10(34)/2016 3

Od Redakcji

W dziesiątym, jubileuszowym i o zwiększonej objętości, numerze biulety-nuprezentujemyartykułdrJerzegoWrony„FlagipaństwAmerykiPołudniowejiichsymbolika”.AndrzejBebłowskiprzedstawiawsyntetycznysposób„Igrzyskaolimpij-skie i ich symbole”. Przedstawiamy również twórczość weksylologiczną Profesora FerdynandaRuszczycawosiemdziesiątąrocznicęjegośmierci.

Zapraszamydolekturybieżącegonumeru. Krzysztof Jasieński

ProjektokładkiJednodniówki22PułkuPiechotywykonanyprzezFerdynandaRuszczyca.

FLAGABiuletyn Polskiego

Towarzystwa Weksylologicznego

ISSN1509-2429Numer10(34)-

lipiec–wrzesień20162016Ukazujesięodstycznia1999r.

Redaktor i wydawca KrzysztofJasieński

Adres redakcji ul.Gromadzka4/2315-769Białystok

tel.+48606404672fax+48858789556biuro@weksylologia.pl

Polskie Towarzystwo Weksylologiczne

ul.Racławicka10302-634Warszawa

tel.+48228444158

Zarząd Główny PTW AndrzejBebłowski

PrezesMarcinBanachWiceprezes

WładysławSerwatowskiWiceprezes

KrzysztofWyrzykowskiSekretarzGeneralnyMichałGodlewski

Skarbnik

Redakcjanieponosiodpowiedzialnościzaopinieautorówzawartewtekstach.Wszelkieprawazastrzeżone,

przedrukikopiowaniefragmentówlubcałości

jedyniezazgodąwydawcy.

Wsierpniubieżącegorokuoczycałegosportowe-goświatazwróconebędąnaRiodeJaneiro,gdzieodbę-dąsięXXXILetnieIgrzyskaOlimpijskie.Będątopierwszeigrzyska olimpijskie w Ameryce Południowej. Jest więcokazja, aby omówić flagi Brazylii i innych państw tegokontynentu.Opracowanie jest też dopełnieniemartyku-łu,któryukazałsięwnumerze3(27)FLAGIzroku2014, podtytułem„HerbypaństwAmerykiPołudniowej”.

FLAGI PAŃSTW AMERYKI POŁUDNIOWEJ I ICH SYMBOLIKA

Na kontynencie południowoamerykańskim, pozaterytoriaminiesamodzielnymi,znajdujesię12państw suwerennych. Państwa te pogrupowano geograficznie iomówionoichflagi,wnastępującejkolejności:1)Brazylia, 2)Wenezuela,3)Gujana i Surinam,4) krajeandyjskie–Kolumbia,Ekwador,Peru,BoliwiaiChile,5)krajeLaPlaty–Argentyna,UrugwajiParagwaj. Flagi wszystkich państw Ameryki Południowejmająkształtprostokątów.Wwiększościmająstosunekbo-ków(szerokościdodługości)2:3.TakierozmiarymająflagiChile, Kolumbii, Peru, Surinamu, Urugwaju iWenezueli. W przypadku flagi Ekwadoru jest to 1:2, Gujany 3:5, Argentyny5:8,Brazylii7:10,Paragwaju11:20,Boliwii15:22. Ponieważ z reguły oficjalne dokumenty pań-stwowenie objaśniają symboliki flag i herbów, niekiedy wźródłachspotykasiępewnerozbieżnościwinterpretacji poszczególnychsymboli. W opracowaniu wykorzystano różnorakie pu-blikacje krajowe i zagraniczne, z których najważniejsze wymieniono w „Literaturze”. Bardzo pomocny okazał się też Internet, zwłaszcza strony FOTW – Flags of the WorldorazWikipedii.

Rys historyczny tworzenia się państw południowoamerykańskich

Najwcześniejsze i najprężniej rozwijające sięcywilizacjepowstałynaobszarzeAndówŚrodkowych.Jedno znajwiększychprekolumbijskich imperiów–pań-stwoInków,wczasieswojegorozkwituwXVw.,rozciągałosięoddzisiejszychgranicPeruzKolumbiąażdośrodko-wegoChile.Zamieszkanebyłoprzezróżnorodneplemiona indiańskie,którejednoczyłwspólnyjęzyk,religiaorazoso-bawładcy – Inki. Królestwo Inków liczyło około 12mln mieszkańców, którzy zajmowali się głównie uprawą ku-kurydzy, ziemniaków, koki oraz hodowlą lam i alpak. Kres jego istnieniu położyli konkwistadorzy europejscy. W1532r.nawybrzeżudzisiejszegoPeruwylądowaliHisz-panie, na czele których stał Francisco Pizarro. W ciągukrótkiegookresuczasudoprowadzilionidoupadkupań-stwainkaskiego. Ludy zasiedlające dzisiejszą Brazylię oraz połu-dniowączęśćkontynentunietworzyływtedyżadnejorga-nizacjipaństwowej.MieszkającetuplemionaArawaków,

Karaibów iGuaranów,pozostałydługonabardzoniskimstopniurozwojuspołecznego.Tubylcytrudnilisięgłówniezbieractwem,myślistwemirybołówstwem,niekiedyrów-nieżprymitywnąuprawąziemi. Dotarciew1492r.KrzysztofaKolumba(apóźnieji innych żeglarzy) do Nowego Świata miało brzemien-ne skutki dla kontynentu południowoamerykańskie-go. Wybrzeże Ameryki Południowej, w delcie Orinoco, Kolumbosiągnąłw1498r.,podczasswejtrzeciejwyprawy doAmeryki.Rozpoczęła siękolonizacja ieksploracjano-wych ziem. Hiszpańscy żeglarze najpierw spenetrowaliwybrzeża Ameryki Południowej, z wyjątkiem wschod-nich wybrzeży dzisiejszej Brazylii, gdzie pierwsi pojawili się Portugalczycy. Kolonizację tego regionu rozpoczęlioniw 1530 r. na obszarze dzisiejszego stanu São Paulo.WpierwszymokresiepoodkryciuBrazyliinajważniejszymartykułemeksportubyłocennedrewnozwanebrasil(do-starczane przez tropikalne drzewoo botanicznej nazwiebrezylka brazylijska – Caesalpinia brasiliensis), wyko-rzystywanew Europie do produkcjimebli i czerwonegobarwnika.Zczasemnazwabrasilzaczęłaoznaczaćnietyl-kodrewno,alerównieżkraj,zktóregojeprzywożono. Przez blisko trzywieki, aż do początkówXIXw.,prawiecałaAmerykaPołudniowapozostawałapodpano-waniemkolonialnymHiszpaniiiPortugali.Namocytrakta-tuwTordesillasz1494r.ziemietegokontynentupodzie-lonomiędzytedwapaństwa.Wkonsekwencjiwschodniaczęść Ameryki Południowej, odpowiadająca dzisiejszejwschodniejBrazylii,stałasięposiadłościąPortugalii,pozo-stałaczęśćprzypadłaHiszpanii.Późniejnastąpiłoprzesu-nięciedalekonazachódgranicposiadłościportugalskich. Zarządzane przez siebie ogromne terytoria po-łudniowoamerykańskie Hiszpania zorganizowała w wi-cekrólestwa. Utworzone w 1544 r. Wicekrólestwo Perupoczątkowo obejmowało wszystkie zdobyczne terenyhiszpańskiewAmerycePołudniowej.W1717r.wyodręb-niono zniegoWicekrólestwoNowejGranady (ze stolicąwBogocie),ajegoobszarzajmowałdzisiejsząWenezuelę,Kolumbię,EkwadoriPanamę.W1776r.utworzonoWice-królestwoLaPlaty(zestolicąwBuenosAires),któreob-szaremodpowiadałowspółczesnejArgentynie,Paragwa-jowi,BoliwiiiUrugwajowi.Swąrównieolbrzymiąkolonią-Brazylią,PortugaliazarządzałazBahii(obecnieSalvador),apóźniejzRiodeJaneiro(Brasiliastolicąpaństwazostaładopierow1960r.).Chęćprzejęciakontrolinadprzetwór-stwemcukru z trzciny cukrowej, byłaprzyczyną zawład-nięciaGujanąprzezHolandię,FrancjęiWielkąBrytanię. W okresie kolonialnymw Ameryce Południowejutworzyłysięnowe,dośćzróżnicowanerasowoikulturo-wo,społeczeństwa.OdXVIw.naplantacjetrzcinycukro-wej,bawełny, tytoniu, sprowadzanoMurzynówzAfryki.Zniesienie niewolnictwa w posiadłościach hiszpańskichnastąpiłoformalniew1817r.,wBrazyliidopierow1888r. Pod koniec XVIII w. w krajach Hispanoameryki, niecopóźniej teżwBrazylii, zaczęływyraźnienarastaćdążeniasuwerennościowe. Między innymi echa idei Rewolucji Francuskiej1789r.,uzyskanieniepodległościprzezkoloniepółnocnoamerykańskie,inwazjaNapoleonaInaHiszpanię

