47
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ 1 η 2 η Συνάντηση ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Παναγιώτης Βεργούρος, Οικονομολόγος Περιεχόμενα 13. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ & ΑΕΠ ΩΣ ΜΕΤΡΟ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ....................................................................... 3 13.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ................................................................. 3 Ορισμός Μακροοικονομικής θεωρίας............................................................................................................................ 3 Σφάλμα σύνθεσης........................................................................................................................................................... 3 Είδη οικονομικής ανάλυσης ........................................................................................................................................... 3 13.2 ΤΟ ΑΕΠ ΩΣ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ.......................................................................................................... 4 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν – ΑΕΠ ............................................................................................................................. 4 Γιατί ¨ακαθάριστο¨ και όχι ¨καθαρό¨ προϊόν ................................................................................................................. 5 Γιατί ¨εγχώριο¨ και όχι ¨εθνικό¨ προϊόν ......................................................................................................................... 5 ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές και ΑΕΠ σε σταθερές τιμές – Δείκτης τιμών ............................................................................ 5 Το ¨κατά κεφαλήν ΑΕΠ¨ ................................................................................................................................................ 7 Οι αδυναμίες του ΑΕΠ ως μέτρου κοινωνικής ευημερίας .............................................................................................. 7 14. ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ, ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ, ΕΠΕΝΔΥΣΗ .......................................................................................................... 8 14.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ................................................................................................................. 8 Οι βασικές υποθέσεις της θεωρίας κατανάλωσης .......................................................................................................... 8 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της κατανάλωσης εκτός του εισοδήματος ..................................................................... 9 Μέση και οριακή ροπή για κατανάλωση & μέση και οριακή ροπή για αποταμίευση .................................................... 10 Σχέσεις μεταξύ των οριακών και μέσων ροπών για κατανάλωση και αποταμίευση ..................................................... 11 Η ¨αυτόνομη κατανάλωση¨ .......................................................................................................................................... 11 Η σχέση κατανάλωσης και αποταμίευσης .................................................................................................................... 12 Η θεωρία σχετικού εισοδήματος (1945) ....................................................................................................................... 14 Η θεωρία Irving Fisher για τη διαχρονική επιλογή κατανάλωσης – αποταμίευσης ................................................... 14 Η θεωρία μόνιμου εισοδήματος – Friedman 1957....................................................................................................... 14 Η θεωρία εισοδήματος κύκλου ζωής (1953) ................................................................................................................ 14 14.2 ΘΕΩΡΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ .................................................................................................................................................. 15 Ορισμός και έννοια της επένδυσης ............................................................................................................................... 15 Οι βασικές διακρίσεις της επένδυσης .......................................................................................................................... 15 ¨Αυτόνομες επενδύσεις¨ και ¨κατά προώθηση επενδύσεις¨ ........................................................................................... 16 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες (συνολικά) της επένδυσης .......................................................................................... 17 Κριτήρια ανάληψης επενδύσεων .................................................................................................................................. 17 Βασικές θεωρίες περί μεγέθους των επενδύσεων ......................................................................................................... 19 Χρήσιμες παρατηρήσεις που αφορούν τις επενδύσεις ................................................................................................... 20 14.3 ΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΣΕ ΚΛΕΙΣΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΧΩΡΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ ........................................ 21 Ορισμός και προσδιορισμός του επιπέδου ισορροπίας ................................................................................................ 21 Ο πολλαπλασιαστής των ¨αυτόνομων¨ επενδύσεων (δηλαδή των επενδύσεων που δεν εξαρτώνται από το εισόδημα) . 22 Ο πολλαπλασιαστής των ¨κατά προώθηση¨ επενδύσεων (που εξαρτώνται από το εισόδημα) ....................................... 22 Το παράδοξο της ¨φειδούς¨ .......................................................................................................................................... 23 Αντιπληθωριστικό και πληθωριστικό κενό (η γνωστή ¨φούσκα¨) ................................................................................. 23 14.4 ΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΣΕ ΚΛΕΙΣΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ.............................................. 26 Η ταυτότητα ισορροπίας με δημόσιο τομέα .................................................................................................................. 26

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 1 -

ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ 1

η – 2

η Συνάντηση

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Παναγιώτης Βεργούρος, Οικονομολόγος

Περιεχόμενα

13. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ & ΑΕΠ ΩΣ ΜΕΤΡΟ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ....................................................................... 3

13.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ................................................................. 3 Ορισμός Μακροοικονομικής θεωρίας ............................................................................................................................ 3 Σφάλμα σύνθεσης........................................................................................................................................................... 3 Είδη οικονομικής ανάλυσης ........................................................................................................................................... 3

13.2 ΤΟ ΑΕΠ ΩΣ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ.......................................................................................................... 4 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν – ΑΕΠ ............................................................................................................................. 4 Γιατί ¨ακαθάριστο ̈και όχι ¨καθαρό¨ προϊόν ................................................................................................................. 5 Γιατί ¨εγχώριο¨ και όχι ¨εθνικό¨ προϊόν ......................................................................................................................... 5 ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές και ΑΕΠ σε σταθερές τιμές – Δείκτης τιμών ............................................................................ 5 Το ¨κατά κεφαλήν ΑΕΠ¨ ................................................................................................................................................ 7 Οι αδυναμίες του ΑΕΠ ως μέτρου κοινωνικής ευημερίας .............................................................................................. 7

14. ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ, ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ, ΕΠΕΝΔΥΣΗ .......................................................................................................... 8

14.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ................................................................................................................. 8 Οι βασικές υποθέσεις της θεωρίας κατανάλωσης .......................................................................................................... 8 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της κατανάλωσης εκτός του εισοδήματος ..................................................................... 9 Μέση και οριακή ροπή για κατανάλωση & μέση και οριακή ροπή για αποταμίευση .................................................... 10 Σχέσεις μεταξύ των οριακών και μέσων ροπών για κατανάλωση και αποταμίευση ..................................................... 11 Η ¨αυτόνομη κατανάλωση¨ .......................................................................................................................................... 11 Η σχέση κατανάλωσης και αποταμίευσης .................................................................................................................... 12 Η θεωρία σχετικού εισοδήματος (1945) ....................................................................................................................... 14 Η θεωρία Irving – Fisher για τη διαχρονική επιλογή κατανάλωσης – αποταμίευσης ................................................... 14 Η θεωρία μόνιμου εισοδήματος – Friedman 1957 ....................................................................................................... 14 Η θεωρία εισοδήματος κύκλου ζωής (1953) ................................................................................................................ 14

14.2 ΘΕΩΡΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ .................................................................................................................................................. 15 Ορισμός και έννοια της επένδυσης ............................................................................................................................... 15 Οι βασικές διακρίσεις της επένδυσης .......................................................................................................................... 15 ¨Αυτόνομες επενδύσεις ̈και ¨κατά προώθηση επενδύσεις¨ ........................................................................................... 16 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες (συνολικά) της επένδυσης .......................................................................................... 17 Κριτήρια ανάληψης επενδύσεων .................................................................................................................................. 17 Βασικές θεωρίες περί μεγέθους των επενδύσεων ......................................................................................................... 19 Χρήσιμες παρατηρήσεις που αφορούν τις επενδύσεις ................................................................................................... 20

14.3 ΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΣΕ ΚΛΕΙΣΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΧΩΡΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ ........................................ 21 Ορισμός και προσδιορισμός του επιπέδου ισορροπίας ................................................................................................ 21 Ο πολλαπλασιαστής των ¨αυτόνομων¨ επενδύσεων (δηλαδή των επενδύσεων που δεν εξαρτώνται από το εισόδημα) . 22 Ο πολλαπλασιαστής των ¨κατά προώθηση¨ επενδύσεων (που εξαρτώνται από το εισόδημα) ....................................... 22 Το παράδοξο της ¨φειδούς¨ .......................................................................................................................................... 23 Αντιπληθωριστικό και πληθωριστικό κενό (η γνωστή ¨φούσκα¨) ................................................................................. 23

14.4 ΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΣΕ ΚΛΕΙΣΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ .............................................. 26 Η ταυτότητα ισορροπίας με δημόσιο τομέα .................................................................................................................. 26

Page 2: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 2 -

1. Ισορροπία μόνο με δημόσιες δαπάνες (με στόχο να κατανοήσουμε την επίδραση των δημοσίων δαπανών) ................ 27 που μπορούμε να αποδείξουμε ότι ισούται με: ..................................................................................................................... 28 2. Ισορροπία μόνο με επιβολή φόρων (με στόχο να κατανοήσουμε την επίδραση των φόρων) ........................................ 29 3. Ισορροπία με πλήρη λειτουργία του δημόσιου τομέα .................................................................................................... 30 Πολλαπλασιαστής των φόρων και πολλαπλασιαστής των δημοσίων δαπανών (σε υπόδειγμα με γραμμική συνάρτηση

κατανάλωσης) ...................................................................................................................................................................... 30 Το θεώρημα του ¨ισοσκελισμένου προϋπολογισμού¨ .................................................................................................... 30 Εκτοπισμός του ιδιωτικού τομέα (crowding out effect¨) .............................................................................................. 31

14.5 ΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΣΕ ΑΝΟΙΧΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ..................................................................................... 33 Η ταυτότητα της ισορροπίας σε ανοιχτή οικονομία ...................................................................................................... 33 Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές σε μια οικονομία ........................................................................................................... 33 Η μέση ροπή για εισαγωγές .......................................................................................................................................... 34 Η διαγραμματική ισορροπία με εξωτερικές συναλλαγές ............................................................................................... 35 Η σημασία του εμπορικού ισοζυγίου ............................................................................................................................ 35 Εμπορικό ισοζύγιο και ανάπτυξη ................................................................................................................................. 36 Ισοζύγια ιδιωτικού, δημόσιου και εξωτερικού τομέα και η σημασία τους για τη γενική ισορροπία στην οικονομία...... 37

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ............................................................................................................................................................................. 39

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ .......................................................................................................................................................................... 40

A. Πολλαπλασιαστής των φόρων ......................................................................................................................................... 40 Β. Πολλαπλασιαστής των δημοσίων δαπανών σε υπόδειγμα με γραμμική συνάρτηση κατανάλωσης ................................... 40 Γ. Οριακή αποδοτικότητα των επενδύσεων (στην ουσία πρόκειται για τον Εσωτερικό Βαθμό Απόδοσης) ........................... 40 Δ. Η ¨αρχή του επιταχυντή¨ (Clark 1917) ............................................................................................................................ 41 Ε. Τα ομόλογα και τα χαρακτηριστικά τους ......................................................................................................................... 42 ΣΤ. Διάφορα επιπλέον στοιχεία για το ΑΕΠ ......................................................................................................................... 44 Το ΑΕΠ ως ¨δαπάνη¨ ................................................................................................................................................... 44 Το ΑΕΠ ως ¨εισόδημα¨ ................................................................................................................................................ 45 ΑΕΠ σε ¨τιμές αγοράς¨ και ΑΕΠ σε ¨τιμές κόστους¨ .................................................................................................... 45

Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ

) ...................................................................................................................... 46 Το Καθαρό Εθνικό Προϊόν (ΚΕΠ) .............................................................................................................................. 46 Καθαροί και έμμεσοι φόροι - Επιδοτήσεις ................................................................................................................... 46 Το Εθνικό Εισόδημα .................................................................................................................................................... 46 Το Διαθέσιμο Εισόδημα ............................................................................................................................................... 47 Η αποταμίευση σε μακροοικονομικό επίπεδο ............................................................................................................... 47 Μεταβιβαστικές πληρωμές ........................................................................................................................................... 47

Page 3: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 3 -

13. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ & ΑΕΠ ΩΣ

ΜΕΤΡΟ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ

1133..11 ΟΟΡΡΙΙΣΣΜΜΟΟΣΣ ΜΜΑΑΚΚΡΡΟΟΟΟΙΙΚΚΟΟΝΝΟΟΜΜΙΙΚΚΗΗΣΣ ΘΘΕΕΩΩΡΡΙΙΑΑΣΣ ΚΚΑΑΙΙ

ΒΒΑΑΣΣΙΙΚΚΕΕΣΣ ΕΕΝΝΝΝΟΟΙΙΕΕΣΣ Ορισμός Μακροοικονομικής θεωρίας Μακροοικονομική θεωρία είναι κλάδος της Οικονομικής επιστήμης που μελετά τα συνολικά οικονομικά μεγέθη καθώς και την αλληλεπίδραση τους. Ονομάζεται και ¨θεωρία εισοδήματος¨ γιατί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της είναι ο προσδιορισμός του εισοδήματος ισορροπίας, δηλαδή του ¨εισοδήματος πλήρους απασχόλησης¨. Σφάλμα σύνθεσης Είναι το σφάλμα που διαπράττουμε όταν υποθέτουμε ότι κάτι που ισχύει για ένα άτομο, έχει και γενική ισχύ στο σύνολο των ατόμων. Παράδειγμα Αν αυξηθεί ο μισθός ενός εργαζόμενου σε μία επιχείρηση τότε είναι φυσικό να θεωρούμε ότι θα αυξηθεί η ευημερία του, αφού θα αυξηθεί και η αγοραστική του δύναμη (δηλαδή η δυνατότητα του να αγοράζει αγαθά). Είναι, όμως, λάθος να θεωρήσουμε ότι η αύξηση των μισθών όλων των πολιτών ταυτόχρονα, θα οδηγήσει τους πολίτες σε αυξημένη ευημερία, αφού η αύξηση του εισοδήματος τους θα οδηγήσει πιθανόν και σε αυξημένες τιμές των αγαθών και συνεπώς θα τεθεί υπό αμφισβήτηση το κατά πόσο θα μπορούν να αγοράζουν περισσότερα αγαθά. Είδη οικονομικής ανάλυσης Η μορφή και η μεθοδολογία της οικονομικής ανάλυσης μπορούν να διακριθούν σε τρεις μορφές: i. Στατική οικονομική ανάλυση: Η ανάλυση των οικονομικών φαινόμενων

σε δεδομένη χρονική στιγμή, χωρίς να έχει σημασία η εξέλιξη τους διαχρονικά. Μπορούμε να πούμε ότι μοιάζει με τη μελέτη μιας φωτογραφίας, που τραβήχτηκε σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

ii. Δυναμική οικονομική ανάλυση: Η ανάλυση της εξέλιξης των οικονομικών φαινόμενων διαχρονικά. Μπορούμε να πούμε ότι μοιάζει με τη μελέτη μιας κινηματογραφικής ταινίας.

iii. Συγκριτική οικονομική ανάλυση: Η σύγκριση ενός οικονομικού φαινόμενου σε δύο ή περισσότερες χρονικές στιγμές. Μπορούμε να πούμε ότι μοιάζει με τη σύγκριση δύο φωτογραφιών του ίδιου αντικειμένου που τραβήχτηκαν σε διαφορετικούς χρόνους.

Page 4: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 4 -

1133..22 ΤΤΟΟ ΑΑΕΕΠΠ ΩΩΣΣ ΜΜΑΑΚΚΡΡΟΟΟΟΙΙΚΚΟΟΝΝΟΟΜΜΙΙΚΚΟΟ ΜΜΕΕΓΓΕΕΘΘΟΟΣΣ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν – ΑΕΠ Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) σε μια κλειστή οικονομία, δηλαδή σε μια οικονομία χωρίς διεθνείς συναλλαγές, συμπεριλαμβάνει την αξία όλων των τελικών αγαθών που παράγονται σε αυτήν εντός ενός έτους, υλικών και άυλων (πχ υπηρεσιών). Δηλαδή εξαιρούμε τα ¨ενδιάμεσα¨ αγαθά, που έχουν ενσωματωθεί σε τελικά προϊόντα. Για παράδειγμα τα σταφύλια που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του κρασιού δεν πρέπει να συνυπολογιστούν στο ΑΕΠ γιατί η αξία τους έχει ενσωματωθεί στο τελικό προϊόν, δηλαδή στο κρασί. Εναλλακτικός τρόπος υπολογισμού του ΑΕΠ μιας οικονομίας, ώστε να αποφεύγονται τα λάθη στο χαρακτηρισμό ενός προϊόντος ως τελικού ή ενδιάμεσου, είναι η μέθοδος υπολογισμού της Προστιθέμενης Αξίας, όπου αθροίζουμε την αξία που προστίθεται σε ένα προϊόν σε κάθε στάδιο μεταποίησης του και συνεπώς το τελικό άθροισμα ισούται με την αξία του τελικού προϊόντος.

