsatmalar uchun yuqorida qayd etilgan

ECVET hujjatlariga murojaat qilish tavsiya etiladi.

Ushbu loyiha Yevropa Komissiyasi yordami bilan moliyalashtirildi. Ushbu

nashr muallif fikrlarini aks ettiradi va Komissiya unda mavjud bo'lgan

axborotdan foydalanish uchun javobgar bo'lmaydi.

9

Qo’llanmaning qisqacha mazmuni Ushbu qo’llanma ERASMUS+ dasturining Oliy ta’limda salohiyatni oshirish (CBHE) loyihasi doirasidagi RUECVET - (Yevropa sinov birliklari tizimi)ni Rossiya va O’zbekiston davlatlarida tajriba-sinovdan o’tkazish nomli loyiha asosida yaratilgan bo’lib, O’zbekiston va Rossiya davlatlarining O’MKHT o’qituvchilarining loyiha doirasidagi quyida ko’rsatilgan sohalarda o’z bilim va tajribalarini boyitishga yaqindan yordam beradi.

! ECVET nima va uning ishlash tamoyillari ! ECVETning asosiy tamoyillari va texnik xususiyatlari ! Kredit mobillik va uzluksiz ta'limni ta’minlash maqsadida ta’limiy

(kutilgan) natijalarga asoslangan yunitlarni yaratish ! RUECVET o’quv rejalariga o’tish metodologiyasi

Qo'llanma quyidagi shaxslar tomonidan qo'llanilishi mumkin: ! O’MKHT o'qituvchilari ! O’MKHT sektori bilan aloqada bo'lgan muassasalar va o'qituvchilar ! Milliy malaka tizimidan manfaatdor tomonlar

o Malaka, imtihon va baholash tizimini qonun bilan idora qiluvchilar

o Mukofot ta’sislovchi organlar

! Siyosatchilar

10

ECVET doirasida qo’llaniladigan qisqartma so’zlar ro'yxati

! ECVET - Kasb-hunar ta'limida Yevropa kredit (sinov-birliklari) tizimi ! EQF - Yevropa malaka talablari ! HE - Oliy ta'lim ! HEIs - Oliy ta’lim muassasalari ! LOs – Ta’limiy (erishilgan) natijalar ! RUECVET – ECVET (Yevropa sinov birliklari) tizimini Rossiya va

O'zbekistonning O’MKHT tizimida tajriba-sinovdan o’tkazish - Erasmus+

dasturi doirasida Oliy ta’limda salohiyatni oshirish (CBHE) loyihasi

! VET – Kasb-hunar ta’limi

11

ECVET Atamalari (tayanch tushunchalar)

ECVET ECVET Kasb-hunar ta'limida qo’llaniladigan Yevropa kredit (sinov-

birliklari) tizimi hisoblanadi. Ushbu

tizim bir qator o’ziga xos tamoyil va

vositalardan tashkil topgan bo’lib,

tinglovchining ma’lum bir kontekst

(ta’lim muassasi)da o’quv fanini

tugatganligi hamda malaka va

diplomlarining davlatlararo o’zaro tan

olinishi asosida qurilgan. ECVET

tamoyillari turli mamlakatlar va turli xil

ta'lim sharoitlarida moslashuvchan

tarzda qo'llanilishi mumkin.

Rasmiy ta’lim Ta’lim ma’lum bir muassasada

yuzaga kelgan va maxsus tuzilishga

ega bo’lgan jarayon hisoblanadi. U

rejalashtirilgan jarayon bo’lib,

qonunan amaliy kuchga hamda

kafolatga ega.

Norasmiy ta’lim (A) Ta'limning ushbu turi ish, oilaviy

hayot hamda bo'sh vaqt bilan bog'liq

bo'lgan kundalik faoliyat natijasidir. U

ma’lum bir tuzilishga ega emas, shu

sababli norasmiy ta’lim hech narsani

kafolatlamaydi. Ko'p hollarda

ta’limning ushbu turi oldindan

rejalashtirilmagan holda paydo

12

bo’ladi.

Norasmiy ta’lim (B) (malaka oshirish, stajirovka)

Ta’lim muassasasi bilan bog’liq

bo’lmagan ta'limning ushbu norasmiy

turi biror bir kafolat kuchiga ega

emas. Shu bilan bir qatorda, ushbu

ta’lim shakli tinglovchi tomonidan

rejalashtiriladi hamda o’zining

maqsadi, muddati va ko’magiga ega.

Masalan, ishga asoslangan ta’lim

shaklan norasmiy bo’lishi mumkin va

u ishning yoki amaliyot

(stajirovka)ning bir qismi sifatida

amalga oshiriladi.

Mas’ul tashkilot Ushbu tashkilot ECVET doirasida

quyidagi vazifalarga mas’ul

hisoblanadi: diplomlarning o’zaro tan

olinishi, yunitlar to’g’risida to’liq

ma’lumotga ega bo’lish,

tinglovchining bilimini baholash tartibi

va mezonlari, OTMdagi o’quv

fanlarining ta’limiy (erishilgan)

natijalarining yaroqliligini tan olish va

h.k.

Ta’limiy (erishilgan) natijalar Ta’limiy (erishilgan) natijalar – bu

tinglovchining o’quv fanini bilishi,

tushunishi hamda o’quv jarayoni

oxirida o’quv fani doirasida egallagan

13

bilim, ko’nikma va

kompetensiyalaridir. Odatda,

malaka talablari malakaning ta'limiy

(erishilgan) natijalariga asoslangan

umumiy ta’lim darajasini ko'rsatadi.

ECVET kredit texnologiyasi doirasida

Yevropa malaka talablari (EQF) turli

bilim va tayyorgarlik darajalarni

belgilash uchun asos bo’lib xizmat

qiladi. Ta’limiy (erishilgan) natijalar

turli maqsadlar uchun qo'llaniladi:

masalan, malaka talablarining

standart ko’rsatkichlarini belgilash,

malakalarni aniqlash, o'quv

dasturlarini ishlab chiqish, baholash

va boshqalar. Ta'limiy (erishilgan)

natijalar har bir o’quv fanining

maqsadi va o’quv kontekstiga qarab

belgilanadi va o’quv fanining malaka

talablaridan kelib chiqib yaratiladi.

Bugungi kunda malakaga asoslangan

ta’limiy (erishilgan) natijalarni

aniqlash hamda tasvirlashning turli

yondashuvlari mavjud. Ular asosan

turli xil o’quv jarayonlarida

(maktabda, kompaniyalarda, ish

joylarida va hokazo), turli shakllarda,

turli ta'lim olish sharoitlarida (rasmiy

va norasmiy) hamda turli joylarda

(masalan, mamlakat, ta'lim va trening

tizimida) tinglovchilar tomonidan

14

egallanadi.

Ta’limiy (erishilgan) natijalarga asoslangan yunitlar

Yunit malakaning asosiy komponenti

hisoblanib, baholanadigan hamda tan

olinadigan bilim, ko'nikma va

kompetentsiyalardan tashkil topgan.

Kredit Kredit – shartli sinov birligi bo’lib,

tinglovchining o’quv fanining ma’lum

bir qismini o’tganligi, baholanganligi

hamda akademik bilimlarni hamda

malakalarni o’zaro tan olinganligi

to’g’risida ma’lumot beradi. Har bir

o’quv faniga ma’lum miqdordagi

kredit birliklari ajratiladi va ular

ma’lum muddat ichida jamlab boriladi

hamda boshqa o’quv

dasturlari/kurslarga va malakalarga

osonlik bilan ko’chiriladi.

ECVET ballar ECVET ballari tinglovchining erishgan

natijalari va tinglovchi faoliyatining

hajmini belgilab beradi. Har bir o’quv

yili 60 qismga bo’linadi va zachyot

birligi hisoblanadi. Shunga qaramay,

dunyodagi hamma mamlakatlar ham

ECVET ballardan foydalanmaydi.

Malaka tizimi Ushbu jarayonda a’zo yoki hamkor

tashkilotlar o’rtasida akademik

bilimlar hamda kvalifikatsiya

15

(malaka)lar tan olinadi hamda ular

mehnat bozori va fuqarolik jamiyati

bilan bevosita bog’liq bo’ladi. Ushbu

tizim sifat ta’minoti bilan bog’liq

jarayonni, ta’lim muassasalari

o’rtasidagi dastur va kelishuvlarni,

baholash tizimini hamda malaka bilan

ta’minlash jarayonini o’z ichiga oladi.

Milliy malaka tizimi bir necha kichik

tizimlardan hamda malaka

talablaridan iborat bo'lishi mumkin.

Malaka talablari Malaka talablari milliy malakalarni va

kichik tizimlarni integratsiyalash va

muvofiqlashtirish, ta’limning

shaffofligini, erkinligini hamda sifatini

ta’minlash, mehnat bozori va

fuqarolik jamiyati o’rtasida o’zaro

mutanosiblikni ta’minlovchi mezon

hisoblanadi. Umumyevropa malaka

talablari (EQF) Milliy malaka

talablarini taqqoslash uchun xizmat

qiluvchi manba bo’lib, shaklan bir xil

tarkibga ega bo’lmasligi mumkin.

16

ECVET tizimidagi asosiy jarayonlar

Kredit yig’ish jarayoni Ushbu jarayonda tinglovchining erishgan natijalari bosqichma-bosqich

baholanadi.

Kreditlarni ko’chirish jarayoni Ushbu jarayonda o’qitish natijalarini

yakuniy ko’rsatkichlarining o’zaro tan

olish jarayoni bo’lib, baholash, validlik

(muvofiqlik) hamda tan olishlik

tamoyillariga asoslanadi.

Ta’limiy (erishilgan) natijalarni baholash jarayoni

Tinglovchining bilimi, malakasi va

kompetensiyalarga erishish darajasini

aniqlash uchun foydalaniladigan usul

va jarayonlar.

Ta’limiy (erishilgan) natijalarni o’zaro tan olish jarayoni

Yunit va malakalarni ta’sis qilishda

ta’limiy natijalarni rasman tan olish

jarayoni.

17

Asosiy hujjatlar va vositalar

Memorandum (shartnoma) Ikki yoki undan ortiq hamkorlik tashkilotlari (masalan, kredit mobilligi

loyihalari uchun, tinglovchini boshqa

OTMga jo’natgan universitet va qabul

qiladigan universitet) tomonidan

imzolangan hujjat bo’lib, OTMlar

o’rtasida kreditlarni ko’chirish tizimini

o’rnatadi va ECVET doirasidagi

hamkorlikni rasmiylashtiradi.

O’zaro kelishuv Tinglovchi bilan ikkala OTM orasida

tayyorlash mazmuni, o’quv tartibi va

muddatlari, attestatsiya tadbirlari,

o’quv rejalaridagi farqni bartaraf etish

tartiblari haqida o’zaro kelishuvlarni

anglatadi. Ushbu kelishuv orqali

ta’limiy (erishilgan) natijalarga

erishilganligi hamda ularning o’zaro

tan olinganligini kafolatlaydi.

