ocena wpływu proponowanych zmian regulacyjnych na krajowy

OCENA WPŁYWU PROPONOWANYCH ZMIAN REGULACYJNYCHNA KRAJOWY SEKTOR POŻYCZKOWY

Instytut Badań nad Gospodarką RynkowąWarszawa, 2014

DOTYCZY PROJEKTU ZAŁOŻEŃ PROJEKTU USTAWY Z DNIA 18 KWIETNIA 2014 R., O ZMIANIE USTAWY O NADZORZE NAD RYNKIEM FINANSOWYM, USTAWY “PRAWO BANKOWE” ORAZ INNYCH USTAW

Główne wnioski

Wprowadzenie

Rynek mikropożyczek w Polsce

Rynek firm pożyczkowych w Polsce

Mikropożyczki, chwilówki

Znaczenie chwilówek dla gospodarstw domowych

Ocena wpływu projektowanych regulacji na sektor firm pożyczkowych oraz na ich klientów

Przedmiot analizy i charakterystyka analizowanych zapisów w projektowanej ustawie

Ocena wpływu regulacji przeciwdziałających próbom obejścia ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych na sektor firm pożyczkowych oraz klientów

Wprowadzenie maksymalnej wysokości odsetekza opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek

Wnioski

Ocena efektów makroekonomicznych

Podsumowanie i rekomendacje

Słowniczek

I

II

IIA

IIB

IIC

III

IIIA

IIIB

IIIC

IIID

IIII

V

5

7

9

9

13

19

21

21

23

29

35

37

43

47

SPIS TREŚCI

Wzrost bezpieczeństwa finansowego konsumenta

W opinii Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, proponowane przez rząd zmiany w ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym znacząco przyczynią się do poprawy sytuacji klientów i zwiększą ich bezpieczeństwo finansowe. Nowe regulacje powinny przeciwdziałać wpadaniu konsumentów w tzw. pętlę zadłużenia. Ustawodawca nie może bowiem zezwalać na windykowanie klientów firm pożyczkowych na kwoty nieadekwatne do wartości zaciągniętej wcześniej pożyczki poprzez obchodzenie przepisów Kodeksu cywilnego regulujących odsetki maksymalne. Należy pamiętać, że klientami firm pożyczkowych są w głównej mierze osoby charakteryzujące się niską wiedzą finansową i kredytową.

Ograniczenie „spirali zadłużenia”

Obecnie na całkowity koszt mikropożyczki, a szczególnie chwilówki, często składają się różnego rodzaju opłaty dodatkowe, związane z niespłaceniem jej przez dłużnika, bądź brakiem możliwości jej spłaty w pierwotnie ustalonym terminie. Firmy pożyczkowe oferują wtedy zwykle możliwość odpłatnego przesunięcia terminu spłaty zadłużenia. Taka prolongata bywa jednak bardzo kosztowna w odniesieniu do kwoty netto zaciągniętej pożyczki. W zależności od okresu, o jaki jest przedłużany termin spłaty (zwykle o okres 7-30 dni), całkowita kwota do zwrotu może zwiększyć się o 10-20%. Pożyczkobiorca zwykle może korzystać kilkakrotnie z możliwości przesunięcia terminu spłaty, jednakże za każdym razem jego całkowite zadłużenie istotnie wzrasta.

Ograniczenie kosztów windykacyjnych

Innym rodzajem dodatkowych kosztów, które mogą towarzyszyć chwilówce, są koszty windykacyjne. W przypadku niespłacenia pożyczki w terminie, firmy pożyczkowe podejmują działania mające na celu odzyskanie pożyczonych środków. W tym celu do dłużnika wysyłane są wezwania do zapłaty – tradycyjnie drogą pocztową, telefonicznie, za pomocą SMS-u lub też e-mailem. Każde z takich powiadomień obciąża pożyczkobiorcę dodatkowymi kosztami, które zwiększają się wraz z liczbą wysyłanych powiadomień. Ponadto każde kolejne powiadomienie jest zwykle droższe od poprzedniego, co powoduje, że każdorazowo całkowite zadłużenie wzrasta o coraz większą kwotę. Koszt niektórych form powiadomień bywa szczególnie wysoki i nieuzasadniony. Oczywiście koszty

pojedynczych powiadomień mogą wydawać się stosunkowo niskie, gdy jednak dochodzi do ich częstej wysyłki, całkowite koszty windykacyjne w krótkim okresie wyraźnie zwiększają zadłużenie pożyczkobiorcy.

Marginalne ryzyko ograniczenia sektora mikropożyczek

Analizowane propozycje zmian regulacyjnych będą miały pozytywny wpływy na rozwój rynku pożyczkowego w Polsce. W ocenie Instytutu, ryzyko ograniczenia rynku mikropożyczek w następstwie wprowadzonych zmian jest marginalne, można natomiast oczekiwać pojawienia się pozytywnych efektów nowych regulacji wzmacniających trendy wzrostowe na tym rynku. Wśród tych pozytywnych efektów prorozwojowych wskazać należy przede wszystkim wzrost przejrzystości rynku i wzrost zaufania klientów do firm pożyczkowych.

Zmiana strategii biznesowej części sektora

Z przeprowadzonych przez IBnGR analiz nie wynika, jakoby nowa regulacja, poprzez ograniczenie możliwości prolongaty spłaty zadłużenia, odbierała firmom pożyczkowym instrument restrukturyzacji zadłużenia. Nowe regulacje z pewnością wymuszą natomiast zmianę strategii niektórych firm działających na rynku mikropożyczek, które obecnie prowadzą biznes w oparciu o założenie, że klient nie będzie w stanie spłacić udzielonej mu pożyczki.

Brak widocznych skutków na poziomie ogólnopolskim

Z oceny IBnGR wynika, że proponowane przez rząd zmiany przepisów nie będą miały widocznych efektów na poziomie ogólnogospodarczym. Niewielka skala rynku mikropożyczek w stosunku do całego krajowego rynku pożyczkowego oraz przewidywany niewielki wpływ nowych regulacji na wartość udzielanych pożyczek powodują, że wpływ tych zmian na poziom spożycia indywidualnego i dalej na dynamikę wzrostu gospodarczego w Polsce będzie pomijalny.

GŁÓWNE WNIOSKI

5

Wzrost bezpieczeństwa finansowego konsumenta

W opinii Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, proponowane przez rząd zmiany w ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym znacząco przyczynią się do poprawy sytuacji klientów i zwiększą ich bezpieczeństwo finansowe. Nowe regulacje powinny przeciwdziałać wpadaniu konsumentów w tzw. pętlę zadłużenia. Ustawodawca nie może bowiem zezwalać na windykowanie klientów firm pożyczkowych na kwoty nieadekwatne do wartości zaciągniętej wcześniej pożyczki poprzez obchodzenie przepisów Kodeksu cywilnego regulujących odsetki maksymalne. Należy pamiętać, że klientami firm pożyczkowych są w głównej mierze osoby charakteryzujące się niską wiedzą finansową i kredytową.

Ograniczenie „spirali zadłużenia”

Obecnie na całkowity koszt mikropożyczki, a szczególnie chwilówki, często składają się różnego rodzaju opłaty dodatkowe, związane z niespłaceniem jej przez dłużnika, bądź brakiem możliwości jej spłaty w pierwotnie ustalonym terminie. Firmy pożyczkowe oferują wtedy zwykle możliwość odpłatnego przesunięcia terminu spłaty zadłużenia. Taka prolongata bywa jednak bardzo kosztowna w odniesieniu do kwoty netto zaciągniętej pożyczki. W zależności od okresu, o jaki jest przedłużany termin spłaty (zwykle o okres 7-30 dni), całkowita kwota do zwrotu może zwiększyć się o 10-20%. Pożyczkobiorca zwykle może korzystać kilkakrotnie z możliwości przesunięcia terminu spłaty, jednakże za każdym razem jego całkowite zadłużenie istotnie wzrasta.

Ograniczenie kosztów windykacyjnych

Innym rodzajem dodatkowych kosztów, które mogą towarzyszyć chwilówce, są koszty windykacyjne. W przypadku niespłacenia pożyczki w terminie, firmy pożyczkowe podejmują działania mające na celu odzyskanie pożyczonych środków. W tym celu do dłużnika wysyłane są wezwania do zapłaty – tradycyjnie drogą pocztową, telefonicznie, za pomocą SMS-u lub też e-mailem. Każde z takich powiadomień obciąża pożyczkobiorcę dodatkowymi kosztami, które zwiększają się wraz z liczbą wysyłanych powiadomień. Ponadto każde kolejne powiadomienie jest zwykle droższe od poprzedniego, co powoduje, że każdorazowo całkowite zadłużenie wzrasta o coraz większą kwotę. Koszt niektórych form powiadomień bywa szczególnie wysoki i nieuzasadniony. Oczywiście koszty

pojedynczych powiadomień mogą wydawać się stosunkowo niskie, gdy jednak dochodzi do ich częstej wysyłki, całkowite koszty windykacyjne w krótkim okresie wyraźnie zwiększają zadłużenie pożyczkobiorcy.

Marginalne ryzyko ograniczenia sektora mikropożyczek

Analizowane propozycje zmian regulacyjnych będą miały pozytywny wpływy na rozwój rynku pożyczkowego w Polsce. W ocenie Instytutu, ryzyko ograniczenia rynku mikropożyczek w następstwie wprowadzonych zmian jest marginalne, można natomiast oczekiwać pojawienia się pozytywnych efektów nowych regulacji wzmacniających trendy wzrostowe na tym rynku. Wśród tych pozytywnych efektów prorozwojowych wskazać należy przede wszystkim wzrost przejrzystości rynku i wzrost zaufania klientów do firm pożyczkowych.

Zmiana strategii biznesowej części sektora

Z przeprowadzonych przez IBnGR analiz nie wynika, jakoby nowa regulacja, poprzez ograniczenie możliwości prolongaty spłaty zadłużenia, odbierała firmom pożyczkowym instrument restrukturyzacji zadłużenia. Nowe regulacje z pewnością wymuszą natomiast zmianę strategii niektórych firm działających na rynku mikropożyczek, które obecnie prowadzą biznes w oparciu o założenie, że klient nie będzie w stanie spłacić udzielonej mu pożyczki.

Brak widocznych skutków na poziomie ogólnopolskim

Z oceny IBnGR wynika, że proponowane przez rząd zmiany przepisów nie będą miały widocznych efektów na poziomie ogólnogospodarczym. Niewielka skala rynku mikropożyczek w stosunku do całego krajowego rynku pożyczkowego oraz przewidywany niewielki wpływ nowych regulacji na wartość udzielanych pożyczek powodują, że wpływ tych zmian na poziom spożycia indywidualnego i dalej na dynamikę wzrostu gospodarczego w Polsce będzie pomijalny.

6

7

WPROWADZENIE

Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową prezentuje raport na temat rynku mikropożyczek w Polsce, który obecnie zmienia się w sposób bardzo dynamiczny. Do rozwoju tego rynku przyczyniło się między innymi zaostrzenie w ostatnim czasie, za sprawą wytycznych nadzoru bankowego, kryteriów przyznawania kredytów przez banki. Na rynku mikropożyczek pojawiło się wiele nowych podmiotów oferujących szybkie pożyczki, tzw. „chwilówki” za pośrednictwem Internetu. Sprawiło to, że z jednej strony wzrosła dostępność tego typu pożyczek, ale jednocześnie wzrosło też znaczenie problemów związanych z nadmiernymi kosztami pożyczek dla klientów.

Z tego powodu rząd podjął prace nad zmianą przepisów regulujących sektor mikropożyczek. Chodzi o projekt ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy – Prawo bankowe oraz kilku innych ustaw. Projekt założeń do zmian tych przepisów został przyjęty na posiedzeniu Komitetu Rady Ministrów w dniu 17 kwietnia 2014 roku i rekomendowany przez Komitet Rady Ministrów.

