1

Πρόλογος

Η σημασία της έρευνας υπηρεσιών υγείας στον προσδιορισμό των υγειονομικών

προτεραιοτήτων, τη διαμόρφωση των πολιτικών υγείας και τη λήψη των αποφάσεων

στην υγειονομική πολιτική είναι προφανής και κερδίζει συνεχώς έδαφος τις

τελευταίες δεκαετίες. Ασφαλώς προς την κατεύθυνση αυτή έχουν συμβάλλει

παράγοντες όπως η εκρηκτική διάχυση της υψηλής βιοϊατρικής τεχνολογίας και η

δημογραφική γήρανση του πληθυσμού, η αύξηση των δαπανών υγείας και τα

χρηματοδοτικά προβλήματα του υγειονομικού τομέα καθώς επίσης και οι

διευρυνόμενες προσδοκίες των πολιτών, θέματα υψηλής προτεραιότητας τα οποία

χρήζουν συνεχούς και ενδελεχούς επιστημονικής έρευνας. Αναμφιβόλως η συμβολή

του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προς την κατεύθυνση αυτή είναι καθοριστική

στη μελέτη αυτών των προβλημάτων και στην παραγωγή σχετικής τεχνογνωσίας.

Παράλληλα η δραστηριότητα αυτή δίνει τη δυνατότητα διακρατικών συγκρίσεων και

κατά συνέπεια προάγει τη διαδικασία της αμοιβαίας μάθησης και της ανταλλαγής

εμπειριών.

Αποτελεί κοινό τόπο το γεγονός ότι η αξιολόγηση των συστημάτων υγείας συνιστά

θεμέλιο για τον ορθολογικό σχεδιασμό και την εκπόνηση των κατάλληλων

πολιτικών υγείας. Προς την κατεύθυνση αυτή ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

πρόσφατα εισάγει νέες παραμέτρους όπως είναι η αυτοαξιολόγηση και κατά

συνέπεια η εκτίμηση της καλής υγείας (good health), η ανταποκρισιμότητα

(responsiveness) των υπηρεσιών υγείας και η δικαιοσύνη στη χρηματοδότηση

(fairness financing) των υγειονομικών συστημάτων. Με την προτεινόμενη

καινοτομική μεθοδολογία η οποία υιοθετείται στην παρούσα έρευνα επιχειρείται η

ανίχνευση των βασικών συνιστωσών της υγειονομικής πολιτικής, δηλαδή της

ισότητας, της αποτελεσματικότητας και της κοινωνικής αποδοτικότητας και ως εκ

τούτου συνεκτιμάται η συνολική απόδοση του συστήματος υγείας.

Η παρούσα - εθνικής εμβέλειας – έρευνα βασίζεται στη συνεργασία του Παγκόσμιου

Οργανισμού Υγείας και της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (Τομέας Οικονομικών

της Υγείας), διεξήχθη στις αρχές του 2001 με βάση τις σχετικές συμβάσεις (E50-

2

445-6/21-11-2000 και Ε50-370-6/15-2-2001) και χρηματοδοτήθηκε από τον

Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και ιδίους πόρους.

Στον τόμο αυτό εμπεριέχεται – με συνοπτικό και επιγραμματικό τρόπο – μέρος των

ερευνητικών ευρημάτων με σκοπό την πληροφόρηση και ενημέρωση των υπευθύνων

για το σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων της υγειονομικής πολιτικής, των

επιστημόνων και των επαγγελματιών υγείας και βεβαίως των κοινωνικών εταίρων

και των πολιτών οι οποίοι έχουν το αυτονόητο δικαίωμα και συμφέρον εμπλοκής

στη διαμόρφωση της υγειονομικής πολιτικής.

Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται το μεθοδολογικό πλαίσιο της έρευνας και τα

ειδικά τεχνικά και μεθοδολογικά εργαλεία τα οποία χρησιμοποιήθηκαν. Στο δεύτερο

κεφάλαιο αναλύονται τα εννοιολογικά χαρακτηριστικά της αυτοαξιολόγησης της

υγείας και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας, ενώ στο τρίτο κεφάλαιο

εκτίθενται τα ευρήματα τα οποία σχετίζονται με τη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών

υγείας. Ο εννοιολογικός προσδιορισμός της ανταποκρισιμότητας και η θέση του

πληθυσμού όπως αποτυπώνεται στην έρευνα περιγράφονται στο τέταρτο κεφάλαιο.

Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα οικονομετρικού

υποδείγματος σχετικά με τη δίκαιη ή μη κατανομή του χρηματοδοτικού βάρους των

νοικοκυριών στις υγειονομικές υπηρεσίες. Στο έκτο κεφάλαιο περιγράφονται τα

ευρήματα και αναλύεται το ειδικό βάρος διαφόρων στόχων της υγειονομικής

πολιτικής και τέλος στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζονται συνοπτικά κρίσιμα

θέματα τα οποία προκύπτουν από την έρευνα και μπορεί να είναι χρήσιμα στο

σχεδιασμό και τη διαμόρφωση της εθνικής υγειονομικής πολιτικής.

Στα παραρτήματα του τόμου αυτού εμπεριέχονται πρόσθετες πληροφορίες οι οποίες

σχετίζονται με τα δεδομένα, τη μεθοδολογία και τα ευρήματα καθώς επίσης και

άλλα στοιχεία τα οποία θεωρήθηκαν χρήσιμα για την πληρέστερη πληροφόρηση των

αναγνωστών.

Στην έρευνα αυτή συνέδραμε μεγάλος αριθμός επιστημόνων και ερευνητών οι

οποίοι συνεργάζονται με τον Τομέα Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής

Δημόσιας Υγείας, προς τους οποίους εκφράζονται ευχαριστίες. Είναι αναγκαίο όμως

να σημειωθεί η εξαιρετική συμβολή και οι υποδειγματική εργασία της κυρίας

3

Σουζάνας Γκρέγκορυ και του κυρίου Χαράλαμπου Οικονόμου οι οποίοι είναι οι

κύριοι ερευνητές του έργου καθώς επίσης και του κυρίου Απόστολου Δόλγερα ο

οποίος είχε την ευθύνη του συντονισμού και της διαχείρισης του προγράμματος,

προς τους οποίους οφείλονται θερμές ευχαριστίες, καθώς επίσης και στη κυρία Kei

Kawabata του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τη δημιουργική συνεργασία και

τη συνδρομή στην ολοκλήρωση του έργου αυτού.

Η παρούσα έκδοση αποσκοπεί να συμβάλλει στην παράθεση και προβολή

πρόσθετων τεκμηρίων τα οποία προκύπτουν από την πρωτογενή έρευνα και τα οποία

μπορεί να συνεισφέρουν στη συγκρότηση τεκμηριωμένης πολιτικής υγείας

(evidence-based health policy), με σκοπό τη διασφάλιση της (κοινωνικής) ισότητας,

της (ιατρικής) αποτελεσματικότητας, της (οικονομικής) αποδοτικότητας και της

ποιότητας των υγειονομικών υπηρεσιών. Υπό το πρίσμα αυτό, τα στοιχεία αυτά

οφείλουν να αποτελούν τη βάση της εθνικής υγειονομικής πολιτικής, δεδομένου ότι

αποτρέπουν από στρεβλώσεις και αστοχίες οι οποίες οφείλονται είτε στη

μηχανιστική μεταφορά τεχνογνωσίας είτε σε προκαταλήψεις, στερεότυπα και

δογματισμό.

Με την έκδοση αυτή ελπίζεται ότι οι επιστήμονες και οι επαγγελματίες υγείας καθώς

επίσης και οι λήπτες αποφάσεων θα έχουν την ευκαιρία πληρέστερης κατανόησης

των υγειονομικών εξελίξεων και βελτίωσης του πλαισίου για δημιουργική και

αποτελεσματική εργασία.

Γιάννης Κυριόπουλος Αθήνα, Απρίλιος 2002

Καθηγητής

4

5

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Πίνακας περιεχομένων

Πίνακας πινάκων και διαγραμμάτων

Πίνακας παραρτημάτων

Εισαγωγή

Κεφάλαιο 1ο : Το μεθοδολογικό πλαίσιο της έρευνας

1.1. Εισαγωγή

1.2. Τα εργαλεία της έρευνας

1.3. Επιλογή του πληθυσμού

1.4. Η διακίνηση των ερωτηματολογίων και η λήψη των απαντήσεων

1.5. Η καταχώριση των δεδομένων

1.6. Στατιστική ανάλυση

1.7. Τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού της έρευνας

1.8. Η διερεύνηση της δίκαιης κατανομής του χρηματοδοτικού βάρους

1.9. Περιορισμοί της έρευνας

Κεφάλαιο 2ο : Η αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού

2.1. Εισαγωγή

2.2. Εννοιολογικός προσδιορισμός της αυτοαξιολόγησης του επιπέδου υγείας

2.3. Η αυτοαξιολόγηση της υγείας του ελληνικού πληθυσμού

2.4. Τα αποτελέσματα της έρευνας

2.5. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

Κεφάλαιο 3ο : Η χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας

3.1. Εισαγωγή

3.2. Προσδιοριστικοί παράγοντες της χρησιμοποίησης των υπηρεσιών υγείας

3.3. Η χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας από τον ελληνικό πληθυσμό

3.4. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

6

Κεφάλαιο 4ο : Η ανταποκρισιμότητα των παρεχομένων υπηρεσιών

4.1. Εισαγωγή

4.2. Προσδιορισμός της έννοιας της ανταποκρισιμότητας των υπηρεσιών υγείας

4.3. Η ανταποκρισιμότητα του ελληνικού συστήματος υγείας

4.4. Τα αποτελέσματα της έρευνας

4.4.1. Η επίδραση της εκπαίδευσης και του εισοδήματος

4.4.2. Τα ειδικά χαρακτηριστικά της ανταποκρισιμότητας

4.4.3. Η ανταποκρισιμότητα στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα υγείας

4.5. Σχετική σημασία των στοιχείων της ανταποκρισιμότητας

4.6. Η προτεραιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών της ανταποκρισιμότητας

4.7. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

Κεφάλαιο 5ο : Η δικαιοσύνη στη χρηματοδότηση του συστήματος υγείας

5.1. Εισαγωγή

5.2. Η αναδιανεμητική επίπτωση των πηγών χρηματοδότησης των υπηρεσιών υγείας

5.3. Η φιλοσοφική και πολιτική διάσταση της έννοιας της δικαιοσύνης

5.4. Θεωρητική και οικονομετρική θεμελίωση

5.5. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

Κεφάλαιο 6ο : Η σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας

6.1. Εισαγωγή

6.2. Αποτελέσματα της έρευνας

6.2.1. Η σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας

6.2.2. Η σχετική σημασία των παραμέτρων της βελτίωσης της υγείας

6.2.3. Η σχετική σημασία των παραμέτρων της βελτίωσης της ανταποκρισιμότητας

6.3. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

Κεφάλαιο 7ο : Συμπεράσματα : Ζητήματα πολιτικής υγείας

7.1. Κύριες διαπιστώσεις

7.2. Προτάσεις πολιτικής

Βιβλιογραφία

7

Πίνακας πινάκων και διαγραμμάτων

Κεφάλαιο 1ο

Πίνακας 1.2.1.: Περιεχόμενο και δομή των ερωτηματολογίων

Πίνακας 1.3.1.: Στρωματοποίηση του δείγματος σύμφωνα με το πληθυσμό ανά Νομό

(απογραφή 1991)

Πίνακας 1.7.1.: Βαθμός ανταπόκρισης του δείγματος

Πίνακας 1.7.2.: Βαθμός ανταπόκρισης του δείγματος ανά Περιφέρεια

Πίνακας 1.7.3.: Φύλο και ηλικία του ανταποκρινόμενου δείγματος σε σύγκριση με

το γενικό πληθυσμό (απογραφή 1991)