Παρατηρήσεις Είναι πολύ σημαντικός ο παράγοντας χρόνος για να συμπεριλάβουμε ένα

προϊόν στο ΑΕΠ. Για παράδειγμα η αξία ενός σπιτιού θα συμπεριληφθεί στο ΑΕΠ μόνο κατά το ποσοστό που αφορά την κατασκευή του εντός του παρόντος έτους και εφόσον υπάρχει τέτοιο ποσοστό.

Επιπλέον στο ΑΕΠ μπορούν να προσμετρηθούν μόνο όσες υπηρεσίες και προϊόντα περνούν από το σύστημα της αγοράς. Για παράδειγμα η οικιακή απασχόληση των νοικοκυριών δεν μπορεί να μετρηθεί, αφού δεν αποτιμάται χρηματικά μέσω του συστήματος της αγοράς.

Πρέπει να τονίσουμε ότι το ΑΕΠ μπορεί να υπολογιστεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους (πχ ως δαπάνη για τη χρήση των παραγωγικών συντελεστών). Αυτού του τύπου οι αναλύσεις ξεφεύγουν από τα στενά όρια του σκοπού δημιουργίας του παρόντος συγγράμματος (εισαγωγικός διαγωνισμός ΕΣΔΔΑ). Για όποιον θέλει περισσότερα στοιχεία υπάρχει αντίστοιχο τμήμα στο ¨Παράρτημα¨ των σημειώσεων.

Για την καλύτερη κατανόηση της έννοιας του ΑΕΠ θα παραθέσουμε ένα απλό παράδειγμα για τον τρόπο υπολογισμού του: Έστω ότι παράγονται 100 κιλά σταφύλια (στο – έστω – μοναδικό χωράφι της οικονομίας) με αξία 1 ευρώ το κιλό. Στη συνέχεια 60 κιλά από τα σταφύλια πωλούνται στη λαϊκή αγορά ως ¨φρούτα¨ με τιμή 3 ευρώ το κιλό και τα υπόλοιπα 40 κιλά γίνονται πρώτη ύλη για την παραγωγή 40 κιλών κρασιού με τιμή 4 ευρώ το κιλό (η επιλογή στο παράδειγμα για ισόποση παραγωγή σταφυλιών και κρασιού, αλλά και η χρήση ίδιων μονάδων μέτρησης – κιλά και όχι λίτρα – γίνεται για λόγους απλοποίησης των υπολογισμών). Το ΑΕΠ που παράχθηκε υπολογίζεται ως εξής:

Page 5: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 5 -

Άμεση μέθοδος (με τον ορισμό του ΑΕΠ – περί τελικών αγαθών) Σταφύλια ως τελικά αγαθά: 60 κιλά με 3 ευρώ το κιλό = 180 ευρώ Κρασί ως τελικό αγαθό: 40 κιλά με 4 ευρώ το κιλό = 160 ευρώ Σύνολο: 18+160 = 340 ευρώ Έμμεση μέθοδος (με την Προστιθέμενη Αξία) 1

ο στάδιο: 100 κιλά σταφύλια με προστιθέμενη αξία (1-0) = 1 ευρώ το κιλό,

οπότε 100 ευρώ 2

ο στάδιο: 60 κιλά σταφύλια με προστιθέμενη αξία (3-1) = 2 ευρώ το κιλό,

οπότε 120 ευρώ. 3

ο στάδιο (αν και θα μπορούσε να θεωρηθεί απλά προσθήκη στο 2

ο στάδιο): 40

κιλά κρασί με προστιθέμενη αξία (4-1) = 3 ευρώ το κιλό, οπότε 120 ευρώ. Σύνολο: 100+120+120 = 340 ευρώ. Γιατί ¨ακαθάριστο¨ και όχι ¨καθαρό¨ προϊόν Ο υπολογισμός του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος διαφέρει από τον υπολογισμό του Καθαρού Εγχώριου Προϊόντος ως προς τις ¨αποσβέσεις¨. Ως απόσβεση μπορούμε να θεωρήσουμε την απαξίωση του εξοπλισμού (κεφαλαίου) της επιχείρησης. Για παράδειγμα αν μια επιχείρηση αγοράσει σήμερα ένα μηχάνημα για να παράγει, δαπανώντας ένα συγκεκριμένο ποσό, αυτό το ποσό θα καταγραφεί στον ισολογισμό της επιχείρησης. Όμως, η πάροδος των ετών θα απαξιώσει αυτό το μηχάνημα, με αποτέλεσμα να μην είναι σωστή η αποτύπωση της αρχικής αξίας του μηχανήματος, ως παρούσας αξίας του. Η επιχείρηση θα ¨αποσβέσει¨ το μηχάνημα σταδιακά με στόχο να εμφανίζει την πραγματική του παρούσα αξία (έχει κάθε λόγο να το κάνει γιατί οι αποσβέσεις θεωρούνται στη Λογιστική έξοδα και συνεπώς μειώνουν τα φορολογούμενα κέρδη). Τελικά η ύπαρξη αποσβέσεων διαφοροποιεί το ακαθάριστο από το καθαρό εγχώριο προϊόν. Γιατί ¨εγχώριο¨ και όχι ¨εθνικό¨ προϊόν Στο εγχώριο συμπεριλαμβάνουμε την αξία των τελικών αγαθών που παράγονται στο εσωτερικό της χώρας, από όλους τους κατοίκους της. Στο εθνικό θα έπρεπε να υπολογίσουμε την αξία τελικών αγαθών που παράγουν μόνο οι Έλληνες (αν για παράδειγμα μιλάμε για την Ελλάδα) τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό. ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές και ΑΕΠ σε σταθερές τιμές – Δείκτης τιμών Αν υπολογίσουμε το ΑΕΠ ως το άθροισμα της παρούσας χρηματικής αξίας όλων των αγαθών που παράγονται, τότε έχουμε υπολογίσει το ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές. Αν οι τιμές που θα χρησιμοποιήσουμε έχουν μετατραπεί σε τιμές έτους βάσης, τότε υπολογίζουμε το ΑΕΠ σε σταθερές τιμές. Το έτος βάσης είναι μια χρονιά της οποίας τις τιμές έχουμε επιλέξει να χρησιμοποιήσουμε ως τη βάση των υπολογισμών μας.

Page 6: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 6 -

Αν δεχτούμε ότι πάντα οι τιμές αυξάνονται σε σχέση με το χρόνο, συμπεραίνουμε ότι οι τιμές του παρόντος έτους είναι μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες των παρελθόντων ετών. Συνεπώς η αξία του παραγόμενου συνολικού προϊόντος θα είναι υψηλότερη σε τρέχουσες τιμές. Το ΑΕΠ του έτους Α σε σταθερές τιμές με έτος βάσης το έτος Β, μπορεί να υπολογιστεί από τη σχέση:

ΑΕΠ έτους Α σε τρέχουσες τιμέςΑΕΠ έτους Α σε σταθερές τιμές

δείκτης τιμών έτους Α

όπου ο δείκτης τιμών υπολογίζεται ως εξής: τρέχουσες τιμές έτους Α

δείκτης τιμών έτους Ατιμές έτους βάσης Β

και δείχνει τις μεταβολές στο γενικό επίπεδο τιμών σε σχέση με το επίπεδο τιμών του έτους βάσης, το οποίο είναι συνήθως προγενέστερο. Πάντως, για την ανάγκη εργασιών και μελετών, το έτος βάσης μπορεί να είναι ένα επόμενο έτος, με την προϋπόθεση ότι οι τιμές του έτους αυτού δεν θα είναι πραγματικές, αλλά εκτιμήσεις. Η χρησιμότητα της διάκρισης του ΑΕΠ σε τρέχουσες (ονομαστικό ΑΕΠ) και σε σταθερές τιμές (πραγματικό ΑΕΠ) φαίνεται από το επόμενο παράδειγμα:

έτος τιμή ποσότητα ΑΕΠ ονομαστικό

ΑΕΠ πραγματικό

ΔΤ

1 10 100 1000 1000 100 2 15 80 1200 800 150

Το ονομαστικό ΑΕΠ φαίνεται να αυξάνεται από 1000 σε 1500, λόγω της μεγάλης αύξησης της τιμής. Το πραγματικό ΑΕΠ μειώνεται από 1000 σε 800 λόγω της μείωσης της ποσότητας. Επειδή η ποσότητα των παραγόμενων αγαθών είναι άμεση συνδεδεμένη με την απασχόληση σε κάθε χώρα, η μείωση του πραγματικού ΑΕΠ είναι ένα ¨καμπανάκι¨ για τις οικονομικές αρχές της χώρας (κάτι που δεν φαίνεται όταν χρησιμοποιούμε μόνο το ονομαστικό ΑΕΠ).

Page 7: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 7 -

Το ¨κατά κεφαλήν ΑΕΠ¨ Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ δείχνει το εισόδημα που θα αντιστοιχούσε σε κάθε κάτοικο μιας χώρας αν η διανομή ήταν ίση

1. Είναι το πηλίκο του

(ονομαστικού ή του πραγματικού) ΑΕΠ προς τον πληθυσμό και ορίζεται με τη σχέση:

κ. κ ΑΕΠ = ΑΕΠ / πληθυσμός Οι αδυναμίες του ΑΕΠ ως μέτρου κοινωνικής ευημερίας Ο τρόπος με τον οποίο υπολογίζεται το ΑΕΠ, το καθιστά αναξιόπιστο ως μέτρο κοινωνικής ευημερίας. Οι αδυναμίες που παρουσιάζει μπορούν να συνοψιστούν στα εξής: i. Δεν περιλαμβάνει την αξία των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών

που προορίζονται για αυτοκατανάλωση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι υπηρεσίες της νοικοκυράς εντός της οικίας, οι οποίες δεν καταγράφονται από το σύστημα αγορών και πωλήσεων της αγοράς και συνεπώς δεν προσμετρούνται στο ΑΕΠ.

ii. Παραλείπει τις παραοικονομικές δραστηριότητες, με την έννοια ότι αυτές δεν ακολουθούν την οδό της αγοράς και συνεπώς δεν καταγράφεται η αξία των συναλλαγών τους.

iii. Δεν καταγράφει ποιοτικές μεταβολές και συνεπώς μετρά μόνο ποσοτικά τα μεγέθη.

iv. Δεν διακρίνει την παραγωγή μιας οικονομίας σε κατηγορίες και δεν είναι εύκολο να εξάγουμε συμπεράσματα για τις μεταβολές στον παραγωγικό προσανατολισμό της οικονομίας. Για παράδειγμα ο χαρακτηρισμός ως αγροτικής ή βιομηχανικής θα ήταν πολύ χρήσιμος.

Επιπλέον πρέπει να τονίσουμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες κερδίζει οπαδούς η άποψη ότι πρέπει να μετράμε την κοινωνική ευημερία με ποιοτικότερους δείκτες που ενσωματώνουν τη διανομή του εισοδήματος, την περιβαλλοντική κατάσταση, το βαθμό κοινωνικών παροχών σε κρίσιμους τομείς όπως η υγεία, η κοινωνική ασφάλιση και η παιδεία κτλ. Τα ¨οικονομικά της ανάπτυξης¨ είναι ο κλάδος της Οικονομικής επιστήμης που ασχολείται αναλυτικά με τέτοια θέματα και χρησιμοποιεί, πλέον, ποιοτικότερους δείκτες – όπως οι ¨καμπύλες συγκέντρωσης¨ και οι συνεπαγόμενοι ¨δείκτες Gini¨ τους οποίους έχει ¨δανειστεί¨ από τη ΜΙΚΡΟ (βλέπε αντίστοιχη ενότητα στην ανάλυση της αγοράς του Ολιγοπωλίου).

1 Αποφεύγουμε τον όρο ¨δίκαιη¨ γιατί το τι είναι δίκαιο διαφοροποιείται με

βάση την οπτική της σχολής οικονομικής σκέψης (πχ. πόσο δίκαιο είναι να

αμείβεται και κάποιος ο οποίος δεν θέλει να συμμετέχει στην παραγωγική

διαδικασία

Page 8: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 8 -

14. ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ, ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ, ΕΠΕΝΔΥΣΗ

1144..11 ΣΣΤΤΟΟΙΙΧΧΕΕΙΙΑΑ ΑΑΠΠΟΟ ΘΘΕΕΩΩΡΡΙΙΑΑ ΚΚΑΑΤΤΑΑΝΝΑΑΛΛΩΩΣΣΗΗΣΣ Οι βασικές υποθέσεις της θεωρίας κατανάλωσης Οι προτάσεις που διατύπωσε ο Keynes (με τη ¨θεωρία πραγματικού εισοδήματος¨ το 1936) αποτελούν τη βάση των υποθέσεων για τη σύγχρονη θεωρία κατανάλωσης. Αυτές οι προτάσεις συνοψίζονται στα εξής: i. Η κατανάλωση εξαρτάται κυρίως από το εισόδημα, χωρίς αυτό να

σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες, μικρότερης σημασίας. Μάλιστα, η σχέση του εισοδήματος με την κατανάλωση είναι θετική, δηλαδή αύξηση του εισοδήματος σημαίνει και αύξηση της κατανάλωσης.

ii. Η αύξηση του εισοδήματος κατά ένα ποσοστό οδηγεί σε αύξηση της κατανάλωσης κατά μικρότερο ποσοστό (όσο αυξάνεται το εισόδημα μειώνεται η οριακή ροπή για κατανάλωση – βλέπε αντίστοιχη παράγραφο). Η διαφορά οφείλεται στην αποταμίευση στην οποία προβαίνουν τα άτομα.

iii. Όσο το εισόδημα αυξάνεται, η κατανάλωση ως ποσοστό στο εισόδημα μειώνεται (όσο αυξάνεται το εισόδημα μειώνεται η μέση ροπή για κατανάλωση – βλέπε αντίστοιχη παράγραφο). Αυτό σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερο εισόδημα έχει κάποιος τόσο λιγότερο ποσοστό του δαπανά, αφού οι βασικές καταναλωτικές ανάγκες του υπόκεινται σε κορεσμό.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ

Κατανάλωση

Όταν Y τότε Μέση Ροπή Κατανάλωσης

Οριακή Ροπή Κατανάλωσης

Page 9: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 9 -

Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της κατανάλωσης εκτός του εισοδήματος Η κλίση της συνάρτησης κατανάλωσης καθορίζεται από το εισόδημα. Αντίθετα η θέση της συνάρτησης κατανάλωσης προσδιορίζεται από πολλούς παράγοντες εκτός του εισοδήματος. Στο επόμενο διάγραμμα απεικονίζεται η μετακίνηση της κατανάλωσης από C1 σε C2, από την επίδραση των προσδιοριστικών της παραγόντων: διάγραμμα 14.1 C C2

C1

Β Α Ο Υ Οι πιο συνηθισμένοι από τους προσδιοριστικούς παράγοντες της κατανάλωσης: i. Η κατοχή ρευστών διαθεσίμων, αφού όσο περισσότερο ρευστό χρήμα

διαθέτει κάποιος τόσο περισσότερο καταναλώνει. ii. Το επιτόκιο, αφού η αύξηση του μπορεί να δελεάσει κάποιον να

αποταμιεύσει για να επωφεληθεί του τόκου, ή να τον αποτρέψει από την αποταμίευση, αφού μπορεί με μικρότερο ποσό να επιτύχει τον επιθυμητό τόκο.

iii. Η ικανότητα για δανεισμό, αφού η πιστοληπτική ικανότητα κάποιου μπορεί να τον οδηγήσει σε μεγαλύτερη κατανάλωση.

iv. Οι προσδοκίες για το μελλοντικό εισόδημα και τις μελλοντικές τιμές. Αν το εισόδημα προβλέπεται ότι θα αυξηθεί, συνήθως καταναλώνουμε περισσότερο. Το ίδιο συμβαίνει και όταν περιμένουμε αυξήσεις των τιμών, οπότε προσπαθούμε να προλάβουμε να αγοράσουμε τα αγαθά που χρειαζόμαστε πριν την αύξηση των τιμών τους.

v. Το απόθεμα των διαρκών αγαθών, αφού αν κατέχουμε, ήδη, όσα χρειαζόμαστε δεν χρειάζεται να καταναλώσουμε περισσότερα (ειδικά για τα διαρκή αγαθά).