10(34)/2016 5

Flaga Wenezueli o trzech – równej szerokościpasach: żółtym, niebieskim i czerwonym, z herbem napasie żółtym, pochodzi z 1836 r. Później była kilkakrot-nie modyfikowana, przede wszystkim dodano gwiazdy na pasie niebieskim. Korektom podlegał też herb. Znaj-duje się on obecnie na fladze państwowej (urzędowej),wersja cywilnaflagipozbawiona jestherbu. Łuk złożony z siedmiu białych gwiazd pośrodku pasa niebieskiego(symbolizujących7pierwszychprowincji, którepodpisa-łyAktNiepodległościw1811 r.), uzupełnionow2006 r. okolejną,ósmągwiazdę,oznaczającąhistorycznąprowin-cję Guayana. Barwy flagi wenezuelskiej interpretowane są dziś następująco: żółty – bogactwa kraju, niebieski –MorzeKaraibskieuwybrzeżyWenezueli,takżerzekikrajuiniebo, czerwony–krewpatriotówprzelanąwwalkach oniepodległość.Uważasiętakże,żepasniebieskioznaczawodyAtlantykuoddzielająceWenezuelęodHiszpanii. UmieszczonynafladzeherbWenezuelipochodzi zlat1836i1954,ostatniejmodyfikacjidokonanow2006r. Natrójdzielnej–czerwonej,złotejibłękitnej-tarczyherbuprzedstawionosnoppszenicy (symbol rolnictwa ibogac-twakraju),dwieflagiihistorycznąbrońorazbiałegokoniazrozwianągrzywą(oznaczającegowolnośćiniezawisłość).Uważa się, żeobecnykierunek cwałującego rumakaod-powiadalewicowejorientacjiwładzpaństwa.Poniżejtar-czyherbowejznajdująsięwstęgiwbarwachnarodowych zobecnąnazwąpaństwaidataminawiązującymidohisto-riiWenezueli.Herbwieńcządwarogiobfitościzowocamiikwiatami(oznakibogactwaipłodności),atarczęflankujągałązki-oliwnaipalmowa,symbolepokojuisławy.

Gujana i Surinam

FlagaGujany (dawnej Gujany Brytyjskiej) zosta-ła przyjęta w roku 1966, z chwilą uzyskania autonomii;niepodległą republiką stała sięw 1970 r. Autorempier-wowzoru flagi – nazywanej Złotą Strzałą - był WhitneySmith (ur.1940), znanyamerykańskiweksylolog, twórcaterminuweksylologia(ang.vexillology).FlagaGujanyskła-dasięzdwóchtrójkątów:czerwonegozczarnąobwódkąi żółtego, z obwódką białą. Zielone tło flagi symbolizujeplantacje (rolnictwo) i bujne lasy kraju, które zajmują aż 85 % powierzchni Gujany. Kolor żółty oznacza złoto i inne bogactwa mineralne kraju, zwłaszcza zaś boksy-ty. Kolor czerwony interpretowany jest jako entuzjazm,aktywność, energia i poświęcenie ludności w procesiebudowy nowego państwa godnego jej aspiracji, czarny–wytrwałośćmieszkańcówwdążeniudo celu (hartdu-chanarodu),biały–wodyrzek(zwielomawodospadami) i jezior kraju; niektóre źródła dodają, że także Atlantyk,nadktórymleżyGujana.Ponadtouważasię,żeżółtygrotsymbolizuje postęp, złotą przyszłość kraju, który naródchceosiągnąć,główniedziękiobfitymzasobombogactwmineralnych.

FlagaSurinamu (do1948 r. nazywanegoGujanąHolenderską) ma od 1975 r. – roku uzyskania niepod-ległości - 5 poziomych pasów różnej szerokości: zielony(2/10szerokościflagi),biały(1/10),czerwony(4/10),biały(1/10), zielony (2/10). Pośrodku pasa czerwonego znaj-duje się pięcioramienna żółta gwiazda przypominającaopotrzebiezgody i jednościkrajuposiadającegobardzozróżnicowaną strukturę etniczną (Hindusi, Kreole, Indo-nezyjczycy,„Murzyni leśni”, Indianie,Chińczycy,Europej-czycy i inni).Dzięki jednościkrajmożeosiągnąćświetla-nąprzyszłość.ZielonabarwajestsymbolemurodzajnościziemiinadzieiwnowySurinam,biała–przypominaspra-wiedliwośćiwolność,czerwona–miłość,którapobudzanaróddoczynówipostępu,żółta–poświęceniewtrosceozłotąprzyszłośćpaństwa.

iPortugalię(1807-14)orazuciążliwazależnośćgospodar-czaodmetropolii,przyczyniłysiędo tego,żemiejscoweelityKreolówzaczęły zawiązywać spiskiniepodległościo-we.Wwynikuwalknarodowowyzwoleńczych,napocząt-kuXIXw.uzyskaływolnośćwszystkiepołudniowoamery-kańskiekoloniehiszpańskie.W1822r.usamodzielniłasięteżBrazylia(początkowojakocesarstwo),któraw1889r. stała się republiką. Gujana Brytyjska uzyskała niepod-ległość dopiero w 1966 r., a Gujana Holenderska (jakoSurinam) w 1975 r. Gujana Francuska nadal pozostaje w zależności kolonialnej, oficjalnie pozostając departa-mentemzamorskimFrancji.Brytyjskimterytoriumzależ-nymsąFalklandy(Malwiny).

Brazylia – największy terytorialnie i ludnościowo kraj kontynentu

Brazyliazajmujeprawiepołowę(dokładnie48%)obszaruAmerykiPołudniowej,ajejmieszkańcystanowią 1/3ludnościkontynentu.Poleflagibrazylijskiejjestzielo-ne,cosymbolizujebujnąroślinność,zwłaszczatropikalnelasy Amazonii. Żółty romb oznacza olbrzymie bogactwamineralne, głównie złoto. Dawniej było onomagnesemdo organizowania zbrojnychwypraww głąb kraju przezbandeirantes(odport.bandeira–sztandar)–poszukiwa-czykruszcówikamieniszlachetnych,którymibylizazwy-czajkoloniściportugalscy.Takainterpretacjażółci iziele-ni – barw narodowych Brazylii, jednocześnie nawiązuje dobarwrodupanującego-imperatoraijegożony-wid-niejącychnafladze(z1822r.)CesarstwaBrazylii.Niebie-skakulapośrodkurombuprzedstawiarealistycznywyglądniebawidzianegowRiode Janeiro,wdniu15 listopada1889 r., w chwili ogłoszenia kraju republiką. Niektórzydodają,żerysunekniebanafladzenawiązujeteżdoda-lekomorskich wypraw Portugalczyków. Wąski półkolistybiały pas na kuli symbolizuje równik przecinający tery-toriumBrazylii.Napis (zawszepisany zielonymi literami) na równikubrzmi:ORDEMEPROGRESO– copoportu-galskuoznacza„Porządek iPostęp”. Tadewizapaństwanawiązujedomottapozytywizmuautorstwafilozofafran-cuskiegoAugustaComte’a(1798-1857)–„Miłośćjakoza-sada,porządekjakopodstawa,apostępjakocel”.Gwiazdy na niebie symbolizują wszystkie stany brazylijskie

orazdystryktfederalnystolicy.Centralnemiejscenamapieniebazajmujeprzewodniakonstelacjapółkulipołudniowej–KrzyżPołudnia(Cruzeiro do Sul).Początkowonafladze brazylijskiej o takim wzorze, ustanowionej w 1889 r.,widniało21gwiazd.Liczbęgwiazdzwiększonow1960r. do22,w1968r.–do23.Od1992r.liczbagwiazdnafladzewynosi27.Każdejzgwiazdprzypisanyjestkonkretnystan.Jedyna gwiazda położona nad równikiem reprezentujestanPara,którywczasieogłaszaniarepublikibyłnajdalejnapółnocwysuniętączęściąBrazylii.Flagazostałazapro-jektowana przez profesora TeixeiręMendesawewspół-pracy zMiguelem Lemosem (obaj byli znanymi pozyty-wistami) oraz astronomem Manuelem Pareirą Reisem.ProjektwykonałmalarzDécioVilares.

