ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΟΜΕΑΣ ΦΑΡΜΑΚΟΓΝΩΣΙΑΣ ΚΑΙ ΧΗΜΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΔΡΟΓΩΝ

Εργαστηριακές ασκήσεις

MΑΡΙΑ ΚΟΥΛΑΔΗ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια

ΑΘΗΝΑ 2011

1

ΛΑΤΙΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

Bulbus: Βολβός

Cortex: Φλοιός

Folium: Φύλλο Folia: Φύλλα

Flos: Άνθος Flores: Άνθη

Fructus: Καρπός

Gummi: Κόμμι

Herba: Πόα

Lignum: Ξύλο

Radix: Ρίζα

Rhizoma: Ρίζωμα

Semen: Σπέρμα Semina: Σπέρματα

Succus: Οπός

Tuber: Κόνδυλος Tubera: Κόνδυλοι

2

ΓΕΝΙΚΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Απεσταγμένο νερό

Διάλυμα υδροχλωρικής χλωράλης: 66% σε νερό.

Διάλυμα ιωδίου (Lugol): 1% ιώδιο και 2% ιωδιούχο κάλιο σε νερό

και οι δύο ουσίες διαλύονται στην αρχή στο 3% του νερού.

Διάλυμα ΚΟΗ: 5% σε νερό.

3

AΜΥΛΑ

Τα άμυλα είναι άοσμες, σχεδόν άγευστες, λευκές, ωχροκίτρινες ή

λευκότεφρες κόνεις ή τεμάχια που τρίζουν όταν τρίβονται.

Αποτελούνται από αμυλοκόκκους οι οποίοι με διάλυμα ιωδίου

χρωματίζονται κυανοί. Με διάλυμα χλωράλης αποσυντίθενται και με

διάλυμα KOH διαλύονται.

Amylum Maydis (Άμυλο αραβοσίτου)

Προέρχεται από το ενδοσπέρμιο των σπερμάτων του φυτού Zea

mays της οικογένειας Gramineae. Είναι λευκή σκόνη ή εύθρυπτα

τεμάχια χωρίς οσμή και γεύση.

Μικροσκοπικά η σκόνη εμφανίζεται

να αποτελείται από απλούς

αμυλόκοκκους διαμέτρου 5-30μ

γωνιώδεις, πολυεδρικούς και λίγους

σφαιρικούς. Το κέντρο επιστιβάδευσης

είναι αστεροειδής ή τριακτινωτή σχισμή

και σπανιότερα μαύρη τελεία, ενώ οι

επιστιβαδεύσεις δεν είναι ορατές.

Amylum Oryzae (Άμυλο όρυζας)

Προέρχεται από το ενδοσπέρμιο των σπερμάτων του φυτού

Oryza sativa της οικογένειας Gramineae. Είναι λευκή, πολύ λεπτή

σκόνη ή εύθρυπτα τεμάχια, χωρίς οσμή και γεύση.

4

Μικροσκοπικά εμφανίζεται να

αποτελείται από γωνιώδεις πολύ μικρούς

αμυλόκοκκους, ελεύθερους ή σε συσσω-

ματώματα διαμέτρου 2-10μ. Το κέντρο

επιστιβάδευσης των αμυλόκοκκων είναι

μικρό, δυσδιάκριτο και δεν παρουσιάζουν

επιστιβαδεύσεις.

Amylum Phaseoli (Άμυλο φασολιού)

Προέρχεται από τις κοτυληδόνες του φυτού Phaseolus vulgaris

της οικογένειας Leguminosae. Είναι κίτρινη αδρή σκόνη, με τεμάχια που

δύσκολα τρίβονται.

Μικροσκοπικά εμφανίζεται να

αποτελείται από νεφροειδείς, ωοειδείς

ή ελλειψοειδείς, απλούς αμυλόκοκκους

μεγέ-θους 60μ περίπου, ελεύθερους ή

σε συσσωματώματα μέσα στα κύτταρα

του ενδοσπερμίου των κοτυληδόνων.

Οι αμυλόκοκκοι παρουσιάζουν ευκρινή ομόκεντρο επιστιβάδευση, το δε

κέντρο επιστιβάδευσης είναι μία επιμήκης διακλαδισμένη ρωγμή.

Amylum Solani (Άμυλο γεωμήλων ή άμυλο πατάτας)

Προέρχεται από τους κονδύλους του φυτού Solanum tuberosum

της οικογένειας Solanaceae. Είναι λεπτή σκόνη, άοσμη και άγευστη.

5

Μικροσκοπικά οι αμυλόκοκκοι είναι

απλοί, σύνθετοι ή ημισύνθετοι. Οι απλοί

κόκκοι διακρίνονται σε μικρούς και

μεγάλους, διαμέτρου 10-110μ. Είναι

χαρακτηριστικοί οι μεγάλοι και οι μεσαίοι

κόκκοι, οι οποίοι έχουν σχήμα επίμηκες,

ωοειδές ή ακανόνιστα ατρακτοειδές.

Αυτοί παρουσιάζουν εμφανή έκκεντρο επιστιβάδευση της οποίας το

κέντρο βρίσκεται στο στενό άκρο του αμυλόκοκκου υπό μορφή κηλίδας.

Σύνθετοι και ημισύνθετοι κόκκοι είναι σπάνιοι και αποτελείται ο καθένας

από δύο ή περισσότερους αμυλόκοκκους.

Amylum Tritici (Άμυλο σίτου)

Προέρχεται από το ενδοσπέρμιο του σπέρματος του φυτού

Triticum aestivum της οικογένειας Gramineae. Είναι λεπτή σκόνη,

άοσμη και άγευστη.

Μικροσκοπικά οι αμυλόκοκκοι

απαντούν ελεύθεροι ή κατά

συσσωματώματα και είναι διαφορετικού

μεγέθους. Οι μικροί είναι στρογγυλοί,

διαμέτρου περίπου 3-15μ, οι δε μεγάλοι

είναι φακοειδείς, διαμέτρου 25-45μ.

Βλέποντας τους από πάνω εμφανίζονται

στρογγυλοί, ενώ από τα πλάγια έχουν ελλειψοειδές σχήμα και το

κέντρο επιστιβάδευσης φαίνεται σαν μία γραμμή. Οι επιστιβαδεύσεις

6

δεν φαίνονται και εμφανίζονται μόνο όταν οι κόκκοι χρωστούν πολύ

ελαφριά με διάλυμα ιωδίου.

6

ΙΝΕΣ

Οι ίνες διακρίνονται σε ζωικές και φυτικές. Με διάλυμα ιωδίου οι

φυτικές χρωματίζονται καστανές, ενώ οι ζωικές κίτρινες. Όλες οι φυτικές

ίνες μετά από έκπλυση με ζεστό νερό δίνουν μωβ χρώμα με α-ναφθόλη

και H2SO4, (αντίδραση Molisch), ενώ οι ζωικές δεν δίνουν.

Gossypium (Βαμβάκι)

Το βαμβάκι προέρχεται από τα φυτά Gossypium arboreum,

Gossypium herbaceum και Gossypium barbadense της οικογένειας

Malvaceae. Η δρόγη αποτελείται από τις ίνες που περιβάλλουν τα

νεφροειδή σπέρματα μέσα στο καρπό (κάψα) των φυτών.

Οι ίνες του μη απολιπανθέντος

βαμβακιού (υδρόφοβο) εμφανίζονται στο

μικροσκόπιο συνεστραμμένες κατά

διαστήματα. Με την επίδραση του

αντιδραστηρίου Schweitzer (εναμμώνιο

διάλυμα CuO) σχηματίζονται κατά

διαστήματα περισφίξεις, λόγω διάλυσης

της εφυμενίδας. Οι ίνες του απολιπανθέντος βαμβακιού (υδρόφιλο) εμφανίζονται

στο μικροσκόπιο υπό μορφή ευθειών ταινιών, οι οποίες φέρουν

γραμμώσεις κατά μήκος. Με διάλυμα ιωδίου βάφονται καστανές.

7

Lana (Μαλλί)

Προέρχεται από το τρίχωμα του προβάτου (Ovis aries της

οικογένειας Bovidae).

Μικροσκοπικά οι ίνες του μαλλιού

εμφανίζονται να αποτελούνται από πολλά

κύτταρα, έτσι διατεταγμένα ώστε να

μοιάζουν με λέπια ψαριού. Με διάλυμα

ιωδίου βάφονται κίτρινες στην αρχή, όμως

με την πάροδο του χρόνου το χρώμα

σκουραίνει και γίνονται σκούρες

πορτοκαλόχρωμες. Με προσθήκη ΚΟΗ οι ίνες διογκώνονται και με βρασμό

διαλύονται σε αντίθεση με αυτές του βαμβακιού, που δεν διαλύονται.

Όταν καεί δίνει χαρακτηριστική δυσάρεστη οσμή.

Linum (Λινάρι)

Οι ίνες λίνου λαμβάνονται από το

φυτό Linum usitatissimum της οικογένειας

Linaceae. Κύριο ανατομικό γνώρισμα

κατά τη μικροσκοπική εξέταση είναι η

παρουσία γονάτων που εμφανίζονται σαν

κάθετες γραμμές. Με διάλυμα ιωδίου

βάφονται καστανές.

8

Seta (Μέταξα)

Διακρίνουμε δύο είδη μέταξας: α) τη ζωική ή φυσική και β) τη

φυτική ή τεχνητή. Η ζωική μέταξα είναι προϊόν επεξεργασίας ειδικών

αδένων του μεταξοσκώληκα (Bombyx mori της οικογένειας

Bombycidae), η δε τεχνητή μέταξα (rayon) λαμβάνεται από προϊόντα

κυτταρίνης.

Μικροσκοπικά οι ίνες της

ζωικής μέταξας εμφανίζονται σαν

απλές λαμπερές ίνες που

χρωματίζονται κίτρινες με διάλυμα

ιωδίου, ενώ της τεχνητής μέταξας

εμφανίζονται σαν ταινίες που

φέρουν κατά μήκος γραμμώσεις και

χρωματίζονται καστανόχρωμες με

διάλυμα ιωδίου. Η ζωική μέταξα

όταν καεί δίνει χαρακτηριστική

δυσάρεστη οσμή.

9

ΚΟΝΕΙΣ

Kamala (Καμάλα)

Η καμάλα είναι μία σκόνη ερυθροκαστανή, χωρίς οσμή και γεύση

που αποτελείται από τις αδενώδεις τρίχες των καρπών του φυτού

Mallotus philippinensis της οικογένειας Euphorbiaceae.