Πίνακας 1.7.4.: Τα δημογραφικά στοιχεία του πληθυσμού της έρευνας(ν=1819)

Κεφάλαιο 2ο

Πίνακας 2.4.1.: Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά γεωγραφική περιφέρεια

(κλίμακα 0-100)

Πίνακας 2.4.2.: Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά φύλο

(κλίμακα 0-100)

Πίνακας 2.4.3.: Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά εισοδηματικό κλιμάκιο

(κλίμακα 0-100)

Πίνακας 2.4.4.: Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας σε σχέση με την ύπαρξη ή μη

Ιατροφαρμακευτικής ασφάλισης (κλίμακα 0-100)

Πίνακας 2.4.5.: Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας σε σχέση με την ύπαρξη ή μη

νοσοκομειακής ασφάλισης (κλίμακα 0-100)

Πίνακας 2.4.6.: Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά βαθμίδα εκπαίδευσης

(κλίμακα 0-100)

Πίνακας 2.4.7.: Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά ηλικιακή ομάδα

(κλίμακα 0-100)

8

Κεφάλαιο 3ο

Πίνακας 3.3.1.: Συχνότητα επισκέψεων σε γιατρούς (σύνολο) τον τελευταίο μήνα

Πίνακας 3.3.2.: Συχνότητα επισκέψεων σε γενικούς γιατρούς τον τελευταίο μήνα

Πίνακας 3.3.3.: Συχνότητα επισκέψεων σε ειδικούς γιατρούς τον τελευταίο μήνα

Πίνακας 3.3.4.: Συχνότητα επισκέψεων σε οδοντίατρους τον τελευταίο μήνα

Πίνακας 3.3.5.: Συχνότητα επισκέψεων σε φαρμακεία τον τελευταίο μήνα

Πίνακας 3.3.6.: Συχνότητα εισαγωγών στο νοσοκομείο (σύνολο) τον τελευταίο μήνα

Πίνακας 3.3.7.: Συχνότητα εισαγωγών σε ιδιωτικές κλινικές τον τελευταίο μήνα

Πίνακας 3.3.8.: Συχνότητα εισαγωγών στο δημόσια νοσοκομεία τον τελευταίο

μήνα

Κεφάλαιο 4ο

Πίνακας 4.2.1.: Διαφορές ανταποκρισιμότητας και ικανοποίησης

Διάγραμμα 4.3.1.: Απεσταλθέντα, και συμπληρωμένα ερωτηματολόγια

Πίνακας 4.3.1.: Βαθμός θετικής αξιολόγησης (πολύ καλή και καλή), για κάθε

στοιχείο της ανταποκρισιμότητας

Πίνακας 4.4.1.1.: Βαθμός θετικής αξιολόγησης (πολύ καλή και καλή) για κάθε

στοιχείων της ανταποκρισιμότητας σε σχέση με το επίπεδο

εκπαίδευσης

Πίνακας 4.4.1.2.: Βαθμός θετικής αξιολόγησης (πολύ καλή και καλή) για κάθε

στοιχείο της ανταποκρισιμότητας σε σχέση με το εισόδημα

Πίνακας 4.4.2.1.: Τα στοιχεία της ανταποκρισιμότητας

Πίνακας 4.4.3.1.: Βαθμός θετικής αξιολόγησης (πολύ καλή ή καλή) για κάθε

στοιχείο

της ανταποκρισιμότητας σε σχέση με τον τομέα παροχής

υπηρεσιών

Πίνακας 4.5.1.: Βαθμολόγηση των στοιχείων της ανταποκρισιμότητας

Διάγραμμα 4.5.1.: Βαθμολόγηση των στοιχείων της ανταποκρισιμότητας

Πίνακας 4.6.1.: Η επιλογή των σημαντικών στοιχείων της ανταποκρισιμότητας σε

σχέση με το εισόδημα

Κεφάλαιο 5ο

Διάγραμμα 5.2.1.: Δομή συστήματος χρηματοδότησης υπηρεσιών υγείας

9

Κεφάλαιο 6ο

Πίνακας 6.2.1.1.: Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας η οποία

επιλέγεται από το ανταποκρινόμενο δείγμα σε σχέση με

προηγούμενες μελέτες του ΠΟΥ

Πίνακας 6.2.1.2.: Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας σε σχέση

με την ηλιακή ομάδα

Πίνακας 6.2.1.3.: Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας σε σχέση

με το εκπαιδευτικό επίπεδο

Πίνακας 6.2.1.4.: Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας σε σχέση

με το συνολικό εισόδημα του νοικοκυριού

Πίνακας 6.2.2.1.: Η σχετική σημασία των παραμέτρων του συστήματος υγείας,

όσον αφορά στην υγεία

Πίνακας 6.2.3.1.: Η σχετική σημασία των παραμέτρων του συστήματος υγείας,

όσον αφορά στην ανταποκρισιμότητα

10

Πίνακας παραρτημάτων

Παράρτημα 1

Ερωτηματολόγιο για την αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού

Παράρτημα 2

Ερωτηματολόγιο για την ανταποκρισιμότητα των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας

Παράρτημα 3: Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού

Πίνακας 1. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά γεωγραφική περιφέρεια

(ονομαστική κλίμακα)

Πίνακας 2. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά φύλο (ονομαστική κλίμακα)

Πίνακας 3. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά εισοδηματική κλίμακα

(ονομαστική κλίμακα)

Πίνακας 4. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας σε σχέση με την ύπαρξη ή μη

ιατροφαρμακευτικής ασφάλισης (ονομαστική κλίμακα)

Πίνακας 5. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας σε σχέση με την ύπαρξη ή μη

νοσοκομειακής ασφάλισης (κλίμακα 0-100)

Πίνακας 6. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά ηλικιακή ομάδα (ονομαστική

κλίμακα)

Πίνακας 7. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά βαθμίδα εκπαίδευσης

(ονομαστική κλίμακα)

Πίνακας 8. Δείκτες υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις χώρες του ΟΟΣΑ (1997)

Διάγραμμα 1. Αναλογία πληθυσμού ≥ 16 ετών, που αναφέρουν κακή και πολύ κακή

υγεία, σε 12 Ευρωπαϊκές χώρες

Διάγραμμα 2. Αναλογία πληθυσμού ≤ 16 ετών, που αναφέρουν καλή και πολύ καλή

υγεία, σε 12 Ευρωπαϊκές χώρες

11

Παράρτημα 4: Χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας

Πίνακας 1. Συχνότητα επισκέψεων σε γιατρούς

Πίνακας 2. Συχνότητα επισκέψεων σε οδοντίατρους

Πίνακας 3. Συχνότητα επισκέψεων σε φαρμακεία

Πίνακας 4. Συχνότητα εισαγωγών σε νοσοκομεία

Πίνακας 5. Στοιχεία χρησιμοποίησης υπηρεσιών υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

και τις χώρες του ΟΟΣΑ 1997

Παράρτημα 5: Ανταποκρισιμότητα των παρεχομένων υπηρεσιών

Πίνακας 1. Αξιοπρέπεια

Πίνακας 2. Αυτονομία

Πίνακας 3. Έγκαιρη προσοχή

Πίνακας 4. Εμπιστευτικότητα των πληροφοριών

Πίνακας 5. Επικοινωνία

Πίνακας 6. Επιλογή

Πίνακας 7. Κοινωνική υποστήριξη

Πίνακας 8. Περιβάλλον

Παράρτημα 6: Δικαιοσύνη στη χρηματοδότηση του συστήματος υγείας

Πίνακας 1. Μακροοικονομικά μεγέθη

Πίνακας 2. Φόρος Προστιθέμενης Αξίας

Πίνακας 3. Φόρος εισοδήματος μισθωτών και συνταξιούχων

Πίνακας 4. Κλίμακα φορολογίας εισοδημάτων λοιπών φυσικών προσώπων

Πίνακας 5. Φόρος Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας

Πίνακας 6. Κλίμακα Φόρου Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας για τα φυσικά

πρόσωπα

Πίνακας 7. Κατανομή φόρου κατά επαγγελματικές ομάδες

Πίνακας 8. Ασφαλιστικός πληθυσμός (ασθένειας) κατά είδος ασφαλιστικού

φορέα 31/8/1998

Πίνακας 9. Εισφορές ασφάλισης υγείας ανά φορέα και ασφαλιζόμενα επαγγέλματα

Πίνακας 10. Στοιχεία δαπανών υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις χώρες του

ΟΟΣΑ 1997

Παράρτημα 7: Ερευνητική Ομάδα

12

13

Εισαγωγή

Τα τελευταία χρόνια, ένα από τα μείζονα ζητήματα τα οποία βρίσκονται στο

επίκεντρο της επιστημονικής και πολιτικής συζήτησης είναι η αξιολόγηση της

λειτουργίας και της απόδοσης των συστημάτων υγείας, με σκοπό την ορθολογική

ανάδειξη προτεραιοτήτων (Ham and Honigsbaum 1998, Coulter and Ham, eds.

2000). Οι επιχειρούμενες μεταρρυθμίσεις στον υγειονομικό τομέα των χωρών του

ΟΟΣΑ έθεσαν το ερώτημα της δυνατότητας ανάπτυξης μεθοδολογικών εργαλείων

κατάλληλων για την εκτίμηση των επιπτώσεων των μεταρρυθμίσεων αυτών (OECD

1999, Smith, ed. 2000).

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), επιχειρεί πρόσφατα τη συγκριτική

μελέτη των συστημάτων υγείας των χωρών μελών του, με τη διαμόρφωση

συγκεκριμένης μεθοδολογίας αποτίμησης της απόδοσής τους. Το εννοιολογικό

πλαίσιο της μεθοδολογίας αυτής στηρίζεται στη διερεύνηση του βαθμού στον οποίο

κάθε σύστημα υγείας επιτυγχάνει στην εκπλήρωση τριών στόχων, οι οποίοι είναι οι

ακόλουθοι (Murray and Frenk 1999, WHO 2000, Kawabata 2001):

(α) Ο πρωταρχικός στόχος κάθε συστήματος υγείας είναι η βελτίωση της

κατάστασης της υγείας του πληθυσμού. Ο στόχος αυτός έχει διπλή διάσταση.

Περιλαμβάνει αφενός τη βελτίωση του μέσου επίπεδου υγείας όλου του

πληθυσμού και αφετέρου την ισότιμη διάχυση της καλής υγείας μεταξύ του

πληθυσμού.

(β) Ο δεύτερος στόχος είναι η ανταποκρισιμότητα του συστήματος υγείας στις

προσδοκίες των πολιτών, οι οποίες αναφέρονται στην καθημερινή επαφή των

πολιτών με το σύστημα. Ειδικότερα, περιλαμβάνει το σεβασμό και την

αξιοπρεπή αντιμετώπιση των ασθενών από τις υπηρεσίες και τους

επαγγελματίες υγείας και την ικανοποίηση που αποκομίζουν ως χρήστες των

υπηρεσιών αυτών. Ο στόχος αυτός διακρίνεται σε δύο μέρη, το πρώτο είναι η

βελτίωση του μέσου επίπεδου ανταποκρισιμότητας του συστήματος και το

δεύτερο η προαγωγή της ισότητας στην κατανομή της ανταποκρισιμότητας

μεταξύ των πολιτών, ανεξάρτητα από τις κοινωνικοοικονομικές διαφορές τις

οποίες ενδεχομένως εμφανίζουν.

14

(γ) Ο τρίτος στόχος είναι η δικαιοσύνη στην κατανομή των βαρών στη

χρηματοδότηση του συστήματος υγείας και η προστασία των νοικοκυριών

έναντι του οικονομικού κινδύνου λόγω έλευσης κάποιας ασθένειας.

