NNRR 55 SSIIEERRPPIIEEŃŃ 220011 33

ZZaammeekk ww PPiieesskkoowweejj SSkkaallee­­ mmaałłooppoollsskkaa ppeerrłłaa rreenneessaannssuu

KKRRAAKKÓÓWWPPooddzziieemmiiaa

RRyynnkkuu GGłłóówweennggoo

PPIIEENN IINNYY KKWWIIAATTOOŃŃ LLAATTOO WWPPIIWWNNIICCZZNNEEJJTTrrzzyy KKoorroonnyy CCeerrkkiieeww śśww..

PPaarraasskkeewwyy

BBRRYYJJKKAA -- GGÓÓRRAALLSSKKIIEE ŚŚNN IIAADDAANNIIEE

2

Zdjecie Miesiąca: Babia GóraSSPPIISS TTRREEŚŚCCII ::3 Zamek w Pieskowej Skale

­ małopolska perła renesansu

6 Bryjka

­ góralskie śniadanie

7 Podziemia Rynku Głównego w Krakowie

­ niezwykła podróż w czasie

9 Trzy Korony

­ malowniczy szczyt w Pieninach

11 Kwiatoń

­ cerkiew św. Paraskewy

13 Lato w PiwnicznejRedkacja Odkryjmalopolske.pltel . 51 2 003 235e-mail : odkryjmalopolske@gmail .com

3

Zamek w Pieskowej Skale to jeden znajcenniejszych renesansowych zabytkówarchitektury w Polsce. Położony tuż przyMaczudze Herkulesa jest sercemOjcowskiego Parku Narodowego i ważnymmiejscem w historii Polski. Na zamkumieści się muzeum i kawiarnia

Historia

Zamek po raz wspomniany zostałdokumencie wydanym przez WładysławaŁokietka w 1 31 5 roku i był najpewniejzwiązany z fortyfikacjami wzniesionymi przezHenryka Brodatego. W I połowie XIV wiekuKazimierz I I I Wielki wybudował zamek, jakoelement łańcucha obronnego "Orl ich Gniazd",Zamek ten składał się z 2 części: górnej idolnej. Górna, niezachowana, powstała naniedostępnej skale zwanej "Dorotką".

W latach 1 377-1 608 zamek był siedzibą rodu

Szafrańców, którą dostal i oni od króla Jagiełłyza rany odniesione przez Piotra Szafrańcew czasie zatargu z węgierskimi dworzanamikróla. W tym czasie gotycki zamekprzekształcono w renesansową rezydencję.W XVII wieku, już za sprawą MichałaZebrzydowskiego dobudowano systemfortyfikacji bastionowych. Ten gorl iwy katol ikpolecił wybudować okazałą kaplicę ipoświęcić ją swemu patronowi św. Michałowi.

Niestety w czasie potopu szwedzkiego zamekzniszczono, a potem w 1 71 8 roku spłonąłw pożarze. Odbudowano go jako siedzibęrodu Wielopolskich w 1 768 roku. W 1 787w zamku gościł król Stanisław AugustPoniatowski. W wyniku pożaru w 1 850 rokudoszczętnie spłonęła najstarsza częśćzamku, tzw. "wysoki zamek". W czasiepowstania styczniowego rosyjski ostrzałspowodował kolejny pożar i zniszczeniecennego wyposażenia wnętrz.

ZZaammeekk ww PPiieesskkoowweejj SSkkaalleemałopolska perła renesansu

4

W 1 842 roku Pieskową Skałę kupił hrabiaJan Mieroszewski. Sobiesław Mieroszewskiprowadził w zamku prace remontowewzbogacając go o elementy neogotyckie.Jego syn Krzysztof sprzedajał zamekMichałowi Wilczynskiemu, a ten dr.Serafinowi Chmurskiemu. W 1 902 rokuzamek trafił na l icytację.