Flagabrazylijska jest jedną z najlepiej rozpozna-walnychnaświecie.SamiBrazylijczycyniekiedyjejzarzu-cają,żejeststosunkowotrudnadowykonania,zwłaszczagdychodzioprawidłoweodwzorowaniewyglądunieba.

Wenezuela (Boliwiariańska Republika Wenezueli)

SimonBolivar (1783-1830),urodzonyna tereniedzisiejszej Wenezueli, był przywódcą walk o wyzwole-nieAmerykiPołudniowej spodwładzyHiszpanów.Dążył dostworzeniafederacjiwszystkichpaństwpohiszpańskiejAmeryki Południowej. Udało mu się to tylko częściowoprzez utworzenie w 1819 r. Federacji Wielkiej Kolumbiiobejmującej Wenezuelę, Kolumbię, Ekwador i Panamę.WenezuelaiEkwadoroderwałysięodFederacjiWielkiejKolumbiiw 1830 r.Współczesneflagi trzechpierwszychpaństw mają ten sam układ barw, pochodzący z flagi federacji zaprojektowanej przez samego Bolivara, jesz-cze za życia obdarzonego tytułemOswobodziciel (hiszp. Libertador).NafladzeBolivara,barważółtabyłasymbo-lem „złotej Ameryki”, oddzielonej przezwodyAtlantyku(kolorniebieski)odkrwawej(kolorczerwony)Hiszpanii.

10(34)/2016 7

Kraje andyjskie

FlagaKolumbii–krajuwywodzącegoswąnazwęod odkrywcy Nowego Świata, ma flagę kolorystyczniepodobną do flagWenezueli i Ekwadoru. Nawiązuje onadoflagi FederacjiWielkiej Kolumbii powstałejw1811 r.Pierwowzoremflagi była czerwono-żółto-niebieska flagastworzona przez generała Francisca deMiranda (1750 -1816),prekursoraniepodległościkrajówlatynoamerykań-skich.FlagaKolumbiiprzyjętazostaław1861r.iposiada3ułożonehoryzontalniepasy:żółty,niebieskiiczerwony.Pasżółtymaszerokośćrównąwspólnejszerokościpasówpozostałych.Współcześnie żółty kolorflagi kolumbijskiejinterpretujesięjakooznakębogactwkolumbijskiejziemioraz słońce - źródło światła. Kolorniebieski symbolizujeniebo, wody rzek i dwu oceanów, nad którymi leży Ko-lumbia.Czerwieńoznaczakrewprzelanąprzezpatriotówwwalkachowolnośćojczyzny. Interpretacja taniekiedyrozszerzana jest następująco: kolor żółty to też symboluniwersalnej niepodległości, harmonii i sprawiedliwości,niebieski – symbol szlachetności, wierności i czujności,czerwony–symbolmęstwa,honoru,wspaniałomyślności.

EkwadortojednozczterechpaństwpowstałychwwynikurozpaduFederacjiWielkiejKolumbiiw1830r.PołożonyjestnadOceanemSpokojnym,narówniku–stądnazwapaństwa(hiszp.ecuador –równik).FlagęEkwado-ruprzyjętow1860r.,natomiastw1900r.ustalono-abyniebyłopomyłekzflagąkolumbijską-żeflagapaństwo-wa(urzędowa)będziezherbem,natomiastcywilna–bez

herbu.KolorystyczniewięcflagapodobnajestdoflagKo-lumbiiiWenezueli,ztąjednakróżnicą,żewjejcentrumumieszczonyzostałherb,napasachżółtyminiebieskim.Żółtykolorsymbolizujebogactwokraju(zwłaszczazłoto),także słońce i pola zbóż, niebieski – czyste niebo, rzeki iocean,czerwony–krewpatriotówprzelanąwwalkach owolnośćisprawiedliwość. Herb Ekwadoru zawiera wiele elementów geo-graficznych (w szczegółach został przedstawionyw nr 3„Flagi”z2014r.).Spodnajwyższegowkraju,ośnieżonegomasywu Chimborazo, po zielonej równinie nadbrzeżnej,spływadoPacyfikurzekaGuayas.Symbolizujeonabrater-stwodwóchregionówfizyczno-geograficznychEkwadoru– Sierry i Costy.U ujścia rzekiwidnieje statek „Guayas”upamiętniający fakt, że pierwszy parowiec na zachod-nimwybrzeżuAmerykiPołudniowejzbudowanowłaśnie wEkwadorze(w2003r.barwęstatkuzmienionozszarejna żółto-niebiesko-czerwoną). W górnej części owalnejtarczy herbowej przedstawiono białąwstęgę z inkaskim„słońcemwolności”.Tarczęherbowąotaczajądwieparyflag narodowych przeplecionych gałązkami wawrzynu i palmy. Pęk rózeg liktorskich symbolizuje ustrój repu-blikański i suwerenność państwa.Wieńczący herb kondor andyjski(Vultur gryphus)uosabianiepodległośćisiłękraju.

FlagaPeru(wprowadzonaw1825r.)posiada3piono-we,jednakowejszerokościpasy-czerwony,biały,czerwo-ny.Legendagłosi,żegdygen.JosedeSanMartin(1778-1850,przywódcawalkzHiszpanami)wylądowałw1820r. wPeruujrzałnabrzeguolbrzymiestadoflamingów,któreposiadająbiałepióratułowiaiczęściowoczerwoneskrzy-dła.Uznałtozapomyślnyznakipowziąłdecyzję,żebarwybiałaiczerwonabędąnajwłaściwszedlanarodowej„fla-giwolności”. Generał SanMartin biel i czerwień przyjął teżzabarwylegionu,którytworzyłdowalkioniepodle-głośćPeru.Bielflagisymbolizujedziśpokój,czystośćipra-wość,aczerwieńodwagęiwojnę.PośrodkubiałegopasaflagipaństwowejPeruznajdujesięherbpaństwa(Escudo de Armas),flagacywilnajestbeztegoznaku. W górnej części tarczy herbowej znajdują sięwikunia(Vicugna vicugna)-symbolświatazwierzęcego idrzewochinowe(Cinchonia)-symbolświataroślinnegoPeru. W części dolnej tarczy umieszczono róg obfitości z wysypującymi się złotymimonetami, co jest nawiąza-

niemdobogactwmineralnychkraju.Wienieclaurowynadtarczą jest symbolem wierności republikańskim warto-ściom.Otaczającetarczęgałązkipalmoweiwawrzynoweoznaczająpokójiwolęobronykraju.

Boliwiatopaństwo,któreswąnazwąupamiętniaSimonaBolivara.Kierowałonwalkaminarodowo-wyzwo-leńczymi, które w 1825 r. zakończyły się proklamowa-niem niepodległości Boliwii. Flaga (z 1851 r., nazywanaLa Tricolor)posiada3poziomepasy,tejsamejszerokości, wkolorach:czerwonym,żółtymizielonym.Barwaczerwona nafladzesymbolizujeodwagę,poświęcenie,krewboha-terównarodowych(niektóreźródłapodają,żetakżebo-gactwoświatazwierzęcego).Barważółtaoznaczabogac-twamineralne, a zielona – bogactwo i płodność świataroślinnego,takżenadziejęipostęp.FlagapaństwowaBo-liwiiposiadaherbumieszczonywcentrumflagi,napasieżółtym.OwalnatarczaherbuBoliwiiprzedstawia„typowyobrazkraju”.Centralnemiejscezajmuje,oświetlonasłoń-cem(symbolemInków),góraPotosi.„SrebrnaGóra”sym-bolizuje obfite bogactwamineralne i andyjski krajobrazkraju.UstópPotosiwherbie znajdują sięalpaka (Lama pacos), snop pszenicy i drzewo chlebowe (Artocarpus altilis)-symbolerolnictwa,faunyiflory.Zatarcząherbo-wąprzedstawiono flagi narodowe, karabiny, lufy armat-nie,siekierębojowąInków,wienieclaurowyorazczapkęfrygijską, symbolizujące patriotyzm iwolę obrony ojczy-zny.Herbwieńczysylwetkazrywającegosiędolotukon-dora-„ptasiegokrólaAndów”.