Ο Τομέας Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας ανέλαβε

με την υποστήριξη και τη συνεργασία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, να

εφαρμόσει αυτά τα μεθοδολογικά εργαλεία με σκοπό την αξιολόγηση της απόδοσης

του συστήματος υγείας της Ελλάδας. Ο βαθμός επίτευξης των δύο πρώτων στόχων

ερευνάται με τη χρήση ειδικών ερωτηματολογίων, ενώ για το ζήτημα της

δικαιοσύνης στη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας οι υπολογισμοί βασίστηκαν

στα στοιχεία της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών της ΕΣΥΕ, του

Κοινωνικού Προϋπολογισμού, των Εθνικών Λογαριασμών και του Υπουργείου

Οικονομικών.

Η εκτενέστερη ανάλυση και ο εννοιολογικός προσδιορισμός των υπό εξέταση

στόχων, η μεθοδολογία, τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της όλης

προσπάθειας αποτελούν το αντικείμενο της παρούσας έκδοσης και παρουσιάζονται

εκτενώς στα επιμέρους κεφάλαια τα οποία ακολουθούν. Ωστόσο στο σημείο αυτό

είναι αναγκαίο να προσδιορισθούν εννοιολογικά οι αναφορές στους όρους υγεία και

σύστημα υγείας, δεδομένου ότι είναι οι έννοιες-κλειδιά της έρευνας αυτής.

Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ως υγεία ορίζεται η

κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας του ατόμου και όχι

μόνο την απουσία ασθένειας ή αναπηρίας (WHO 1946). Αυτό σημαίνει ότι η

κατάσταση και το επίπεδο υγείας ενός πληθυσμού αντανακλάται όχι μόνο στους

κλασσικούς δείκτες αρνητικής υγείας, δηλαδή της θνησιμότητας και της

νοσηρότητας, αλλά περιλαμβάνει και τους θετικούς δείκτες αυτοεκτίμησης της

κατάστασης υγείας από τα ίδια τα άτομα.

Ως σύστημα υγείας ορίζεται το σύνολο των ανθρωπίνων, υλικών και χρηματικών

πόρων καθώς επίσης των οργανισμών, ιδρυμάτων και φορέων οι οποίοι συνδέονται

με τη χρηματοδότηση, τη ρύθμιση και την επιτέλεση «δράσεων υγείας». Ως «δράση

υγείας» ορίζεται οποιαδήποτε δραστηριότητα ή σύνολο δραστηριοτήτων η οποία

έχει πρωταρχικό της σκοπό τη βελτίωση ή τη διατήρηση της υγείας. Με αυτή την

15

έννοια, στο σύστημα υγείας συμπεριλαμβάνονται όχι μόνο το Εθνικό Σύστημα

Υγείας, αλλά όλα τα κοινωφελή και ιδιωτικά ιδρύματα και φορείς παροχής

υπηρεσιών υγείας. Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, δεν νοούνται

ως δράσεις υγείας δραστηριότητες οι οποίες δευτερευόντως έχουν ως παρενέργεια τη

βελτίωση ή τη διατήρηση της υγείας, χωρίς να είναι αυτός ο πρωταρχικός τους

στόχος (WHO 2000).

Η έρευνα των συστημάτων υγείας αποσκοπεί στη βελτίωση της υγείας του

πληθυσμού επιδιώκοντας την επίτευξη υψηλότερης ισότητας αποδοτικότητας και

αποτελεσματικότητας του υγειονομικού συστήματος, ως βασικό στοιχείο της

ευρύτερης διαδικασίας κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης (Varkevisser et al. 1991).

Η μεθοδολογία και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στην παρούσα έρευνα

αποτελούν μια νέα προσέγγιση στην αντίληψη των στόχων και της αξιολόγησης των

συστημάτων υγείας, η οποία αναπτύσσεται πρόσφατα διεθνώς και για πρώτη φορά

στη χώρα μας. Στόχος της είναι να αποτελέσει ένα βασικό εργαλείο άσκησης

πολιτικής υγείας, βοηθώντας τους λήπτες αποφάσεων στην επιλογή προτεραιοτήτων

με βάση τεκμηριωμένα ερευνητικά ευρήματα.

16

17

Πρώτο Κεφάλαιο

Το Μεθοδολογικό Πλαίσιο της Έρευνας

1.1. Εισαγωγή

Όπως ήδη σημειώθηκε, με σκοπό την αξιολόγηση του επιπέδου υγείας και της

ανταποκρισιμότητας των συστημάτων υγείας, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

(ΠΟΥ), επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια προσπάθεια για την ανάπτυξη

κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων. Στα πλαίσια της διαδικασίας ελέγχου και

βελτίωσης των παραπάνω εργαλείων διεξήγαγε ταυτόχρονα σε πολλές χώρες - μέλη

«Έρευνα για την Υγεία και την Ανταποκρισιμότητα του Συστήματος Υγείας». Την

διεξαγωγή της έρευνας για την Ελλάδα ανέλαβε ο Τομέας Οικονομικών της Υγείας

της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας.

Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται: (α) τα εργαλεία της έρευνας, (β) η μεθοδολογία

επιλογής του δείγματος, (γ) η διακίνηση των ερωτηματολογίων και η λήψη των

απαντήσεων, (δ) η καταχώριση των δεδομένων, (ε) τα χαρακτηριστικά του

πληθυσμού της έρευνας, (στ) οι τεχνικές της στατιστικής ανάλυσης, (ζ) η

μεθοδολογία διερεύνησης της δίκαιης κατανομής του χρηματοδοτικού βάρους των

υπηρεσιών υγείας και (η) οι περιορισμοί της έρευνας.

1.2. Τα εργαλεία της έρευνας

Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στην παρούσα έρευνα είναι δύο ανώνυμα

ερωτηματολόγια τα οποία συμπληρώνονται από τους συμμετέχοντες στην έρευνα.

Το πρώτο αφορά στην υγεία και το άλλο αφορά στην ανταποκρισιμότητα του

συστήματος υγείας. Ο σχεδιασμός των δύο ερωτηματολογίων ως προς τη μορφή και

τη δομή καθώς και ο έλεγχος της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας τους

διενεργήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Sadana et al. 2000, Ustun et

18

al. 2001). Η δομή των ερωτηματολογίων παραθέτεται στον Πίνακα 1.2.1. και

λεπτομερώς στα Παραρτήματα 1 και 2.

Βασικό χαρακτηριστικό των ερωτηματολογίων αυτών είναι ότι ζητείται από τους

συμμετέχοντες στην έρευνα να αξιολογήσουν συγκεκριμένες καταστάσεις υγείας και

αντιμετώπισης των ασθενών από το σύστημα υγείας υπό τη μορφή διαφορετικών

εικονικών υποθέσεων. Για κάθε ερωτηματολόγιο υπάρχουν τέσσερις παραλλαγές

των εικονικών υποθέσεων. Οι εικονικές υποθέσεις χρησιμοποιούνται από τον ΠΟΥ

για τον υπολογισμό του στατιστικού βάρους ώστε να είναι δυνατή η διεθνής

σύγκριση των αποτελεσμάτων (Salomon et al. 2001).

Σύμφωνα με τη σύσταση του ΠΟΥ, έγινε μετάφραση των ερωτηματολογίων στην

ελληνική γλώσσα και επαναμετάφραση στην αγγλική γλώσσα, με σκοπό τον έλεγχο

της ποιότητας της μετάφρασης.

Πίνακας 1.2.1.: Περιεχόμενο και δομή των ερωτηματολογίων

Ερωτηματολόγιο Υγείας Ερωτηματολόγιο

Ανταποκρισιμότητας

Κοινό

Μέρος

Δημογραφικά στοιχεία

Αυτοαξιολόγηση του Επίπεδου Υγείας

Επισκέψεις και χρησιμοποίηση σε υγειονομικές μονάδες

Κατάσταση ασφαλιστικής κάλυψης

Ειδικό

Μέρος

Επιμέρους στοιχεία του επιπέδου υγείας

Εξωνοσοκομειακή περίθαλψη και

ανταποκρισιμότητα

Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος

υγείας

Νοσοκομειακή περίθαλψη και

ανταποκρισιμότητα

Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος

υγείας όσον αφορά (α) στην υγεία και (β)

στην ανταποκρισιμότητα

Αξιολόγηση των ενοτήτων της

ανταποκρισιμότητας

Εικονικές Υποθέσεις

19

1.3. Επιλογή του πληθυσμού

Το ζητούμενο μέγεθος του δείγματος ήταν 5.000 άτομα, δηλαδή 2.500

συμμετέχοντες για κάθε ερωτηματολόγιο. Με τη χρησιμοποίηση των τηλεφωνικών

καταλόγων του ΟΤΕ, επιλέχθηκε ένα δείγμα με τη μέθοδο της συστηματικής

δειγματοληψίας με τυχαίο σημείο εκκίνησης και σταθερό διάστημα. (random start,

fixed interval). Το δείγμα είναι στρωματοποιημένο ανά νομό. Σημειώνεται ότι

αντικαταστήθηκαν με το επόμενο έγκυρο όνομα 226 επιλογές οι οποίες είναι μη

επιλέξιμες (διευθύνσεις καταστημάτων, επιχειρήσεων κλπ.). Η βάση για τη

στρωματοποίηση είναι η απογραφή του 1991 όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.3.1). Ο

πληθυσμός του δείγματος ταξινομήθηκε σύμφωνα με τον ταχυδρομικό κώδικα και

κατανεμήθηκε σε 8 ομάδες, μία για κάθε εικονική υπόθεση (δηλαδή 2

ερωτηματολόγια επί 4 τύπους εικονικών υποθέσεων).

Πίνακας 1.3.1.: Στρωματοποίηση του δείγματος σύμφωνα με το πληθυσμό ανά Νομό

(απογραφή 1991)

Περιφέρεια Νομός Πληθυσμός Δείγμα

Ανατολικής Μακεδονίας και

Θράκης Δράμας 96.554 47

Καβάλας 135.937 66

Ροδόπης 103.190 50

Ξάνθης 91.063 45

Έβρου 143.752 70

Σύνολο 570.496 287

Κεντρικής Μακεδονίας Θεσσαλονίκης 946.864 461

Πιερίας 116.763 57

Πέλλας 138.761 68

Ημαθίας 139.934 68

Κιλκίς 81.710 40

Χαλκιδικής 93.653 46

Σερρών 192.828 94

Σύνολο 1.710.513 834

Δυτικής Μακεδονίας Κοζάνης 150.386 73

Καστοριάς 52.685 26

Φλώρινας 53.147 26

Γρεβενών 36.797 18

Σύνολο 293.015 143

20

Περιφέρεια Νομός Πληθυσμός Δείγμα

Ηπείρου Άρτας 78.719 38

Ιωαννίνων 158.193 77

Θεσπρωτίας 44.188 22

Πρέβεζας 58.628 29

Σύνολο 339.728 166

Θεσσαλίας Μαγνησίας 198.434 96

Λάρισας 270.612 132

Καρδίτσας 126.854 62

Τρικάλων 138.946 68

Σύνολο 734.846 358

Ιονίων Νήσων Κεφαλληνίας 32.474 16

Ζακύνθου 32.557 16

Λευκάδας 21.111 10

Κέρκυρας 107.592 52

Σύνολο 193.734 94

Δυτικής Ελλάδας Αιτωλοακαρνανίας 228.180 111

Αχαΐας 300.078 146

Ηλείας 179.429 88

Σύνολο 707.687 345

Στερεάς Ελλάδας Βοιωτίας 134.108 65

Ευβοίας 208.408 102

Φθιώτιδας 171.274 83

Φωκίδας 44.183 22

Ευρυτανίας 24.307 12

Σύνολο 582.280 284

Αττικής Αττικής 3.523.407 1717

Πελοποννήσου Κορινθίας 141.823 69

Αργολίδας 97.636 48

Αρκαδίας 105.309 51

Μεσσηνίας 166.964 81

Λακωνίας 95.696 47

Σύνολο 607.428 296

Βορείου Αιγαίου Λέσβου 105.082 51

Χίου 52.184 25

Σάμου 41.965 21

Σύνολο 199.231 97

Νοτίου Αιγαίου Κυκλάδων 94.005 46

Δωδεκανήσων 163.476 79

Σύνολο 257.481 125

21

Περιφέρεια Νομός Πληθυσμός Δείγμα

Κρήτης Χανίων 133.774 66

Ρεθύμνου 70.095 33

Ηρακλείου 264.906 129

Λασιθίου 71.279 35

Σύνολο 540.054 263

Σύνολο Χώρας 10.259.900 5.009

1.4. Η διακίνηση των ερωτηματολογίων και η λήψη των απαντήσεων

Τον Δεκέμβριο του 2000 στάλθηκε σε όλα τα μέλη του δείγματος μία ενημερωτική

ευχετήρια κάρτα, η οποία παράλληλα τους πληροφορούσε για την επερχόμενη

έρευνα και τους στόχους της και εξηγούσε το πόσο σημαντική θα ήταν η

ανταπόκρισή τους.