Zamek został kupiony przez "TowarzystwoAkcyjne Pieskowa Skała". Po I I wojnieświatowej zamek przejął Skarb Państwa. Pogeneralnej renowacji w latach 1 950-1 963 stałsię on oddziałem Państwowych ZbiorówSztuki na Wawelu.

Architektura

W sylwetce budowli widoczne sąnawarstwienia kilku stuleci. Najstarszegotyckie elementy okrągła baszta i dolnaczęść zabudowań właściwego zamku.Gotyckie pozostałości są również w baszciebramnej z XIV wieku. W części zachodniejdziedzińca na parterze widnieją 2 gotyckiearkady. W jednej z nich mieści się głęboka na56 metrów studnia. Zamek z odnowionądwukondygnacyjną loggią i wspaniałymdziedzińcem z dwupiętrowymi krużgankamijest przede wszystkim dziełem StanisławaSzafrańca i pochodzi z XVI wieku. Na zamkuzachowała się też barokowa kaplicai fortyfikacje bastionowe z bramą wjazdowąozdobioną kartuszami herbowymiZebrzydowskich.

W kryptach na zamku w Pieskowej Skaleznajdują się cztery manierystyczne sarkofagiSieniawskich z XVI I wieku z postaciami

zmarłych na wiekach niemająceodpowiednika w sztuce polskiej, dziełowrocławskiego rzeźbiarza Jana Pfistera.Pierwotnie znajdowały się w jednymz najwspanialszych polskich mauzoleówrodowych w kaplicy w Brzeżanach naPodolu. Kościół i kaplica po1 945 roku zostałydoszczętnie zdewastowane. Sarkofagi teszczęśliwie wcześniej ocalały, dzięki ichwywiezieniu podczas wojny polsko-rosyjskiejw 1 920 roku do Krakowa.

Otoczenie

Do zamku przylega park krajobrazowy.W pobliżu stoi wapienna skała zwanaMaczugą Herkulesa.

U podnóża wzgórza zamkowego znajduje siękompleks 5 stawów założonych w XVI wieku.Pierwotnie hodowano w nich karpie,szczupaki, karasie i pstrągi, jednak od 1 993roku zaprzestano hodowli. Obecnie są oneostoją płazów, które odbywają tam gody.

Ciekawostki:

- Zamek w Pieskowej Skale zostałwykorzystany w wiel i polskich fi lmach, m. in.w: "Stawce większej niż życie", "Janosiku","Ogniem i mieczem", "Reichu", i "Nie kłamkochanie".

- Obok zamku znajduje się MaczugaHerkulesa. Według legendy przyniósł ją samdiabeł za sprawą Mistrza JanaTwardowskiego, który przyłapany w karczmie"Rzym"miał powiedzieć "Będziesz mógłwziąć do piekła moją duszę, jeżel i wskazanąskałę z wznoszącego się nad Suchą

5

Beskidzką szczytu, przeniesiesz pod Ojcówi postawisz na ziemi do góry nogami!".

- Legenda opowiada, że w baszcie zamku,zwanej kiedyś basztą Dorotki, głodowąśmierć poniosła jedna z córek Tęczyńskich.Kochająca lutnistę dziewczyna została siłąwydana za starego Zaprzańca, pana nazamku w Dolinie Prądnika. W grodzie zjawiłsię jednak kochanek, przebrany w zakonnyhabit, i uratował ukochaną. Niestetyzbiegów pojmali pachołkowie Zaprzańca.Lutnista zginął włóczony końmi, a Dorotkęwepchnięto do baszty, gdzie miała ponieśćśmierć głodową. Na ratunek przyszedł jejjednak ukochany piesek. Wspiął się naskałę, na której sterczała baszta, i przynosiłswojej pani rzucane dla niego odpadkijedzenia chroniąc Dorotkę od śmiercigłodowej.