μεταβολή της κατανάλωσης,

λόγω μεταβολής των

προσδιοριστικών

παραγόντων της

+ -

Page 10: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 10 -

Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της κατανάλωσης δεν εξαντλούνται σε αυτόν τον κατάλογο, ο οποίος είναι απλά ενδεικτικός. Πάντως μπορούμε να καταλήξουμε στα εξής: ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ: Το γενικό επίπεδο των τιμών Η προσδοκία για υψηλότερο επίπεδο τιμών (προσδοκία για πληθωρισμό) Τα ρευστά διαθέσιμα Οι θετικές προσδοκίες για μελλοντικό εισόδημα Η ικανότητα δανεισμού

ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ: Η αύξηση των φόρων Το ύψος του επιτοκίου (το κόστος δανεισμού)

Μέση και οριακή ροπή για κατανάλωση & μέση και οριακή ροπή για αποταμίευση 1. Η μέση ροπή για κατανάλωση ορίζεται με τη σχέση:

συνολική κατανάλωση

συνολικό εισόδημα

C

Y

Συνεπώς, πρόκειται για το λόγο της συνολικής κατανάλωσης που πραγματοποιείται σε ένα επίπεδο εισοδήματος προς το εισόδημα αυτό και δείχνει το ποσοστό του εισοδήματος που μετατρέπεται σε κατανάλωση. 2. Η οριακή ροπή για κατανάλωση ορίζεται με τη σχέση:

μεταβολή κατανάλωσης

μεταβολή εισοδήματος

C

Y

Πρόκειται για το λόγο της μεταβολής της συνολικής κατανάλωσης που πραγματοποιείται σε ένα επίπεδο εισοδήματος προς τη μεταβολή αυτού του εισοδήματος και δείχνει το τμήμα του επιπλέον εισοδήματος που θα μετατραπεί σε κατανάλωση. 3. Η μέση ροπή για αποταμίευση υπολογίζεται με τη σχέση:

συνολική αποταμίευση

συνολικό εισόδημα

S

Y

Πρόκειται για το λόγο της συνολικής αποταμίευσης που πραγματοποιείται σε ένα επίπεδο εισοδήματος προς το εισόδημα αυτό και δείχνει το ποσοστό του εισοδήματος που μετατρέπεται σε αποταμίευση. 4. Η οριακή ροπή για αποταμίευση υπολογίζεται με τη σχέση:

μεταβολή αποταμίευσης

μεταβολή εισοδήματος

S

Y

Πρόκειται για το λόγο της μεταβολής της συνολικής αποταμίευσης που πραγματοποιείται σε ένα επίπεδο εισοδήματος προς τη μεταβολή αυτού του

Page 11: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 11 -

εισοδήματος και δείχνει το τμήμα του επιπλέον εισοδήματος που θα μετατραπεί σε αποταμίευση. Σχέσεις μεταξύ των οριακών και μέσων ροπών για κατανάλωση και αποταμίευση i. Ανάμεσα σε οριακή ροπή για κατανάλωση και σε οριακή ροπή για

αποταμίευση ισχύει η σχέση: ΟΡΚ+ΟΡΑ=1

κάτι που συνεπάγεται ότι και τα δύο μεγέθη παίρνουν τιμές στο διάστημα [0,1]. ii. Ανάμεσα σε μέση ροπή για κατανάλωση και σε μέση ροπή για

αποταμίευση ισχύει η σχέση: ΜΡΚ+ΜΡΑ=1

κάτι που επίσης συνεπάγεται ότι και τα δύο μεγέθη πρέπει να παίρνουν τιμές στο διάστημα [0,1]. Η ¨αυτόνομη κατανάλωση¨ Η κατανάλωση που αντιστοιχεί σε μηδενικό εισόδημα ονομάζεται ¨αυτόνομη κατανάλωση¨. Πρόκειται για μια λογική παραδοχή, αφού ένα άτομο που ζει χωρίς να παράγει εισόδημα, συνεχίζει να καταναλώνει (με κατανάλωση εισοδήματος που αποταμίευσε στο παρελθόν). Στο διάγραμμα 14.1 η αυτόνομη κατανάλωση για την C1 αντιστοιχεί στο διάστημα ΟΑ.

Page 12: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 12 -

Η σχέση κατανάλωσης και αποταμίευσης Στο διάγραμμα 14.2 απεικονίζονται ταυτόχρονα οι συναρτήσεις κατανάλωσης C και αποταμίευσης S, όταν αυτές είναι γραμμικές

2. Συγκεκριμένα:

διάγραμμα 14.2 C C Β Α 45

ο

Ο Γ Υ S S O Γ Y M

Η συνάρτηση κατανάλωσης έχει τη μορφή C a b Y , με α > 0 να αντιστοιχεί στην αυτόνομη κατανάλωση, αφού δεν επηρεάζεται από το εισόδημα και να περιγράφεται γραφικά από το τμήμα ΟΑ και b να είναι οριακή ροπή για κατανάλωση που ισούται με την κλίση της συνάρτησης κατανάλωσης, ως προς το εισόδημα, σε κάθε σημείο της. Αντίστοιχα η μέση ροπή για κατανάλωση σε ένα σημείο μπορεί να υπολογιστεί με τη σχέση:

C a b YY Y

και συνεπώς ΜΡΚ > ΟΡΚ. (Αν η συνάρτηση κατανάλωσης δεν περιείχε αυτόνομη κατανάλωση, τότε θα είχε τη μορφή C b Y με αποτέλεσμα να ισχύει η σχέση ΜΡΚ = ΟΡΚ). Μια γραμμική συνάρτηση κατανάλωσης θα δημιουργεί και γραμμική συνάρτηση αποταμίευσης. Η συγκεκριμένη συνάρτηση αποταμίευσης θα 2 Θεωρούμε ότι όλες οι συναρτήσεις κατανάλωσης μπορούν να παρασταθούν

ως ευθείες, αν το επιθυμούμε για λόγους απλοποίησης

Η τομή της

κατανάλωσης με τη

γραμμή των 45ο δείχνει

που μηδενίζεται η

αποταμίευση

Page 13: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 13 -

περιγράφεται με τη σχέση S d g Y (με 0d , δηλαδή η συνάρτηση αποταμίευσης έχει αρνητικό ¨σταθερό όρο¨ που πρακτικά σημαίνει ότι σε μηδενικό εισόδημα το άτομο καταναλώνει την αποταμίευση του). Όσο η αποταμίευση είναι αρνητική, δηλαδή μέχρι το επίπεδο των Γ μονάδων εισοδήματος, σημαίνει ότι η κατανάλωση τροφοδοτείται από τα αποθέματα που είχαν αποταμιευτεί. Ειδικά σε μηδενικό επίπεδο εισοδήματος, όλη η κατανάλωση πρέπει να τροφοδοτείται αποκλειστικά από την αποταμίευση και συνεπώς το τμήμα ΟΜ αντιστοιχεί στο σύνολο της ¨αυτόνομης¨ κατανάλωσης, δηλαδή στο τμήμα ΟΑ. Παρατήρηση Σε ότι αφορά τη γραμμή των 45 μοιρών, πρόκειται για μια ευθεία που χρησιμοποιούμε συχνά για να δείξουμε τα σημεία στα οποία τα μεγέθη στους δύο άξονες (κατακόρυφο και οριζόντιο) είναι ίσα μεταξύ τους. Συνεπώς στη συγκεκριμένη περίπτωση η ευθεία των 45 μοιρών μας υποδεικνύει την ισότητα C Y , που σημαίνει ότι αν Y C S θα πρέπει 0S , που πράγματι επαληθεύεται και από το διάγραμμα σε επίπεδο εισοδήματος Γ μονάδων. Η συνάρτηση κατανάλωσης δεν είναι απαραίτητο να είναι ευθεία. Σε μια καμπύλη συνάρτηση κατανάλωσης οι οριακές ροπές για κατανάλωση και αποταμίευση δεν θα είναι σταθερές, όπως είναι στην περίπτωση της ευθείας συνάρτησης, αλλά θα μεταβάλλονται. Μάλιστα η ΟΡΚ μειώνεται όσο αυξάνεται το εισόδημα (βλέπε αρχικές διαπιστώσεις για την κατανάλωση – Keynes) και η ΟΡΑ αυξάνεται όσο αυξάνεται το εισόδημα. Πάντως το άθροισμα τους παραμένει σταθερό και ίσο με τη μονάδα. Δηλαδή πάντα:

ΟΡΚ+ΟΡΑ=1 και ΜΡΚ+ΜΡΑ=1 Επίσης μπορούμε να καταλήξουμε ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωση θετικά, επηρεάζουν την αποταμίευση αρνητικά. Συνεπώς: ΘΕΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ: Η αύξηση των φόρων (ώστε να μπορεί ο πολίτης να αποδώσει τους

φόρους του) Το ύψος του επιτοκίου (το κόστος δανεισμού)

ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ: Το γενικό επίπεδο των τιμών Η προσδοκία για υψηλότερο επίπεδο τιμών (προσδοκία για πληθωρισμό) Τα ρευστά διαθέσιμα Οι θετικές προσδοκίες για μελλοντικό εισόδημα Η ικανότητα δανεισμού

Page 14: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 14 -

Η θεωρία σχετικού εισοδήματος (1945) Συνδυάζει οικονομικά, κοινωνικά και ψυχολογικά κριτήρια για να εξηγήσει την καταναλωτική συμπεριφορά. Συγκεκριμένα: 1. Η κατανάλωση των ατόμων εξαρτάται από την κατανάλωση του υπόλοιπου πληθυσμού (αποτέλεσμα επίδειξης). 2. Η κατανάλωση των ατόμων εξαρτάται από τα προηγούμενα επίπεδα κατανάλωσης τους. 3. Αύξηση του εισοδήματος ενός ατόμου οδηγεί σε μείωση της μέσης ροπής για κατανάλωση. 4. Η κατανάλωση εξαρτάται και από τον τρόπο διανομής του εισοδήματος. Η θεωρία Irving – Fisher για τη διαχρονική επιλογή κατανάλωσης – αποταμίευσης Το άτομο προσπαθεί να μεγιστοποιήσει την ευημερία του διαχρονικά επιλέγοντας αυτήν την κατανάλωση στο παρόν που εξισώνει την οριακή χρησιμότητα των αγαθών που καταναλώνει στο παρόν, με την οριακή χρησιμότητα των αγαθών που θα καταναλώσει στο μέλλον.

Η θεωρία μόνιμου εισοδήματος – Friedman 1957 Τα άτομα καταναλώνουν τμήμα του μόνιμου εισοδήματος τους και όχι του εισοδήματος που θεωρούν ως πρόσκαιρο ή ευκαιριακό. Για τον Friedman η καταναλωτική συμπεριφορά καθορίζεται από: 1. Το μόνιμο εισόδημα των ατόμων 2. Τα επιτόκια της αγοράς 3. Την καθαρή αξία του πλούτου από τα περιουσιακά τους στοιχεία 4. Τη σχέση εισοδήματος – εργασίας και εισοδήματος – πλούτου

Η θεωρία εισοδήματος κύκλου ζωής (1953) Τα άτομα διαμορφώνουν καταναλωτικό πρότυπο και με βάση τις εκτιμήσεις τους για το εισόδημα που θα αποκτήσουν στη διάρκεια της ζωής τους. Συνεπώς η κατανάλωση των ατόμων εξαρτάται από την ηλικία και από τα εναπομείναντα χρόνια εργασίας. Η συγκεκριμένη θεωρία δίνει βραχυχρόνια παρόμοια αποτελέσματα με τη θεωρία του Keynes αλλά μακροχρόνια διαφοροποιείται και δέχτηκε κριτική κυρίως ως προς την αβεβαιότητα της πρόβλεψης για τη διάρκεια της ζωής των ατόμων.

Page 15: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 15 -

1144..22 ΘΘΕΕΩΩΡΡΙΙΑΑ ΕΕΠΠΕΕΝΝΔΔΥΥΣΣΗΗΣΣ Ορισμός και έννοια της επένδυσης Επένδυση είναι η δαπάνη εισοδήματος για αγορά κεφαλαιουχικών αγαθών. Δηλαδή, στην ουσία είναι η δημιουργία νέου κεφαλαίου (είτε με τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, είτε με την ¨επέκταση¨ των επιχειρήσεων που υπάρχουν. Προσοχή: Δεν πρέπει να συγχέουμε την επένδυση με τη δαπάνη εισοδήματος για

αγορά διαρκών αγαθών, αφού σε αυτά ανήκουν καταναλωτικά αγαθά, όπως αυτοκίνητα, ηλεκτρικές συσκευές κ.α.

Επίσης, δεν πρέπει να συγχέουμε την επένδυση με την αποταμίευση. Μπορεί να έχουν στενή σχέση, ειδικά στη διαμόρφωση της ισορροπίας (όπως θα δούμε σε κατάσταση ισορροπίας αποταμίευση = επένδυση) αλλά δεν είναι ταυτόσημες έννοιες, αφού δεν υπάρχει κανένας αυτόματος μηχανισμός που μετατρέπει στιγμιαία την αποταμίευση σε επένδυση.

Οι βασικές διακρίσεις της επένδυσης Η πραγματοποιούμενη επένδυση ή απλώς επένδυση, διακρίνεται σε σχεδιαζόμενη και σε μη σχεδιαζόμενη. Η πρώτη είναι αποτέλεσμα σχεδιασμού και συγκεκριμένου προγράμματος. Η δεύτερη είναι αυτή που πραγματοποιείται χωρίς να έχει προγραμματιστεί και οφείλεται σε αποκλίσεις της πραγματοποιούμενης από τη σχεδιασμένη παραγωγή, ώστε να βελτιωθεί η παραγωγικότητα. Για παράδειγμα η αύξηση της ζήτησης μπορεί να κριθεί ότι, για να ικανοποιηθεί, απαιτεί απόκτηση θετικών οικονομιών κλίμακας (βλέπε αντίστοιχη ενότητα στη ΜΙΚΡΟ) και συνεπώς ¨επένδυση¨.