Στις αρχές Ιανουαρίου του 2001, έγινε η πρώτη αποστολή των ερωτηματολογίων, τα

οποία συνοδεύονταν από μία επιστολή και έναν απαντητικό φάκελο. Η επιστολή είχε

επίσης μεταφραστεί και επαναμεταφραστεί όπως το ερωτηματολόγιο. Εκτός από

πληροφορίες για την έρευνα, εμπεριείχε και τηλέφωνα επικοινωνίας σε περίπτωση

ύπαρξης διευκρινήσεων.

Στα μέσα Ιανουαρίου, έγινε η αποστολή μίας κάρτας υπενθύμισης. Παράλληλα με

την αποστολή αυτή ένα ειδικά εκπαιδευμένο επιτελείο ανέλαβε την τηλεφωνική

επικοινωνία με όλα τα μέλη του δείγματος από τους οποίους δεν είχε επιστραφεί το

συμπληρωμένο ερωτηματολόγιο.

Στις αρχές Φεβρουαρίου, έγινε η δεύτερη αποστολή του ερωτηματολογίου σε όσους

δεν είχαν απαντήσει, πάλι συνοδευόμενο από επιστολή η οποία τόνιζε τη σημασία

της κάθε απάντησης, έστω και ελλιπούς.

Το τελευταίο ερωτηματολόγιο ελήφθη στο τέλος Μαΐου του 2001. Η συνολική

διάρκεια διακίνησης των ερωτηματολογίων και λήψης των απαντήσεων ήταν 5

μήνες.

22

1.5. Η καταχώριση των δεδομένων

Ταυτόχρονα με την παραλαβή των ερωτηματολογίων, ξεκίνησε η κωδικοποίηση των

απαντήσεων και η εισαγωγή των στοιχείων στο ειδικό πρόγραμμα καταχώρησης

δεδομένων το οποίο είχε διαμορφωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα αυτό, η καταχώριση των δεδομένων έπρεπε να γίνει δύο

φορές έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η ορθότητα των εισαγόμενων στοιχείων και να

αποκλειστεί η περίπτωση λάθους καταχώρισης. Στην περίπτωση όπου η δεύτερη

καταχώριση ενός ερωτηματολογίου διέφερε από την πρώτη καταχώριση του ίδιου

ερωτηματολογίου, το πρόγραμμα ειδοποιούσε τον ερευνητή επιτρέποντας την

διεξαγωγή επανέλεγχου.

1.6. Στατιστική ανάλυση

Σε ένα πρώτο επίπεδο εξετάστηκε η κανονικότητα των κατανομών των μεταβλητών

που μελετήθηκαν (επίπεδο υγείας, χρησιμοποίηση υπηρεσιών υγείας). Για το σκοπό

αυτό διεξήχθη έλεγχος καλής προσαρμογής Lilliefors1 με βάση τον οποίο

διαπιστώθηκε ότι οι κατανομές των δεδομένων δεν ακολουθούν κανονική κατανομή.

Για τον λόγο αυτό η περαιτέρω ανάλυση βασίστηκε σε μη παραμετρικούς ελέγχους.

Α. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού

Προκειμένου να διακρίνουμε στατιστικά σημαντικές διαφορές των επιμέρους

κατηγοριών που συνθέτουν το δείγμα (ηλικιακές, φύλου, εισοδηματικές κ.λ.π.) από

την διάμεσο του συνόλου (80), χρησιμοποιήθηκε έλεγχος Wilcoxon2.

1 Οι υποθέσεις που διατυπώθηκαν ήταν Η0: το δείγμα προέρχεται από τυποποιημένη κανονική κατανομή, Η1: το δείγμα προέρχεται από μη τυποποιημένη κανονική κατανομή. Το p-value για όλους τους ελέγχους βρέθηκε μικρότερο από 0.001. Η ελεγχοσυνάρτηση στην οποία στηρίζεται ο έλεγχος δίνεται από την σχέση: Τ=sup |Fo*(z)-S*(z)| ,όπου Fo*(z) η συνάρτηση κατανομής της τυποποιημένης κανονική κατανομής και S*(z) η εμπειρική συνάρτηση κατανομής. (Πανάρετος και Ξεκαλάκη 1998). 2 Ο αμφίπλευρος έλεγχος Wilcoxon εκφράζεται από τις υποθέσεις Η0:διάμεσος=υποτιθέμενη τιμή, Η1:διάμεσος≠υποτιθέμενη τιμή και βασίζεται στις τάξεις μεγέθους (Ri) των παρατηρήσεων. Για κάθε παρατήρηση xi υπολογίζεται η διαφορά di=xi – median (διάμεσος). Κατόπιν τα ⎢di ⎢διατάσσονται σε αύξουσα σειρά. Τέλος αποδίδεται σε κάθε ⎢di ⎢ το πρόσημο της διαφοράς di. Ο έλεγχος πραγματοποιείται με σύγκριση της στατιστικής συνάρτησης Τ=ΣRi/√R2

i με το επιλεγμένο ποσοστιαίο

23

Για την ύπαρξη στατιστικά σημαντικών διαφορών μεταξύ δύο ομάδων (άντρες-

γυναίκες, ασφαλισμένοι-μη ασφαλισμένοι) χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος Mann-

Whitney ο οποίος θεωρείται το μη παραμετρικό ανάλογο του t-test για ανεξάρτητα

δείγματα3.

Για την σύγκριση περισσοτέρων από δύο ομάδες (γεωγραφικές περιφέρειες,

ηλικιακές ομάδες, εισοδηματικά κλιμάκια ή βαθμίδες εκπαίδευσης)

χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος Kruskall-Wallis. Ο έλεγχος αυτός θεωρείται το μη

παραμετρικό ανάλογο της ανάλυσης διακύμανσης (ANOVA)4.

Β. Χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας

Όσον αφορά στην χρησιμοποίηση υπηρεσιών υγείας χρησιμοποιήθηκαν οι ίδιοι

έλεγχοι προκειμένου να μελετήσουμε την ύπαρξη στατιστικά σημαντικών διαφορών.

Επιπλέον χρησιμοποιήθηκε διωνυμικός έλεγχος προκειμένου να εξετάσουμε αν τα

ποσοστά 0, 1 και περισσοτέρων από 1 επισκέψεων των επιμέρους ομάδων που

συνθέτουν το δείγμα διαφέρουν από τα αντίστοιχα ποσοστά του συνόλου5.

Γ. Ανταποκρισιμότητα των παρεχομένων υπηρεσιών

Τέλος, στην ανταποκρισιμότητα των υπηρεσιών υγείας, πέρα από την περιγραφική

ανάλυση των δεδομένων και τους ελέγχους Kruskall-Wallis και Mann-Whitney, ο

σημείο της τυποποιημένης κανονικής κατανομής Ζ. Η μηδενική υπόθεση απορρίπτεται για Τ>Ζ1-α/2 ή Τ<Ζα/2. (Ξεκαλάκη 2001). 3 Και ο έλεγχος Mann-Whitney βασίζεται στις τάξεις μεγέθους (Rxi) των παρατηρήσεων με την προυπόθεση πως τα δυό δείγματα έχουν συνενωθεί σε ένα. Οι υποθέσεις που διατυπώνονται είναι Η0:δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των δυό δειγμάτων, Η1:υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά .Η ελεγχοσυνάρτηση δίνεται από την σχέση Τ1=Τ-Ε(Τ)/ √V(Τ) με Τ= ΣRxi. Ο έλεγχος πραγματοποιείται με σύγκριση της στατιστικής συνάρτησης Τ1 με το ποσοστιαίο σημείο της τυποποιημένης κανονικής κατανομής Ζ. (Ξεκαλάκη 2001). 4 Ο έλεγχος Kruskall-Wallis αποτελεί γενίκευση του ελέγχου Mann-Whitney για κ ανεξάρτητα δείγματα . Απόρριψη ή μη της μηδενικής υπόθεσης προκύπτει από την σύγκριση της στατιστικής συνάρτησης Τ=(ΣRi

2/ni) –N(N+1)2/41/S2 με το χ2κ-1,1-α. (Siegel and Castellan 1988)

5 Ο διωνυμικός έλεγχος βασίζεται σε ανεξάρτητες δοκιμές Bernoulli με δύο δυνατά ενδεχόμενα : επιτυχίες και αποτυχίες .Οι υποθέσεις που διατυπώνονται είναι Η0: p=p0, Η1: p≠p0 .H

24

ελέγχος χ2 καλείται να εντοπίσει την ύπαρξη ή μη εξάρτησης μεταξύ διαφόρων

μεταβλητών6.

1.7. Τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού της έρευνας

Το αρχικό δείγμα-στόχος ήταν 5.000 άτομα, εκ των οποίων ανταποκρίθηκαν στην

έρευνα 1.819 άτομα, δηλαδή το 36,4% των απεσταλθέντων ερωτηματολογίων ή το

41,1% των έγκυρων, δεδομένου ότι από το ταχυδρομείο επιστράφηκαν 573

ερωτηματολόγια (11,5% των απεσταλθέντων), εκ των οποίων τα 292 αφορούσαν

στην ανταποκρισιμότητα του συστήματος υγείας και τα 281 στην υγεία. Από τις

1.819 απαντήσεις, οι 882 αφορούσαν στο ερωτηματολόγιο για την υγεία και οι 937

στο ερωτηματολόγιο για την ανταποκρισιμότητα του συστήματος υγείας. Τα

στοιχεία παρουσιάζονται αναλυτικά στον Πίνακα 1.7.1.