Najważniejszą częścią prezentowanego raportu IBnGR jest ocena planowanych zmian regulacyjnych dotyczących krajowego rynku mikropożyczek. Z punktu widzenia tego rynku, kluczowe są trzy aspekty proponowanych zmian:

• Ustanowienie limitu na koszty pozaodsetkowe pożyczek w wysokości 25% całkowitej kwoty kredytu i 30% całkowitej kwoty kredytu w ujęciu rocznym, nie więcej jednak niż 100% całkowitej kwoty kredytu.

• Wprowadzenie regulacji przeciwdziałających próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych (dotyczy to prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu) – w praktyce chodzi o zakaz „rolowania” pożyczek.

• Wprowadzenie maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek (do sześciokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego).

W raporcie zaprezentowana została ocena wpływu proponowanych zmian w drugim i trzecim z wymienionych obszarów, zarówno na rynek mikropożyczek (sytuację podmiotów na nim działających oraz klientów), jak i ocena efektów w skali makroekonomicznej. Przedstawione zostały także rekomendacje IBnGR odnośnie wprowadzenia przygotowywanych przepisów, a także rekomendacje odnośnie innych aspektów funkcjonowania sektora mikropożyczek.

Raport zawiera podstawowe dane na temat krajowego rynku mikropożyczek, a także omówienie najważniejszych aktualnych zjawisk i tendencji występujące na tym rynku.

I

Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową prezentuje raport na temat rynku mikropożyczek w Polsce, który obecnie zmienia się w sposób bardzo dynamiczny. Do rozwoju tego rynku przyczyniło się między innymi zaostrzenie w ostatnim czasie, za sprawą wytycznych nadzoru bankowego, kryteriów przyznawania kredytów przez banki. Na rynku mikropożyczek pojawiło się wiele nowych podmiotów oferujących szybkie pożyczki, tzw. „chwilówki” za pośrednictwem Internetu. Sprawiło to, że z jednej strony wzrosła dostępność tego typu pożyczek, ale jednocześnie wzrosło też znaczenie problemów związanych z nadmiernymi kosztami pożyczek dla klientów.

Z tego powodu rząd podjął prace nad zmianą przepisów regulujących sektor mikropożyczek. Chodzi o projekt ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy – Prawo bankowe oraz kilku innych ustaw. Projekt założeń do zmian tych przepisów został przyjęty na posiedzeniu Komitetu Rady Ministrów w dniu 17 kwietnia 2014 roku i rekomendowany przez Komitet Rady Ministrów.

Najważniejszą częścią prezentowanego raportu IBnGR jest ocena planowanych zmian regulacyjnych dotyczących krajowego rynku mikropożyczek. Z punktu widzenia tego rynku, kluczowe są trzy aspekty proponowanych zmian:

• Ustanowienie limitu na koszty pozaodsetkowe pożyczek w wysokości 25% całkowitej kwoty kredytu i 30% całkowitej kwoty kredytu w ujęciu rocznym, nie więcej jednak niż 100% całkowitej kwoty kredytu.

• Wprowadzenie regulacji przeciwdziałających próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych (dotyczy to prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu) – w praktyce chodzi o zakaz „rolowania” pożyczek.

• Wprowadzenie maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek (do sześciokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego).

W raporcie zaprezentowana została ocena wpływu proponowanych zmian w drugim i trzecim z wymienionych obszarów, zarówno na rynek mikropożyczek (sytuację podmiotów na nim działających oraz klientów), jak i ocena efektów w skali makroekonomicznej. Przedstawione zostały także rekomendacje IBnGR odnośnie wprowadzenia przygotowywanych przepisów, a także rekomendacje odnośnie innych aspektów funkcjonowania sektora mikropożyczek.

Raport zawiera podstawowe dane na temat krajowego rynku mikropożyczek, a także omówienie najważniejszych aktualnych zjawisk i tendencji występujące na tym rynku.

120 dni 6 x lombard

8

25%+30%/rok

RYNEK MIKROPOŻYCZEK W POLSCE

Firmy pożyczkowe w Polsce działają już od ponad 15 lat, jednak dopiero w ostatnich 2-3 latach nastąpił wyraźny rozkwit tego rynku. Uważa się, że głównym powodem, dla którego konsumenci zaczęli częściej korzystać z usług pozabankowych instytucji finansowych, było zaostrzenie warunków udzielania kredytów, spowodowane ogólnoświatowym kryzysem finansowym.

Zwiększone wymogi uniemożliwiły części potencjalnych kredytobiorców pozyskanie kredytu bankowego, ze względu na utratę przez nich zdolności kredytowej. Odcięcie części konsumentów od możliwości skorzystania z takiego instrumentu finansowego jak kredyt bankowy, spowodowało wzrost zainteresowania pożyczkami udzielanymi przez firmy niebędące bankami.

Dynamiczny rozwój firm pożyczkowych w ostatnich latach był więc w dużej mierze odpowiedzią rynku na powstałe zapotrzebowanie na pożyczki udzielane stosunkowo szybko, bez kłopotliwych formalności i bardzo szczegółowego sprawdzania wiarygodności finansowej klienta.

Na rynku polskim funkcjonują obecnie trzy rodzaje instytucji pożyczających środki pieniężne:• instytucje podlegające Komisji Nadzoru Finansowego, czyli banki,

SKOK–i, banki spółdzielcze• instytucje niepodlegające nadzorowi KNF, czyli legalnie działające

firmy pożyczkowe, lombardy oraz portale oferujące pożyczki społecznościowe (social lending)

• instytucje działające w szarej strefie.Raport obejmuje więc swoim zakresem wyłącznie firmy pożyczkowe, działające w oparciu o przepisy prawa określone w szczególności w Kodeksie cywilnym, Ustawie o kredycie konsumenckim i Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, ale niepodlegające nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego.

Niepodleganie firm pożyczkowych wytycznym KNF powoduje, że firmy te nie mają obowiązku publikować danych dotyczących udzielonych przez nich pożyczek. Nie ma więc w pełni wiarygodnych statystyk, które by pokazały dokładną liczbę i wartość pożyczek udzielonych przez firmy pożyczkowe, tak jak to ma miejsce w przypadku kredytów/pożyczek udzielonych przez sektor bankowy. Powoduje to, że w przypadku firm pożyczkowych możliwe jest jedynie szacowanie niektórych wskaźników finansowych, dotyczących ich działalności.

Wykres 1. Wartość pożyczek udzielonych przez firmy należące do Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w mln PLN (lata 2012 i 2013 szacunki PwC).

Źródło: Rynek firm pożyczkowych w Polsce, PwC, grudzień 2013 r.

RYNEK FIRM POŻYCZKOWYCH W POLSCE

Na podstawie danych dotyczących firm zrzeszonych w Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych można stwierdzić, że wartość pożyczek udzielonych przez firmy pożyczkowe od 2010 roku rokrocznie wzrasta1. Wzrasta także liczba udzielonych pożyczek – od 975 tysięcy w 2009 roku do około 1230 tysięcy w 2013 roku. Oznacza to, że rynek pożyczek (mierzony liczbą udzielonych pożyczek) zwiększył się o ponad 25% w latach 2009-2013, czyli wzrastał w tempie około 6% rocznie.

Przeciętna wartość udzielonej pożyczki przez firmy pożyczkowe wahała się w przedziale od 1500 do 1700 PLN. Jak szacuje PwC ponad 90% kredytów gotówkowych udzielonych przez banki stanowią kwoty o wartości wyższej niż 3 tysiące PLN. Porównanie to pokazuje, że firmy pożyczkowe wyspecjalizowane są głównie w udzielaniu pożyczek na kwoty względnie niskie.

Według szacunków PwC około 200 tysięcy gospodarstw domowych (1,5% ogółu) w Polsce jest zadłużonych w firmach pożyczkowych. Biorąc pod uwagę, że rocznie udzielanych jest w Polsce od 1,5 do 2 milionów mikropożyczek, stosunkowo niewielka liczba gospodarstw zadłużonych w tego typu firmach, oznacza najprawdopodobniej, że jedno gospodarstwo domowe korzysta z mikropożyczek kilka razy w roku. Łączną wartość zadłużenia gospodarstw domowych w firmach pożyczkowych oszacowano na 4 miliardy PLN w 2013 roku.

Ponad 15 lat firmy pożyczkowe działają na polskim rynku

II / IIA

9

2300

1725

1150

575

02007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

1500,0 1500,0 1580,01800,0

2000,02250,0

1700,0














10

WYSOKOŚĆPOŻYCZKI

TERMIN SPŁATY

Chwilówka

Pożyczka














O ponad 25% wzrosła liczba udzielonych pożyczek w latach 2009-2013

1 „Rynek firm pożyczkowych w Polsce”, PwC, grudzień 2013 r.

11

—9

IIB

Na polskim rynku działają firmy oferujące różne rodzaje pożyczek. W ich ofercie znajdują się zarówno pożyczki długoterminowe, które zwykle odznaczają się większą wartością kwoty i dłuższym terminem spłaty (często w ratach tygodniowych lub miesięcznych), jak również mikropożyczki, czyli pożyczki o niskiej wartości kwoty, płatne jednorazowo na koniec wymaganego terminu. Szczególnym rodzajem mikropożyczek są chwilówki, które odznaczają się dodatkowo krótkim terminem spłaty – zwykle jest to okres nie dłuższy niż 30 dni.

Jak już wspomniano, firmy pożyczkowe znajdują się w innej sytuacji niż banki, gdyż nie są zobowiązane stosować się do, niejednokrotnie dość restrykcyjnych, wytycznych Komisji Nadzoru Finansowego i tym samym mają większą swobodę w udzielaniu pożyczek. Ponoszą jednak przy tym większe ryzyko, gdyż pożyczki udzielane są stosunkowo szybko przy jedynie ogólnej weryfikacji zdolności klienta do późniejszej spłaty. Ponadto firmy pożyczkowe udzielają pożyczek zwykle ze środków własnych, w odróżnieniu od banków, które finansują je w dużej mierze depozytami. Stąd też koszt pozyskania środków finansowych w firmach pożyczkowych jest często zwykle wyższy niż w instytucjach bankowych. Firmy te oczekują bowiem większej premii za ponoszone ryzyko ewentualnej utraty swoich środków wskutek niespłacenia pożyczki przez pożyczkobiorcę, co szczególnie jest zauważalne przy chwilówkach.

MIKROPOŻYCZKI, CHWILÓWKI

Mikropożyczki

Pożyczki o niskiej wartości kwoty (do 3-4 tys. PLN), zwykle płatne jednorazowo na koniec terminu.

Chwilówki

Mikropożyczki o krótkim terminie spłaty, zwykle nie dłuższym niż 30 dni. Cechą charakterystyczną chwilówek jest też to, że bardzo często są one przyznawane w okresie nie dłuższym niż 15 minut, bez szczegółowej weryfikacji zdolności kredytowej pożyczkobiorcy.

13

Chwilówki są instrumentem finansowym skierowanym głównie do osób, które potrzebują szybkiego dopływu pieniędzy. Zwykle chodzi o losowe sytuacje, jak na przykład nieplanowane wcześniej wydatki. Z chwilówek powinny więc korzystać osoby, które posiadają stałe źródło dochodów i są w stanie spłacić tę pożyczkę w ustalonym wcześniej, zwykle krótkim terminie. Jest to więc produkt, który ze względu na krótki okres spłaty i względnie wysokie koszty pożyczki nie powinien być wykorzystywany do spłaty długów, czy regulowania długoterminowych zobowiązań finansowych. Cechą charakterystyczną tych pożyczek jest też to, że zwykle są spłacane w pełnej wysokości tylko w jednej racie.