Κατά τη μικροσκοπική

εξέταση φαίνονται οι αδενώδεις

τρίχες στρογγυλές. Εξωτερικά

περιβάλλονται από εφυμενίδα,

μέσα έχουν πασσαλόμορφα

κύτταρα τα οποία είναι έτσι

διατεταγμένα ώστε όταν βλέπουμε

την τρίχα από πάνω να μοιάζουν με

μαργαρίτα, ενώ από τα πλάγια με

βεντάλια. Στο εσωτερικό των

κυττάρων, υπάρχει κόκκινη ρητίνη.

Επίσης στο παρασκεύασμα εκτός από τις αδενώδεις τρίχες

φαίνονται και χαρακτηριστικές προστατευτικές τρίχες διακλαδισμένες

που αποτελούνται από μονοκυττάριες τρίχες συνενωμένες στη βάση

τους.

Κατά τη μικροσκοπική εξέταση χρησιμοποιούμε διάλυμα KOH το

οποίο διαλύει τη ρητίνη και οι αδενώδεις τρίχες γίνονται καλύτερα

ορατές.

10

Lycopodium (Λυκοπόδιο)

Το λυκοπόδιο είναι σκόνη πολύ λεπτή, ελαφριά, ωχροκίτρινη,

άοσμη και άγευστη. Αποτελείται από τα ώριμα σπόρια του φυτού

Lycopodium clavatum της οικογένειας Lycopodiaceae.

Τα σπόρια βρίσκονται μέσα στα σποριάγγεια που είναι

συγκεντρωμένα στις κορυφές των βλαστών και σχηματίζουν

στρόβιλους. Όταν ωριμάσουν, ελευθερώνουν τα σπόρια.

Μικροσκοπικά εμφανίζονται τα

σπόρια (μεγέθους 25-40μ) να έχουν το

σχήμα τετράεδρης πυραμίδας με τρεις

επίπεδες έδρες και μία κυρτή. Όλες οι

έδρες φαίνονται να καλύπτονται από ένα

δικτυωτό πλέγμα με πενταγωνικά ή

εξαγωνικά ανοίγματα. Με διάλυμα KOH τα

άχρωμα σπόρια χρωματίζονται κίτρινα.

Lupulinum (Λουπουλίνη)

Η λουπουλίνη είναι καστανή σκόνη με χαρακτηριστική δυσάρεστη

οσμή και πικρή γεύση. Αποτελείται από τις αδενώδεις τρίχες των

ταξιανθιών του φυτού Humulus lupulus της οικογένειας Cannabaceae.

Μικροσκοπικά η κάθε αδενώδης τρίχα μοιάζει με κύπελλο που

αποτελείται από μία κίτρινη βάση με συνενωμένα σαν παρκέ κύτταρα

και καλύπτεται από εφυμενίδα που εφάπτεται στα χείλη της βάσης. Στο

κάτω μέρος της βάσης υπάρχει ένας ποδίσκος με τον οποίο η

αδενώδης τρίχα προσφύεται στην ταξιανθία. Μέσα στη βάση υπάρχει

11

σκούρα κίτρινη ρητίνη η οποία, ανάλογα με την ποσότητα της, δίνει

ιδιαίτερο σχήμα στην εφυμενίδα.

Στο μικροσκόπιο οι

αδενώδεις τρίχες φαίνονται

κίτρινες και ανάλογα από

πού τις βλέπουμε

εμφανίζουν διάφορες

μορφές. Αν τις βλέπουμε από τα πλάγια φαίνεται η μία πλευρά της

βάσης και της εφυμενίδας. Από πάνω φαίνεται η βάση με τα κύτταρα

που την αποτελούν και μέσα η άμορφη ρητίνη, από δε κάτω βλέπουμε

ολόκληρη τη βάση στην οποία διακρίνονται πολυγωνικά κύτταρα και

πιθανά ένα κύτταρο στη μέση στο οποίο προσφύεται ο ποδίσκος.

Η μικροσκοπική εξέταση γίνεται με διάλυμα KOH που διαλύει τη

ρητίνη και η παρατήρηση ακολουθεί αμέσως μετά την προσθήκη του

αντιδραστηρίου.

12

ΦΥΛΛΑ

Folia Digitalis purpureae (Φύλλα ερυθράς δακτυλίτιδας)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Digitalis purpurea της οικογένειας Scrophulariaceae.

Οσμή ασθενής και χαρακτηριστική. Γεύση πικρή.

Μορφολογία: είναι φύλλα απλά, εύθρυπτα, επιμήκη, ωοειδή ή

λογχοειδή, με μικρό ή χωρίς μίσχο, με χείλη οδοντωτά. Η άνω

επιφάνεια τους είναι πράσινη, λεία ή με ελαφρά τρίχωση, η δε κάτω

είναι τεφροπράσινη, με πυκνή τρίχωση. Παρουσιάζουν πλούσια

νεύρωση, με ισχυρό το μέσο νεύρο και αφθονία νεύρων που στην κάτω

επιφάνεια σχηματίζουν ένα πλέγμα.

Κάθετη τομή φύλλου παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) λεία εφυμενίδα 2) επιδερμίδα της οποίας τα κύτταρα είναι κυματοειδή

3) πασσαλώδες παρέγχυμα από δύο-τρεις σειρές κυττάρων 4)

σπογγώδες παρέγχυμα και 5) κάτω επιδερμίδα και εφυμενίδα.

Στην πάνω και κάτω επιφάνεια του

φύλλου παρατηρούνται χαρακτηριστικές

προστατευτικές αρθρωτές τρίχες από δύο

έως έξι κύτταρα που μοιάζουν με

δάχτυλα. Τα κύτταρα αυτά μπορεί να

αλλάζουν επίπεδο και να δίνουν

χαρακτηριστικό σχήμα στην τρίχα.

Επίσης παρατηρούνται και αδενώδεις τρίχες, οι οποίες

αποτελούνται από μονοκυττάριο ποδίσκο και δικυττάρια ή

13

μονοκυττάρια κεφαλή. Αυτές με δικυττάρια κεφαλή είναι

χαρακτηριστικές για τα φύλλα δακτυλίτιδας.

Folia Digitalis lanata (Φύλλα χνοώδους δακτυλίτιδας)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Digitalis lanata της οικογένειας Scrophulariaceae.

Οσμή ελαφρά. Γεύση πικρή.

Μορφολογία: είναι φύλλα λογχοειδή, οξύληκτα, με μικρό ή χωρίς

μίσχο, τα χείλη είναι λεία ή ελαφρά οδοντωτά. Έχουν αραιά τρίχωση και

δεν παρουσιάζουν το πλέγμα νεύρων της D. purpurea.

Κάθετη τομή του φύλλου παρουσιάζει στο μικροσκόπιο τους

ίδιους ανατομικούς χαρακτήρες με την πορφυρά δακτυλίτιδα με τη μόνη

διαφορά, ότι οι προστατευτικές τρίχες είναι πολύ λιγότερες.

Στην κάτω επιφανειακή τομή του φύλλου παρατηρούνται

παχύνσεις στα τοιχώματα των επιδερμικών κυττάρων που ονομάζονται

κομβολογιοειδείς συνδέσεις.

Το γνώρισμα αυτό που δεν παρατηρείται στα φύλλα της D.

purpurea χρησιμεύει για τη διάκριση των δύο ειδών.

Folia Eucalypti (Φύλλα ευκαλύπτου)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Eucalyptus globulus της οικογένειας Myrtaceae.

Οσμή έντονη, αρωματική. Γεύση πικρή.

Μορφολογία: Τα φύλλα τα οποία προέρχονται από νεαρά κλαδιά,

έχουν άκρο μυτερό, βάση απεστρογγυλεμένη, μίσχο βραχύ, ενώ τα

14

φύλλα τα οποία προέρχονται από παλαιά κλαδιά, είναι οξύληκτα,

δρεπανοειδή και έμμισχα.

Κάθετη τομή φύλλου

παρουσιάζει στο

μικροσκόπιο:

1) παχιά κυματοειδή

εφυμενίδα 2) επιδερμίδα

3) πασσαλώδες παρέγ-

χυμα άνω επιφάνειας από

3-4 σειρές κυττάρων 4)

σπογγώδες παρέγχυμα 5)

πασσαλώδες παρέγχυμα

κάτω επιφάνειας επίσης πολύσειρο (συμμετρικό φύλλο) 6) κάτω

επιδερμίδα και κυματοειδή εφυμενίδα.

Στα πασσαλώδη παρεγχύματα βρίσκονται μεγάλοι

εκκριματοφόροι αγωγοί, οι οποίοι αν είναι κενοί φαίνονται σαν τρύπες,

ενώ αν είναι γεμάτοι φαίνεται το αιθέριο έλαιο που περιέχουν σαν

ανοιχτοκίτρινες σταγόνες.

Επίσης, στο μεσόφυλλο διακρίνουμε αστεροειδή

συγκρυσταλλώματα οξαλικού ασβεστίου.

Folia Ginkgo biloba

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Ginkgo biloba της οικογένειας Ginkgoaceae.

Μορφολογία: Τα φύλλα είναι μακρόμισχα έχουν χρώμα

γκριζοπράσινο ή καφεπράσινο, το έλασμα τους είναι σαν βεντάλια και

15

τα χείλη του συνήθως έχουν μία διαίρεση στο κέντρο (biloba = δίλοβο) ή

είναι ίσια ή κυματοειδή. Τα νεύρα είναι πολύ πυκνά, διακλαδίζονται

ακτινωτά, και δίνουν στο φύλλο μία χαρακτηριστική γραμμωτή υφή.

Στο μικροσκόπιο κάθετη τομή του φύλλου παρουσιάζει

χαρακτηριστικές θηλώδεις προεξοχές υπό μορφή κώνου στην άνω και

κάτω εφυμενίδα. Επίσης, σε διαυγασμό τεμαχίου φύλλου φαίνονται

μεγάλα σφαιρικά ή ελλειψοειδή συγκρυσταλλώματα οξαλικού

ασβεστίου.

Φύλλα φυτών της οικογένειας Labiatae

Folia Melissae (Φύλλα μέλισσας)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Melissa officinalis της οικογένειας Labiatae.

Οσμή αρωματική που μοιάζει με λεμόνι. Γεύση ευχάριστη και

αρωματική.

Μορφολογία: είναι φύλλα με μίσχο, ωοειδή ή σε σχήμα καρδιάς,

με χείλη οδοντωτά. Η πάνω επιφάνεια είναι πράσινη, ενώ η κάτω

ανοικτή πράσινη.

Κάθετη τομή φύλλου παρουσιάζει

στο μικροσκόπιο:

1) εφυμενίδα 2) επιδερμίδα 3)

πασσαλώδες παρέγχυμα από μία σειρά

κυττάρων 4) σπογγώδες παρέγχυμα και

5) κάτω επιδερμίδα και εφυμενίδα.

