ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ Ι

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ : Μ. ΤΣΙΓΚΟΥ

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1. Γενικά για την εργασία: Η εργασία είναι ομαδική (έως τρία άτομα) ή ατομική και στρέφεται γύρω από τις σχέσεις γλωσσολογίας και μετάφρασης. Επικεντρώνεται στη συνειδητοποίηση της μεταφραστικής πράξης, των δυσκολιών της και της προαπαιτούμενης έρευνας εντός και εκτός συνθηκών επικοινωνίας. Πιο συγκεκριμένα, επιχειρείται η αντιπαραβολή δύο γλωσσών για:

• τον εντοπισμό ψευδόφιλων λέξεων,

• τον εντοπισμό πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων και του τρόπου απόδοσής τους κατά το πέρασμα από τη μια γλώσσα στην άλλη,

• την αντιπαραβολή των συνταγματικών και παραδειγματικών σχέσεων που εμφανίζουν οι ίδιες λεξιλογικές μονάδες στις δυο γλώσσες.

2. Γλώσσες εργασίας: εργάζεστε με δύο γλώσσες: τη μητρική σας και την αγγλική, τη γαλλική ή τη γερμανική.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Θα πρέπει να επιλέξετε να εργαστείτε στην ίδια ξένη γλώσσα και στα τρία μέρη της εργασίας.

3. Υλικό: το προς επεξεργασία υλικό ποικίλλει ανάλογα με το μέρος της εργασίας που θα ασχοληθείτε.

• Στο πρώτο μέρος, που αφορά στις ψευδόφιλες λέξεις, θα εργαστείτε με λεξικά της ξένης γλώσσας εργασίας σας και θα αποδελτιώσετε από 30 έως 50 λέξεις των οποίων η ετυμολογική ανάλυση δείχνει προέλευση από την Ελληνική. Κάθε ομάδα φοιτητών θα δηλώσει με ηλεκτρονικό μήνυμα στη διδάσκουσα (στην ηλεκτρονική διεύθυνση tsingou @ dflti . ionio . gr ), πριν ξεκινήσει, τη γλώσσα και τον αριθμό των λημμάτων του λεξικού που θα ερευνήσει (π.χ. ομάδα Χ: αγγλικά, όλα τα λήμματα που αρχίζουν από Α, Β και C).

• Στο δεύτερο μέρος, που αφορά στον εντοπισμό πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων θα απομονώσετε και θα αποδελτιώσετε 40 σελίδες ενός ελληνικού κειμένου και της μεταφράσεώς του στην αγγλική, γαλλική ή γερμανική γλώσσα.

• Στο τρίτο μέρος, που αφορά στην αντιπαραβολή των συνταγματικών και παραδειγματικών σχέσεων, θα επιλέξετε και θα εργαστείτε με 10 λέξεις, επιλεγμένες από ελληνικό λεξικό.

ΠΡΟΣΟΧΗ : Το υλικό που θα χρησιμοποιήσει ο καθένας σας για το δεύτερο μέρος της εργασίας θα πρέπει να περαστεί σε αρχείο Word ή PDF σε υπολογιστή και να μπει ως παράρτημα στην εργασία, η οποία θα είναι σε ψηφιακή μορφή.

4. Αποδελτίωση: Για την αποδελτίωση, χρησιμοποιείστε είτε δελτία/καρτέλες είτε αρχεία του ηλεκτρονικού σας υπολογιστή.

1

5. Κείμενα: Για το δεύτερο μέρος της εργασίας χρησιμοποιείστε ένα από τα τρία έργα του Καζαντζάκη : O Καπετάν Μιχάλης, Ο Αλέξης Ζορμπάς, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται , αρκεί η επιλογή του –μετάφραση σε ποια γλώσσα, τίτλος και σελίδες- να δηλωθεί με ηλεκτρονικό μήνυμα στη διδάσκουσα (στην ηλεκτρονική διεύθυνση tsingou @ dflti . ionio . gr ) πριν ξεκινήσετε, ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα επεξεργασίας των ίδιων σελίδων από περισσότερες ομάδες φοιτητών.

6. ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΜΕΡΟΣ

Α. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΨΕΥΔΟΦΙΛΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.

Ως ψευδόφιλες ορίζονται οι λέξεις κοινής καταγωγής -ελληνικής εν προκειμένω, των οποίων η μορφή από γλώσσα σε γλώσσα παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες, γεγονός που οδηγεί στη σημασιολογική τους σύγχυση, π.χ. idiot “ηλίθιος” της Γαλλικής ή της Αγγλικής και ίδιο της Ελληνικής. Οι λέξεις αυτές ονομάζονται επίσης λέξεις-σωσίες ή κάλπικες λέξεις.

Η διαχρονική εξέλιξη της λέξης στην τάδε ή τη δείνα γλώσσα καταλήγει:

• είτε στη διεύρυνση του σημασιολογικού πεδίου μιας λέξης, π.χ. lily (με τη γενικότερη και μεταφορική έννοια) και λίλιουμ (μόνο σχετικά με το εν λόγω φυτό),

• είτε στη συρρίκνωση του σημασιολογικού πεδίου της, π.χ. litourgic (επί θρησκευτικών θεμάτων μόνο) και λειτουργικός (ευρύτερη έννοια),

• είτε σε εντελώς διαφορετική σημασία.

Στάδια έρευνας:

Εντοπισμός των ψευδόφιλων λέξεων σε μονόγλωσσα λεξικά της ξένης γλώσσας. Δεν είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσετε ένα μόνο λεξικό ή να περιοριστείτε σε ορισμένες μόνο σελίδες του. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και ειδικά λεξικά, όπως ιατρικής ή νομικής ορολογίας, γιατί ανάμεσα στου επιστημονικούς όρους υπάρχουν πολλοί που αποτελούν ψευδόφιλες λέξεις.

Καταγράφουμε τις σημασίες κάθε λέξης, μεταφράζοντάς τες στα ελληνικά, και δεν παραλείπουμε να σημειώσουμε τη βιβλιογραφική της αναφορά (π.χ. fantôme, LPR [=Le Petit Robert] ; σ. 560. Σημασίες: φάντασμα....).

Εντοπίζουμε τις σημασίες της ίδιας λέξης σε ελληνικό μονόγλωσσο λεξικό και τις καταγράφουμε.

Συγκρίνουμε τις σημασίες για να δούμε αν έχουμε διεύρυνση, συρρίκνωση ή αλλαγή.

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΔΕΝ ΣΥΓΚΡΙΝΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟ ΤΩΝ ΣΗΜΑΣΙΩΝ (π.χ. πέντε στη μια γλώσσα και δυο στην άλλη, οπότε έχουμε συρρίκνωση) ΑΛΛΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΣΗΜΑΣΙΩΝ ΤΗΣ.

Παρουσίαση του πρώτου μέρους

Στην αρχή του πρώτου αυτού μέρους παρατίθενται οι πηγές απ' όπου αντλήσαμε το υλικό μας και στο τέλος η βιβλιογραφία που συμβουλευτήκαμε για την έρευνά μας (λεξικά, άρθρα, βιβλία).

Κατηγοριοποιούμε σε ομάδες τις λέξεις των οποίων η σημασία έχει υποστεί διεύρυνση, συρρίκνωση ή πλήρη διαφοροποίηση, αλλά και ταυτόχρονα συρρίκνωση και διαφοροποίηση ή διεύρυνση και διαφοροποίηση.

2

Τοποθετούμε κάθε μια από αυτές τις λέξεις σε έναν πίνακα με δύο στήλες: αριστερά την ξενόγλωσση λέξη με τις σημασίες και τη βιβλιογραφική της αναφορά και δεξιά την ελληνική λέξη με τις σημασίες της και την αντίστοιχη βιβλιογραφική αναφορά.