Istotną cechą chwilówki jest też łatwość jej uzyskania. Firmy pożyczkowe często informują, że całość procedury nie powinna zająć więcej niż 15 minut. Takie pożyczki można otrzymać w sposób tradycyjny (w placówce bądź u przedstawiciela firmy pożyczkowej), telefonicznie, czy też w najbardziej popularny sposób, czyli za pośrednictwem strony internetowej firmy pożyczkowej. Tego rodzaju witryny są zwykle wyposażone w uproszczone symulatory kosztów zaciągniętych pożyczek, w zależności od wysokości kwoty pożyczki i terminu jej późniejszej spłaty. Klient ma więc możliwość zapoznania się z rozkładem płatności i kosztami dla różnych kombinacji pożyczek.

Główną część kosztu zaciągnięcia chwilówki stanowi zwykle prowizja, która automatycznie powiększa wysokość kwoty do spłaty. Często się spotyka oferty mikropożyczek o teoretycznie zerowym oprocentowaniu, gdzie jedyny koszt pożyczki stanowi właśnie prowizja. Prowizja ta może być jednak na tyle wysoka, że całkowity koszt takiej pożyczki, będzie wyższy od kosztów obsługi niektórych pożyczek oprocentowanych. Stanowi to też pewnego rodzaju zabieg marketingowy, który jest także praktykowany przez inne, niż firmy pożyczkowe, instytucje finansowe. Z badania Federacji Konsumentów2 wynika bowiem, że 48,5% pożyczkobiorców preferuje przede wszystkim niskie oprocentowanie przy zaciąganiu kredytu/pożyczki. Z kolei tylko 22,4% klientów instytucji finansowych zwraca uwagę na wysokość prowizji.

30 dni to maksymalny

okres, na jaki udzielane są

chwilówki

udzielana zwykle na korzystnych zasadach, ma przede wszystkim zachęcić klienta do skorzystania z usług firmy pożyczkowej. Koszty zaciągnięcia kolejnych pożyczek uwzględniają więc także koszty udzielenia klientowi pierwszej pożyczki. Według badania przeprowadzonego na zlecenie ZFP przeciętna kwota brutto chwilówki w 2013 roku była o 25% wyższa od wartości zaciągniętej pożyczki, czyli była o 8 punktów procentowych wyższa niż w przypadku pierwszej pożyczki.

Według raportu „Mikropożyczki w Polsce”, przeciętny okres na jaki udzielane są chwilówki wynosi 26 dni dla klientów, którzy zaciągają taką pożyczkę po raz pierwszy oraz 25 dni dla klientów, którzy zadłużają się po raz kolejny w danej firmie pożyczkowej. Okres kredytowania krótszy od jednego miesiąca pokazuje, że chwilówki są produktem, który przeważnie służy do zaspokajania chwilowych potrzeb, finansowania nieplanowanych wydatków i doraźnego pokrywania niedoboru środków pieniężnych.

Na całkowity koszt chwilówki często składają się również różnego rodzaju opłaty dodatkowe, związane z niespłaceniem jej przez dłużnika, bądź brakiem możliwości jej spłaty w pierwotnie ustalonym terminie. Firmy pożyczkowe oferują wtedy zwykle możliwość odpłatnego przesunięcia terminu spłaty zadłużenia. Taka prolongata bywa jednak bardzo kosztowna w odniesieniu do kwoty netto zaciągniętej pożyczki. W zależności od okresu, o jaki jest przedłużany termin spłaty (zwykle o okres 7-30 dni), całkowita kwota do zwrotu może zwiększyć się o 10-20%. Pożyczkobiorca zwykle może korzystać kilkakrotnie z możliwości przesunięcia terminu spłaty, jednakże za każdym razem jego całkowite zadłużenie istotnie wzrasta.

Innym rodzajem dodatkowych kosztów, które mogą towarzyszyć chwilówce, są koszty windykacyjne. W przypadku niespłacenia pożyczki w terminie, firmy pożyczkowe podejmują działania mające na celu odzyskanie pożyczonych środków. W tym celu do dłużnika wysyłane są wezwania do zapłaty – tradycyjnie drogą pocztową, telefonicznie, za pomocą SMS-u lub też e-mailem. Każde z takich powiadomień obciąża pożyczkobiorcę dodatkowymi kosztami, które zwiększają się wraz z liczbą wysyłanych powiadomień3.

Z badania przeprowadzonego na zlecenie Związku Firm Pożyczkowych wynika, że przeciętna kwota mikropożyczki internetowej (chwilówki), udzielonej klientowi po raz pierwszy, wyniosła w 2013 roku 449 PLN. Przeciętna kwota brutto pożyczki, czyli tzw. kwota do spłaty wyniosła 527 PLN. Oznacza to, że w przypadku zaciągnięcia przez klienta pierwszej chwilówki, przeciętny jej koszt wyniósł około 17% pożyczonej kwoty.

Wykres 2. Przeciętna kwota chwilówki netto i brutto w 2013 roku

Źródło: Raport „Mikropożyczki w Polsce”, Związek Firm Pożyczkowych, Warszawa 2013

Klienci, którzy spłacą pierwszą pożyczkę, mogą zwykle liczyć na kolejne, gdyż dali się oni poznać firmom pożyczkowym, jako wiarygodni, rzetelni pożyczkobiorcy. Osoby te uzyskują automatycznie możliwość pożyczenia wyższych kwot niż przy pierwszej pożyczce. Według badania ZFP średnia wartość mikropożyczki internetowej (chwilówki), udzielonej klientom powracającym, wyniosła 745 PLN w 2013 roku. Była więc ona o 66% wyższa od przeciętnej wysokości pierwszej pożyczki.

Kolejne pożyczki są zwykle bardziej kosztowne dla klientów. Podczas gdy pierwsze chwilówki można zwykle uzyskać na dość preferencyjnych warunkach (niska prowizja lub jej całkowity brak, niskie lub zerowe oprocentowanie), to następne są już wyraźnie mniej atrakcyjne. Na kwotę brutto, oprócz kapitału do spłaty, składa się nieobecna przy pierwszej pożyczce prowizja, czy też dochodzą znacznie wyższe odsetki. Wynika to z faktu, że pierwsza chwilówka,

Ponadto każde kolejne powiadomienie jest zwykle droższe od poprzedniego, co powoduje, że każdorazowo całkowite zadłużenie wzrasta o coraz większą kwotę. Koszt niektórych form powiadomień bywa szczególnie wysoki i nieuzasadniony. Przykładowo za wezwanie wysyłane drogą pocztową pożyczkobiorca może być obciążony dodatkową kwotą rzędu 30-50 PLN. Oczywiście koszty niektórych form powiadomień mogą wydawać się stosunkowo niskie – rzędu 2-5 PLN, gdy jednak dochodzi do ich częstej wysyłki, całkowite koszty windykacyjne mogą w krótkim okresie wyraźnie zwiększyć zadłużenie pożyczkobiorcy.

Koszty dodatkowe są więc często wyższe niż koszty zaciągnięcia pożyczki (prowizja, oprocentowanie) i są nieadekwatne względem kosztów operacyjnych i finansowych poniesionych przez firmy pożyczkowe. Wysokość kosztów dodatkowych powoduje, że w rzeczywistości stają się one dodatkowym wpływem dla pożyczkodawcy, w sytuacji gdy pożyczkobiorca nie spłaca pożyczki w terminie. Powoduje to, że strategie firm pożyczkowych ukierunkowane są przede wszystkim na uzyskiwanie wpływów z tego typu opłat, jakie zmuszony jest ponieść pożyczkobiorca, spóźniający się ze spłatą pożyczki. Sprzyjają temu między innymi krótkie terminy spłaty, a także charakterystyka klientów firm pożyczkowych (osoby niezamożne, o obniżonej zdolności kredytowej i często o niskiej wiedzy finansowej). Innymi słowy, w obecnej sytuacji prawnej często mamy do czynienia z sytuacją, w której firmy pożyczkowe udzielają pożyczek, wiedząc z góry, że pożyczkobiorca nie będzie w stanie ich spłacić w terminie.

2 Raport z badania ankietowego Konsument na rynku usług pożyczkowych, Federacja Konsumentów, Warszawa, grudzień 2013

14















1000

750

500

250

0KLIENCI NOWI KLIENCI POWRACAJĄCY

745NETTO

932BRUTTO

449NETTO

527BRUTTO

15








17% pożyczonej

kwoty to koszt pierwszej

chwilówki, 25% to koszt kolejnej








3 Na rynku funkcjonują również firmy, które nie pobierają opłat z tytułu działań windykacyjnych.

16















17

IIC

Z badania Federacji Konsumentów wynika, że najbardziej popularnymi sposobami zadłużania się w Polsce są kredyty bankowe (32,2%) i zakupy ratalne (32,1%). Z usług firmy pożyczkowej (inne pożyczki niż chwilówki) skorzystało 8,5% osób. Pożyczki krótkoterminowe były piątym co do popularności sposobem zadłużania się Polaków – z tego instrumentu finansowego skorzystało 6,7% respondentów. Mniej popularne od chwilówek były pożyczki pod zastaw w lombardach (2,1%).

Wykres 3. Z jakich instrumentów finansowych korzystał Pan/Pani w latach 2011-2013 (w procentach ankietowanych osób)


ZNACZENIE CHWILÓWEK DLA GOSPODARSTW DOMOWYCH

40%

30%

20%

10%

0%

32,2%

13,0%8,5% 6,7%

2,1%

32,5%32,1%

KREDYT/POŻYCZKA

W BANKU

ZAKUPYNA RATY

POŻYCZKAOD

ZNAJOMYCH/RODZINY

POŻYCZKAW FIRMIE

POŻYCZKOWEJ

POŻYCZKAKRÓTKO-

TERMINOWA

POŻYCZKAW

LOMBARDZIE

INNE

19

Chwilówki są więc w Polsce jeszcze mało popularnym instrumentem finansowym w porównaniu z najczęściej spotykanymi sposobami zadłużania się takimi jak kredyty bankowe czy zakupy na raty. Ich udział zaczyna być jednak statystycznie istotny, gdyż pożyczki krótkoterminowe pojawiają się jako jeden z pięciu najważniejszych sposobów zadłużania się Polaków. Mając na uwadze, że jest to instrument nowy i dający możliwość względnie łatwego pozyskania środków, można oczekiwać, że również w kolejnych latach będzie on jednym z najbardziej popularnych sposobów zadłużania się gospodarstw domowych. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że ogólny rozwój rynku mikropożyczek będzie w najbliższych latach uzależniony od kształtowania się sytuacji makroekonomicznej w Polsce. Problematyka ta została szczegółowo omówiona w rozdziale IIII. Warto także odnotować fakt, że jednak bardziej popularne są, inne niż chwilówki, rodzaje pożyczek oferowanych przez firmy pożyczkowe, czyli pożyczki na okres zwykle dłuższy niż jeden miesiąc i spłacane w dwóch lub więcej ratach.

8,5%Polaków to klienci firm

pożyczkowych

20

—9

OCENA WPŁYWU PROJEKTOWANYCH REGULACJI NA SEKTOR FIRM POŻYCZKOWYCH ORAZ NA ICH KLIENTÓW

III—IIIA

Przedmiotem analizy przeprowadzonej w rozdziale trzecim niniejszego raportu jest ocena wpływu dwóch propozycji regulacji zawartych w projekcie założeń projektu ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo Bankowe oraz niektórych innych ustaw (projekt z dnia 18 kwietnia 2014 roku), który został przygotowany przez Ministerstwo Finansów (MF) oraz przyjęty przez Radę Ministrów (RM).

