Embed Size (px)
Citation preview
f ig s ;
| é 1
■fkfÉÊ-
mm-i
m ^ m m■
m m /JmsLJ f f g g — -
^ 5r~ 7* \
O B>m%^ m :
issSifi S U ? » * I » i y; wL i a s'■# ^
fe É P ®« ^ r a s^ fu l f i l it
f H 2
ilSlllSpSSs g » g im \% \'W È
r m
f e * « J. _•■=;
a®i ' ■ \ m
- MÜ. | ■ d s ig S ^ ,
8fe-S*BCS«1f c a s * ^W ? v "P . / K
S l @ s
g g g _ ~ - ISMSJKv■ w• * * k ? ? > a
y * 1 ^ -If»r-’zm m
m m* a ^ ,
D I S S E R T A T I O P H I L O S O P H I C AI N A U G U R A L I S
D E
CONGE'LATIONE»(L U A M ,
F A V E N T E S U M M O N U M I N E ,
Ex Auttoritate RECTORIS MAGNIFICI,
B A V I I V O O R D A ,J. U . D. J U R I S C I V I L I S E T H O D I E R N 1
P R Ö F E S S O R I S O R D 1 N A R J I .
N E C N O N
AmpliJJhni S e n a t u s A c a d e m i c i Confenfu,& NobiliJJïmae F a c u l t a t i s P h il o s o p h i c a e Decreto,
P R O G R A D U D O C T O R A T U S ,E T M A G I S T E R I I ,
Sumnlisque in P h i l o s o p h i a & A r t i b u s L i b e r a l i b u s
Honoribus & Privilegiis, rite ac legitime confequendis ,
Placido Erud.ltorum examini fubmittit
H E N R I C U S A E N E A E *F R I S I U S.
Ad diem v f. Otiobris M D c c L X i X. H. L. Q. S.
WA
L U G D U N I B A T A VO R U M,Apud P E T R U M H E N R I C U M J A C Q U E A U , 1769 .
I ; • 'r f '? - • ' J Ê & ||!p;
- f *> ' O
i - d f j i | | ,'l-‘j '
■
-
Pag. ï
3«vr#
DISSERTATIO PHILOSÖPHICAI N A U G U R A L I S
D 'E
C O N G E L A T I O N E.
eruenda, edifcenda fternitur i te r , quo majore de«-ïiique & clariore luce omnes perfunduntur friendtiae , eo plures fefe continuo majoresque difficulta-te s , & ainbiguitates obferunt , ; eo luculentius fciü-Jcet vel acutiffimorum raortalium facultates ab omni
MmmmMMWmamm:
uo magis felicifómo noftro feCulo,veteram pulfa barbarie, fugatis-
W que praeiudiciis, in litteris huma*nioribus , liberalibüsque artibus
%. proficitur, quo latius & benignius| | ad omnia, quae ad veram hominis** felicitatem promovendam faciunt,
A parte
2 D ISSE R TA TIO PHILOSOPHICA
parte finitas & limitatas efle deprehenditur , ledeo clarius quoque ab altera parte Summi Creato-ris & Gubemaroris fapientia, prudentia , ac bonitaseffulget # atque adorabile decus nancifcitur.
Hoc autem prae ceteris vel maxime experiunturPhilofophi, qui non tantum in reddendis phaeno-inénorum rariorum & abftrafiorum rationibus flie-pius ignörantiam ftiam profiteri; coguntur, fed qüinon raro in vulgaribus admodum, & pailim obviiscertorum & indubitatorum loco probabilioribus con*jeéturis contenti efie debent. Quid enim, ut pau-ea tantum adferam , certius aut experientia magisconfirmatum , quam omnia , quotquot novimus ,corpora vi quadam , quae Gravitatis dicitur , in feinvicem agere , & terreftria quidem in terrain, adeout libere fibi commiffa ad folum ilico perpendicula-riter ruant 9 vel fi fuftentata aut fufpenfa fuerint,in eadem tarnen reéta premant, trahantve P Quis ve-ro unqoam vulgatiflimi hujus phaenomeni folidamrationem reddidit ? Quid hodie magis exploratum ,quam inter omnia animalia unumquodque fuumproprium genus procreare ? fed quis haélenus gé-nuinum hujus procreationis modum funditus expli-care valuit ? Si ad magneticam vim adtendimus , velad Ele&ricitatem advertimus animum , nemo nonftupendos in its nuperrime faótos progreffus admi-rabitur, fed caufiae quaenam fu n ti Quid tandem
rï N A U G U R A L 1 S.
in Belgio noftro frequentius aut communius efl rquam fingula fere brumaK tempeftate fluidorum.omnium pene liquidiffimam aquam in afperam & ri*gidam glaciem convert! f cauffa tarnen frequentiflSmihujus phaenomeni inter Fhyfitcos hadtenus vocatu*in dubiutn.
De hac autem materia cum pro ' yiribus noftrisbreviter differere inftituerimus, hic fubfiftamus opor-te t , ut phaenoinenon hocce adtentione noftra fatisfane dignum paulio penitiüs introfpiciamus & explore--mus. Hune in finem kaque primo rem ipfam , dequa lis e ft, diftin&e proponemus ; dein vero diver-fas , quae circa, hanc rein foventur, opiniones ,recenfebimus , vqriasque,rationes pro una alteraquefe.ntentia mflitantes examihabimus; quidque nobis infingulis' maxime videtur proprium paucis adjiciemus& exponents.
U t autem rem ordine adgrediamur,. videaraus primo de aqua , ejusdemque proprietatibus quatenushoe loco ad fcopum noftrmn. pertinent.
Quid per aquam intelligimus nemini ignotum effepotefl:; quaenam vero peculiares ejusdem proprie-tates f in t , obiter adnotafle non erit inutile ; aquaenim fluidum illud omnium notiffimum, liquidum ,humidum , fprdibus abluendis. peculiariter habile ,Hammam extinguens , licet limpidum fit & perluci-dum , coloris faporisque expers, nunquam tarnen in
A t ftata
4 rySSERTATIO PHiLQSQPHICAiiïatu fuo naturali homogeneum. reperitur, fed ma*-jpri Temper minorive terrae copia., nee non aëre at-que igne mixtum ; quae quidem heterogenea, pro*div.erfa quantitate vel qualitate diverfos qiioque ef--feélus. in aqua producere poflè facile concipitur..