Shaxsiy qaydnoma (transkript) Qaydnomada tinglovchining o’quv

fanida erishgan yutuqlari yozib

boriladi. Ushbu hujjatda

tinglovchining ta’limiy natijalari

asosida baholanganligi hamda uning

yunitlar hamda ECVET ballari

(ulardan ta’lim jarayonida

foydalanilsa) to’g’risida ma’lumot

beriladi. Ushbu hujjat tinglovchining

shaxsan o’ziga tegishli bo’ladi.

18

Yevropass Yevropa fuqarolariga o'z bilim,

malakalari hamda kompetensiyalarini

aniq va oson tushunishlariga

yaqindan yordam beradigan beshta

hujjat to'plami hisoblanadi.

Europass quyidagilardan iborat:

Yevropass rezyumesi (CV) –

rezyume namunasi

Til pasporti - til ko’nikmalari va

malakalarni belgilab beruvchi o'z-

o'zini baholash vositasi

Sertifikat (guvohnoma) ilovasi Kasb-hunar ta’limida tinglovchining

o’quv fanida erishgan bilim, ko’nikma

va sertifikat (guvohnoma)lardagi

qaydlardan iborat hujjat.

Diplom ilovasi Oliy ma'lumot egalar (tinglovchilar)i

tomonidan egallangan bilim va

ko'nikmalardan iborat hujjat shakli

Yevropass mobillik Boshqa Yevropa davlatlaridan birida

egallangan bilim va ko'nikmalarni

qayd etuvchi hujjat.

Manba: ECVETning tayanch tushunchalri, jarayonlari va hujjatlari. An’anaviy

ECVET Forumi 2016. ECVET Sekretariati. Hujjatni ushbu qo’llanmadan

topishingiz mumkin.

19

1. Kirish ECVET Yevropa qonunchiligi va muayyan texnik asosga muvofiq

boshqarilsada, u har bir davlatning qonun-qoidalariga, siyosatdagi ustuvor

tamoyillariga, malaka tizimlariga hamda tajriba-sinovlariga moslashgan tarzda

qo’llanilishi mumkin bo’lgan markazlashtirilgan mexanizmdir.

ECVET ko’plab komponentlarni o’zida mujassam etgan murakkab texnik asos

bo’lib, Yevropa Ittifoqi davlatlarining bu sohadagi tajriba hamda tatbiq ishlarini

amalga oshirishi sababli to’xtovsiz rivojlanib bormoqda.

Ushbu qo’llanmada ECVETning asosiy tamoyillari, vositalari va

metodologiyasi haqida batafsil ma’lumot kiritilgan bo’lsada, unga ECVETni

to’liq yoritib beruvchi hujjat sifatida qaramaslik kerak. ECVET tizimi haqida

to’liq tasavvurga ega bo’lish maqsadida o'quvchilarga “ECVET

foydalanuvchilari uchun qo’llanma” (I, II, III) (ECVET Users’ Guide) hamda (I,

II, III) “ECVET uchun tavsiyalar” (ECVET Recommendation) (2009) nomli

asosiy rasmiy hujjatlar tavsiya etiladi. Bundan tashqari Yevropa bo'ylab

ECVET loyihalarining natijalari hamda internet manbalar ECVET

metodologiyasiga nisbatan o’quvchilar orasida katta qiziqish uyg’otadi.

RUECVET metodologiyasi ta’lim dasturlari doirasida geografik mobillikni

yo’lga qo’yish hamda ta’limiy (kutilgan) natijalardan iborat yunitlarni yaratish

jarayonida ECVET asoslarini tajriba-sinovdan o’tkazish va qo’llash

maqsadida yaratildi. Loyihaning yana bir maqsadi ECVETning ECTS –

zachyot birligiga aylanuvchiYevropa tizimi (European Credit Transfer System)

bilan o’zaro mosligini ta’minlash orqali ECVETni uzluksiz ta’lim tizimida

qo’llashdan iborat.

RUECVET qo’llanmasi loyiha rivojlangan sari rivojlanib boradi va sinov

natijalari bilan to’xtovsiz boyitiladi. Yo’riqnoma (Master Guide)ning yakuniy

shakli keng jamoatchilik ommasiga loyihaning internet saytida onlayn trening

qo’llanmasi sifatida taqdim etiladi.

20

1.1. RUECVET loyihasi ERASMUS+ dasturining Oliy ta’limda salohiyatni oshirish (Capacity Building in Higher Education) (CBHE) loyihasi doirasidagi RUECVET: Piloting ECVET in the National VET System of Russia and Uzbekistan loyihasining asosiy maqsadi Rossiya va O’zbekiston hamkor davlatlarining Oliy hamda kasb-hunar ta’lim tizimlarida ECVET (Yevropa sinov birliklari tizimi)ni tajriba-sinovdan o’tkazish hamda uning milliy ta’lim tizimlari bilan muvofiqligi, taqqoslanishi hamda bir-birini to’ldirishdan iborat. Loyiha doirasidagi asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:

Rossiya va O'zbekiston davlatlarining Oliy hamda kasb-hunar ta’lim

muassasalarida ECVETni qo’llash jarayonida tavsiya qilingan vositalar va ishlarni

yaratish;

ECVETning afzalliklari to’g’risida keng ommaga axborot tarqatish va targ’ibot

ishlarini olib borish hamda tan olingan OTMlar tomonidan kasb-hunar sohasida

o’qituvchilarning malakasini oshirish maqsadida 4 ta milliy ECVET trening

markazlariga – 2 ta Rossiyada (RDKPU va TDU) hamda 2 ta O’zbekistonda

(QDPI va NukDPI) asos solish;

ECVETni Rossiya va O'zbekiston davlatlarida keng qo’llashga yaqindan ko’mak

berish maqsadida Oliy hamda kasb-hunar ta’lim muassasalarining milliy va

transmilliy tizimini rivojlantirish;

KHT o'qituvchilari va manfaatdor tomonlarni ECVETdan foydalanishga o'rgatish;

Rossiya va O'zbekiston davlatlarida ECVET tizimidan keng foydalanish hamda

milliy trening markazlari va manfaatdor tomonlarni qo’llash maqsadida o’quv

materiallari va resurslarini yaratish;

Rossiya va O'zbekiston davlatlarida ECVET evolyutsiyasining yo'l xaritasi

(ko’rsatmalar)ni ishlab chiqish.

21

1.2. Hamkorlik RUECVET loyihasini amalga oshirish uchun 11 ta asosiy OT hamda kasb-

hunar ta’limi muassasalaridan iborat transmilliy konsortsium tuzildi. Ulardan

uchtasi Yevropa Ittifoqi davlatlari (Kipr, Malta va Latviya) va ikkita hamkor-

davlatlar (Rossiya va O'zbekiston) bo’lib, ular ECVETni Rossiya va

O'zbekiston davlatlarining kasb-hunar ta’limi tizimida sinovdan o'tkazish

hamda Yevropa Ittifoqining shaffoflik va mobillik (ECTS)ka oid

instrumentlarini qo’llash uchun amaldagi tajribalarini tatbiq qilishga yordam

berishmoqda.

Loyiha to’g’risida batafsil ma’lumotga ega bo’lish uchun www.ruecvet.uz

saytidan foydalaning.

1.3. Qo’llanmaning qisqacha mazmuni Qo'llanma qo'shimcha va modulli yondashuvlar asosida yaratilgan.

Qo’shimcha yondashuvda qo’llanmaning har bir bo’limi ECVETning asosiy

tamoyillari, vositalari va metodologiyasini tushunishga mo’ljallangan, modulli

yondashuvda esa qo’llanmaning har bir bo’limi ECVETning ma’lum bir

aspektlari to’g’risida ma’lumot beradi.

Ushbu qo’llanma 2 qismdan iborat:

I qism 2 va 3-boblarni o'z ichiga oladi va kasbiy ta'lim dasturlari doirasida

ta'limiy natijalarni yaratish uchun ECVETning asosiy tamoyillari, vositalari va

metodologiyasi to’g’risida ma’lumotni taqdim qiladi. Ushbu qismda asosiy

masalalar ro'yxati berilgan va tahlil qilingan.

II qism 4 va 5-boblarni o'z ichiga oladi va geografik mobillikni hamda uzluksiz

ta’limni yo’lga qo’yish uchun Rossiya va O’zbekiston davlatlarida ECVET

asoslarini tajriba-sinovdan o’tkazish va qo’llashga oid RUECVET

metodologiyasining yaratilishiga bag’ishlangan. Ushbu bobda ayniqsa vertikal

22

mobillik, ya’ni O’MKHT muassasalaridan OTMlarga qilingan mobillik haqida

batafsil ma’lumot keltiriladi.

RUECVET doirasida geografik mobillikni ta’minlash hamda ko’chirish

jarayonlari uchun kerakli misollar va raqamlar tavsiya etilayotgan

metodologiyaga kiritilgan.

Qo’llanmaning ilova qismida ishlab chiqilgan RUECVET namuna (shablon)lari

va hujjatlarini topishingiz mumkin.

Ushbu yo’riqnoma qo'llanmada ishlatilgan qisqartma so’zlarning ro'yxati,

atamalarning izohi hamda o’qish uchun foydali adabiyotlar ro’yxatidan tashkil

topgan.

23

I QISM: ECVET TIZIMIGA KIRISH

24

I QISM: ECVET TIZIMIGA KIRISH

2. ECVET – TEXNIK TAHLIL ECVET ma’lum sohada malakaga erishish uchun ta'limiy (kutilgan) natijalarni to'plash, ko’chirish va o’zaro tan olishga mo’ljallangan texnik asosdir. ECVETning muvaffaqiyatli qo’llanilishi bir qator jarayonlarga bog’liq: barcha malakalar ta’limiy natijalardan iborat, ta’limiy natijalar yunitlarni ishlab chiqishda asos bo’lib xizmat qiladi, yunitlarning yig’indisi esa malaka asosini tashkil etadi. Baholash, validlik (yaroqlilik) hamda o’zaro tan olish jarayonlari ishtirokchilar o’rtasida kelishib olinadi va ulardan amaldagi milliy, mintaqaviy, tarmoq hamda institutsional qonun-qoidalarni hurmat qilish talab etiladi.

2.1. ECVET tizimi nima va uning ishlash tamoyillari ! O'MKHT uchun Yevropa sinov birliklari tizimi (ECVET)

mamlakatlar, ta’lim muassasalari va ta'lim sohasi bo'yicha kasbiy malakaga erishish uchun kreditlarni ko’chirish hamda yig’ishga mo'ljallangan Yevropa tizimi hisoblanadi.