Σχολιάζουμε τις αλλαγές ανά κατηγορία ή ανά λέξη και προσπαθούμε να εξιχνιάσουμε τις αιτίες που οδήγησαν στις αλλαγές.

Β. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΑ ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ.

Παρά την καθημερινή σύγκλιση των ανά την υδρόγειο πολιτισμών (κατοικούμε όλοι στον ίδιο πλανήτη, ανήκουμε όλοι στο ανθρώπινο είδος, είμαστε κοινωνικά όντα κ.ά. - δείτε στις σημειώσεις τα είδη καθολικών που προτείνει ο Mounin και την κριτική που του γίνεται), πολλές είναι οι ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν κάθε γλωσσική κοινότητα. Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά αναφέρονται σε οτιδήποτε σχετίζεται με τους ποικίλους τομείς της καθημερινής ζωής του ανθρώπου: φυσικό περιβάλλον, σχέσεις με τους συναθρώπους του, πνευματική ζωή, καθημερινή δραστηριότητα, ήθη και έθιμα κ.ά. Σε οτιδήποτε δηλαδή αφορά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται η κάθε ανθρώπινη κοινότητα την εξωγλωσσική πραγματικότητα. Η εξωγλωσσική αυτή πραγματικότητα καλύπτεται γλωσσικά με διαφορετικά μέσα (δείτε τις σημειώσεις).

Ως πολιτισμικές ιδιαιτερότητες λοιπόν λογίζονται εδώ οι λέξεις και εκφράσεις που χαρακτηρίζουν και παραπέμπουν σε έναν πολιτισμό -τον ελληνικό εν προκειμένω.

Στάδια έρευνας:

Εντοπισμός λέξεων και εκφράσεων που δηλώνουν πολιτισμική ιδιαιτερότητα όπως είναι οι εξής:

• ουσιαστικά δηλωτικά αντικειμένων (κιούπι, κουρελού, σοφάς), ενδυμασίας (τσαρούχι), τροφής (μουσταλευριά, γλυκό του κουταλιού), δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος (αρχιτεκτονική, χλωρίδα και πανίδα) κ.ά.

• επίθετα, ρήματα και ουσιαστικά δηλωτικά ψυχικών ή φυσικών καταστάσεων ή ιδιοτήτων του ανθρώπου (παλικάρι, λεβέντης, φουκαράς, μαγκλαράς, προκοπή, φιλότιμο, ξεσπαθώνω κ.ά.), επαγγελμάτων (λυράρης, λούστρος)

• παγιωμένες εκφράσεις (έννοια σου, στην υγειά σου!), ευχές (να 'σαι καλά), κατάρες (κακοχρόνο νάχει), ύβρεις (μπούφε! στον αγύριστο!), παροιμίες (όπου λαλούν πολλοί κοκόροι αργεί να ξημερώσει), ιδιωτισμοί (πάω με τα νερά του) κ.ά.

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΔΕΝ ΣΥΓΧΕΟΥΜΕ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΧΡΩΣΕΙΣ, ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Ή ΥΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ.

Παρουσίαση του δεύτερου μέρους

Στην αρχή του δεύτερου αυτού μέρους παρατίθενται οι πηγές απ' όπου αντλήσαμε το υλικό μας δηλαδή γίνεται πλήρης βιβλιογραφική αναφορά του πρωτοτύπου και του μεταφράσματος που επεξεργαστήκαμε (απαραίτητη η αναφορά στις συγκεκριμένες σελίδες).

Κατηγοριοποιούμε σε ομάδες τις λέξεις και εκφράσεις που δηλώνουν πολιτισμική ιδιαιτερότητα. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής κατηγορίες :

1. αντικείμενα

2. ενδυμασία

3. τροφή

4. δομημένο και φυσικό περιβάλλον

5. ψυχικές ή φυσικές καταστάσεις ή ιδιότητες του ανθρώπου

3

6. επαγγέλματα

7. παγιωμένες εκφράσεις

8. ευχές

9. κατάρες

10. ύβρεις

11. παροιμίες

12. ιδιωτισμοί

κ.ά.

