2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ………………………………………………………………………………..4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 :ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στόχοι………………………………………………………………………………………..5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ (ΜΕΡΟΣ Β)

Σχολικός εκφοβισμός……………………………………………………………………… 6

Το κάπνισμα και οι νέοι…………………………………………………………………….8

Ρατσισμός………………………………………………………………………………….10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3:ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΙ

Πρόλογος…………………………………………………………………………………..13

Συγκρούσεις εφήβων με τους γονείς τους………………………………………………13

Αντιμετώπιση προβλημάτων γονιών-εφήβων………………………………………….14

Ο ρόλος του πατέρα στην εφηβεία………………………………………………………16

Οι οικογενειακές στιγμές………………………………………………………………….16

Ο ιδιωτικός χώρος…………………………………………………………………………16

Σχέση μητέρας-κόρης …………………………………………………………………….16

Σχέση πατέρα-κόρης……………………………………………………………………...17

Σχέση μητέρας-γιου……………………………………………………………………….17

Σχέση πατέρα-γιου………………………………………………………………………..17

Οι συνεχείς καυγάδες……………………………………………………………………..18

Προβλήματα γονέων –εφήβων…………………………………………………………..18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ4 :ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Εισαγωγή ………………………………………………………………………………….24

Πώς μπορεί να αξιοποιεί τον ελεύθερο χρόνο του ο νέος/α………………………….24

Πώς μπορεί να επιλύσει ο νέος το πρόβλημα που έχει με τον ελεύθερο

χρόνο του…………………………………………………………………………………..24

Οι στόχοι του ελεύθερου χρόνου………………………………………………………...25

Κριτήρια επιλογής δραστηριοτήτων……………………………………………………..26

Δείγματα μη δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου……………………..27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΕΡΩΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Εισαγωγή…………………………………………………………………………………..27

Οι φάσεις των σεξουαλικών σχέσεων …………………………………………………28

Σωματική επαφή…………………………………………………………………………..28

Η αντισύλληψη…………………………………………………………………………….29

Εγχειρίδιο σεξουαλικής αγωγής για εφήβους ………………………………………….31

Απορίες αγοριών…………………………………………………………………………..31

Απορίες κοριτσιών………………………………………………………………………...37

Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση · μιλώντας στα παιδιά για το σεξ……………………...42

Μην ξεχνάς (για κορίτσια)………………………………………………………………...44

Μην ξεχνάς (για αγόρια)…………………………………………………………………..45

Η έρευνα μας………………………………………………………………………………45

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ……………………………………... 50

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………………………60

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ………………………………………………………………………………61

-Ερωτηματολόγιο………………………………………………………………………….61

-Άντον Τσέχοφ, Επιστολή προς τον αδερφό του………………………………………61

-Μαρία Αθανασιάδου, Εφηβεία! πώς να την διαχειριστώ ως γονιός;………………..62

3

Θάνος Ασκητής , Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της σεξουαλικής αγωγής στην

εφηβεία;………………………………………………………………………………65

4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η εργασία μας αποτελεί συνέχεια των θεμάτων που θέσαμε κατά το α΄ τετράμηνο

Η προσέγγιση μας όμως ήταν περισσότερο ενδελεχής και λεπτομερής.

Στόχοι μας να διερευνήσουμε μεταξύ άλλων : Τα προβλήματα της εφηβείας όπως το

κάπνισμα, το σχολικό εκφοβισμό, τις σχέσεις γονέων και εφήβων, το πώς περνούν

τον ελεύθερο χρόνο τους οι έφηβοι και προτάσεις για την δημιουργική και

αποδοτικότερη αξιοποίηση του.

Αντιμετωπίσαμε σαν πρόκληση να φτιάξουμε ένα Εγχειρίδιο ερωτικής ζωής του

εφήβου όπου προσπαθούμε να απαντήσουμε στις πιο συνηθισμένες αλλά και

καίριες απορίες των συνομηλίκων μας ακόμη και τις πιο τολμηρές.

Ενσωματώσαμε στην εργασία μας τα αποτελέσματα μιας έρευνας που διεξήχθη στο

σχολείο μας όπου αποτυπώνεται η ερωτική ζωή των συνομήλικων μας.

Καταρτίσαμε ένα Αλφαβητάρι Εφηβείας με λέξεις που αφορούν ή σχετίζονται με την

Εφηβεία.

Συνεχίσαμε με τον ίδιο τρόπο εργασίας του α ΄ τετραμήνου , δηλαδή αναζητήσαμε

το υλικό μας κυρίως μέσα από την πλούσια βιβλιογραφία αλλά και το διαδίκτυο.

Μέσα στις δραστηριότητες μας αξίζει να αναφέρουμε και την παρακολούθηση του

ντοκιμαντέρ «Από τα εφηβικά φιλιά στις..εκτρώσεις» της εκπομπής

ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ του Σταύρου Θεοδωράκη, την συμπλήρωση φύλλου εργασίας

και διεξοδικής συζήτησης από ερωτήματα και θέματα που τέθηκαν μετά την

παρακολούθηση του.

Ελπίζουμε κι ευχόμαστε η εργασία μας να φανεί χρήσιμη στους συνομήλικους μας

που θα την διαβάσουν.

Η συντονίστρια :Δεμοιράκου Μαρία, φιλόλογος

Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΉ ΟΜΑΔΑ ΤΟ «ΕΦΗΒΕΥΩ!»

* Εικόνα 1 Εξώφυλλου: Chromophobicrayons, Flower Tongue Wilts

5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1o . ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Στόχοι εργασίας Σε συνέχεια της εργασίας μας του πρώτου τετραμήνου οι στόχοι μας δεν διαφοροποιήθηκαν. Κύριος στόχος της παρούσας εργασίας μας είναι να ορίσουμε και να περιγράψουμε την ηλικία της εφηβείας σε όσο γίνεται περισσότερα επίπεδα. Αυτή τη φορά όμως θέλουμε να επικεντρώσουμε πιο συστηματικά και σε βάθος σε θέματα που αφορούν τις ενδοοικογενειακές σχέσεις, όπως διαμορφώνονται στην πολύ ιδιαίτερη περίοδο της εφηβείας · στις ερωτικές-σεξουαλικές σχέσεις των εφήβων και στις απορίες που έχουν αλλά δεν τολμούν να ρωτήσουν ή δεν μπορούν να απαντήσουν επιστημονικά και έγκυρα. Θα επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε τις διαφυλικές σχέσεις των εφήβων μέσα από έρευνα που θα κάνουμε μέσα στο σχολείο μας. Να βρούμε έγκυρες και σαφείς απαντήσεις για απορίες που έχουν όλοι οι έφηβοι και αφορούν τον ερωτισμό και την σεξουαλικότητα τους, να ενισχύσουμε την προσωπικότητα μας και να προστατεύουμε τη σωματική και ψυχική μας υγεία πριν προχωρήσουμε στην σύναψη της πρώτης ερωτικής σχέσης μας. Να ενημερώσουμε και να ενημερωθούμε για τα προβλήματα και τους κινδύνους της εφηβείας εστιάζοντας αυτή τη φορά στο κάπνισμα, τον ενδοσχολικό ρατσισμό και την ενδοσχολική βία. Τελικά να αναπτύξουμε την αυτογνωσία μας, να αποκτήσουμε αυτοπεποίθηση βασισμένη στη γνώση, να βελτιώσουμε τον εαυτό μας και να τον ενισχύσουμε σε μια περίοδο της ζωής μας που όλα είναι πρωτόγνωρα, παράξενα, αναπάντεχα. Ακόμη να επικοινωνήσουμε με την ομάδα, να μάθουμε τις ωφέλειες της ομαδικής εργασίας και της συνεργασίας. Να ενημερώσουμε τους συνομηλίκους σφαιρικά, με σαφήνεια και πληρότητα για ό,τι τους συμβαίνει. Απώτερος και πιο σημαντικός στόχος μας τελικά είναι να αποκτήσουμε την δυνατότητα να διαχειριζόμαστε αποτελεσματικότερα τα προβλήματα που απορρέουν από την ηλικία αυτή και τις ραγδαίες αλλαγές που την συνοδεύουν. Δομή της εργασίας μας:

Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται τα προβλήματα του σχολικού εκφοβισμού, του καπνίσματος και του ρατσισμού.. Στην συνέχεια παρουσιάζονται οι σχέσεις γονέων εφήβων έτσι όπως διαφοροποιούνται σε σχέση με την παιδική ηλικία. Ακολουθεί το θέμα του ελεύθερου χρόνου των εφήβων και προτάσεις για την δημιουργική αξιοποίηση του. Στο τελευταίο και πιο εκτενές κεφάλαιο αναλύεται το επίμαχο θέμα το σχέσεων που ενδιαφέρει όλους τους εφήβους. Στο μέρος αυτό επιχειρούμε να δώσουμε επιστημονικές απαντήσεις βασισμένες σε αναγνωρισμένους επιστήμονες και βιβλία μέσα από ένα Εγχειρίδιο ερωτικής ζωής για αγόρια και κορίτσια.