25

! ECVET kredit texnologiyasi yordamida ma’lum sohada malakani egallovchi tinglovchining ijobiy baholangan ta’limiy (erishilgan) natijalari qayerda va qanday erishilganligidan qat'iy nazar, kredit deb tan olinadi va yaroqli deb topiladi. Tinglovchi quyidagi sharoitlarda malakaga ega bo’lish uchun kreditlarni ko’chirishi va yig’ishi mumkin:

" Ta’lim muassasida o’qiyotganda (rasmiy ta'lim) " Ish jarayonida o’rganayotganda (norasmiy ta'lim A) " Mustaqil o’rganish jarayonida (norasmiy ta'lim B) " Chet elda ta'lim olayotganda

26

Boshqacha aytganda, ECVET tizimi kasbiy ta’limda malakani egallashda moslashuvchanlikni ta’minlaydigan markaziy tizimlardan bo’lib, quyidagi holatlarda shaffoflik, mobillik va o'tkazuvchanlik xususiyatlarini namoyon etadi:

" Chegaralararo mobillik (transmilliy harakatlanish), shuningdek " Ta’lim va malaka sohalari o'rtasida (uzluksiz ta’lim)

ECVETdan potentsial foydalanishning ayrim misollari quyida keltirilgan: " Tinglovchi A chet elning o'quv yurtida o'qishi davomida erishgan

malakasining ta’limiy natijalarining tan olinishi imkoniyatiga ega bo’lsa (rasmiy ta'lim va transmilliy mobillik);

" Tinglovchi B o’tmishda biror bir tashkilotda ishlash jarayonida erishgan malakasining ta’limiy natijalarining tan olinishi imkoniyatiga ega bo’lsa (norasmiy ta’lim A);

" Tinglovchi D mustaqil o’rganish jarayonida erishgan malakasining ta’limiy natijalarining tan olinishi imkoniyatiga ega bo’lsa (norasmiy ta’lim B).

ECVET tinglovchining ta’limga qo’shgan hissasi (ish hajmi, o’qishga sarflangan vaqt va h.z)dan ko’ra asosiy e’tiborni ta’limiy (kutilgan) natijalarga qaratadi va shu sababli millatlararo mavjud malakalar va ta’lim tizimlar orasidagi katta farqni bartaraf etadi. Ta’limiy natijalar ta’lim jarayoni, o’qitish mazmuni yoki ular erishilgan ta’lim sohasiga bog'liq emas. Shu sababli ulardan tinglovchining ma’lum ta’lim sohasida nimaga erishganligi hamda uning boshqa ta’lim maskanida nimalarga erisha olishini aniqlashda foydalaniladi. ECVET tizimining doimiy ravishda faoliyat yuritishi uchun zaruriy shartlardan biri bu – ta’limiy natijalardan foydalanishdir. Ta’limiy natijalarsiz ECVETni qo’llab bo’lmaydi.

27

! ECVET, tingovchining bilim va ko'nikmalarini markaziy bosqichga olib boradi va tizimli, tartibga solish va institutsional farqlarni ko’rsatib beradi.

! ECVET tizim ichida O’MKHT ta’limi doirasidagi barcha manfaatdor tomonlar bilan quyidagi milliy rahbariyat o’rtasidagi keng qamrovli hamkorlikni talab etadi.

milliy vakolat organlari malaka organlari O’MKHTga oid kadrlarni ta’minlab beruvchi organlar mehnat bozori va h.k.

! ECVET tizimida hamkorlik aloqalari barcha sub'yektlar o’rtasida memorandum (shartnoma) va o’zaro kelishuv hujjatlarini imzolash orqali rivojlantiriladi.

! ECVET barcha manfaatdor tomonlar o'rtasida kelishuv va ishonchni talab

qiladigan tizim hisoblanadi.

Eslatma! ECVETning barcha ta’lim kontekstlarida (rasmiy, norasmiy va h.k) qo'llanilishi mumkin bo’lgan tizim sifatida yaratilganligini yodda tutish kerak

bo'lsa-da, ushbu qo'llanmada ECVETning faqat rasmiy ta'lim doirasida

qo'llanilishi ko'rib chiqilgan. Unda ECVET to’g’risidagi barcha ma’lumotlar va

misollar ECVETning rasmiy sektorda qo’llanilishiga asoslangan. ECVETning

ECVET - bu baholangan ta’limiy natijalarning yaroqliligini aniqlash, tan olish,

ko’chirish va to'plashni osonlashtiradigan tizim bo’lib, ta’lim mazmunidan

qat’iy nazar (rasmiy, norasmiy va h.k) turli kontekstlarda qo’llaniladi.

Asosiy e’tiborni ta'limiy natijalarga qaratgan ECVET tizimi milliy malakaviy

tizimlar bilan kasb-hunar va ta'lim muassasalari hamda vakolatli organlar

o’rtasida farqlarni aniqlash uchun ko’prik vazifasini o’taydi.

Malakaviy ta’lim jarayonida ta’limiy natijalarni qo’llash ECVET tizimidan

foydalanishning asosiy va muhim sharti hisoblanadi.

28

norasmiy sektorda qo'llanilishiga oid batafsil ko'rsatmalar ECVET Guide (I, II,

III)da berilgan.

2.2. ECVETni milliy kontekst (ta’lim tizimi)da qo’llashning huquqiy asoslari ! ECVET Yevropa Komissiyasining a'zo davlatlar bilan hamkorlikda o’zaro

hamjihatlikda hamda ko'p bosqichli sinovlar natijasida yuzaga kelmoqda.

! ECVET Yevropa qonunchiligi tomonidan qo'llab-quvvatlansa ham (2009

yilning 18-iyundagi O’MKHT tizimida Yevropa kredit birliklaridan foydalanish

to’g’risidagi Yevropa Parlamenti va Konsulligi tavsiyasi), turli mamlakatlar

undan ixtiyoriy tarzda foydalanmoqda hamda ushbu tizimdagi faoliyat

amaldagi qonun-qoidalarga muvofiq amalga oshirilmoqda.

! ECVET asosiy tamoyillar va texnik komponentlar yordamida boshqarilsa-

da, u markazsizlashtirilgan tizim hisoblanadi va shunga muvofiq uning

tamoyillari turli davlatlarda turli ta'lim kontekstlariga moslashtirilgan tarzda

qo'llaniladi.

Masalan:

" Ma’lum bir mamlakat ECVETdan faqatgina transmilliy mobillikni

ta’minlash maqsadida foydalanishi mumkin.

" Boshqa mamlakat esa uni transmilliy mobillik bilan birga ta’lim

muassasalarida uzluksiz ta'lim strategiyasi sifatida qo’llashga qaror

qilishi mumkin.

! Biror bir mamlakat ECVET tizimidan foydalanishi uchun o’sha davlatda

mavjud aloqalar va monitoring (ichki kuzatuv) mexanizmlari muvofiq darajada

bo’lishi hamda milliy qonunchilik, tuzilmalar va talablarga asoslangan holda

sifat, shaffoflik hamda tashabbuskorlikka erishishni kafolatlashi lozim.

! Xususan, ECVET tizimi mamlakatda milliy qonunchilik va amaliyotga

muvofiq tatbiq etilsa va baholash, ta’lim natijalarini tan olish hamda qonunan

amaliy kuchga ega bo’lsa, uning KHTdagi sifat kafolatining umumiy

tamoyillari (EQAVET) asosida amalga oshirilishi ta'minlanadi.

29

2.3. ECVETning asosiy tamoyillari va texnik xususiyatlari nimadan iborat? Yevropa Tavsiyasi (2009)ga ko’ra, birgalikda qo’llanilgandagina ECVETning samarasi va muvaffaqiyatini ta’minlovchi tamoyil va texnik vositalardan tashkil

topgan kredit texnologiyasi hisoblanadi.

ECVET barcha davlatlar o’rtasida umumiy yakdillik hamda tushunish

uchun yagona tilni yaratgan Yevropa boshqaruvi hamda markaziy texnik

asosga ega bo'lsa-da, uning milliy ta’lim tizimida qo’llanilishi ixtiyoriy va

markazlashmagan.

Mamlakatlar ECVETdan quyidagi maqsadlarda foydalanishi mumkin:

transmilliy mobillik, uzluksiz ta’lim, ikkala kontekstda ham (mobillik va

uzluksiz ta’lim) yoki umuman ushbu tizimdan foydalanmasligi mumkin.

ECVET mavjud milliy tizimlar o’rniga qo’llanilishi uchun mo'ljallanmagan,

balki uning asosiy tamoyillari va texnik xususiyatlari milliy ta’lim tizimining

o’ziga xos qonun-qoidalariga rioya qilish asosida yaratilgan.

30

1 rasm: ECVET kredit texnologiyasining asosiy tamoyillari va texnik vositalari

2.3.1. Ta'limiy (erishilgan) natijalarga asoslangan yunitlar bo’yicha malakalarning tavsifi va ECVET ballari

ECVET tizimi va metodologiyasining negizi hisoblangan ta'limiy (erishilgan)

natijalarga asoslangan yunitlar bo’yicha malakalarning tavsifi baholash,

muvofiqlash, sertifikatlash hamda yig’ish mumkin bo’lgan bilim, ko’nikma va

kompetensiyalarini o’zida mujassam etgan.

Yunit nima? " Yunit - baholanishi va muvofiqlashtirilishi mumkin bo'lgan aniq ta’limiy

(erishilgan) natijalar to'plamidan iborat bo'lgan malaka asosidir.

" Har bir malaka bir nechta asosiy yunitlarni o’z ichiga oladi va yunitlar

to’plamidan tashkil topadi.

" Malaka tarkibidagi yunitlar ta’limiy (erishilgan) natijalarning

jamlanmasidan, ya’ni tinglovchining erishishi kerak bo'lgan hamda

baholanishi va muvofiqlashtirilishi mumkin bo'lgan bilim, ko’nikma va

kompetensiyalar (ma’suliyat va avtonomiya)dan iborat bo’ladi.

Ta'limiy (erishilgan) natijalarga asoslangan yunitlar bo'yicha malakalarning tavsifi

Ta'lim (erishilgan) natijalarini ko'chirish va yig'ish jarayoni

Memorandum (shartnoma), o'zaro kelishuv va shaxsiy qaydnoma (transkript) kabi hujjatlar to'plami

31

" Yunitlar ta'limiy (erishilgan) natijalarni ko’chirish va yig’ish orqali malakaga

bosqichma-bosqich erishishga imkon beradi. Ular tinglovchining erishgan

natijalarini muvofiqlashtirish va baholashga yaqindan yordam beradi.

" Barcha yunitlatning yig’indisi esa malakaviy imtiyozga olib keladi.

# Mavjud boshqaruv qoidalarga asosan, har bir malaka muayyan

yunitdan tashkil topishi yoki bitta yunit bir nechta malakaga mos

tushishi mumkin.

# Erishilgan natijalardan tashkil topgan yunitlarning umumiy qoidalari va

jarayonlarini belgilash hamda malakaga muvofiq yunitlarni yig’ish va

birlashtirish milliy va hududiy qoidalar asosida ta’lim jarayoniga jalb

qilingan vakolatli tashkilotlar va hamkorlar tomonidan belgilanadi.

Yunitlar kim tomonidan belgilanadi? Yunitlarning kim tomonidan belgilab berilishi institutsional tuzilmalarga va vakolatli tashkilotlarning milliy kadrlar tizimidagi roliga qarab o'zgaradi.