Źródła:­ www.pieskowaskala.eu

­portalwiedzy.onet.pl/

­ www.pieskowaskala.pl/historia.htm

­www.zamkiobronne.pl/zamki­w­polsce­opis­440.htm

­opn.pan.krakow.pl/ciekawostki/legendy.htm

6

BBrryyjjkkaagórlaskie śniadanie

Jo tyz przecie ślubnego miłujem,na rano i wiecór bryjke mu gotujem.

Kie se bryjki poje, popije zyntycy,do roboty krzepki i figlów mu sie kce.

W kuchni góralskiej pierwszymi w biednych chałupach najważniejszymposiłkiem było śniadanie. Najczęściejgospodyni przygotowała nań tradycyjnąbryjkę .

Bryjkę przygotowywano zazwyczaj z mąki bądźkaszy. Bryjkę podawano do stołu zawsze w ten

sam sposób- na głęboką miskę glinianąwylewano niezbyt grubą warstwę bryjki w którejśrodku robiono wgłębienie, w które wkładanostopiony tłuszcz- stopioną słoninę badź masło.Bryjkę jedzono drewnianymi łyżkami. To

z czego robiono bryjkę zależało też od poryroku, zasobnej spiżarni, regionu czy wreszcieupodobań kulinarnych gaździny. Najczęsciej

stosowano do niej mąke jarcaną czylijęczmienną z omlonego pęcaku, owsianąa sporadycznie żytnią. Z kaszy była to

najczęściej manna. Występowały dwa rodzajebryjki- krupiona, czyl i hartowana zimnym

mlekiem bądź wodą i nasuconą czyli na gorącowprost z kociołka. Do naszych czasów

zachowało się kilka orginalnych przepisów nato proste danie. Jednak każda gospodyni robiłaswą bryjkę, ,na oko". Jedyna zasadą było to że

bryjka powinna być luźna.

Maryjkości świeto!Co jo narobiła!

Takom dobrom bryjkena węgiel spoliła!

Przepisy na Bryjkę:

Bryjka śrutowanaSkładniki: woda, mąka śrutowana, sólSporzadzanie: Wode zagotowac i osolić.Wsypujemy mąkę śrutowana i rotrzepujemy namase gęściejsza od dobrej smietany rogalka.

Gotujemy na wolnym ogniu około pół godziny.Ciepłą bryjke wlewamy do misy i robimywgłebienie w które wkładamy stopioną słoninę,boczek badź masło.

Bryjka codziennaSkładniki: mąka jaka pod ręką, woda, sół masłolub słoninaSporzadzanie: Wrzać osoloną wode traktujemymąka którą rozcieramy na mase o gestoścismietany. Jak poprzednią gotujemy około półgodziny na wolnym ogniu. Bryjke wykładamy domichy, rozcierajac masę równomiernie na jejdnie. W zrobione wgłębienie wlewamy stopionemasełko bądź słonine.

Bryjka skrupionaSkładniki: mąka jaka pod reką, woda, mleko,sól i tłuszcz jak smalecSporzadzanie: Do wrzacej osolonej wodywsypać makę, cały czas mieszajac maserogalką. Gotować tak około 20 minut po czymdo masy dolać mleka energcznie ucierając.Dzieki temu nasza bryjka się skrupi i będziemniej kleista. Mase wykładamy na talerz ipolewamy roztopionym tłuszczem.

Źródło: www.izbaskarbow.pl

7

BBrryyjjkkaagórlaskie śniadanie

Muzeum w podziemiach Rynku Głównegow Krakowie to jedno z najnowszych i bezwątpienia najciekawszych krakowiskichmuzuem. Kilka metrów pod płyta rynkuznjadzuje się ogromna skarbnica wiedzyo mieście i jego dziejach.

Krakowski Rynek jest miejscem niezwykłym.Wytyczony w połowie wieku XI I I , stał się głównąprzestrzenią publiczną miasta; niezmiennie, przezstulecia aż do czasów współczesnych pozostajesercem Krakowa. Ale by zobaczyć jak wyglądał uschyłku średniowiecza, w czasach gdyprzechadzał się po nim Mikołaj Kopernik - trzebazejść do podziemi . . .