Aer fcilicet in aqua contentus naturaliter. fua gaiw.d.et' elafticitate ,, quaiu in variis etiam. circumftan--tü§ exerit,. uti. manifeftiflime liquet, fi. ope antliae*pneumaticae ambiens & incuijibens aer aufertun^'led hac. de. rg aniplius in fequentibus erit agen-.4um..:,
IgniS autem absque omni dubio, ni[i fblus eani'largiatur , multura faltem ad aquae fluiditatem con-lfert : expériéntia enim magiftra addilcimus aquam:lpam fluiditatem amittere & in glaciem convertilimulac ignis, aufertur , vél extra modum ditninui?tür i luppeditato vero igne nunquam coiie,
Jam igitur quaedam hujus congelationis phaeno-mena próferamüs in medium., Hyeme nempe in no?-ltris^, fftgidiöribusque regiojiibus., aqua quafi cry-,ftallizatur,_ fiVe. in glaciem dürum atque admodumielafticum corpus, convertitur; phaenomêna auteni;hüjüs congelationis pró citióre lentidrevé glaciei for--matione aliisque pérmultis circumflantiis valde diver--fafunt.. Verum Cel: Muflcbenbroekiüs., qui multahac in re experimenta inflituic, Temper obfërvavic/^ & eS9 me iaepius quoque öbfervafle memini ^
quod:
I N A I T G U R A E I ' S :
quod fi aquae -alien jus in vafculo contentae lenta- fiatroongelatio, cryftallizationem illam a-circumferentialV-afis orbictilariter incipere-, & ab Hac medium ver-fits, tenuiffima quaedam filamenta emitti quae cuntinfinita fere angulörum varietate diverfiïïime ad la*tera vafis inclinantur , & nonnunquam parallelo inter fe decurfu foliorum nervos aemulari. videntur ,,quae tamen folia fitu valde vario inter fe confpiciun-tur pofitaa Miram. vero harum figurarum e variofibrarum glacialium decuifu ortarum diverfitatemomnium optime videre licet hyeme ab interiore par*te camerae. in feneftris. vitreis,. vaporum in aerena-tantium configurationibus obdudis, ubi nullae firm*,les figurae ,.n e qqidem in vitris. fibi proximis repe-r iu n tu ra liis nimirum arbores,. aliis ramos y aliis flo-res aliis iterum alias, res repraefentantibus , nulla,prorfus,, u t in plerorumque falium cryftallizatione >eonftanti. quadam partium. adtradione confpicua.,Jam primis hifee „ de. quibus diximus jm filamentis;fórmatis,: oriuntur. alia quae fub- omnimoda direction,ne adiimum defeendunt, & fenfim. ktitudinem y v i*autem craflltiem adquirunt, ita ut tandem in mem-Htanas tenuiffimas five pelliculas- abeant, quae re-Ipedu luperficiei diyerfiffimo fitn jacenfc Harum pel*liqulrum dein aliae fibi inponuntut,, aliae fibi invb<^m fill» infipitis angulorum incljnationibus jungun*tf ir , adeo ut nonnunquam aquae maflam interci.
.i; A* 3. piant
# ' DISSERTATIO PHILOSOPHIC^.
-piant usque dum deniqtie omnes in glaciei eruftamaquae fuperficiei inpofitam concrefcanc, quae defuperiore parte , baud fecus ac in falium cryftalliza-■tione obtinet, afpera eft & inaequalis. Si autem a-qua Faeviente gelu vehementiore frigere lubito cor-ripitut, omnia haec tam fueeeflTve obfervare non fi-aïet, fed priroum in fuperficie tenuis lamella glacialisconfpickur, quae a pariete medium verfus obliquoad fuperficiem fitu procurrit , mox & ad alias parie-tum partes aliae orinntur fimiies lamellae , quaeomnes tnanguhribus fuis cufpidibus verfus mediuminordinatae procurrunt , atque areas intercipienreseruftam glaciei conftttuunt.
C rufta eiusmodi .glaeialis perlucida eft., & homo*genea , filtem quoad oculo inarmato videre licet,Usque dum duas tresve lineas oraffa evaferit, poft-qa vero , quam ad maiorem craflkiem inefevit,minus pellucet, & aliquando piorfus opaca reddi-c ir : turn enim acr, m optime fane èxpÜcuit CeLMuflchenbroekius, cüius verba haec funip & fiu i-da tlajiica a coeuntibus aquae partibuS expulfa pro-deunt, continuo congregantur, & formant exiguaslullas, per tot am glaciem difperfas, capiti aciculataequales, quales faepe durante conglaciatioms decur-fu perftant i mnnunquam breves fubtilesque canaR*culos ftngunt, pro varia glaciei formatione*^ deindeaugentur aereae bullae coeuntibus pluribus & ma-
iori-
I N A U G U R A L ! S. 7foribus ,, adeo u t diu perflante fiievo gelu interdum
fphaerae diametri dimidii r imo & integri polticis inmagnis lacubm evadant; bullae aereae pkntm quefu n t maiores verfus centrum & ax in vafis , quamprope parietes : faepe adhaerent * out im ipiunt aparietibus for mantes canaliculos aut eorum Jpeciesffed hi pkrumque prope fundum vafis fpe&antur (a).Ratio nimirum in promptu eft, quo prapius enitppartieulae aqueae ad fe invieem aceedunt r quo ma-gis aer inter illas latkam expeili debet , & cumaer ab omni latere in medium praecipue propelli-tu r, congelatione fcilicet a lateribus vel parietibusvafis maxime incipiente, hinc quoque in medianaturalker maiores bullae confpiei debent i quo veto maior adeft aeris copia , five quo plures partieulae congregari pofiunt, ut in magnis laeubus, eofane maiores quoque bullulae formari debebunt.Sin autem . citiflima aquae conftri&ione „ exiguaeillae bullulae aereae congregari ftatim non potue-rin t, fed difperfae fu erin t, & fegregatae, necefleeft ut illae, gelu continuo increfcente, novos fibitranfitus aperiant, atque ita canaliculos illos reliq-quant eo , quo glaciei partieulae minus inter fe co-haerent; dum vero aqua ad fundum vafis citiusconftringitur quam in m edio, hinc quoque mirum
son( * ) Introd. ad PhiU Nat. §. 1491.
"8 DISSERTATIO PHILOSOPHIC^ 1
«non eft eiusmodi canaliculos plerumque ad fundutn‘Ipeftari. Lumine denique per refraétionem fae--pius iteratam valde decrefcente ,y uti ex - opticis eer-•tum e ft, fequitur quoque glaciem-eo raagis opa--cam fore, quo magis eft interftitiis, -ut bullulis his-vce aereis interrupta , five quo faepius radius lumi-nis per glaqiem tranfiens , a medio rariore in den-'fius j & rürfus a denfiore in rarius refringi debet.
E x aqua , pergit Muflchenbroekius, lente con-■glaciante pedetentim quidem bullae aëreae expellun •lu r , vertint expulfae furfum enatant, ex füperficieaquae exeunt; modo in füperficie non offendant cru-flam conglaciatam } quae exitui obfit: cruft a fupe-riori formata aëri exitus eft negatus : f t tum celè-rius congelatio pergat, aer copioftus hinc inde col-Tigitur, bullas ampliores formaturus. In glaciei fu -perfide nonnunquam per flat foraminulum, per quadaqua ab eiafticitate aërearum bullarum prejfa erum-p i t , foramine hoc claufo, ab acre intercepto & fe-expandente finditur glades cum crepitu , qui perforata glade non auditur obfervante M ariotto, quiaex foramine aqua fimul cum aere exp e llitu r in medio glaciei montkulus formatur : imo aliquando abaere, fub media glaciei crufta conclufo, magna parsglaciei elevata fuperficiem induit gibbofanu Haecquoque ita fieri debere ex praecedentibus facili ne-gotio concluditur ,* fimuiac enim aëris particulae ex
9I N A U G U R A L . I S .