Ocena wpływu dotyczy regulacji:1) przeciwdziałającej próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów

kosztów pozaodsetkowych2) wprowadzającej maksymalną wysokość odsetek za opóźnienie w spłacie

i odsetek od odsetek.

Analizę przeprowadzono w aspekcie wpływu na liczbę i wartość udzielanych pożyczek, sytuację firm mikropożyczkowych oraz sytuację klientów w wymiarze dostępności pożyczek i łącznych kosztów pożyczki.

Zapisy regulujące próby obchodzenia ustawowo określonych limitów pozaodsetkowych mają na celu ograniczenie dwóch, powszechnie stosowanych przez firmy pożyczkowe praktyk. Chodzi tu mianowicie o kwestie prolongowania spłaty zadłużenia oraz rolowania pożyczek.

W zakresie powyższego, zgodnie z przyjętymi przez RM założeniami:• w przypadku prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty

w okresie 120 dni od wypłaty kredytu – całkowitą kwotę kredytu stanowi pierwsza wypłata a do całkowitych kosztów pozaodsetkowych kredytu wliczane będą wszystkie koszty, w tym opłaty wynikające

z wydłużenia okresu kredytowania, naliczane w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i pobrane w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu

• w przypadku udzielenia klientowi w okresie 120 dni od wypłaty kredytu kolejnych kredytów bez spłaty pierwszego zobowiązania, całkowitą kwotę kredytu będzie stanowił pierwszy kredyt, natomiast całkowity koszt kredytu (z wyłączeniem odsetek) będzie sumą całkowitych kosztów wszystkich kredytów udzielonych w tym okresie.

Drugą analizowaną regulacją są przepisy dotyczące odsetek od pożyczek spłacanych nieterminowo. Ministerstwo Finansów zaproponowało doprecyzowanie zasad odnoszących się do kwestii ustalania wysokości odsetek za opóźnienie poprzez określenie ich maksymalnego poziomu. Nowelizacja przepisów Kodeksu cywilnego zakłada, że „wysokość odsetek za czas opóźnienia nie może przekroczyć sześciokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego”.

Omawiając przepisy wprowadzające maksymalną wysokość odsetek za opóźnienie należy wskazać, że w obecnych regulacjach prawnych poziom odsetek za opóźnienie w spłacie pożyczki nie jest dokładnie sprecyzowany. Art. 481. § 1 Kodeksu cywilnego mówi jedynie, że „jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia …”. Natomiast w § 2 ww. artykułu zapisano, iż „jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy”. Z kolei w kwestii odsetek od odsetek w dotychczasowym prawodawstwie znajduje się zapis, iż „od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy”. Nie reguluje on jednak ich wysokości.

PRZEDMIOT ANALIZY I CHARAKTERYSTYKA ANALIZOWANYCH ZAPISÓW W PROJEKTOWANEJ USTAWIE

21

3 Ministerstwo Finansów, Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, Projekt z dnia 18 kwietnia 2014 r., s. 9. 4 Art. 482, § 1. Kodeksu cywilnego

Przedmiotem analizy przeprowadzonej w rozdziale trzecim niniejszego raportu jest ocena wpływu dwóch propozycji regulacji zawartych w projekcie założeń projektu ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo Bankowe oraz niektórych innych ustaw (projekt z dnia 18 kwietnia 2014 roku), który został przygotowany przez Ministerstwo Finansów (MF) oraz przyjęty przez Radę Ministrów (RM).

Ocena wpływu dotyczy regulacji:1) przeciwdziałającej próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów

kosztów pozaodsetkowych2) wprowadzającej maksymalną wysokość odsetek za opóźnienie w spłacie

i odsetek od odsetek.

Analizę przeprowadzono w aspekcie wpływu na liczbę i wartość udzielanych pożyczek, sytuację firm mikropożyczkowych oraz sytuację klientów w wymiarze dostępności pożyczek i łącznych kosztów pożyczki.

Zapisy regulujące próby obchodzenia ustawowo określonych limitów pozaodsetkowych mają na celu ograniczenie dwóch, powszechnie stosowanych przez firmy pożyczkowe praktyk. Chodzi tu mianowicie o kwestie prolongowania spłaty zadłużenia oraz rolowania pożyczek.

W zakresie powyższego, zgodnie z przyjętymi przez RM założeniami:• w przypadku prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty

w okresie 120 dni od wypłaty kredytu – całkowitą kwotę kredytu stanowi pierwsza wypłata a do całkowitych kosztów pozaodsetkowych kredytu wliczane będą wszystkie koszty, w tym opłaty wynikające

z wydłużenia okresu kredytowania, naliczane w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i pobrane w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu

• w przypadku udzielenia klientowi w okresie 120 dni od wypłaty kredytu kolejnych kredytów bez spłaty pierwszego zobowiązania, całkowitą kwotę kredytu będzie stanowił pierwszy kredyt, natomiast całkowity koszt kredytu (z wyłączeniem odsetek) będzie sumą całkowitych kosztów wszystkich kredytów udzielonych w tym okresie.

Drugą analizowaną regulacją są przepisy dotyczące odsetek od pożyczek spłacanych nieterminowo. Ministerstwo Finansów zaproponowało doprecyzowanie zasad odnoszących się do kwestii ustalania wysokości odsetek za opóźnienie poprzez określenie ich maksymalnego poziomu. Nowelizacja przepisów Kodeksu cywilnego zakłada, że „wysokość odsetek za czas opóźnienia nie może przekroczyć sześciokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego”.

Omawiając przepisy wprowadzające maksymalną wysokość odsetek za opóźnienie należy wskazać, że w obecnych regulacjach prawnych poziom odsetek za opóźnienie w spłacie pożyczki nie jest dokładnie sprecyzowany. Art. 481. § 1 Kodeksu cywilnego mówi jedynie, że „jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia …”. Natomiast w § 2 ww. artykułu zapisano, iż „jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy”. Z kolei w kwestii odsetek od odsetek w dotychczasowym prawodawstwie znajduje się zapis, iż „od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy”. Nie reguluje on jednak ich wysokości.

0 30 60 90 120

ZAKAZ ROLOWANIA POŻYCZKI

22

Z przeprowadzonych przez IBnGR analiz nie wynika, że nowa regulacja odbiera firmom pożyczkowym instrument restrukturyzacji zadłużenia spowodowany ograniczeniem możliwości prolongaty spłaty zadłużenia. Przykładowo, dla prolongaty pożyczki w kwocie 1000 zł udzielonej na 30 dni, przesunięcie terminu spłaty o kolejnych 30 dni skutkuje wzrostem zadłużenia nawet o 30%. Wydaje się, że w sytuacji braku spłaty pożyczki, firma jej udzielająca powinna przejść do działań restrukturyzacyjnych (rozłożenie pożyczki na większą ilość rat) lub windykacyjnych, a nie pozwalać niesolidnemu pożyczkobiorcy na utrzymywanie braku spłaty w zamian za wysoką opłatę.

Jednocześnie badania IBnGR nie wskazują na możliwość ograniczenia dostępności pożyczek krótkoterminowych oraz przechodzenia klientów do innych firm w celu otrzymania kolejnego kredytu. Trzeba bowiem wyraźnie podkreślić, że regulacja odnosi się tylko do sytuacji, w której pożyczka jest prolongowana lub w sytuacji gdy kolejna pożyczka udzielona została przed spłatą poprzedniej.

Powyższa regulacja może mieć także wpływ na sytuację firm pożyczkowych. Wyraźnie zaznaczyć należy, że tak jak zróżnicowany jest sektor pożyczkowy, tak samo różny będzie wpływ powyższej regulacji na poszczególne firmy pożyczkowe. Z przeprowadzonych analiz (tab. 2) wynika, że nowa regulacja może ograniczyć działalność firm operujących w segmencie niskokwotowych pożyczek udzielanych na bardzo krótki okres (najczęściej do 30 dni). Siła wpływu zależeć będzie jednak od, trudnej do określenia, skali zjawiska „rolowania” oraz prolongaty spłaty pożyczek oraz od struktury przychodów osiąganych przez ten segment podmiotów.

—9

IIIB

Prolongowanie terminu spłaty zadłużenia na kolejne okresy jest praktyką powszechnie stosowaną przez firmy pożyczkowe operujące w segmencie tzw. „chwilówek”. Stosowane przy tym opłaty są na tyle wysokie, że powodują dla pożyczkobiorcy skokowy wzrost zadłużenia i mogą prowadzić do sytuacji, w której dany klient nie będzie w stanie takiego zadłużenia spłacić.

Tabela 1. Opłaty za prolongatę pożyczki w kwocie 1000 zł zaciągniętej na 30 dni w wybranych firmach oferujących „chwilówki”

(1 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 10 dni; (2 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 20 dni ; (3 oferta promocyjna dla pierwszej pożyczki; (4 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 15 dni

OCENA WPŁYWU REGULACJI PRZECIWDZIAŁAJĄCYCH PRÓBOM OBCHODZENIA USTAWOWO OKREŚLONYCH LIMITÓW KOSZTÓW POZAODSETKOWYCH NA SEKTOR FIRM POŻYCZKOWYCH ORAZ KLIENTÓW

285,00

281,00

280,00

320,00

234,00

0(3

100,00

0

140,00

FIRMA OFERUJĄCA TZW. CHWILÓWKI

Expreskasa

Filarum.pl

Kredito24.pl

Kyzoo

Lendon.pl

netCredit

Pandamoney.pl

Viasms.pl

Vivus Finance

-

150,00

120,00

-

176,00(1

223,00

100,00

78,00

98,00

-

200,00

160,00

270,00(4

224,00(2

250,00

130,00

135,00

126,00

KOSZTPOŻYCZKI(PLN)

OPŁATA ZA PROLONGATĘ:

NA 7 KOLEJNYCH DNI

NA 14KOLEJNYCHDNI

NA 30KOLEJNYCHDNI

285,00

300,00

320,00

320,00

288,00

300,00

160,00

230,00

190,00

23

Z przeprowadzonych przez IBnGR analiz nie wynika, że nowa regulacja odbiera firmom pożyczkowym instrument restrukturyzacji zadłużenia spowodowany ograniczeniem możliwości prolongaty spłaty zadłużenia. Przykładowo, dla prolongaty pożyczki w kwocie 1000 zł udzielonej na 30 dni, przesunięcie terminu spłaty o kolejnych 30 dni skutkuje wzrostem zadłużenia nawet o 30%. Wydaje się, że w sytuacji braku spłaty pożyczki, firma jej udzielająca powinna przejść do działań restrukturyzacyjnych (rozłożenie pożyczki na większą ilość rat) lub windykacyjnych, a nie pozwalać niesolidnemu pożyczkobiorcy na utrzymywanie braku spłaty w zamian za wysoką opłatę.

Jednocześnie badania IBnGR nie wskazują na możliwość ograniczenia dostępności pożyczek krótkoterminowych oraz przechodzenia klientów do innych firm w celu otrzymania kolejnego kredytu. Trzeba bowiem wyraźnie podkreślić, że regulacja odnosi się tylko do sytuacji, w której pożyczka jest prolongowana lub w sytuacji gdy kolejna pożyczka udzielona została przed spłatą poprzedniej.

Powyższa regulacja może mieć także wpływ na sytuację firm pożyczkowych. Wyraźnie zaznaczyć należy, że tak jak zróżnicowany jest sektor pożyczkowy, tak samo różny będzie wpływ powyższej regulacji na poszczególne firmy pożyczkowe. Z przeprowadzonych analiz (tab. 2) wynika, że nowa regulacja może ograniczyć działalność firm operujących w segmencie niskokwotowych pożyczek udzielanych na bardzo krótki okres (najczęściej do 30 dni). Siła wpływu zależeć będzie jednak od, trudnej do określenia, skali zjawiska „rolowania” oraz prolongaty spłaty pożyczek oraz od struktury przychodów osiąganych przez ten segment podmiotów.