Ενσωματώνουμε τα αποτελέσματα μιας έρευνας που πραγματοποιήσαμε με ερωτηματολόγια που απαντήθηκαν από μαθητές της Α Λυκείου, απ΄ το οποίο καταλήγουμε σε πολύ ενδιαφέροντα και αποκαλυπτικά συμπεράσματα. Τρεις από τις τέσσερες υποομάδες δημιουργήσαμε Ένα μικρό Λεξικό της Εφηβείας

με λέξεις που αφορούν την εφηβεία. Στο Παράρτημα παραθέσαμε το δείγμα του ερωτηματολογίου καθώς και κείμενα που δεν συμπεριλάβαμε στην εργασίας μας και είναι ενδιαφέροντα για ανάγνωση. Ευχαριστούμε την Βιβλιοθήκη της Σπάρτης που μας παραχώρησε για τόσους μήνες τόσα πολλά βιβλία, χωρίς τα οποία η εργασία μας δεν θα είχε την ίδια εγκυρότητα και αξιοπιστία.

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2o :ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ (ΜΕΡΟΣ Β)

2.1. Σχολικός εκφοβισμός (Bullying)

Το φαινόμενο της επιθετικότητας εναντίον των συμμαθητών ονομάζεται ειδικότερα

«εκφοβισμός» ή «θυματοποίηση» και αναφέρεται στις καταστάσεις όπου ο μαθητής

υφίσταται βίαιες ή επιθετικές πράξεις επανειλημμένα από ένα συμμαθητή του ή από μια

ομάδα συμμαθητών του. Ο εκφοβισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Μεταξύ αυτών διακρίνουμε τον

άμεσο και έμμεσο εκφοβισμό. Ο άμεσος εκφοβισμός αναφέρεται στην ανοικτή επίθεση

εναντίον του παιδιού-στόχου, ενώ ο έμμεσος εκφοβισμός πραγματοποιείται μέσω της

απομόνωσης και του αποκλεισμού του παιδιού-στόχου από ομαδικές δραστηριότητες.

Παραδείγματα συμπεριφορών που αποτελούν προσπάθεια εκφοβισμού και

θυματοποίησης είναι: όλες οι μορφές σωματικής βίας, κλοπή, και καταστροφή των

προσωπικών αντικειμένων παιδιού-στόχου.

Αποτελέσματα εκφοβισμού είναι ότι προκαλείται σωματικός ή ψυχικός πόνος με κάποιο

τρόπο. Το αποτέλεσμα αυτό επιτυγχάνεται, επειδή το παιδί στο οποίο ασκείται ο

εκφοβισμός είναι αδύναμο και δυσκολεύεται να προστατέψει τον εαυτό του τη

συγκεκριμένη στιγμή, την συγκεκριμένη κατάσταση.

Η βία προέρχεται από ένα παιδί ή ομάδα παιδιών που είναι σωματικά πιο δυνατά από

το παιδί που είναι ο αποδέκτης της επιθετικότητας αυτής. Το παιδί που προσπαθεί να

επιβάλει τη θέλησή του, είναι είτε σωματικά πιο δυνατό είτε πιστεύει ότι έχει μεγαλύτερη

ψυχολογική αντοχή από το που είναι αποδέκτης της βίας. Η δύναμη ενός παιδιού

μπορεί επίσης να αντλείται και από τη δύναμη της ομάδας των παιδιών στην οποία

ανήκει, και που όλα μαζί προσπαθούν να παρενοχλούν άλλα παιδιά.

Ο εκφοβισμός συνήθως δε συμβαίνει μια φορά, αλλά επαναλαμβάνεται εναντίον

ευάλωτων παιδιών, που είναι εύκολοι στόχοι. Τα παιδιά που είναι αποδέκτες της βίας

γνωρίζουν καλά ότι αυτό το μαρτύριο θα συνεχιστεί, εφόσον δεν μπορούν τα ίδια να

αντιδράσουν αποτελεσματικά και συχνά κανένας ενήλικας δεν ενδιαφέρεται να μάθει.

Βασικός στόχος του παιδιού που εκφοβίζει άλλα παιδιά είναι να υποτάξει το παιδί που

θεωρεί πιο αδύναμο. Η επίτευξη αυτού του στόχου που προκαλεί ευχαρίστηση.

2.1.1.Αίτια εκφοβισμού συμμαθητών:

1)Τα αίτια του φαινομένου του εκφοβισμού είναι σύνθετα και σχετίζονται με:

α)τα χαρακτηριστικά του παιδιού

β)τον τρόπο που έχει μεγαλώσει

γ)τα χαρακτηριστικά του σχολείου και του ψυχολογικού κλίματος που επικρατεί σ’

αυτό.Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παιδιών που εμπλέκονται σε καταστάσεις

εκφοβισμού, είτε ως επιτιθέμενα είτε ως στόχοι της επίθεσης έχουν περιγραφεί

λεπτομερώς. Τα παιδιά που προβαίνουν σε πράξεις εκφοβισμού έχουν περιγραφεί ως

σωματικά πιο δυνατά από τα παιδιά-στόχος καθώς και ως επιθετικά, παρορμητικά,

κυρίαρχα, αλλά και αρκετά δημοφιλή. Τα παιδιά αυτά συχνά είναι επιθετικά προς τους

γονείς και τους εκπαιδευτικούς και παρουσιάζουν, ή μπορεί να παρουσιάζουν

αργότερα, προβλήματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς που τα φέρνουν αντιμέτωπα με

τους κανονισμούς και σε ορισμένες περιπτώσεις με τον νόμο.

2.1.2. Μορφές Διαδικτυακού εκφοβισμού

7

Επαναλαμβανόμενη αποστολή ηλεκτρονικών ή τηλεφωνικών μηνυμάτων Παρέμβαση και παρενόχληση οποιασδήποτε διαδικτυακής δραστηριότητας του

ατόμου Δημιουργία ψεύτικων διαδικτυακών προφίλ Είσοδος σε προσωπικούς διαδικτυακούς λογαριασμούς του ατόμου Αποστολή φωτογραφιών του ατόμου ή αλλού είδους μαγνητοσκοπημένου

υλικού Αποστολή προσωπικών πληροφοριών του ατόμου σε πολλαπλούς

παραλήπτες Αποστολή απειλητικών μηνυμάτων σε αλλά άτομα υποκρινόμενοι το άτομο που

εκφοβίζεται Υποκίνηση τρίτων για διαδικτυακή παρακολούθηση και παρενόχληση του

ατόμου.

2.1.3. Στατιστικά στοιχεία

1. Περίπου 15-35% των νέων έχει πέσει θύμα Διαδικτυακού εκφοβισμού 2. 10-20% των νέων παραδέχεται την ανάμειξή του σε Διαδικτυακό εκφοβισμό 3. Τα κορίτσια ενδέχεται να εμπλακούν συχνότερα από ότι τα αγόρια σε

περιστατικά Διαδικτυακού εκφοβισμού 4. Η πλειοψηφία των ατόμων που υφίστανται είτε ασκεί Διαδικτυακό εκφοβισμό

είναι ηλικίας 12-16 ετών Το bullying στο σχολείο συνδέεται με κατάθλιψη και κρίσεις άγχους και πανικού

Τα παιδιά που έχουν υποστεί ή διαπράξει σχολικό εκφοβισμό διατρέχουν μεγαλύτερο

κίνδυνο κατάθλιψης, άγχους και πανικού χρόνια αργότερα, σύμφωνα με αμερικανική

έρευνα.