Πίνακας 1.7.1.: Βαθμός ανταπόκρισης του δείγματος Ερωτηματολόγιο

Υγείας

Ερωτηματολόγιο

Ανταποκρισιμότητας

Σύνολο

Απεσταλμένα 2.500 2.500 5.000

Άκυρα

Παραλήπτης Άγνωστος 174 174 348

Παραλήπτης Μετακόμισε 52 49 101

Δεν υπάρχει σπίτι 1 2 3

Παραλήπτης απεβίωσε 31 43 74

Συνωνυμία 23 24 47

Σύνολο άκυρων 281 292 573

Έγκυρα 2219 2208 4427

Απαντήσεις 882 937 1819

Απαντητικότητα ως % των

απεσταλμένων

35,3% 37,5% 36,4%

Απαντητικότητα ως % των

έγκυρων

39,7% 42,4% 41,1%

ελεγχοσυνάρτηση Τ= # επιτυχιών συγκρίνεται με τις κρίσιμες τιμές t1 ή t2 που αντιστοιχούν στην πιθανότητα p0 προκειμένου να απορρίψουμε ή όχι την μηδενική υπόθεση. (Rosner 2000) 6 Ο έλεγχος χ2 βασίζεται σε πίνακες συνάφειας RxC και λαμβάνει υπόψιν τις παρατηρούμενες και τις αναμενόμενες συχνότητες των δεδομένων. Η τιμή της ελεγχοσυνάρτησης Τ=ΣΣ(Οij-Eij)2/Eij συγκρίνεται με την τιμή χ2

1-α,,(R-1)(C-1) . Οι υποθέσεις που διατυπώνονται είναι Η0: ανεξαρτησία, Η1:εξάρτηση. (Pagano and Gauvreau 2000)

25

Η παρουσίαση του βαθμού ανταπόκρισης του δείγματος στα ερωτηματολόγια ανά

Περιφέρεια καταγράφεται στον Πίνακα 1.7.2. Από τα δεδομένα του πίνακα φαίνεται

ότι το ποσοστό ανταποκρισιμότητας είναι υψηλό στην Κρήτη, τη Θεσσαλία και την

Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, ενώ βρίσκεται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα στα

Ιόνια Νησιά, τη Δυτική Ελλάδα, τη Δυτική Μακεδονία και τη Στερεά Ελλάδα.

Πίνακας 1.7.2.: Βαθμός ανταπόκρισης του δείγματος ανά Περιφέρεια

Δείγμα Άκυρα* Έγκυρα Απαντήσεις % των

έγκυρων

Αν. Μακεδονίας &

Θράκης

278 23 (8,3%) 255 119 46,7%

Αττικής 1717 229 (13,3%) 1488 603 40,5%

Βόρειου Αιγαίου 97 10 (10,3%) 89 36 40,4%

Δυτικής Ελλάδας 345 42 (12,2%) 303 109 36,0%

Δυτικής Μακεδονίας 143 7 (4,9%) 136 46 33,8%

Ηπείρου 166 6 (3,6%) 160 60 37,5%

Θεσσαλίας 358 24 (6,7%) 334 151 45,2%

Ιονίων Νήσων 94 11 (11,7%) 83 26 31,3%

Κεντρικής

Μακεδονίας

834 63 (7,6%) 771 302 39,2%

Κρήτης 263 41 (15,6%) 222 125 56,3%

Νότιου Αιγαίου 125 18 (14,4%) 107 46 43,0%

Πελοποννήσου 296 48 (16,2%) 248 104 41,9%

Στερεάς Ελλάδας 284 51 (18,0%) 233 92 39,5%

Σύνολο 5000 573 (11,5%) 4427 1819 41,1%

* Οι διαφοροποιήσεις στα ποσοστά άκυρων ερωτηματολογίων ανά Περιφέρεια μπορεί να οφείλονται σε μια σειρά αιτιών

όπως η διαφορετική διατήρηση των καταλόγων του ΟΤΕ ανάμεσα στις Περιφέρειες, η διαφορετική λειτουργία του

ταχυδρομείου ανά Περιφέρεια, η πραγματική διαφορά στην κινητικότητα του πληθυσμού ανά Περιφέρεια, είτε τέλος σε

συνδυασμό των παραπάνω λόγων.

Στον Πίνακα 1.7.3 εμφανίζονται ορισμένα δημογραφικά στοιχεία του

ανταποκρινόμενου δείγματος και πιο συγκεκριμένα το φύλο και η ηλικία.

Παρατηρούμε ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν χαμηλή ανταποκρισιμότητα, ιδιαίτερα

στις νεαρές και τις μεγάλες ηλικίες. Οι άνδρες υπεραντιπροσωπεύονται ιδιαίτερα

26

στις μεσαίες και μεγάλες ηλικίες, ενώ η ηλιακή ομάδα 18-34 ετών

υποαντιπροσωπεύτεται και στα δύο φύλα. Τα αποτελέσματα αυτά ερμηνεύονται από

το γεγονός ότι η έρευνα απευθύνεται σε άτομα τα οποία κατέχουν ονομαστικά

αριθμό τηλεφωνικής σύνδεσης και πιθανά η πλειονότητά τους είναι αρχηγοί

νοικοκυριών, οι οποίοι στην Ελλάδα είναι κυρίως άντρες και όχι γυναίκες.

Πίνακας 1.7.3.: Φύλο και ηλικία του ανταποκρινόμενου δείγματος σε σύγκριση με

το γενικό πληθυσμό (απογραφή 1991)

Ερωτηματολόγιο

Υγείας (%)

Ερωτηματολόγιο

Ανταποκρισιμότητας

(%)

Σύνολο

Απαντήσεων (%)

Πληθυσμός (%)

Γυναίκες

18-34 10 11 10 16

35-59 20 20 20 21

60+ 7 9 8 14

Σύνολο

γυναικών

37 40 38 51

Άνδρες

18-34 8 7 8 16

35-49 32 30 31 20

60+ 21 21 21 12

Σύνολο

ανδρών

61 58 60 49

Αγνώστων

στοιχείων

2 2 2 0

Γενικό

Σύνολο*

882 937 1.819 7.825.069**

* Επί των μεγεθών αυτών έχουν υπολογισθεί οι ποσοστιαίες αναλογίες του πίνακα

** Πληθυσμός άνω των 18 ετών

Αναλυτικά στοιχεία του ανταποκρινόμενου δείγματος όσον αφορά στο φύλο, την

ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης, το συνολικό εισόδημα του νοικοκυριού και την

ασφαλιστική κάλυψη παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.7.4. Παρατηρείται ότι το 59%

27

του δείγματος ήταν άνδρες, το 39% ήταν γυναίκες ενώ 2% δεν απάντησε. Το

μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος καταλαμβάνει η ηλικία 31-45 έτη (34%) και

ακολουθούν οι ηλικίες των 46-60 ετών (28%) και 61-75 ετών (22%). Ως προς την

εκπαίδευση, το 39% είναι ανώτερης εκπαίδευσης, το 34% μέσης και το 23%

κατώτερης εκπαίδευσης. Το 26% του δείγματος έχει μηνιαίο εισόδημα 300.001-

500.000 δρχ., το 24% 150.001-300.000 δρχ. και το 19% 500.001-800.000.Αξίζει να

σημειωθεί ότι το 9% δήλωσε ότι δεν γνωρίζει το εισόδημα ή δεν απάντησε. Τέλος, η

πλειοψηφία του δείγματος δήλωσε ότι έχει ασφαλιστική κάλυψη για

εξωνοσοκομειακή (80%) και νοσοκομειακή (89%) περίθαλψη.

Πίνακας 1.7.4.: Τα δημογραφικά στοιχεία του πληθυσμού της έρευνας (ν=1819)

Δεν απάντησαν

Φύλο Άνδρες 1078 (59%) Γυναίκες 701 (39%) 40 (2%)

Ηλικία 17 - 30 31 - 45 46 - 60 61 - 75

Άνω των 76 ετών

43 (2%) 175 (10%) 613 (34%) 514 (28%) 399 (22%) 75 (4%)

Εκπαίδευση Κατώτερη (<6 έτη) Μέση (7 - 12 έτη) Ανώτερη (>13 έτη)

66 (4%) 414 (23%) 623 (34%) 716 (39%)

Μηνιαίο εισόδημα νοικοκυριού (δρχ.)

Μέχρι 150.000

150.001 -

300.000

300.001 -

500.000

500.001 -

800.000

Άνω των

800.001

Δεν γνώρίζω

97 (5%) 248

(13%) 461

(24%) 495

(26%) 352

(19%) 163 (9%)

85 (4%)

Ασφαλιστική κάλυψη για εξωνοσοκομειακή περίθαλψη

Ναι 1460 (80%) Όχι 258 (14%) Δεν γνωρίζω

34 (2%) 67 (4%)

85%* 15%*

Ασφαλιστική κάλυψη για νοσοκομειακή περίθαλψη

Ναι 1627 (89%) Όχι 110 (6%) Δεν γνωρίζω

17 (1%) 65 (4%)

93,7%* 6,3%*

* Ποσοστά ασφαλιστικής κάλυψης με πληθυσμό αναφοράς τα μέλη του δείγματος τα οποία γνώριζαν την

ασφαλιστικής τους κατάσταση.

28

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ερμηνευθεί το παράδοξο γεγονός ότι ενώ σύμφωνα με

τους Κοινωνικούς Προϋπολογισμούς, ο αριθμός των ασφαλισμένων για υγεία

υπερκαλύπτει τον πληθυσμό της χώρας, στην παρούσα έρευνα φαίνεται σημαντικό

ποσοστό του δείγματος να μην έχει ασφαλιστική κάλυψη. Για παράδειγμα, στον

Κοινωνικό Προϋπολογισμό του 2001 οι άμεσα και έμμεσα ασφαλισμένοι στον

κλάδο ασθένειας ανέρχονται σε 10.363.859 άτομα, χωρίς να περιλαμβάνονται σε

αυτά όσα άτομα υπάγονται για ασφάλιση στο Δημόσιο, ενώ ο πληθυσμός της χώρας

σύμφωνα με την απογραφή του 1991 ανέρχεται σε 10.259.900 άτομα (ο

υπολογιζόμενος πληθυσμός από την ΕΣΥΕ για το 1998 ανέρχεται σε 10.516.366

άτομα). Η παραπάνω διαπίστωση θέτει το πρόβλημα της ορθής καταγραφής των

δεδομένων, της ενημέρωσης των αρχείων των ασφαλισμένων και της ύπαρξης

πολλαπλής ασφαλιστικής κάλυψης.

Μια δεύτερη επισήμανση αφορά στην ύπαρξη σημαντικού ποσοστού ανασφάλιστων

μεταξύ των μελών του δείγματος. Το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 14% για την

εξωνοσοκομειακή και 6% για τη νοσοκομειακή περίθαλψη. Αν αναγάγουμε τους

ανασφάλιστους στο δείγμα το οποίο έχει γνώση της ασφαλιστικής του κάλυψης

(αφαιρώντας όσους δεν απάντησαν και όσους δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν την

ασφαλιστική τους κάλυψη), τότε τα παραπάνω ποσοστά εμφανίζονται λίγο πιο

υψηλά (15% και 6,3% αντίστοιχα), ενώ υψηλότερα εμφανίζονται και τα ποσοστά

των εχόντων ασφαλιστική κάλυψη (85% και 93,7% αντίστοιχα). Η μη πλήρης

ασφαλιστική κάλυψη του πληθυσμού για υγεία θέτει το ζήτημα της πρόσβασης του

πληθυσμού στις υγειονομικές υπηρεσίες και της ύπαρξης φαινομένων κοινωνικού

αποκλεισμού ομάδων οι οποίες αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στην αγορά εργασίας.

Πρόκειται για οικονομικούς μετανάστες χωρίς κάρτα εργασίας, άνεργους και

εργαζόμενους σε άτυπες μη καταγεγραμμένες μορφές απασχόλησης. Ενδεχομένως,

ένα τμήμα του δείγματος το οποίο δήλωσε ανασφάλιστο να έχει τυπική κάλυψη,

ωστόσο η πραγματική προσλαμβανόμενη από το ίδιο κοινωνική προστασία να είναι

ανεπαρκής και με αυτό τον τρόπο να εκφράζει τη δυσαρέσκειά του.