OstatnizkrajówandyjskichtoChile.FlagaChile,nazywanaSamotnąGwiazdą(La Estrella Solitaria)przyję-tazostaław1817r.,awzorowanabyłanafladzeamery-kańskiej.Barwaniebieskatokolorniebanadchilijskązie-mią,atakżekolorwódoceanu(Pacyfiku)wzdłużktórego-naprzestrzeni4,3tys.km-rozciągasiękraj.BieloznaczaśniegiilodowcepokrywająceszczytyAndów,sięgającychwChiledowysokościprawie6900mn.p.m.Czerwonypasnafladzeprzypominakrewpatriotówprzelanąwwalkachowyzwoleniekraju.UżywanadawniejprzezIndian,białapięcioramiennagwiazdawkantonienarodowejflagichilij-skiejsymbolizujejednośćiwolnośćnarodu.Jestgwiazdąprzewodniąnadrodzepostępu.Pojedynczagwiazdazwra-cateżuwagę,żeChilejestpaństwemunitarnym,aniefe-deralnym.Pięćramiongwiazdyoznacza5początkowychprowincjikraju.

Kraje La Platy

FlagaArgentyny posiada dwa poziome pasy ja-snoniebieskie przedzielone pasem białym. Pasy niebie-skie (o odcieniu do dzisiaj nie sprecyzowanym) i białyustanowiono na pamiątkę koloru kokardy z mundurumilicji argentyńskiej, któraw1807 r.odparłaatakwojskbrytyjskich. Błękitno-białe kokardy, jako znak protestu,nosili też uczestnicy pierwszej masowej demonstracji wdniu25maja1810r.przeciwkohiszpańskiemupanowaniu wArgentynie.W1812r.kolorykokardyuznanozabarwynarodoweiprzyjętoflagęotakichbarwach.Barwytein-terpretuje się zwykle następująco: błękit oznacza czysteniebo,biel–śniegipokrywająceszczytyAndów.W1818r.wśrodkuflagi(napasiebiałym)umieszczonozłotesłońcez tarcząo ludzkiej twarzy. Jest to zapożyczonyod Inkówwizerunek ichboga Inti.Słońcenazywane jest„słońcemmajowym” (El Sol de Mayo) i jest symbolem rewolu-cji, która doprowadziła do zwycięstwa nad Hiszpanami.Przypominawydarzeniaz25V1810r.,kiedytopodczasdemonstracji w Buenos Aires niespodziewanie rozwiały sięciemnechmuryiukazałosięsłońcenabłękitnymnie-bie. Zgromadzeni uznali, że niebo sprzyja ich dążeniom owolności.Słońceposiada16prostychi16falistychpro-mieni na pamiątkę 1816 r., kiedy to proklamowano po-wstanieZjednoczonychProwincjiRzekiLaPlata–dzisiej-szejArgentynyiUrugwaju.

10(34)/2016 9

lia,2015,nr1.ZnamierowskiA.,The World Encyclopedia of Flags,LorenzBo-oks,London1999.ZnamierowskiA.,Flagi świata. Ilustrowany przewodnik,GrupaWydawniczaBertelsmannMedia,Warszawa2002.https://pt.wikipedia.org/wiki/Bandeira_do_Brasilhttp://www.crwflags.com/FOTW/FLAGS/http://www.vexilologie.cz/vexialbu/index.php?p1=A&p2=Bhttps://es.wikipedia.org/wiki/Bandera_de_Colombiahttps://es.wikipedia.org/wiki/Bandera_de_Ecuador

IGRZYSKA OLIMPIJSKIE I ICH SYMBOLE

Znamy wszyscy flagę olimpijską – pięć barw-nych kółek na białej fladze od 1914 r. towarzyszy Igrzy-skom Olimpijskim. Ale mało kto wie kiedy i skąd ona sięwzięła.Takżeszczegółytegopozornieprostegorysunku nie są znane. Domyślamy się, i słusznie, że skoro jestonaw sposób ceremonialnywnoszona przezwybitnychsportowców na stadion olimpijski, a imprezie patronu-je Międzynarodowy Komitet, to flaga podlega ochronieprawnej.Niemożnajejużywaćbezzgody,anidekorować nią przypadkowego obiektu sportowego. Na szczęściemożnająopisywać,copostaramysięzrobić.Wpopularnejliteraturzemożna zauważyć sporo niewielkich, ale istot-nych nieścisłości. Dotyczy to głównie „grubości” kółek, ichrozstawu,atakżesposobuprzeplecenia.Olimpizmma,opróczFlagiOlimpijskiej,takżeinnesymbole–zniczolim-pijski,motto,hymnolimpijski, ceremonialneprzyrzecze-niezawodnikówisędziów,symbolegraficznedanejolim-piady(znakiipiktogramy)oraz…pamiątkowemaskotki1.Spróbujmyjeomówić,zaczynającodstarożytności.

Olimpiady w starożytnej Grecji

W starożytnej Grecji, co cztery lata odbywały sięuroczystościkuczciZeusa,którychczęściąbyłyzawo-dy sportowe. Uroczystości odbywały się w miejscowo-ści Olimpia na Peloponezie leżącej wwidłach dwu rzek- Alfejosu i Kladeosu. Stały tam świątynie z posągiem Zeusa. Igrzyska powtarzały się regularnie przez długiewieki,aczteroletniokresprzerwymiędzyniminazywany był „olimpiadą”. Uroczystości jednoczyły naród grecki,podzielonynawiecznieskłóconemiasta-państwa.Wtrak-cie igrzysk nie wolno było prowadzić wojny. Igrzyskomkres położył, po wędrówce ludów, cesarz Teodozjusz, gdyedyktemz393rokuzabroniłorganizowania„pogań-skichigrzysk”.OlimpięspustoszyłnastępniekrólWizygo-tów,apowodzieitrzęsieniaziemidokonałyreszty2.

1 w kwerendzie autora znajdują się 62 pozycje, ale najwięcej materiału,syntetycznie zebranego, do wiodącego tematu znalazł w książce prof. MariiRotkiewicz: Symbole i Maskotki Olimpijskie. Wyd PKOl. 2012; skąd wielewiadomościzaczerpnięto.2 RotkiewiczM.,Światła Olimpii.Warszawa2011.

Gdy (w 1829r.) Grecjawyzwoliła się z niewoli tureckiej,postanowiła przywrócić dni swej chwały, którą miała w starożytności. Zorganizowała igrzyska panhelleńskie w...Atenach.

Odnowienie idei olimpizmu

Ideacyklicznychzawodówsportowychtakspodo-bała się promotorowi sportów Piotrowi de Coubertin,że organizowanie olimpiad na całym świecie, stało sięjego pasją życiową. Sprawie tej poświęcił zarówno siły jakimajątek.

PierredeCoubertin

PowalkachwyzwoleńczychprzeciwkoHiszpanomzakończonychw1825r.,ipóźniejszymkonflikciezBrazy-lią, suwerenność Urugwaju proklamowano ostatecznie w1830r.Flagaurugwajskajestwzorowananafladzear-gentyńskiej (i częściowoUSA), ponieważwwalce zBra-zylią o niezawisłość Urugwajowi pomagała Argentyna. Nafladzeznajdujesiędziewięćpoziomychpasów(5bia-łych i 4 niebieskie) równej szerokości symbolizującychówczesnych9prowincjikraju.Wkwadratowymkantonieflagi umieszczono „majowe słońce” - symbol wolności. Maono16promieninapamiątkęroku1816.Wtedyjed-nak proklamowano niepodległość Argentyny, a nieUru-gwaju,Urugwajbyłjednązprowincjiargentyńskich(ona-zwie Provincia Oriental). „Słońcemajowe” umieszczonona fladzeUrugwaju na pamiątkę dawnej przynależnościdoArgentyny.Pierwszyprojektflagi(z18pasami)pocho-dziz1828r.,flagaz9pasamiobowiązujeod1830r.