latebris fuis protrüfae , & in bullulas, -congregataefuerint, ex regulis hydroftaticis enatare & aquae fu-perficie exire debent; fi vero exitus fuerit negatus,ftatim quoque intelligitur non raro maximas bullasex coacervati aeris elafticitate originem duéluras;eiusmodi vero bullae ad notabilem faepe magnitu*dinem increfcunt, fuperiorem cruftam glacialem ele-vant, & fegmentum fphaerae concavae conftituunt,cujus chorda nonnunquam diiobus tribusve pedibusaequatur ; aer autem inter aquae fuperficiem , &lamellam illam glacialem contentus absque dubiopedetentim effugit, fuccedente alio : frequenterenim accidit, inprimis fi fegmenta nimis magna noniun t, ut aquae ilia fuperficies, quae non nifi tenutglaciei -crufta teg itur, nunquam gelu corripiatur,perfiftente tarnen frigore ; quod mihi non difficul-ter continuo aëris ignisque exitui tribui poffe vide-cu r; in majoribus vero lacubus raro tale quid ob-ièrvatur, in foflis & canalibus faepius: ratio eftquodin his aquae fuperficies aequabiUter in glaciem con-ftringatur, in illis non ita. Quod adtinet autem adminora foramina, per quae aqua fimul cum aere ex*pellitur, & ad monticulos in medio glaciei forma-tos , nunquam me illud in aqua fluviatili dulci &pura obfervafle memini, frequentiifime vero in aquafhlfa , vel in aqua multis fordibus & faecibus in-q u in a ta ra tio rurfus in promtu e f t , quo magis enim
B aqua
JO DISSERTATIO PHILOSOEHICAl
aqua partibus -heterogeneis permixta e f t , eo minors6ft in glacis partiuin cohasrsntia.j. so plures* veroi»aeri praebentur receflus; necnomexpulfio, asris pu-tredine & fermentations } quaecunque..fuerit j.,fae»-Gium fimiliumve maxime promovetur.-.
Reftat: adhuc, praeter alia, minor» momenta »,phaenomenon aliqaod prae ceteris adtentione noftra tmaxime dignum , quippe quod ad ceterorum expli--cationem , totiusque congelationis phaenomeni cauf-fam reddendam & explicandam, de qua jam Phyfici;in diverfas abiere fententias, multum confert, Re-fpieio nempe ad glaciei extenfionem y. vel inflatio-nem potius, five evolutionem, qua glaciei maffa hvmajus femper volumen evolvitur, quamillud aquaeex quo concreta fuit; quod variis non tantum ex-,perimentis evincitur * fed & tam evidens eft 5 ut ift-iomnium ftatim oculos incurrat: glades enim aquae:innatat, quapropter ea leviorem eife , , & in majus <volumen, intumuilfe nemo non, nifi. prorfus hydrofta- -ticorum rudis,. absque longo ratiocinio infert. Pon--dus. autem glaciei fpecificum eft ad illud aquae pie- •rumque ut 8 ad 9 vel fecund um Dodlorum 1' loren-tinorum bbfervationes omnium adcuratiflimas-, ut 25ad 287$, quod ad'idem fere, redic. Quo vero cum 1horrendo impetus glaciee infletur, variis etiam expe-rimentisi. praeter alios , :evicerunt Florentim Philo-fapbU qui cavum aureum giobum aqua inpleverunt,,umc - a dau*-
ttM> CA - W ■ Ü K ’ & X HE W- ü w^dauferuntque j cuius circulus maximus diligenter ad-aequatus erat ti'ocho metallico; pöftquam vero aqua
7 in glaciem converfa fuerat, globus per trochum neu-! tiquara traiici pötuit. Aquam quoque in denfiflimo; globo aeneo incluferunt, & expofuerunt gelu, deinsde adtenuarunt globum , usque duna glaciei viribusïTefraenandis inpar diffiluerit, cohaerentia nihilominuspartium metalli , quae fuperari debuit , fecundumMuffchenbroekii calculum 22893 libris erat aequa-lis ( a -) . Glades infuper vafa lapidea, immo metal-lica rumpit, arbores in frigidioribus regionibus findit.-
•Humores ipfi in terra delitefcentes, humum tam Ve.'hementer inflant, üt limina, parietes, tötasque ae-des elevare, rupes findere , & in altum tollere va-leaiït , multaque alia ftupendae violentiae phaenome-ria praeftent.
Jam vero quaeriturj quaenam ratio fit hujus phae*- <homeni j vel potius qüaenam1 eauffa congelationis ift
génere ftatui debeatf, üt: hoe quoqüe phaenomenofttex ea commode explicari pofflt , 'dum in hac aquae-congelatione contraiium aliquod obfervatur, •& qui-dem e diametro Obpofitum e i, qtiod in aliïs, ut me-
;tallorum , adipunr, rermofommque' córporum cöti-rtriótionibus obfervare ficet.1 ïgriis1 ehim proprietas
'•eft corpora, in majus volumen mflare , unde plera-
‘( a ) Lib. cit. §. 1494*
i * DISSERTATIO PHILOSOPHIC#
que metalla, adipes, refinae, aliaque fufa , vel lt-quefaéta atque igne repleta majus volumen occu-pan t, quam poft quam igne avolato , in folida du-refcunt: ignis fcilicet fluidum tenuiffimum & fubti*liffimum poros corporum inrepit, eosque replet ,nee non ad interiora penetrat , üngulasque particu-las divellit, disjungit, feparat , ideoque maffam m-flat, extendit: igne vero diminuto vel prorfus ablate ’particulae rurfus vi fua adtradrice fe invicem ad-.liciunt, trahunt, & in unum coire conantur, & ticin minus tandem fpatïum rediguntur. ■ > *
lam inquam , quaeritur num huius congelation!»cauffa privativa ü t vel pofitiva ; num aqua num-rum ad inftar fluidorum metallorum, Mercurii alio-rumque corporum a frigore tantum , yW ex fotoignis defedhi denfetur, durefcat & volumine def e a t ; vel num potius aliqua corpora fubtiha,duae in aere verfantur, aquae admifceantur frigi-dae, cumque ea effervefcant , ignem expellant, &partes qualicunque modo figant. Poftenor haeccefententia in noftris regionibus multum mvaluic, &ne mirum quidem , quippe cuius ongmem , velincrementum faltem, praecipue magno noftro Phi-lofophiae lumini Cel. Muffchenbroekio debeamus,qui vams adduftus rationibus > huicce fententiae,nnfl- T a H ire, qui primus in earn incidit, non pa*
lattv
I N A U G U R A L I S . *3?
rationes memorare , & in eas paullulum inquirersab inftituto naflrro non erit al'ienum.
Aquam a foto frigore non congiaciari, fed quan-do particulae conglaciantes matori copia fimul con-carrunt ex eo concludit Muffchenbroekius, quodlicet aqua nonnullis temporibus valde frigent noncongelatur; tempore quo dam calidiore f it glades : regelat coelo magis frigente quam cum gela-bat ( ö ). Argumentum fane' validiffimum, niü inverbis quta licet aqua valde frigeat , non 'congelat u r , vitium aliquod fubreptionis lateat, vel quodhaec verba minus refle explicata fuerint; maximeenim miror fi^unquam Cel. Muffchenbroekius talequ id , quoad congelatronem in genere, expertusfuerit, quod ne unicum quidem eiusmodi experi-mentum adtulerit; nullum enim ex experiments abeo captis & in eodem §. raemoratis, probat aquamipfam in ftatu naturali aeri expofitam folito fuiffefrigidiorem , & in glaciem non conflriélam ; fedomnes. citatae obfervationes evincunt, quod ali-quando tempore quo dam calidiore fia t glacies: rege-let coelo magis frigente, quam cüm gëlahat: ther-mometrum enim tantummodo fub dto pofïtum fuit 1dum aquis inmitti debuiffet, fi ad priora verbaconclufio valeret; maxime tarnen in hanc rem pe-
r.'cu*{*) Introd. ad Phil. Nat. §. tfoj.