Prolongowanie terminu spłaty zadłużenia na kolejne okresy jest praktyką powszechnie stosowaną przez firmy pożyczkowe operujące w segmencie tzw. „chwilówek”. Stosowane przy tym opłaty są na tyle wysokie, że powodują dla pożyczkobiorcy skokowy wzrost zadłużenia i mogą prowadzić do sytuacji, w której dany klient nie będzie w stanie takiego zadłużenia spłacić.

Tabela 1. Opłaty za prolongatę pożyczki w kwocie 1000 zł zaciągniętej na 30 dni w wybranych firmach oferujących „chwilówki”

(1 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 10 dni; (2 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 20 dni ; (3 oferta promocyjna dla pierwszej pożyczki; (4 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 15 dni

O 30% wzrasta zadłużenie przy

30-dniowej prolongacie

spłaty

Prolongata

Odpłatne odroczenie terminu spłaty pożyczki.

Rolowanie pożyczki

Udzielenie kolejnej pożyczki na spłatę wcześniejszego zobowiązania.

24

FIRMA OFERUJĄCA TZW. CHWILÓWKI

Expreskasa

Filarum.pl

Kredito24.pl

Lendon.pl

netCredit

Pandamoney.pl

Vivus Finance

Viasms.pl

30

30

30

30

30

30

30

30

KWOTA POŻYCZKI(PLN)

OKRES SPŁATY(DNI)

30

30

30

30

30

30

30

30

OKRES PROLONGATY(DNI)

SUMA OPŁAT OBECNIE

OPŁ. ZA POŻYCZKĘ I PROLONGATĘ

(PLN)

MAKSYMALNY KOSZT ODSETKOWY1

(PLN)

MAKSYMALNY KOSZT POZAODSET.PO WPROWADZENIU REGULACJI2

(PLN)

RÓŻNICA(%)

570,00

581,00

600,00

522,00

300,00

260,00

330,00

230,00

1 000

1 000

1 000

1 000

1 000

1 000

1 000

1 000

26,67 300,00

-42,69%

-43,78%

-45,56%

-37,42%

8,90%

25,64%

-1,01%

42,00%

Tabela 2. Wpływ nowej regulacji na opłaty pobierane przez firmy pożyczkowe za prolongatę terminu spłaty pożyczki

(1 w obliczeniach uwzględniono wysokość stopy lombardowej na poziomie 4,0%; (2 w obliczeniach maksymalnych kosztów pozaodsetkowych uwzględniono początkową wartość pożyczki, natomiast całkowity okres pożyczki uwzględnia okres prolongaty.

Źródło: IBnGR na podstawie danych firm pożyczkowych oraz obliczeń własnych.

Badania IBnGR dotyczące wpływu regulacji na opłaty pobierane przez firmy pożyczkowe za prolongatę terminu spłaty pożyczki, przeprowadzone w losowo wybranych firmach, wskazują, że w przypadku pożyczki w kwocie 1000 zł udzielonej na okres 30 dni i prolongowanej na kolejnych 30 dni opłaty pobierane przez firmy pożyczkowe obniżyć się mogą nawet o ok. 50%. Zwrócić należy uwagę, że skutki nowej regulacji będą szczególnie odczuwalne dla firm pożyczkowych przy kolejnych prolongatach. Warto jednak zwrócić uwagę, że proponowany zapis przyniesie wyraźną poprawę sytuacji konsumenta na rynku usług pożyczkowych. Z jednej strony można oczekiwać zmniejszenia kosztów pożyczek, a z drugiej ograniczenia ryzyka nadmiernego zadłużenia.

25

Tabela 3. Wpływ nowej regulacji na opłaty pobierane przez firmy pożyczkowe w przypadku „rolowania” pożyczek(1

(1 założenie: pożyczka na kwotę 1000 zł na okres 30 dni; rolowana przez kolejnych 90 dni (3x 30 dni); (2 maksymalny koszt odsetkowy równy czterokrotności stopy lombardowej; w obliczeniach uwzględniono wysokość stopy lombardowej na poziomie 4,0%.

Źródło: IBnGR na podstawie danych firm pożyczkowych oraz obliczeń własnych.

Podobnie wygląda sytuacja w przypadku tzw. rolowania pożyczek, tj. udzielania kolejnej pożyczki na spłatę wcześniejszego zobowiązania. Mechanizm działania polega w tym przypadku na następującej procedurze:• Klient firmy pożyczkowej zaciąga zobowiązanie nr 1• W momencie konieczności spłaty pożyczki (chwilówki) nr 1 klient

nie posiada środków umożliwiających wywiązanie się ze zobowiązania• Firma pożyczkowa proponuje klientowi kolejną pożyczkę (pożyczka

nr 2), która przeznaczona zostanie na spłatę zobowiązania nr 1.

FIRMA POŻYCZKOWA

[1]

Expreskasa

Filarum.pl

Kredito24.pl

Kyzoo

Lendon.pl

Pandamoney.pl

Vivus Finance

KOSZTPOŻYCZEK

OBECNIE(PLN)

[3]

4X STOPA LOMBARDOWA X OKRES KREDYTOWANIA

W UJĘCIU ROCZNYM X KWOTA POŻYCZKI

(4X0,04X4/12X1000 PLN)

MAKS. KOSZTRAZEM PO

WPROWADZENIUREGULACJI

(PLN)

[4]

25% X KWOTA POZYCZKI +30% X OKRES

KREDYTOWANIA W UJĘCIU ROCZNYM X

KWOTA POŻYCZKI (0,25X1000 PLN +

0,3X4/12X1000 PLN)

RÓŻNICA(%)

[6]

[5]/[2]-1

403,33350,0053,33

1 140,00

1 181,00

1 240,00

1 280,00

1 098,00

580,00

710,00

-64,62%

-65,85%

-67,47%

-68,49%

-63,27%

-30,46%

-43,19%

MAKS. KOSZT ODSETKOWY(2

(PLN)

[2]

4X OPŁATA ZA POŻYCZKĘ 30

DNIOWĄ W KWOCIE

1000 PLN

MAKS. KOSZTPOZAODSETKOWY

PO WPROWADZENIUREGULACJI*

(PLN)

[5]

[3]+[4]

26

W przypadku firm pożyczkowych funkcjonujących w segmencie kredytów o dłuższych terminach wymagalności, analizowana regulacja będzie miała zdecydowanie mniejszy bezpośredni wpływ.

Podsumowując, w opinii IBnGR analizowana regulacja jest potrzebna jako uszczelnienie przepisów odnoszących się do maksymalnych kosztów pozaodsetkowych. W przypadku bowiem limitu kosztów pozaodsetkowych odnoszącego się (częściowo) do kwoty kredytu (bez uwzględnienia czasu trwania umowy kredytowej), brak takiego zapisu mógłby prowadzić do arbitrażu produktowego. Innymi słowy można oczekiwać, że w wyniku wprowadzenia regulacji, działania firm pożyczkowych będą, zgodnie z intencjami ustawodawcy, szły w kierunku ograniczania kosztów, a nie w kierunku obejścia przepisu.

Projektowana zmiana przepisów w największym stopniu dotknie firmy udzielające niskokwotowych kredytów na krótki okres czasu, tzw. „chwilówek”. Zdaniem IBnGR może to oznaczać wyraźne ograniczenie podaży tego produktu, przy czym należy to postrzegać w kategorii „cywilizowania” rynku, na którym pożyczki będą udzielane tylko tym osobom, które są zdolne do spłaty zadłużenia, a nie konsumentom, którzy poprzez zaciągnięcie pożyczki wpadają w jeszcze gorsze problemy finansowe, niż przed jej wzięciem.

Z punktu widzenia ochrony konsumentów rozwiązanie to jest korzystne przede wszystkim w odniesieniu do ograniczania nadmiernego zadłużenia. Zdaniem IBnGR, koncepcja produktu, który z góry zakłada możliwość prolongaty zadłużenia jest dyskusyjna. Oznacza to bowiem, że pożyczkodawca z góry wie, że pożyczkobiorca prawdopodobnie nie spłaci zadłużenia6. Rodzi się przy tym pytanie, czy pożyczkodawcy właściwie dokonują oceny ryzyka kredytowego konsumenta, zgodnie z art. 9 ustawy o kredycie konsumenckim.

6 Jak pokazują przywołane już badania Federacji Konsumentów, ponad 70% klientów potrzebuje więcej niż 3 miesiące na spłatę pożyczki w wysokości 1 tys. zł.

Ponad 3 miesiące Polacy potrzebują na spłatę 1200 zł pożyczki

27

Tabela 4. Podsumowanie oceny wpływ analizowanej regulacji na rynek pożyczkowy i konsumentów

Źródło: Opracowanie własne IBnGR.

SEKTOR POŻYCZKOWY

• WZROST ZAUFANIA KLIENTÓW DO FIRM POŻYCZKOWYCH

• BRAK WYRAŹNEGO WPŁYWU NA DZIAŁALNOŚĆ FIRM POŻYCZKOWYCH

KONSUMENCI

• WZROST OCHRONY KONSUMENTA• OCHRONA PRZED NADMIERNYM ZADŁUŻENIEM, WPADNIĘCIEM W SPIRALĘ ZADŁUŻENIA• WZROST PRZEJRZYSTOŚCI RYNKU• WZROST ZAUFANIA DO INSTYTUCJI FINANSOWYCH

• MOŻLIWOŚĆ OGRANICZENIA DOSTĘPU DO POŻYCZEK DLA KONSUMENTÓW O NAJNIŻSZEJ WIARYGODNOŚCI POŻYCZKOWEJ

SKUTKI

POZYTYWNE

NEGATYWNE

SEKTOR POŻYCZKOWY, SEGMENT TZW. “CHWILÓWEK”

• WZROST PRZEJRZYSTOŚCI RYNKU • WZROST ZAUFANIA KLIENTÓW DO FIRM POŻYCZKOWYCH"

• OGRANICZENIE PRZYCHODÓW Z TYTUŁU PROLONGATY LUB ROLOWANIA KREDYTU• KONIECZNOŚĆ REORGANIZACJI STRUKTURY KOSZTOWEJ FIRM POŻYCZKOWYCH

28

IIIC

Podstawowym celem analizy nie jest ocena zasadności wprowadzenia proponowanego przez Ministerstwo Finansów przepisu, ale jego wpływ – w obecnej konstrukcji – na liczbę i wartość udzielanych mikropożyczek, strategie i wyniki firm pożyczkowych oraz dostępność i łączne koszty pożyczek z punktu widzenia klientów. Niemniej jednak należałoby przed przystąpieniem do oceny zadać pytanie, czy w ogóle (lub w jakim zakresie) istnieje konieczność uregulowania kwestii dotyczącej poziomu odsetek wynikających z opóźnienia w spłacie? Odpowiedź na to pytanie powinna być twierdząca, gdyż na rynku pożyczek krótkoterminowych zauważalne są praktyki, które skłaniają do wprowadzenia rozwiązań ograniczających wysokość pobieranych odsetek. W szczególności na rynku można zaobserwować: zbyt wysokie koszty pożyczek, wpadanie części klientów w spiralę nadmiernego zadłużenia oraz nadużywanie pozycji dominującej przez firmy pożyczkowe.