5 lat zamiast 6 miesięcy

Szlak turystyczny – Śladem europejskiejtożsamości Krakowa zostął oddany do użytku 24września 201 0 r. Do powstania tej wystawyprzyczyniły się badania archeologiczne, które były

prowadzone nieprzerwanie od 2005 do 201 0 r. wewschodniej części Rynku Głównego. Badaniaarcheologicznych warstw Rynku, w którychzapisane jest 1 000 lat histori i początkowoplanowano tylko na 6 miesięcy jednak skalai ranga odkryć sprawiły, że prace trwały aż 5 lat.Odkryto wówczas ogromne bogactwo śladówwielowiekowej histori i tego miejsca. Pod płytąRynku stworzono wyjątkowy rezerwatarcheologiczny o powierzchni bl isko 4000 m2.Odwiedzający mają możliwość podziwianiaodnalezionych skarbów, poznania burzl iwychdziejów średniowiecznego Krakowa orazpoznania jego ścisłych związków z innymiośrodkami europejskimi.

Trasę w Podziemiach Rynku poprowadzonopomiędzy kamiennymi i ceglanymi murami piwnicdawnych obiektów handlowych, takich jak: KramyBolesławowe, Kramy Bogate, Waga Wielkai Sukiennice. Zachowały się także fragmentybrukowanych ciągów komunikacyjnych, które dająwyobrażenie o średniowiecznej technologii

PPooddzziieemmiiaa RRyynnkkuu GGłłóówwnneeggoo ww KKrraakkoowwiieeniezwykła podróż w czasie

8

budowania dróg. Nienaruszone profi le ziemne,tzw. świadki archeologiczne, dobrze wyjaśniająnatomiast proces podnoszenia terenu Rynku naprzestrzeni ki lkuset lat.

Skarby z minionych wieków

Podczas badań odkopano wiele przedmiotówpochodzacych z minionych wieków m.in.średniowieczne narzędzia, zabytkowe monety,przybory higieniczne, gl iniane figurki, ozdoby,kostki do gry, groty tatarskich strzał czypochodzące ze Wschodu paciorki i medaliony.Największym odkopanym "skarbem" jest ważąca693 kg bryła cennego wówczas ołowiu – takzwany bochen. Zgromadzone przedmioty,potwierdzają silny związek Krakowa z innymimiastami oraz nieprzerwaną wymianę kulturowąi handlową.

Szlak turystyczny w Podziemiach Rynku, to takżedobre miejsce aby poznać histrorię Krakowa. Odczasów przed lokacją miasta aż do czasów namwspółczasnych. Najstarsze dzieje miastaprzybliżają prezentowane na ekspozycjirekonstrukcje XI-wiecznych pochówków.Oryginalne fundamenty chat z przełomu XI I i XI I Iw. Rekonstrukcje warsztatów złotnika i kowalaobrazują zaś wygląd osady przedlokacyjnej,zniszczonej w czasie najazdu tatarskiego w 1 241r.

Muzuem w Podziemiach Rynku zostało stworznobardzo nowocześnie. W trakcie zwiedzaniamożna poczuć atmosferę panującą naśredniowiecznym rynku. Towarzysza nam bowiemm.in. odgłosy gwaru transakcji handlowych.Wystawę wzbogacają także makiety orazmultimedia w postaci ekranów dotykowych,hologramów, projekcji i fi lmów dokumentalnychwyświetlanych w specjalnie do tego celuzaaranżowanych pomieszczeniach piwnic podSukiennicami. Z myślą o najmłodszych powstałnatomiast specjalny pokój zabaw orazmechaniczny teatrzyk Legenda o dawnymKrakowie.

Tekst na podstawie: www.mhk.pl

9

Trzy Korony to symbol Pienin.Majestatyczny sczyt, z którego rozciagasię wspaniała panorama przyciąga rzeszeturystów. W stosunkowo krótkim czasiei małym nakładem sił można wyjść najedną z najpiękniejszych gór Polski.