B 3
*4 DISSEKTATIO PHILOSOPHICA
flcula quaedam inftituere cuperem, fed cum nülladetur aeftivo tempore copia, inpraefentiarum ratio-ciniis coatend fimus oportet; veram e fequenti §.fugitivo tantum oculo infpecto facile, nifi me omnia fallant , colligitur , qua in re fedu&us fueritMuflchenbroekius. fnllituit nimirum experimentafua in vafculis vitreis varia ratione teófcis & coö*perda, & ex particularity illis experiments ad con-aelationem in genere conclufiones elicuit:, quadnon debuiffet. *Verba ejus §. cit. haec funt: Cous-fa aquam conglacians non plena hbertate perreptatcorpora firma & fluida , fed ofendit refiflentiam^nee progreditur, & quamdiu fluida vaforum, qui-bus infunt, poros obftrmnt, non inrepit , verumvafc Ruidisve tantillum concuffis., ut a parietibusrecedant, & Uberis jam meatibus introïtus conceda-tur cauffa extrinfecus adflans velociffime tranfit vans Parietes , aquam ingreditureamque congdaf:Jrem oto vaf tsquod anteadaufum erat , oper-culo aquam involat-, eamque cito tn glaciem ver-t l Sed car.,' quaefo., hae particulae conglacian-
‘ quae liberrime alioquin foli^a fluidaque per-& * , hasce qooque fluid! particulas, quae m va-“ rum poris lattamt penetrare norv valent? Re-fcondebit m « forfitan aliquis hujus fentenWe 6u-tor materiam illam conftringentem liberum qmdemin venire tranfitum inter aquae particulas, son ye
I N A U G U R A L I S. i Sm ipfas ilias particulas 'primarias & elementalesquae exiguos vaförum póros obftruunt, penetrare.Sed quis * unquam aquae particularum, pororumquecorporum tenuitatem adeo perfpe&am habuit , utadfererec audear non nifl elementales aquae particulas poros ingredi - p o ffe l In ligneis fane vafca- ■lis , . aliisque parum eft probabile.. Verum etiamftihaec omnia pro demonftratis haberem , . nulla tarnendratione me concipere fateor , quod aquae particulaetantilla quadam concuilione, immo 9 ut in fequenti- •bus adnotatur, idtu malleoli, corporitantummodo >cui vas infiftit , infliélo , p o ro s , quos obturaruntadeo prorfus linqqant, u t memoratis particulis ftatim-ivia-pateatr, dum alioquin aqua vitri ■ . metallorumne de aliis loquar, poris ita firmiter & tenaciter in-haerety,ut abftergendo earn toilers nequaquam va-leamus , fed ignis ad earn expellendam neceflhrio-reqmratur.- Quod ad nos adtinet: ego potius ad f o -lutionem phaenoraenordm in. Koc a Cel. Mufr*fchenbroekio memoratorum: dixiflem ■ „ & ignem &aera ab aquae particulis tam valide adtrahi, cumque •X . taum arae eflb c^ i un^ o s r u t ab iis penitus quie-fbentibus non ita facile feparari, avelli, . earumque ■qqbaerentiam fuperare , & aiifugere queant: hoc e-mva experientia nititur , quippe ex aqua calida , cu-JUS particulae continuo ignis motu agitantur , aermulto citius, quam ex frigida exKauritur : quis etiam
l6 dissert at io philosophic anefcit aquam calidam in vafculo vel lagena conclu-fam multo citius refrigefcere , fi continuo agitatur,& commovetur, quam fi inmota quiefcit ? Aer quo-que ope antliae pneumaticae citius ex aqua antliaeacitatione paululuru concuffa educitur , quam extranquilla. Vafculis igitur, quibufcum Muffchenbroe-kius experimenta fua inftituit, primum claufis vel o-leo opertis , dein apertis , vel eo , quo refertur,modo concuffis & agitatis , poftquam jam aeris am-bientis frigu-s tribus quatuorve gradibus fupra pun-aum congelationis increverat, facile concipitur, curturn citiffime & non antea aqua correpta fue , ^nima namque agitatione, vel malleoli in corp , .vas infiftit, idu produfta concuffione tremulus ncin aqua motus excitatur , qui fugandis lgj^is *reisque particulis repellendis fufficit. Sed Uceteuafinullum ejusmodi ratiocinium inftituatur, videtur tk-S n d e m femper in tali cafupraecife remanere pro ignis exitu , Pr .riae conglaciantis introitu: eodem enim p r e è dpoteft obftru&ione pororum ignis exitum mpe*n,auam partium glacialium ïntrokum. Quod adtinetad vafa in quibus oleum aqua Tuperfufun:i erat , &
tZ l US expncatu non d®cite — d°filo ftatim enim quantuscunque motus inter aqu^
1 K A U G a R A L I S;
r
*7particulas excitatur, quo ignis folutus celerrime au*fugit, & magna procul dubio copia per metallum in-miflum, quod abducendo igni prae ceteris eft ido-neum', ut aliunde fads notum , & eledricis phaeno-menis convenientiflimum eft. Notandum vero eft,quod Muflchenbroekius dicit aquara jam friguifie adgradum usque 2(5. Revera nullus dubito, quin mer-curius, quiefcente thermometro, gradum ilium indi-caverit; fed ex fupra didis facile liquet , quod nihilinpediat, quo minus ignis ex thermometro vel mercuric avolare poffit, & ab aqua retineri: unde eamiemper adhibendam effe cautelam addifcimus, quodthermometrum in fluido, in quo caloris gradum riteinveftigare volumus , fenfim fenfimque moveri de-beat. Quod autem ignis per ejusmodi corpus in-miflum aufugiat certiflimum eft ex alio experimentoa Nob. Mairano inftituto , & a Cel. Muifchenbroe-kio hoe ipfo § relato: Hic enim, Mairanus fcilicet,memoriae prodidit fe mercuriale thermometrum invafe aquam & oleum olivarum continenti inmiflumaliquando elevaffe , & turn ilico lamellas glacialesfuiffe natas , mox rurfus thermometro in eandem a-quam depreflo, mercurium in eo tribus adfcendifle >gradibus, adeo ut aqua 3 dicit Muflchenbroekius,quo tempore incepit converti in glaciem incaluerit,quod Micbeli etiam expertus fu it. lnterrogat porro;A n hoc ab effervefcentiae fpecie inter aquam & cauf-
C fam
\
1 V,
18 DISSERTATIO PHILOSOPfflCA
fom conglaciantem ortae pependit Y an quia dunt a*qua congelafcebat, ignem expulit, qui thermofeopïumingrediebatur ? Prior caufla a Muflchenbroekio e*jusque feétatoribus tanquam probabilior adfumitur,.nos autem pofteriorem minime in dubium vocamus:.ignis enim elevato thermometro ex, interfbitiis interconcitatas. aquae particulas celerrime avolans 3 & perthermofcopium praecipue per Mërcurium ftratam fibiViam reperiens, non nifi per ilkum aufugere , 'keurn-que extendere & infLare potuit..