Οι ερευνητές γνώριζαν ότι το "bullying" έχει ψυχολογικές επιπτώσεις τόσο στα θύματα όσο και στους θύτες, αλλά δεν είναι σαφές για πόσο χρονικό διάστημα μπορεί να διαρκέσουν. Σύμφωνα με τα ευρήματα όμως της τελευταίας έρευνας που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση JAMA Psychiatry, η κατάθλιψη και το άγχος που συνδέονται με τη σχολική κακοποίηση παραμένουν μέχρι τα μέσα της τρίτης δεκαετίας της ζωής ενός ατόμου. Η ερευνητική ομάδα του κλινικού ψυχολόγου Ουίλιαμ Κόουπλαντ του Duke University Medical Center της Βόρειας Καρολίνας εξέτασε 1.420 νέους θέτοντας ερωτήσεις σχετικά με τις εμπειρίες τους από πράξεις σχολικού εκφοβισμού στις ηλικίες ανάμεσα στα 9 και τα 16 χρόνια και στη συνέχεια τούς παρακολούθησε μέχρι τα 26 τους χρόνια για ψυχιατρικές διαταραχές. Περισσότερο από το 25% των παιδιών και των γονιών τους ανέφεραν ότι έπεσαν θύματα εκφοβισμού τουλάχιστον μία φορά και περί το 10% δήλωσαν ότι υπήρξαν θύτες. Αφού εκτίμησαν το οικογενειακό ιστορικό των συμμετεχόντων στην έρευνα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε σύγκριση με τους νέους ενήλικες που δεν είχαν ιστορικό σχολικού εκφοβισμού, τα πρώην θύματα διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν ψυχικές διαταραχές. Για παράδειγμα, μόλις το 6% των άνευ ιστορικού νέων παρουσίαζε αγχώδη διαταραχή, έναντι του 24% των πρώην θυμάτων σχολικού εκφοβισμού και του 32% των ατόμων που υπήρξαν ταυτόχρονα θύματα και θύτες. Παιδιά ταυτόχρονα θύτες και θύματα έχουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν αργότερα ως νέοι ενήλικες διαταραχές πανικού, κατάθλιψη ή τάσεις αυτοκτονίας. Το γεγονός δεν προκαλεί έκπληξη, διότι μέρος αυτών αντιδρά στην τραυματική εμπειρία του να έχει υπάρξει θύμα και να το φέρει, λέει ο Μαρκ Σούστερ, διευθυντής Γενικής Παιδιατρικής στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Βοστώνης και καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.

8

"Αυτά τα άτομα έχουν υποστεί τον εκφοβισμό και αντί να αισθάνονται συναισθηματική ταύτιση (empathy) ... γίνονται περισσότερο αντιδραστικά και αντιμετωπίζουν το "bullying" μάλλον ως τρόπο για να προσελκύσουν την προσοχή, σύμφωνα με τον Ουίλιαμ Κόουπλαντ. Παιδιά θύτες διατρέχουν τέσσερις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας, που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη συναισθηματικής ταύτισης και την κακοποίηση των άλλων. Οι ψυχιατρικές διαταραχές στην παιδική ηλικία και η ύπαρξη οικογενειακών προβλημάτων συνδέονται με τον σχολικό εκφοβισμό, αλλά δεν εξηγούν πλήρως την ύπαρξη μελλοντικών προβλημάτων, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας. Ορισμένες από τις διαταραχές κατά την ενήλικη ζωή φαίνεται ότι προέρχονται από το ίδιο το "bullying". "Η έρευνα προειδοποιεί για το πόσο σοβαρό μπορεί να είναι το "bullying", και ενισχύει ό,τι έχουμε μάθει ότι ο σχολικός εκφοβισμός δεν αποτελεί απλώς ένα τελετουργικό, δεν είναι απλώς τμήμα του μεγαλώματος ενός παιδιού ή εμπειρία για όλα τα παιδιά μέσα από την οποία γίνονται ισχυρότερα...μπορεί να έχει σοβαρές μακροπρόθεσμες συνέπειες", προειδοποιούν οι ερευνητές.

2.2. Το κάπνισμα και οι νέοι

Το τσιγάρο είναι ένα από τα

νόμιμα προϊόντα. Εδώ κι έναν

αιώνα περίπου, το κάπνισμα

αποτελεί εκτεταμένο φαινόμενο

στις χώρες της Ευρώπης.

Οικονομικώς, αποφέρει στο κράτος

πολλά δισεκατομμύρια δραχμές

ετησίως, αλλά κοστίζει στα

ασφαλιστικά ταμεία τα διπλά σε

έξοδα για να καταπολεμήσουν τις

ασθένειες που συνδέονται με το

κάπνισμα.

Το 70%-90% των ενηλίκων

καπνιστών, όπως δείχνουν

στατιστικές, έχουν αρχίσει το

τσιγάρο πριν από την ηλικία των

18 χρόνων. Έξι στα δέκα αγόρια

στην Ελλάδα, σύμφωνα με

πρόσφατη έρευνα, αρχίζουν να καπνίζουν στα 15-18 χρόνια κι ένα στα 4 πριν τα 15.Η

κρίσιμη ηλικία που τα παιδιά δοκιμάζουν το κάπνισμα είναι τα 12-13 χρόνια, όπως

προκύπτει από ελληνικές και ξένες έρευνες. Το τραγικό είναι ότι οι δοκιμές αυτές

μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα τον εθισμό στη νικοτίνη, μιας και είναι πια

αποδεδειγμένο ότι η νικοτίνη είναι έντονα εθιστική εξαρτησιογόνα ουσία.

Η πράξη του καπνίσματος σε αυτή την ηλικία είναι στενά συνδεδεμένη με το χαρτζιλίκι

και τη βόλτα με τους φίλους: όσο περισσότερο βγαίνουν έξω οι έφηβοι κι όσο

περισσότερο χαρτζιλίκι έχουν, τόσο πιο πολύ καπνίζουν. Το τσιγάρο υποδηλώνει τη

συμμετοχή του εφήβου στην ομάδα των συνομήλικων του και η πρώτη φορά που το

δοκιμάζει γίνεται συνήθως στους κόλπους αυτής της ομάδας.

Πολύ σημαντικό για τους νέους είναι το λεγόμενο life style, όπου το κάπνισμα γίνεται

μέρος της προσωπικότητας του καπνιστή ή της καπνίστριας και χρησιμοποιείται ως

μέσο επικοινωνίας και συναναστροφής στη διασκέδαση. Με βάση τα παραπάνω, είναι

Εικόνα 2.Chromophobicrayons, Sleepwalker

9

προφανές ότι πρόκειται για ένα τεραστίων διαστάσεων πρόβλημα εξάρτησης, με

νευροβιολογικές και ψυχολογικές συνιστώσες.

2.2.1.Γιατί όμως αρχίζουν το κάπνισμα;

Οι παραστάσεις του περιβάλλοντος παίζουν κυρίαρχο ρόλο. Το κάπνισμα των γονέων

είναι πολύ σημαντικό, όπως σημαντικός είναι και ο ρόλος των χώρων διασκέδασης. Η

καφετέρια, το ιντερνετ καφέ, οι χώροι νυκτερινής διασκέδασης των εφήβων, αλλά και οι

τουαλέτες των σχολείων αποτελούν χώρους παραγωγής νέων καπνιστών.

2.2.2.Οι επιδράσεις του καπνίσματος:

Σε γενικές γραμμές, οι καπνιστές γίνονται όλο και πιο εξαρτημένοι, πιο συχνά το

γυναικείο φύλο, και είναι πλειοψηφία τους νέοι. Το κάπνισμα ευθύνεται για 56.000

θανάτους ετησίως, θανάτους που προκαλούνται από τον καρκίνο των πνευμόνων, των

αναπνευστικών οδών και της ουροδόχου κύστης αλλά και από καρδιαγγειακές

παθήσεις ή χρόνιες αναπνευστικές ασθένειες. Σύμφωνα με μελέτες, οι νεαρές κοπέλες

που γίνονται σε μικρή ηλικία συστηματικές καπνίστριες είναι περισσότερες από τα

αγόρια. Οι συνέπειες σε επίπεδο δημόσιας υγείας είναι σημαντικές, γιατί προβλέπεται

ότι, κατά τα επόμενα χρόνια, η γυναικεία θνησιμότητα από τον καρκίνο του πνεύμονα

θα ξεπεράσει πιθανότατα αυτή που προκαλείται από τον καρκίνο του μαστού.

Ο κίνδυνος από καρκίνο του πνεύμονα είναι 10 φορές υψηλότερος στους καπνιστές

απ’ ότι στους μη καπνιστές. Ένας χρόνια καπνιστής χάνει κατά μέσο όρο 8 χρόνια

ζωής. Επιπλέον, υπάρχουν αποδεδειγμένοι κίνδυνοι που προκαλούνται από την

παθητική έκθεση των μη καπνιστών στον καπνό. Σύμφωνα με τα όσα προβλέπει ο

νόμος, είμαστε ελεύθεροι να καπνίζουμε αρκεί να μην ενοχλούμε τους άλλους.

Ειδικότερα, οι επιδράσεις του καπνίσματος στο αναπνευστικό σύστημα των εφήβων

είναι τεράστιες και αποδεδειγμένες:

Συχνά επεισόδια βρογχίτιδας

Μειωμένη άμυνα

Μειωμένη λειτουργικότητα

Υπολειπόμενη ανάπτυξη του αναπνευστικού συστήματος Ιδίως εάν υπάρχει ιστορικό ασθματικής βρογχίτιδας σε μικρότερη παιδική ηλικία, ή

ακόμη και στην οικογένεια, οι επιπτώσεις είναι πολύ μεγαλύτερες. Και δυστυχώς

παραγνωρίζονται τόσο από τον ίδιο τον έφηβο όσο και από το περιβάλλον του, που

πολλές φορές εμμένει ακόμα καθηλωμένο στην αναχρονιστική θεώρηση ότι το

κάπνισμα είναι φυσική εξέλιξη της ενηλικίωσης.