Page 16: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 16 -

¨Αυτόνομες επενδύσεις¨ και ¨κατά προώθηση επενδύσεις¨ Οι ¨αυτόνομες επενδύσεις¨ είναι αυτές που δεν επηρεάζονται από την πορεία του εισοδήματος κατά τη διάρκεια του χρόνου στον οποίο εξελίσσονται. Θεωρούμε ότι όλοι οι υπολογισμοί των κριτηρίων ανάληψης της επένδυσης (βλέπε αντίστοιχη παράγραφο) έχουν γίνει σε προγενέστερο χρόνο. Η διαγραμματική τους απεικόνιση θα είναι: διάγραμμα 14.3 I I0 Ι Ο Y Οι ¨κατά προώθηση¨ επενδύσεις έχουν θετική σχέση με το εισόδημα του χρόνου κατά τον οποίο εξελίσσονται (πιθανές αναπροσαρμογές μεγέθους για παράδειγμα) όπως φαίνεται από τη θετική κλίση της αντίστοιχης συνάρτησης. Πάντως και αυτές οι επενδύσεις περιλαμβάνουν ένα μικρό τμήμα που δεν επηρεάζεται από το εισόδημα (το ΟΑ): διάγραμμα 14.4 I I Β Α Ο Y0 Y Στην πράξη οι επιπτώσεις στην οικονομία συνολικά από τις επενδύσεις δεν διαφέρουν αισθητά ανάμεσα σε αυτόνομες και κατά προώθηση. Για την ακρίβεια οι επιπτώσεις των κατά προώθηση επενδύσεων είναι προς την ίδια

¨αυτόνομες¨

επενδύσεις:

ανεξάρτητες από

το εισόδημα

¨κατά προώθηση

¨επενδύσεις:

εξαρτώνται από το

εισόδημα

Page 17: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 17 -

κατεύθυνση με αυτές των αυτόνομων επενδύσεων (και ακόμα ισχυρότερες), όπως θα δείξουμε στην παράγραφο για τον πολλαπλασιαστή των επενδύσεων. Οι προσδιοριστικοί παράγοντες (συνολικά) της επένδυσης Οι παράγοντες που προσδιορίζουν τις επενδύσεις που αναλαμβάνονται σε μια χρονική στιγμή είναι: i. το προσδοκώμενο μελλοντικό επίπεδο της ζήτησης

ii. το εισόδημα iii. το προσδοκώμενο ύψος των μισθών και των πρώτων υλών (δηλαδή

προσδοκία του κόστους παραγωγής) iv. η προσδοκώμενη μελλοντική φορολογική πολιτική v. το μέγεθος της δαπάνης που απαιτείται για την ανάληψη της επένδυσης

vi. το ύψος του επιτοκίου vii. ο ρυθμός μεταβολής της τεχνολογίας στην παραγωγή

viii. τα αποθέματα κεφαλαιουχικού εξοπλισμού που ήδη υπάρχουν ix. οι εκτιμήσεις για τις μελλοντικές επιθυμίες των καταναλωτών

(προσδοκίες ζήτησης) Σε αυτούς μπορούμε να συμπεριλάβουμε επιπλέον, την κοινωνική και πολιτική ατμόσφαιρα, την ψυχολογία του επιχειρηματία που αναλαμβάνει την επένδυση και οποιονδήποτε παράγοντα, ακόμα και τυχαίο που μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις του. Κριτήρια ανάληψης επενδύσεων Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την απόφαση της ανάληψης μιας επένδυσης, αφορούν περισσότερο τις χρηματικές ροές της επένδυσης. Τα κυριότερα κριτήρια είναι:

1. Μέθοδος Καθαρής Παρούσας Αξίας – ΚΠΑ: Οι εκτιμήσεις των μελλοντικών χρηματικών ροών, που διακρίνονται σε εισροές = έσοδα και εκροές = έξοδα, προεξοφλούνται (μεταφέρονται στο παρόν) με βάση το ¨προεξοφλητικό επιτόκιο¨ και αν η ΚΠΑ που προκύπτει είναι θετική, τότε η επένδυση αναλαμβάνεται. Συγκεκριμένα:

t

t=0 1

κέρδηt n

tr

ώ

όπου προσδοκώμενα κέρδη= έσοδα – κόστος r = προεξοφλητικό επιτόκιο (μπορούμε να το ορίσουμε ως την ελάχιστη απόδοση που απαιτεί ένας επενδυτής για να αναλάβει τον κίνδυνο της επένδυσης) t= τα έτη για τα οποία υπολογίζουμε την ΚΠΑ Θα παραθέσουμε ένα παράδειγμα για να κατανοήσουμε πλήρως την έννοια (η οποία αποτελεί πολύ σημαντικό τμήμα της θεωρίας επένδυσης και συνεπώς της μακροοικονομικής θεωρίας, γιατί συνδέει εισόδημα, επιτόκια, οικονομική ανάπτυξη και οικονομική πολιτική του Κράτους και της Κεντρικής Τράπεζας).

Page 18: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 18 -

Παράδειγμα Έστω ότι μία επιχείρηση αντιμετωπίζει το δίλημμα της αγοράς ενός νέου μηχανήματος (επένδυση) σήμερα (χρόνος t=0) για το οποίο γνωρίζει ότι κοστίζει 1000 ευρώ. Επίσης έχει υπολογίσει ότι από τη χρήση του νέου μηχανήματος θα έχει επιπλέον κέρδη τα επόμενα 2 έτη ως εξής:

Έτη Κέρδη 0 -1000 1 500 2 600

Από μια πρώτη εκτίμηση το αλγεβρικό άθροισμα των κερδών προκύπτει θετικό αφού:

-1000+500+600 = 100 > 0 οπότε φαίνεται ότι η επιχείρηση θα έχει όφελος από την αγορά του νέου μηχανήματος. Όμως η προσεκτικότερη ανάγνωση του παραδείγματος δείχνει ότι πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη μας ότι τα κέρδη 500 και 600 εμφανίζονται σε μεταγενέστερο χρόνο από ότι η σημερινή μας επένδυση και συνεπώς θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να εξομοιώσουμε τα μεγέθη που συγκρίνουμε (ως προς το χρόνο που αυτά δημιουργούνται). Συνεπώς ¨προεξοφλούμε¨ τα μελλοντικά κέρδη με τη χρήση του ¨προεξοφλητικού επιτοκίου¨ (έστω για τις ανάγκες του παραδείγματος 10%) ως εξής:

0 1 2

1 10% 1 10%1 10%1000 454 496 50 01000 500 600

οπότε η επένδυση δεν θα είναι κερδοφόρα και θα απορριφθεί. Αν είχαμε χρησιμοποιήσει μικρότερο επιτόκιο προεξόφλησης ή αν είχαμε υπολογίσει μεγαλύτερα προσδοκώμενα κέρδη η επένδυση θα είχε υπολογιστεί ως κερδοφόρα και θα είχε αναληφθεί. Συνεπώς έχει ιδιαίτερη σημασία να κατανοήσουμε πλήρως ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τόσο τον αριθμητή της ΚΠΑ (προσδοκίες κερδών) όσο και τον παρονομαστή της (το r). Παρατηρήσεις Ο αριθμητής της ΚΠΑ επηρεάζεται από το πλήθος των μελλοντικών

πελατών της επιχείρησης και φυσικά από την αγοραστική τους δύναμη, συνεπώς από το εισόδημα που θα έχουν. Είναι, λοιπόν, πολύ φυσικό να θεωρούμε ότι τα προσδοκώμενα κέρδη επηρεάζονται από την προσδοκώμενη κατανάλωση, η οποία με τη σειρά της επηρεάζεται από το προσδοκώμενο εισόδημα στην οικονομία συνολικά.

Ο παρονομαστής της ΚΠΑ, δηλαδή το επιτόκιο προεξόφλησης, επηρεάζεται από 2 παράγοντες. Από τον προσδοκώμενο πληθωρισμό (¨ρυθμός μεταβολής τιμών¨, για τον οποίο θα αφιερώσουμε αντίστοιχη ενότητα με πλήρη ανάλυση) και από τον βαθμό αξιοπιστίας της χώρας εντός της οποίας επιχειρούμε την επένδυση (αφού μια χώρα με αυξημένα

Page 19: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 19 -

χρέη και δημοσιονομικές δυσκολίες, θα έχει χαμηλή αξιοπιστία και συνεπώς αυξημένες απαιτήσεις των πιστωτών της σε επιτόκια).

2. Μέθοδος Εσωτερικού Βαθμού Απόδοσης:

Οι εκτιμήσεις των μελλοντικών χρηματικών ροών μένουν σε τρέχουσες τιμές και συγκρίνουμε το επιτόκιο που εξισώνει τις εισροές με τις εκροές, με το τρέχον επιτόκιο της αγοράς. Στην πράξη υπολογίζουμε ποιο επιτόκιο r μηδενίζει την ΚΠΑ.

3. Duration δηλαδή Διάρκεια μιας επένδυσης: Πρόκειται για την εκτίμηση του χρόνου που απαιτείται για την επανείσπραξη της αρχικής εκροής. Στην πράξη υπολογίζουμε σε ποιο χρόνο t μηδενίζεται η ΚΠΑ. Και στα τρία κριτήρια, όπως και σε όλα τα Χρηματοοικονομικά, το επιτόκιο που θα χρησιμοποιηθεί είναι πολύ βασικό στοιχείο επηρεασμού του τελικού αποτελέσματος (πάντως σημαντικό ρόλο στις επενδυτικές αποφάσεις παίζουν οι προσδοκίες για μελλοντικά κέρδη που εξαρτώνται, με τη σειρά τους, από το εισόδημα και τη συνεπαγόμενη κατανάλωση και ζήτηση). Το πιο εύχρηστο κριτήριο είναι αυτό της ΚΠΑ, και συνεπώς για τις ανάγκες δόμησης οποιουδήποτε επιχειρήματος σε σχέση με την ανάληψη ή μη ανάληψη μιας επένδυσης μας αρκεί η χρησιμοποίηση αυτής και ειδικότερα της επίδρασης που έχει στο αποτέλεσμα της ΚΠΑ η όποια δράση στην οικονομία (άσκηση οικονομικής πολιτικής από το Κράτος για παράδειγμα). Βασικές θεωρίες περί μεγέθους των επενδύσεων

1. Θεωρία επιτάχυνσης: Οι επιχειρήσεις προσπαθούν να διατηρούν σταθερή αναλογία ανάμεσα στο απόθεμα του κεφαλαίου τους και το επίπεδο παραγωγής τους. Ως σημαντικότερος παράγοντας για τη ζήτηση για επενδύσεις θεωρείται το ύψος και οι μεταβολές της παραγωγής.

2. Νεοκλασική θεωρία επενδύσεων: Οι επιχειρήσεις αποκτούν μία επιπλέον μονάδα κεφαλαίου (επενδύουν) όταν η αξία του οριακού προϊόντος του κεφαλαίου είναι ίσο ή μεγαλύτερο από το οριακό κόστος χρήσης του κεφαλαίου (υπό την προϋπόθεση ότι το κόστος της εργασίας και η τεχνολογία παραμένουν αμετάβλητα). Ως σημαντικότερος παράγοντας για τη ζήτηση για επενδύσεις θεωρούνται οι σχετικές τιμές των παραγωγικών συντελεστών (γιατί αλλαγή της σχετικής τιμής τους θα σημαίνει και υποκατάστασή τους).

3. Θεωρία q του Tobin: Αν η χρηματιστηριακή αξία της επιχείρησης είναι μεγαλύτερη από το κόστος αντικατάστασης του κεφαλαίου της τότε η επιχείρηση πρέπει να προβεί σε επένδυση. Η συγκεκριμένη θεωρία ενσωματώνει και τις προσδοκίες για το μέλλον της επιχείρησης, οι οποίες έχουν συνυπολογιστεί στη διαμόρφωση της χρηματιστηριακής της αξίας.

Page 20: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 20 -

Χρήσιμες παρατηρήσεις που αφορούν τις επενδύσεις 1. Όταν αναφερόμαστε σε επενδύσεις εννοούμε τις παραγωγικές

επενδύσεις (δηλαδή επάνω σε εξοπλισμό επιχειρήσεων που θα παράγουν προϊόν ή υπηρεσία αλλά όχι ¨χρηματοοικονομική¨ επένδυση με την έννοια της υπεραξίας από την αγοραπωλησία ομολόγων ή μετοχών) του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας (εκτός αν έχουμε ορίσει ότι αναφερόμαστε σε δημόσιες επενδύσεις).

2. Τα κριτήρια ανάληψης μιας επένδυσης επηρεάζονται αρνητικά από το επιτόκιο, το οποίο είναι ανάλογο με την αξιοπιστία του νομίσματος στο οποίο γίνεται η επένδυση ή/και της αξιοπιστίας της χώρας όπου θα γίνει η επένδυση. Αυτό σημαίνει ότι χώρες αναξιόπιστες (πχ. που κινδυνεύουν να χρεοκοπήσουν) ή/και χώρες με ¨αδύναμο¨ νόμισμα, ¨υποφέρουν¨ από υψηλά επιτόκια και συνεπώς από έλλειψη επενδύσεων.

3. Εκτός από το χαμηλό επιτόκιο η ΚΠΑ (Καθαρά Παρούσα Αξία) επηρεάζεται προφανώς και από την προσδοκία κερδών, οπότε από την προσδοκία για υψηλή κατανάλωση (κάτι που εξηγεί την αδυναμία ανάληψης επενδύσεων σε φάσεις μεγάλης ύφεσης, όπου τόσο η κατανάλωση όσο και η προσδοκία για αυτήν είναι πολύ χαμηλή). Στη θεωρία χρήματος αυτή η κατάσταση αντιστοιχεί με τη θεωρία περί ¨λιμνάζοντος¨ χρήματος του Keynes (υπάρχει αντίστοιχη ενότητα στο τμήμα της ύλης που αφορά την αγορά χρήματος).

Page 21: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 21 -

1144..33 ΤΤΟΟ ΕΕΙΙΣΣΟΟΔΔΗΗΜΜΑΑ ΙΙΣΣΟΟΡΡΡΡΟΟΠΠΙΙΑΑΣΣ ΣΣΕΕ ΚΚΛΛΕΕΙΙΣΣΤΤΗΗ

ΟΟΙΙΚΚΟΟΝΝΟΟΜΜΙΙΑΑ ΧΧΩΩΡΡΙΙΣΣ ΔΔΗΗΜΜΟΟΣΣΙΙΟΟ ΤΤΟΟΜΜΕΕΑΑ

Ορισμός και προσδιορισμός του επιπέδου ισορροπίας Ως επίπεδο ισορροπίας του εισοδήματος ορίζεται εκείνο το επίπεδο που καθορίζεται από τις οικονομικές δυνάμεις και το μέγεθος του δεν τείνει να μεταβληθεί, αν δεν μεταβληθούν οι συναρτήσεις της επένδυσης και της κατανάλωσης. Ο υπολογισμός του εισοδήματος ισορροπίας (σε μια κλειστή οικονομία χωρίς κρατικό τομέα) όταν Y είναι το εισόδημα, C η κατανάλωση και S η αποταμίευση θα δίνεται από τη σχέση Y = C+S, αφού το εισόδημα θα καταναλώνεται ή θα αποταμιεύεται. Το αποταμιευμένο εισόδημα θα πρέπει να επανεισάγεται στην παραγωγική δραστηριότητα μέσω της επένδυσης (I), οπότε σε κατάσταση ισορροπίας θα έχουμε S = I και συνεπώς Y = C+I. Πρόκειται για βασική υπόθεση της κλασικής θεωρίας, η οποία συμπληρώνει ότι αυτό το σημείο ισορροπίας θα αντιστοιχεί σε ¨πλήρη απασχόληση¨ των παραγωγικών συντελεστών της οικονομίας. Η αμφισβήτηση της δυνατότητας της ελεύθερης αγοράς να φτάσει σε πλήρη απασχόληση αποτελεί ένα πολύ σημαντικό τριβής μεταξύ των σχολών οικονομικής σκέψης (η συγκεκριμένη ¨διαφωνία¨ και τα προτεινόμενα μέτρα για την ¨επίλυση¨ της θα μας απασχολήσουν σε επόμενες ενότητες). Διαγραμματική απεικόνιση της ισορροπίας Η ισορροπία επιτυγχάνεται στο σημείο όπου η γραμμή C+I (καμπύλη ενεργούς ζήτησης ή συνολικής δαπάνης ή σχεδιαζόμενης δαπάνης) τέμνεται με τη γραμμή των 45