Aliud argumentum a Muflchenbroekio adduftumlie fefc habet Si gelu a frigore Jolo pen der e t , anturn non potijjimum in Belgio gelaret flante feptentrtone y qui ex plagis terraë frigidijfimis adventat 3 & fever a friget: verum boe fpirante vento , hyente ra-ro gelat, nee gelu ejl acre, aut diuturnunt ■ atta*nten gelat fpirante aquilone , fubfolanOp & euro, U--eet hi venti ex regionibus minus frigentibus adpule-ri'nt , fed quae alia 'corpufcula ex Jolo exfpirata cuniventis ad nojlram adferunt } ;:Sed licet etiam hoe-ita fecundiim noftrum concipièndi modum fieri debe-rét j experientia tarnen edofti füfflus rem aliter fcfc‘habere^ nam eurö vel ’ fubfolano fpirante gelu nontantum omnium acerrimum deprehenditür fed &.frigus etiam plerumque maximum , quod ope ther
mo??<j) Introd. ad Phif. Nat §. ifcp,
I N A TJ G ü U L 1 S. ip
Ttnometrorum obfervare licet. Jam vero hie nullaquaeftio eft de hujus rei caulfa phylica , in illam e-nim inquirere longe alia res e ft: fed hie unice quae-‘ftio inftituitur de e o , nutn ad aquae congelationemcertus quidam & determinatus frigoris gradus requi-ratur, nec ne? id eft: num aqua, ubi nullae muta-tionem inferentes circumftantiae adfunt, turn ftatim& non antea , qtiam frigus ad certum quendam gradual increverit, in glaciem coqvertatur ? Neutiquam
' vero negamus eurum, fubfolanum, aliosque fortafleventos ex particulis quibusdam e foló exfpiratis mul-turn frigoris concipere, atque eo refpe&u particulasillas pro remota congelationis caulfa haberi pofte ,fed de hoc non difputatur.
Quod autem ad ceteras obfervationes hoc $ me-moratas, ut e : g : nonnunquam menfe Junio formariglaciem , aliasque : merito lane quaeri poftfet, anhujusmodi glacies menfe Junio formata ad 31 gradusfriguit, nec ne? Hoc equidem thermofeopio diligen*ter explorandum fuiflet } ft friguit, quod nullus du-b ito , quando igitur vel aqua vel glacies tam frigidaevalit, vel quando ignis feceifit ? Refpondebitur absque dubio : probabilius eo momento , quo aqua inglaciem vertebatur , nam fimulac in glaciem verfafu i t , ad ilium frigoris gradum adtigit. Ipfo infu-per fatente Muflchenbroekio cauflam conglaciantemfibi non elfe cognitam, & temeritatis fore earn de-
C 2 ter-
ï ® D ISSERT A T (O PHILOSOPHICA
terminare , cur igitur illam ex oriente potius ad nospervenire, quam ex feptentrione ftatueremus ? Di-cetur fortaffe illud experientia probari: fed cur igitureurus & fubfolanus non Temper ejusmodi partictilasadvehunt ?
Ad ceteras illas obfervationes , fcilicet quod ali-quando aere calidiore gele t, frigidiore regelet (a ) ,quod nonnunquam gelu quibusdam locis laeviat, aliisinmunibus (F) ; quodque gelu non Temper latitudi-nem locorum fequatur (c) ; non nifi ipfis Muffchen:broekii verbis refpondeo, licet ab.eo paullo alio fen-fu adhibitis. Ficijfitudines caloris & frigoris tam incoelo quam in glacie punt continuae, quae -pendenta foie diurno, a tenebris noftis , a ventis ex variisplagis fpirantibus, ah anhelitibus foli (d ) 9 & a mul-tis aliis procul dubio circumftantiis, quae nobis Temper Tatis cognitae non Tunt. Ad fingulos fortaffe ca-fus fingulae quoque dari poffent rationes probabiles,fed hoc in praefentiarum inftituti noftri non eft; ob-fervo tantum quod ad obfervationes § 1 5 1 0 & .1 5 1 1 .memoratas eaedem difficultates contra cauffam pofi-tivam quam negativam inferri poffint; nam ft abuna parte quaeratur cur frigus in locis vicinis vel
ejus-(<*) Introd. ad Phil. Nat. §. 1507.O ) §'■ ifio. t( f ) $. 15-11.( d ) §. ij-oi. Nucfi. 7.
2 rI N A U G U R A L I S.
ejusdem latitüdinis non aequabilitër faeviat, ab altera parte quaeri poteft , cur parttcüfee conglacian-tes non aequaKter per aera diftributae fint;
Aliud defumfit argumentum Cel. Mnflchenbroe*kius ex Arthridcis O ) , & ejusmodi 'roörboramgenere correptis, qui ex magnorum dolorum fenfunivofam vel grandinofam tempeftatem adnunciant;quod ab iisdera quoque pardculis aeri innatantibus,& in humanum corpus varia ratione, five extrinfe-cus , five intrinfecus operantibus I pendere putat.Verum dum arthritici aeftivo quoque tempore aerismutationes , pluvias , procellofasque tempeftates nonraro praefagiant, quaenam hinc conclufio pro particulis ejusmodi glacialibus inferri poteft? Negari au-tem minime debet in aere variis temporibus variisquepraefertira vernis, varias quoque particulas hetero-geneas verfari, quod ex aliis certurn videtur , &naturae rerum maxime conveniens: quid enim pro*babilius eft , quam quod . aliis vends aliae quoqueparticulae ex folo , herbis, fimilibusque exhalatae& in aere natantes, ad noftras regiones deferantur?Res equidem admiradone noftra digniflima eft , &crebemmis experimentis probata, quod aquilonefpirante nunquam bono cum fuccelTu fpeculum me-tallicum in pice polire liceat. Sed ex hifce tarnen
( S $* i & ' # ' mini“C3
a* D ISSE R TA TIO PH ILO SO PH IC^
minime fequitur cauffam conglaciationis in hujus-modi particulis .effe quaerendam.Porro glaciei alia admixta effe corpufcula ex êoquoque concludit Muffchenbroekius , quod refufaglacies aquam praebeat tenerioribus cibis emolliendis-ineptam, nifi inquit diu ebullient, & quaedam par-tes avolaverint Q ay Sed dum res eodem quo-que red it, fi dicarans e glacie particulas quasdaraavolaffe , quae ad eibos emolliendos requiruntur ,& has ebulliendo per ignem reftituendas effe, bine.quoque nihil perti deduci poffe liquidiffime adpa-ret* e glacie vero continuo partes avolare, reseft certiffima, & plurimis experiment» probata.
Quaeritur adhuc cur aqua calens ad gradum | |ab adfufo fpiritu Nitri calorem concipiat' ad gradual 41 usque , dum interim in glacie rafa adfufo eodem Jpiritu magnum frigus concitatur,
1 nifi in glacie aliquid fuerit quod frigus adeo interimdere p o t e f t verum cluid inPedit cur.non e0*dem jure dicatur: nift in aqua quid fu e rit, quod•calorem adeo intendere p o te ft, & quod in glacieabeft?