16

Στην πάνω και κάτω επιφάνεια των φύλλων παρατηρούνται

πολλές χαρακτηριστικές μονοκυττάριες προστατευτικές τρίχες, σε σχήμα

κυνόδοντα που δίνουν στην τομή εικόνα πριονιού. Και στις δύο

επιφάνειες των φύλλων παρατηρούνται οι αδένες και οι αδενώδεις τρίχες

των χειλανθών καθώς και προστατευτικές τρίχες σαν της μέντας.

Folia Menthae (Φύλλα μέντας)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Mentha piperita της οικογένειας Labiatae, που είναι υβρίδιο των M.

viridis και M. aquatica.

Οσμή και γεύση χαρακτηριστική, έντονα αρωματική.

Μορφολογία: είναι φύλλα με μίσχο, με χείλη οδοντωτά, ωοειδή,

εύθρυπτα, η πάνω επιφάνεια έχει βαθύ πράσινο χρώμα, η κάτω είναι

ανοικτή πράσινη και τα νεύρα έχουν ελαφρύ μωβ χρώμα.

Κάθετη τομή φύλλου παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) εφυμενίδα 2) επιδερμίδα της

οποίας τα κύτταρα είναι κυματοειδή

κολπώδη 3) πασσαλώδες παρέγχυμα

από μία σειρά κυττάρων 4)

σπογγώδες παρέγχυμα και 5) κάτω

επιδερμίδα και εφυμενίδα.

Στην πάνω και κάτω επιφάνεια του φύλλου παρατηρούνται οι

χαρακτηριστικοί κυαθοειδείς αδένες και οι αδενώδεις τρίχες των

χειλανθών.

Παρατηρούμε επίσης μεγάλες πολυκυττάριες προστατευτικές

τρίχες, που έχουν πτυχωτή εφυμενίδα και φαίνονται στικτές.

17

Σε επιφανειακή τομή παρατηρούνται κυρίως στην κάτω επιφάνεια

τα χαρακτηριστικά στόματα των χειλανθών.

Folia Rosmarini (κν. δενδρολίβανο)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Rosmarinus officinalis της οικογένειας Labiatae.

Οσμή ιδιάζουσα αρωματική. Γεύση πικρή, αρωματική, στυπτική.

Μορφολογία: είναι φύλλα βελονοειδή, εύθρυπτα, με χείλη τα

οποία κάμπτονται προς τα κάτω.

Η κάθετη τομή του φύλλου έχει σχήμα μισοφέγγαρου με το μέσο

νεύρο στο κέντρο και παρουσιάζει στο μικροσκόπιο: 1) εφυμενίδα 2)

επιδερμίδα από μία σειρά κυττάρων 3) υποδερμίδα από άχρωμα

κύτταρα 4) πασσαλώδες παρέγχυμα από δύο έως τρείς σειρές

κυττάρων που μοιάζει με κυματοειδή ταινία 5) σπογγώδες παρέγχυμα,

μεταξύ των κυττάρων του οποίου παρατηρούνται μεσοκυττάριοι χώροι

και 6) κάτω επιδερμίδα και εφυμενίδα.

Στην πάνω και κάτω επιφάνεια

του φύλλου παρατηρούνται οι

χαρακτηριστικοί αδένες και οι

αδενώδεις τρίχες των χειλανθών.

Επίσης, στην κάτω επιφάνεια βρίσκονται χαρακτηριστικές

πολυκυττάριες προστατευτικές τρίχες, οι οποίες είναι λεπτότοιχες,

οξύληκτες και διακλαδίζονται σαν θάμνοι ή δένδρα. Οι τρίχες αυτές είναι

καλύτερα ορατές στη σκόνη των φύλλων, όπου υπάρχουν πολλές

ελεύθερες.

18

Folia Salviae (Φύλλα σάλβιας, κν. φασκόμηλο)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα των φυτών

Salvia officinalis και Salvia triloba της οικογένειας Labiatae.

Οσμή έντονη, αρωματική. Γεύση πικρή, στυπτική.

Μορφολογία: τα φύλλα είναι απλά, επιμήκη ωοειδή ή λογχοειδή,

διαφορετικού μήκους, με μίσχο, κυρτωμένο έλασμα με χείλη οδοντωτά

και έχουν παχύ τρίχωμα στις δύο πλευρές.

Η κάθετη τομή φύλλου

είναι κυματοειδής και παρου-

σιάζει στο μικροσκόπιο: 1) εφυ-

μενίδα 2) επιδερμίδα 3) πασσα-

λώδες παρέγχυμα από δύο ή

τρεις σειρές κυττάρων 4) σπογ-

γώδες παρέγχυμα και 5) κάτω

επιδερμίδα και εφυμενίδα.

Στην πάνω και κάτω επιφάνεια του φύλλου παρατηρούνται οι

χαρακτηριστικοί κυαθοειδείς αδένες και οι αδενώδεις τρίχες των

χειλανθών, καθώς και πολυάριθμες προστατευτικές τρίχες.

Οι αδένες των Χειλανθών είναι βυθισμένοι στην επιδερμίδα,

αποτελούνται από τέσσερα έως οκτώ εκκριτικά κύτταρα που παράγουν

το αιθέριο έλαιο. Φαίνονται στο μικροσκόπιο στρογγυλοί κίτρινοι ή

πορτοκαλλόχρωμοι. Οι αδενώδεις τρίχες αποτελούνται από ένα πόδι με

ένα έως τρία κύτταρα και έχουν μονο- ή δικυττάρια κεφαλή. Οι

προστατευτικές τρίχες είναι μακριές, λεπτότοιχες, πολυκυττάριες

αρθρωτές και οξύληκτες.

19

Σε επιφανειακή τομή παρατηρούνται τα χαρακτηριστικά στόματα

των χειλανθών. Τα στόματα περιβάλλονται από δύο κυματοειδή

κολπώδη κύτταρα των οποίων το κοινό τοίχωμα είναι κάθετο στον

άξονα του στόματος.

Folia Nerii (Φύλλα πικροδάφνης)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Nerium oleander της οικογένειας Apocynaceae.

Γεύση πολύ πικρή.

Μορφολογία: είναι φύλλα λογχοειδή, με μίσχο και ισχυρό μέσο

νεύρο που προεξέχει στην κάτω επιφάνεια.

Κάθετη τομή φύλλου παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) εφυμενίδα 2) επιδερμίδα 3)

υποδερμίδα από δύο ή τρεις σειρές

άχρωμων κυττάρων 4) πασσαλώδες

παρέγχυμα από δύο ή τρεις σειρές

κυττάρων, μέσα στα οποία

βρίσκονται κρύσταλλοι οξαλικού

ασβεστίου με μορφή αστεροειδών

συγκρυσταλλωμάτων 5) σπογγώδες

παρέγχυμα από πολυγωνικά

κύτταρα, μεταξύ των οποίων

παρατηρούνται κενοί χώροι 6)

υποδερμίδα και 7) κάτω επιδερμίδα και εφυμενίδα.

20

Στην κάτω επιφάνεια του φύλλου παρατηρούνται χαρακτηριστικά

βυθίσματα που δημιουργούν κενούς χώρους, από τους οποίους

βγαίνουν πολλές μονοκυττάριες προστατευτικές τρίχες.

Στην άνω και κάτω επιφάνεια του φύλλου παρατηρούνται αραιά

μικρές μονοκυττάριες προστατευτικές τρίχες.

Folia Sennae (Φύλλα σέννας)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα φυτών του

γένους Cassia της οικογένειας Leguminosae. Αν η δρόγη προ-έρχεται

από το φυτό Cassia senna (C. acutifolia), είναι γνωστή σαν σέννα

Αλεξανδρείας ή Χαρτούμ, ενώ αν προέρχεται από το φυτό Cassia

angustifolia, είναι γνωστή σαν σέννα Tinnevelly ή των Ινδιών. Μπορεί

όμως να είναι και μίγμα των δύο φυτών.

Οσμή ελαφρά χαρακτηριστική. Γεύση στην αρχή γλυκιά και μετά

πικρή.

Μορφολογία: Τα φύλλα τα οποία προέρχονται από το φυτό

Cassia senna είναι τεφροπράσινα έως καστανοπράσινα, λεπτά και

εύθραστα, λογχοειδή, μυτερά, ασύμμετρα στη βάση, ενώ τα

προερχόμενα από το φυτό Cassia angustifolia είναι κιτρινοπράσινα έως

καστανοπράσινα επιμήκη και λογχοειδή.

Κάθετη τομή του φύλλου της σέννας παρουσιάζει στο

μικροσκόπιο:

1) εφυμενίδα 2) επιδερμίδα από μία σειρά κυττάρων μεταξύ των

οποίων υπάρχουν και κύτταρα ενωμένα ανά δύο 3) πασσαλώδες

παρέγχυμα από μία σειρά επιμήκη κύτταρα 4) σπογγώδες παρέγχυμα

από πολυγωνικά κύτταρα μεταξύ των οποίων υπάρχουν μικροί

21

μεσοκυττάριοι χώροι 5) πασσαλώδες παρέγχυμα της κάτω επιφάνειας

(συμμετρικό φύλλο) τα κύτταρα του οποίου είναι λιγότερο επιμήκη από

τα της επάνω και 6) κάτω επιδερμίδα και εφυμενίδα. Μέσα στα κύτταρα

του σπογγώδους παρεγχύματος βρίσκονται κρύσταλλοι οξαλικού

ασβεστίου με μορφή αστεροειδών συγκρυσταλλωμάτων.

Στην άνω και κάτω επιφάνεια των φύλλων παρατηρούνται

χαρακτηριστικές προστατευτικές τρίχες μονοκυττάριες, οξύληκτες, με

παχιά τοιχώματα και ανώμαλη εξωτερική επιφάνεια. Οι τρίχες φαίνονται

καλύτερα στην σκόνη των φύλλων ελεύθερες ή πάνω σε τεμάχια της

επιδερμίδας.

Φύλλα της οικογένειας Solanaceae.

Folia Belladonnae (Φύλλα μπελανντόνας ή ευθαλείας)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Atropa belladonna της οικογένειας Solanaceae.

Οσμή ελαφρά. Γεύση ελαφρά και πικρή.

Μορφολογία: είναι φύλλα ωοειδή ή ελλειψοειδή, με μίσχο, μυτερά

στην κορυφή και στη βάση, με ακέραια χείλη, σκούρα στην πάνω

επιφάνεια και ανοικτά πράσινα στην κάτω επιφάνεια. Το έλασμα του

φύλλου διατρέχεται από δευτερεύοντα σαν τόξα νεύρα.