FlagaParagwajupochodziz1842r.,kiedytopoleflagiuzupełnionooherby.Ostatnichzmianflagiparagwaj-skiej dokonanow latach 1998 i 2013. Kolory czerwony,biały i niebieski symbolizują hasła rewolucji francuskiej– wolność, równość, braterstwo. W szczegółach barwaczerwonauosabiapatriotyzm,odwagę,heroizm,równośćisprawiedliwość,biała–czystość,pokój,stałość,jedność,niebieska – dobroć, miłość, prawdę, wolność, spokój. To, że barwyflagi Paragwaju są identyczne z flagą fran-cuską,najczęściejprzypisujesiępierwszemuprezydento-wi kraju. JoseGasparRodriguez de Francia (1766-1840)byłwielkimzwolennikiemFrancji i francuskiej rewolucji. Naawersieflagiparagwajskiejznajdujesięherbpaństwa

– złota (na fladze opisywana jako żółta) pięcioramiennagwiazda. Na rewersie flagi umieszczono inny herb,wła-ściwiepieczęć skarbu. FlagaParagwaju jest jedynąflagąpaństwowąnaświecie,którapoobydwustronachmaod-miennerysunki. Pośrodku okrągłego herbu Paragwaju znajduje się„majowagwiazda”,która–wedługlegendy-świeciłanadAsuncionemwnocyz14na15V1811r.,poprzedzają-cejogłoszenieniepodległościkraju.Złotągwiazdęotaczawienieczliścioliwkiipalmy(oznaczającychpokójihonor)oraz kolisty napis z nazwą państwaRepublika del Para-guay.Pieczęćskarbuprzedstawiasiedzącegobrązowegolwa, który symbolicznie strzeże wolności kraju. PowyżejjestnapisPaz y Justicia-„PokójiSprawiedliwość”.Rysu-nekdopełniaczapkafrygijska,symbolwolnościzczasówRewolucjiFrancuskiej.

***** Aż5flagkrajówAmerykiPołudniowej(ponad40% ogółu na kontynencie) na swych flagach państwowychumieściło herby. Na wielu flagach państw południo-woamerykańskich występują barwy i elementy graficz-ne związane z historią – okresemwalk o niepodległość. Ich symbolika zazwyczaj określana jest bardzo wznio-śle. Stosunkowo dużo flag (uwzględniając umieszczone na nich herby państwowe) zawiera detale rysunkoweodwołujące się do charakterystycznych cech środowiskageograficznegoposzczególnychkrajów.

Jerzy Wrona

LiteraturaBarkerJohnsonB.,Przewodnik po flagach świata,KDC,Warsza-wa2006.BrožekA.,Lexikon vlajek a znaku zemi světa,Kartografie,Praha1998.Dzieje Ameryki Łacińskiej,t.I,red.T.Łepkowski,KsiążkaiWie-dza,Warszawa1977.ExnerP.,Nove vlajky. Paraguay,„Vexilologie”,2013,nr169.FojcikP.,MartykanJ.Z historie statni vlajky Venezuely,„Vexilo-logie”,2001,nr122.HubkaJ.Vlajky a znaky Bolivie,„Vexilolog”,2002,nr5.HubkaJ.Vlajky a znaky Argentiny,„Vexilolog“,2005,nr17.HubkaJ.Nove vlajky.Wenezuela,„Vexilologie”,2006,nr141.HubkaJ.,Vlajky a znaky Chile,„Vexilolog”,2006,nr22.HubkaJ.,Vlajky a znaky Paraguaye,„Vexilolog”,2012,nr43-44.HublaJ.,Vlajky a znaky Ekvadoru,„Vexilolog”,2012,nr46.HubkaJ.,Vlajky a znaky Surinamu,„Vexilolog”.2013,nr48.Ivanov K.A., Fłagi gosudarstv mira, Izdat. Transport, Moskva1971.MuchaL.,ValašekS.,Vlajky a znaky zemi světa,GeodetickyakartografickypodnikvPraze,Praha1987.PoelsJ.,Handbuch Flaggen,AreaVerlag,Erftstadt2006.SmithW.,Flag Lore of All Nations,TheMillbrookPress,Brook-field,Connecticut,2001.Wrona J., Elementy geograficzne na flagach państw Ameryki Południowej,ZeszytyNaukoweAEwKrakowie,1997,nr485.Wrona J.Wygląd i geograficzna symbolika herbów współcze-snych państw Ameryki Południowej,ZeszytyNaukoweUEwKra-kowie–Problemyspołeczne,polityczneiprawne,2013,nr917.ZnamierowskiA.,Jeden wzór,różne szczegóły.Brazylia,Weksy-

10(34)/2016 11

PierredeCoubertinurodziłsię1stycznia1863r. wParyżu,jakotrzeciezczworgadzieci.NazwiskoCouber-tinpochodziodnazwydóbrwokolicachWersalu, którenależałydorodziny.MatkapochodziłazNormandii.Jakomłody arystokrata uczył się w dobrej szkole jezuickiej;później odbył studia prawnicze. Szlachcic z tytułem ba-rona,uważałdynastieBonapartych iOrleańską,oraz re-publikę, za uzurpatorów. Ożenił się w Szwajcarii. Zmarł nazawałserca2września1937wLozanniewwieku75lat.DziesięćlatprzedśmierciąostatnirazodwiedziłOlimpię.PochowanyzostałwLozannie,wziemiprzybranegokraju,podczasgdyserce,zgodniezostatniąwolą,znalazłospo-czynekwjegointelektualnejojczyźnie–Grecji3. Pierre de Coubertin wcześnie zaangażował sięwpromocjęsportuijużw1885r.zostałsekretarzemgeneralnym Unii Francuskich stowarzyszeń Atletycznychi redaktoremnaczelnymRevue Atletique.WnastępnychlatachpodróżowałdoUSA iKanadyprzedstawiająckon-cepcje wychowania fizycznego, pedagogiki sportu i ideiolimpijskiej,anaSorbonie,w1892r.,proponujewskrze-szenieIgrzyskOlimpijskich.W1894zorganizowałkongresnaktórympowołanoorganizacjęMiędzynarodowyKomi-tetOlimpijskiidwalatapóźniejzaangażowałsięworga-nizacjęiprzebiegnowożytnychigrzyskolimpijskichwAte-nach.Przez30latpiastowałstanowiskoPrezydentaMKOl.W 1896 przyczynił się do organizacji Kongresu Olimpij-skiegowHawrze,gdzieprzedstawionoMottoOlimpijskie,a23maja1906r.nakonferencjiwParyżu,zprzedstawi-cielami sztuki, literatury i sportów, sprecyzowano sze-regwnioskówcodo ideiolimpizmu.Posiedzenieodbyło się w foyer teatru Comedie Francaise, gdzie stwierdzo-no, że powołane organizacje sportowe winny stanowićpołączenie „legalnym węzłem małżeńskim” dwu roz-wiedzionych od dawna światów -mięśni i ducha4. Pier-redeCoubertin sugerowałbudowanie tarasów (trybun) dla widzów. Myślano też o wprowadzeniu elementówsztuki dramatycznej (sporty jak na scenie), choreogra-fii (pochody sportowców, defilady), i dekoracji (trybuny,ogrodzenia,maszty,plakaty,festony,draperie,pękiflag).Równieżliteratury,muzyki,malarstwairzeźby5.Powstaływtedypierwszekoncepcjenowoczesnejarchitekturysta-dionówcodotyczyłoukształtowaniaterenuizagospoda-rowaniamiejscaigrzysk. Przypomniano, żeOlimpiabyłamiastem sportu,sztuki i modlitwy. Pierre de Coubertin chciał, by zmar-twychwstała olimpiada posiadała coś przeniesionego zestarożytności6.Wprowadzononaprzykładślubowaniezawodników.Każdymaprzedsobąswójsztandar,tojestflagęnarodową,przezanalogiędoposąguZeusawstaro-żytności. Aby igrzyskom nadać szczególne cechy odświęt-ności, zadbano o obecność głów koronowanych, szefówpaństw.Takbyłowlatach1896,1904,i1908.Wypowia-dalionisakramentalnesłowaformułyotwarcia.Wprowa-dzono też ceremoniewłaściweokreślonymolimpiadom.3 PierredeCoubertinBibliotekaPTNKF.Warszawa1994rok75leciaPKOl.4 UneOlympiemoderne,w:RevueOlimpique19105 Tamże.6 oprawanowożytnejOlimpii(RevueOlimpique1910)

Wroku1996wAtlancieuroczystościtowarzyszyłśpiewiwypuszczanegołąbki;wLondynie2012byłapięknadefila-dazawodników.W1908zapomnianoomuzyce;najpraw-dopodobniej z uwagi nawymagania dotyczące akustykistadionu.