Ceterum ex incredibili cryftallorum glacialiumdifcrepantia conjicitur diverfiffima quoque h aere
* 31a*
( a ) $. IJ-I4- 'JIM " u IK jÉ iA .( i ) $. I f If-
H N A U| G U R A L r S: «3rntare corpora ejusmodi: cryftallos formantia Qc~).Quod in aere continuo fumma diverforum corpo*rum copia verfetur , uberrime conftitit 5 ut fuprajam diximus; minime quoque negaverim haeccecorpora- multunn fortafle ad cryftallorum differen-tiam conducere ^ attamen hac ex re argumentumpro partieulis conglaciantibus elicere nequaquammihi videtur tutum : fi enim ex eo capiatur argum entum , neceflario concedendum erit infinita fere-corpora unum eundemque effedlum diverfiiïimo mo*do praeftare; nee non hodie h a s , eras iterum il*las operari particulas; hoe loco haecce corpufcula,in proxime vero vicinó prorfus alia conglaciationisopus perageré , quod ab omhi plane probabilitatisipécie alienum. eft.t?£*; '
Heftat- adhuc aliud argumentum , quod minimimoment!, non eft’,- & primo quidem intuitu pul*cram probabilitatis fpeciem ' praefert , penitius tarnen infpectum aeque ac cetera fuis non caret dif-Eeultatibus.deftirptum eft fcilicet ex phaenomenoillo fatis paradoxe* quod , fi vas aquam continensponatur in nive vel glacie rafa fale quodam mixta,aqua ilia, tabefeente fale & nive vel glacie cui in-pofita eft , in glaciern convertitur , & quidem eoojtius, quo citius lal cum nive tabefeit, adeo uc
ex?(.<■-) $, W ®
«4 D ISSERT A T IO PHILOSOPHICA
experiraentum prope ignem inftituere p ro fit: Hocfieri nequit, dicit Cel. Mufichenbroekius , nifi ignisparttculas conglaciantes ex tiive in aquam vafculi peUlat: an autem , ita pergit, ignis fub vafe ignis ah-fentiam ex nive in vafculum cum aqua propellet ?vxrofimile id non eft.. Quod poftqrius locum non ha-beat, facile concedo , abfentiam enim alicujus reipropellere verba fu.nt quibus nujla notio refpondet;prius autem difficulter largior. Rem ita concipien-dam auturno: maximo in nivis falisque mixtura obor*to frigore, ignis in aqua, quae in inpofito vafculocontinetur, latens & aequilibrium adfedlans avolat,& aufugit, & quidem, uti fieri d eb e t, prius ex illisaquae particulis, quae Fundo & parietibus proximeadiacent, unde & necefle eft glacies quoque a fundo parietibusque formari incipiat ; hoc autem ex-perientiae convenientiflimum efie nemo negabit. Ob-jicic infuper Mufichenbroekius, fi glacies a fqlofrigore pendqt, cur igitur glacies in memorata mixtura audio frigore refunditur in liquorem ? Verumipfe quidem Mufichenbroekius rite fcivit particulasf^iis ejus 'efie naturae , ut giaciei partes disjungant,feparent, totamque mafiam denique difiolvant, necnon ante congelationem aquis admixtae , congelatio*nem multum inpediant, ita ut nonnunquam, fi fri-gus demum Irivaluit , fal ab aqua fecedere coga-t u r ; quod in aqua marina Belgii littora adluente
fere
y
I N A U G U R A L ! &Fere fingülis annis obfervare Heet. Nêqije etiamratio adeo eft obfcura q aquam enim multarumrerum fpongiam effe , & partium quoque falinarum ,notum e f t; quid vero juvat ad mutuum aquearumpartium conta&um, vel acceflionem, fi ignis quidemparticulae fugantur & expelluntur f earum vera locusab alias ftatim ut falinis obfidetur ? Eadem ferme ratio eft., ac fi adipi vel cerae liquefa&ae admifceaturaqua, & haecce roixtura in loco deponatur frigido*modo ad. conftringendam aquam non fufficiat ; adepstamen vel cera, prohibentibus aquae particulis nun*quam in folidum concrefcet. Sed eodem ferme jureab altera parte ex Muffchenbroekio quaeri poflet,cur particulae conglaciantes, quae non nififrigidamaquam intrare amant & libentius frigidiffimam, hoc tamen in cafu exeant e frigidiore. &. in calidiorem in-trent i
Cetera, quae pro partibus illis conglaciantibus in-feruntür arguments, vel falcem quae inferri fcio,m i-noris momenti funt ,.. & plerumque incertis admo-dum conjedluris fundata. Sic a nonnullis- argumen»turn pro paTtium illarum exiftentia exglaciei elafticita.te petitür: fed fi ad quantitatem earum partium, polity exiftentia, quae in glacie adefle deberen tadver-Jtiinus animum, quis non fentit illud fatis efle frivo-lum ? nifi ponamus illas prorfus ornni gravitate ca-rere, quod a paucis conCederètur ; & hoc quoque
D con-
DIS5ERTATIQ PHItO^OPIlJCA
conceffo, fi voluminis * quod ab illis conitkuitur *,habeatur ratio , nemo tarnen credo fibi perfuadebi.c.hafce particulas. fufficere ad tantam gjaciei elafticita^tem procurandam ,; quae, ceteroqpin. ompirjo non fb-ret elaftica*.
Alio autem fatis quidem fpeeiofö argumento an*jam praebuit perfpicaciffimus-,. & nuper mihi in academic o curfu amicus j& commilito Roffyn , hodie imAcademia Harderovicenfi Philolofophiae Profeffor-celeberrimus, qui ingeniofiffime fane conjecit in par-taculis hifce glacialibus. rationem? effe quaerendam ,,qua aqua in glaciem converfa ele&ricitatem heutiquanrtransmitter poffit: nee non eas quoque particulas,,magna eopiahyemeper aera difperfas>communicatia*nem eïedfcricitatis in nubibus inpedire C*0* Duplex;autem ut videtür contra hanc conjeéturam fefe offert .difficultasprima haec eft , quod hyeme nunquamtvel rariffime faltem tonitru fulminisque. obferventurphaenomena ^ licet tarnen, nulla in aere adpareant.partium glacialium veftigia * altera, vero. &. quideimmaxima ineoconftftit quod: ex hac opinions in prirmo cafu ftatuendüm effet omnes aquae particulas gla-eialibus bifce particulis adeoinvolutaseffe* ut nullus,omnino in tota glacier maffa contiguus partium, aquea--
runii
fa ) JXffgrt. philo^.(uraug. dë Ton*. & fuloiiüe pag- 30*.
€ "N A ü G Ü 1 1 L ï &
■ram contaftus fuperfit: verkas enim omnr exceptiö-;ne major eft, quod, fi per totam maflam eleftricamunicum modo filum aneïeftrïcum trahsmittatur, omniS‘
iftatim eleftrica materia per illud aufugiat. Ex hac'; autem Tententia, ni fallor-, eodem fère jute cönclu-• di poffet , inoleoconcreto partfculis illis glacialibus'fimile quid praeftari refpeftü lucis, quód ïn aqua velgïacie relpeftu eleftricitatis, quod autem dubito nutaquis facile largiretur.