Κάθετη τομή του φύλλου

παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) πτυχωτή εφυμενίδα 2)

επιδερμίδα με κυματοειδή

κολπώδη κύτταρα τα οποία σε

22

άνω επιφανειακή τομή φαίνονται να φέρουν ραβδώσεις λόγω της

πτυχωτής εφυμενίδας 3) πασσαλώδες παρέγχυμα από μία σειρά

κυττάρων και 4) σπογγώδες παρέγχυμα μέσα στο οποίο

παρατηρούνται κύτταρα κρυσταλλικής άμμου από οξαλικό ασβέστιο.

Τα κύτταρα αυτά στο διαυγασμό του φύλλου με χλωράλη, φαίνονται

σαν μαύρα σφαιρία και 5) κάτω επιδερμίδα και εφυμενίδα.

Οι προστατευτικές τρίχες είναι οξύληκτες, λεπτότοιχες από 2-5

κύτταρα. Οι αδενώδεις τρίχες αποτελούνται από ένα μίσχο με 2-3

κύτταρα και μονοκυττάρια κεφαλή. Υπάρχουν επίσης αδενώδεις τρίχες

με μονοκυττάριο μίσχο και πολυκυττάρια κεφαλή. Σε επιφανειακή τομή

παρατηρούμε τα στόματα που περιβάλλονται από τρία κυματοειδή

κολπώδη κύτταρα από τα οποία, το ένα είναι πολύ μικρότερο από τα

άλλα (ανισοκυτταρικός τύπος).

Ο διαυγασμός με χλωράλη γίνεται ως εξής: σε κομμάτια φύλλου

που είναι πάνω σε αντικειμενοφόρο πλάκα προστίθενται σταγόνες

διαλύματος χλωράλης και καλύπτονται με την καλυπτρίδα. Το

παρασκεύασμα θερμαίνεται προσεκτικά στη φλόγα του λύχνου

κινώντας την πλάκα μπρος-πίσω. Μόλις σχηματισθούν φυσαλίδες,

αποσύρεται η πλάκα από τη φλόγα και η θέρμανση επαναλαμβάνεται

μετά την εξαφάνιση των φυσαλίδων. Αν η χλωράλη εξατμιστεί

προσθέτω και άλλη από το πλάι της καλυπτρίδας ώστε τα φύλλα να

είναι πάντοτε μέσα σε υγρό. Ο διαυγασμός συνεχίζεται μέχρι να ανοίξει

αρκετά το χρώμα του παρασκευάσματος ώστε να είναι πιό εύκολη η

παρατήρηση.

Folia Hyoscyami (Φύλλα υοσκύαμου)

23

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Hyoscyamus niger της οικογένειας Solanaceae.

Οσμή χαρακτηριστική. Γεύση πικρή, αλμυρή.

Μορφολογία: Είναι φύλλα με μακρύ μίσχο, οξύληκτα,

παλαμοσχιδή, με αβαθείς λοβούς οι οποίοι έχουν χείλη οδοντωτά.

Παρουσιάζουν πλούσια νεύρωση, με ισχυρό μέσο νεύρο περισσότερο

ή λιγότερο στρογγυλό και με δευτερεύοντα νεύρα που φτάνουν μέχρι το

άκρο του φύλλου.

Κάθετη τομή του φύλλου

παρουσιάζει στο μικροσκόπιο τους

ίδιους ανατομικούς χαρακτήρες με τα

φύλλα της μπελλαντόννας με τη

διαφορά, ότι οι κρύσταλλοι του

οξαλικού ασβεστίου εμφανίζονται με

μορφή πρισματική ή στρογγυλή, είναι

άχρωμοι και ονομάζονται σφαιρίτες.

Επίσης τα φύλλα του υοσκύαμου φέρουν πολυάριθμες πολυκυττάριες

προστατευτικές τρίχες με αμβλύ άκρο ή άκρο με πολυκυττάρια ή

μονοκυττάρια κεφαλή. Η παρατήρηση των κρυστάλλων γίνεται σε τομές

φύλλου που διαυγάζονται με χλωράλη.

Folia Stramonii (Φύλλα στραμωνίου)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού

Datura stramonium της οικογένειας Solanaceae.

Οσμή ελαφρά. Γεύση πικρή, αλμυρή.

24

Μορφολογία: Είναι φύλλα με βαθύ πράσινο χρώμα και μακρύ

μίσχο, οξύληκτα παλαμοσχιδή, με αβαθείς λοβούς οι οποίοι έχουν χείλη

οδοντωτά.

Παρουσιάζουν πλούσια νεύρωση και με δευτερεύοντα νεύρα τα

οποία φθάνουν μέχρι το άκρο του φύλλου.

Κάθετη τομή του φύλλου

παρουσιάζει στο μικροσκόπιο τους

ίδιους ανατομικούς χαρακτήρες με τα

φύλλα της μπελλαντόννα με τη διαφορά

ότι οι κρύσταλλοι του οξαλικού

ασβεστίου εμφανίζονται με μορφή

αστεροειδών συγκρυσταλλωμάτων. Η

παρατήρηση των κρυστάλλων γίνεται σε

τομές ή κομμάτια φύλλων που

διαυγάζονται με χλωράλη.

Οι προστατευτικές τρίχες είναι πολυκυττάριες και έχουν κοκκώδη

εφυμενίδα με αποτέλεσμα να φαίνονται στικτές.

25

ΑΝΘΗ

Flores Calendulae (Άνθη καλέντουλας)

Η δρόγη αποτελείται από τις αποξηραμένες, εν μέρει

τεμαχισμένες ανθοκεφαλίδες του φυτού Calendula officinalis της

οικογένειας Compositae.

Οσμή χαρακτηριστική. Γεύση πικρή.

Μορφολογία: τα επιχείλια άνθη είναι πάρα πολλά, έχουν χρώμα

πορτοκαλοκίτρινο και στην κορυφή είναι τριοδοντωτά. Τα επιδίσκια

άνθη είναι πολύ λίγα και μικρότερα. Εξωτερικά της ανθοκεφαλίδας

υπάρχουν βράκτια φύλλα που περιβάλλουν την ανθοδόχη.

Τα κομμάτια της

στεφάνης παρουσιάζουν

στο μικροσκόπιο: 1)

επιχείλια άνθη με

στενόμακρα, ελαφρά

κυματοειδή επιδερμικά

κύτταρα 2) προστα-

τευτικές τρίχες δύο ειδών

πάνω στα τεμάχια των

ανθέων ή διάσπαρτες.

Αυτές που είναι πολύ

χαρακτηριστικές ανευρί-

σκονται στη βάση των

επιχείλιων ανθέων και στα βράκτια φύλλα, είναι δε μεγάλες φαρδιές και

26

αποτελούνται από δύο σειρές κυττάρων. Το δεύτερο είδος των

προστατευτικών τριχών παρατηρείται μόνο στα βράκτια φύλλα. Είναι

πολύ μακριές πολυκυττάριες με στρογγυλό άκρο και το κύτταρο της

κορυφής είναι πολύ επιμήκης. Με διάλυμα χλωράλης φαίνονται

κόκκινες 3) αδενώδεις τρίχες κατά πατώματα (χαρακτηριστικές των

Compositae) μεγάλες με πολυκυττάριο μίσχο και πολυκυττάρια ωοειδή

κεφαλή με δύο ή περισσότερες σειρές κυττάρων. Σπάνια οι τρίχες αυτές

είναι χωρίς μίσχο και παρατηρούνται στα άνθη και στα βράκτια φύλλα ή

είναι διάσπαρτες 4) τμήματα από τα στίγματα με θηλοειδείς προεξοχές

5) πολυάριθμους γυρεόκοκκους τρίπλευρους, απεστρογγυλεμένους,

τρικολπικούς, με αγκαθωτή επιφάνεια.

Flores Chamomillae vulgaris (Άνθη χαμομηλιού)

H δρόγη αποτελείται από τις αποξηραμένες ανθοκεφαλίδες του

φυτού Chamomila recutita ή Matricaria recutita της οικογένειας

Compositae.

Οσμή αρωματική. Γεύση πικρή.

Μορφολογία: Οι ανθοκεφαλίδες εκφύονται μεμονωμένες στα άκρα

του βλαστού και περιβάλλονται από βράκτια φύλλα τα οποία είναι

διατεταγμένα σε τρεις σειρές. Η ανθοδόχη είναι σφαιρική φέρει στην

περιφέρεια λευκά επιχείλια άνθη και στο υπόλοιπο μέρος επιδίσκια

άνθη με κίτρινη στεφάνη και πέντε στήμονες των οποίων οι ανθήρες

συμφύονται προς σωλήνα από τον οποίο εξέρχεται δισχιδές στίγμα.

Στην κάθετη τομή των παρανθίων φύλλων δεν παρατηρούνται

προστατευτικές τρίχες όπως στο φυτό Chamomilla romana (γερμανικό

27

χαμόμηλο). Οι τρίχες του ανωτέρω

φυτού αποτελούνται από ένα βραχύ

πολυκυττάριο μίσχο και ένα μακρύ

λεπτότοιχο κύτταρο στο τέλος.

Μετά από διαυγασμό με

χλωράλη στα επιχείλια άνθη

παρατηρούνται θηλώδεις προεξοχές

και κυματοειδή επιδερμικά κύτταρα,

ενώ στα επιδίσκια άνθη παρατηρείται

το στίγμα που φέρει θηλές και

αδενώδεις τρίχες κατά πατώματα οι

οποίες είναι χαρακτηριστικές για την

οικογένεια και όταν παρατηρούνται

από πάνω μοιάζουν με το γράμμα Θ,

ενώ από το πλάϊ μοιάζουν με φυσσαλίδες. Οι γυρεόκοκκοι είναι πολλοί

μικροί, κίτρινοι τρίπλευροι και ακανθωτοί.

Flores Malvae (Άνθη μολόχας)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα άνθη των φυτών

Malva sylvestris και Malva neglecta της οικογένειας Malvaceae.

Γεύση βλεννώδης.

Κάθετη τομή του κάλυκα παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) εφυμενίδα, της οποίας τα κύτταρα είναι κυματοειδώς πολυγωνικά 2)

πασσαλώδες παρέγχυμα 3) σπογγώδες παρέγχυμα και κάτω από αυτό

υπάρχει σειρά κρυστάλλων οξαλικού ασβεστίου με τη μορφή

αστεροειδών συγκρυσταλλωμάτων 4) κάτω επιδερμίδα και εφυμενίδα.

28

Στην έξω (πάνω)

επιφάνεια παρατηρούνται

πολυκυττάριες προστα-

τευτικές τρίχες με

αστεροειδή μορφή, ενώ

στη μέσα (κάτω)

επιφάνεια οι προστα-

τευτικές τρίχες είναι

μακριές, μονοκυττάριες και

εριώδεις, σε σχήμα

μαστιγίου. Παρατηρού-

νται επίσης στη μέσα

επιφάνεια αδενώδεις

τρίχες πολυκυττάριες, οι

οποίες λόγω της διάταξης

των κυττάρων (το ένα πάνω στο άλλο), ονομάζονται τρίχες κατά

πατώματα.