ο (διχοτόμο), αφού σε αυτό το σημείο θα έχουμε Y = C+I

(κάθε σημείο της διχοτόμου ισαπέχει από τις πλευρές της γωνίας που διχοτομεί). Επειδή το εισόδημα ισούται με το άθροισμα κατανάλωσης C και αποταμίευσης S, δεν έχουμε απλά Y = C+I αλλά και Y = C+S. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει Y C I C S I S διάγραμμα 14.5 C+ I διχοτόμος C+I 45

ο

Ο Y0 (= C+S) Y

Page 22: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 22 -

Ο πολλαπλασιαστής των ¨αυτόνομων¨ επενδύσεων (δηλαδή των επενδύσεων που δεν εξαρτώνται από το εισόδημα) Ο πολλαπλασιαστής των επενδύσεων δείχνει πόσες φορές θα αυξηθεί το εισόδημα από μια αύξηση των επενδύσεων ή πόσες φορές θα μειωθεί το εισόδημα από μια μείωση των επενδύσεων. Δίνεται από τη σχέση:

I

Yk

I

Η διαγραμματική απεικόνιση της λειτουργίας του πολλαπλασιαστή των επενδύσεων παρουσιάζεται στο διάγραμμα 14.6. Η αύξηση των επενδύσεων κατά ΔI, οδήγησε σε αύξηση του εισοδήματος από Y1 σεY2, που είναι πολύ μεγαλύτερη ως μέγεθος. διάγραμμα 14.6 C+I διχοτόμος C+I+ΔI C+I ΔI ΔΥ 45

ο

Ο Y1 Y2 Y Επιπλέον, ο πολλαπλασιαστής των επενδύσεων μπορεί να υπολογιστεί και με εναλλακτικές σχέσεις, όταν είναι γνωστές η οριακή ροπή για κατανάλωση ΟΡΚ και η οριακή ροπή για αποταμίευση ΟΡΑ. Συγκεκριμένα:

1Ik

και

11Ik

Ο πολλαπλασιαστής των ¨κατά προώθηση¨ επενδύσεων (που εξαρτώνται από το εισόδημα) Μπορούμε να αποδείξουμε (δεν απαιτείται) ότι ο πολλαπλασιαστής, σε

περίπτωση που οι επενδύσεις είναι συνάρτηση του εισοδήματος I f Y ,

δίνεται από τη σχέση: 1

1Ik

όπου ΟΡΙ είναι η οριακή ροπή για επενδύσεις, ή εναλλακτικά η παράγωγος της συνάρτησης επενδύσεων ως προς το εισόδημα (και σε αυτήν την περίπτωση τα αποτελέσματα είναι προς την ίδια κατεύθυνση, δηλαδή η αύξηση των

Page 23: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 23 -

επενδύσεων θα οδηγεί σε πολλαπλασιαστική αύξηση του εισοδήματος, οπότε δεν χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση). Το παράδοξο της ¨φειδούς¨ Σε περιόδους ύφεσης, με κύριο χαρακτηριστικό την υποαπασχόληση των παραγωγικών συντελεστών, η προσπάθεια της οικονομίας να αυξήσει την αποταμίευση και συνεπώς να έχει περισσότερους διαθέσιμους πόρους για να προχωρήσει σε επενδύσεις, μπορεί να οδηγήσει τελικά σε μείωση του εισοδήματος και όχι σε αύξηση, όπως θα περιμέναμε, λόγω του πολλαπλασιαστή των επενδύσεων. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται ¨παράδοξο της φειδούς¨ και στο επόμενο διάγραμμα γίνεται μια προσπάθεια απλουστευμένης ερμηνείας του φαινόμενου: διάγραμμα 14.7 S, I S2 S1 I Y2 Y1 Y -ΔY Το αρχικό σημείο τομής της αποταμίευσης και της επένδυσης δίνει και την αρχική ισορροπία της συγκεκριμένης οικονομίας, σε επίπεδο εισοδήματος Y1. Η αύξηση των αποταμιεύσεων, δηλαδή η μετακίνηση στη θέση S2, όταν δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη αύξηση των επενδύσεων θα οδηγήσει σε μείωση του εισοδήματος ισορροπίας στο επίπεδο Y2. Η μείωση της κατανάλωσης, από την οποία και προήλθε η αύξηση της αποταμίευσης, αφού το εισόδημα είναι σταθερό, είναι ένας σοβαρός λόγος που αποτρέπει τις επιχειρήσεις να αναλάβουν νέες επενδύσεις (αφού μείωση κατανάλωσης σημαίνει και μείωση της προσδοκίας κέρδους για αυτές). Συνεπώς η αύξηση των διαθέσιμων χρηματικών κεφαλαίων για επένδυση, μέσα από μείωση της κατανάλωσης, οδηγεί σε μείωση του εισοδήματος ισορροπίας και όχι σε αύξηση. Αντιπληθωριστικό και πληθωριστικό κενό (η γνωστή ¨φούσκα¨) Το διάγραμμα 14.8.α αναφέρεται στην περίπτωση όπου μια οικονομία βρίσκεται σε ισορροπία, χωρίς να παράγει σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης: Η οικονομία βρίσκεται σε ισορροπία σε επίπεδο Y1, όπου η αποταμίευση ισούται με την προγραμματισμένη επένδυση των επιχειρήσεων και η

Ύφεση & αύξηση S =

μείωση Y

Page 24: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 24 -

συνάρτηση εισοδήματος είναι η Y = C+I. Το επίπεδο αυτό δεν αντιστοιχεί απαραίτητα σε επίπεδο ¨πλήρους απασχόλησης¨. Υπάρχουν δηλαδή αχρησιμοποίητοι παραγωγικοί συντελεστές. Αν, για παράδειγμα το επίπεδο πλήρους απασχόλησης έδινε εισόδημα ισορροπίας Y2, τότε θα μπορούσε να αναληφθεί επιπλέον επένδυση ίση με το τμήμα ΓΔ (δηλαδή συνολικές επενδύσεις ύψους I*). Συνεπώς, στο συγκεκριμένο διάγραμμα οι επενδύσεις είναι ΑΒ ενώ θα μπορούσαν να είναι ΑΒ+ ΓΔ. Αυτή η περίπτωση ονομάζεται ¨αντιπληθωριστικό κενό¨. διάγραμμα 14.8.α C+I διχοτόμος *Y C I Δ C+I C Γ Α Β 45

0

Ο Y1 Y2 Y Αν συνέβαινε το αντίθετο, δηλαδή αν το εισόδημα ισορροπίας πλήρους απασχόλησης ήταν μικρότερο από το τρέχον επίπεδο ισορροπίας (συνεπώς υπήρχε ¨υπερεπένδυση¨), θα είχαμε το ονομαζόμενο ¨πληθωριστικό κενό¨ (μία έννοια που μοιάζει πολύ με την έννοια της ¨φούσκας¨ ). Συγκεκριμένα ενώ η οικονομία θα είχε επίπεδο εισοδήματος πλήρους απασχόλησης το Υ1, με επενδύσεις ΑΒ (συνολικές επενδύσεις ύψους I), εμφανίζεται ¨υπερεπένδυση¨ ΓΔ (συνολικές επενδύσεις ύψους I*) που οδηγεί την οικονομία σε εισόδημα ισορροπίας Υ2. διάγραμμα 14.8.β C+I διχοτόμος *Y C I Δ C+I C Γ Α Β 45

0

Ο Y1 Y2 Y

Αντιπληθωριστικό

κενό

Πληθωριστικό κενό

Page 25: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 25 -

Πιθανές αιτίες της ¨φούσκας¨ Η ανάληψη επενδύσεων σχετίζεται με δύο μεγέθη: το εισόδημα που συνεπάγεται κατανάλωση, άρα προσδοκίες για υψηλά κέρδη και τα επιτόκια, που σχετίζονται με το επίπεδο του πληθωρισμού και την αξιοπιστία της χώρας. Συνεπώς η ¨φούσκα¨ προϋποθέτει προσδοκίες για υπερβολικό εισόδημα ή/και πολύ μικρά επιτόκια. Στην περίπτωση της Ελλάδας η ¨φούσκα¨, που προηγήθηκε της κρίσης της οικονομίας μας, οφείλεται στο συνδυασμό και των δύο παραγόντων. Από τη μία η ¨αξιοπιστία¨ του ευρώ και οι συμφωνίες για την επίτευξη χαμηλού πληθωρισμού ως προαπαιτούμενο για την είσοδο μας στην Ευρωζώνη (βλέπε αντίστοιχη ενότητα που αφορά την ΟΝΕ και την Ενιαία Αγορά) οδήγησε τα επιτόκια της χώρας σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Από την άλλη αυτά τα χαμηλά επιτόκια διευκόλυναν το δανεισμό, όχι μόνο του δημόσιου τομέα αλλά και – κυρίως – του ιδιωτικού, που οδήγησε σε υπερκατανάλωση και τελικά διόγκωσε τις προσδοκίες κέρδους των επιχειρήσεων. Επιπλέον, η κουλτούρα απόκτησης κατοικίας, η εύκολη λύση απασχόλησης στην ¨οικοδομή¨ και ο εύκολος δανεισμός έστρεψε μεγάλο τμήμα των παραγωγικών πόρων της χώρας στον τομέα των κατασκευών και συνεπώς παρατηρήθηκε ¨ υπερεπένδυση¨ σε έναν τομέα που ήταν – έτσι κι αλλιώς – πολύ μεγάλος. Το αποτέλεσμα διογκώθηκε περαιτέρω από την εφαρμογή ¨διασταλτικής δημοσιονομικής πολιτικής¨ (βλέπε αντίστοιχη ενότητα στα Δημόσια Οικονομικά), καθώς και από τυχαίες συγκυρίες (όπως οι δημόσιες δαπάνες για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών αγώνων).

Page 26: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 26 -

1144..44 ΤΤΟΟ ΕΕΙΙΣΣΟΟΔΔΗΗΜΜΑΑ ΙΙΣΣΟΟΡΡΡΡΟΟΠΠΙΙΑΑΣΣ ΣΣΕΕ ΚΚΛΛΕΕΙΙΣΣΤΤΗΗ

ΟΟΙΙΚΚΟΟΝΝΟΟΜΜΙΙΑΑ ΜΜΕΕ ΔΔΗΗΜΜΟΟΣΣΙΙΟΟ ΤΤΟΟΜΜΕΕΑΑ Η ταυτότητα ισορροπίας με δημόσιο τομέα Ο δημόσιος τομέας πραγματοποιεί δαπάνες G: για καταναλωτικά αγαθά, όπως είναι οι μισθοί των δημοσίων

υπαλλήλων και για δημόσιες επενδύσεις (πχ. η κατασκευή δημόσιων έργων τα οποία θα

εκμεταλλευτεί το ίδιο το Δημόσιο ή θα δημιουργήσουν εξωτερικές οικονομίες με θετικό αποτέλεσμα για τον ιδιωτικό τομέα).

Αυτές οι δαπάνες πρέπει να προστεθούν στο εισόδημα που παράγεται από μια οικονομία και συνεπώς η γνωστή σχέση Y = C+I, μετατρέπεται σε Y= C+I+G. Επιπλέον, ο δημόσιος τομέας επιβάλλει φόρους T για να χρηματοδοτήσει τις

δαπάνες του. Η σχέση που τελικά ισχύει για το διαθέσιμο εισόδημα (Υd) μιας

οικονομίας είναι d

Y Y T F , όπου T οι φόροι και F οι μεταβιβαστικές

πληρωμές, δηλαδή οι συντάξεις, τα επιδόματα κ.α. Αν υποθέσουμε ότι οι

καταναλωτές μπορούν να μοιράσουν το διαθέσιμο εισόδημα τους ανάμεσα σε

κατανάλωση και αποταμίευση, τότε θα πρέπει:

dY Y T F C S (1)

Από τη σχέση (1) προκύπτει η Y C S T F και με T F οι ¨καθαροί φόροι¨ T , τελικά έχουμε *Y C S T (2). Η σχέση (2) αποτελεί τον τρόπο διάθεσης του εισοδήματος σε μια οικονομία και συνεπώς, αν εξισωθεί με τη συνολική ζήτηση C I G , θα πάρουμε τη σχέση:

*C I G C S T (3) που αποτελεί και τη συνθήκη ισορροπίας σε μια οικονομία με δημόσιο τομέα. Παρατήρηση Στη βιβλιογραφία (ειδικά στα πρώτα επίπεδα εκπαίδευσης στα οικονομικά) συχνά οι ¨καθαροί φόροι¨ δεν διακρίνονται από τους ¨φόρους¨ οπότε συμβολίζονται όλοι με το T και όχι με το *T , όπως θα κάνουμε και εμείς για ευκολία από εδώ και πέρα. Η επίδραση του δημόσιου τομέα μπορεί να είναι ταυτόχρονα ¨διασταλτική¨ (όταν επεμβαίνει στην οικονομία αυξάνοντας το εισόδημα στην οικονομία, αυξάνοντας τις δημόσιες δαπάνες G ή/και μειώνοντας τους φόρους T), αλλά και ¨συσταλτική¨ (όταν επεμβαίνει στην οικονομία μειώνοντας το εισόδημα στην οικονομία, αυξάνοντας τους φόρους T ή/και μειώνοντας τις δημόσιες δαπάνες G). Για το λόγο αυτό και για ευκολότερη κατανόηση θα διακρίνουμε τρεις περιπτώσεις επέμβασης του δημόσιου τομέα στην οικονομία:

Page 27: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 27 -

1. Ισορροπία μόνο με δημόσιες δαπάνες (με στόχο να κατανοήσουμε την

επίδραση των δημοσίων δαπανών) Στο διάγραμμα 14.9 περιγράφεται η επίδραση των δημοσίων δαπανών στο εισόδημα ισορροπίας μιας οικονομίας, στην οποία η κυβέρνηση επεμβαίνει μόνο δαπανώντας και όχι φορολογώντας: διάγραμμα 14.9 C, I, G διχοτόμος C+I+G Γ C+I Β Α 45

ο

Ο Y1 Y2 Y Y S, I, G S I+G I Ο Y1 Y2 Y Από το διάγραμμα μπορούμε να καταλήξουμε σε ορισμένα πολύ χρήσιμα συμπεράσματα: Οι δημόσιες δαπάνες είναι ανεξάρτητες του εισοδήματος, δηλαδή

σχεδιάζονται και εκτελούνται χωρίς να εξαρτώνται από το ύψος του εισοδήματος (κάτι που είναι λογικό αν σκεφτούμε ότι μεγάλο τμήμα τους είναι ανελαστικό υπό κανονικές συνθήκες) και συνεπώς είναι αυτόνομες και ίσες με τη σταθερή απόσταση ΒΓ.

Η ισορροπία μόνο με

δαπάνες του

δημόσιου τομέα

Page 28: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 28 -

Το εισόδημα ισορροπίας αυξήθηκε από Y1 σεY2, όταν πραγματοποιήθηκαν δημόσιες δαπάνες ύψους ΒΓ. Με βάση αυτήν την παρατήρηση αντιλαμβανόμαστε την ύπαρξη πολλαπλασιαστή δημοσίων δαπανών ο οποίος, δείχνει πόσες φορές αυξάνεται το εισόδημα μετά από μια αύξηση των δημοσίων δαπανών και πόσες φορές μειώνεται το εισόδημα μετά από μια μείωση των δημοσίων δαπανών. Δηλαδή η σχέση που θα πρέπει να χρησιμοποιούμε είναι:

G

Yk

G

που μπορούμε να αποδείξουμε ότι ισούται με: 1

1Gk

και συνεπώς η αυξημένη ΟΡΚ θα σημαίνει και αυξημένο πολλαπλασιαστή δημοσίων δαπανών.