Πρέπει εξίσου να προσθέσουμε ότι κοπέλες και αγόρια που αρχίζουν να καπνίζουν

πριν από τα 18 χρόνια τους διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο στειρότητας.

2.2.3.Κόψτε το κάπνισμα

Η αμερικανική πνευμονολογική εταιρεία αναφέρει ότι οι περισσότεροι από τους

εφήβους που έχουν καπνίσει 100 τσιγάρα, θα ήθελαν να το κόψουν, αλλά είναι πλέον

ανίκανοι να το κάνουν αφού έχουν ήδη εθιστεί. Αναμφίβολα, λοιπόν, πρόκειται για

χρήση ενός σκληρού ναρκωτικού. Η νικοτίνη, εισπνεόμενη, περνά από τους πνεύμονες

στο αίμα και φτάνει σχεδόν αμέσως στον εγκέφαλο, όπου ενεργοποιεί την ίδια ακριβώς

10

νευροβιολογική διεργασία που διεγείρουν και τα αλκαλοειδή (μορφίνη, ηρωίνη) και η

κοκαΐνη.

Είναι εφικτό να κόψετε το κάπνισμα. Καταρχήν, είναι θέμα θέλησης: το 35% των μη

καπνιστών ήταν κάποτε καπνιστές, Κάποιοι το καταφέρνουν αμέσως, άλλοι

προσπαθούν πολλές φορές δίχως επιτυχία.

Το κλειδί της επιτυχίας είναι το κίνητρο, αλλά και η φαρμακευτική αγωγή ή οι τεχνικές

στήριξης μπορούν να σας βοηθήσουν.

Όσον αφορά τα ελαφρά τσιγάρα (lights), δεν είναι παρά μια απάτη. Στην

πραγματικότητα, ο αδιόρθωτος καπνιστής έχει ανάγκη από τη ‘δόση’ του της νικοτίνης.

Έτσι καπνίζει περισσότερα ελαφριά τσιγάρα ή παίρνει πιο βαθιές τζούρες.

2.2.4.Τέσσερα βήματα βοήθειας για έφηβους καπνιστές

1. Ενημέρωση και ήρεμος διάλογος.

2. Σωματική άσκηση.

3. Υγιεινή διατροφή.

4. Ψυχολογική βοήθεια(εάν χρειάζεται)

Τα ειδικά φάρμακα δε συνιστώνται. Απευθύνονται αποκλειστικά σε ενηλίκους.

Εικόνα 3 Mentaldragon by deviantart , Blue Converse Chronicles

2.3. ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ

Οι έφηβοι μετανάστες ζουν σε οικογένειες που αντιμετωπίζουν μια σειρά από

προβλήματα που έχουν σχέση με την επαγγελματική τους αποκατάσταση, την

αναγνώριση των τίτλων σπουδών, τις δυσκολίες στη χρήση της ελληνικής γλώσσας,

την άγνοια τους για τις κρατικές υπηρεσίες και παροχές. Έτσι οι συνθήκες διαβίωσης

και εργασίες των ομάδων αυτών είναι δύσκολες και οι περισσότεροι βρίσκονται στο

περιθώριο του σύγχρονου τρόπου ζωής βιώνοντας την ανεργία, την απασχόληση

στην παραοικονομία ή ακόμα και την εκμετάλλευση τους στην αγορά εργασίας. Οι

μετανάστες έφηβοι διακατέχονται από συναισθήματα απομόνωσης , αναφέρουν

χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης, και βιώνουν στις οικογενειακές καταστάσεις έντασης

και διαμάχης.

11

Παράλληλα βιώνουν και τις δύσκολες αντιδράσεις των συνομιλητών τους. Οι έφηβοι

μετανάστες παρουσιάζουν σε σχέση με τους έλληνες συνομηλίκους τους υψηλότερα

επίπεδα σωματικής επιθετικότητας , λεκτικής επιθετικότητας, θυμού και εχθρότητας.

Υψηλότερη παρουσιάζεται και η συχνότερη κατάθλιψη συμπτωμάτων σε εφήβους

μετανάστες . Αναμενόμενο λοιπόν θα ήταν αυτοί οι έφηβοι να εμφανίζουν σε υψηλό

ποσοστό ψυχικών διαταραχών, όχι ως αποτέλεσμα κάποιας προγενέστερης

ψυχοπαθολογίας , αλλά μάλλον εξαιτίας του άγχους που ενεργοποιείται κατά την

μετανάστευση και την πολιτισμική αλλοτρίωση και των αρνητικών οικογενειακών

συνθηκών.

Ειδική προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε αυτούς τους έφηβους και τις οικογένειές τους

με στόχο να λάβουν βοήθεια, για να προσαρμοστούν καλύτερα στο νέο περιβάλλον .

2.3.1.Ενδοσχολικός ρατσισμός

Φτάνει να μισήσει ένας άνθρωπος , έναν άλλο άνθρωπο για να απλωθεί, σταδιακά

το μίσος σε ολόκληρη την ανθρωπότητα .

Τα αίτια που συντηρούν τον ρατσισμό στο σχολικό περιβάλλον είναι λίγο πολύ κοινά

με αυτά που του συντηρούν και στο εξωσχολικό. Συμπλέγματα ανώτερης και

προσωπικής υπεροχής συμπλέγματα κατωτερότητας, διάφορες φοβίες που

καταλήγουν σε ψυχώσεις το ένστικτο της αδελφικότητας που, όταν απειλείται ,ελκύεται

πάντα με την επιθετικότητα, άγνοια, προλήψεις, ή εξισωτική σχολική νοοτροπία που

αγνοεί τις τυπικές διαφορές μεταξύ των μαθητών .

Όλοι συμφωνούμε ότι το σχολείο δεν θα πρέπει να περιβάλει νοσηρές εκτιμήσεις και

συμπεριφορές . Όλοι μας είμαστε συνυπεύθυνοι για την τροπή που έχουν πάρει τα

πράγματα μέσα σε αυτό . Καλό θα ήταν ο καθένας από εμάς να αντιμετωπίσει τις

προσωπικές τους ευθύνες, ώστε το σχολείο του μέλλοντος να είναι πιο δημοκρατικό ,

περισσότερο συνεργατικό , αλλά και να προάγει τον κοινωνικό μετασχηματισμό . Τα

παιδιά μας χρειάζονται ένα σχολείο αντιαυταρχικό , ενεργητικά κριτικό και

δημιουργικό. Η κοινωνία μας όμως απαιτεί ένα σχολείο στη ζωή ανοιχτό για όλη τη

ζωή . Με απλά λόγια …ένα σχολείο για όλους .!!

Ο ρατσισμός, δεν διακρίνει, εισάγει διακρίσεις .

Ο επικεφαλής μιας νεανικής ομάδας περνάει το περισσότερο χρόνο του

καλλιεργώντας τη φήμη του ως αγωνιστή . Το καθήκον του συνιστάται κυρίως στο να

αποκτήσει κύρος ανάμεσα στους υπηκόους του και αυτό το καταφέρνει

επιδεικνύοντας την επιθετικότητα του , την ικανότητα του να αγωνίζεται, και την

τυραννία που ασκεί στους εκτός συμμορίας , καθώς και το ταλέντο του να οδηγεί τους

δικούς του προς τη δόξα έναντι των άλλων συμμοριών .Στα περισσότερα ελληνικά

σχολεία σήμερα, υπάρχουν αρκετά παιδιά τα οποία είναι από διαφορετικές χώρες, και

καθώς έρχονται στη δική μας , φέρνουν μαζί τους και τα πολιτιστικά τους στοιχεία, τα

οποία οι συμμαθητές τους συχνά κατακρίνουν . Ποιος όμως μπορεί να καθορίσει την

ανωτερότητα κάποιας φυλής και τη κυριαρχία της επί των άλλων ; Σίγουρα τα παιδιά

που δέχονται το ρατσισμό στο σχολείο νιώθουν πολύ άσχημα ενώ δεν φαίνεται .

Σχεδόν όμως κανένας μας δεν καταλαβαίνει το μεγάλο πρόβλημα που δημιουργούμε

στα παιδιά αυτά . Τα κάνουμε να νιώθουν πολύ κατώτερα και να προσπαθούν να

αλλάξουν αυτό που είναι , για το οποίο τις περισσότερες φορές , όπως ανέφερα και

παραπάνω , δεν φταίνε . Θα πρέπει όμως κάποια στιγμή να το καταλάβουμε και να

το αντιμετωπίσουμε ώστε να σταματήσει να υπάρχει αυτό το μεγάλο, κατά τη γνώμη

μου , πρόβλημα της εποχής μας.