Σε επιφανειακή τομή του κάλυκα παρατηρούνται οι

χαρακτηριστικές τρίχες, οι αστεροειδείς κρύσταλλοι του οξαλικού

ασβεστίου και οι γυρεόκοκκοι μεγάλοι, στρογγυλοί και ακανθωτοί.

Επιφανειακή τομή των πετάλων παρουσιάζει τις χαρακτηριστικές

αδενώδεις τρίχες κατά πατώματα, ενώ προστατευτικές τρίχες δεν

παρατηρούνται. Τα επιδερμικά κύτταρα είναι κυματοειδή, διατεταγμένα

κατά μήκος και παρατηρούνται μεγάλα βλεννώδη κύτταρα.

Flores Tiliae (Άνθη τίλιου)

29

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα άνθη των φυτών Tilia

cordata και Tilia platyphyllos της οικογένειας Tiliaceae.

Οσμή αρωματική. Γεύση ευχάριστη, γλυκίζουσα.

Μορφολογία: Ο μίσχος της ταξιανθίας εκφύεται από το μέσο ενός

κιτρινωπού φύλλου. Το κάθε άνθος αποτελείται από πέντε τριχωτά

σέπαλα και πέντε κίτρινα άτριχα πέταλα. Φέρει πολλούς στήμονες και

επιφυή ωοθήκη. Μεταξύ των ανθέων υπάρχουν και μπουμπούκια.

Κάθετη τομή κάλυκα παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) εφυμενίδα 2) επιδερμίδα της

οποίας τα κύτταρα είναι

πολυγωνικά 3) μεσόφυλλο

(πασσαλώδες και σπογγώδες

παρέγχυμα) μεταξύ των κυττάρων

του οποίου παρατηρούνται μεγάλα βλεννώδη κύτταρα και αστεροειδή

συγκρυσταλλώματα οξαλικού ασβεστίου και 4) κάτω επιδερμίδα και

εφυμενίδα.

Στην άνω και κάτω επιφάνεια παρατηρούνται μονοκυττάριες

προστατευτικές τρίχες σε σχήμα μαστιγίου και αστεροειδείς τρίχες

μικρότερες από τις μολόχας, ενώ δεν παρατηρούνται αδενώδεις τρίχες.

Κάθετη ή επιφανειακή τομή του πετάλου παρουσιάζει στο

μικροσκόπιο: προστατευτικές τρίχες όμοιες με αυτές που υπάρχουν

στον κάλυκα (σε αντίθεση με τα άνθη της μολόχας τα οποία δεν φέρουν

προστατευτικές τρίχες στα πέταλα) και μεγάλα βλεννώδη κύτταρα.

Οι γυρεόκοκκοι είναι μικροί κίτρινοι στρογγυλοί και φαίνονται να

έχουν εσωτερικά ένα χαρακτηριστικό καμπυλωτό τρίγωνο.

30

Stigmata Croci (Στίγματα κρόκου)

Η δρόγη αποτελείται από τα τριμερή στίγματα των ανθέων του

φυτού Crocus sativus της οικογένειας Iridaceae.

Οσμή αρωματική. Γεύση πικρή, αρωματική.

Μορφολογία: Το στίγμα είναι πορτοκαλί ή κόκκινο. Τα μονωμένα

στίγματα έχουν μήκος 2-2,5 cm και το πάνω μέρος είναι σαν χοάνη με

οδοντωτά άκρα.

Μετά από διαυγασμό με χλωράλη

παρουσιάζει στο μικροσκόπιο: στο πάνω

πλατύ άκρο του κάθε μέρους

χαρακτηριστικές θηλές που μοιάζουν με

δάχτυλα, μεγάλους στρογγυλούς

γυρεόκοκκους με λεία επιφάνεια και διπλό

διαφανές τοίχωμα καθώς και ελικοειδή

αγγεία.

31

ΠΟΕΣ

Herba Absinthii (Πόα αψινθίου)

Η δρόγη αποτελείται από το βλαστό, τα φύλλα και τα άνθη του

φυτού Artemisia absinthium της οικογένειας Compositae.

Οσμή χαρακτηριστική, αρωματική. Γεύση έντονη, πικρή.

Μορφολογία: Η πάνω επιφάνεια των φύλλων είναι βαθειά

πράσινη, ενώ η κάτω είναι γκρι.

Κάθετη τομή του φύλλου

παρουσιάζει στο μικροσκόπιο

ασσύμετρη δομή όταν αυτό

προέρχεται από το πάνω μέρος

της πόας δηλ. υπό την άμεση

επίδραση του ηλιακού φωτός και

συμμετρική δομή όταν αυτό

προέρχεται από το κάτω μέρος της πόας δηλ. υπό σκιά. Στην πάνω και

κάτω επιφάνεια των φύλλων παρατηρούνται προστατευτικές τρίχες,

των οποίων ο μίσχος αποτελείται από δύο ή τρία κύτταρα που φέρουν

στην κορυφή ένα εγκάρσιο, μακρύ και μυτερό στις δύο άκρες κύτταρο

έτσι ώστε η τρίχα να έχει τη μορφή του γράμματος Τ.

Στην πάνω και κάτω επιφάνεια των φύλλων παρουσιάζονται οι

χαρακτηριστικές αδενώδεις τρίχες κατά πατώματα της οικογένειας

Compositae.

Οι γυρεόκοκκοι είναι στρογγυλοί και εσωτερικά φαίνονται να

έχουν ένα κυρτό τρίγωνο με τρεις πόρους.

32

Herba Cannabis indicae (Πόα ινδικής κάνναβης)

Με το όνομα ινδική κάνναβη εννοούμε τις ανθισμένες ή σε

καρποφορία θηλυκές ταξιανθίες του φυτού Cannabis sativa var. indica

της οικογένειας Cannabaceae.

Οσμή χαρακτηριστική. Γεύση ελαφρά.

Κάθετη τομή του βρακτίου φύλλου παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) άνω εφυμενίδα 2) επιδερμίδα με κυματοειδή ή πολυγωνικά κύτταρα

στην οποία βυθίζονται χαρακτηριστικές προστατευτικές κυστολιθικές

τρίχες με διογκωμένη βάση (περιέχει κυστόλιθο από ανθρακικό

ασβέστιο) και οξύ άκρο.

Οι τρίχες αυτές μοιάζουν

με αποστακτικό κέρας και

κάμπτονται όλες προς την

ίδια πλευρά 3)

πασσαλώδες παρέγχυμα

4) σπογγώδες παρέγ-

χυμα, και 5) κάτω

επιδερμίδα και εφυμε-

νίδα.

Στην κάτω επιφάνεια απαντούν επίσης κυστολιθικές τρίχες οι

οποίες είναι μεγαλύτερες από εκείνες της πάνω επιφάνειας.

Επίσης, και στις δύο επιφάνειες βρίσκονται χαρακτηριστικές

αδενώδεις τρίχες, οι οποίες αποτελούνται από ένα πολυκυττάριο και

πολύσειρο πόδι από επιδερμικά κύτταρα και μία πολυκυττάρια κεφαλή

από οκτώ ή και περισσότερα κύτταρα. Η πολυκυττάρια κεφαλή μπορεί

33

να εκφύεται απευθείας από την επιφάνεια του φύλλου οπότε οι τρίχες

μοιάζουν με τους χαρακτηριστικούς αδένες της οικογένειας Labiatae.

Τα υπόλοιπα φύλλα της πόας, που δεν είναι βράκτια,

παρουσιάζουν μόνο προστατευτικές κυστολιθικές τρίχες και όχι

αδενώδεις.

Χαρακτηριστική αντίδραση της ρητινώδους ουσίας που

σχηματίζεται μέσα στις αδενώδεις τρίχες των βρακτίων φύλλων της

κάνναβης, είναι η αντίδραση Beam: 1-2 gr φύλλων κατεργάζονται με 30

ml πετρελαϊκού αιθέρα για 10΄. Το κατέργασμα διηθείται μέσα σε κάψα

πορσελάνης και εξατμίζεται σε ατμόλουτρο. Στο υπόλειμμα

προστίθενται σταγόνες αλκοολικού διαλύματος KOH 5%, οπότε

εμφανίζεται έντονη ιώδης χροιά.

Herba Hyperici (Πόα υπερικού, κν. βαλσαμόχορτο)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα υπέργεια τμήματα του

φυτού Hypericum perforatum της οικογένειας Hypericaceae.

Γεύση λιπαρή και στο μάσημα βλεννώδης.

Μορφολογία: τα άνθη είναι κίτρινα ή καφεκίτρινα και τα πέταλα

τους έχουν πολυάριθμες σκούρες κηλίδες ή γραμμές. Τα σέπαλα είναι

λογχοειδή, μυτερά και φτάνουν ψηλά στο άνθος. Τα φύλλα του είναι

ακέραια ωοειδή ή ελλειψοειδή και ανοιχτό πράσινο ή καφεπράσινο

χρώμα, διπλωμένα με εμφανή διαφανή στίγματα. Τα κιτρινοπράσινα

τμήματα του βλαστού είναι μέσα κενά.

Κομμένη δρόγη παρουσιάζει στο μικροσκόπιο: τμήματα βλαστού,

κίτρινων ανθέων και φύλλων, που έχουν κηλίδες με βαθύ κόκκινο

χρώμα (αδένες που περιέχουν αιθέριο έλαιο). Ειδικότερα τα φύλλα

34

μοιάζουν διάτρητα (perforatum) επειδή περιέχουν ιδίως στην

περιφέρεια πολλούς αδένες με υπερικίνη που διαθλά το φως και κάνει

τους αδένες ημιδιαφανείς ή διαφανείς. Τα τμήματα του κάλυκα μοιάζουν

με τα φύλλα. Τα πέταλα έχουν αδένες με αιθέριο έλαιο.

Οι γυρεόκοκκοι είναι σφαιρικοί ή ελλειπτικοί, τρίπλευροι.

Διακρίνονται επίσης τμήματα άνω και κάτω επιδερμίδας του

φύλλου με παρακυτταρικά ή ανομοιοκυτταρικά στόματα και επιδερμικά

κύτταρα των πετάλων.

Herba Thymi (Πόα θυμαριού κν. θυμάρι)

Η δρόγη αποτελείται από το βλαστό, τα άνθη και τα φύλλα του

φυτού Thymus vulgaris και Thymus capitatus (ελληνικό είδος, θύμος ο

κεφαλλωτός) της οικογένειας Labiatae.

Οσμή αρωματική, χαρακτηριστική. Γεύση αρωματική, στυπτική.