Page 29: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 29 -

2. Ισορροπία μόνο με επιβολή φόρων (με στόχο να κατανοήσουμε την επίδραση των φόρων)

Το διάγραμμα 14.10 περιγράφει μια κλειστή οικονομία στην οποία η κυβέρνηση επεμβαίνει μόνο επιβάλλοντας φόρους, όπου C η αρχική κατανάλωση πριν την επιβολή φόρων, C+I η ενεργή ζήτηση πριν την επιβολή φόρων, C΄ η κατανάλωση μετά την επιβολή φόρων και C+Ι η ενεργή ζήτηση μετά την επιβολή των φόρων. διάγραμμα 14.10 C, I διχοτόμος C+I C΄+ Ι C C΄ 45

ο

Ο Υ2 Υ1 Υ S, I+G S+T S I Ο Y2 Y1 Y Η επιβολή φόρων μειώνει την κατανάλωση C σε C΄ και συνεπώς την ενεργή ζήτηση από C + I σε C΄+ I στην οικονομία. Το αποτέλεσμα είναι η μετακίνηση των συναρτήσεων στο διάγραμμα προς τα κάτω και δεξιά. Αντίστοιχα η επιβολή των φόρων επηρεάζει και τη συνολική προσφορά στην οικονομία

οπότε η αντίστοιχη ευθεία από S μετατρέπεται σε S+T μετακινείται προς τα αριστερά και επάνω. Το αποτέλεσμα των μεταβολών είναι η μείωση του εισοδήματος από Y1 σεY2, που επίσης δείχνει (όπως και στην περίπτωση των

Η ισορροπία μόνο

με φόρους από

δημόσιο τομέα

Page 30: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 30 -

δημοσίων δαπανών) την ύπαρξη πολλαπλασιαστή των φόρων, που αυτή τη φορά μειώνει (πολλαπλασιαστικά) το εισόδημα.

3. Ισορροπία με πλήρη λειτουργία του δημόσιου τομέα Στην περίπτωση μιας κλειστής οικονομίας με πλήρη λειτουργία του δημόσιου τομέα, δηλαδή όταν το Κράτος προβαίνει σε δημόσιες δαπάνες G και σε επιβολή φόρων T, (κάτι που είναι και πραγματικότητα) τότε η ισορροπία του εισοδήματος προσδιορίζεται από τη σχέση:

Y C I G C S T ή από την ισοδύναμη της:

I G S T Το αποτέλεσμα των δαπανών και των φόρων από το δημόσιο τομέα θα μας απασχολήσει στο τμήμα της ύλης περί δημοσιονομικής πολιτικής. Όμως, η οικονομική θεωρία, μας παρέχει ένα πού χαρακτηριστικό θεώρημα για την επίδραση των ¨πράξεων¨ του δημόσιου τομέα, το θεώρημα του ¨ισοσκελισμένου προϋπολογισμού¨, που αναπτύσσεται στις αμέσως επόμενες παραγράφους. Πολλαπλασιαστής των φόρων και πολλαπλασιαστής των δημοσίων δαπανών (σε υπόδειγμα με γραμμική συνάρτηση κατανάλωσης) Η χρήση γραμμικών συναρτήσεων κατανάλωσης διευκολύνει τους υπολογισμούς (όταν αυτοί απαιτούνται) και συνεπώς είναι το συνηθέστερο στην πράξη. Για τη θεωρία η χρήση γραμμικών συναρτήσεων δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, οπότε για λόγους ευκολίας καταλήγουμε στη χρήση τους. Όταν η γραμμική συνάρτηση κατανάλωσης σε μια κλειστή οικονομία είναι της μορφής C a b Y T τότε ο πολλαπλασιαστής της φορολογίας ισούται με:

1bb

που σημαίνει ότι η επιβολή φόρων λειτουργεί μειώνοντας το εισόδημα της οικονομίας με πολλαπλασιαστικό τρόπο και ο αντίστοιχος πολλαπλασιαστής των δημοσίων δαπανών ισούται με:

11 b

που σημαίνει ότι η αύξηση των δημοσίων δαπανών λειτουργεί αυξάνοντας το εισόδημα της οικονομίας με πολλαπλασιαστικό τρόπο.

Το θεώρημα του ¨ισοσκελισμένου προϋπολογισμού¨ Σύμφωνα με το θεώρημα του ¨ισοσκελισμένου προϋπολογισμού¨, αν οι δαπάνες του δημοσίου είναι ίσες με τους φόρους που επιβάλλει η κυβέρνηση, τότε το εισόδημα θα αυξηθεί κατά το ποσό αύξησης των δημοσίων δαπανών του προϋπολογισμού. Η παραπάνω πρόταση μπορεί να αποδειχτεί και αλγεβρικά χρησιμοποιώντας τους πολλαπλασιαστές εισοδήματος των δύο αυτών μεγεθών αφού το αλγεβρικό αθροιστικό τους αποτέλεσμα ισούται με τη μονάδα:

Page 31: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 31 -

Πολ/στής δημόσιων δαπανών + πολ/στής φόρων3 =

1 11

1 1 1b b

b b b

και η μεταβολή του εισοδήματος θα είναι τόση ακριβώς όσο και το μέγεθος των δαπανών ή των φόρων, δηλαδή όσο είναι το μέγεθος του προϋπολογισμού. Συνεπώς με βάση το συγκεκριμένο θεώρημα η οικονομική θεωρία καταλήγει ότι το Κράτος μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός ανάπτυξης χωρίς να εκτοπίζει τον ιδιωτικό τομέα (crowding out effect) αφού:

1. Απαιτεί αρχικά ισοσκελισμένο προϋπολογισμό 2. Απαιτεί αύξηση δημοσίων δαπανών όσο και αύξηση των φόρων 3. Καταλήγει σε τέτοια αύξηση του εισοδήματος όση και η αύξηση των

δημοσίων δαπανών. Δηλαδή δεν δημιουργεί νέο δανεισμό και αύξηση επιτοκίων που με τη σειρά τους θα οδηγούσαν σε μείωση των ιδιωτικών επενδύσεων. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα θεώρημα όπου ο δημόσιος τομέας αποκτά αποδεκτό ρόλο από όλες τις αντιμαχόμενες σχολές οικονομικής και (συνεπώς) πολιτικής σκέψης. Συγκεκριμένα το δημόσιο αποκτά αναπτυξιακό ρόλο, μέσω των δημοσίων δαπανών (ικανοποιώντας τους υπέρμαχους της ιδέας του μεγάλου δημόσιου τομέα), χωρίς ταυτόχρονα να δημιουργεί ελλείμματα, που θα εκμηδένιζαν τις ιδιωτικές επενδύσεις λόγω της συνεπαγόμενης αύξησης των επιτοκίων (ικανοποιώντας τους λάτρεις του μικρού δημόσιου τομέα). Εκτοπισμός του ιδιωτικού τομέα (crowding out effect¨) Ο εκτοπισμός του ιδιωτικού τομέα από το δημόσιο αφορά το επιχείρημα ότι ο δανεισμός του δημοσίου ή και απλά η διόγκωση της κατανάλωσης που αυτό δημιουργεί, αυξάνουν τα επιτόκια στην οικονομία και συνεπώς καθιστούν δυσκολότερη την ανάληψη ιδιωτικών επενδύσεων, αφού τα κριτήρια ανάληψης τους δείχνουν σαφή αρνητική συσχέτιση επιτοκίων και επενδύσεων. Επιπλέον η ύπαρξη δημόσιου τομέα, ειδικά όταν δαπανά περισσότερο από ότι εισπράττει, υποχρεωτικά οδηγεί σε δανεισμό το δημόσιο τομέα, ο οποίος γίνεται, κατά βάση, μέσω ομολόγων. Συνεπώς ένα τμήμα των αποταμιεύσεων δεν επενδύεται παραγωγικά (δηλαδή δεν γίνεται I, όπως ¨ζητά¨ η κλασική οικονομική θεωρία), αλλά γίνεται ¨χρηματοοικονομική επένδυση¨ (όπως είναι το ομόλογο) όπου ο ¨επενδυτής επιχειρεί απλά να αποκομίσει οφέλη από τους τόκους. Με αυτόν τον τρόπο στρεβλώνεται η κατανομή πόρων στην οικονομία και ο ιδιωτικός τομέας στερείται παραγωγικούς πόρους.

3 Βλέπε την αντίστοιχη παράγραφο στο ¨παράρτημα¨ στο τέλος των

σημειώσεων

Page 32: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 32 -

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ

S

I G Η αποταμίευση διασπάται σε ένα τμήμα που καταλήγει σε ιδιωτική επένδυση και σε ένα άλλο που καταλήγει σε δημόσια δαπάνη (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η αποταμίευση είναι το άθροισμα ιδιωτικής επένδυσης και δημόσιας δαπάνης). Επιπλέον:

Δανεισμός δημόσιου τομέα

+

Αύξηση Υ από αύξηση των G πληθωρισμός

αύξηση επιτοκίων που σημαίνει μείωση των I

¨εκτοπισμός¨ ιδιωτικού τομέα

Page 33: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 33 -

1144..55 ΤΤΟΟ ΕΕΙΙΣΣΟΟΔΔΗΗΜΜΑΑ ΙΙΣΣΟΟΡΡΡΡΟΟΠΠΙΙΑΑΣΣ ΣΣΕΕ ΑΑΝΝΟΟΙΙΧΧΤΤΗΗ

ΟΟΙΙΚΚΟΟΝΝΟΟΜΜΙΙΑΑ Η ταυτότητα της ισορροπίας σε ανοιχτή οικονομία Έστω μια ¨ανοιχτή¨ οικονομία (δηλαδή μια οικονομία με διεθνείς εμπορικές συναλλαγές) και πλήρη δραστηριότητα του δημοσίου τομέα, με τις εισαγωγές προϊόντων να συμβολίζονται με M και τις εξαγωγές με X. Η ενεργή ζήτηση σε μια τέτοια οικονομία θα ισούται με:

Y C I G X M με το X M να αποτελεί τις ¨καθαρές εξαγωγές¨ της οικονομίας.. Η διάθεση του εισοδήματος στην οικονομία θα προσδιορίζεται από τη γνωστή σχέση που χρησιμοποιήσαμε και στην περίπτωση της κλειστής οικονομίας:

Y C S T οπότε η ισορροπία θα προκύπτει από την εξίσωση των δύο σχέσεων, δηλαδή:

I G X M S T Η σχέση αυτή μπορεί να μετατραπεί ως:

I G X S T M Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές σε μια οικονομία Οι εξαγωγές μιας οικονομίας δεν είναι συνάρτηση του δικού της εισοδήματος, αλλά του εισοδήματος της χώρας προορισμού, δηλαδή της χώρας στην οποία καταλήγουν τα εξαγόμενα προϊόντα. Αντίθετα οι εισαγωγές σε μια οικονομία έχουν άμεση σχέση με το εισόδημα της και μάλιστα όσο υψηλότερο είναι το εισόδημα, τόσο υψηλότερο το επίπεδο κατανάλωσης και μεγαλύτερες οι εισαγωγές της.

Page 34: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 34 -

Το διάγραμμα 14.11 παρουσιάζει τη μορφή των (γραμμικών) συναρτήσεων εισαγωγών και εξαγωγών: διάγραμμα 14.11 X, M M X Ο Υ0 Y Σε επίπεδο εισοδήματος Υ0 έχουμε ισορροπία στον εξωτερικό τομέα της οικονομίας (με την έννοια ότι σε αυτό το εισόδημα οι εισαγωγές της οικονομίας ισούνται με τις εξαγωγές της). Παρατηρούμε, σε επαλήθευση της προηγούμενης ανάλυσης, ότι οι εισαγωγές είναι μια αύξουσα συνάρτηση σε σχέση με το εισόδημα (οι εισαγωγές εξαρτώνται θετικά από το εισόδημα της χώρας) και οι εξαγωγές είναι μια σταθερή συνάρτηση που δεν επηρεάζεται από το εισόδημα. Η οριακή ροπή για εισαγωγές ισούται με:

μεταβολή στις εισαγωγές

μεταβολή στο εισόδημαMY

Δείχνει πόσο επηρεάζονται οι εισαγωγές από τη μεταβολή του εισοδήματος4.

Η μέση ροπή για εισαγωγές Η μέση ροπή για εισαγωγές ορίζεται με τη σχέση:

εισαγωγές

εισόδημαMY

Δείχνει το τμήμα του εισοδήματος μιας χώρας που μετατρέπεται σε εισαγωγές. Αν θα είναι αύξουσα ή φθίνουσα, εξαρτάται από το είδος της συνάρτησης εισαγωγών.

4 Σε μια ευθεία συνάρτηση εισαγωγών η ΟΡΕ είναι σταθερή, αφού ισούται με

την παράγωγο της συνάρτησης ως προς το εισόδημα και συνεπώς με την κλίση

της ευθείας, η οποία είναι σταθερή

Μ: θετική σχέση με Υ

Χ: ανεξάρτητες του Υ

Page 35: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 35 -

Η διαγραμματική ισορροπία με εξωτερικές συναλλαγές Η ισορροπία του εισοδήματος σε μια οικονομία με την επίδραση του εξωτερικού τομέα, επιτυγχάνεται όταν I X S M . Στο διάγραμμα 14.12 απεικονίζεται μία κατάσταση όπου, όχι απλώς έχουμε ισορροπία με I X S M αλλά, ισορροπούν χωριστά και οι δύο τομείς (εξωτερικός X = M και ιδιωτικός I = S) κάτι που, όπως θα δούμε αμέσως μετά, δεν είναι απαραίτητο. διάγραμμα 14.12 X, M, I, S S+M S Β I+X X=M Α I S=Ι Ο Y0 Y Η σημασία του εμπορικού ισοζυγίου Ως εμπορικό ισοζύγιο ορίζουμε τη διαφορά εξαγωγών και εισαγωγών σε ένα έτος για μία χώρα και είναι το κύριο στοιχείο του εξωτερικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (βλέπε αντίστοιχη ενότητα στο τμήμα της ύλης που αφορά συναλλαγματικές ισοτιμίες και διεθνές εμπόριο). Όταν αυτό είναι θετικό (η χώρα εμφανίζει πλεονασματικό ισοζύγιο), τότε είναι πολύ πιθανό αυτό να οφείλεται σε εκμετάλλευση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων της χώρας και συνεπώς δείχνει ότι αυτή η χώρα ¨βαδίζει¨ σε αναπτυξιακό δρόμο (η ανάπτυξη αυτών των εξαγωγικών τομέων θα επιφέρει υψηλότερα επίπεδα ανταγωνιστικότητας αφού συνήθως η μεγάλη παραγωγή συνοδεύεται από οικονομίες κλίμακας, δηλαδή από μειώσεις του μέσου κόστους παραγωγής και συνεπώς των τιμών). Συνεπώς, όπως θα δούμε στη θεωρία του ¨συγκριτικού πλεονεκτήματος¨ του Ricardo (στην αντίστοιχη ενότητα), η οικονομία που γνωρίζει τους παραγωγικούς τομείς (κλάδους) στους οποίους εμφανίζει συγκριτικό πλεονέκτημα μπορεί και πρέπει (κατά την κλασική θεωρία) να εξειδικευτεί σε αυτούς τους τομείς, καθιστώντας τους ακόμα παραγωγικότερους και τελικά ανταγωνιστικότερους. Αυτό θα έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη της οικονομίας ως σύνολο, παρά το γεγονός ότι κάποιοι άλλοι κλάδοι θα χάσουν σε παραγωγικότητα, ανταγωνιστικότητα και τελικά σε απασχόληση.