Είμαστε όλοι ίσοι άλλα ταυτόχρονα είμαστε όλοι διαφορετικοί , έχουμε κλειδώσει την

12

ανθρωπιά μας σε ένα ντουλάπι και έχουμε παραπεταμένο τι κλειδί του. Ας αρχίσουμε

λοιπόν να ψάχνουμε για να βρούμε το κλειδί και να ξεκλειδώσουμε αυτό το ντουλάπι

πριν να είναι πολύ αργά. Όλοι μπορούμε να σταματήσουμε το ρατσισμό βάζοντας ένα

μεγάλο Χ σε όσους το υπηρετούν , χωρίς βέβαια να τους πληγώσουμε. Γιατί τότε θα

είμαστε εμείς οι ρατσιστές . Και αν μην ξεχνάμε ΌΤΙ Ο ΡΑΤΣΙΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΒΙΑ ! Ας τον

σταματήσουμε μπορούμε !!!

Εικόνα 4, Chromophobicrayons , Debut

13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΙ

3.1. Πρόλογος

Η εφηβεία είναι συχνά μια εμπειρία με

πολλές απαιτήσεις και δοκιμασίες και για

τους γονείς, και για τους ίδιους τους νέους.

Δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς εξαιτίας

των πολλών αλλαγών αυτής της περιόδου,

που συμβαίνουν και στα παιδιά και στους

γονείς και στις μεταξύ τους σχέσης .

Οι γονείς, με τον τρόπο τους, μπορεί να

αντιμετωπίσουν μια «κρίση ταυτότητας» .

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι γονείς

των εφήβων μπαίνουν στην μέση ηλικία.

Την εποχή όπου τα παιδιά τους πλησιάζουν

την κορυφή της φυσικής , ψυχολογικής και

σεξουαλικής τους δύναμης, οι γονείς

αντιμετωπίζουν το γεγονός ότι οι ίδιοι έχουν περάσει την κορυφή αυτή και ότι ο δρόμος

μπροστά τους είναι κατήφορος, όσο και αν η κλίση του είναι μικρή στην αρχή .

Το συναίσθημα των γονιών για την ανατροφή του παιδιού τους

Τα εφηβικά χρόνια των παιδιών μπορεί να είναι μια περίοδος «αγωνιώδους

επανεκτίμησης» για τους γονείς και για άλλους λόγους .

Οι πατέρες συνειδητοποιούν ότι, αν δεν έχουν ήδη πραγματοποιήσει οποιαδήποτε

όνειρα μπορεί να είχαν για επαγγελματική ή κοινωνική δόξα , μέχρι τα σαράντα τους ,

είναι πια μάλλον αργά.

Η μητέρα, που μπορεί να εγκατέλειψε άλλους στόχους για να αναθρέψει τα παιδιά της

ή που μπορεί να χρησιμοποίησε τη σχέση με τα παιδιά της σαν αντιστάθμισμα για

άλλες απογοητεύσεις – πράγμα στο οποίο προσαρμόζεται πιο δύσκολα – πρέπει να

αντιμετωπίσει την προοπτική ότι τα παιδιά της σύντομα θα φύγουν .

3.2. Συγκρούσεις εφήβων με τους γονείς

Οι συγκρούσεις με τους γονείς είναι φυσικές και αναμενόμενες, ιδιαίτερα στα πρώτα

χρόνια της εφηβείας . Καθώς διευρύνονται οι πνευματικοί τους ορίζοντες , οι έφηβοι

αρχίζουν να βλέπουν ότι οι αξίες και ο τρόπος ζωής της οικογένειας δεν είναι οι μόνες

πιθανές.

Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στον έφηβο που είναι σε θέση να καταλάβει ότι, όχι μόνο

υπάρχουν περιθώρια για εναλλακτικές αξίες ,απόψεις ή πράξεις ,αλλά ότι και ο τρόπος

άλλων γονιών μπορεί ουσιαστικά να είναι ανώτερος απ΄ αυτόν των δικών του.

Οι γονείς το να εξακολουθούν να βλέπουν το έφηβο παιδί τους σαν «το μωρό τους»

και να του συμπεριφέρονται έτσι ,είναι σίγουρα ένας τρόπος που θα οδηγήσει

αργότερα σε καταστροφή ή με την μορφή εκρηκτικής επανάστασης ή με μια

συνεχιζόμενη και αυξανόμενη απροσάρμοστη εξάρτηση .

Άλλος ένας λόγος είναι ότι η σύγχρονη κοινωνία δεν παρέχει ξεκάθαρες υποδείξεις ,

ούτε στους γονείς , ούτε στα παιδιά για την κατάλληλη συμπεριφορά των εφήβων στην

κάθε τους ηλικία. Σε πολλές πρωτόγονες κοινωνίες , τα προνόμια και οι υποχρεώσεις

κάθε ηλικίας είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένα. Ακόμα τα σύνορα μεταξύ εφηβείας και

ενηλικίωσης είναι πιο ξεκάθαρα και υπογραμμίζονται από την ιεροτελεστία του

Εικόνα 5. M. Αθανασιάδου, Εφηβεία

14

περάσματος ή την τελετή της μύησης. Το συμπλήρωμα της σημαίνει ότι το αγόρι ή το

κορίτσι γίνεται δεχτό σαν ενήλικο , αν και νεώτερο , μέλος της κοινωνίας, με κατάλληλες

ελευθερίας και ευθύνες , που ορίζει η κοινωνία κι όχι μόνο οι γονείς. Παρ όλες τις

αυξανόμενες δυσκολίες στην ανατροφή των εφήβων στο σημερινό κόσμο , οι

περισσότεροι γονείς και νέοι τα καταφέρνουν , όχι βέβαια χωρίς προβλήματα και

ανησυχίες , αλλά τουλάχιστον χωρίς άλυτες συγκρούσεις και σοβαρή αποξένωση.

3.3. Αντιμετώπιση προβλημάτων γονιών – εφήβων

Οι γονείς πρέπει να δημιουργήσουν ένα νέο είδος σχέσεων με τα παιδιά τους .Οι

γονείς πρέπει να αναγνωρίσουν και να ενθαρρύνουν την αυξανόμενη ανάγκη του

εφήβου για ανεξαρτησία .

Αγάπη – Εχθρότητα

Η πρώτη από αυτές τις διαστάσεις μπορεί να ονομαστεί αγάπη – εχθρότητα ή

παραδοχή – απόρριψη .Η ανάγκη παιδιών και εφήβων να έχουν γονείς που αγαπούν ,

φροντίζουν , είναι αξιόπιστοι και προσφέρουν ασφάλεια , έχει αποδειχθεί και στις

κλινικές εργασίες και στη συστηματική έρευνα με φυσιολογικά . νευρωτικά και

«εγκληματικά» παιδιά και εφήβους. Χωρίς ισχυρές και ξεκάθαρες ενδείξεις της γονεϊκής

αγάπης , το παιδί ή ο έφηβος , έχουν λίγες πιθανότητες να αναπτύξουν αυτό-εκτίμηση

, εποικοδομητικές και ικανοποιητικές σχέσεις με τους άλλους και μία σίγουρη αίσθηση

ταυτότητας. Με την πραγματική ζεστασιά και φροντίδα των γονιών, οι νέοι μπορούν

να υπερπηδήσουν εμπόδια που φαίνονται αξεπέραστα. Η εχθρότητα .η απόρριψη και

η παραμέληση των γονιών είναι συστηματικά πιο συχνή από την παραδοχή , την

αγάπη και την εμπιστοσύνη στις οικογένειες παιδιών με κάθε είδους προβλήματα. Από

τις νοηματικές και μαθησιακές δυσκολίες και τις ανεπαρκείς κοινωνικές σχέσεις με

συνομήλικους μέχρι τις νευρώσεις, τις ψυχοσωματικές διαταραχές και τις διαταραχές

προσωπικότητας , όπως η εγκληματικότητα .

Έλεγχος – Ελευθερία

Ίσως λίγο φανερή , αλλά πολύ σημαντική , είναι η θέση των γονιών στο θέμα ελέγχου

και ελευθερίας . Για να αντιμετωπίσουν με επιτυχία το σημερινό και αυριανό κόσμο , οι

έφηβοι χρειάζονται πειθαρχία . Όμως χρειάζονται και ανεξαρτησία , αυτάρκεια ,

προσαρμοστικότητα και μια ισχυρή αίσθηση των δικών τους αξιών. Αυτά τα

προτερήματα προωθούνται καλύτερα από γονείς που σέβονται τα παιδιά τους , που τα

αφήνουν να παίρνουν μέρος σε οικογενειακές υποθέσεις και αποφάσεις και

ενθαρρύνουν την κατάλληλη ανεξαρτησία (αναλόγως την ηλικία του παιδιού) , ενώ

παράλληλα , γεμάτοι εμπιστοσύνη , αναλαμβάνουν την τελική ευθύνη . Αυτοί οι γονείς

είναι υπεύθυνοι χωρίς να είναι αυταρχικοί. Εκτιμούν και την αυτόνομη θέληση και την

πειθαρχημένη συμπεριφορά . Ενθαρρύνουν τη λεκτική συναλλαγή και όταν ασκούν τη

γονεϊκή εξουσία εξηγούν τους λόγους .