29

1.8. Η διερεύνηση της δίκαιης κατανομής του χρηματοδοτικού βάρους

Για τη διερεύνηση της χρηματοδοτικής δικαιοσύνης, η οποία διενεργήθηκε με βάση

τον υπολογισμό του δείκτη χρηματοδοτικής δικαιοσύνης του ΠΟΥ και

παρουσιάζεται αναλυτικά στο κεφάλαιο 5, ως έτος αναφοράς της έρευνας

επιλέχθηκε το έτος 1998 για το οποίο υπήρχαν πλήρως επεξεργασμένα στοιχεία. Η

μεθοδολογία η οποία ακολουθήθηκε βασίζεται σε οικονομετρικό υπόδειγμα το οποίο

ανέπτυξε ο ΠΟΥ και παρουσιάζεται επίσης στο κεφάλαιο 5. Πηγές των δεδομένων

που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση αποτέλεσαν:

(α) η Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών 1998-99 της ΕΣΥΕ,

(β) ο Κοινωνικός Προϋπολογισμός του 1998 του Υπουργείου Εργασίας και

Κοινωνικών Ασφαλίσεων

(γ) οι Εθνικοί Λογαριασμοί της ΕΣΥΕ και

(δ) το Υπουργείο Οικονομικών για στοιχεία φορολογίας.

Συγκεκριμένα, από την Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ)

αντλήθηκαν στοιχεία σχετικά με τις δαπάνες διαβίωσης και τα εισοδήματα των

νοικοκυριών της χώρας. Οι δαπάνες στην ΕΟΠ καταγράφονται αναλυτικά και έτσι

ήταν δυνατή η διάκριση των δαπανών υγείας, των δαπανών για βασικά είδη

επιβίωσης και των λοιπών δαπανών. Από τον Κοινωνικό Προϋπολογισμό

αντλήθηκαν δεδομένα σχετικά με τον αριθμό των άμεσα και έμμεσα ασφαλισμένων,

των συνταξιούχων και το ύψος των ασφαλιστικών εισφορών για υγεία ανά ταμείο.

Από τους Εθνικούς Λογαριασμούς χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα που αφορούν

στην εθνική δαπάνη για υγεία. Τέλος, το Υπουργείο Οικονομικών αποτέλεσε την

πηγή για τον αριθμό των φορολογουμένων, τα δηλωθέντα εισοδήματα και τις

κλίμακες της άμεσης (εισοδήματος και περιουσίας) και έμμεσης (ΦΠΑ) φορολογίας

(Παράρτημα 6).

Για τον υπολογισμό του δείκτη έγιναν ορισμένες παραδοχές οι οποίες είναι οι

ακόλουθες:

(α) Για τον προσδιορισμό του φόρου εισοδήματος χρησιμοποιήθηκαν οι

φορολογικές κλίμακες του Υπουργείου Οικονομικών για το οικονομικό έτος

1998. Επειδή γενικά τα άτομα αποκτούν εισοδήματα από διάφορες πηγές, η

επιλογή του αν ο φόρος τους θα υπολογισθεί σύμφωνα με την κλίμακα για

30

μισθωτούς και συνταξιούχους ή την κλίμακα για ελεύθερους και λοιπούς

επαγγελματίες έγινε με βάση την πηγή από την οποία προέρχεται το

μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματος.

(β) Από το συνολικό εισόδημα του φορολογούμενου αφαιρούνται κατά περίπτωση

τα ποσά της ετήσιας δαπάνης για ασφάλιστρα ζωής ή θανάτου και

προσωπικών ατυχημάτων, καθώς και των ασφαλίστρων για την ασφάλιση

του άλλου συζύγου και των τέκνων τους τα οποία τους βαρύνουν σύμφωνα με

τις σχετικές διατάξεις. Το ποσό αυτής της δαπάνης, δεν μπορεί να υπερβεί το

4% του συνολικού οικογενειακού εισοδήματος, που δηλώνεται με την αρχική

εκπρόθεσμη δήλωση του υπόχρεου, μέχρι το ποσό των 200.000 δραχμών,

αθροιστικά και για τους δύο συζύγους. Η μείωση του φόρου που προκύπτει

από την εφαρμογή των συγκεκριμένων διατάξεων, δεν μπορεί να είναι

ανώτερη για κάθε σύζυγο από το 15% επί του ποσού της δαπάνης που

αναγνωρίζεται για έκπτωση από το εισόδημά τους. Επίσης, οι δαπάνες για

ιατρικές υπηρεσίες με απόδειξη εκπίπτουν εξολοκλήρου από το φορολογητέο

εισόδημα. Η εκτίμησή μας είναι ότι μόνο το 50% των καταγραφομένων στους

Οικογενειακούς Προϋπολογισμούς σχετικών δαπανών συνοδεύονται από

επίσημη απόδειξη.

(γ) Επειδή δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την κατανομή των δαπανών ανά

άτομο αλλά μόνο ανά νοικοκυριό, είναι δύσκολο να προσδιοριστούν οι

δαπάνες οι οποίες εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα κάθε ατόμου όπως

για παράδειγμα οι ιατρικές δαπάνες και οι δαπάνες για ιδιωτική ασφάλιση

υγείας. Υιοθετήθηκε λοιπόν η μέθοδος της έκπτωσης από το εισόδημα του

επικεφαλή του νοικοκυριού ποσού ίσου με το 15% του εισοδήματος. Ως

επικεφαλής του νοικοκυριού θεωρήθηκε το άτομο με το μεγαλύτερο εισόδημα.

(δ) Ο φόρος περιουσίας και ειδικότερα πρώτης και δεύτερης κατοικίας

υπολογίσθηκε σύμφωνα με τη σχετική φορολογική κλίμακα του Υπουργείου

Οικονομικών και ανάλογα με τα m2 των κατοικιών. Απαλλάσσεται από το

φόρο το ακαθάριστο τεκμαρτό εισόδημα από ιδιοκατοίκηση της κύριας

κατοικίας του φορολογουμένου, εμβαδού μέχρι 150 τ.μ. Σε περίπτωση που η

οικοδομή κατοικήθηκε από τον ιδιοκτήτη της, το ετήσιο ακαθάριστο εισόδημα

αυτής, δεν μπορεί να είναι μικρότερο από το 3,5% της αξίας του ακινήτου,

όπως αυτή προσδιορίζεται από το γινόμενο των παραγόντων: (i) της κύριας

31

επιφάνειά του + το 20% των αποθηκευτικών χώρων, (ii) της τιμής ζώνης, (iii)

του διορθωτικού συντελεστή και δ)του συντελεστή παλαιότητας.

(ε) Ο υπολογισμός του ΦΠΑ για τις δαπάνες κάθε νοικοκυριού έγινε σύμφωνα με

τους ακόλουθους συντελεστές: 8% για τα είδη πρώτης ανάγκης όπως

διατροφής και φάρμακα, 0% για νοσοκομειακές και ιατρικές δαπάνες, 4% για

βιβλία και 18% για όλα τα υπόλοιπα είδη.

(στ) Οι δαπάνες υγείας των νοικοκυριών (συμπεριλαμβάνονται στις ιδιωτικές

δαπάνες υγείας) δεν υπόκεινται σε ΦΠΑ, ενώ επιπλέον εκπίπτουν από το

συνολικό καθαρό εισόδημα, εφόσον συνοδεύονται από τα σχετικά

δικαιολογητικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν την υποβολή του

φορολογούμενου σε αυτές.

(ζ) Σχετικά με τον προσδιορισμό του ύψους των ασφαλιστικών εισφορών, στους

υπολογισμούς συμπεριελήφθησαν και οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης.

Κριτήριο για την κατάταξη των ατόμων στους κλάδους οικονομικής

δραστηριότητας αποτέλεσε η πρωταρχική πηγή η οποία παρείχε στο άτομο το

υψηλότερο ποσοστό εισοδήματος σε σχέση με τις υπόλοιπες πηγές. Οι

ασφαλιστικές εισφορές υπολογίσθηκαν σύμφωνα με τα ποσοστά των

κρατήσεων που ισχύουν για κάθε ταμείο και αναφέρονται στον κρατικό

προϋπολογισμό.

(η) Το δείγμα των νοικοκυριών το οποίο χρησιμοποιήθηκε στη παρούσα έρευνα

είναι αυτό το οποίο περιλαμβάνεται στην ΕΟΠ 1998-1999 της ΕΣΥΕ.

Νοικοκυριά του δείγματος τα οποία εμφάνιζαν μηδενικές δαπάνες για

διατροφή και μηδενικό εισόδημα εξαιρέθηκαν από την έρευνα.

1.9. Περιορισμοί της έρευνας

Η παρούσα έρευνα υπόκειται στους μεθοδολογικούς περιορισμούς οι οποίοι έχουν

επισημανθεί για τις έρευνες που βασίζονται στην ταχυδρομική αποστολή

ερωτηματολογίων τα οποία συμπληρώνονται από τους παραλήπτες. Οι περιορισμοί

αυτοί σχετίζονται με ζητήματα όπως (Bowling 1997):

32

(α) Η πλήρης κατανόηση από τους παραλήπτες των ερωτήσεων του

ερωτηματολογίου.

Η απουσία συνεντευκτή αν και αποτρέπει την πιθανότητα εκδήλωσης προδιάθεσης

και προκατάληψης και εξασφαλίζει την ανωνυμία, αποτελεί μειονέκτημα στην

περίπτωση όπου τα υπό εξέταση θέματα του ερωτηματολογίου απαιτούν

διευκρινιστικές επισημάνσεις. Στην παρούσα έρευνα έγινε προσπάθεια να

περιοριστούν τα προβλήματα αυτά με επιστολή η οποία συνόδευε τα

ερωτηματολόγια καθώς και με την διευκρίνιση ότι ήταν δυνατή η επικοινωνία των

παραληπτών με την ερευνητική ομάδα για την παροχή επεξηγήσεων. Ωστόσο από

την επεξεργασία των απαντήσεων φάνηκε ότι κάποιες ερωτήσεις, οι οποίες

επισημαίνονται στην ανάλυση των αντίστοιχων κεφαλαίων, δεν έγιναν εντελώς

κατανοητές από ορισμένα άτομα του δείγματος.

(β) Η ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού επιπέδου και της ικανότητας χειρισμού της

γλώσσας από ομάδες του πληθυσμού όπως οι αναλφάβητοι και οι αλλοδαποί.

Ο περιορισμός αυτός, εκτός από το ζήτημα της κατανόησης των ερωτήσεων, θέτει το

πρόβλημα της συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου από τον ίδιο τον παραλήπτη. Αν

και υπήρχαν σαφείς οδηγίες ότι το ερωτηματολόγιο είναι προσωπικό και πρέπει να

συμπληρωθεί από αυτόν στον οποίο απευθύνεται πιθανά αυτό σε μερικές

περιπτώσεις να μην έγινε.

Πρέπει επιπροσθέτως να επισημανθεί σε σχέση με το ποιος συμπλήρωσε το

ερωτηματολόγιο, ότι η πατριαρχική δομή της ελληνικής οικογένειας πιθανά να είχε

ως αποτέλεσμα τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου από τον αρχηγό του

νοικοκυριού για όλα τα μέλη.

(γ) Η επιλογή του δείγματος από πηγές όπως οι τηλεφωνικοί κατάλογοι.

Η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος το οποίο επιλέχθηκε να συμμετάσχει στην

παρούσα έρευνα επηρεάστηκε από την πληρότητα της ενημέρωσης των

τηλεφωνικών καταλόγων από τον Οργανισμό Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας. Πιθανά τα

33

διαφορετικά ποσοστά ανταπόκρισης τα οποία σημειώθηκαν μεταξύ των περιφερειών

της χώρας να οφείλονται σε κάποιο βαθμό στον παραπάνω παράγοντα.

(δ) Ο βαθμός ανταπόκρισης του δείγματος.