Geografia

Trzy Korony to najwyższa góra PieninŚrodkowych. Tak właściwie to Masyw TrzechKoron, na który składa się 5 turni zbudowanychz wapieni rogowcowych. Te turnie to: Okrąglica(982 m n.p.m.), Płaska Skała (950 m n.p.m.),Nad Ogródki (940 m n.p.m.), Pańska Skała (920m n.p.m.), Niżnia Okrąglica (902 m n.p.m.).Masyw połozony jest w Pienińskim ParkuNarodowym.

Masyw Trzech Koron ograniczony jest 3przełęczami: Przełęcz Szopka oddziela go od

Pienin Czorsztyńskich, Wyżni Łazek od grupyŁysiny, a Koszarzyska od Ostrego Wierchu.Stoki południowo-zachodnie opadają doWąwozu Szopczańskiego, południowe doDunajca, północne do doliny PienińskiegoPotoku. W masywie jest ki lka polan: PolanaSzopka, Polana Pieniny, Koszarzyskai Klejczyna.

Przyroda

W masywie Trzech Koron występuje wielerzadkich gatunków roślin. 7 gatunków roślinwystępuje tylko w Pieninach. Do rzadkościnależą dwulistnik muszy, irga czarna, kokoryczżółtawa, mokrzyca szczeciol istna, osetklapowany, ostrożeń głowacz, posłonek alpejskiskalny, przewiercień długolistny, starzecpomarańczowy, wielosił błękitny, wiechl inastyryjska, złocień Zawadzkiego.

Prócz nich występują l iczne i rzadkie gatunki

TTrrzzyy KKoorroonnyymmaalloowwnniicczzyy sszzcczzyytt ww PPiieenniinnaacchh

1 0

naskalnych rośl in wapieniolubnych, m. in.rozchodnik wielki, który jest żywicielem larwrównież endemicznego i rzadkiegopienińskiego motyla niepylaka apollo.

Historia

Trzy Korony pierwotnie zwano Pieninami.W 1 834 roku pojawiła się w dokumentachnazwa Kronenberg, a od 1 860 roku obecnanazwa. Trzy Korony odwiedzane byłyturystycznie od bardzo dawna. W 1 906 rokuwyznaczono pierwszą trasę turystyczną naszczyt. W 1 929 roku Trzy Korony zostały przezpolski rząd wykupione od prywatnychwłaściciel i .

Panorama

Z platformy widokowej na Okrąglicy,opadającej na Rówień koło Dunajca 500-metrową przepaścią można podziwiać widokna przełom Dunajca i obszar PienińskiegoParku Narodowego, a także na Tatry, BeskidSądecki, Gorce, Beskid Żywiecki i MaguręSpiską. Przy dobrej pogodzie widać odległąo 63 km Babią Górę.

Najpopularniejsze szlakiŻółty potem niebieski z Krościenka przezprzełęcz Szopka i Siodło (2 h, z powrotem 1 :45h)Żółty potem zielony i niebieski Z SromowcówNiżnych przez Wyżni Łazek na polanęKosarzyska i Siodło (2 h, z powrotem 1 :45 h)Niebieski z Czorsztyna przez przełęcz Osice,Macelak, przełęcz Trzy Kopce, przełęczSzopkę i Siodło (2,5h)

Wstęp na platformę w sezonie turystycznymjest płatny i upoważnia również do wejścia naSokolicę. Przy ładnej pogodzie w sezonietworzą się tutaj duże kolejki.

Ciekawostki

- Krajobraz ze szczytem Trzech Koron zostałwykorzystany w kręconym w 2007 na Słowacjifi lmie Volkodav. Ostatni z rodu Szarych Psów.

- Isntnieje legenda o bracie Cyprianie zCzerwonego Klasztoru XVI I I w. który wedługlegendy miał ponoć wystartować z TrzechKoron na latającej machinie i dolecieć aż doTatr.