Αυταρχικοί γονείς : Σε αντίθεση με τον υπεύθυνο γονιό είναι ο αυταρχικός που λέει στο

παιδί ή στον έφηβο τι να κάνει , χωρίς να αισθάνεται καμιά υποχρέωση να εξηγήσει

τους λόγους . Αυτοί οι γονείς θεωρούν την υπακοή σαν απόλυτη αρετή και

αντιμετωπίζουν κάθε προσπάθεια διαμαρτυρίας με επιβολή και τιμωρίες. Οποιαδήποτε

ελεύθερη συζήτηση και αμφίδρομη συναλλαγή μεταξύ γονιών και παιδιού

αποθαρρύνεται με την πεποίθηση ότι το νέο άτομο πρέπει να δέχεται αναντίρρητα το

15

λόγο των γονιών του για το τι είναι σωστό. Μερικοί γονείς ίσως παίρνουν αυτή την

στάση από ένα αίσθημα εχθρότητα ή απλώς γιατί δεν τους νοιάζει. Άλλοι όμως

φέρονται έτσι γιατί πιστεύουν ότι έτσι θα δημιουργήσουν «σεβασμό για την εξουσία» .

Το λάθος που κάνουν είναι ότι ενώ καταπιέζουν τη διχόνοια, δεν την εξαφανίζουν.

Μπορεί μάλιστα να υποθάλπουν μνησικακίες. Πολλά παιδιά αυταρχικών ή

απολυταρχικών γονιών βγαίνουν από την εφηβεία χωρίς αυτοπεποίθηση και αυτό-

εκτίμηση , ανίκανοι να είναι αυτάρκεις , να δράσουν ανεξάρτητα ή να σκεφτούν για τον

εαυτό τους. Σαν έφηβοι , τα παιδιά των αυταρχικών ή απολυταρχικών γονιών , σε

αντίθεση με τα παιδιά των υπεύθυνων γονιών , είναι πιθανόν να αισθάνονται ότι οι

γονείς τους δεν τα αγαπούν . Είναι ακόμα πιο πιθανό να έχουν σαν έφηβοι και νέοι

ενήλικοι μια ασθενικά ανεπτυγμένη και ασταθή συνείδηση βασισμένη περισσότερο σε

εξωτερικές αμοιβές και τιμωρίες παρά μια ώριμη συνείδηση , βασισμένη σε

εξωτερικευμένες , ανεξάρτητες ηθικές

αξίες.

Πολιτική ελευθερίας : Ακόμη και οι

γονείς που αφήνουν τα παιδιά τους

τελείως ελεύθερα ή που υιοθετούν μια

ψεύτικη και υπερβολική «ισότητα»

προσφέρουν το είδος της

συμπαράστασης που χρειάζεται ο

σημερινός νέος. Η επικίνδυνη χρήση

ναρκωτικών και άλλες μορφές

αντικοινωνικής συμπεριφοράς ,είναι οι

πιο συχνές ανάμεσα σε παιδιά που οι

γονείς όπου υποστηρίζουν ανοιχτά

ιδέες όπως η ατομικότητα , η αυτό

κατανόηση και η ανάγκη ίσης

μεταχείρισης στην οικογένεια, αλλά

που χρησιμοποιούν αυτές τις αξίες

σαν δικαιολογίες να αποφύγουν τις

ευθύνες τους. Δημιουργώντας μια

ψευτοδημοκρατία μέσα στην

οικογένεια . Αυτοί οι γονείς μπορούν να παραιτηθούν από τη δύναμη τους για να

παίρνουν αποφάσεις και ευθύνες .

Όσο και αν διαμαρτύρονται κατά

καιρούς , και οι έφηβοι στην πραγματικότητα δε θέλουν να είναι ίσοι με τους γονείς

τους. Τους θέλουν και τους χρειάζονται να είναι γονείς – φιλικοί και με κατανόηση ,

αλλά πάντα γονείς , πρότυπα ενήλικης συμπεριφοράς. Οι γονείς στην σύγχρονη

κοινωνία ,πρέπει να ρυθμίσουν την πορεία τους μεταξύ του αυταρχισμού από την μία

,και του υπερβολικού φιλελευθερισμού της «εξίσωσης» με τους έφηβους ή της

αδιαφορίας από την άλλη.

Εικόνα 6, Angel Reich, I wanna fly away

16

3.4. Ο ρόλος του πατέρα στην εφηβεία

Ο πατέρας μπορεί και οφείλει να παίξει σημαντικό ρόλο, αυτήν τη δύσκολη περίοδο,

τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια. Ο ρόλος του αρχίζει, όπως είναι φυσικό,

από τη σύλληψη ή και πιο πριν. Όμως ο πατέρας έχει ειδική δουλειά να κάνει στην

εφηβεία, και μάλιστα από την εμφάνιση των πρώτων σημαδιών, δηλαδή από την έκτη

δημοτικού περίπου. Πολλές δύσκολες συμπεριφορές ή μεταγενέστερα προβλήματα

αρχίζουν νωρίς, και η πρώτη αντίδραση

είναι σημαντική. Στις καταστάσεις ενός

διαζυγίου μπορεί να υπάρξει ο κίνδυνος

να ευνοηθεί η έλλειψη ενδιαφέροντος των

πατέρων για τα παιδία τους. Εφόσον

είναι κουρασμένοι από τις διαμάχες,

προτιμούν καμιά φορά να σηκώσουν τα

χέρια ψηλά . να ξαναφτιάξουν την ζωή

τους και να περιμένουν τα παιδιά να

αποκτήσουν δική τους γνώμη , αντί να

αγωνιστούν για να έχουν την επιμέλεια ή

επιβάλουν τις δικές τους παιδαγωγικές

ιδέες.

3.5. Οι οικογενειακές στιγμές

Στις μέρες μας ορισμένες οικογενειακές

στιγμές τείνουν να μετατρέπονται σε

πεδίο μάχης. Το οικογενειακό τραπέζι

είναι ένα καλό παράδειγμα : μερικοί

έφηβοι φτάνουν στο σημείο να το

εγκαταλείπουν. Πολλές συγκρούσεις θα

εξέλειπαν αν οι κανόνες της κοινής ζωής

είχαν εξηγηθεί αντί να έχουν επιβληθεί.

Όμως οι γονείς δυσκολεύονται να πουν ,

γιατί αυτοί οι κανόνες είναι απαραίτητοι,

όπως επίσης δυσκολεύονται να μιλήσουν

στον/ην έφηβό τους. Τα ωράρια συνήθως κάθε οικογένειας είναι έτσι ώστε θα έπρεπε

να είναι κανείς μάγος για να βρεθούν όλοι μαζί με αποτέλεσμα να δημιουργείτε ακόμη

μεγαλύτερο χάσμα ανάμεσα στις οικογενειακές σχέσεις .

3.6. Ο ιδιωτικός χώρος

Ο ιδιωτικός χώρος του καθένα στην οικογένεια απαιτεί μεγάλο σεβασμό. Το

δωμάτιο των γονέων πολύ συχνά είναι απαγορευμένο για τα παιδιά σε αντίθεση με το

δωμάτιο του παιδιού στο οποίο οι γονείς παίρνουν το δικαίωμα να μπαίνουν σε αυτό

όποτε το επιθυμούν , με αποτέλεσμα να υπάρχουν εντάσεις ανάμεσα στην οικογένεια.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στους πιο διαταραγμένους εφήβους , οι στοιχειώδεις

κανόνες δεν είναι σεβαστοί. Πάντως η έλλειψη σεβασμού της ιδιωτικής ζωής του

εφήβου επιφέρει τη μη συμμετοχή του στις κοινές δραστηριότητες.

3.7. Σχέσης μητέρας – κόρης στην εφηβεία

Εικόνα 7, Cloud Room, If i could fly

17

Οι σχέσεις μητέρας - κόρης είναι λεπτές σε γενικές γραμμές. Όπως και οι σχέσεις

πατέρας – κόρης, σημαδεύονται από κάποια αμφιθυμία, δηλαδή ένα μίγμα αντιφατικά

συναισθήματα. Όμως εδώ, αυτό το μίγμα δεν είναι τόσο ξεκάθαρο όσο στο αγόρι. Αν το

μικρό αγόρι έχει ανάγκη να καταλάβει αρκετά γρήγορα ότι δεν θα παντρευτεί την

μητέρα του, η κόρη δεν θέτει καν αυτό το πρόβλημα, και ο πατέρας δεν είναι τόσο

κοντά όσο η μητέρα στην παιδική ηλικία. Το μίγμα των συναισθημάτων είναι φτιαγμένο

από αγάπη και ανταγωνιστικότητα, όμως η τελευταία εξασθενεί από την ανάγκη της

κόρης να μοιάσει ορισμένες φορές στην μητέρα της.