Zanim szczegółowo przedstawimy ocenę wpływu wprowadzenia maksymalnej wysokości odsetek w spłacie oraz odsetek od odsetek należy odnieść się do samej konstrukcji przepisu, który jest w opinii IBnGR niewłaściwy. Ponowne uzależnienie kosztów pożyczek od poziomu stopy lombardowej stanowi powielenie błędu z obecnego zapisu art. 359 § 21 Kodeksu cywilnego. Stopa lombardowa jest instrumentem polityki pieniężnej prowadzonej przez NBP i nie powinna stanowić punktu odniesienia dla regulacji dotyczących

WPROWADZENIE MAKSYMALNEJ WYSOKOŚCI ODSETEK ZA OPÓŹNIENIE W SPŁACIE ORAZ ODSETEK OD ODSETEK

29



kosztów pożyczek. Rada Polityki Pieniężnej (RPP) kształtując poziom stóp procentowych ma na celu stabilizację cen w gospodarce i całkowicie abstrahuje od cen pożyczek oferowanych przez sektor parabankowy. W tym zakresie słuszną uwagę przedstawiła Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych, która w stanowisku wobec nowych regulacji z 17 września 2013 roku zauważyła, że „celem RPP jest walka z inflacją, a zatem zazwyczaj podnosi ona stopy procentowe w okresie dobrej koniunktury, kiedy zagrożenie inflacją popytową wzrasta, a obniża je w okresie dekoniunktury, kiedy presja inflacyjna maleje. Portfel należności jednak w okresie dekoniunktury zazwyczaj się pogarsza i z perspektywy instytucji pożyczkowych wymagana stopa procentowa powinna wzrastać7”. Podobne działania w okresie osłabienia koniunktury gospodarczej podejmowane są w sektorze bankowym. Spada wówczas wolumen nowo udzielanych kredytów, który banki częściowo rekompensują za pomocą podwyższonych marż.

Odniesienie maksymalnego poziomu odsetek za opóźnienie w spłacie nie bierze również pod uwagę co się stanie, gdyby stopa lombardowa wynosiła w jednym przypadku np. 1%, zaś w drugim 8% (limit sześciokrotności wyniósłby wówczas aż 48%). Powoduje to bardzo dużą niestabilność sytuacji zarówno konsumenta, jak i firm pożyczkowych.

Analizując zachowania biznesowe firm z sektora pożyczkowego można zauważyć, że udzielając krótkoterminowej pożyczki, często przedsiębiorstwa pożyczkowe niejako z góry zakładają, że ich klient nie będzie posiadał wystarczających środków do jej spłaty w dniu zapadalności pożyczki, co w konsekwencji najczęściej skutkuje przedłużeniem pożyczki przez konsumenta i obciążania go kosztami prolongaty.

Należy podkreślić, że niektóre rodzaje pożyczek, na przykład chwilówki udzielane na jeden tydzień, są w dużej mierze nieadekwatne do polskich realiów, choćby dlatego, że wynagrodzenia zazwyczaj wypłacane są w cyklu miesięcznym, w przeciwieństwie do krajów anglosaskich, gdzie wynagrodzenia wypłacane są z reguły co tydzień8.

7 Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, Stanowisko do projektu założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, Gdańsk, 17 września 2013 roku, s. 9. 8 W państwach takich jak Wielka Brytania, czy USA udzielanie pożyczek np. z siedmiodniowym terminem spłaty ma uzasadnienie, gdyż przed terminem zapadalności pożyczki jest dzień wypłaty wynagrodzenia.

30



Firmy pożyczkowe muszą zdawać sobie sprawę, że szanse na spłatę chwilówki przez konsumentów z segmentu klientów o podwyższonym ryzyku i słabej kondycji finansowej są niskie w sytuacji, kiedy jedynym źródłem spłaty pożyczki może być kolejna, miesięczna pensja lub inne świadczenie także wypłacane z reguły w cyklu miesięcznym. Z drugiej jednak strony należy tez pamiętać, że duża część osób, korzystających z chwilówek ma dochody bardzo nieregularne i miesięczny cykl wynagrodzeń w związku z tym ich nie dotyczy. Dla osób takich tygodniowy cykl spłaty, na przykład części pożyczki, może okazać się wygodniejszy, gdyż łatwiejsze może okazać się uzbieranie co tydzień mniejszej kwoty niż jednorazowo większej.

W części przypadków jednak krótki termin spłaty zadłużenia umożliwia firmom pożyczkowym rozpoczęcie procesu windykacji już po tygodniu od udzielenia pożyczki. Po wprowadzeniu do cennika opłat za prolongatę daje to firmom pożyczkowym możliwość uzyskiwania dodatkowych przychodów z tytułu prolongaty terminu spłaty. Przeprowadzona krytyka produktu tygodniowego nie oznacza oczywiście, że tego typu pożyczki nie powinny być dostępne. Ich udzielanie powinno jednak być poprzedzone wnikliwą analizą możliwości jej spłaty w tak krótkim terminie. Nie oceniamy bowiem negatywnie samej idei nisko kwotowych pożyczek oferowanych na krótkie terminy, ale ich niedopasowanie do sytuacji i możliwości finansowych konsumentów. Produkt tygodniowy jest w swej istocie bardzo niekorzystny dla konsumentów i może w skrajnych przypadkach przyczyniać się do powstawania zjawiska spirali zadłużenia. Do głównych wad technicznych chwilówek należy zatem zaliczyć:• zbyt krótki termin spłaty (krótszy niż jeden miesiąc)• tzw. spłaty balonowe (jednorazowo kapitał i odsetki w dniu

zapadalności pożyczki).

W tym kontekście ograniczenie praktyki pożyczkodawców polegającej na udzielaniu konsumentom zbyt krótkich pożyczek powinno być korzystne z punktu widzenia klientów firm pożyczkowych, choćby z uwagi na obniżenie łącznych kosztów pożyczek.

31



Nowe regulacje spowodują, że pożyczki mogą być bardziej dostosowane do rzeczywistych potrzeb klientów, którzy chcą terminowo regulować swoje zobowiązania. Paradoksalnie więc, ograniczenie skali pożyczek krótkoterminowych i ich substytucja przez pożyczki o dłuższych terminach powinna być korzystna dla konsumentów. Ograniczenie skali pożyczek na najkrótsze terminy jest w interesie konsumentów.

Z analiz IBnGR wynika, że ograniczeniu ulegnie nie tyle skala i liczba pożyczek, a raczej zmieni się ich struktura. Więcej będzie pożyczek na dłuższe terminy, bardziej dostosowanych do potrzeb konsumentów. W propozycji MF widzimy zatem szansę na wymuszenie zmiany strategii biznesowych firm pożyczkowych, prowadzącej do ograniczenia roli produktów o bardzo krótkich terminach, co byłoby korzystne nie tylko dla konsumentów, ale i dla całego rynku.

Jednym z głównych argumentów mówiących o tym, że zbyt rygorystyczne przepisy mogą przynieść więcej szkód niż potencjalnych korzyści jest fakt, że część dotychczasowych klientów firm pożyczkowych – w razie potrzeby – będzie zmuszona skorzystać z oferty lombardów, bądź zapożyczyć się na „czarnym” rynku, jeśli regulacja zostanie wprowadzona w obecnej formie. Relatywnie duża grupa społeczna zostanie wówczas wykluczona z legalnego rynku pożyczkowego. W kontekście wcześniejszych rozważań tego typu ryzyko oceniamy jednak jako niewielkie. Nie spodziewamy się bowiem, że tzw. „chwilówki” znikną z rynku po wprowadzeniu nowych regulacji.

Sytuacja firm pożyczkowych w warunkach działania nowych przepisów będzie zależała od struktury dotychczasowej działalności pożyczkowej oraz od ich zdolności adaptacyjnych do nowych regulacji. Niewątpliwie w kłopotach mogą znaleźć się te przedsiębiorstwa, które obecnie pobierają bardzo wysokie opłaty związane z czynnościami windykacyjnymi (których model biznesowy opiera się na tym, że klient nie spłaca pożyczki). Jednak w opinii IBnGR problemy te będą miały charakter krótkoterminowy. Firmy pożyczkowe ze względu na swój charakter9 i skalę działalności są w stanie elastycznie dopasowywać model biznesowy do otaczających warunków regulacyjnych.

9 M.in. brak długoterminowych umów kredytowych oraz niepozyskiwanie środków z depozytów.

32



W obecnie proponowanych zapisach limit sześciokrotności stopy lombardowej NBP ma obejmować również wszelkie opłaty związane z opóźnieniem w spłacie i późniejszą obsługą pożyczki, czyli m.in. koszty windykacji. Sytuacja ta powoduje, że udzielanie tzw. „chwilówek”, może stać się nieopłacalne, gdyż w ujęciu jednostkowym koszt np. kontaktu telefonicznego z dłużnikiem, wystawienia monitu papierowego, czy wpisania konsumenta do rejestru dłużników jest taki sam zarówno dla pożyczek nisko kwotowych (np. 200-300 zł), jak i dla relatywnie wysokich bankowych kredytów gotówkowych (np. 10 000 zł). Co więcej, porównując specyfikę klientów firm pożyczkowych (np. brak stałych dochodów) i banków można stwierdzić, że w przypadku firm pożyczkowych występuje wyższy udział pożyczek spłacanych nieterminowo. Zatem, w ujęciu globalnym, ponoszą one wyższe koszty związane z zarządzaniem należnościami. Ponadto – w porównaniu do banków – charakteryzują się one wyższym kosztem pozyskania kapitału (kapitał własny vs. depozyty).

Zdaniem takich organizacji jak m.in.: Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych, Związek Firm Pożyczkowych, Konfederacja Lewiatan oraz Związek Banków Polskich nie można łączyć w jednym limicie odsetek naliczanych w związku z opóźnieniem w spłacie oraz opłat wynikających z windykacji należności. Argumentacja ww. organizacji opiera się na rozróżnieniu ich funkcji: odsetki za opóźnienie są bowiem odszkodowaniem za brak możliwości dalszego inwestowania kapitału, zaś opłaty pełnią rolę motywującą dłużnika do spłaty, a także rekompensaty za rzeczywiście poniesione koszty windykacyjne. Ponadto w ich opinii, ustalenie maksymalnej wysokości odsetek wynikających z opóźnienia w spłacie i obejmujących opłaty windykacyjne może skutkować: zaprzestaniem stosowania tzw. windykacji miękkiej i kierowaniem spraw od razu do sądów i komorników, aby ewentualne koszty egzekucji należności przerzucić na klientów. Nie ulega wątpliwości, że firmy działające na rynku mikropożyczek będą musiały także większy nacisk położyć na kwestie związane z zarządzaniem ryzykiem kredytowym, w celu ograniczenia udziału trudnych pożyczek. W opinii IBnGR, zmianę tę należy jednak ocenić pozytywnie, gdyż w ramach aktualnych regulacji niektóre firmy pożyczkowe koszty złych decyzji odnośnie oceny zdolności kredytowej przenoszą na konsumentów, osiągając dzięki temu dodatkowe przychody wynikające np. z prolongaty terminu spłaty pożyczki.

33



Dostosowanie się firm pożyczkowych do nowych regulacji może spowodować, że pożyczki udzielane w obecnej formule przestaną być dla nich opłacalne. Z uwagi na fakt, że część kosztów jest stała, niezależnie od wysokości pożyczki, powoduje to, że są one relatywnie wyższe w przypadku chwilówek, niż kredytów gotówkowych. Zmiany regulacji wpłyną zatem na obniżenie rentowności w branży pożyczkowej. Jednak zdaniem IBnGR jest to – mimo wszystko – na tyle dochodowy biznes, że nie spowoduje sytuacji, w której czołowe firmy wycofają się z tego rynku. Ryzyko to wydaje się być marginalne. Ponadto nowe przepisy przełożą się w największym stopniu na spadek liczby udzielanych mikropożyczek. Jednak w wyniku wzrostu poziomu średniej wartości udzielanej pożyczki rynek ten nie ulegnie gwałtownemu załamaniu. W opinii IBnGR, w ujęciu wartościowym, wolumen sprzedawanych pożyczek może obniżyć się jedynie nieznacznie. Sytuacja ta powinna mieć jednak pozytywny wpływ, ponieważ przyczyni się do zrównoważonego rozwoju rynku pożyczkowego, którego dynamiczna ekspansja w obecnym kształcie może stanowić zagrożenie dla kondycji finansowej relatywnie dużej grupy konsumentów.