Page 36: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 36 -

Εμπορικό ισοζύγιο και ανάπτυξη Η ανάπτυξη μιας οικονομίας σημαίνει στην πράξη αύξηση του εισοδήματος Y. Για να συμβεί αυτό έχουμε τονίσει ότι απαιτείται η ανάληψη ιδιωτικών επενδύσεων I, οι οποίες μπορούν να αυξήσουν το εισόδημα Υ και μάλιστα πολλαπλασιαστικά (βλέπε τον πολλαπλασιαστή των ιδιωτικών επενδύσεων) και κυρίως να μειώσουν το μέσο μακροχρόνιο κόστος παραγωγής (βλέπε αντίστοιχη ενότητα στη Μικροοικονομική θεωρία) και συνεπώς: να επιτρέψουν μείωση τιμών, αυξάνοντας ταυτόχρονα την αγοραστική

ικανότητα (πραγματικό εισόδημα) των καταναλωτών και συνεπώς την κοινωνική ευημερία και

να βελτιώσουν την ποιότητα των παραγόμενων αγαθών Οι δύο τελευταίες προτάσεις οδηγούν σε αυξημένη ανταγωνιστικότητα και είναι και η αιτία που οι ιδιωτικές επενδύσεις (και συνεπώς η οικονομική ανάπτυξη) είναι τόσο στενά εξαρτημένες με το εμπορικό ισοζύγιο. Πάντως δεν πρέπει να θεωρούμε ότι η επίτευξη πλεονασματικού εμπορικού ισοζυγίου είναι από μόνη της ικανή συνθήκη για την θετική αξιολόγηση μιας οικονομίας. Μπορεί να έχει επιτευχθεί, όχι λόγω βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας, αλλά λόγω οικονομικής (καταναλωτικής κυρίως) αδυναμίας στο εσωτερικό της χώρας. Για παράδειγμα: διάγραμμα 14.13 X, M Μ Β Δ Α Χ Γ Ο Y2 Υ1 Υ Όταν η οικονομία έχει εισόδημα Υ1 τότε εμφανίζει ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο ΑΒ. Όταν η οικονομία έχει εισόδημα Υ2 τότε εμφανίζει πλεονασματικό εμπορικό ισοζύγιο ΓΔ. Συνεπώς η εμφάνιση του πλεονασματικού ισοζυγίου προκλήθηκε από τη μείωση των εισαγωγών, λόγω μειωμένου εισοδήματος (οι εισαγωγές εξαρτώνται ¨θετικά¨ από το εισόδημα της χώρας) και όχι από την αύξηση των εξαγωγών (που θα σήμαινε πραγματική αύξηση της ανταγωνιστικότητας).

πλεόνασμα

έλλειμμα

Page 37: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 37 -

Ισοζύγια ιδιωτικού, δημόσιου και εξωτερικού τομέα και η σημασία τους για τη γενική ισορροπία στην οικονομία Γνωρίζουμε ότι σε ισορροπία θα πρέπει:

C+I+G +X = C+S+T+M (1) που θα μπορούσε να παρερμηνευτεί ως ισορροπία σε κάθε τομέα της οικονομίας ξεχωριστά, δηλαδή ως I=S (ιδιωτικός τομέας), G=T (δημόσιος τομέας) και X=M (εξωτερικός τομέας). Στην πραγματικότητα κάτι τέτοιο δεν είναι αναγκαίο. Μάλιστα σε χώρες όπως η Ελλάδα, που έχουν μόνιμα δημοσιονομικά ελλείμματα (δηλαδή G>T), οπότε η αριστερή πλευρά της σχέσης (1) τείνει να είναι μεγαλύτερη της δεξιάς πλευράς, η ισορροπία αποκαθίσταται με τα αυξημένα S και M σε σχέση με τα I και X. Δηλαδή έχουμε ταυτόχρονα G>T, I<S και X<M, που σημαίνει ότι όταν ο δημόσιος τομέας έχει δημοσιονομικό έλλειμμα G > T το χρηματοδοτεί με αποταμιεύσεις (που δεν γίνονται, πλέον, αποταμιεύεις αλλά ομόλογα του ελληνικού δημοσίου και συνεπώς δανεισμός του για να συνεχίσει τις μεγάλες G – βλέπε και ¨εκτοπισμός¨ του ιδιωτικού τομέα) οπότε προκύπτει S > I και ταυτόχρονα δημιουργείται υπερβάλλουσα κατανάλωση (λόγω των αυξημένων δημοσίων δαπανών και της πολλαπλασιαστικής τους επίδρασης στο εισόδημα – βλέπε πολλαπλασιαστής των δημόσιων δαπανών) που καταλήγει σε αυξημένες εισαγωγές οπότε σε X < M (αφού οι εισαγωγές συσχετίζονται θετικά με το εισόδημα). Επιπλέον οι αυξημένες δημόσιες δαπάνες δημιουργούν πληθωρισμό ζήτησης (βλέπε αντίστοιχη ενότητα) άρα αυξάνουν τα επιτόκια, αποτρέποντας περαιτέρω τις ιδιωτικές επενδύσεις. Οι αυξημένες δημόσιες δαπάνες, οδηγούν σε αυξημένο δανεισμό του δημόσιου τομέα και συνεπώς σε αύξηση των επιτοκίων λόγω μείωσης της αξιοπιστίας του, κάτι που δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο τις ιδιωτικές επενδύσεις. Συνεπώς οι ιδιωτικές επενδύσεις συρρικνώνονται, η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων δεν αποκαθίσταται, αφού δεν μειώνεται το μέσο συνολικό κόστος τους μακροχρόνια (βλέπε το αντίστοιχο τμήμα που αφορά το μέσο μακροχρόνιο κόστος παραγωγής από τη Μικροοικονομική θεωρία) και τελικά οι εξαγωγές παραμένουν λιγότερες από τις εισαγωγές.

Page 38: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 38 -

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ (η εικόνα της Ελληνικής οικονομίας μεταπολεμικά)

Ιδιωτικός τομέας Δημόσιος τομέας Εξωτερικός τομέας

S > I G > T Χ < Μ

+

ΑΝΑΓΚΗ

¨ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ

ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΩΝ

ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΜΕ

ΔΑΝΕΙΣΜΟ (και από το

εσωτερικό) ΜΕΣΩ

ΟΜΟΛΟΓΩΝ

¨ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΣ¨

ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ

ΕΝΙΣΧΥΣΗ Υ

άρα και C ΑΥΞΗΣΗ Μ

ΑΠΩΛΕΙΑ Ι

ΑΠΩΛΕΙΑ

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΑΠΩΛΕΙΑ Χ

Page 39: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 39 -

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Για ποιο λόγο χρησιμοποιούμε το πραγματικό ΑΕΠ; Ποιο το πλεονέκτημα του σε σχέση με το ονομαστικό;

2. Ποιες είναι οι βασικές υποθέσεις που κάνουμε για την κατανάλωση; Από ποιους παράγοντες επηρεάζεται η κατανάλωση σε μια οικονομία; Ποιος από αυτούς τους παράγοντες είναι ο πιο σημαντικός και γιατί;

3. Από τα κριτήρια ανάληψης επενδύσεων σε ποιο συμπέρασμα θα καταλήξουμε για τους παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση για την πραγματοποίηση των επενδύσεων; Έχει σημασία η φάση του οικονομικού κύκλου στην οποία βρισκόμαστε;

4. Τι είναι ο πολλαπλασιαστής των ιδιωτικών επενδύσεων και από τι εξαρτάται;

5. Τι είναι ο πολλαπλασιαστής των δημοσίων δαπανών και ποια είναι η σημασία του στην άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής;

6. Τι εννοούμε με την έκφραση ¨εκτοπισμός¨ του ιδιωτικού τομέα; 7. Τι γνωρίζετε για το πληθωριστικό κενό; Ποιες είναι οι πιθανές

επιπτώσεις τέτοιων κενών στην οικονομία; 8. Τι γνωρίζετε για το θεώρημα του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού; Πως

μπορούμε να ¨παντρέψουμε¨ με αυτό τις διαφορετικές αντιλήψεις για τον όγκο του δημόσιου τομέα;

9. Να εξηγήσετε: τη σχέση του εμπορικού ισοζυγίου με την ανταγωνιστικότητα τη σημασία του εμπορικού ισοζυγίου για την ¨ανάπτυξη¨ το φαινόμενο του πλεονασματικού ισοζυγίου της Ελλάδας, χωρίς

αύξηση της ανταγωνιστικότητας 10. Ομόλογα:

Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τους; Πως καθορίζεται η τιμή τους;

11. Να περιγράψετε τη ¨φούσκα¨ της ελληνικής οικονομίας.

Page 40: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 40 -

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A. Πολλαπλασιαστής των φόρων (για ευκολία χρησιμοποιούμε υπόδειγμα ¨γραμμικής συνάρτησης κατανάλωσης¨) Όταν η γραμμική συνάρτηση κατανάλωσης σε μια κλειστή οικονομία είναι της μορφής C a b Y T και οι επενδύσεις είναι αυτόνομες, δηλαδή δεν επηρεάζονται από το εισόδημα, τότε ο πολλαπλασιαστής της φορολογίας ισούται με:

1

b

b

(με 0b )

Η παραπάνω σχέση μπορεί να αποδειχτεί με την εξής διαδικασία: Αφού Y C I G με τη δεδομένη γραμμική συνάρτηση κατανάλωσης έχουμε: Y a b Y T I G Η σχέση αυτή μπορεί να επιλυθεί ως προς το εισόδημα και να προκύψει:

1 1

1 1 1 1

a bY T I G

b b b b

Τέλος, γνωρίζοντας ότι η παράγωγος ως προς το T της συνάρτησης εισοδήματος είναι ο πολλαπλασιαστής των φόρων, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κανόνες διαφορικού λογισμού και να καταλήξουμε στη σχέση:

1

Y b

T b

Β. Πολλαπλασιαστής των δημοσίων δαπανών σε υπόδειγμα με γραμμική συνάρτηση κατανάλωσης Με αντίστοιχη διαδικασία, μπορούμε να υπολογίσουμε και τον πολλαπλασιαστή των δαπανών του δημοσίου, όταν η συνάρτηση κατανάλωσης σε μια κλειστή οικονομία είναι της μορφής C a b Y T και οι επενδύσεις είναι αυτόνομες: Συγκεκριμένα από τη σχέση:

1 1

1 1 1 1

a bY T I G

b b b b

που υπολογίσαμε προηγουμένως, μπορούμε να καταλήξουμε στην παράγωγο ως προς το G της συνάρτησης εισοδήματος, η οποία είναι και ο πολλαπλασιαστής των δημοσίων δαπανών. Συνεπώς:

1

1

Y

G b

(με 0b )

Γ. Οριακή αποδοτικότητα των επενδύσεων (στην ουσία πρόκειται για τον Εσωτερικό Βαθμό Απόδοσης) Στο επόμενο διάγραμμα παρουσιάζεται η ¨κλίμακα οριακής αποδοτικότητας των επενδύσεων¨:

Page 41: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 41 -

r 1r 2r I Ο 1I 2I I Παρατηρούμε την αρνητική σχέση επιτοκίου και επενδύσεων, ως αποτέλεσμα της σχέσης που χρησιμοποιείται ως κριτήριο ανάληψης των επενδύσεων, δηλαδή:

1

RPV

r

από την οποία προκύπτει ότι η αύξηση του επιτοκίου μειώνει την παρούσα αξία της και συνεπώς την πιθανότητα να πραγματοποιηθεί. Η οριακή αποδοτικότητα της επένδυσης δεν ισούται αναγκαστικά με την οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου. Για παράδειγμα μια μείωση των επιτοκίων μπορεί να οδηγήσει σε μαζική αύξηση της ζήτησης για επενδύσεις και συνεπώς σε αύξηση των τιμών των παραγωγικών συντελεστών, οπότε θα αυξηθεί το κόστος παραγωγής. Αυτό θα έχει ως συνέπεια τελικά τη μείωση της οριακής αποδοτικότητας του κεφαλαίου. Δ. Η ¨αρχή του επιταχυντή¨ (Clark 1917) Η αρχή του επιταχυντή είναι μια θεωρία προσδιορισμού του συνολικού

μεγέθους των επενδύσεων. Σύμφωνα με αυτήν, η σχέση κεφαλαίου και προϊόντος είναι συγκεκριμένη σε δεδομένες συνθήκες παραγωγής και μπορεί εκφραστεί με το ¨λόγο κεφαλαίου – προϊόντος¨, ο οποίος δηλώνει την ποσότητα κεφαλαίου που απαιτείται για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος. Το μέγεθος του λόγου, εξαρτάται από τις τεχνολογικές συνθήκες και είναι σταθερό βραχυχρόνια.

Επιπλέον ο ¨οριακός λόγος κεφαλαίου – προϊόντος¨ σε σταθερές τεχνολογικές συνθήκες παραμένει, επίσης, σταθερός και ίσος με το λόγο κεφαλαίου και προϊόντος, δηλαδή:

K K

Y Y

Γενικότερα για τις επενδύσεις έχουν δημιουργηθεί μοντέλα και υποδείγματα, που αποδεικνύουν και επεξηγούν τη συγκεκριμένη θεωρία του επιταχυντή. Συγκεκριμένα:

Η αρνητική σχέση

επιτοκίου –

επενδύσεων δίνει την

κλίμακα οριακής

αποδοτικότητας των

επενδύσεων

Page 42: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 42 -

Αν σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο t το παραγόμενο προϊόν ισούται με

tY και το κεφάλαιο με tK , ο λόγος κεφαλαίου προϊόντος θα είναι /t tc K Y . Την επόμενη περίοδο οι μεταβολές των δύο μεγεθών θα μπορούν να περιγραφούν από τις σχέσεις

1t tY Y Y και 1t tK K K Συνεπώς πρέπει να ισχύει ότι:

1t tc Y c Y Y Επίσης, γνωρίζοντας από τον ορισμό της επένδυσης ότι επένδυση είναι η μεταβολή του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού σε μια οικονομία, θα πρέπει:

1t tI K K Από τις παραπάνω σχέσεις προκύπτει ότι

1 ttI c Y Y Στα μειονεκτήματα της αρχής του επιταχυντή μπορούμε να

καταγράψουμε: i. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιόδους ύφεσης, όπου το εισόδημα

μειώνεται, αφού θα προκύψει αρνητική μεταβολή. Δεν είναι, φυσικά, δυνατόν να δεχτούμε ότι οι επιχειρήσεις καταστρέφουν τον εξοπλισμό τους, όταν δεν τον χρησιμοποιούν, αν και κάποια μικρή μείωση στο κεφάλαιο μιας οικονομίας μπορεί να δικαιολογηθεί λόγω των αποσβέσεων και της τεχνολογικής απαξίωσης.

ii. Η ένταση της χρήσης του κεφαλαίου είναι σημαντικός παράγοντας, για τον οποίο ο λόγος κεφαλαίου – προϊόντος δεν μπορεί, από μόνος του, να μας δώσει τις απαιτούμενες πληροφορίες. Ο βαθμός χρησιμοποίησης του υπάρχοντος κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, δεν μετριέται από το συγκεκριμένο λόγο.

Ε. Τα ομόλογα και τα χαρακτηριστικά τους Τι είναι το ομόλογο που εκδίδει το Κράτος Το ομόλογο είναι στην πραγματικότητα ένας τρόπος δανεισμού του Δημοσίου. Όταν το Κράτος θέλει να δανειστεί εκδίδει ομόλογα και απευθύνεται στο κοινό για να τα πουλήσει. Το κίνητρο για έναν πολίτη ώστε να αγοράσει το ομόλογο είναι το τοκομερίδιο που θα εισπράττει σταθερά κάθε χρόνο μέχρι τη λήξη του ομολόγου. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ομολόγου

Η ονομαστική αξία του: Πρόκειται για το ποσό που έδωσε ο επενδυτής στο Κράτος όταν εκδόθηκε το ομόλογο για να το αποκτήσει.