Znicz olimpijski

Piękny obyczaj stanowi przenoszenie światła domiejsca Igrzysk. Światło zapalone w Olimpii dociera domiejsca igrzysk w określonym dniu, aby zapalić wielkiznicz,którybędzienieprzerwaniepłonąłwcałymokresietrwania Igrzysk. Znicz zawsze góruje nad stadionem lubjego otoczeniu. Zapalanie znicza to osobna ceremonia.Dokonujejejwyznaczonyzawodniknaoczachzebranychekip,władz ipubliczności (wasyściekamer,oczywiście).Gdyzniczumieszczonyjestbardzowysokostosujesięspe-cjalneurządzeniabydoprowadzićświętyogieńdoczaszyznicza.

Zapaleniezniczaolimpijskiego(Foto:PAP/EPA/OrestisPanagiotou)

Motto-dewiza Igrzysk

Od starożytności zdawano sobie sprawę, że „w zdrowym ciele, zdrowy duch”. Krzepiąca ta myśl,przypisywana Sokratesowi, w starożytnej Italii brzmiałajako„mens sana in corpore sano”.Słusznadewizatawy-rażanabyławewszystkichjęzykach,żezdawałasiębyćko-munałem.Więcposzukiwano innegomotta.Próbowanozmienićna„Mensfervidaincorporelacerdoso”,cozapro-ponował latynista, przyjaciel Coubertina. Słowo fervidus – nadmiar, było niepokojące, lepiej brzmiało by raczejpojęcierównowagi.Namedaluz1923r.znalazłosięha-sło(pisanepołacinie)„Powinnościąiwłaściwościąspor-towcajestpoznaćiprowadzićizwyciężaćsamegosiebie”. Dominikanin Henri Didon (1840-1900), dyrektor jednej zeszkółwokolicachParyżaorganizowałzawodysportoweuczniów.W1891rużyłz takiejokazji słówCitius-Altius--Fortius(szybciej-wyżej-silniej).Dewizętę,któramobilizo-wałauczniówwzawodachszkolnych,PierredeCoubertinzastosował do Igrzysk Olimpijskich. Podczas II kongresuOlimpijskiegow 1897w Hawrze zatwierdzono te słowa idodziśsąonemottempowszechnieznanym.

Hymn olimpijski

Wstarożytnościwczasieolimpiadrozbrzmiewa-ła muzyka. Śpiewały chóry. Pierre de Coubertin zadbało skomponowanie hymnu.Muzykę do hymnu stworzył,zaprzyjaźniony kompozytor muzyki operowej, Spyros Samaras (uczeń słynnego Leo Delibes’a); słowa ułożył KostisPalamas.

Medale

Rekordziści igrzysk otrzymują medale, które są ich cennąpamiątką.Wiele znich trafiapóźniejdo muzeów. Są one zazwyczaj małymi dziełami sztuki. Medale okolicznościowe stanowią też pamiątkęmiędzy-narodowych kongresów olimpijskich.Wspomnieć wartomedal międzynarodowego Kongresu w Pradze w roku1925,naawersiektóregokółkaolimpijskiemiałyodwrot-neułożenieniżobecnie.Napiswotokugłosił:CONGRESOLIMPIQUEINTERNATIONAL.PRAGUE1925,anarewersiebyłwidoknazabytkowymostprzezWełtawęiHradčany.Wotokuwybito słowa:MEZINARODNIKONGRESOLYM-PIJSKY.PRAHA1925.

Ceremoniał - parada flagowa

W ceremonii otwarcia każda ekipa wchodzi na stadion pod swoją flagą. Pierwszą grupą są Grecy -reprezentanci ojczyzny olimpizmu. Pozostali wchodzą wporządkualfabetycznymkrajówwedług językagospo-darzadanejolimpiady.Zamykapochódekipagospodarzy. „Po defiladzie, ogłoszeniu otwarcia igrzysk, wciągnięciuFlagi Olimpijskiej i wysłuchaniu Hymnu Olimpijskiego,przedstawicielreprezentacjigospodarzyztowarzyszącymmu chorążymw imieniu wszystkich zawodników składaprzyrzeczenie”7.7 RotkiewiczM.,Światło…dz.cyt.,s.177.

Polskareprezentacjaolimpijskawtrakcieceremonii otwarciaIgrzyskOlimpijskichwLondyniew2012r.

(Fot.PAP/EPA)

Po ceremonii zamknięcia, flaga Olimpijska jestprzekazanaprzedstawicielommiasta,którebędzieczterylata później organizować Igrzyska. Flaga przebywaprzeznastępneczterylatawmagistracienowegomiejscaOlim-piady,donastępnejceremoniiotwarcia. W 1914 roku zaproponowano ocenę Ceremo-niałuOlimpijskiego dyplomatom, zaprzyjaźnionym z Co-ubertin’em. Dyplomaci orzekli, że ceremoniał Olimpijski jestprostszyniżdyplomatyczny,zktórymmajądoczynie-nia8.

Znaki graficzne

Oprócz stałego godła, związanego z flagą Olim-pijską istnieją także godła ( logotypy) danej Olimpiady. Są one znakiem wyróżniającym konkretnych igrzysk.Motywy godła przedstawiają jakąś charakterystycznąbudowlę lub część krajobrazu (w Londyn ‚48 Big Ben, wHelsinkach‚52wieżanowegostadionu,wOslo‚52dwabloki, także wówczas nowego, ratusza, Innsbruck ‚76 -most, Vancouver 2010 –megalitycznabudowla eskimo-ska),względniegodłopaństwowe(jakwLosAngeles‚32, czyBerlinie‚36,awTokio‚64–słońce),lubmiejskie(Rzym‚60–wilczycakarmiącaRemusaiRomulusa),izarysgranickraju(Melbourne‚56). Naogół każda z olimpiadprezentuje teżwłasneznaki graficzne identyfikujące poszczególne dyscypliny

8 PierredeCoubertin:„JoeuxOlympique”,Paris1914.

10(34)/2016 13

sportowe , tzw. piktogramy przedstawiające w sposóbschematyczny sylwetkę olimpijczyka zaangażowanegowswejdyscypliniesportowej9.

Pięć kółek olimpijskich

PierredeCoubertintwierdziłżeznalazłwruinachDelf wyryte pięć kółek na ruinach kamiennego ołtarza. Tenoryginalnywzórchciałuwiecznićwdwudziestąroczni-cęprzywrócenia Igrzysk,umieszczającgona sztandarze;jakoznakOlimpizmu.SztandarzademonstrowałnaPary-skimKongresieRuchuOlimpijskiego.Wybrałsześćbarw,którewchodząwskładniemalwszystkichflagświata-bia-łą, czerwoną, żółtą, zieloną, niebieską i czarną. Pięć kółoznacza pięć kontynentów. Poszczególne koła reprezen-tują poszczególne kontynenty. Niebieski – Europę, czar-ny–Afrykę,czerwony–Amerykę,żółty–Azjęizielony– AustralięzOceanią. Pierre de Coubertin został, jak wspomniano wyżej, sekretarzemgeneralnymUnii Francuskich Stowa-rzyszeńAtletycznych.Jejgodłembyłysplecionedwakoła,symbolizującepołączenie(jakmałżeństwo–obrączkami)dwustowarzyszeńsportowych.

LogoUniiFrancuskichStowarzyszeńAtletycznych

9 Rotkiewicz M., Symbole i Maskotki Olimpijskie. PKOl. 2012; książkaprzedstawiaprzeglądwszystkichpiktogramówzlat1936-2010.

LogoUniiFrancuskichStowarzyszeńAtletycznych zdewizą„LudusProPatria”(zprywatnegoarchiwum

K.Lennartz)

To także, najprawdopodobniej, nasunęło myśl owyrażenieideiolimpizmuwpostacisplecionych„obrą-czek”.Ichliczbaniemogłaodpowiadaćdużejliczbiedyscy-plinsportowych.Zdecydowałsięnałańcuchpięciu.Tyle,ile mamy kontynentów, z których pochodzą sportowcybiorącyudziałw IgrzyskachOlimpijskich.Aleprosty łań-cuszek byłby banalnymwzorem. Kółka rozstawiono tak, żedrugieiczwartejestponiżej.Każde(zawyjątkiemskraj-nych)zazębiasięzdwomasąsiednimi. Początkowowkółkawpleciono„gałązkępokoju” isłowamottaolimpijskiegonaznajdującejsięprzygałąz-ceszarfie10.PodobniejaknapieczęciUniondesSocietesde Sports Athletiques umieszczono dewizę: „Ludus pro Patria”. Na pierwszym godle olimpijskim widnieją dwakołaniezłączonezpozostałymi,cojestprawdopodobnieniezamierzone.