Η μέθοδος της ταχυδρομικής αποστολής ερωτηματολογίου εμφανίζει το πρόβλημα

του χαμηλότερου βαθμού ανταπόκρισης του δείγματος σε σχέση με τη

χρησιμοποίηση συνεντευκτών. Ωστόσο, το γεγονός ότι η παρούσα έρευνα είναι

πανελλήνιας εμβέλειας και οι περιορισμένες δυνατότητες χρηματοδοτικής κάλυψης

του κόστους, οδήγησαν στην επιλογή της ταχυδρομικής αποστολής των

ερωτηματολογίων.

(ε) Υποεκτίμηση της υγείας από τους συμμετέχοντες.

Υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις από διεθνείς έρευνες (Doll et al. 1991) ότι η μέθοδος

της ταχυδρομικής αποστολής ερωτηματολογίων υποεκτιμά τα προβλήματα υγείας

των συμμετεχόντων στην έρευνα, σε σχέση με την τεχνική των προσωπικών

συνεντεύξεων όπου ο κατάλληλα εκπαιδευμένος συνεντευκτής μπορεί να εκμαιεύσει

πιο αξιόπιστες πληροφορίες.

Εκτός από τους παραπάνω γενικής υφής περιορισμούς, η συγκεκριμένη έρευνα

υπόκειται σε δύο ακόμα περιορισμούς οι οποίοι οφείλονται κυρίως στην

χρηματοδοτική και χρονική στενότητα, δεδομένου ότι η έρευνα έπρεπε να διεξαχθεί

σύμφωνα με όρους τους οποίους είχε θέσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Ο

πρώτος περιορισμός αφορά στην στρωματοποίηση του δείγματος, η οποία έγινε

μόνο σε σχέση με την κατανομή του πληθυσμού ανά νομό περιφέρεια και όχι κατά

φύλο και ηλικία. Ο δεύτερος περιορισμός σχετίζεται με τον έλεγχο της αξιοπιστίας

και της εγκυρότητας των ερωτηματολογίων. Τόσο η μορφή όσο και η δομή και το

περιεχόμενο των ερωτηματολογίων ήταν δεδομένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό

Υγείας και δεν μπορούσαν να ελεγχθούν και να αναπροσαρμοστούν από την

ερευνητική ομάδα.

34

35

Δεύτερο Κεφάλαιο

Η Αυτοαξιολόγηση του Επιπέδου

Υγείας του Πληθυσμού

2.1. Εισαγωγή

Η έννοια της αυτοαξιολόγησης του επιπέδου υγείας δεν εμφανίζεται τώρα στη

διεθνή βιβλιογραφία. Αντίθετα, η πιθανή χρησιμότητά της έχει εκτενώς συζητηθεί

κατά το παρελθόν και είναι πλέον αποδεκτό ότι αποτελεί χρήσιμο εργαλείο στην

έρευνα και στο σχεδιασμό των υπηρεσιών υγείας. Παράλληλα, συμβάλλει στην

προσπάθεια προσδιορισμού του επιπέδου υγείας του πληθυσμού, καθώς θεωρείται

σημαντικός δείκτης αυτού, ειδικά καθώς μπορεί να αντανακλά ασθένειες οι οποίες

δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί με ιατρικές εξετάσεις (Eriksson et al, 2001). Υπό την

έννοια αυτή, τα αποτελέσματα μιας αυτοαξιολόγησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν

σε επιδημιολογικές έρευνες και κλινικές μελέτες, αλλά και να συμβάλλουν στη

διαμόρφωση πολιτικών πρόληψης νοσηρών καταστάσεων. Στο κεφάλαιο αυτό

επιχειρείται: (α) ο εννοιολογικός προσδιορισμός της αυτοαξιολόγησης του επιπέδου

υγείας, (β) η αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας του ελληνικού πληθυσμού, (γ) η

παράθεση των αποτελεσμάτων της έρευνας και (δ) η σύνοψη των κυριότερων

αποτελεσμάτων και η εξαγωγή συμπερασμάτων.

2.2. Εννοιολογικός προσδιορισμός της αυτοαξιολόγησης του επιπέδου υγείας

Το επίπεδο υγείας όπως το αντιλαμβάνεται το ίδιο το άτομο βασίζεται μεν στην

πραγματική κατάσταση της υγείας του, δεν συμπίπτει όμως απαραίτητα με αυτήν.

Είναι γνωστό ότι ο ορισμός της υγείας και της ευημερίας, αλλά και οι προσδοκίες

και οι απαιτήσεις σχετικά με το επίπεδο υγείας, διαφέρουν από άτομο σε άτομο,

ανάλογα με την ταυτότητα και την κουλτούρα του ατόμου, τα πολιτιστικά στοιχεία,

36

την κατοχή ειδικών γνώσεων και πληροφοριών και γενικά χαρακτηριστικά τα οποία

μπορούν να διαμορφώσουν τις αντιλήψεις του ατόμου (Sadana et al, 2000). Όμως, η

αντίληψη του ατόμου σχετικά με την υγεία του δεν ταυτίζεται πάντα ούτε και με το

επίπεδο υγείας το οποίο αναφέρει ότι έχει σε μια αυτοαξιολόγηση. Χαρακτηριστικά

αναφέρεται η περίπτωση απόκρυψης κάποιας ψυχικής διαταραχής, για λόγους

αποφυγής κοινωνικού στιγματισμού (Sadana et al, 2000). Συνεπώς, γίνεται σαφές ότι

υπάρχει διαφορά μεταξύ του πραγματικού επιπέδου υγείας, όπως αυτό διαγνώσκεται

με μια σειρά ιατρικών εξετάσεων, του αντιλαμβανόμενου από το άτομο επιπέδου

υγείας και του αυτοαξιολογούμενου επιπέδου υγείας.

Υποστηρίζεται ότι η αντίληψη του ίδιου του ερωτώμενου σχετικά με τη γενική

κατάσταση της υγείας του μπορεί να λειτουργήσει ως σημαντικός δείκτης της

μελλοντικής νοσηρότητας και θνησιμότητάς του (Eriksson et al, 2001). Το επίπεδο

υγείας ενός ατόμου, όπως αυτό προσδιορίζεται μέσω της αυτοαξιολόγησης,

παρουσιάζει ισχυρή συσχέτιση με τη θνησιμότητα, πέρα και ανεξάρτητα από

παράγοντες κινδύνου οι οποίοι σχετίζονται με το ιατρικό ιστορικό του ατόμου και το

πρότυπο ζωής το οποίο ακολουθεί (Idler & Benyamini, 1997). Ταυτόχρονα, οι

κοινωνικο-οικονομικές και ψυχολογικές συνθήκες και οι επιβλαβείς συνήθειες στη

ζωή ενός ατόμου αντανακλώνται στον τρόπο με τον οποίο το άτομο αξιολογεί το

επίπεδο υγείας του (Idler & Kasl, 1991). Μάλιστα, η συσχέτιση της χαμηλής

εκτίμησης του επιπέδου υγείας με τη θνησιμότητα παρατηρείται όχι μόνο ανάμεσα

στους ηλικιωμένους αλλά και στους νέους και η επίδραση του ιατρικού ιστορικού

και του επιπέδου εκπαίδευσης φαίνεται να είναι μικρού βαθμού (Heistaro et al,

2001).

Παρά το γεγονός της αναγνώρισης της αυτοαξιολόγησης της υγείας ως μεθόδου

χρήσιμης για την εκτίμηση του επιπέδου υγείας, κάποιες ενστάσεις υπάρχουν ως

προς την αξιοπιστία της και την πραγματική της σημασία (McCallum et al, 1994).

Ωστόσο, η υποκειμενική άποψη του ατόμου για την υγεία του μπορεί να αποτυπωθεί

μόνο με τη βοήθεια ερωτηματολογίων και συνεντεύξεων αυτού του τύπου. Από

διάφορες μελέτες φαίνεται ότι η υποκειμενική αξιολόγηση της υγείας συσχετίζεται

θετικά με την αντικειμενική αξιολόγησή της, όπως αυτή κρίνεται από το ιατρικό

προσωπικό (LaRue et al, 1979; Unden & Elofsson, 2001).

37

Η έννοια της «υγείας» μπορεί να λάβει πολλές διαστάσεις, καθώς τα άτομα δεν

αποδίδουν το ίδιο νόημα στην «καλή υγεία». Είναι γνωστές οι διαφορετικές

ερμηνείες ανάμεσα στα δύο φύλα, με τις γυναίκες να σχετίζουν περισσότερο την

κακή υγεία με την παρουσία οδυνηρών συμπτωμάτων και καταστάσεων (Ηeistaro et

al, 2001), καθώς και με έλλειψη κοινωνικής και ψυχικής ευεξίας και τους άντρες με

την έλλειψη φυσικών ικανοτήτων (Unden & Elofsson, 2001). Συχνά, σε μελέτες

αυτοαξιολόγησης, γεννάται το ερώτημα τι ακριβώς μετράται κατά τη διαδικασία

αυτοαξιολόγησης της υγείας και ποιους συγκεκριμένους παράγοντες λαμβάνει

υπόψη του το άτομο όταν αξιολογεί την υγεία του. Έτσι, υποστηρίζεται ότι τη

σημαντικότερη επίδραση στην εκτίμηση της υγείας του ατόμου ασκεί η ύπαρξη ή όχι

μακροχρόνιων ασθενειών (Fylkesnes & Forde, 1991). Συμμετέχοντες σε άλλες

μελέτες βαθμολόγησαν την υγεία τους με βάση τη συνολική λειτουργικότητά τους

(physical functioning) ή τον τρόπο ζωής τους και τις συνήθειές τους (Krause & Jay,

1994).

Διαφορές όμως παρατηρούνται και ανάμεσα σε άτομα διαφορετικής ηλικίας και

διαφορετικού εκπαιδευτικού επιπέδου (Krause & Jay, 1994). Τα νεότερα άτομα

αξιολογούν την υγεία τους κυρίως με βάση τη φυσική τους κατάσταση, τα άτομα της

μέσης ηλικίας επηρεάζονται σημαντικά από την ψυχική τους υγεία, ενώ οι

μεγαλύτερες ηλικίες δίνουν βαρύτητα στην ύπαρξη χρόνιων ασθενειών (Jylha et al,

1986).

Επιπλέον, η παρουσία άρρωστων ατόμων στο στενό ή και στο ευρύτερο συγγενικό

περιβάλλον ή μέσα στο σπίτι, ίσως έχει αρνητική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο

το άτομο αξιολογεί και τη δική του υγεία. Η θρησκεία μπορεί επίσης να παίξει το

ρόλο της στον τρόπο με τον οποίο το άτομο αποδέχεται την ασθένεια ως κάτι

φυσιολογικό ή ακόμα και ως μοιραίο και άρα αναπόφευκτο. Ακόμα, ο ανθυγιεινός

τρόπος ζωής, οι επιβλαβείς συνήθειες (κακή διατροφή, έλλειψη σωματικής άσκησης

κτλ) και οι καταχρήσεις (κάπνισμα, αλκοόλ κτλ) μπορούν να επηρεάσουν την

αυτοαξιολόγηση της υγείας του ατόμου.

Ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα βιώνουν τα συμπτώματα της ασθένειάς τους και

αντιδρούν, είναι πιθανό να επηρεάζεται και από την καταγωγή τους, τη γενική τους

κουλτούρα και τα πολιτισμικά τους στοιχεία. Έτσι, ορισμένες φορές οι Έλληνες, και

38

ακόμα περισσότερο οι Ελληνίδες, θεωρούνται πιο εκδηλωτικοί στην έκφραση των

συμπτωμάτων και της δυσφορίας μιας ασθένειας από την οποία πάσχουν, σε σχέση

με άλλους λαούς. Παρ’ όλα αυτά, η θεωρία αυτή είναι μόνο μια υπόθεση, καθώς δεν

υπάρχουν ευρήματα τα οποία να μπορούν να την τεκμηριώσουν. Ωστόσο, η

σύγκριση του τρόπου με τον οποίο οι λαοί αξιολογούν την υγεία τους αποκαλύπτει

σημαντικές διαφορές. Σε πρόσφατη έρευνα σε 12 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με

κοινή μεθοδολογία και κοινή διατύπωση των ερωτήσεων, 53% των Δανών

αξιολόγησαν την υγεία τους ως πολύ καλή, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των

Πορτογάλων ήταν μόλις 8% (Eurostat, 1997).