Το τοκομερίδιο: Το σταθερό ποσό που εισπράττει ο κάτοχος του ομολόγου για κάθε έτος ως τη λήξη του ομολόγου

Το επιτόκιο τοκομεριδίου: Είναι το επιτόκιο με το οποίο υπολογίζεται το τοκομερίδιο

Η διάρκεια του ομολόγου: Τα έτη για τα οποία το ομόλογο αποδίδει τοκομερίδιο

Page 43: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 43 -

Προσοχή: Με τη λήξη του ομολόγου ο κάτοχος του εισπράττει και το αρχικό του κεφάλαιο εκτός από το τελευταίο τοκομερίδιο. Παράδειγμα 1: Έστω ομόλογο με ονομαστική αξία 1000 ευρώ (το ποσό που δανείζει ο πολίτης στο Κράτος). Το επιτόκιο τοκομεριδίου ισούται με 10% και η διάρκεια του ομολόγου είναι 5 έτη. Συνεπώς ο κάτοχος του ομολόγου θα εισπράξει 1000 10% 100 ευρώ το χρόνο για 5 έτη και επιπλέον στο τέλος του 5

ου

έτους θα εισπράξει και τα αρχικά 1000 ευρώ που είχε δώσει όταν εκδόθηκε το ομόλογο. Η δευτερογενής αγορά (πώληση του ομολόγου το Χρηματιστήριο) Ο κάτοχος του ομολόγου έχει δύο επιλογές. Να κρατήσει το ομόλογο ως το τέλος της διάρκειας του ή να το πουλήσει στο Χρηματιστήριο πριν τη λήξη του. Συνεπώς το ομόλογο είναι τίτλος που διαπραγματεύεται και πρέπει να έχει μία ¨τιμή¨. Η τιμή του ομόλογου σε κάθε χρονικό σημείο της διάρκειας του καθορίζεται από δύο παράγοντες: Από τα έτη που απομένουν ως τη λήξη του και από τις μεταβολές των προσδοκιών της αγοράς για την αξιοπιστία του Κράτους που έχει εκδώσει το ομόλογο. Το τελευταίο εκφράζεται με το ¨επιτόκιο προεξόφλησης¨ το οποίο αυξάνεται όταν αυξάνεται και ο κίνδυνος να μην μπορέσει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις εξόφλησης ο εκδότης του ομολόγου (δηλαδή το Κράτος). Καθορισμός της τιμής του ομολόγου Ο τύπος υπολογισμού της τιμής του ομολόγου είναι:

1 2

2

...

1 (1 ) (1 )

ί ή ίί ίή

r r r

(στην ουσία μεταφέρουμε στο παρόν τα ποσά που απομένουν να εισπράξουμε ως το τέλος της διάρκειας του ομολόγου) Παράδειγμα 2: Έστω ότι από το ομόλογο του προηγούμενου παραδείγματος με αρχική διάρκεια 5 ετών, ονομαστικής αξίας 1000 ευρώ και τοκομεριδίου 100 ευρώ το έτος, έχουμε εισπράξει τα 3 πρώτα τοκομερίδια και βρισκόμαστε στην αρχή του 4

ου έτους ζωής του ομολόγου. Παράλληλα στην αγορά υπάρχουν

αρνητικές προσδοκίες για τον εκδότη του ομολόγου (Κράτος) αφού εμφανίζονται ελλείμματα που αυξάνουν την πιθανότητα χρεοκοπίας του. Το επιτόκιο προεξόφλησης έχει αυξηθεί (ως συνέπεια του κινδύνου χρεοκοπίας) και ισούται (έστω) με 20%. Η τιμή του ομολόγου θα ισούται με:

2

100 100 1000847,2

1 20% (1 20%)ή

Page 44: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 44 -

Η σημασία του επιτοκίου (και συνεπώς του κινδύνου χρεοκοπίας του Κράτους) Το επιτόκιο προεξόφλησης αναφέραμε προηγουμένως ότι αφορά τον κίνδυνο που αναλαμβάνει ο αγοραστής του ομολόγου. Ο κίνδυνος είναι στην πραγματικότητα το ενδεχόμενο να μην αποπληρώσει τα χρέη του το Κράτος που εξέδωσε το ομόλογο. Όσο ο κίνδυνος μη αποπληρωμής αυξάνεται τόσο αυξάνεται και το επιτόκιο. Η αύξηση του επιτοκίου (αφού βρίσκεται στον παρονομαστή) μειώνει την αξία των ομολόγων. Συνεπώς αν ο εκδότης του ομολόγου (το Κράτος) εμφανίσει σημάδια αδυναμίας αποπληρωμής των χρεών του οι τιμές των ομολόγων που έχει εκδώσει θα μειωθούν. Στο παράδειγμα προηγουμένως έχουμε ένα ομόλογο που όταν εκδόθηκε είχε αξία 1000 ευρώ. Στην πορεία των ετών το επιτόκιο προεξόφλησης έφτασε το 20%, δηλαδή ο κίνδυνος για αδυναμία αποπληρωμής των χρεών του Κράτους αυξήθηκε. Η τιμή του ομολόγου στην αρχή του 4

ου έτους είναι 847 ευρώ. Αν ο

κίνδυνος χρεοκοπίας ήταν μικρότερος και προέκυπτε ένα επιτόκιο προεξόφλησης 5% τότε η τιμή του ομολόγου θα ήταν:

2

100 100 10001093

1 5% (1 5%)ή

Τα spreads και η σημασία τους Η διαφορά στις τιμές των ομολόγων που εκδίδουν διαφορετικά Κράτη υποδηλώνει και τη διαφορά αξιοπιστίας των Κρατών αυτών. Στο παράδειγμα που χρησιμοποιούμε το ένα ομόλογο προεξοφλείται με 20% ενώ το άλλο με μόλις 5%. Το δεύτερο ανήκει σε εκδότρια χώρα που θεωρείται περισσότερο αξιόπιστη από την πρώτη. Η διαφορά των επιτοκίων (δηλαδή το 15%) είναι το spread ανάμεσα στις δύο χώρες. Στη σύγχρονη Ευρώπη, η χώρα που θεωρούμε ότι είναι η περισσότερο αξιόπιστη είναι η Γερμανία και συνεπώς όταν ακούμε ότι το spread για τα Ελληνικά ομόλογα είναι 5% πρέπει να καταλάβουμε ότι η διαφορά των επιτοκίων προεξόφλησης (και συνεπώς των κινδύνων χρεοκοπίας) είναι 5%. Στην πράξη χρησιμοποιούμε τα δεκαετή ομόλογα των δύο χωρών για να κάνουμε τη σύγκριση και επιπλέον εκφράζουμε το ποσοστό σε ¨μονάδες βάσης¨. Οι 100 μονάδες βάσης είναι το 1%. Όταν μια χώρα έχει υψηλά spreads οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι δεν είναι αξιόπιστη και συνεπώς όταν αυτή η χώρα βγει στις αγορές για να δανειστεί ξανά, θα πρέπει να δώσει στους επενδυτές ένα επιπλέον κίνητρο για να τη δανείσουν… Το κίνητρο αυτό δεν είναι άλλο παρά το αυξημένο επιτόκιο που οδηγεί σε υψηλότερους τόκους. ΣΤ. Διάφορα επιπλέον στοιχεία για το ΑΕΠ Το ΑΕΠ ως ¨δαπάνη¨ Κάθε συναλλαγή έχει πάντα δύο όψεις, την αγορά και την πώληση. Το ΑΕΠ, συνεπώς, μπορεί να μετρηθεί και από τις δύο αυτές όψεις, δηλαδή από την πλευρά της δαπάνης που καταβλήθηκε για την απόκτηση του και από την πλευρά του εισοδήματος που προέκυψε από την πώληση του.

Page 45: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 45 -

Ο υπολογισμός του ΑΕΠ από την πλευρά της συνολικής δαπάνης, σε μια κλειστή οικονομία, γίνεται με τη σχέση: Ιδιωτική κατανάλωση + Ιδιωτική επένδυση + Δημόσια δαπάνη ενώ αν αναφερόμαστε σε οικονομία με διεθνείς εμπορικές σχέσεις, η παραπάνω σχέση συμπληρώνεται ως εξής:

Ιδ. κατανάλωση + Ιδ. επένδυση + Δημ. δαπάνη + Εξαγωγές - Εισαγωγές Συμπεραίνουμε ότι μας ενδιαφέρουν τρεις κατηγορίες δαπανών για τον υπολογισμό του ΑΕΠ: Η ιδιωτική κατανάλωση, δηλαδή οι δαπάνες των νοικοκυριών για την

αγορά, διαρκών ή μη, καταναλωτικών αγαθών. Παραδείγματα τέτοιων αγαθών μπορούν να αποτελέσουν τα τρόφιμα, τα ιδιωτικά μεταφορικά μέσα, οι υπηρεσίες ιδιωτικής παιδείας, οι υπηρεσίες γιατρών, δικηγόρων κ.τ.λ.

Η ακαθάριστη ιδιωτική επένδυση, δηλαδή οι δαπάνες των επιχειρήσεων για απόκτηση νέου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, οι δαπάνες των νοικοκυριών για την απόκτηση νέων κατοικιών για παράδειγμα και οι μεταβολές στα αποθέματα της οικονομίας. Ο όρος ¨ακαθάριστη επένδυση¨ αφορά το σύνολο των επενδύσεων χωρίς να αφαιρούνται οι αποσβέσεις.

Οι κρατικές ή δημόσιες δαπάνες, δηλαδή οι δημόσιες δαπάνες επενδυτικές και καταναλωτικές, χωρίς να συμπεριλαμβάνουμε σε αυτές τις μεταβιβαστικές πληρωμές, δηλαδή τις συντάξεις, τα επιδόματα ανεργίας και πρόνοιας, τις κρατικές υποτροφίες κ.α.

Το ΑΕΠ ως ¨εισόδημα¨ Από την πλευρά του εισοδήματος (και όχι της δαπάνης), η ολοκληρωμένη σχέση υπολογισμού του ΑΕΠ σε μια ανοιχτή οικονομία είναι η εξής:

¨ΑΕΠ = μισθοί + πρόσοδοι περιουσίας + τόκοι + κέρδη + αποσβέσεις + έμμεσοι φόροι – κρατικές επιδοτήσεις – τόκοι δημόσιου χρέους – καθαρό

εισόδημα από το εξωτερικό ¨ όπου τόκοι δημόσιου χρέους είναι οι τόκοι που πληρώνει το κράτος στους δανειστές του. ΑΕΠ σε ¨τιμές αγοράς¨ και ΑΕΠ σε ¨τιμές κόστους¨ Υπάρχουν επιπλέον δύο εναλλακτικοί τρόποι υπολογισμού του ΑΕΠ: i. ¨ΑΕΠ σε τιμές αγοράς¨ που σημαίνει ότι έχουμε συμπεριλάβει σε αυτό το

κόστος παραγωγής των προϊόντων, το κέρδος των επιχειρήσεων που τα παράγουν και τους έμμεσους φόρους που επιβαρύνουν τις τιμές τους.

ii. ¨ΑΕΠ σε τιμές συντελεστών ή κόστους¨ που σημαίνει ότι πρέπει να

αφαιρέσουμε τους έμμεσους φόρους και να προσθέσουμε τις κρατικές επιδοτήσεις στην παραγωγή.

Έχουμε, λοιπόν: ¨ΑΕΠ σε τιμές συντελεστών = ΑΕΠ σε τιμές αγοράς + κρατικές επιδοτήσεις

– έμμεσοι φόροι¨

Page 46: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 46 -

Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ ) Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν είναι το σύνολο του εισοδήματος που δημιουργείται εντός της χώρας από όλους τους κατοίκους της, αλλοδαπούς και ημεδαπούς, εντός ενός έτους. Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν είναι το εισόδημα που αποκτούν οι μόνιμοι κάτοικοι της χώρας, προσαυξημένο με την εισροή εισοδήματος από το εξωτερικό, που παράγουν οι πολίτες της που ζουν στο εξωτερικό και μειωμένο με το εισόδημα που αποστέλλεται στο εξωτερικό, από αλλοδαπούς κατοίκους της χώρας. Η σχέση που συνδέει το ΑΕΠ και το ΑΕΠ είναι:

¨ΑΕΠ = ΑΕΠ + καθαρό εισόδημα από το εξωτερικό¨ όπου ¨καθαρό εισόδημα από το εξωτερικό = εισροή εισοδήματος από το εξωτερικό –

εκροή εισοδήματος προς το εξωτερικό¨ Το Καθαρό Εθνικό Προϊόν (ΚΕΠ) Το Καθαρό Εθνικό Προϊόν είναι το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν μείον τις Αποσβέσεις, δηλαδή:

¨Καθαρό Εθνικό Προϊόν = Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν – Αποσβέσεις¨ όπου οι ¨αποσβέσεις¨ ορίζονται ως η μείωση της αξίας του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού λόγω της φθοράς από το χρόνο και τη χρήση. Πρέπει να γίνεται διαχωρισμός της έννοιας των αποσβέσεων από την έννοια της οικονομικής απαξίωσης του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού που σημαίνει τη μείωση της αξίας ενός κεφαλαιουχικού αγαθού, λόγω της τεχνολογικής προόδου που το καθιστά λιγότερο αποδοτικό σε σχέση με νέα παρόμοια προϊόντα.

Καθαροί και έμμεσοι φόροι - Επιδοτήσεις Η διαφορά έμμεσων φόρων και επιδοτήσεων μας δίνει τους Καθαρούς Φόρους. Συνεπώς:

¨ ΄Εμμεσοι φόροι – Επιδοτήσεις = Καθαροί φόροι¨ όπου ¨έμμεσοι φόροι¨ είναι οι φόροι που επιβάλλονται στην παραγωγή και την κατανάλωση των προϊόντων και ενσωματώνονται στην τιμή τους. Σε αυτό το σημείο δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση με τους άμεσους φόρους, αφού οι άμεσοι φόροι είναι οι φόροι που επιβάλλονται στο εισόδημα και στην περιουσία. Το Εθνικό Εισόδημα Η σχέση από την οποία προκύπτει το Εθνικό Εισόδημα είναι:

¨Εθνικό Εισόδημα = Καθαρό Εθνικό Προϊόν – Καθαροί Έμμεσοι Φόροι¨ οπότε γνωρίζοντας ότι

¨Καθαροί Έμμεσοι Φόροι = Έμμεσοι Φόροι – Επιδοτήσεις¨ προκύπτει τελικά: ¨Εθνικό Εισόδημα = Καθαρό Εθνικό Προϊόν – Έμμεσοι Φόροι + Επιδοτήσεις¨

Page 47: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ · 2018. 8. 11. · ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ - 1 - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

- 47 -

Το Διαθέσιμο Εισόδημα Το Διαθέσιμο Εισόδημα μιας οικονομίας είναι το εισόδημα που προκύπτει από τη σχέση: ¨Διαθέσιμο Εισόδημα = Εθνικό Εισόδημα + Μεταβιβαστικές πληρωμές + Τόκοι

δημόσιου χρέους – Αδιανέμητα κέρδη – Άμεσοι φόροι¨ Η αποταμίευση σε μακροοικονομικό επίπεδο Η αποταμίευση υπολογίζεται αν από το Διαθέσιμο Εισόδημα αφαιρέσουμε την Κατανάλωση, δηλαδή:

¨Αποταμίευση = Διαθέσιμο Εισόδημα – Κατανάλωση¨ Μεταβιβαστικές πληρωμές Είναι το σύνολο των συντάξεων, επιδομάτων ανεργίας, υποτροφιών, επιδομάτων κοινωνικής πρόνοιας κ.α. εξόδων που πραγματοποιεί το κράτος, που δεν εντάσσονται στις υπόλοιπες δαπάνες του δημοσίου. Δεν προσμετρούνται στο ΑΕΠ αφού πρόκειται:

για εισόδημα που δημιουργήθηκε στο παρελθόν, παρακρατήθηκε (πχ. ασφαλιστική εισφορά) και αποδίδεται στο παρόν (πχ. σύνταξη, επίδομα κτλ.).

ή για επιπλέον εισόδημα που θα παραχθεί στο μέλλον, αν το Κράτος

φροντίσει να ενισχύσει, στο παρόν, τον κατάλληλο πολίτη (πχ. η ¨φιλοσοφία¨ των υποτροφιών).