Quae autem haftenus contra Cel. MufTchenbroe*kii, aliorumque eruditorum lèntentias adtuli , pacetanti viri, doftorumque ejus feftatorum falva fenten*tïa, difta fint; nequaquam vero ejusmodi quid amfuseffem, nifi nullum- mihi verum Fhiiofophum a prae-judiciis abhorrentem illud vitio verfurum pleuo animo cönfiderem.
Jam vero de alia videamus fententia , quaeque in;ea ffcfe obferunt, diffidikatibus. Diximus jaminprae-■•cedentibus hujus fententiae patrones non nifi negati-vam hujus congëlationis phaenomeni cauflam admit-•tere J >nimirunï ignis defeftum ,• indicavimus etiamqua'ratione pleraque quae ex altera explicantur fententia ex hac quoqu? enodari poffint. Quod autemad glaciei illud intumefcendae phaenomenon adtinet,•licet haftenus non videam , quomodo ex alia fenten-«tia rite demonftrari polfet, ex hac tarnen, primo fal-tem intuitu, explicatu maxime videtur difficile; hinc
D 2 quo*
*9 D ISSER TA TIO PH ILO SO PH IC*
quoque alii hujus fententiae fautores aliter fentiunt Taliasque fibi formant hypothefes. Nonnulli quidemcauflam congelationis in frigore quaerunt, fed tarnen,particulas falinas tanquam cauflam , mi vocant » forciam auxiliarem admittunt ( a ) , adeo ut particulas il-Jas fluidorum poros obftruere, atque ita omnes ign£meatus oceludere, ejusque motum prohibere putent -fed quid tali hypothefi opus fit minime video, prae-fertim cum ipfi hi eruditi cauflam inflationis glacieihue non referant (F) , quae tarnen unica videturcaufla , cur ad ejusmodi particulas recurrere alii fefecoa&os putarunt. Alii vero , & quidem plunm i,nihil tale in auxilium vocant» fed ad folam aeris in a-qua latentis aétionem pro vocant, & ex ea totam^>faeviente frigore, glaciei inflationem deducere adnL-tuntur, licet tamen, ut jam alio loco d ix im usneu-tiquam negari debeat in aere falinas faepe aliasque;particulas heterogeneas verfari, quaequoque ad ae*ris refrigerationem multum forte contribuunt*
Dicamus itaque paucis quomodo Wolfius Q c J ,Nolletus C < 0 , aliique., qui hanc materiam trafta-
■runt,
4II ©eel §• 491-
(£ ) Op. cit. II- © • §• J7*
Z9f N A U G U R A L 1 SL
ru n t , auótores optirni , rem.Hlam concipiant.. A -q u a , quod ante® notatum in_ftatu fuo natural*notabili Temper ignis aerisque copia repleta ell*.aer autem in aqua latitans fecundum obfetvationesa Phyficis y praecipue veto a MariottOj. inftitutasrfepties fere denfior efc aere naturali, quod Tatisfane paradoxum videretur , & difficulter concipLpoflet,. nifi ratio haberetur proftratae aeris in hoecaTu elafticitatis: eum enim ex communi Phyfico-rum opinione in eo conliftat aeris elaflicitas,, quodlingulae ejus particulae ad certain quondam diftan-tiam fefe mutuo repellant, licet in alias diverfaenaturae partieula9, haud Tecus ac magnes 9 nullam,©mnino vim ëxerceant, facile quoque liquet aerisparticulas m aquarum interfbitiis latentes, ab invi*cem Teparatas y aqueisque particulis interceptas ,quatenus in eo firatu verTantur elafticas non effe ;unde & evidentiffime quoque patet „ cur aer ab*aqua non nifi difficulter y & nunquam fere penitusfeparari poffitu Jgnis autem increfcente jjam aerisambientis frigore > aequilibiium adfedtans aquampedetentim relinquit , usque dum aqueae particulae pr.opius ad Te invicem accedentes fefe mutuoadtrahant, & in unum cogantur; quod tarnen fierinequit, nifi aeris particulae propellantur, quae jame latebris Tuis undiquaque fugatae , aliae aliis oc-currunt, inter fe coeunt, congregantur, congrega-
D 3 tae
30 D ISSE R T A T IO PHILOSOPHIC A.
tae vero naturalem 'fuam elafticitatem exerunt, di*ftenduntur , bullulas formant , & in majus volumen tumescunt, dein data copia enatant & aufu-:g iun t; verum in fuperioribus vidimus glaciem ita'formari., u t certa quaedam aquae quantitas , ance-quam in glaciem vertatur , continuo fibris primum& lamellis glacialibus intercipiatur, & a reliquis fe--cludatur, unde fequitur nullum faepe büllulis hisce-aereis patere tranfitum ; aer interim magis magis-que propellitur ; unde pluree majoresque oriuntur& êvadunt bullulae , quae notabilem tandem adi •pifcuntur vim elafticam. Quid denuo fupereft?Sane nihil , nifi u t tota mafia glacialis diftendatur& infletur , adeo ut licet etiam aqueae particulae•ill minus volumen , ut ex analogia fieri debet,contraöae fuerin t, tota tamen mafia increverit.Haec equidem fententia , li nullis eflfet obnoxiadifficultatibus , prae fimplicitate fua ceteris omnibus facile palmam praeriperet^ verum , & contrahanc etiam duae inferuntur difficultates, quibus riterefpondendum eft3 ante quam in hac tuto adquies-cere prudentis fit Philofophi. Prima objeflio haece f t : Sublata caufla tollitur effe&us; jam vero ob-fervavit Cel. MusfchenbroeLius incrementum illudglaciei voluminis aeque locum habere in' aqua abaere purgata , quam in aqua communi ; attamênminori gradu; invenit-enim in hoc cafu gravitatem
I N: A U G U R A L I fcrr 5F
glacrei fpecificam adillam aquae ut 21 ad 2 2 (V )*quae in altero cafu ut 8 ad 9 reperta fiierat.Hinc autenp certo- certius elicitur aerem faltem;multurn conferre , ft fides habeatur Humbertgió ( F ) j & Renaldino(V), aliisque, glacies, qua©“ex aqua ab omni penitus aere purgata concrevit,ipfa aqua fpecifice gravior' erifcy vel faltem ejusdentigravitatis fpecificae., . Verum Muffcbenbroekius e-jusmodi: quid data opera numquam praeftare po-tuifr j licet alii mrfus poft Hombergium feliciorifucceffu non ita longe abfuerint, inter quos inpri—mis numerari debent Wolfius & Abbas N ol-letus ftui creberrimis- inflitutis experiments^glaciem revera* ferme ad eandem cum aqua gravidtatem> perduxerunc fpecificam, nnnquam vero; gra*viorem reddiderunt; aft hi etiam viri uno quaftiore fatentur, aquam ab omni prorfus aere lib era lrem-effè. adèo) difïicilem ut eo nunquam ex voto-pervenire potuerinf; cui procul dubio caufe tribuen-dum eft.quod Hombergium infëqui minus fuccefferit.-Haec quidem uberrime demonftrant quantum abaere
(<0 Introd; ad Phil. Nat. $. 149?.Qb ) Memoires de l'Acad. des Scienc. 1695-,( f t ) Journal de Vtnife 1671.(d) Slutjlidje Serfdom 2. $$<8.5; 113,CO J ataurftunWae tefim WerOe eetfte pa#.