Μορφολογία: ο βλαστός έχει ελαφρύ μώβ χρώμα. Τα φύλλα είναι

μικρά γκριζοπράσινα, ελλειψοειδή, άτριχα στην πάνω επιφάνεια,

τριχωτά στην κάτω. Τα άνθη είναι ροζ και πολύ ζαρωμένα.

Ολόκληρο το φύλλο παρατηρούμενο στο μικροσκόπιο

παρουσιάζει: προστατευτικές

τρίχες τριών ειδών οι οποίες

φαίνονται καλύτερα στις άκρες του

φύλλου. Στην κορυφή του φύλλου

υπάρχουν μονοκυττάριες κωνικές

τρίχες με εξογκώματα στην

εφυμενίδα που περιέχουν βελόνες

οξαλικού ασβεστίου (τρίχες της

35

επάνω επιφάνειας). Στο υπόλοιπο φύλλο παρατηρούμε προστατευτικές

τρίχες δικυττάριες ή πολυκυττάριες πάλι με εξογκώματα στην εφυμενίδα

και κρυστάλλους οξαλικού ασβεστίου από τις οποίες, αυτές που είναι

δικυττάριες κάμπτονται σαν γόνατα και είναι χαρακτηριστικές για το

θυμάρι. Μέσα στο φύλλο φαίνονται οι χαρακτηριστικοί αδένες των

χειλανθών που αποτελούνται από 12 κύτταρα και έχουν κίτρινο

περιεχόμενο.

Οι γυρεόκοκκοι δεν είναι χαρακτηριστικοί.

36

ΚΑΡΠΟΙ

Fructus Anisi stellati (Καρπός ανίσου του αστεροειδούς)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα συγκάρπια του φυτού

Illicium verum της οικογένειας Magnoliaceae.

Οσμή χαρακτηριστική, αρωματική. Γεύση γλυκιά, έντονη σαν του

γλυκάνισου.

Μορφολογία: Τα συγκάρπια αποτελούνται από οκτώ τουλάχιστον

καρπούς που ονομάζονται θύλακες και είναι διατεταγμένοι γύρω από

ένα κεντρικό άξονα, ώστε να μοιάζουν με αστέρι. Οι θύλακες είναι

ξυλώδεις με βαθύ καφέ χρώμα και περιέχουν ένα καστανό στιλπνό

σπέρμα. Ο κάθε καρπός αποτελείται από το περικάρπιο και το σπέρμα.

Κάθετη τομή του περικαρπίου

παρουσιάζει στο μικροσκόπιο: 1)

εξωκάρπιο που αποτελείται από σκούρα

καφέ κυματοειδή πεπαχυσμένα κύτταρα

2) μεσοκάρπιο με παρεγχυματικά κύτταρα

μεταξύ των οποίων παρατηρούμε

ηθμαγγειώδεις δεσμίδες και ελαιοφόρα

κύτταρα 3) ενδοκάρπιο τα κύτταρα του

οποίου είναι επιμήκη, διαφανή και στενά

συνδεδεμένα μεταξύ τους.

Κάθετη τομή του σπέρματος παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

37

1) πασσαλόμορφα κύτταρα τα οποία

έχουν ισχυρά πεπαχυσμένα και

αποξυλωμένα τοιχώματα (λιθώδη

κύτταρα). 2) πινακοειδή λιθώδη

κύτταρα, από 1 ή 2 σειρές κυττάρων 3)

λεπτότοιχα παρεγχυματικά κύτταρα 4)

υαλώδη στιβάδα στην οποία

παρατηρούνται κρύσταλλοι οξαλικού

ασβεστίου με πρισματική μορφή και 5)

ενδοσπέρμιο, μέσα στο οποίο υπάρχουν

σταγονίδια λιπαρού ελαίου και κόκκοι

αλευρόνης (πρωτεΐνης).

Σε επιφανειακή τομή του κελύφους του σπέρματος φαίνονται

χαρακτηριστικά συσσωματώματα λιθωδών κυττάρων τα οποία είναι

κίτρινα με διακλαδισμένο μαύρο περιεχόμενο.

Fructus Anisi vulgaris (Καρπός γλυκάνισου)

Η δρόγη αποτελείται από τους καρπούς του φυτού Pimpinella

anisum της οικογένειας Umbelliferae.

Οσμή και γεύση χαρακτηριστική, αρωματική.

Μορφολογία: Ο καρπός είναι σχιζοκάρπιο και αποτελείται από

δύο μερικάρπια. Σε κάθε μερικάρπιο παρατηρούνται πέντε προεξοχές

μεταξύ των οποίων σχηματίζονται κοιλάδες. Μεταξύ των δύο μερι-

καρπίων διακρίνεται το καρποφόριο.

Κάθετη τομή του καρπού παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

38

Ι] στενό περικάρπιο που

αποτελείται από: 1)

εξωκάρπιο μεταξύ των

κυττάρων του οποίου

υπάρχουν στόματα και

κύτταρα με μικρές,

μονοκυττάριες, προσ-

τατευτικές, στικτές τρίχες 2) μεσοκάρπιο με πολλές σειρές

παρεγχυματικών κυττάρων. Κάτω από κάθε προεξοχή, βρίσκονται ένας

ή δύο εκκριματοφόροι αγωγοί, ενώ κάτω από κάθε κοιλάδα είναι τρεις

με πέντε 3) ενδοκάρπιο που αποτελείται από εγκάρσια λεπτά κύτταρα

και συμφύεται ελαφρά με το κέλυφος του σπέρματος. Οι δύο αυτές

στιβάδες στο μικροσκόπιο φαίνονται σαν μία χοντρή γραμμή.

ΙΙ] σπέρμα που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της τομής και

αποτελείται από κέλυφος και ενδοσπέρμιο με μεγάλα κύτταρα, μέσα

στα οποία βρίσκονται σταγονίδια λιπαρού ελαίου, κόκκοι αλευρόνης και

μικροί κρύσταλλοι οξαλικού ασβεστίου.

Fructus Foeniculi (Καρπός μάραθου)

Η δρόγη αποτελείται από τους αποξηραμένους καρπούς του

φυτού Foeniculum vulgare της οικογένειας Umbelliferae.

Οσμή και γεύση χαρακτηριστική, αρωματική.

Μορφολογία: Ο καρπός αυτός είναι επίσης σχιζοκάρπιο με πέντε

προεξοχές και μεταξύ αυτών κοιλάδες μόνο που οι προεξοχές του είναι

υψηλότερες από αυτές του γλυκάνισου.

Κάθετη τομή του καρπού παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

39

I] περικάρπιο που αποτελείται από:

1) εξωκάρπιο από μία σειρά

πολυγωνικά κύτταρα, που δεν έχουν

προστατευτικές τρίχες 2) μεσοκάρπιο

που αποτελείται από πολλές σειρές

παρεγχυματικών κυττάρων. Κάτω

από κάθε προεξοχή βρίσκεται μία

ηθμαγγειώδης δέσμη, κάτω από κάθε κοιλάδα ένας μεγάλος

εκκριματοφόρος αγωγός και στην πλευρά επαφής βρίσκονται δύο

εκκριματοφόροι αγωγοί 3) ενδοκάρπιο που αποτελείται από κύτταρα,

που έχουν ειδική διάταξη.

II] Κάθετη τομή του σπέρματος στο μικροσκόπιο παρουσιάζει: 1)

κέλυφος που συμφύεται με το ενδοκάρπιο και σχηματίζει διαχωριστική

στιβάδα 2) ενδοσπέρμιο που αποτελείται από τετράπλευρα κύτταρα,

μέσα στα οποία βρίσκονται σταγονίδια λιπαρού ελαίου, κόκκοι

αλευρόνης και πολύ μικροί σφαιρικοί κρύσταλλοι οξαλικού ασβεστίου.

40

ΣΠΕΡΜΑΤΑ

Semina Lini (Σπέρματα λιναριού)

Η δρόγη αποτελείται από τα σπέρματα του φυτού Linum

usitatissimum της οικογένειας Linaceae.

Οσμή ευχάριστη, ελαιώδης.

Μορφολογία: Τα σπέρματα είναι καστανά, στιλπνά, λογχοειδή,

ωοειδή και επίπεδα.

Κάθετη τομή σπέρματος παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) παχιά εφυμενίδα 2) επιδερμικά κύτταρα που

περιέχουν βλέννη και διογκώνονται όταν τα

σπέρματα τοποθετηθούν μέσα στο νερό 3)

λεπτότοιχα παρεγχυματικά κύτταρα από 1 ή 2

σειρές 4) μία σειρά σκληρεγχυματικές ίνες με

παχύ τοίχωμα, στικτές και στενά συνδεδεμένες

μεταξύ τους που έχουν κίτρινο έως πορτοκαλί

χρώμα 5) εγκάρσια κύτταρα σε μία σειρά τα

οποία είναι λεπτότοιχα και τοποθετημένα κάθετα ως προς τις

σκληρεγχυματικές ίνες 6) έγχρωμα κύτταρα σε μία στιβάδα με

ερυθροκαστανό χρώμα, τα οποία με διάλυμα τριχλωριούχου σιδήρου

χρωματίζονται κυανά 7) ενδοσπέρμιο με αρκετές σειρές πολυγωνικά

λεπτότοιχα κύτταρα 8) έμβρυο του οποίου τα κύτταρα είναι λεπτότοιχα

και περιέχουν κόκκους αλευρόνης και σταγόνες λιπαρού ελαίου.

41

Semina Strychni (Σπέρματα στρύχνου)

Η δρόγη αποτελείται από τα σπέρματα του φυτού Strychnos nux

vomica της οικογένειας Loganiaceae.

Γεύση έντονα πικρή.

Μορφολογία: Τα σπέρματα βρίσκονται ανά 3-4 μέσα σε πορτο-

καλέρυθρους καρπούς και είναι στιλπνά, δισκοειδή με πολλές επιδερ-

μικές τρίχες.

Κάθετη τομή του σπέρματος παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) επιδερμικά κύτταρα που

φέρουν προστατευτικές

τρίχες, με διογκωμένη βάση

και στρογγυλό άκρο. Όλες

κάμπτονται προς μία

κατεύθυνση, φέρουν

γραμμώσεις όπως η τεχνητή μέταξα και το εσωτερικό τους είναι κοίλο

2) πεπιεσμένα κύτταρα σε πολλές σειρές, τα οποία είναι καστανά και

λεπτότοιχα 3) ενδοσπέρμιο που αποτελείται από κύτταρα με πολύ

παχιά κυτταρική μεμβράνη, που συνδέονται μεταξύ τους με

πλασμοδέσμες.

Οι πλασμοδέσμες με επίδραση διαλύματος Lugol χρωματίζονται

καστανοκόκκινες.