Αντίθετα στην εφηβεία, και για τους ίδιους λόγους όπως στο αγόρι, η

ανταγωνιστικότητα κινδυνεύει να την παρασύρει, ιδίως όταν η διαφορά της ηλικίας

ατονεί, όπως συμβαίνει συνήθως.

3.8. Σχέσεις πατέρα - κόρης στην εφηβεία

Οι δυσκολίες ανάμεσα στις σχέσεις πατέρα – κόρης, έχουν να κάνουν με την

εικόνα του πατέρα που μπορεί να δώσει η μητέρα όταν εκείνος είναι ελάχιστα παρών.

Η μητέρα έχει την τάση να κατηγορεί τον αδύναμο σύζυγο της, και μάλιστα μπροστά

στην κόρη του. Όμως η τελευταία έχει ανάγκη να κατασκευάσει μια εικόνα του πατέρα

όπου επειδή ο αληθινός πατέρας είναι ακατάλληλος, η εικόνα του θα έχει μία φυσική

τάση ιδεαλισμού. Σε αρκετά σπάνιες περιπτώσεις η κόρη προτιμά τον αμέσως και

οριστικά τον πατέρα , γεγονός που καταλήγει γενικά σε μια αρσενική ταυτοποίηση. Ο

πατέρας είναι το υπόδειγμα, πάνω στο οποίο η κόρη θα κατασκευάσει το πρώτο της

ερωτικό αντικείμενο. Η μητέρα ωθεί την κόρη της σ’ αυτήν την επιλογή από την αρχή,

δείχνοντας άθελα της, ότι προτιμά τον άνδρα της από εκείνη. Έτσι, για να μοιάσει κατά

κάποιον τρόπο στην μητέρα της ,η κόρη ενδιαφέρεται για τον παρείσακτο, τον οποίο

ωστόσο μαθαίνει γρήγορα να αγαπά, πολύ πριν καταλάβει τον ρόλο που παίζει.

3.9. Σχέσεις μητέρας – γιου στην εφηβεία

Όταν ο πατέρας δεν είναι παρών στην εφηβεία, η κατάσταση είναι εξίσου δύσκολη. Ο

έφηβος έχει ανάγκη τον αληθινό πατέρα και οι μητέρες των αγοριών το γνωρίζουν

πολύ καλά. Πρώτα απ’ όλα, γιατί οι γιοι τους τις αποφεύγουν , κυριολεκτικά και

μεταφορικά. Αναζητούν μια αρσενική αναφορά την οποία θα βρουν στην καλύτερη

περίπτωση σε έναν θείο ή σε έναν παππού, αν δεν έχουν έναν μεγαλύτερο αδερφό.

Αρνούνται την υπερβολική αγάπη που τους ευχαριστούσε τόσο πριν. Και όταν δεν

κάνουν ούτε το ένα , ούτε το άλλο , οι μητέρες ανησυχούν και δικαιολογημένα.

3.10. Σχέσεις πατέρα – γιου στην εφηβεία

Το παράδειγμα που ακολουθεί θέτει επίτηδες υπό αμφισβήτηση το πατρικό

υπόδειγμα, δηλαδή τον πατέρα με τον οποίο το αγόρι πρέπει να ταυτιστεί. Ή ακόμα τον

πατέρα που πρέπει να παίξει το ρόλο του τρίτου για να χωρίσει τη μητέρα από το

αγόρι. Εδώ, πράγματι, γίνεται το αντίθετο λόγω του χωρισμού των γονέων: η μητέρα

παίζει το ρόλο του τρίτου και το αγόρι πνίγεται στο σπίτι του πατέρα. Όπως βλέπουμε,

το πρόβλημα παραμένει το ίδιο. Όμως η αντιστροφή των ρόλων δεν πρέπει να μας

ξεγελά: τούτοι εδώ δεν είναι αναστρέψιμοι. Αυτό το παράδειγμα έχει ως στόχο το

πλεονέκτημα ότι απενοχοποιεί τις μητέρες που πιστεύουν ότι τις θεωρούν

υπερπροστατευτικές. Πράγματι, όπως υπάρχει μια άμεση εξουσία, του πιο κοντινού

στο παιδί προσώπου, υπάρχει μια έμμεση εξουσία που χρησιμοποιεί διαφορετικά

μέσα. Η πρώτη είναι συχνότερα επίδραση της μητέρας, και η δεύτερη εκείνη του

πατέρα. Σε μερικές περιπτώσεις ο πατέρας είναι αυτός που έχει το ρόλο του κακού που

18

συνήθως κρατάει η μητέρα. Αντίθετα, εκείνη κρατά τον ωραίο ρόλο, για τον οποίο

ζηλεύουν συχνά τους πρώην συζύγους τους οι χωρισμένες μητέρες. Καταλαβαίνουμε

ότι το παιδί και ο έφηβος έχουν την ανάγκη και τους δύο ρόλους και κυρίως την

αναγνώριση από τον ένα, του ρόλου που παίζει ο άλλος. Για να ολοκληρώσουμε θα

λέγαμε ότι ο γονέας του εφήβου δεν θα είναι ίδιος με εκείνου του παιδιού: πρέπει

λοιπόν ο γονέας του παιδιού που έχει γίνει έφηβος να δεχτεί να αμφισβητηθεί, και να

είναι σε θέση να πει ότι μπόρεσε να του δώσει

διαφορετικές εικόνες. Έτσι ο γονέας μπορεί να

φανεί καταπιεστικός στον έφηβο, ενώ δεν είχε

επιβάλλει κανένα όριο στο παιδί. Στην

πραγματικότητα, επειδή ο γονέας ήταν ιδιαίτερα

διαλλακτικός κατά την παιδική ηλικία, ο έφηβος

ξεπερνά τώρα τα όρια που οι γονείς, και κυρίως ο

πατέρας, είναι υποχρεωμένοι να του υποδείξουν.

3.11. Οι συνεχείς καυγάδες

Χωρίς να είναι ιδιαίτερα δύσκολοι, ορισμένοι

έφηβοι εμφανίζουν δυσκολίες μέχρι να βρουν τον

εαυτό τους μέσα από τις λογικές διαμάχες με

τους γονείς. Όλοι αυτοί οι καυγάδες, όλες αυτές οι

αντιπαραθέσεις, προφανώς επιφανειακές, που

οφείλονται στις διαφορετικές προτιμήσεις, ιδέες,

γνώμες, επιλογές, όλα πολύ σημαντικά για έναν

έφηβο που θέλει ταυτόχρονα να ευχαριστήσει

τους γονείς του και να αυτοεπιβεβαιωθεί. Διότι για

τον έφηβο, περισσότερο ακόμα και από τον

ενήλικα, το να ευχαριστεί τους άλλους, το να δείχνει ότι αγαπά, σημαίνει πολύ συχνά

ότι είναι όμοιος.

3.12 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΓΟΝΕΩΝ-ΕΦΗΒΩΝ

Το οικογενειακό περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση βίαιης, επιθετικής

συμπεριφοράς. Στην έρευνα του Π.Ι. (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο) παρατηρήθηκε ότι τα

περισσότερα παιδιά που τα πρώτα χρόνια της ζωής τους στερήθηκαν την αγάπη, τη

στοργή και την αποδοχή, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και γι’ αυτό εκδηλώνουν

αργότερα βίαιη συμπεριφορά. (Κεδράκα, 2000)

Οι γονείς αναγκάζονται να δουλεύουν ολοένα και περισσότερο σε εργασιακά

περιβάλλοντα που γίνονται σταδιακά ολοένα και πιο απαιτητικά. Η ενασχόληση με τα

παιδιά τους μετατρέπεται σε μια σειρά από ενέργειες ρουτίνας. Τα συναισθηματικά

προβλήματα των εφήβων παίρνουν, συχνά, τη μορφή μπελά για τους γονείς, που

προσπαθούν να τελειώσουν τη μέρα τους, χωρίς άλλες συγκρούσεις και βάσανα σαν

εκείνα που αντιμετώπισαν στη δουλειά τους. Οι έφηβοι αισθάνονταν ότι παραμελούνται

και ότι τα προβλήματα τους μένουν χωρίς απάντηση, λύση ή και στήριξη από τους

μεγάλους. Η άρνηση, η σιωπή, η αναβλητικότητα, η έλλειψη σεβασμού γεννούν

προβλήματα που συσσωρεύονται και, όταν δεν αντιμετωπίζονται έγκαιρα και

ουσιαστικά, οδηγούν τους εφήβους σε παραπτωματική συμπεριφορά. (Κεδράκα, 2000)