Widok z Trzech Koron / Fot. Karina Twarowska

11

Cerkiew św. Paraskewy w Kwiatoniu todawna łemkowska cerkiewgreckokatolicka. Obiekt należy donajpiękniejszych i najlepiej zachowanychcerkwi łemkowskich w Polsce. Cerkiewzostała wybudowana w drugiej połowieXVII wieku, a później wielokrotnieodnawiana. Obecnie wykorzystywanajest jako kościół rzymskokatolicki.

Historia

Cerkiew powstała w drugiej połowie XVI I wieku.Za datę budowy często podawany jest rok1 700. Wieża została dostawiona w 1 743 roku.Datę tę odszukano na jednej z belekkonstrukcji . Cerkiew była wielokrotnieodnawiana. Remonty korpusu przeprowadzonow latach 1 811 , 1 904, 1 967 oraz w latach 90. XXwieku. Po akcji "Wisła" w 1 947 roku świątynia

zaczęła być użytkowana jako kościółrzymskokatol icki podległy parafi i w UściuGorl ickim.

Architektura

Świątynia jest modelowym przykładem cerkwiiłemkowskiej typu północno-zachodniego.Cerkiew wybudowano z drewna, jest budowlązrębową, orientowaną i trójdzielną. Powstała naplanie trzech kwadratów: prezbiterium, nawyi babińca. Każdy z członów budowli jest nakrytyodrębnym dachem. Wieża o pochyłychścianach ma konstrukcję słupową i obejmujeściany babińca. Wokół wieży znajduje sięzachata. Cała cerkiew obita jest gontem,a jedynie partia izbicy pokryta jest pionowymszalunkiem. Uwagę zwracają dekoracyjneobramienia okien prezbiterium. Wejście downętrza prowadzi przez portal babińcao kształcie spłaszczonego trój l iścia. Świątynia

KKwwiiaattoońńcceerrkkiieeww śśww.. PPaarraasskkeewwyy

1 2

otoczona jest ogrodzeniem z bali z dwiemadrewnianymi bramkami ramowymi,zwieńczonymi gontowymi daszkamiz cebulastymi baniami.

Wewnętrzne ściany zdobi pol ichromiaarchitektoniczna i figuralna z 1 811 roku.Malowidła na ścianach imitują marmurowekolumny igzymsy. Na uskokach kopuły nadnawą przedstawiono aniołki, zaś powyżejscenę Przemienienia Pańskiego. Na stropiebabińca znajduje się malowidło OpiekiBogurodzicy. Zachodnią część nawy orazściany babińca obiega chór muzycznyz nietypową balustradą, na której znajduje siękl ika chorągwi procesyjnych. Pozostałechorągwie oraz XIX-wieczny, dwustronniemalowany krzyż procesyjny znajdują sięw babińcu.

We wnętrzu znajduje się wyposażeniepochodzące z XIX i początku XX wieku.Najstarsze jego elementy, utrzymane w tradycjipóźnobarokowej, pochodzą z XVI I I stulecia.Prezbiterium od nawy oddziela ikonostasz 1 904 roku. W prezbiterium znajduje się ołtarzgłówny z XIX wieku, zaś w nawie dwa ołtarze

boczne z ikonami przedstawiającymi MatkęBożą z Dzieciątkiem i Zdjęcie z Krzyża.

Msze Śwęte: Niedziela 9:00

Źródła:­ Wikipedia­ http://dnidziedzictwa.pl/cerkiew­pw­sw­paraskiewy/­ http://www.beskid­niski.pl/index.php?pos=/obiekty&ID=98

LLaattoo ww PPiiwwnniicczznneejj

1 3

LLaattoo ww PPiiwwnniicczznneejj

Zdjęcia z Piwnicznej i okolicy

Autor: Karina Twarowska

1 4

Napisz do nas!redakcja@odkryjmalopolske.pl

Humor z gór:

Zdjecie użytkoników: Spływ Dunajcem Fot. bazylia73