Σε κάθε κατηγορία, οι λέξεις και εκφράσεις ακολουθούνται από το συγκείμενο , δηλαδή τα συμφραζόμενα, και ακολουθεί η παράθεση του αντίστοιχου συγκειμένου από το μετάφρασμα. Η καλύτερη παρουσίαση των παραδειγμάτων γίνεται με πίνακα, χωρίς αυτό να αποτελεί υποχρέωση. Υποχρέωση αντίθετα αποτελεί η παράθεση των σελίδων πρωτοτύπου και μεταφράσματος για κάθε παράδειγμα.

Σχολιάζουμε ανά κατηγορία ή/και ανά λέξη ή έκφραση τα παραδείγματά μας συγκρίνοντας πρωτότυπο και μετάφρασμα. Ο σχολιασμός μας αφορά στο αποτέλεσμα της σύγκρισης και πιο συγκεκριμένα στους λόγους που οδήγησαν τον μεταφραστή στις συγκεκριμένες επιλογές, στην απήχηση που μπορεί αυτές να έχουν στο αναγνωστικό κοινό και στην προσωπική μας άποψη για την εκάστοτε απόδοση.

Βγάζουμε συμπεράσματα για τον βαθμό στον οποίο είναι δυνατή η μεταφορά μιας εμπειρίας που υφίσταται στην Α γλώσσα αλλά όχι στη Β, για τους δυνατούς τρόπους απόδοσης αυτών των εμπειριών από τους μεταφραστές κ.λπ.

Παραθέτουμε στο παράρτημα (στο τέλος της εργασίας) τις σελίδες του πρωτοτύπου και του μεταφράσματος που επεξεργαστήκαμε.

Γ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ : ΔΙΑΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΗΣΗ .

Σκοπός του τρίτου μέρους είναι η μελέτη των συνταγματικών και παραδειγματικών σχέσεων (δείτε τις σημειώσεις) 10 λεξιλογικών μονάδων της Ελληνικής και η σύγκριση με τις αντίστοιχες μονάδες στη γλώσσα που έχουμε επιλέξει. Πηγή της έρευνάς μας είναι κατά προτίμηση το Αντιλεξικό του Θ. Βοστατζόγλου στο οποίο μπορεί κανείς να βρει τις παραδειγματικές σχέσεις των μονάδων (π.χ. της μονάδας χαρά) του ελληνικού λεξιλογίου, όπως συνώνυμα (αγαλλίαση), σύνθετα (χαρούμενος), αντώνυμα (λύπη) κ.ά. καθώς και δείγμα των συνταγματικών τους σχέσεων στην αλυσίδα του λόγου, όπως σε συνάψεις (δίνω χαρά), σε εκφράσεις (χαρά Θεού, χαρά στο πράγμα) κ.ά.

Στάδια έρευνας:

Επιλογή 10 λεξιλογικών μονάδων από το λεξικό.

Παρουσίαση του τρίτου μέρους

Στην αρχή του τρίτου αυτού μέρους παρατίθενται οι πηγές απ' όπου αντλήσαμε το υλικό μας δηλαδή γίνεται πλήρης βιβλιογραφική αναφορά των λεξικών που επεξεργαστήκαμε.

Η παράθεση της κάθε λεξιλογικής μονάδας και της αντίστοιχής της στην ξένη γλώσσα γίνεται σε πίνακα με δύο στήλες για να είναι ευκολότερη η σύγκριση.

Για κάθε λεξιλογική μονάδα παραθέτουμε πρώτα τις παραδειγματικές και στη συνέχεια τις συνταγματικές της σχέσεις ως εξής :

4

1. Παραδειγματικές σχέσεις:

- Συνώνυμα

- Αντώνυμα

- Παράγωγα

- Σύνθετα

2. Συνταγματικές σχέσεις:

- Συνάψεις

- Εκφράσεις

Αντιπαραβάλλουμε τα λήμματα και σχολιάζουμε τις ομοιότητες και διαφορές που παρατηρούνται, τις δυνατές αποδόσεις που βρήκαμε καθώς και αυτές που λείπουν.