Masalan:

" Ayrim tizimlarda yunitlar malaka talablarining bir qismi sifatida belgilanadi.

Buning uchun ular markaziy darajada malakani oshirish jarayoniga mas’ul

vakolatli tashkilotlar (masalan, vazirliklar, hududiy tashkilotlar va h.k)

tomonidan aniqlab beriladi.

" Boshqa tizimlarda esa kadr ta’minotchilari markaziy darajada belgilangan

malakaviy me'yorlarga asoslangan yunitlarni belgilashga ma’suliyatli bo'lishi

mumkin.

" Yunitlarni belgilashda vositachilik yondashuvidan ham foydalaniladi.

Bunda markaziy darajada malakaga tegishli ma’lum miqdordagi yunitlar

yaratishga mas’ul vakolatli organlar tomonidan belgilab beriladi, qolgan

yunitlar esa boshqa muassasa tomonidan belgilanadi (hududiy yoki

mutaxassis kadr ta’minotchilari darajasida).

" Malakalarni belgilashga mas’ul vakolat organlari tomonidan yunitlarning

umumiy talablarini belgilanishi, ularning detallari (yunit bo’linmalari) esa

32

mutaxassis kadrlarni yetkazib beruvchilar tomonidan batafsil ishlab chiqilishi

ham mumkin.

ECVET kredit texnologiyasining Rossiya va O’zbekistondagi vakolatli muassasalari kimlardan iborat?

" Rossiya va O'zbekistondagi mas’ul vakolatli organlarni aniqlash maqsadida

ulardan ECVET, kasb-hunar tizimi va ta’minotining turli funksiyalari to’g’risida

o’z qarashlarini aks ettirish talab etiladi.

Yunitlar malakaning tarkibiy qismimi yoki o'quv dasturlaridagi modullarning komponentlarimi?

" ECVET Tavsiyasi (2009) kasbiy ta’lim malakalarining komponenti

hisoblangan ta'limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar hamda

rasmiy ta’lim dasturlarining modullar deb nomlangan komponentlari

o’rtasidagi farqni batafsil ochib bergan (Cedefop, 2014a).

" Tavsiyaga muvofiq, yunit bu rasmiy ta’lim dasturlarida mavjud bo’lgan modul emas.

" Ikkala komponent o'rtasidagi farqni aniqlash juda muhim: yunitni tashkil etuvchilari, ya’ni tinglovchining ma’lum malaka doirasida erishgan natijalariga qayerda va qanday erishganligi muhim emas.

" Biroq, ta'limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar rasmiy ta’lim dasturlari doirasida keng qo’llanilishi mumkin. Ta’lim dasturlarida qo’llanilgan erishgan natijalarga asoslangan yunitlar to’g’risidagi batafsil ma’lumotni ushbu qo’llanmaning 3-bo’limidan topishingiz mumkin.

ECVET birlik (ball)lari nima? " ECVET birlik (ball)lari tinglovchining erishgan natijalari hamda

faoliyatining umumiy hajmini belgilab beruvchi o’lchov birliklari hisoblanadi.

33

" ECVET birliklari malaka to’g’risida qo'shimcha ma'lumotni taqdim etadi.

Ular malaka doirasidagi ta’limiy (erishilgan) natijalardan ajralgan holda hech

qanday qiymatga ega emas hamda ushbu birliklar yunitdagi yutuqlar va

ballarning yig’indisini ko’rsatadi.

" Har bir akadem o’quv yili 60 qism (ball)ga bo’linishi va zachyot birligi deb

hisoblanishi Yevropa konvensiyasiga muvofiq belgilangan.

" ECVET ballari quyidagi ikki bosqich asosida ajratiladi:

o 1-bosqich: ECVET birlik (ball)lari malaka asosida ajratiladi

o 2-bosqich: ECVET birlik (ball)lari yunitlarning malakada tutgan nisbiy

hajmiga qarab ajratiladi.

" Nisbiy hajmga qarab ECVET ballarining taqsimoti yunitlarning ma’lum bir

iyerarxiya asosida erishilishi tushuniladi. Yunitlarning nisbiy hajmini aniqlash

uchun turli mezonlardan foydalanish mumkin:

o Ta’limiy (erishilhan) natijalarga asoslangan yunitlarning mehnat bozori

hamda boshqa malaka darajasiga o’tish uchun muhimliligi

o Ta’limiy (erishilhan) natijalarga asoslangan yunitlarning murakkabligi,

ko'lami va hajmi

o Tinglovchining yunitda talab etilgan bilim, ko'nikma va kompetensiya

darajasini egallashdagi sa’y-harakati.

" Yunitga ajratilgan ECVET ballarining soni tinglovchining ma’lum

kompetentlik darajasini egallashi uchun kerakli bo’lgan mehnat hajmining

yig’indisi haqida ma’lumot beradi. Shuningdek, ular tinglovchiga erishilishi

lozim bo’lgan natijalar to’g’risida ham ma’lumot beradi.

" ECVET birlik (ball)larni ajratish odatda malaka va yunitlarni ishlab

chiqishning muhim qismi hisoblanadi. Ular malakalarni yaratish hamda ularga

qo’shimchalar kiritishga mas’ul vakolatli muassasalar tomonidan ishlab

chiqiladi.

" Ammo hamma davlatlar ham ECVET birlik (ball)larini qo’llamaydi.

34

2.3.2. ECVET tizimida kredit birlik (ball)larni ko’chirish hamda yig’ish jarayonlari va ECVET hamkorlikni shakllantirish

! ECVET kredit texnologiyasida tinglovchining ma’lum bir ta’lim muassasida

erishgan natijalari baholanadi, so’ng erishilgan kredit birliklar boshqa ta’lim

muassasiga ko’chiriladi.

! Ikkinchi kontekst (ta’lim muassasi)da kredit birliklar vakolatli tashkilotlar

tomonidan tinglovchining erishilishi maqsad qilib qo’yilgan malakaviy

talablarning bir qismi sifatida muvofiqlashtiriladi va o’zaro tan olinadi.

! Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlarning kredit birliklari

milliy va mintaqaviy qonun-qoidalarga mos ravishda jamlanadi.

. Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tarkib topgan yunitlar asosidagi

malakalarning tavsifi ECVET tizimi va metodlogiyasining o’zagi

hisoblanadi. Barcha malakalar ta’limiy (erishilgan) natijalardan tarkib

topgan individual yunitlardan iborat bo’lib, ular bevosita sohaga oid

bilim, ko’nikma va kompetensiyalarni belgilashda yordam beradi.

Yunitning muvaffaqiyatli yakuni kredit deb tan olinadi.

Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tarkib topgan yunitlar har bir

malakaning asosiy komponenti hisoblanadi, shu sababli ular rasmiy

ta’lim hamda o’quv dasturlarining mazmuni hamda tuzilmasini belgilab

beradi. Biroq yunitlarni ta’lim va o’quv dasturlarining modul, kurs kabi

komponentlari bilan almashtirmaslik lozim. Aytim davlatlar hamda ta’lim

muassasalari oz’ ta’lim dasturlarining o’quv rejalarida yunitlardan

foydalanishga qaror qilishgan. Yunitlar hamda rasmiy ta’lim va o’quv

dasturlari o’rtasidagi bog’liqlik qo’llanmaning 3-bo’limida batafsil

o’rganilgan.

35

! Ta'lim (erishilgan) natijalarning baholash, muvofiqlash, yig’ish hamda tan

olish bilan bog’liq jarayon va yo’riqnomalari tegishli vakolatli tashkilotlar

hamda treningga jalb qilingan ishtirokchilar tomonidan ishlab chiqiladi.

! Kredit birlik (balla)larni yig’ish va ko’chirish ko‘p jihatdan milliy/mahalliy qonunchilik tizimiga bog‘liq.

2-rasm: Ta’lim (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar ECVET

tizimining asosi hisoblanadi.

Kredit birligi nima?

" Kredit – bu tinglovchi mehnat sarfining o’quv fanlari bo’yicha shartli-sonli

ifodasidir. Kredit birligi tinglovchining baholangan natijalarini belgilab beradi,

ushbu birliklar malaka doirasida tinglovchi tomonidan yig’ib boriladi va boshqa

ta’lim dasturlari hamda malakalarga ko’chiriladi.

" Kredit tinglovchining ma’lum bir o’quv fanida erishgan natijalarining ijobiy

baholanganligini hamda baholarning shaxsiy qaydnoma (transkript)

daftarchasida rasmiylashtirilishini ta’minlaydi. Ushbu hujjatga asosan boshqa

ta’lim muassasalari tinglovchining kreditlarini o’zaro tan oladi.

Ta'lim (erishilgan) natijalar har bir malakaning asosidir.

Muvaffaqiyatli baholangan ta'lim (erishgan) natijalari qayd etilishi hamda boshqa ta'lim kontekst (muassasa)lariga ko'chirilishi mumkin.

Erishilgan malaka asosidagi yunitlar kredit deb muvofiqlashtiriladi va o'zaro tan olinadi.

Kreditlarning jadal sur'atda yig'ilishi malakaning egallanishiga olib keladi.

36

Kredit ko’chirish nima? " Kredit ko’chirish - bir ta’lim kontekst (muassasi)ida erishilgan

natijalarning boshqa ta’lim muassasasi tomonidan o’zaro tan olish jarayonidir. Ushbu jarayon baholash, muvofiqlashtirish va o’zaro tan olish jarayonlariiga asoslangan.

" Tinglovchining erishgan natijalarini ko'chirish uchun ular, avvalambor, baholanishi kerak. Baholash natijalari esa tinglovchining shaxsiy qaydnoma (transkript) daftarchasiga yoziladi va ular kredit birliklarini hosil qiladi. Baholangan natijalar asosida esa kredit boshqa vakolatli tashkilot tomonidan muvofiqlashtiriladi va o’zaro tan olinadi.

Kredit yig’ish nima? " Kredit yig’ish – tinglovchining erishgan natijalarining baholanish va

muvofiqlashtirish orqali ma’lum bir malakani bosqichma-bosqich egallash

jarayoni hisoblanadi.

" Kredit yig’ish bilan bog’iq barcha masalalar malakani ta’sis etuvchi vakolatli

tashkilot tomonidan hal qilinadi. Tinglovchi kerakli kredit birliklarni yig’sa va

malakani egallash uchun barcha shart-sharoitlar bajarilsa tinglovchi malakaga

ega bo’la oladi.

37

Ta’limda ECVET doirasida hamkorlikni shakllantirish " ECVET tizimiga asoslangan va rasmiy ta’lim kontekstlarida

erishilgan ta’limiy natijalar qo’llanilgan kredit ko’chirish jarayoni vakolatli ta’lim muassasalari bilan o’zaro hamkorlikni o’rnatishga yaqindan yordam beradi. Buning uchun ular malaka yoki yunitni ta’sis eta olish hamda muvofiqlashtirilgan va ko’chirilgan ta’limiy natijalar uchun kredit berish vakolatiga ega bo’lishi lozim.