42

ΡΙΖΕΣ

Radix Althaeae (Ρίζα αλθαίας)

Η δρόγη αποτελείται από τις ρίζες του φυτού Althaea officinalis

της οικογένειας Malvaceae.

Οσμή ήπια, αρωματική. Γεύση βλεννώδης.

Μορφολογία: αποφλοιωμένη και κομμένη σε μικρά κυβικά λευ-

κωπά κομμάτια.

Κάθετη τομή μη αποφλοιωμένης ρίζας παρουσιάζει στο

μικροσκόπιο:

1) φελλό που αποτελείται από

λεπτότοιχα τραπεζοειδή κύτταρα 2)

πρωτογενή φλοιό που αποτελείται από

λεπτότοιχα πολυγωνικά παρεγχυματικά

κύτταρα μεταξύ των οποίων υπάρχουν

βλεν-νώδη κύτταρα και αστεροειδή

συγκρυσταλλώματα οξαλικού

ασβεστίου 3) δευτερογενή φλοιό που

περιέχει το ηθμώδες μέρος ή φλοίωμα,

βλεννώδη κύτταρα, αμυλοφόρα κύτταρα

και κύτταρα που περιέχουν αστεροειδή

συγκρυσταλλώματα οξαλικού

ασβεστίου. Το φλοίωμα αποτελείται από πολυάριθμες ομάδες

ηθμοσωλήνων 4) κάμβιο 5) το αγγειώδες μέρος ή ξύλωμα στο οποίο

παρατηρούνται τα αγγεία μεμονωμένα ή σε μικρές ομάδες, τα οποία

43

περιβάλλονται από τραχεΐδες, επίσης βλεννώδη και αμυλοφόρα

κύτταρα και άφθονα αστεροειδή συγκρυσταλλώματα οξαλικού

ασβεστίου 6) στο εσωτερικό της ρίζας υπάρχει η εντεριώνη η οποία

μοιάζει με τον πρωτογενή φλοιό.

Από την εντεριώνη ξεκινάνε οι εντεριώνιες ακτίνες που

καταλήγουν στο τέλος του δευτερογενούς φλοιού, έχουν ακτινωτή

διάταξη και αποτελούνται από 1 ή 2 σειρές κυττάρων

Radix Echinaceae

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα ριζώματα και τις ρίζες

του φυτού Echinacea angustifolia της οικογένειας Compositae.

Οσμή ασθενής, χαρακτηριστική. Γεύση γλυκόπικρη.

Μορφολογία: Η δρόγη αποτελείται από περισσότερο ή λιγότερο

κυλινδρικά τμήματα της διακλαδισμένης ρίζας. Έχει χρώμα γκρι και

επιφάνεια κατά μήκος ρυτιδωμένη. Στη κάθετη διατομή της ρίζας

φαίνεται λεπτός φλοιός και ασπροκίτρινο ξύλωμα που διατρέχεται από

εντεριώνιες ακτίνες.

Κάθετη τομή της ρίζας παρουσιάζει στο μικροσκόπιο: 1) φελλό με

πολλές σειρές από λεπτότοιχα κύτταρα που περιέχουν καστανοκίτρινη

χρωστική 2) λεπτό φλοιό με εκκριματοφόρους αγωγούς, επιμήκη

λιθώδη κύτταρα, που περιβάλλονται από φυτομελανίνη (μαύρη

χρωστική) και τα οποία σε κατά μήκος τομή φαίνονται ευκρινώς σαν

μαύρες γραμμές 3) κάμβιο 4) φαρδύ ξύλωμα με ομάδες αγγείων που

φαίνονται σαν ακτινωτές γραμμές και παρέγχυμα με μεγάλα κύτταρα,

τα οποία αντί άμυλο περιέχουν ινουλίνη ορατή με το αντιδραστήριο

44

Molisch (α-ναφθόλη και π. H2SO4). Στο κέντρο της ρίζας υπάρχει

εντεριώνη.

Radix Ginseng

Η δρόγη αποτελείται από τις αποξηραμένες ρίζες του φυτού

Panax ginseng της οικογένειας Araliaceae.

Οσμή ελαφρά αρωματική. Γεύση γλυκόπικρη.

Μορφολογία: είναι κυλινδρικές ρίζες με εγκάρσιους αδρομερείς

κύκλους στο επάνω μέρος, από το μέσο περίπου αρχίζουν να

διαιρούνται και λεπταίνουν προς τα κάτω. Έχουν χρώμα ανοιχτοκίτρινο

ή ανοικτό καφέ και είναι εύθραυστες. Σε κάθετη διατομή φαίνεται

δακτύλιος από εκκριματοφόρους αγωγούς στο φλοιό και ένα

κιτρινοκαφέ κάμβιο.

Κάθετη τομή της ρίζας

παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) λεπτή στιβάδα φελλού από

λεπτότοιχα πολυγωνικά κύτταρα 2)

φελλόδερμα με αρκετές σειρές

κυττάρων 3) πρωτογενή φλοιό με

παρεγχυματικά κύτταρα μεταξύ των

οποίων υπάρχουν εκκριματοφόροι

αγωγοί με καφέ κίτρινο ρητινώδες περιεχόμενο διατεταγμένοι σε

δακτυλίους 4) δευτερογενή φλοιό με παρεγχυματικά κύτταρα,

ηθμοσωλήνες και εκκριματοφόρους αγωγούς οι οποίοι κοντά στο

κάμβιο είναι πυκνά διατεταγμένοι σχηματίζοντας ένα πυκνό δακτύλιο 5)

κάμβιο 6) ξύλωμα που φέρει ελαφρά αποξυλωμένα δικτυωτά και

45

κλιμακωτά αγγεία, μεμονωμένα ή σε ομάδες καθώς και μη

αποξυλωμένες τραχεΐδες 7) εντεριώνη από την οποία ξεκινάνε

ακτινωτά εντεριώνιες ακτίνες με 2-4 σειρές κυττάρων και φτάνουν μέχρι

το τέλος του δευτερογενούς φλοιού.

Στα παρεγχυματικά κύτταρα απαντούν μικροί αμυλόκοκκοι και

αραιά συγκρυσταλλώματα οξαλικού ασβεστίου.

Radix Liquiritae ή Glycyrrhizae (Ρίζα γλυκύρριζας)

Η δρόγη αποτελείται από τις αποξηραμένες ρίζες του φυτού

Glycyrrhiza glabra της οικογένειας Leguminosae.

Οσμή ελαφρά, χαρακτηριστική. Γεύση γλυκιά.

Μορφολογία: στο εμπόριο φέρεται αποφλοιωμένη (ρωσικό είδος)

και αναποφλοίωτη (ισπανικό είδος). Η αναποφλοίωτη ρίζα είναι

εξωτερικά ρυτιδωμένη και καστανή το δε εσωτερικό της είναι κίτρινο με

πολύ γλυκιά γεύση.

Κάθετη τομή της ρίζας παρουσιάζει στο

μικροσκόπιο:

1) περίδερμα 2) φλοίωμα μέσα στο οποίο

παρατηρούνται ηθμοσωλήνες και πρισματικοί

κρύσταλλοι οξαλικού ασβεστίου, οι οποίοι

περιβάλλουν τους ηθμοσωλήνες. Οι κρύσταλλοι

αυτοί σε κατά μήκος τομή της ρίζας φαίνονται

σαν μία συνεχής σειρά 3) κάμβιο 4) ξύλωμα μέσα στο οποίο

παρατηρούνται αγγεία, τα οποία περιβάλλονται από τραχεΐδες,

αμυλοφόρα κύτταρα και κρυστάλλους οξαλικού ασβεστίου.

46

Το φλοίωμα και το ξύλωμα διατρέχονται από εντεριώνιες ακτίνες,

οι οποίες αποτελούνται από 3-8 σειρές κυττάρων.

Radix Sarsaparillae (Ρίζα σαρσαπαρίλλας)

Η δρόγη αποτελείται από τις αποξηραμένες ρίζες ειδών του

γένους Smilax, όπως Smilax aristolochiaefolia, Smilax regelii της

οικογένειας Liliaceae.

Γεύση πικρή, στυφή.

Μορφολογία: στο εμπόριο υπάρχει σαν επιμήκη κομμάτια τα

οποία εξωτερικά είναι πολύ ρυτιδωμένα, το δε χρώμα τους εξαρτάται

από το φυτό το οποίο λαμβάνονται. Τα κυριότερα εμπορικά είδη της

ρίζας είναι: α) οι ρίζες Vera Cruz που προέρχονται από το φυτό Smilax

aristolochiaefolia και είναι καστανο-κίτρινες και β) οι ρίζες Honduras

που προέρχονται από το φυτό Smilax regelii και είναι καστανές.

Κάθετη τομή της ρίζας παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) επιδερμίδα 2) υποδερμίδα 3) φλοιό από

πολυγωνικά κύτταρα, μεταξύ των οποίων

παρατηρούνται αμυλοφόρα κύτταρα και κύτταρα

που περιέχουν ραφίδες οξαλικού ασβεστίου 4)

ενδοδερμίδα από μία σειρά κίτρινα ή πορτοκαλί

κύτταρα 5) κεντρικό κύλινδρο με το φλοίωμα και το

ξύλωμα εναλλάξ διατεταγμένα. Στο ξύλωμα τα

αγγεία αρχίζουν από την ενδοδερμίδα μικρά και προχωρούν μέχρι την

εντεριώνη μεγαλώνοντας σταδιακά, ενώ το φλοίωμα φαίνεται κοντά

47

στην επιδερμίδα μεταξύ δύο σειρών αγγείων 6) εντεριώνη που περιέχει

αμυλοφόρα κύτταρα.

Τα εμπορικά είδη διακρίνονται μεταξύ τους μικροσκοπικά από το

σχήμα των ενδοδερμικών κυττάρων. Στο είδος Vera Cruz τα κύτταρα

αυτά έχουν σχήμα πετάλου ή τριγώνου, ενώ στο είδος Honduras,

τετράγωνο.

48

ΡΙΖΩΜΑΤΑ

Rhizoma Calami aromatici (Ρίζωμα αρωματικού καλάμου)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα ριζώματα του φυτού

Acorus calamus της οικογένειας Araceae.

Οσμή αρωματική. Γεύση πικρή.

Μορφολογία: στο εμπόριο φέρεται με μορφή επιμήκων

αποφλοιωμένων ή αναποφλοίωτων τεμαχίων.