W analizie tego typu nie można pominąć wątku odnoszącego się do całego rynku i jego postrzegania w społeczeństwie. Nowe regulacje mogą usprawnić funkcjonowanie tego rynku w dwojaki sposób – poprzez poprawienie reputacji pożyczkodawców (zwiększenie wiarygodności oraz zaufania do firm pożyczkowych) oraz poprzez zwiększenie bezpieczeństwa konsumentów.

Nowe regulacje powinny przeciwdziałać „wpadaniu” konsumentów w tzw. pętlę nadmiernego zadłużenia. Ustawodawca nie może bowiem zezwalać na windykowanie klientów firm pożyczkowych na kwoty nieadekwatne do wartości zaciągniętej wcześniej pożyczki poprzez obchodzenie przepisów Kodeksu cywilnego regulujących odsetki maksymalne. Należy pamiętać, że klientami firm pożyczkowych są w głównej mierze osoby charakteryzujące się niską wiedzą finansową i kredytową.

34

IIID

Z analizy przeprowadzonej przez IBnGR wynika, że projektowane zmiany otoczenia regulacyjnego, a w szczególności dotyczące wprowadzenia: zapisów przeciwdziałających próbom obchodzenia limitów kosztów pozaodsetkowych oraz maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek będą miały istotny, choć nie taki sam dla wszystkich firm, wpływ na sytuację przedsiębiorstw z branży pożyczkowej. Z punktu widzenia konsumentów nowe przepisy należy ocenić pozytywnie, gdyż pozwolą one ukrócić proceder, w ramach którego firmy pożyczkowe wielokrotnie rolują dług klienta, dzięki czemu osiągają bardzo wysokie przychody pozaodsetkowe wynikające głównie z opłat za prolongatę terminu spłaty pożyczki. Wprowadzane zmiany zwiększą zatem poziom ochrony konsumentów korzystających z usług podmiotów finansowych, niepodlegających tak rygorystycznym regulacjom jak w sektorze bankowym. Jednakże, nowe przepisy mogą się przyczynić również do ograniczenia dostępu do pożyczek krótkoterminowych i nisko kwotowych.

WNIOSKI

Dokonując oceny nowych regulacji z perspektywy firm działających w branży pożyczkowej należy wskazać, że część z nich będzie musiała zmienić swoje dotychczasowe strategie biznesowe, oparte wyłącznie na sprzedaży tzw. „chwilówek”. W krótkim terminie niewątpliwie obniżą się wyniki finansowe pożyczkodawców, w wyniku ograniczenia przychodów pozaodsetkowych. W branży pożyczkowej opinie na temat nowych regulacji są jednak mocno podzielone. Warto podkreślić, że część firm pozytywnie ocenia wprowadzane zmiany i uważa, że mogą one negatywnie się odbić głównie na pożyczkodawcach, którzy niewłaściwie oceniają ryzyko kredytowe związane z danym klientem, a także stosują model oparty na ciągłym prolongowaniu terminów spłat pożyczek. W przypadku firm pożyczkowych, które przykładają należytą uwagę do procesów dotyczących oceny zdolności kredytowej konsumentów, nowe limity kosztów pozaodsetkowych oraz limity dla odsetek wynikających z opóźnienia w spłacie okażą się prawdopodobnie wystarczające do prowadzenia dochodowego biznesu.

Zaproponowane przez Ministerstwo Finansów zmiany w krótkim okresie wpłyną na zahamowanie dynamicznej ekspansji sektora pożyczkowego w Polsce, obserwowanej na przestrzeni ostatnich kilku lat. Jednak kluczowe znaczenie ma ocena nowych regulacji w długim horyzoncie czasowym, które – w opinii IBnGR – powinny przyczynić się do zrównoważonego rozwoju rynku pożyczkowego, opartego na odpowiedniej ochronie konsumentów oraz wyższej wiarygodności firm pożyczkowych.

35

Z analizy przeprowadzonej przez IBnGR wynika, że projektowane zmiany otoczenia regulacyjnego, a w szczególności dotyczące wprowadzenia: zapisów przeciwdziałających próbom obchodzenia limitów kosztów pozaodsetkowych oraz maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek będą miały istotny, choć nie taki sam dla wszystkich firm, wpływ na sytuację przedsiębiorstw z branży pożyczkowej. Z punktu widzenia konsumentów nowe przepisy należy ocenić pozytywnie, gdyż pozwolą one ukrócić proceder, w ramach którego firmy pożyczkowe wielokrotnie rolują dług klienta, dzięki czemu osiągają bardzo wysokie przychody pozaodsetkowe wynikające głównie z opłat za prolongatę terminu spłaty pożyczki. Wprowadzane zmiany zwiększą zatem poziom ochrony konsumentów korzystających z usług podmiotów finansowych, niepodlegających tak rygorystycznym regulacjom jak w sektorze bankowym. Jednakże, nowe przepisy mogą się przyczynić również do ograniczenia dostępu do pożyczek krótkoterminowych i nisko kwotowych.

Dokonując oceny nowych regulacji z perspektywy firm działających w branży pożyczkowej należy wskazać, że część z nich będzie musiała zmienić swoje dotychczasowe strategie biznesowe, oparte wyłącznie na sprzedaży tzw. „chwilówek”. W krótkim terminie niewątpliwie obniżą się wyniki finansowe pożyczkodawców, w wyniku ograniczenia przychodów pozaodsetkowych. W branży pożyczkowej opinie na temat nowych regulacji są jednak mocno podzielone. Warto podkreślić, że część firm pozytywnie ocenia wprowadzane zmiany i uważa, że mogą one negatywnie się odbić głównie na pożyczkodawcach, którzy niewłaściwie oceniają ryzyko kredytowe związane z danym klientem, a także stosują model oparty na ciągłym prolongowaniu terminów spłat pożyczek. W przypadku firm pożyczkowych, które przykładają należytą uwagę do procesów dotyczących oceny zdolności kredytowej konsumentów, nowe limity kosztów pozaodsetkowych oraz limity dla odsetek wynikających z opóźnienia w spłacie okażą się prawdopodobnie wystarczające do prowadzenia dochodowego biznesu.

Zaproponowane przez Ministerstwo Finansów zmiany w krótkim okresie wpłyną na zahamowanie dynamicznej ekspansji sektora pożyczkowego w Polsce, obserwowanej na przestrzeni ostatnich kilku lat. Jednak kluczowe znaczenie ma ocena nowych regulacji w długim horyzoncie czasowym, które – w opinii IBnGR – powinny przyczynić się do zrównoważonego rozwoju rynku pożyczkowego, opartego na odpowiedniej ochronie konsumentów oraz wyższej wiarygodności firm pożyczkowych.

10 K. Maciejewski, Rynek firm pożyczkowych można wybielić, http://www.obserwatorfinansowy.pl/ /tematyka/bankowosc/rynek-firm-pozyczkowych-mozna-wybielic/ [dostęp: 19 maja 2014 roku].

36

OCENA EFEKTÓW MAKROEKONOMICZNYCH

IIII

Ocena makroekonomicznych efektów omawianych zmian regulacyjnych na rynku pożyczek wymaga w pierwszej kolejności odniesienia skali tego rynku do całego rynku pożyczkowo-kredytowego w Polsce. Zmiany prawne w segmencie mikropożyczek mogą bowiem mieć określone oddziaływanie na liczbę i wartość udzielanych w Polsce kredytów/pożyczek (i w dalszej kolejności na inne agregaty makroekonomiczne), ale oddziaływanie to będzie proporcjonalne do udziału mikropożyczek w ogólnym wolumenie kredytów udzielanych ludności.

Według danych Narodowego Banku Polskiego, w marcu 2014 całkowite zadłużenie sektora gospodarstw domowych w bankach wynosiło 559 miliardów złotych, z czego 114 miliardów stanowiły kredyty konsumpcyjne. Według szacunków firmy doradczej PwC przeprowadzonych na podstawie Diagnozy Społecznej 2013 oraz informacji Komisji Nadzoru Finansowego, zadłużenie gospodarstw domowych w firmach pożyczkowych wynosi około 4 miliardów złotych11. Zadłużenie w firmach pożyczkowych ma charakter kredytów konsumpcyjnych – oznacza to, że łączne zadłużenie na cele konsumpcyjne sektora gospodarstw domowych wynosi około 118 miliardów złotych (114+4), z czego zadłużenie w firmach pożyczkowych stanowi 3,4%.

Na 4 mld PLN Polacy są zadłużeni w firmach pożyczkowych

11 Rynek firm pożyczkowych w Polsce, PwC, grudzień 2013

W ocenie Instytutu, tak niewielki udział mikropożyczek w całości zadłużenia gospodarstw domowych oznacza, że zmiany na rynku mikropożyczek spowodowane wprowadzaniem nowych regulacji nie wpłyną w zauważalny sposób na poziom zadłużenia gospodarstw domowych ogółem. Ponadto, jak zostało wskazane w rozdziale trzecim niniejszego raportu, wprowadzenie nowych regulacji wpłynie przede wszystkim na zmianę struktury rynku pożyczkowego, a nie na jego skalę. Prawdopodobnie, z korzyścią dla klientów, zmniejszy się liczba pożyczek o bardzo krótkim terminie spłaty (tygodniowym), ale zostanie to zrekompensowane większą liczbą pożyczek dłuższych (od 30 dni). Mniejsza liczba udzielonych pożyczek zostanie także zrekompensowana wzrostem średniej wartości pożyczki.

Należy także dodać, że nawet ewentualne ograniczenie wielkości rynku pożyczek krótkookresowych nie oznacza, że w takiej samej skali zmniejszy się ilość środków do dyspozycji gospodarstw domowych, gdyż część z tych pieniędzy zostanie pożyczona gdzie indziej – także w bankach, gdyż nie wszystkie osoby biorące tzw. chwilówki, nie spełniają wymogów kredytowych stawianych przez banki komercyjne czy spółdzielcze. Część klientów firm pożyczkowych wybiera bowiem ich ofertę na przykład ze względu na prostsze i szybsze procedury w stosunku do obowiązujących w trakcie procesu kredytowego w bankach.

Można zatem przyjąć, że spadek wartości udzielonych pożyczek dla ludności w wyniku zmian przepisów w sektorze mikropożyczek będzie nieistotny w odniesieniu do wartości całego rynku kredytowo-pożyczkowego. Efekt nominalny będzie pomijalny, szczególnie w odniesieniu do wartości spożycia, jako składowej PKB, które w roku 2013 wyniosło w Polsce ponad 980 miliardów złotych. Należy więc postawić tezę o braku zauważalnego wpływu ograniczenia skali mikropożyczek na poziom spożycia indywidualnego w polskiej gospodarce.

Mikropożyczki, a w szczególności chwilówki, mają często, choć, jak zostało już wspomniane, nie zawsze, charakter socjalny, a zaciągające je osoby nie spełniają wymagań koniecznych do pozyskania kredytu bankowego. Wiąże się to z faktem, że klienci firm pożyczkowych to często osoby niezamożne, uzyskujące niskie dochody z prac dorywczych lub osoby pozostające bez pracy. Oznacza to, że rozwój rynku pożyczek i jego znaczenie dla rynku kredytowego ogółem jest odwrotnie proporcjonalne do tempa rozwoju gospodarczego i stanu koniunktury

makroekonomicznej. Innymi słowy, w okresach dobrej koniunktury, gdy sytuacja na rynku pracy poprawia się, spada bezrobocie i rosną dochody ludności, relatywna rola mikropożyczek jest mniejsza niż w sytuacji przeciwnej, to jest w okresach dekoniunktury skutkującej wzrostem bezrobocia i spadkiem dochodów ludności.