" ECVET hamkorlik tashkilotlari o’z oldiga quyidagi maqsadlarni qo’yadi:

o Shartnoma (Memorandum of Understanding)da nomi keltirilgan hamkorlar o’rtasida o’zaro hamkorlikning umumiy asosini ta’minlash

o Tinglovchilar uchun muayyan tadbirlarni ishlab chiqishda hamkorlarga ko'maklashish.

" Kredit quyidagi holatlarda o’zaro muvofiqlashtiriladi va avtomatik ravishda

tan olinadi: kredit ko’chirish oldindan rejalashtirilgan mobillik doirasida bo’lsa

va o’zaro kelishuv asosida bajarilsa, baholash ijobiy bo’lsa.

ECVET tizimi doirasida kredit ko’chirish qo’shimcha baholashsiz ham avtomatik tarzda rasmiy tan olinadi.

2.3.3. Qo’shimcha hujjatlar to’plami Ushbu bo’limda ECVET tizimi doirasida tavsiya etilgan hujjatlar nomi

keltiriladi va ular haqida qisqacha ma’lumot beriladi:

Shartnoma (Memorandum of Understanding) (MOU)

" Ushbu hujjat ma’lum muddat davomida mobillikni yo’lga qo’yish uchun barcha shart-sharoitlarni o’zaro kelishib olgan vakolatli ta’lim muassasalari o’rtasida ixtiyoriy ravishda imzolanadi.

" Shartnomada hamkorlar o'z maqomlarini vakolatli muassasa sifatida tan

olishadi. Bundan tashqari, ular ta’limiy (erishilgan) natijalarning sifat kafolatini

38

ta'minlash, baholash, muvofiqlashtirish va tan olish kabi jarayonlar uchun o'z

mezonlari va tartib-qoidalalarini qabul qilishadi.

" Shartnomaning asosiy talablaridan biri tanlangan malaka va uning

qismlarini o’zaro solishtirish hamda ta'lim natijalari (yoki uning qismlari)ning

o'zaro tan olinishi darajasini belgilovchi bitimlar hisoblanadi. Bunday

shartnomani tuzish uchun hamkorlarga bu borada yetarli ma'lumotlarni

taqdim etish kerak.

O’zaro kelishuv (Learning Agreement) " O’zaro kelishuv chet elda belgilangan muddat davomida o'tkaziladigan

muayyan o'quv mashg'ulotlari uchun tegishli shart-sharoitlarni yaratish uchun

(mobillik loyihasi) tuziladi.

" O’zaro kelishuv vakolatli muassasalar (masalan host (qabul qiladigan) va

post (tinglovchini boshqa TMga jo’natgan) maktablar) va mobil tinglovchi

tomonidan tuziladi.

" O’zaro kelishuv mobil tinglovchi haqidagi shaxsiy ma’lumot, uning chet

elda bo'lish muddati, egallaniladigan bilim, malaka va kompetensiyalar hamda

ECVET ballari (ixtiyoriy tarzda) to’g’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga oladi.

" O’zaro kelishuvda shuningdek, jalb etilgan tomonlar mobil tinglovchining

egallangan kompetensiyasi borasida ayrim masalalarni ham aniqlab olishi

kerak. Xususan, post institut mobil tinglovchining egallangan bilim, ko’nikma

va kompetensiyalarini muvofiqlashtirishi va tan olishi lozim.

Shaxsiy qaydnoma (transcript) daftarchasi " Shaxsiy qaydnoma (transcript) daftarchasida mobil tinglovchining o’quv

yutuqlari yoziladi. U tinglovchining baholangan ta’limiy natijalari, yunitlari va

tan olingan ECVET ballari haqidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Ushbu

daftarchada mobil tinglovchi hamda vakolatli muassasaning

muvofiqlashtirilgan va tan olingan kredit ballarni baholashi to’g’risida ham

ma’lumot beriladi

" Shaxsiy qaydnoma (transcript) daftarchasi mobil tinglovchiga tegishli

hujjat hisoblanadi.

39

ECVETda bir nechta asosiy tamoyillar va texnik komponentlar qo'llab-

quvvatlanadi:

ð Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar asosidagi

kvalifikatsiya (malaka)larning tavsifi ECVET tizimining asosini tashkil

etadi.

ð Yunitlar uchun ajratilgan ECVET ballari tinglovchining malaka va

yunitlar bo’yicha umumiy mehnat sarfining shartli-sonli ifodasi

hisoblanadi.

ð Kredit birlik (balla)larni ko’chirish va yig’ish jarayoni

milliy/mintaqaviy qonun-qoidalarga va qonuniy asosga bog'liq bo’ladi.

Ta’lim tizimida geografik mobillikni yo’lga qo’yish quyidagilarni talab

etadi:

o Ta’lim muassasasi tomonidan erishilgan natijalarning baholanishi A

(chet elda)

o Ta’lim muassasasi tomonidan erishilgan natijalarning

muvofiqlashtirilishi B (o’z mamlakatida)

o Ta’lim muassasasi tomonidan tinglovchi kreditlarining tan olinishi B

(o’z mamlakatida)

➢ ECVET doirasida hamkorlikni shakllantirishda hamda kelishuv,

hujjatlashtirish va jarayonning sifatini kafolatlash uchun ma’lum bir

qo’shimcha me’yoriy hujjatlar talab etiladi. Ular:

o Shartnoma (Memorandum of Understanding)

o O’zaro kelishuv (Learning Agreement)

o Shaxsiy qaydnoma daftarchasi (Personal Transcript)

40

2.4. ECVETdagi asosiy tushunchalar, jarayonlar va me’yoriy hujjatlar Quyidagi jadvalda ECVET kredit texnologiyasining asosiy tushunchalari,

jarayonlari va me’yoriy hujjatlari ko’rsatilgan.

1-jadval: ECVETdagi asosiy tushunchalar, jarayonlar va me’yoriy hujjatlar

Asosiy tushunchalar

•  Ta'limiy (erishilgan) natijalar

•  Ta'limiy natijalardan tarkib topgan yunitlar

•  ECVET birlik (ball)lari

•  Kreditlar

Jarayonlar

•  Ta'limiy (erishgan) natijalarni baholash

•  Ta'limiy (erishgan) natijalarni muvofiqlashtirish

•  Ta'limiy (erishgan) natijalarni o'zaro tan olish

•  Kredit ko'chirish •  Kredit yig'ish

Me'yoriy hujjatlar

•  Shartnoma •  O'zaro kelishuv •  Shaxsiy qaydnoma

daftarchasi

41

2.5. ECVETning texnik asoslari Quyidagi diagrammada ECVETning asosiy maqsadi, jarayonlari va texnik

komponentlari haqida ma’lumot beriladi.

4-rasm: ECVET texnik asosining komponentlari

Manba: Rasm ECVET foydalanuvchilari guruhi tomonidan tayyorlangan "Uzluksiz ta’lim tizimida ECVETdan foydalanish" nomli hujjatdan olingan (2012).

42

2.6. ECVET va boshqa Yevropa vositalari o’rtasidagi bog’liklar ECVET EQF, EQAVET, Europass singari keng tarqalgan Yevropa

vositalaridan biri bo'lib, u ko'p jihatdan turli davlat va tizimlar bo’ylab ta’limning

shaffofligini va akademik bilimlarni hamda kvalifikatsiyani tan olishni

osonlashtiruvchi mukammal tizim hisoblanadi.

2.6.1. EQF (Yevropa Malaka Me’yorlari) ECVET Yevropa kvalifikatsiyalarida yuqori darajada shaffoflikni ta’minlovchi, ishchilar va tinglovchilarning mobilligini osonlashtiruvchi hamda uzluksiz ta’limni ta’minlovchi Yevropa Malaka Me’yorlari (EQF) bilan birga qo’llaniladi.

EQF barcha darajalarni va barcha turdagi ta’lim shakllarini o’z ichiga qamrab

olgan. U EQF darajalari deb nomlangan 8 ta darajadan iborat bo’lib,

tinglovchining nimani bilishi, tushuna olishi hamda nima qila olishi haqida

ma’lumot beradi (batafsil ma’lumot uchun EQFda darajalarni belgilovchi

identifikatorlar bo’limiga qarang). EQF aniq kvalifikatsiyalarni tasvirlamaydi,

aksincha ularni darajalarga bo’lib chiqadi va Milliy Malaka Tizimlari va

Me’yorlari (NQF) vositasi singari ularni ta’sis etmaydi.

Ikkala vosita ham ta’limiy (erishilhan) natijalarni qo’llashda birday ishlatiladi,

chunki EQF va ECVETning yagona maqsadi ta’limda shaffoflikka erishishdir.

2.6.2. EQAVET Yevropa ta’lim sifat kafolati (EQAVET) vositasi Yevropa sifat kafolati me’yorlarini xorij kasb-hunar ta’lim tizimida ta’lim sifatini yaxshilash va rivojlantirish maqsadida qo’llaniladi hamda Yevropa Itiffoqi a’zo davlatlarini, ijtimoiy hamkorlarni va Yevropa Komissiyasini quyidagi maqsadlar sari birlashtiradi. ! A’zo davlatlarga bu borada samarali tamoyillarni ishlab chiqish uchun

43

! Ta’lim sifati kafolatining milliy baholash me’yorlari va boshqa tarmoq

a’zolari yordamida Yevropa davlatlarining ajralmas qismi hisoblangan sifat

madaniyatini rivojlntirish uchun

! Ta’lim va Trening 2020 Strategiyasi kontekstida e’tirof etilgan me’yorlarni

qo’llashda va nazorat qilishda a’zo davlatlar hamda Yevropa Komissiyasiga

yaqindan ko’mak berish uchun

! EQF va ECVETda ta’lim sifati kafolati kabi o’lchov birligini qo’llashda

yordamlashish uchun.

2.6.3. Europass Europassning asosiy maqsadi Yevropadagi odamlarning ko’nikma va malakalarini aniq va oson tushunishlarini ta’minlash hamda tinglovchi va ishchilar uchun mobillikni yengillashtirishdan iborat. Europass milliy Europass markazlari tarmog'i tomonidan boshqariladi. Europass, malaka va kompetensiyalarni yagona shaffoflik me’yori sifatida Yevropa Parlamenti va Kengashining 15-dekabr 2004 yil, 2241/2004 /EC-sonli qarori asosida tashkil etilgan. Har bir mamlakatda (Yevropa Ittifoqi va Yevropa Iqtisodiy Mintaqasi),

Europass hujjatlari bilan bog'liq barcha faoliyat milliy Europass markazi

tomonidan nazorat qilinadi. Europassdan foydalanish yoki u haqda to’liqroq

ma’lumotga ega bo’lish uchun quyida berilgan aloqa manzili juda foydali

sanaladi.

http://europass.cedefop.europa.eu/about/national-europass-centres

Europassning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• Europass hujjalatlari boshqaruvini nazorat qilish;

• Europassni targ’ib qilish va hujjatlarini tuzishda yaqindan yordam berish;

• Europass va uning hujjatlashtirish ishlari bilan axborot va maslahat

markazlarini yetarlicha xabardor qilish;

• Barcha Europass hujjatlarining qog’oz varianti mavjudligiga ishonch hosil

qilish;

44

• Milliy Europass markazlarining Yevropa tarmoqlarida hamkor sifatida

ishtirok etish.