ΠΡΟΣΟΧΗ:

• ΣΤΗ ΣΤΗΛΗ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΤΟ ΕΚΑΣΤΟΤΕ ΛΗΜΜΑ ΤΗΣ ΞΕΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΠΑΡΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΤΟΣΟ ΟΙ ΔΙΚΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΟΣΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΗΜΜΑΤΟΣ. ΟΙ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΗΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΞΕΝΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΠΑΙΝΟΥΝ ΣΕ ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ.

• ΑΝ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ ΤΟ ΞΕΝΟ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟ ΚΑΠΟΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ ΑΦΗΝΟΥΜΕ ΚΕΝΟ.

• ΜΕΛΗΜΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΜΕΝΟΙ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΟΠΩΣ ΜΑΣ ΔΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΜΟΝΟΓΛΩΣΣΑ ΛΕΞΙΚΑ.

1.

7. Τελική Παρουσίαση

• Η εργασία σας πρέπει να έχει ένα εξώφυλλο με τον τίτλο του Παν/μίου και του Τμήματος, τον τίτλο της εργασίας (Γλωσσολογία και Μετάφραση), τα στοιχεία σας, τον μήνα και το έτος κατάθεσης.

• Εισαγωγή (θα περιγράψετε τη μεθοδολογία, τι ακολουθεί και θα αναφέρετε μεταξύ άλλων τις πηγές σας, δηλ. τις σελίδες των έργων τις οποίες επεξεργαστήκατε καθώς και με ποιο κομμάτι της εργασίες ασχολήθηκε ο καθένας από σας).

• Παράθεση του πρώτου, δεύτερου και τρίτου μέρους.

• Γενικά συμπεράσματα

• Γενική Βιβλιογραφία

• Παράρτημα

8. Μοντέλο σύνταξης της βιβλιογραφίας

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ. (1998), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα: Κέντρο Λεξικογραφίας.

9. Γλώσσα σύνταξης της εργασίας είναι η Ελληνική.

10. Η εργασία καλύπτει το 40% της συνολικής βαθμολογίας.

11. Η εργασία παραδίδεται εντός του ίδιου έτους παράδοσης του μαθήματος αλλιώς μένει για το πτυχίο.

12. Ανώτατη προθεσμία παράδοσης της εργασίας: η ημερομηνία λήξης της εξεταστικής περιόδου.

5

13. Η εργασία παραδίδεται μόνο σε ψηφιακή μορφή (περιλαμβάνει σε παράρτημα το υλικό σας σε αρχείο (doc.) WORD), αφού συνταχθεί σε χαρακτήρες: Times New Roman 12, διάστιχο: 1,5 και περιθώρια: 2,5.

14. Η εργασία αποστέλλεται σε ψηφιακή μορφή ΜΟΝΟ στην ηλεκτρονική διεύθυνση της διδάσκουσας ( tsingou @ dflti . ionio . gr ).

15. ΠΡΟΣΟΧΗ: οι εργασίες δεν επιστρέφονται. Για το λόγο αυτό, πρέπει να κρατάτε πάντα ένα αντίγραφο.

16. Οι φοιτητές που χρωστούν το μάθημα από παλαιότερα έτη, συντάσσουν την εργασία με βάση είτε τις οδηγίες που τους είχαν δοθεί κατά την παρακολούθησή του είτε με βάση τις νέες οδηγίες.

17. Δεν θα γίνεται συμψηφισμός του βαθμού του γραπτού σας με αυτόν της εργασίας σας. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να περάσετε με βαθμό 5 και άνω ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ για να θεωρηθεί ότι περάσατε το μάθημα.

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ !

6