Kołaolimpijskiez„Olimpism”P.deCoubertin’a

Dziś rysunek kół olimpijskich – w znaku zatwierdzonymprzezMiędzynarodowy KomitetOlimpijski jest ujednoli-cony.Kołaookreślonejproporcjiśrednicyzewnętrznejdowewnętrznej iokreślonoichodległości, jednegododru-giego,atakżeodpowiednieprzesunięcieliniiśrodków

10 Pierre de Coubertin, Olympism:selected writings, edited by NorbertMuller,Lausanne,IOC,2000.

kół górnego i dolnego rzędu. Karta Olimpijska definiujetakżesposóbzazębieniakół11.

KołaolimpijskiezoficjalnejstronyMiędzynarodowego KomitetuOlimpijskiego.

Flaga Olimpijska

Pierwszą flagę pomysłu Pierre’a de Coubertin’awykonał zakład krawiecki „BonMarche”w Paryżu12. Pa-ryskiKongresw1914 roku,poświęcony,m.in.uczczeniudwudziestej rocznicy przywrócenia Igrzysk Olimpijskich,przyjął tęwersjęflagi–białejzumieszczonymwśrodkułańcuchem pięciu kół jako oficjalny symbol ruchu olim-pijskiego. Nową flagęwykonano na IgrzyskaOlimpijskie w belgijskiej Antwerpii, w r. 1920, i przekazano burmi-strzowiMiasta.Iodtamtejporyflagaolimpijskatowarzy-szywszystkimigrzyskomodbywanymcoczterylata.Sym-bolika barw flagi – biel tła symbolizuje pokój i prawdę, akołabarwneodnosząsiędoposzczególnych,pięciukon-tynentów.

Flagaolimpijska

Przezpierwszych68latflagatawędrowaławrazzigrzyskami,ażw1988rokutrafiładoMuzeumOlimpij-skiegow Lozannie, gdzie zostaławystawionawmiejscuhonorowym. Proporcjeflagizmieniałysięwczasie.Oddługościwzględnej1,44(flagaz1920rzwróconaprzezsędziwego,w2001r.,medalistęHaigPrieste’a),do1,5obecnie.„Sze-11 zazębienie czy raczej ułożenie jest, nazwijmy, prawoskrętne, tzn. jeślichcemyzkółekolimpijskichzrobićłańcuszek,musimypociągnąćskrajnekółkoiskręcićjewprawo.12 Rotkiewicz M., Symbole... dz. cyt. (tak znany zakład krawiecki jak wAmeryceBetsyRoss,przyp.A.B.)

rokość”barwnegokółkawynosi0,1średnicyzewnętrznej.Odstępmiędzykółkami równy tej szerokości. Linia środ-kowakółekwyższychznajdujesiępowyżejliniikółekdol-negorzędu,opółśrednicykoła-minuspółgrubościkoła.Przeplecenie kółek jest prawoskrętne. A w poprzednichwersjachznakustosowanoróżneformyichzazębienia.

Flaga Olimpijska jako Flaga Zastępcza

Istnieją sportowcy, którzy z rozmaitych przyczyn(okupacja, niesprzyjający reżym) nie mogą występowaćpodwłasnąflagą.Wówczasflagaolimpijska jakosymbolpokoju,solidarności itolerancjimożeimsłużyć.Byłotak w1992wBarceloniegdziepodtąflagąwystępowałaczęśćsportowców byłej Jugosławii, a w roku 2000 w Sydney występowali zawodnicy z Timoru Wschodniego. Cieka-wą inicjatywę przedstawili Niemcy. Podzieleni wówczas nadwaniezależnepaństwa(RFNiNRD)postanowiliwy-stąpićpodwspólnąflagą.Byłatoflagaogólnoniemiecka(oficjalnawRFN–schwartz-rot-gelb)zkółkamiolimpijski-minaśrodkowympasie.

Polski Komitet Olimpijski

Polski Komitet Olimpijski (w skrócie PKOl.) powstał12październikawroku1919.Niestety,zewzglę-du na okoliczności wojny bolszewickiej 1920 r. mógł zacząć działać dopiero po zakończeniuwojny iwystawiłzawodnikównaOlimpiadędoChamonixiParyżaw1924r. PKOl. używa znaku kółek olimpijskich w swej własnejfladze. Powstała ona dopiero w 1981 r. w uzgodnieniu zMiędzynarodowymKomitetemOlimpijskim.PrzedstawiaonanabiałympolupięćkółekolimpijskichnatleimpresjiflaginarodowejPolski.AutorstwoznakufirmujeAgencjaTestardoDesign13.NaprzedstawionymzdjęciujestnietyleflagaPKOl.,ileweksyliumstanowiącytłopodktórympre-zentowani są zawodnicy lub punkty informacyjne PKOl.czystoiskazpamiątkami.Dlapełnejjasnościpodznakiemdanoczarnynapis:„PolskiKomitetOlimpijski”.

13 RotkiewiczM.,Symbole...dz.cyt.,s.67.

10(34)/2016 15

ZnakPolskiegoKomitetuOlimpijskiego

Znacznie wcześniej powstał znak PKOl.-u którystanowił przepasaną szarfą głowicę sztandaruwpostacirękojeści znicza, na którym widniał ukoronowany orzeł ipięćkółek.Znaktenod1960rokustanowiłteżodznakędoklapydlaczłonkówPKOl.

ZNAKI PODOBNE DO OLIMPIJSKICH

Kółka olimpijskie takie mają wzięcie, że jako zachętędlasportowcówmówisięozdobyciupierwszego,dwu lub trzech kółekolimpijskich. Idea tadoprowadziłanawet do sformalizowania flagi w śródziemnomorskichzawodach żeglarskich (Juegos del Mediterraneo).W re-gatach biorą udział zawodnicy z terenów otaczającychMorzeŚródziemne-Europy,AfrykiiAzji.Zatemwchodzą w rachubę trzy kółka. Zawody odbywają sięw roku po-przedzającym olimpiadę, a zawodnicy to kandydaci na olimpijczyków, ubiegający się o nominację do kadry naolimpiadężeglarską,następnegoroku.

FlagaJuegosdelMediterraneo

Stworzono piękny znak umieszczony na białej fladze. Sątotrzyniebieskie,jednakowekółkapowiązanepodob-nie,jakwznakuolimpijskimleczwjednymszeregu.Zanu-rzonewwodzie,cosugerujewidokodblaskupowierzchniwody.

FlagaIXJuegosdelMediterraneo

IXJuegos,odbywającesięwMarokuwroku1983przed-stawiają flagę z trzema pełnymi kółkami.Wodę symbo-lizują trzy niebieskie fale. Nad kółkami alegoria koronymurowej (corona muralis)wpostaci trzech,niebieskich,przeciętychdwukrotnie,równoległychkresekumieszczo-nychnadśrodkowymkółkiem14.

14 Banderas,nr12,septiembre1984.JuegosdelMediterraneo,s.32

PODSUMOWANIEZpobieżnegoopisusymbolikiolimpijskiejiobserwacjice-remoniiotwarciaizamknięciakolejnycholimpiadwynika,żeoprawawizualnaiartystycznaigrzyskwzbogacasię.Nieomówionotumaskotek,którezostałyuznanejakooficjal-nyelementposzczególnychIgrzysk.

Piesek„Cobi”

Zpracamiprojektowaniaznakówimaskotekmie-liśmydoczynieniajakouczestnicyXIVMiędzynarodowe-go Kongresu Weksylologicznego (XIV ICV) w Barcelonie w1991,narokprzedXXVOlimpiadą.Zaaranżowanospo-tkanie, na wykańczanym stadionie olimpijskim, z dwo-maplastykamiodpowiedzialnymi zaoprawęartystyczno-wizerunkowąIgrzysk.Artyści(JosepMariaTrias iJavierMariscal),wkrótkichsłowachomówiliideędynamicznego znakuwsymbolicznymrysunkulekkoatlety.Byłonwbar-wachkatalońskich,aznaktennosiłanaubranku,maskot-ka25.igrzyskolimpijskich-piesekCobi.