Europass namunasi Europass shablon (namuna)ini hamda turli Yevropa tillaridagi Europass

namunalarini topish uchun quyida berilgan havoladan foydalaning.

http://europass.cedefop.europa.eu/documents/curriculum-vitae/templates-

instructions.

Europass Mobillik # Europass mobillik nima?

Boshqa Yevropa davlatida bilim va ko’nikmalarni qayd qilish hujjati. Masalan:

(http://europass.cedefop.europa.eu/sites/default/files/europass_mobility_exa

mple_en.pdf)

• Biror bir kompaniya yoki tashkilotga ishga joylashish;

• Almashinuv dasturi doirasidagi akadem termin;

• Nodavlat tashkilotga ixtiyoriy ravishda ishga joylashish.

# Europass mobilligi kimga mo’ljallangan? Yoshi va ta'lim darajasidan qat'iy nazar ish tajribasini o'rganish maqsadida

Yevropa mamlakatlaridan biriga borishni istagan xohlovchilar.

# Europass mobillikka kim mas’ul? Mobillik loyihasiga jalb qilingan ikki hamkor ta’lim muassasasi, ya’ni

tinglovchini boshqa TMga jo’natgan muassasa (post) hamda tinglovchini

qabul qiladigan muassasa (host).

Ushbu kontekstda hamkorlar universitetlar, maktablar, trening markazlari,

kompaniyalar hamda nodavlat tashkilotlar bo'lishi mumkin.

# Qo’shimcha ma’lumotlar hamda namunalarni olish quyidagi havoladan

foydalaning:

45

http://europass.cedefop.europa.eu/documents/european-skills-

passport/europass-mobility

2.7. ECVET xronikasi: Uzluksiz rivojlanish 5-rasm: ECVET xronikasi

46

Kopengagen Deklaratsiyasi,

2002

•  Ishtirokchi davlatlarning ekspertlar guruhi tomonidan turli mamlakatlarning KHT tizimlari o'rtasida o'zaro muloqot va almashinuvni ta'minlaydigan tizimning asoslarini belgilashga qaratilgan.

EI a'zo

davlatlariining tajriba-sinov va

rivojlanish dasturi, 2002-2009

• Tajriba-sinov va rivojlanish dasturi ECVET qoidalari va tamoyillarini yaratishga qaratilgan. Ushbu tamoyil va qoidalar turli davlatlar o'rtasida KHT ta'minotchilari va mahalliy hokimiyatlarni jalb qilgan holda mobillik va almashinuv jarayonlarini ta'minlaydi.

ECVET uchun

tavsiyalar 2009

• Ushbu hujjatga ko'ra, ECVET, Yevropa Parlamenti va Kengashi boshchiligida yaratilgan bo'lib, ECVETning umumiy tamoyillarini tasdiqlagan holda, ECVET uchun batafsil texnik mezonlarni taqdim etadi va a'zo davlatlarga bu borada turli yo'riqnomalar beradi.

A'zo davlatlar

tomonidan jadal qo'llash jarayoni,

2009-hozirga qadar

• KHTdagi barcha ishtirokchilarni ish bilan ta'minlash shart-sharoitlarini yaratish maqsadida a'zo davlatlar uchun imkoniyat yaratildi.

Geografik mobillik to'g'risida

ECVET qo'llanmasi,

2011

• 14 mahalliy agentliklar ECVETda geografik mobillikni ta'minlovchi mas'ul shaxslarga yaqindan yordam berish maqsadida birlashgan. NetECVET deb nomlangan tarmoq esa ECVET qo'llanmasini yaratgan.

ECVETni qo'llash va baholash

bo'yicha hisobot

• Ushbu hisobot ta'limiy (erishilgan) natijalar tamoyili singari muvaffaqiyatlar hamda barcha tomonlar uchun foydali bo'ladigan masalalar va ECVETning boshqa tan oluvchi va shaffoflikni ta'minlovchi vositalar bilan bir vaqtning o'zida qo'llanilishi to'g'risidagi tavsiyalardan tarkib topgan.

2017

• ECVET tizimiga kiritilishi mumkin bo'lgan o'zgarishlar to'g'risida suhbat tashkil etish.

47

2.8. ECVET kredit texnologiyasi to’g’risida qo’shimcha manbalar ECVET - asosiy tamoyil va texnik komponentlarni o’z ichiga olgan murakkab

texnik asos hisoblanadi. ECVET dasturini qo’llash maqsadida yanada keng

qamrovli yondashuvni ishlab chiqishdan manfaatdor shaxslar, avvalambor,

uning texnik asosini to'liq tushunishlari lozim. Quyidagi jadvalda, ECVETni

qo’llashda yanada keng qamrovli yondashuvlardan foydalanish uchun kerakli

bo’lgan muhim hujjatlar ro’yxati berilgan.

2-jadval: Muhim ECVET manbalari

Qonuniy asos

ECVET uchun tavsiyalar (ECVET Recommendation) (2009)

EQF uchun tavsiyalar (EQF Recommendation) (2017)

ECVET foydalanuvchilari ucnun qo’llanma

I qism: ECVETni yaqindan bilish: savol va javoblar (2011)

II qism: ECVETdan geografik mobillik uchun foydalanish (2012)

III qism: Uzluksiz ta’lim tizimida ECVETdan foydalanish (2011)

Onlayn manbalar

Onlayn ECVET: savol-javoblar (On-line ECVET Q&A)

ECVET mobillik uchun qo’llanma - ECVET Toolkit

48

2.9. KHT amaliyotchilari uchun ECVETning asosiy tushunchalari

1. ECVETning bosh maqsadi:

ð Uzluksiz ta’lim

ð Geografik mobillik

2. ECVET ob’yekti:

ð Kasbiy malakalarni egallash 3. ECVET ta’lim jarayoni hamda TM, mehnat sarfi va o’rganish uslublariga emas,

aksincha ta’limiy (erishilgan) natijalarga asoslanadi.

ð Ta’limiy (erishilgan) natijalar tinglovchining nimani bilishi, nimani tushuna

olishi hamda o’quv jarayoni yakunida nimalar qila olishini belgilab beradi.

ð Ushbu tamoyil EQF, EQAVET, VNFL singari Yevropa Ittifoqining ta’limda

shaffoflikni ta’minlab beruvchi barcha vositalari uchun bir xil.

4. ECVET ta’limiy (erishilgan) natijalarning qaysi ta’lim kontekstida

erishilganligidan qat’iy nazar, kasbiy malakani egallash uchun qo’llanila oladi.

ð Rasmiy ta’lim

ð Norasmiy ta’lim (A)

ð Norasmiy ta’lim (B) (malaka oshirish, stajirovka)

ð Chet elda ta’lim olish

5. ECVETning asosiy tamoyillari:

ð Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar asosida malakalar

tavsifi

ð ECVET birlik (ball)lari

ð Ta’limiy (erishilgan) natijalarni ko’chirish va yig’ish, ECVET doirasidagi

hamkorlik

49

6. ECVETdagi ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar

ð Yunit malakaning asosini tashkil etadi

ð Yunitni muvaffaqiyatli tugatish jarayoni kredit deb tan olinadi

ð Barcha kreditlarning yig’indisi tinglovchi tomonidan malakani egallanganligini

bildiradi.

7. ECVET yunitlarining modul yoki kurslardan farqi:

ð Yunitlar malaka tavsiflariga tegishli bo’ladi.

ð Modul va kurslar esa o’quv rejaning komponentlari bo’lib, rasmiy ta’lim yoki

o’quv kurslariga tegishli bo’ladi.

ð Yunit rasmiy ta’lim yoki o’quv kurslarining komponetlari hisoblangan modul

va kurslar bilan almashtirilmasligi kerak. Ammo ayrim davlatlar va ta’lim

muassasalari o’zlarida mavjud ta’limiy modullarni yunitlar deb atashadi.

ð Yunitlar rasmiy ta’lim dasturlarini ishlab chiqishda keng qo’llanilishi mumkin.

8. ECVET vositalari va metodologiyasi

ð Kvalifikatsiya o Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tarkib topgan yunitlar asosidagi

malakalarning tavsifi

ð Ajratilgan kreditlar soni ð Kredit ko’chirish va yig’ish jarayoni

o Ta’limiy (erishilgan) natijalardan yashkil topgan yunitlarning baholash

mezonlari

o Ta’limiy (erishilgan) natijalarni muvofiqlashtirish

o Ta’limiy (erishilgan) natijalarni o’zaro tan olish

ð ECVET doirasidagi hamkorlikning sifati va shaffofligini ta’minlovchi

hujjatlar o Shartnoma (Memorandum of Understanding) o O’zaro kelishuv (Learning Agreement) o Tinglovchining shaxsiy yutuqlarini qayd qilish daftarchasi (Learners’

transcript of record).

50

3. RASMIY KASBIY TA’LIM DASTURLARINI ECVETDAN FOYDALANGAN HOLDA O’ZGARTIRISH UCHUN TAVSIYALAR ! Yunitlarga asoslangan kvalifikatsiyalarni ishlab chiqishda ularning asosiy

tamoyil va jarayonlarini tushunish ECVET tamoyillariga asoslangan rasmiy

ta’lim dasturlarni yaratishda yoki qayta ishlab chiqishda juda muhim sanaladi.

! Ta’lim jarayonida malaka ta’limiy (erishilgan) natijalardan tarkib topgan

yunitlardan tashkil topmasa, KHT muassasalari ECVET tamoyillari asosida

mobil yunitlardan foydalanishi mumkin.

3.1. ECVET tamoyillaridan foydalangan holda yunitga asoslangan malaka va ta’lim dasturlarini yaratish ! Ko'pgina Yevropa davlatlarida malaka indikatorlari ushbu malakaga

tayyorlaydigan ta'lim va o'quv dasturlarining indikatorlaridan mustaqil

bo'lishiga qaramasdan, ular o'rtasida kuchli bog'liqlik mavjud.

! Malaka tavsif (indikator)lari rasmiy o'quv dasturlarining asosiy mazmuni va

hattoki tuzilishini belgilashda muhim o’rin tutadi.

! ECVET kredit texnologiyasida ta’limiy (erishilgan) natijalardan tarkib

topgan yunitlar malaka indikatorlarining muhim komponenti sanaladi va shu

bilan birga ular ta’lim va o’quv dasturlarining asosiy mazmuni va tuzilishini

belgilab beradi.