Dlatego też elementem oceny makroekonomicznych efektów zmian regulacyjnych w sektorze mikropożyczek powinien być, w opinii Instytutu, średniookresowy scenariusz rozwoju gospodarczego, który warunkował będzie udział mikropożyczek w rynku kredytów i pożyczek dla ludności ogółem.

Wykres 4. Prognozowane tempo wzrostu PKB oraz spożycia indywidualnego w latach 2014-2019 (w proc.)

PKB Spożycie indywidualne Źródło: IBnGR

Według opracowanej przez IBnGR prognozy rozwoju makroekonomicznego do roku 2019, tempo wzrostu PKB w Polsce będzie rosło od 3,1% w 2014 roku do 4,4% w roku 2019. Średnioroczne tempo wzrostu gospodarczego w okresie pięciu najbliższych lat wyniesie około 4%. Oznacza to, że w tym czasie utrzymywać się będzie stabilne, średniowysokie tempo wzrostu PKB w Polsce. Wzrostowi PKB towarzyszył będzie wzrost spożycia indywidualnego – według prognozy IBnGR dynamika spożycia, podobnie jak w latach poprzednich, będzie nieco niższa od dynamiki PKB. W roku 2014 spożycie indywidulane wzrośnie o 2,6%, a w 2019 roku jego wzrost będzie wynosił 4,2%. Średniorocznie, w latach 2014-2019 spożycie indywidualne wzrośnie o 3,7%.

Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową pozytywnie ocenia rządowe propozycje zmian w ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym i rekomenduje ich wprowadzenie. W opinii Instytutu, proponowane zmiany przyczynią się do poprawy sytuacji klientów na rynku finansowym, zwiększą ich bezpieczeństwo oraz przeciwdziałać będą negatywnemu zjawisku popadania pożyczkobiorców w pętlę zadłużenia.

Powyższe propozycje zmian regulacyjnych będą także miały pozytywny wpływy na rozwój rynku pożyczkowego w Polsce. W ocenie Instytutu, ryzyko ograniczenia rynku mikropożyczek w następstwie wprowadzonych zmian jest marginalne, można natomiast oczekiwać pojawienia się pozytywnych efektów nowych regulacji wzmacniających trendy wzrostowe na tym rynku. Wśród tych pozytywnych efektów prorozwojowych wskazać należy przede wszystkim wzrost przejrzystości rynku i wzrost zaufania klientów do firm pożyczkowych. W dłuższej perspektywie czynniki te będą miały istotny pozytywny wpływy na rozwój rynku pożyczkowego, w tym rynku mikropożyczek.

Nowe regulacje z pewnością wymuszą zmianę strategii niektórych firm działających na rynku pożyczkowym, które obecnie prowadzą biznes w oparciu o założenie, że klient nie będzie w stanie spłacić udzielonej mu pożyczki. Ukrócenie praktyk polegających na kosztownym dla pożyczkobiorców wielokrotnym prolongowaniu pożyczek w znaczący sposób poprawi sytuację klientów na rynku mikropożyczek, a szczególnie chwilówek. Podobnie na sytuację klientów wpłynie wymuszone zmianą przepisów odchodzenie firm pożyczkowych od pożyczek na bardzo krótki, najczęściej tygodniowy, okres. Pożyczki takie, w polskich warunkach, nie są z reguły spłacane w terminie z uwagi na obowiązujący w Polsce miesięczny (a nie tygodniowy) cykl wypłat wynagrodzeń oraz innych świadczeń finansowych.

Analizie poddany został także wpływ proponowanych zmian regulacyjnych w skali makroekonomicznej. Z oceny IBnGR wynika, że proponowane przez rząd zmiany przepisów nie będą miały widocznych efektów na poziomie ogólnogospodarczym. Niewielka skala rynku mikropożyczek w stosunku do całego krajowego rynku pożyczkowego oraz przewidywany niewielki wpływ nowych regulacji na wartość udzielanych pożyczek powodują, że wpływ tych zmian na poziom spożycia indywidualnego i dalej na dynamikę wzrostu gospodarczego w Polsce będzie pomijalny.

Elementem oceny makroekonomicznej była także średniookresowa prognoza rozwoju gospodarczego Polski, która w dużym stopniu determinuje rolę i znaczenie sektora mikropożyczek w Polsce w najbliższych w latach. W ocenie Instytutu, w ciągu najbliższych pięciu lat w polskiej gospodarce utrzymywał się będzie stabilny wzrost PKB na poziomie 3-4 procent rocznie, przy czym dynamika wzrostu PKB będzie rosnąca. Taki scenariusz implikuje także stabilny wzrost spożycia indywidualnego oraz poprawę sytuacji na rynku pracy przejawiającą się między innymi spadkiem stopy bezrobocia do około 10 procent w 2019 roku.

Efektem stopniowej poprawy koniunktury gospodarczej w Polsce będzie poprawa sytuacji dochodowej ludności, a to z kolei oznacza, że znaczenie mikropożyczek dla budżetów gospodarstw domowych w Polsce będzie malało. Nie wynika z tego, że rynek mikropożyczek będzie się kurczył – biorąc pod uwagę stosunkowo krótką historię jego rozwoju i znaczące wydatki na promocję, można przyjąć, że liczba i wartość mikropożyczek udzielanych w Polsce powinna się w najbliższych latach zwiększać. Spadek znaczenia mikropożyczek odnosi się natomiast do ich udziału w ogólnej wartości udzielanych kredytów i pożyczek. W okresie dobrej koniunktury malał będzie bowiem odsetek gospodarstw domowych, które nie spełniają kryteriów kredytowych w bankach i zmuszone są korzystać z firm, gdzie weryfikacja zdolności kredytowej nie jest tak skrupulatna.

Poza przyjęciem proponowanych przez rząd regulacji, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową rekomenduje także wprowadzenie na rynku mikropożyczek innych rozwiązań mających na celu uporządkowanie tego rynku i uczynienie go bardziej przejrzystym. Wymienić tu należy przede wszystkim wprowadzenie rejestru firm pożyczkowych oraz objęcie ich nadzorem odpowiednich instytucji państwowych. Takie rozwiązanie zwiększyłoby zaufanie klientów do firm pożyczkowych i poprawiło bezpieczeństwo pożyczkobiorców.

Taki scenariusz oznacza, że do roku 2019 realnie zwiększały się będą także dochody gospodarstw domowych w Polsce, a zatem zmniejszać się będzie liczba osób, których sytuacja dochodowa wymuszać będzie konieczność zaciągania mikropożyczek przy jednoczesnym braku wypełniania przez te osoby kryteriów mających zastosowanie w procesie weryfikacji kredytowej w sektorze bankowym.

Powyższe nie oznacza oczywiście, że rynek mikropożyczek w Polsce nie będzie się w nadchodzących latach rozwijał. Ten stosunkowo nowy rynek znajduje się bowiem obecnie w początkowej fazie rozwoju, a zatem spodziewać się można w przyszłości jego wzrostu. Jak zostało wskazane w rozdziale trzecim, ważnymi czynnikami wzmacniającymi rozwój rynku pożyczkowego w najbliższych latach będzie zmiana jego struktury (odejście od pożyczek tygodniowych), większe niż obecnie uporządkowanie i przejrzystość oraz związany z tym wzrost zaufania klientów.

Jednak biorąc pod uwagę perspektywy makroekonomiczne, wydaje się, że relatywne znaczenie sektora mikropożyczek w całości rynku kredytowego będzie w nadchodzącym czasie się zmniejszać, a co za tym idzie zmniejszał się będzie także, i tak stosunkowo nieduży, wpływ mikropożyczek na polską gospodarkę.

Podsumowując ocenę wpływu planowanych zmian regulacyjnych w sektorze mikropożyczek na całą gospodarkę wskazać należy raz jeszcze na dwa najważniejsze elementy tej oceny:• mały udział mikropożyczek w ogólnej wartości pożyczek i kredytów

udzielanych ludności w Polsce implikuje niewielki wpływ omawianych zmian regulacyjnych w wymiarze makroekonomicznym

• korzystne perspektywy rozwoju makroekonomicznego polskiej gospodarki w ciągu najbliższych pięciu lat sprawiają, że relatywne znacznie mikropożyczek w kredytach ogółem będzie się zmniejszało, co dodatkowo redukować będzie znaczenie zmian w tym sektorze dla całej gospodarki.

37

Wspomniany powyżej wzrost spożycia będzie możliwy między innymi dzięki poprawiającej się sytuacji na rynku pracy, która stopniowo wzmacniać będzie popytowe czynniki wzrostu polskiej gospodarki. Spadek bezrobocia i rosnąca liczba miejsc pracy w gospodarce wpływały będą bowiem pozytywnie na siłę nabywczą ludności. Według prognozy IBnGR, do roku 2019, choć bezrobocie będzie systematycznie się zmniejszać, to jednak nie uda się osiągnąć jednocyfrowego poziomu stopy bezrobocia. W roku 2019 bez pracy pozostawać będzie nieco ponad 10% aktywnych zawodowo Polaków. Spadek bezrobocia poniżej 10% wymagałby, w ocenie Instytutu, wejścia polskiej gospodarki na ścieżkę szybkiego wzrostu – rzędu 5-6% – co w prezentowanym scenariuszu nie będzie mieć miejsca.

Wykres 5. Prognoza stopy bezrobocia w latach 2014-2019 (na koniec roku; w proc.)

Źródło: IBnGR

Z przedstawionej powyżej prognozy wynika, że w perspektywie średniookresowej spodziewać się należy w Polsce poprawy koniunktury gospodarczej. Tempo wzrostu PKB będzie coraz wyższe, a sam wzrost utrzymywał się będzie na średniowysokim poziomie. Podobne tendencje dotyczyły będą w tym czasie zmian spożycia indywidualnego. W latach 2014-2019 poprawiać się będzie także stopniowo sytuacja na rynku pracy.



























Źródło: IBnGR


38



















4,4

3,8

3,2

2,6

2,02014 2015 2016 2017 20192018

3,1

2,6

3,8

3,5

4,04,2

4,4 4,4

3,74,0

4,2 4,2







39



Źródło: IBnGR




























Źródło: IBnGR


13

10

7

3

02014 2015 2016 2017 2018 2019

12,411,3 10,9 10,3 10,1

11,6

40

























41



Źródło: IBnGR









—11

PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE

V








43








44








45















SŁOWNICZEK

VI

Rolowanie pożyczki

Udzielenie kolejnej pożyczki na spłatę wcześniejszego zobowiązania.

Prolongata

Odpłatne odroczenie terminu spłaty pożyczki.

Koszty windykacyjne

koszty związane z działaniami (wysyłanie listów, smsów, telefony), mającymi na celu odzyskanie pożyczonej kwoty w sytuacji, gdy pożyczkobiorca nie zwrócił jej w ustalonym terminie. Powiększają one całkowite zadłużenie pożyczkobiorcy.

Mikropożyczki

Pożyczki o niskiej wartości kwoty (do 3-4 tys. PLN), zwykle płatne jednorazowo na koniec terminu.

Chwilówki

Mikropożyczki o krótkim terminie spłaty, zwykle nie dłuższym niż 30 dni. Cechą charakterystyczną chwilówek jest też to, że bardzo często są one przyznawane w okresie nie dłuższym niż 15 minut, bez szczegółowej weryfikacji zdolności kredytowej pożyczkobiorcy.

47






















Documents

ocena wpływu proponowanych zmian regulacyjnych na krajowy