Andrzej Bebłowski

NotatkaośmierciProfesoraBonasewiczazamieszczona wnumerze180z2016r.czeskiej„Vexilologie”.

IN MEMORIAMFerdynand Ruszczyc (1870-1936)

FerdynandRuszczycwWilniew1919r.

30 października br. minie osiemdziesiąt lat odśmierci tego wybitnego artysty i pedagoga. Zajmowałsięwielomadziedzinamisztuki.Byłmalarzem,grafikiem,rysownikiem, scenografem,przezponaddwadzieścia latprowadził dziennik, pisał artykuły o zabytkachWileńsz-czyzny,tworzyłokładki i ilustracjedoksiążekorazczaso-pism,rysowałplakatyiekslibrysy,projektowałsztandary.Itaostatniadziedzinajegotwórczościjesttematemtychwspomnień.

10(34)/2016 17

Najsłynniejszym zaprojektowanym przez Pro-fesora weksylium jest sztandar 11 Pułku Ułanów Le-gionowych im. marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza zCiechanowa.ProjektpłatasztandaruigłowicyRuszczycwykonał 18 sierpnia 1919 roku. Wyhaftowany został w szkole im. Emmy Dmochowskiej w Wilnie. Powstałz myślą o uhonorowaniu oddziału, który jako pierwszywkroczył do miasta. Pułk do Wilna dotarł 19 kwietnia 1919 roku. Sztandar 9 września 1919 roku wręczył gen. Edward Śmigły-Rydz mjr. Mariuszowi Zaruskiemu,dowódcypułku,jakodarodmiastaWilnaiPatriotycznegoZwiązkuPolek.

Projektgłowicysztandaru11pul.

Fragmentpłatastronygłównejsztandaru11pul.

Sztandar wykonany został z białego adamaszku owymiarach71x71cm.Ztrzechstronpłatobszytosrebrnąfrędzlą,ponadtoobszytyzczterechstronsrebrnymgalo-nem.ZprawejstronyznajdujesięwizerunekMatkiBoskiejOstrobramskiej,napółksiężycuwyhaftowanonapis:„PodTwojąobronęuciekamy się”,nadnim: „Obrońcomswo-im”,podnim:„WdzięczneWilno”.Zlewejstronyznajdujesięnaaplikowanejadamaszkowejtarczy,wotokuliścidę-bowychiwawrzynowych,herbPolski iLitwyzwieńczonykoroną.Poniżejkoronywyhaftowanownasrebrnejszarfiedaty:„2.VIII.1914,1809,19.IV.1919”,poniżejtarczyher-bowejrównieżnaszarfie:„WielkaSobota,Wilno,1919”.Podherbemznajdowałsięnapis:„11-ypułkułanów”. Wewrześniu1939rokupułkjakoczęśćMazowiec-kiejBrygadyKawaleriiwalczyłodgranicyPrusWschodnichaż po Zamojszczyznę. Sztandar towarzyszył żołnierzomna polach bitew. Na Zamojszczyźnie sztandar został po-wierzonywłaścicielowimajątku Ewusin na KazimierzowiRzewuskiemuwujowi por. Andrzeja Żylińskiego jednego zoficerówpułku.Powojniew1958rokupomimopodej-mowanych przez syna depozytariusza przywspółudzialeMWPposzukiwańsztandarunieudałosięodnaleźć.Przy-padkowo24maja1960podczaspracpolowychStanisła-wowi Kańczugowskiemu w Łaziskach udało się wyoraćskrzynię,wktórejznajdowałsiępłat;szarfa iorzeł.Zna-leziskozostałoprzekazane28lipca1960rokudozbiorówMuzeumWojskaPolskiego15.

15 http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/sztandar-11-pulku-ulanow-legionowych-im-marszalka-edwarda-smiglego-rydza-z-ciechanowa.php(dostęp:17.07.2016)

Stronagłównasztandaru11pul(zdjęciezezbiorów MuzeumWojskaPolskiego).

Stronaodwrotnasztandaru11pul(zdjęciezezbiorów MuzeumWojskaPolskiego).

ZaprojektowałrównieższtandarydlaUniwersyte-tuStefanaBatoregowWilnie,w1919roku;Gimnazjumim.AdamaMickiewiczawWilnie,w1926 roku;Gimna-

zjum im. Juliusza SłowackiegowWilnie,w1927; CechuRzeźnikówwWilnie,w1925roku;CechuSzewcówwWil-nie,w1931 roku;TowarzystwaGimnastycznego„Sokół” wOszmianie;KołaMłodzieżyPolskiegoCzerwonegoKrzy-żawWilnie;CechuKrawcówwWilnie,w1930rokuorazPolskiej Młodzieży Akademickiej Uniwersytetu StefanaBatoregow1926roku.

Projektstronygłównejiodwrotnejpłtasztandaru PolskiejMłodzieżyAkademickiejUniwersytetu

StefanaBatoregowWilnie.

Jesttotylkokrótkizarystwórczościweksylologicz-nej Profesora Ferdynanda Ruszczyca ponieważ brak jestrysunkówwiększościsztandarówirównieżnieznanesąichlosywtrakciedrugiejwojnyświatowej,jakipojejzakoń-czeniu.

Krzysztof Jasieński

10(34)/2016 19

CIEKAWOSTKI WEKSYLOLOGICZNE

Czy Władysław Jagiełło wręczył sztandar Stefanowi Czanieckiemu? Niestety nie, gdyż Władysław Jagiełło żył w latach od 1352/1362 do 1434, a Stefan Czarniecki od 1599 do1665roku,czylidzieliłoich165lat.AlegdybyznazwiskaCzarnieckiegoodjąćjednąliterkęi,tojużsprawawyglądaniecoinaczej.Imożemyjeszczerazzadaćpytanie:„CzyWładysławJagiełłowręczyłsztandarStefanowiCzarneckiemu?”.Itujużmożemypowiedzieć:„TAK”. Uroczystośćtakaodbyłasię23sierpnia1964rokuwModlinie,kiedytoszefSztabu InspektoratuLotnictwagen. bryg.Władysław Jagiełło (1919-1987)wręczył sztandar dowódcy 47 Pułku Lotnictwa Łącznikowo-Sanitarnego ppłk.StefanowiCzarneckiemu.

Ciekawe flagi?!

Rozdzielnia(Раздельная)–miastonaUkrainie,ważnywęzełkolejowywobwodzieOdesskim.

Żeleznogorsk(Железногорск)–miastowRosjiwKrajuKrasnojarskim, znanezprodukcjiplutonudocelówwojskowych.

ORZEŁ BIAŁY

AlfredZnamierowski,OrzełBiały.Znakpaństwainarodu,WydawnictwoBajka,Warszawa2016, format21cmx27cm,ss.96,cenanaokładce29,90PLN,ISBN978-83-65479-03-7.

Wdniu2maja2016rokuukazałasiękolejnapozycjaheraldyczno-weksylologicznaAlfredaZnamierowskiego pt. „OrzełBiały. Znakpaństwa i narodu”.Dzieła - szerokouznawanegow świecie iwPolsceautorytetuw zakresieheraldyki iweksylologii - nie trzeba specjalnie reklamować. I tym razem,napisana ciekawie, pokazującaolbrzymiąerudycjęautoraorazopatrzonawieloma interesującymi,barwnymi ilustracjami, książka zainteresuje takdorosłych, jak i młodzież. Pracę opatrzył wstępem profesor Jan Żaryn, senator Rzeczypospolitej, zachęcając do zapoznania się z dziejami naszego herbowego Orła Białego. Opracowanie Znamierowskiego przedstawia bogatą historię naj-starszego inajważniejszegosymbolupolskiejpaństwowości inarodowości.Uzupełnieniemsąwybranewiadomościweksylologiczne,m.in.natemateksponowaniaflagipolskiej.Książkęrozpoczynakalendarium,akończy„słowniczek heraldyczno-weksylologiczny”, niewątpliwie bardzo przydatny dla młodych czytelników. Niektóre z ciekawszych rozdziałównoszątytuły:Pradawnysymbol,Jakiorzeł?,KształtOrłaBiałegonaprzestrzeniwieków,Barwynarodowe,OrzełBiałysymbolemnarodowym,Herbywojewództwipowiatów,ZnakiWojskaPolskiego.

(J.W.)

10(34)/2016 www.inspiraktiv.com