! Yunit rasmiy ta’lim yoki o’quv dasturlarining komponetlari hisoblangan

modul va kurslar bilan almashtirilmasligi kerak. Ammo ayrim davlatlar va

ta’lim muassasalari o’quv rejalarida mavjud ta’limiy modullarni yunitlar deb

atashadi.

! Yunitlar va boshqa komponentlar o’rtasidagi bog’liqlik malaka tizimi va

ta’lim muassasalariga bevosita bog’liq bo’ladi.

Masalan:

" Ssenariy A: Ba’zan kasb-hunar ta'limi muassasalarida o'quv dasturlari

yunitlarni bosqichma-bosqich o’rganish uchun ishlab chiqilgan. Masalan,

tinglovchi ta’limning dastlabki oyida o’rgangan materiallarining hajmiga qarab

bir yoki bir nechta yunitlarni qamrab olishi mumkin. Shu tarzda tinglovchi

birin-ketin yunitlarni o’rgana boshlaydi.

51

" Ssenariy B: Boshqa tizimlarda esa yunitlarning barcha ta’limiy (erishilgan)

natijalariga butun o'quv dasturi yakunida erishiladi.

" Ssenariy C: Davomiy (yunit davomida) baholash yakuniy baholash bilan

bir vaqtning o’zida qo’shilgan holda tashkil qilinishi ham mumkin.

6-rasm: ECVET tamoyillarini qo’llagan holda yunitga asoslangan malakadan davlat ta’lim dasturlariga o’tish

Malta San'at, Fan va Texnologiya Kolleji (MCAST) ning KHT dasturlari

MCAST ECVET tomonidan tavsiya etilgan aniq metodologiya asosida o’quv

rejadagi malakaviy tavsiflarni ishlab chiqadi.

MCAST 2011-2013 yillarda ESF loyihalari orqali ECVET tizimi doirasida 1-

darajadan 4-darajagacha bo’lgan dasturlarni sinovdan o’tkazdi. Uch yil oldin

ushbu tizim kollejning o’z daturlarini yaratguniga qadar barcha ta’limiy

dasturlar uchun tadbiq etildi.

ECVETni tadbiq qilish jarayonida MCAST ta’lim sohasiga oid

kompetensiyalarni aniqlash maqsadida sanoat sektoridagi va kasbiy

ta’limdagi mutaxassislar bilan birga sohalarning funksional xaritasini ishlab

chiqdi. Barcha kompetensiyalarni tinglovchilarga yetkazish maqsadida ta’limiy

Vakolatli tashkilotlar tomonidan

malakalarning tavsifini yaratish

Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil

topgan yunitlar asosidagi kvalifikatsiya (malaka)larning tavsifi

ECVET birlik (ball)larining taqsimoti

Baholash va tan olish jarayonini ishlab chiqish

Vakolatli tashkilotlar tomonidan

yaratilgan rasmiy ta'lim dasturlari

(e.g. KHT muassasalari)

Ta'limiy (erishilgan) natijalardan

tashkil topgan yunitlarning rasmiy ta'lim

tuzilmasi o'rtasidagi bog'liqlik

Baholash va tan olish jarayonlari

o'rtasida bog'liqlik, ta'limiy (erishilgan) natijalardan tarkib topgan yunitlarni

muvaffaqiyatli tugallash hamda ularga ECVET ballarni ajratish

52

(erishilgan) natijalaridan iborat yunitlarga bo’lindi. Ta’lim dasturlari va yunitlar

ta’limiy (erishilgan) natijalar asosida yaratildi. MCASTda 1 kredit 25 akademik

soatga teng. Kredit tizimi barcha o’qitish shakllarining nazoratini o’z ichiga

oladi (auditoriya va auditoriyadan tashqari). Auditoriyadan tashqari soatlar

baholash va baholanishga tayyorlanish jarayonlaridan tashkil topgan.

ECVETning afzalliklaridan biri bu shaffoflikdir. O’quv dasturi so’ngida MCAST

tinglovchilarining olgan baholari, xususiyatli kreditlari hamda umumiy o’quv

yuklamasi to’g’risidagi barcha ma’lumotlar unifikatsiyalashgan hujjat

(transcript)da qayd etiladi. Ushbu hujjat ish beruvchilarning tinglovchi yoki

bo’lajak ishchining o’z sohasidagi bilim va ko’nikmalarini batafsil bilib olishlari

uchun juda muhim sanaladi. Ushbu hujjat malakani muvaffaqiyatli darajada

yakuniga yetgazmagan tinglovchilarning qaysi yunitlarni o’tganligi tog’risida

ham xabar beradi va unda tinglovchining ta’limni boshlagan davridan boshlab

erishgan barcha yutuqlari qayd etib boriladi, bu esa bevosita ish bilan

ta’minlovchilar uchun dalil vazifasini o’taydi. Har bir yutuq e’tirof etilganligi

sababli, uzluksiz ta’lim tizimini takomillashtirish hamda tinglovchilarni yanada

bilim olishga undash o’ta muhim sanaladi.

ECVETning joriy etilishidan boshlab, MCAST tinglovchilari ECVET kredit

texnologiyasidan foydalangan holda boshqa Yevropa ta’lim muassasalarida

o'z malakalarining bir qismini egallashga muvaffaq bo'lishdi. Boshqa

tomondan, Yevropa ta’lim muassasalari tinglovchilari esa ba'zi yunitlarning

ta’limiy (erishilgan) natijalarini egallash uchun MCASTda tahsil olishdi. Ushbu

tashabbus tinglovchilarga chet elda o’z tajribalarini boyitishga, madaniyat va

an'analarni yaqindan o’rganishga hamda Yevropaning o’ziga xos xususiyatlari

bilan tanishishga yaqindan yordam beradi.

ECVET me’yorlaridan foydalangan holda Yevropa ta’lim muassasalari bilan

hamkorlik aloqalarini o’rnatgandan so’ng mobillik (bir joydan ikkinchi joyga

harakatlanish) imkoniyatini beradi. ECVETning 8 ta asosiy xususiyatlaridan

biri hisoblangan shartnoma (Memorandum of Understanding) bu kabi

hamkorliklarni qo’llab-quvvatlaydi va hamkorlikning asosiy shartlarini aniqlab

53

beradi. Bir ta’lim muassasidan boshqa ta’lim muassasiga borib tahsil oluvchi

tinglovchi ta’lim olish muddati va shart-sharoitlari bilan yaqindan

tanishtiradigan hujjat – o’zaro kelishuv (Learning Agreement) bilan

ta’minlanadi.

ECVETning MCAST ta’lim tizimiga kirib kelishi ta’lim muassasasi hamda

tinglovchilar uchun juda muhim qadam bo’ldi. Shu sababli MCAST ECVET

kredit texnologiyasi orqali kelajakda yangi imkoniyatlarni hamda Yevropa

ta’lim muassasalari bilan o’zaro hamkorlik aloqalarini kengaytirishni o’z oldiga

bosh maqsad qilib belgiladi.

3.2. Yunitlarga asoslanmagan kvalifikatsiyalarda ECVET kredit tizimidan foydalanish “ECVET foydalanuvchilari uchun qo’llanma”da ushbu masala bo’yicha

quyidagicha fikr yuritiladi:

" Kvalifikatsiyalar yunitlar tarzida yaratilmagan hamda yunitlarning

kreditlarini yig’ishga ruxsat bermagan davlatlarda ham faqatgina mobillik

uchun yaratilgan yunitlarni ishlab chiqish evaziga ECVETdan geografik

mobillik uchun foydalanilsa bo’ladi.

" Bunday paytda mobillik uchun yaratilgan yunitlar malakaning tarkibiy

qismi sifatida qabul qilinmaydi. Ular tinglovchi egallamoqchi bo’lgan

malakaning ta’limiy (erishilgan) natijalaridan iborat bo’ladi, tinglovchi ushbu

natijalarga faqatgina mobillik davrida erishadi va ular chet elda baholanadi.

Ushbu yunitlar uchun belgilangan kreditlar ko’chirilishi mumkin va ta’limiy

(erishilgan) natijalar tinglovchining o’z mamlakatida tan olinadi, shu bilan

birga tinglovchi ta’lim muassasasi belgilagan ma’suliyatdan ozod etiladi

(tinglovchi ushbu ta’lim jarayoniga qayta jalb qilinmaydi). Ammo tinglovchi

malakani ta’sis etishdan oldin topshiriladigan yakuniy imtihondan

" muvaffaqiyatli o’tsagina, erishilgan natijalar ta’lim muassasasi tomonidan

haqiqiy deb tan olinadi.

54

3.3. Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlarni yaratishning asosiy bosqichlari ! Ushbu qo’llanmada malakalar uchun batafsil tafsiflarini ishlab chiqish

jarayoni va bosqichlari hamda RUECVET loyihasining tahlili va

metodologiyasi asosiy ob’yekt sifatida o’rganilmasa-da, ta’limiy (erishilgan)

natijalardan tashkil topgan yunitlarni yaratish bo’yicha asosiy masalalarni

tushunish ECVET tamoyillariga asoslangan rasmiy ta’lim dasturlarini

yaratishda va qayta tuzishda juda muhim sanaladi.

! Yunitlardan tashkil topmagan malaka tizimida faoliyat yuritayotgan KHT

o’qituvchilari va KHT muassasalari mobillik yunitlarini yaratishda ECVET

tamoyillaridan foydalana oladi.

Kvalifikatsiyalar yunitlar tarzida yaratilmagan hamda yunitlarning

kreditlarini yig’ishga ruxsat bermagan davlatlarda ham faqatgina

mobillik uchun yaratilgan yunitlarni ishlab chiqish evaziga ECVETdan

geografik mobillik uchun foydalanilsa bo’ladi.

ECVET milliy malaka tizimlari o’rnida qo’llanilish uchun yaratilmagan.

Ushbu tizim Yevropa darajasida mobillik hamda ixtiyoriy kontekstda

amalga oshirilishi mumkin.

55

7-rasm: ECVET tamoyillari yordamida yunitlarga asoslangan kvalifikatsiyalarni yaratish bosqichlari

3.3.1 Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlarni yaratish ! Ushbu qo’llanmada bir necha marotaba ta’kidlanishicha, ta’limiy

(erishilgan) natijalar ECVET jarayonining boshlang’ich nuqtasi hisoblanadi.

Qo’llanilish doirasidan qat’iy nazar, barcha kasbiy ta’lim ta’minotchilari hamda

o’quv reja bo’yicha mutaxassislar har bir ta’lim dasturi va mashg’ulot uchun

alohida ta’limiy (erishilgan) natijalarni yaratishi lozim. Ta’limiy (erishilgan)

natijalardan iborat malaka tizimida malakalar hamda o’quv dasturlari

o’rtasidagi ta’limiy (erishilgan) natijalarni o’zaro bog’lash juda muhim

hisoblanadi. Ammo ta’lim muassasasida ushbu jarayonlarning birortasi

Muvofiqlashtirish va sertifikatlash jarayonini ishlab chiqish

Baholash jarayonini ishlab chiqish

Baholash mezonlarini ishlab chiqish

Ta'limiy (erishilgan) natijalar/yunitlarni yig'ish jarayonini ishlab chiqish

Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlar asosidagi

kvalifikatsiya (malaka)larning tavsifi KSC va EQFdagi

daraja deskriptorlarini aniqlash

Yunitlarning mazmuni va hajmini aniqlash

ECVET birlik (ball)larni ajratish (ixtiyoriy)

56

mavjud bo’lmasa, kasbiy ta’lim ta’minotchilari ushbu ta’limiy (erishilgan)

natijalarni mobillik yunitlarini yaratish uchun qo’llaydi.

! Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlarni yaratish va tan

olish jarayoni turlicha bo’ladi va ushbu jarayonda boshlang’ich asos kabi

omillarning ta’siri kuchli bo’ladi.

Masalan:

" hech qanday boshlang’ich asos (standart hujjat) ga ega bo’lmagan

yangi yunitlarni yaratish

" boshlang’ich asos (standart hujjat) ga ega bo’lgan yangi yunitlarni

yaratish, masalan O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tarmoq ta’lim

standarti

Yunitni yaratishda va muvofiqlashtirishda istalgan tamoyilni tanlashga

qaramasdan, jarayonning ilk bosqichidayoq mutaxassis va vakolatli tashkilot

vakillarini jalb qilish tavsiya etiladi, bu esa bevosita yaratishni ta’minlaydi.

Yunit mazmuni, darajani belgilash hamda kredit qiymati turli tajriba va

qarashlar bilan bog’liq bo’ladi.

! Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tarkib topgan yunitlarni yaratishda va

muvofiqlashtirishda quyidagi mutaxassis vakillarni jalb qilish talab etiladi:

" Sanoat sektori vakili / ish beruvchi

" Professional kasb egalari / mutaxassis amaliyotchilar

" KHT instruktorlari

" O’quv reja bo’yicha mutaxassislar

" Malaka bilan ta’minlovchi tashkilotlar

" Tinglovchilar

57

8-rasm: Ta’limiy (erishilgan) natijalardan tashkil topgan yunitlarni yaratish ko’p bosqichli jarayon bo’lib, quyidagi bir-biriga bog’liq bosqichlardan iborat:

3.3.2 Ta’limiy (erishilgan) natjalarga asoslangan yunitlarni yaratish modellari Ta’limiy (erishilgan) natijalarni aniqlash jarayonidagi barcha bosqichlarning

keng qamrovli tahlili ushbu qo’llanma va loyihada berilmagan bo’lsa ham,

qo’llanmaning keyingi bo’limlari ECVET tizimiga asoslangan tavsiyalarni

muhokama qiladi.

Funktsional tahlil / Kasbiy standartlar Funktsional tahlil hamda kasbiy standartlar bandlik ehtiyojlari to’g’risida turli

qarashlarni ifodalab, sohaga oid o’quv rejalarni ishab chiqishda yaqindan

yordam beradi.

" Kasbiy funktsiyalar, vazifa va jarayonlar yunitlarni ishlab chiqish uchun

asos vazifasini o’taydi. Bularning barchasi, ayniqsa, yunitlar ma’lum bir soha

yoki kasbga aloqador ta’limiy (erishilgan) natijalari bilan bog’liq bo’lsa, juda

muhim sanaladi.

Asosiy funksiyalarni

aniqlash

Bilim, ko'nikma va

kompetensiyalar bo'yicha ta'limiy

natijalarni aniqlash

(avtonomiya va o'ziga ishonch

darajasi)

NQF va EQF me'yorlari

bo'yicha daraja deskriptorlarini

aniqlash

Ta'limiy natijalarni yozishda

taksonomiyadan foydalanish

(masalanBlum)

58

" Malaka talablarini ishlab chiqish uchun asos sifatida tayyorlanadigan

soha va kasb to’g’risida haqiqatni ifoda etgan ma’lumotlardan foydalanishning

bir nechta afzallik tomonlari bor:

o Malaka talablari bir tizimdan boshqa tizimga yoki bir davlatdan

boshqa davlatga o’tganda o’zgarsa, ish joyidagi vazifalar, topshiriq

turlari hamda umumiy jarayonlar odatda bir xil bo’ladi.

o Uzluksiz ravishda sinalgan ECVET loyihalariga ko’ra, hamkor ta’lim

muassasalari mutaxassislikka oid topshiriq, vazifa va jarayonlarni

o’zaro muhokama qilib olsa, malakaning boshqa ta’lim muassasasida

egallangan qismini aniqlash ancha oson bo’ladi, aksincha o’quv reja

o’zaro muhokama qilinmasa, bu ancha qiyinchilik tug’diradi.

o Shuningdek, ushbu jarayon malaka mazmunini ta’lim va o’qitish

sohasidan manfaatdor tomonlar, masalan ish bilan ta’minlovchilar

bilan ham muhokama qilishga olib keladi.

o Ish joylarida topshiriq, vazifa va jarayonlaridan foydalanish ta’limiy

(erishilgan) natijalarning baholash jarayoniga to’liq mos keladi.

o Funktsional tahlil norasmiy (malaka oshirish, stajirovka va h.k) ta’lim

jarayonida erishilgan ta’limiy natijalarni baholash, muvofiqlashtirish

hamda o’zaro tan olish jarayonlariga ham mos tushadi.

o Topshiriq, vazifa kabi kasbiy jarayonlar odatda malakaga oid ish

profilida batafsil yoritiladi. Shunda yunitlarni yaratishda kasbiy

profildan foydalansa bo’ladi. Shu bilan birga bir nechta kasblarga

tayyorlaydigan malakalar ham mavjud, ushbu holatda yagona kasbiy

profilni aniqlash mumkin bo’lmaydi. Bu kabi hollarda yagona kasbiy

profilga tegishli bo’lmagan topshiriq, vazifa va jarayonlar to’g’risidagi

ma’lumotlarga murojaat qilish mumkin.

3.3.3 Funksional tahlil Funksional tahlil deduktiv strategiyani qo’llagan holda soha yoki kasbga oid

kerakli kompetensiyalarni aniqlashda qo’llaniladigan metod hisoblanadi.

Asosiy e’tibor mavjud kasbiy faoliyatdan uning funksiya (vazifa) yoki

natijalariga qaratilsa, malaka talablarini ishlab chiqishda ta’limiy natijalarga

59

erishish usullari hamda texnologiyalardan mustaqil ravishda bajariladi.

Boshqacha ta’riflaganda, funksional tahlil odamlar nima qilayotgani o’rniga,

ular nimaga erishishi lozimligini tasvirlaydi (Mitchell, L. va Mansfield B.,

1996).

RUECVET loyihasi ta’limiy (erishilgan) natijalarni aniqlashda funksional

tahlildan foydalanishni tavsiya etadi. Kasbiy faoliyat sohadagi har bir aspektni

ifodalash orqali katta guruhlarga bo’linishi mumkin. Kasbning har bir faoliyat

turini tasvirlaydigan funksiyalar funksional tahlilni hosil qiladi. Bu kabi jarayon

o’rganilayotgan sohaning bir-biridan farqli tomonilarini ko’rishda yaqindan

yordam beradi.

60

Funksional tahlil orqali ta’limiy (erishilgan) natijalarga asoslangan yunitlarni aniqlash

Funksional tahlil ma’lum bir kasbiy sektorning o’ziga xos tomonlari hamda

undagi faoliyat turlarini aniqlashda keng qo’llaniladigan muhim vosita

hisoblanadi. Bu turli malakalar o’rtasida mavjud kasbiy kompetensiyalarni

aniqlashda asosiy jarayon vazifasini bajaradi.

Funksional tahlil ishchi o’z kasbiy faoliyatida nimalar qila olishi, shu bilan

birga ushbu tahlil malaka yakunida tinglovchi qanday ta’limiy natijalarga

erishishi to’g’risida batafsil ma’lumot beradi. Funksiyalar deganda

kasbning ajralmas qismi hisoblangan faoliyat turlari tushuniladi, ammo

funksiya istalgan faoliyat turi bo’la olmaydi.

Funksiyalar ishchiga tegishli aniq maqsad va natijalarni belgilab beradi.

Ishchilar bajarishi kutilgan funksiyalar aniqlashtirib olinsa, shundagina

faoliyat mezonlariga mos tushadigan bilim va ko’nikmalarni aniqlash oson

bo’ladi. Funksional tahlilni bajarish uchun biror bir kasbiy soha tanlanadi

hamda ishchining o’sha sohada bajarishi kerak bo’lgan aniq ish faoliyati

(turlari) aniqlamaguniga qadar kichik elementlarga bo’linadi. Shundagina

funksiyalar, ya’ni ishchilar o’z kasbiy faoliyatida nimalar qila olishi

mumkinligi kelib chiqadi.

Funksiyalar aniqlangan keyin ish beruvchilar ishchilar bilan yunitlarning

mazmuni, ya’ni ular ma’lum kasb bo’yicha bajarishi kerak bo’lgan ishlar

hamda o’sha sohaga oid bilim va ko’nikmalar to’g’risida gaplashib

olishadi.

61

3.3.4 Bilim, ko’nikma va kompetensiyalar (KSC) asosida ta’limiy (erishilgan) natijalarni tasvirlash hamda Yevropa malaka me’yorlari (EQF)ning daraja deskriptorlarini aniqlash Ta’limiy (erishilgan) natijalar tushunchasi o’qitish jarayoni (ayniqsa kasbiy

ta’lim)da yangi tushuncha bo’lmasa-da, bugungi kundagi uch tomonlama

kompetensiyalar hamda mukammal ta’limiy natijalarga ta’lim olayotganlar

uchun ular to’g’risidagi butunlay boshqa tasavvurni beradigan “paradigmatik

o’zgarish” sifatida qaralmoqda. O’rganishning ushbu yangicha namunasi

oqibatida ta’limiy (erishilgan) natijalar KHT tizimi hamda undagi mavjud

malakalar, umumiy va oliy ta’lim o’quv rejalari hamda dasturlarini qayta ko’rib

chiqishda juda muhim ahamiyatga ega, ammo bu jarayon rivojlanishning turli

bosqichlarida bo’lgan davlatlar uchun turlicha kechadi (Cedefop, 2010).

" Ta’limiy (erishilgan) natijalar tinglovchining nimani bilishi, tushunishi

hamda ta’lim jarayoni yakunida nimani qila olishi to’g’risida xabar beruvchi

gaplar hisoblanadi.

Funksional tahlil tegishli soha yoki kasb bo’yicha ma’lum bilimlarga ega

ekspertlar guruhi tomonidan ishlab chiqiladi. Ushbu tahlil ish

beruvchilarning xodimardan nimalar talab qilayotganini aks ettirganligi

sababli, funksional tahlilni ishlab chiqish guruhiga ularni ko’proq jalb qilish

talab etiladi.

Ishchi-xodimlar, o’z sohasining mutaxassislari hamda savdo organlari

vakillari ham funksional tahlilni ishlab chiqishda o’z hissalarini qo’shishi

mumkin. Qattiq ta