Εικόνα 8,Pa3ka, Teenagers

19

Η οικογένεια είναι πολύ βασικό στοιχείο στη ζωή μας. Στο προστατευτικό πλαίσιο της

μαθαίνουμε να καταλαβαίνουμε τα συναισθήματα μας και πώς να επικοινωνούμε με

τους άλλους. Η γνώση αυτή του εαυτού μας οικοδομείται με τα παραδείγματα που

δίνουν οι ίδιοι οι γονείς καθώς χειρίζονται τις σχέσεις τους, τις αντιδράσεις τους, την

επαγγελματική τους πορεία τόσο ως άτομα όσο και ως ζευγάρι. Ορισμένες ευαίσθητες

στιγμές στην καθημερινή επαφή παιδιού και γονιών διαπλάθουν το συναισθηματικό

κόσμο του παιδιού και χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά του σε κάθε εκδήλωση της

ζωής. Η συναισθηματική ανάπτυξη παρεμποδίζεται, όταν οι γονείς είναι άτομα με

αυξημένα προσωπικά προβλήματα για τα οποία δεν ενδιαφέρονται να δώσουν κάποια

λύση και γι’ αυτό δεν μπορούν να θέσουν στόχους ζωής. Τέτοιοι γονείς είναι πολύ

λιγότερο πιθανό να προσφέρουν μια σωστή φροντίδα και ακόμα λιγότερο πιθανό να

ανταποκριθούν στις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών τους. (Κεδράκα, 2000)

Ορισμένοι γονείς είναι υπερβολικά παραχωρητικοί και αποδέχονται άνευ όρων τις

επιλογές του εφήβου. Δείχνουν απεριόριστη ανοχή και πολλές φορές με ανταλλάγματα

προσπαθούν να κατευνάσουν τη θλίψη ή το θυμό του παιδιού τους, αγνοώντας την

εσωτερική ανάγκη του για όρια και μέτρο.

Ορισμένοι γονείς είναι

υπερπροστατευτικοί, παραχαϊδεύουν

τα παιδιά τους και προσπαθούν

πάντα να λειτουργήσουν εκείνοι αντί

να αφήσουν τα παιδιά να αναλάβουν

δράση και πρωτοβουλίες. Έτσι, τα

παιδιά μεγαλώνουν και γίνονται τα

ίδια ανάξια να λύσουν το παραμικρό

πρόβλημα, απλούστατα γιατί πάντα

αυτό το έργο το αναλαμβάνουν οι

γονείς τους. Υπάρχουν και οι γονείς

που αξιοποιούν ευκαιρία εξαιτίας

μιας στεναχώριας ή δυσκολίας του

παιδιού τους, για να λειτουργήσουν

ως «συναισθηματικοί προπονητές

ζωής» παίρνουν τα συναισθήματα

των παιδιών τους στα σοβαρά

προσπαθούν να καταλάβουν τι

ακριβώς τα στεναχωρεί και συζητούν

μαζί τους λύσεις και τρόπους αντίδρασης. Τα συναισθήματα έχουν σημαντική θέση

στην ανάπτυξη της επικοινωνίας. Τονώνουν την εμπιστοσύνη και την αφοσίωση και

δημιουργούν κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα σταθερό πλαίσιο εκδήλωσης μεγαλύτερης

ελευθερίας απ’ αυτήν που συνήθως ο άνθρωπος βιώνει στο κοινωνικό περιβάλλον του.

Τα παιδιά μαθαίνουν ότι μπορούν να αγαπούν και να αγαπιούνται χωρίς αυτό να

απαιτεί ιδιαίτερη προσπάθεια και ότι η ικανοποίηση των ατομικών αναγκών μπορεί να

συνυπάρχει μαζί με το συλλογικό χαρακτήρα της οικογενειακής ομάδας. Η συνύπαρξη

των μελών της οικογένειας δεν εξασφαλίζει αυτόματα και μια ισορροπημένη κοινή ζωή.

Για παράδειγμα, παιδιά που γίνονται θύματα λεκτικής κακοποίησης στο περιβάλλον

τους, είναι παιδιά που ενώ ζουν μαζί με τους γονείς τους στερούνται τη συναισθηματική

προσφορά τους και έτσι στρέφονται προς τους φίλους τους προκειμένου να καλύψουν

τις ανάγκες τους. Σχετικές έρευνες επισημαίνουν ότι τα παιδιά αυτά συνήθως είναι

επιρρεπή στο κάπνισμα και γενικότερα στην εξάρτηση από ουσίες. Όταν ο γονιός

Εικόνα 9, Oscar Rammos, Hillarius illustrations

20

καταφέρνει να οριοθετεί τον ρόλο του, επικοινωνεί πιο εύκολα με το παιδί του και η

επιτυχία του παιδιού στο σχολείο κάνει τους γονείς να χαίρονται. Το σχολείο μπορεί να

λειτουργήσει ως κέντρο εκπαίδευσης των γονέων. Δίνεται έτσι μια νέα οπτική των

ψυχολογικών και παιδαγωγικών προβλημάτων που απασχολούν το παιδί τους. Η νέα

αυτή σχέση του γονέα με το σχολείο προξενεί στο παιδί ένα αίσθημα ανακούφισης

εφόσον βλέπει τους γονείς να είναι αλλαγμένοι.

Η εκπαίδευση των γονέων ενισχύει το ρόλο τους και την εκτίμηση που οι γονείς έχουν

για τον εαυτό τους και αυτό τους βοηθάει να δουν το ζήτημα της ψυχικής και σωματικής

αγωγής και υγείας του παιδιού τους στη συνολική του διάσταση. Οι γονείς

καταλαβαίνουν ότι η τιμωρία είναι ένα κατασταλτικό μέτρο που δεν επιλύει τα

προβλήματα, αντίθετα σε μερικές περιπτώσεις μετατρέπεται σε πρόκληση και ωθεί τα

παιδιά να ριψοκινδυνεύσουν, προκειμένου να αποφύγουν ή να δοκιμάσουν την αντοχή

τους. (Κεδράκα, 2000)

Με τον όρο εφηβεία νοείται συνήθως ένας συνολικός ενιαίος τρόπος ζωής. Τα

σημαντικότερα από τα γενικά χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι τα ακόλουθα:

1. Οι αιφνίδιες και νέες πληθωρικές βιοσωματικές ψυχικές και κοινωνικές μεταβολές.

2. Η μεταβολή της λειτουργίας ενδοκρινών αδένων, η ωρίμανση της λειτουργίας των

γεννητικών αδένων και η εμφάνιση δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου, με

συνέπεια την παρουσίαση έντονης σεξουαλικότητας, η αντιμετώπιση της οποίας

αποτελεί δύσκολο πρόβλημα της προσωπικότητας.

3. Αποτέλεσμα της εμφάνισης των νέων αιφνίδιων πληθωρικών μεταβολών είναι η

αποδιοργάνωση, αρχικά, της προσωπικότητας, η εμφάνιση του φαινομένου «της

εφηβικής κρίσης» και οι κατοπινές προσπάθειες αναδόμησης της προσωπικότητας.

4. Ο εξαιτίας αδυναμίας προσαρμογής, στην κοινωνία των ενηλίκων, σχηματισμός της

υποκουλτούρας των συνομηλίκων, που αποτελεί υποκατάστατο της κοινωνίας των

ενηλίκων, μέσα στην οποία βρίσκει ο έφηβος την προσωπική του ισορροπία.

Σπουδαιότερες από τις μεταβολές των ειδικών χαρακτηριστικών είναι:

1. Η μεταβολή της συγκεκριμένης σκέψης της παιδικής ηλικίας σε πολυδιάστατη,

διαλεκτική αφηρημένη σκέψη.

2. Η ωριμότητα και ολοκλήρωση της συναισθηματικής λειτουργίας.

3. Η προσπάθεια προσαρμογής και ομαλής ένταξης στην κοινωνία των ενηλίκων.

4. Η απόκτηση της υπευθυνότητας, η ισχυροποίηση της ελεύθερης βούλησης, η

χειραφέτηση και το πέρασμα από την εξάρτηση της αυθεντίας των ενηλίκων στην

ανεξαρτησία.

5. Η μεταβολή της ηθικής ετερονομίας σε αυτονομία και σε νόμο της ηθικής

συνείδησης.

6. Το ενδιαφέρον και η αναζήτηση επαγγελματικής αποκατάστασης.

7. Η προσπάθεια αυτοπραγμάτωσης και απόκτησης ώριμης προσωπικότητας.

Με τα χαρακτηριστικά αυτά, διακρίνεται η εφηβική ηλικία από κάθε άλλη της

ανθρώπινης ζωής. (Κεδράκα, 2000)

Η �