Κάθετη τομή του ριζώματος παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) παχιά επιδερμίδα 2) φελλό από

μεγάλα κύτταρα. Οι πιο πάνω

στιβάδες λείπουν από το

αποφλοιωμένο ρίζωμα. 3)

παρέγχυμα που αποτελείται από

στρογγυλά ή ωοειδή κύτταρα

μεταξύ των οποίων υπάρχουν

μεγάλοι πενταγωνικοί ή εξαγωνικοί κενοί χώροι. Τα κύτταρα του

παρεγχύματος περιέχουν μικρούς αμυλόκοκκους και μεταξύ τους

παρατηρούνται άφθονα κίτρινα σταγονίδια αιθερίου ελαίου. Οι

ηθμαγγειώδεις δεσμίδες είναι άτακτα διατεταγμένες σε όλο το

παρέγχυμα.

Rhizoma Graminis (Ρίζωμα αγριάδας)

Η δρόγη αποτελείται από τα αποξηραμένα ριζώματα του φυτού

Agropyrum repens της οικογένειας Gramineae.

49

Μορφολογία: φέρεται στο εμπόριο με τη μορφή επιμήκων

κίτρινων τεμαχίων, τα οποία είναι ευλύγιστα, σπάνε δύσκολα και

φέρουν γόνατα. Στο εμπόριο αντί του Agropyrum repens φέρεται το

Cynodon dactylon που αποτελείται από τεμάχια πολύ σκληρότερα του

προηγούμενου είδους, που σπάνε δύσκολα και τα γόνατα βρίσκονται

σε μικρότερη απόσταση το ένα από το άλλο.

Η ανατομική διάκριση μεταξύ των δύο ειδών είναι ότι τα κύτταρα

του φλοιού του Cynodon dactylon περιέχουν άμυλο.

Κάθετη τομή του A. repens παρουσιάζει στο μικροσκόπιο:

1) επιδερμίδα με παχύτοιχα

κύτταρα 2) υποδερμίδα με δύο

σειρές παχύτοιχα κύτταρα 3)

φλοιό με παρεγχυματικά

κύτταρα, που περιέχει

ηθμαγγειώδεις δεσμίδες 4)

ενδοδερμίδα με παχύτοιχα

κύτταρα σε σχήμα πετάλου 5)

περικύκλιο με ηθμαγγειώδεις

δεσμίδες. Η ενδοδερμίδα και το

περικύκλιο στο C. dactylon

έχουν κίτρινο χρώμα 6)

κεντρικό κύλινδρο με

παρεγχυματικά κύτταρα που περιέχει ηθμαγγειώδεις δεσμίδες

διατεταγμένες σε δύο σειρές (οι μικρές προς τα έξω και οι μεγάλες προς

τα μέσα) και 7) η εντεριώνη έχει απορροφηθεί και στο κέντρο υπάρχει

κενός χώρος.

50

ΦΛΟΙΟΣ

Cortex Cinnamomi (Φλοιός κινναμώμου, κν. κανέλλα)

Η δρόγη αποτελείται από τους αποξηραμένους φλοιούς των

φυτών Cinnamomum zeylanicum (εμπορικό είδος Cortex C. zeylanici =

φαρμακευτική) και Cinnamomum cassia (εμπορικό είδος Cortex C.

chinensis = κανέλλα εμπορίου) της οικογένειας Lauraceae.

Οσμή χαρακτηριστική, αρωματική. Γεύση γλυκιά, βλεννώδης.

Κάθετη τομή του φλοιού που προέρχεται από το Cinnamomum

cassia παρουσιάζει:

1) φελλό ή φελλώδη στιβάδα από 2-3 σειρές αποφελλωμένα (νεκρά)

κύτταρα 2) πρωτογενή φλοιό μέσα

στον οποίο παρατηρούνται

βλεννώδη, λιθώδη και αμυλοφόρα

κύτταρα 3) μηχανικό δακτύλιο που

αποτελείται από λιθώδη κύτταρα 4)

δευτερογενή φλοιό μέσα στον οποίο

παρατηρούνται εντεριώνιες ακτίνες

συνήθως από δύο σειρές κυττάρων,

βλεννώδη, ελαιοφόρα, αμυλοφόρα

κύτταρα, που περιέχουν ραφίδες

οξαλικού ασβεστίου και

ηθμοσωλήνες που φαίνονται σαν

κίτρινα τετράγωνα με μία μαύρη

τελεία στο κέντρο.

51

Σε κάθετη τομή φλοιού που

προέρχεται από το Cinnamomum

zeylanicum παρατηρούμε ότι λείπει ο

φελλός και ο πρωτογενής φλοιός και

υπάρχει μόνο ο μηχανικός δακτύλιος

και ο δευτερογενής φλοιός.

Σε κατά μήκος τομή των δύο ειδών παρατηρούνται

χαρακτηριστικές σκληρεγχυματικές ίνες (επιμήκη κύτταρα χωρίς

πρωτοπλάστη με ισχυρή πάχυνση των τοιχωμάτων τους που είναι

λιγότερο ή περισσότερο αποξυλωμένη), οι οποίες παρουσιάζουν μία

διαφορά που αποτελεί κύριο ανατομικό γνώρισμα προς διάκριση των

δύο ειδών. Οι μεν του C. zeylanicum έχουν άκρο πολύ οξύ, ενώ του C.

cassia έχουν άκρο αμβλύ.

52

ΒΟΛΒΟΙ

Bulbus Scillae (Βολβός σκίλλας, κν. σκυλοκρεμμύδα)

Η δρόγη αποτελείται από τους χιτώνες του βολβού του φυτού

Scilla maritima της οικογένειας Liliaceae.

Οι χιτώνες είναι μεταμορφωμένα φύλλα.

Κάθετη τομή του χιτώνα παρουσιάζει

στο μικροσκόπιο: εφυμενίδα, επιδερμίδα

και από τις δύο πλευρές και στη μέση το

μεσόφυλλο που έχει μεγάλα κύτταρα

ισοδιαμετρικά και λεπτότοιχα. Μεταξύ

αυτών των κυττάρων παρατηρούνται

επιμήκη βλεννώδη κύτταρα που περιέχουν

δέσμες από συγκρυσταλλώματα οξαλικού

ασβεστίου, που μοιάζουν σαν βελόνες

(ραφίδες), δικτυωτά και κλιμακωτά αγγεία

και αμυλόκοκκοι.

53

ΔΡΟΓΕΣ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΙ ΜΑΚΡΟΣΚΟΠΙΚΑ

Δρόγη Παραγωγό φυτό Οικογένεια

Lycopodium Lycopodium clavatum Lycopodiaceae

Lupulinum Humulus lupulus Cannabaceae

Agar-agar

Eucheuma spinosum

Gelidium amansii

Gracilaria conferoides

Gracilaria lichenoides

Rhodophyllidaceae

Gelidiaceae

Gracilariaceae

»

Fucus vesiculosus Fucus vesiculosus Fucaceae

Secale cornutum Claviceps purpurea Hypocreaceae

Carrageen Chondrus crispus

Gigartina mamillosa

Gigartinaceae

»

Folia Belladonnae Atropa belladonnae Solanaceae

Folia Hyoscyami Hyoscyamus niger Solanaceae

Folia Digitalis purpurea Digitalis purpurea Scrophulariaceae

Folia Cocae Erythroxylon coca Erythroxylaceae

Folia Eucalypti Eucalyptus globulus Myrtaceae

Folia Ginkgo Ginkgo biloba Ginkgoaceae

Folia Melissae Melissa officinalis Labiatae

Folia Menthae Mentha piperita Labiatae

Folia Rosmarini Rosmarinus officinalis Labiatae

Folia Salviae Salvia officinalis Labiatae

54

Folia Sennae Cassia senna

Cassia angustifolia

Leguminosae

»

Folia Uva ursi Arctostaphylos uva ursi Ericaceae

Flores Calendulae Calendula officinalis Compositae

Flores Chamomillae

vulgaris

Chamomilla recutita

Matricaria recutita

Compositae

»

Flores Malvae Malva sylvestris Malvaceae

Flores Tiliae Tilia cordata

Tilia plathyphyllos

Tiliaceae

»

Flores ή

Stigmata Croci

Crocus sativus Iridaceae

Herba Absinthii Artemisia absinthium Compositae

Herba Cannabis

indicae

Cannabis sativa var.

sativa

Cannabaceae

Herba Hyperici Hypericum perforatum Hypericaceae

Herba Origani Origanum vulgare

O. heracleoticum

Labiatae »

Herba Thymi Thymus vulgaris

Thymus capitatus

Labiatae »

Fructus Anisi stellati Illicium verum Magnoliaceae

Fructus Anisi vulgaris Pimpinella anisum Umbelliferae

Fructus Foeniculi Foeniculum vulgare Umbelliferae

Fructus Cardamomi Elettaria cardamomum Zingiberaceae

Fructus Piperis nigri Piper nigrum Piperaceae

Fructus Cubebae Piper cubeba Piperaceae

Fructus Sennae Cassia senna

Cassia angustifolia

Leguminosae »

55

Fructus Papaveris Papaver somniferum Papaveraceae

Semina Lini Linum usitatissimum Linaceae

Semina Strychni Strychnos nux vomica Loganiaceae

Semina Silybum

marianum

Silybum marianum Compositae

Radix Althaeae Althaea officinalis Malvaceae

Radix Echinaceae Echinacea angustifolia Compositae

Radix Ginseng Panax ginseng Araliaceae

Radix Sarsaparillae Smilax regelii

Smilax aristolochiaefolia

Liliaceae

»

Radix Valerianae Valeriana officinalis Valerianaceae

Rhizoma Graminis Agropyrum repens Gramineae

Rhizoma Zingiberis Zingiber officinale Zingiberaceae

Rhizoma Calami

aromatici

Acorus calamus Araceae

Bulbus Scillae Scilla maritima Liliaceae

Cortex Cinnamomi Cinnamomum zeylanicum

Cinnamomum cassia

Lauraceae

»

Cortex Frangulae Rhamnus frangula Rhamnaceae

56

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Handbuch der praktischen und wissenschaftlichen Pharmazie, H.

Thoms, Urban and Schwarzenberg, 1931.

2. Drug analysis by Chromatography and Microscopy, E. Stahl, Ann

Arbor Science publishers, 1973.

3. Drogenanalyse, R. Fisher and Th. Kartnig, Springer-Verlag, 1978.

4. Εργαστηριακές ασκήσεις Φαρμακογνωσίας - Μικροσκοπικά, Φ.

Τσακίρη, Αθήνα, 1988.

5. Εισαγωγή στη Βοτανική, Β. Γαλάτης, Π. Αποστολάκος, Χ. Κατσαρός,

Εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα-Πειραιάς 1995.

6. Atlas of Microscopy of Medicinal plants, culinary herbs and spices, B.

P. Jackson and D W. Snowdon, CRC, 1990.

7. British Herbal Pharmacopoeia, vol 1, British Herbal Medicine

Association 1990.

8. Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals, Max Wichtl, CRC, 1994.