%% DISSERT AT IQ PHILOSOPHIC A
in hoc.negotio praeftetur. Altera quae objicitUrdif-ficultas fita eft in iniiienfo glaciei inpetu quofinden-dis arboribus, lapidibus, rumpendis ,vafis metalhcis,
' (imilibusque par eft. Hoc enim a fela aeris, ekfticita-te proficifci poffe negant, & fortaffe reéle ; quis _e-nim nifi praejudiciis obcoecatus , vel aliunde prortUgconvidus., aeri tantam elafticitatis vim in glacie facile tribuere audebit, quippe qui alioquin in vafis cu-preis, vitreis, aliisque fragilioribus absque ullo peri-culo multo magis condenfari queat? Hifce Qbfe,rvaug& rite perpenfis ad alia confugere fefe coados ere-didere Nolletus & alii. Solidiorem igitur hujus reitationem reddere Dodiffimus Abbas adnifus eft excommuni omnium corporum induratione (*)> cujusautem mens mihi in hoc ratiocinio fatis explorata noneft. Aliam rurfus viam ingreffus eft Cel. Winkler s Prof. Lipfienfis, qui Muffchenbroekii forte coa-‘ieduris addudus primura de aquearum particula-rum divifione in alias minbres cogitavit ( i ) ; deinvero in aliam conjeduram incidit , aqueas lcihcetparticulas ope frigoris in globulos concavos & >lafticos converti (O- Sed quameunque etiamejusmodi conjedurae probabilitatis fpeciem prae fe
Lib. cit. psg. -*75* ih > • . .\ b \ Inük. Philof. univ. P._x. §• i3 fc' &ijÜCfr,(V) 2&r£ii»3*len öec pateurfeanDc $. i39-
I N A U G U R A L I S . 33ferant, nihil tarnen certi determinant, nifi ex ipfacognita natura corporum deducantur.
Ha&enus pro inftituto noftro diverfis, quae circahanc rem agitantur, quaeftionibus celebrioribus pro-pofitis & difcuffis, tranfeamus, ante quam finem in-ponamus huicce noflrae qualicunque diflertatiuncu-lae, adhuc ad unum aliquod phaenomenon in conge-latione obvium, quod prae ceteris, ut opinor, Phy-ficorum meretur adtentionem , & hucusque a nobisfilentio praetermiflum: intueor netnpe continuum parti um glacialium motum, qui variis experimentis con-ftitit, inprimis vero evaporatione, & ponderis jaétu-ra, quam maffa glacialis. aeri expofita pa titu r, ob-fervantibus omnibus Phyficis; nee non continua bul-lularum aërearum mutatione , qua ad fe invicem ac-cedunt , coeunt, tumefcunt , aliasque variationesfubeunt, quod absque partium glacialium mow fierinon poteft. Si ad hocce phaenomenon, aeris ignis-que, ut videtur, a&ioni maxime tribuendum , pau-lulum fubfiftamus, fimulque cogitemus aquam fe-cundum Florentinorum Philofophorum ( a ) expe-rimenta nulla ratione, fècundum Anglorum vero noviflima, non nifi tantillum in minus volumencondenfari pofie, unde fequitur aquae particulas ad-modum efle duras, & figura minime mutabiles.
( 4 ) Muflchenbr. Introd. ad Phil. Nat. $. 144^£ L
34 D1SSERTATIO PHILOSOPHICA '
An exinde nihil pro glaciei inflatione deducjl pos-fet? Ponamus vas aliquod plenum globulis elafti*cis; ut globulorum illorum mafia in minus fpatiumredigatur neceflè eft , globuli illi formam mutent,& in alia corpora , ut E. G. dodecaedra, icofaë-dra vel ejusmodi abeant : pofitis autem globulisomnino duris, vel prorfus non elaflids , atqueadeo figurae minime mutabilis, fequitur etiam mas-fam non fore conpreflibilem; ponatur jam globulosillos vi mutua validilTime inter fe adtrahi , non*nullos vero eörum , qui forte adfunt heterogenei ,vi quadam contraria repulfos protrufosque aufuge-re , hos autem in tranfitu, u t fieri d eb e t, alias par-ticulas, quamvis ceteroquin cum tota malfa homo-geneas avellere , disjungere , & vel omnino, velper aliquod faltem fpatium fecum abripere. Annon maxima hinc orietur inter particulas confufio?An non canales relinquentur, & interftitia? Quaevero abruptae fuerint particulae , & avulfae , fedprorfus non abreptae in alium tantum delatae lo*cum , illic rurfus a vicinis adtrahuntur , adtracheinter eas in tran t, penetrant, alias iterura repelluntnovosque hiatus aperiunt : hoe autem motu & a-gitatione continua non nili major porofitas, fiveminor maflae denfitas, proinde & inttatio validiffimaoriri poflfe videtur. Cum autem haec ita ex hypothefinoftra fieri deberent , num ad aquae congelationêm
ad-
f N A U G Ü R A L I S; ^
adplicari poffint quisque videat f judicet. Aquae ve-ï o ) ut & plerorumque fluidorum particulas globofasefle, a plerisque merito conjicitur ; aquae varia ad-mixta efle heterogenea certifliraum eft; aquae etiamut & aeris in aquae contenti particulas duriffimas efleadmoduin eft probabile; aquae denique particulas abigne divelli, & auferri, variis conftitit, & eviden*tiflime obfervare lic e t, ubi itipes in media fofla velftagno pofitus!, & a glacie undique inclufus efl: ; fli-pes enim ignis valde tenax , cum aqua jam in gla-ciem verfa e ft, eum magna copia em ittit, quo gla-cies ad notabilem a ftipite diftantiam liquëfcit , &evanefcit; adeo ut ftipes tanquam in foramine coni-co viÖeatur inmiflus, & tempeftate paulo mitibre aglacie penitus liberetur: quo etiam referri debet, utillud in tranfitu obfervem , quod ligna , lapides , &fimilia glaciei inpofita in ea magis magisque 'videan-tur deprimi & inmergi, unde nonnulli male conclu-derunt glaciem a fuperiore parte increfcere ; cete-rum in tota congelatione nihil efl , quod Phyficistantum negotii faceffit, quam violentiflima maflaeglacialis inflatio ; quovero cum inpetu aqua in li-gnis, fabis, pifis, aliisque penetret, eaque diften-dat aliunde notum efl:; quid veto refpeétu glacieijam formatae , & particularum aquearum haótenusfluidarum , vel a glaciei mafla divulfarum, locum
E 2 ha-
3(5 DISSERT. PHILOS. INATCURAlls.habeat, meum pro certo determinate non eft. Hieigitur , licet adhuc plurima poflent addi, gradum fi-fto , d urn interim nihil magis in votis habeam, quamquod eS quae nos haftenuS in divinis naturae ope-ribus , legibusque latent} fenfim & a nobis & a po-fteris detegantur in Gloriam Creatoris, & humanigeneris perfe&ionem.
T A N T U M .
mmM i
mi
m
ipr
gm m
w -ft>'
"j ,
SI®5Èil*%
sa?*rSgïg ïtm ^S rM
3H ■
m m .0 '■ W£ 5
ap»'Z ~ * * * '
ms.^^g^>jaai8rt.
B2T.&. V AMta . ■■ vwiS ' rim
Sffittl S gigj^gjgflsS ^
- “ - 1
*$59 t sssss« feègÉjËj
ffl,JT;-’ •
2J595|?'
l i f «