Γενικότερα, ως προς τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα απαντούν σε έρευνες οι

οποίες χρησιμοποιούν κλίμακα, έχει παρατηρηθεί τάση αποφυγής των ακραίων

τιμών, τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών, και προτίμηση για μεσαίες και

κεντρικότερες τιμές (Sadana et al, 2000).

2.3. Η αυτοαξιολόγηση της υγείας του ελληνικού πληθυσμού

Στην παρούσα έρευνα επιχειρήθηκε η αποτύπωση του τρόπου με τον οποίο οι

Έλληνες αξιολογούν το επίπεδο υγείας τους. Η αξιολόγηση του επιπέδου υγείας

μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια διάφορων εργαλείων. Στην έρευνα αυτή

χρησιμοποιήθηκαν δύο εργαλεία:

α) μία ερώτηση με πέντε εναλλακτικές απαντήσεις (Γενικά, πώς θα βαθμολογούσατε

την υγεία σας σήμερα; Πολύ καλή, Καλή, Μέτρια, Κακή, Πολύ κακή)

β) μία οπτική διαβαθμισμένη κλίμακα, η οποία δεχόταν τιμές από 0 έως 100, όπου το

0 αντιστοιχούσε στο χειρότερο επίπεδο υγείας και το 100 στο άριστο επίπεδο υγείας.

Ο ερωτώμενος καλούνταν να τοποθετήσει ένα βελάκι στο σημείο όπου πίστευε ότι

βρισκόταν η υγεία του.

Οι απαντήσεις και στα δύο αυτά εργαλεία εξετάστηκαν σε σχέση με τις εξής

παραμέτρους: φύλο, τόπο κατοικίας (συγκεντρωτικά ανά περιφέρεια), επίπεδο

εκπαίδευσης, εισόδημα, ηλικία, ύπαρξη ασφάλισης για πρωτοβάθμια περίθαλψη και

ύπαρξη ασφάλισης για δευτεροβάθμια περίθαλψη. Το ενδιαφέρον εστιάστηκε στην

39

ανίχνευση των παραγόντων εκείνων οι οποίοι επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο το

άτομο αξιολογεί την υγεία του, καθώς και το βαθμό στον οποίο αυτό συμβαίνει.

Τα αποτελέσματα τα οποία προέκυψαν (μέσες και διάμεσες τιμές) αφορούν στο

συγκεκριμένο δείγμα και αποτελούν σημειακές εκτιμήσεις της μέσου και διαμέσου

τιμής του πληθυσμού. Ο λόγος για τον οποίο εξετάστηκαν και οι διάμεσες τιμές

είναι η μη κανονικότητα της κατανομής.

Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι η αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας δεν

παρουσιάζει στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των κατοίκων των

διαφορετικών γεωγραφικών περιφερειών.

Το ίδιο ισχύει και μεταξύ ανδρών και γυναικών, δηλαδή οι Έλληνες και οι Ελληνίδες

αξιολογούν την υγεία τους, έτσι ώστε οι διάμεσες τιμές για κάθε μια από αυτές τις

ομάδες να μην διαφέρουν στατιστικά σημαντικά (σε επίπεδο σημαντικότητας

α=95%). Πρέπει να επισημανθεί ότι το εύρημα αυτό έρχεται σε αντίθεση με

ευρήματα μελετών στις οποίες υποστηρίζεται ότι οι γυναίκες συνήθως

παραπονούνται συχνότερα για κακή υγεία από ότι οι άντρες, καθώς και ότι οι

ηλικιωμένες γυναίκες ειδικότερα βιώνουν χαμηλότερη ποιότητα ζωής, όπως αυτή

αποτυπώνεται σε όλους τους σημαντικούς δείκτες (Sweeting, 1995; Prager et al,

1999).

Σε σχέση με το εισόδημα, υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των

ατόμων των εισοδηματικών κλιμάκων και της διαμέσου τιμής για το συνολικό

δείγμα. Έτσι, φαίνεται ότι τα άτομα με υψηλότερα εισοδήματα αποδίδουν καλύτερες

τιμές στην κατάσταση της υγείας τους, ακολουθούν τα άτομα με μεσαία εισοδήματα,

ενώ τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα δίνουν τις χειρότερες τιμές. Είναι εξάλλου

τεκμηριωμένη και στη βιβλιογραφία η άνοδος του αυτοεκτιμούμενου επιπέδου

υγείας με την αύξηση του εισοδήματος (Heistaro et al, 2001; Shibuya et al, 2002).

Διαφορές επίσης εμφανίζονται και μεταξύ όσων έχουν και όσων δεν έχουν ασφάλεια

για πρωτοβάθμια περίθαλψη, όπως και αυτών οι οποίοι δεν διαθέτουν ασφάλεια για

πρωτοβάθμια περίθαλψη (περίπου 14% του δείγματος) και του συνολικού δείγματος.

Αντίθετα, η ύπαρξη ή όχι ασφάλισης για δευτεροβάθμια περίθαλψη δεν οδηγεί σε

40

στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς την αξιολόγηση του επιπέδου υγείας. O

συγκεκριμένος παράγοντας της ύπαρξης ασφάλισης για πρωτοβάθμια περίθαλψη

εξετάστηκε πιο προσεκτικά και συσχετίστηκε με άλλες παραμέτρους της μελέτης.

Έτσι, 23,6% όσων δεν έχουν πρωτοβάθμια ασφάλιση κατοικούν στην περιφέρεια

Αττικής και 21,3% στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Από το συνολικό

πληθυσμό της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας 22,2% δεν διαθέτουν πρωτοβάθμια

ασφάλιση, ενώ στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας το ποσοστό είναι 21,9%. Υψηλά

ποσοστά ανασφάλιστων για πρωτοβάθμια περίθαλψη εμφανίζονται και στην

περιφέρεια Πελοποννήσου (20,6%).

Παράλληλα, 66,2% όσων δεν διαθέτουν πρωτοβάθμια ασφάλιση αξιολογούν την

υγεία τους ως πολύ κακή και κακή. Από όσους δεν έχουν πρωτοβάθμια περίθαλψη

το 57,8% είναι άντρες και το 42,2% γυναίκες, ενώ το 57,4% έχουν μηνιαίο

οικογενειακό εισόδημα το οποίο κυμαίνεται μεταξύ των δύο χαμηλότερων

εισοδηματικών κλιμακίων, δηλαδή μέχρι 300.000 δρχ. Χαρακτηριστικά αναφέρεται

ότι μόλις 6% όσων έχουν μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα μεγαλύτερο των 800.000

δρχ. δεν έχουν πρωτοβάθμια ασφάλιση. Ως προς την ηλικία, το μεγαλύτερο ποσοστό

ανασφάλιστων βρίσκεται στις ηλικιακές ομάδες των 31-45 και 46-60 ετών (61,6%

συνολικά), ενώ μόλις 2,3% των ατόμων άνω των 75 ετών δεν διαθέτουν

πρωτοβάθμια ασφάλιση. Σε σχέση με την εκπαίδευση, η έλλειψη πρωτοβάθμιας

ασφάλισης είναι συχνότερη σε όσους έχουν συμπληρώσει μέχρι 6 έτη εκπαίδευσης

(24%), μειώνεται σε όσους έχουν συμπληρώσει 6-12 έτη εκπαίδευσης (14%) και

είναι ακόμα μικρότερη σε εκείνους με περισσότερα από 13 έτη εκπαίδευσης

(10,1%). Τέλος, επισημαίνεται ότι 55% των ατόμων χωρίς ασφάλιση για

δευτεροβάθμια περίθαλψη δεν διαθέτουν ούτε και πρωτοβάθμια ασφάλιση.

Όσον αφορά στο επίπεδο εκπαίδευσης των ερωτώμενων, η έρευνα έδειξε ότι οδηγεί

σε στατιστικά σημαντικές διαφορές της κλίμακας (της διαμέσου τιμής), με τις

χαμηλότερες τιμές να παρουσιάζονται στο κατώτερο επίπεδο μόρφωσης και τις

υψηλότερες στο ανώτερο. Αντίστοιχα είναι και τα αποτελέσματα διεθνών μελετών,

όπου υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο σχετίζεται με καλύτερη υποκειμενική

αξιολόγηση του επιπέδου υγείας και στα δύο φύλα (Heistaro et al, 2001; Sweeting,

1995).

41

Ως προς τις ηλικιακές ομάδες εμφανίζονται στατιστικά σημαντικές διαφορές σε

σχέση με τη διάμεσο τιμή του συνολικού δείγματος, με εξαίρεση την ηλικιακή

ομάδα 46-60 ετών. Καλύτερη άποψη για το επίπεδο της υγείας τους έχουν οι

νεότερες ηλικιακές ομάδες. Ειδικότερα, η άνοδος της ηλικίας σχετίζεται αρνητικά με

την αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας, καθώς συνήθως με το πέρασμα της

ηλικίας χειροτερεύει η αντίληψη του ατόμου για την υγεία του (Fylkesnes & Forde,

1991). Επισημαίνεται εδώ ότι τα πρότυπα και τα κριτήρια με βάση τα οποία τα νέα

άτομα βαθμολογούν την υγείας τους είναι πολύ αυστηρότερα από τα αντίστοιχα των

πιο ηλικιωμένων ατόμων (Sadana et al, 2000). Επειδή λοιπόν οι νέοι δίνουν άλλη

έννοια στην άριστη υγεία σε σχέση με τους ηλικιωμένους και το ιδανικό επίπεδο

υγείας τους διαφέρει. Δηλαδή, σε δεδομένο κοινό επίπεδο υγείας (όπως αυτό

κρίνεται πχ από το γιατρό), οι νέοι θα αξιολογήσουν την υγεία τους ως χειρότερη

από ότι οι ηλικιωμένοι.

2.4. Τα αποτελέσματα της έρευνας

Στη συνέχεια παρατίθενται οι πίνακες με τα περιγραφικά αποτελέσματα της έρευνας,

όπως αυτά προκύπτουν από την οπτική κλίμακα (κλίμακα 0-100). Στο Παράρτημα 3

παρατίθενται επτά αντίστοιχοι πίνακες, στους οποίους συσχετίζεται η

αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας με τα ίδια χαρακτηριστικά (γεωγραφική

περιφέρεια, φύλο, εισόδημα, ασφαλιστική κάλυψη για πρωτοβάθμια και

δευτεροβάθμια περίθαλψη, ηλικία και βαθμίδα εκπαίδευσης), όπως προκύπτει από

την ονομαστική κλίμακα. Επισημαίνεται ότι πραγματοποιήθηκε έλεγχος συσχέτισης

των δύο κλιμάκων με τους δείκτες Spearman's rho και Kendall's tau-b, επειδή

μπορούν να μετρήσουν τη συσχέτιση ανάμεσα σε ποσοτική (εκατοστιαία) και

κατηγορική κλίμακα (ονομαστική), όπως συμβαίνει εδώ. Ο έλεγχος έδειξε ότι οι δύο

κλίμακες δεν συσχετίζονται ικανοποιητικά (Kendall’s tau-b: -0,606, Spearman’s rho:

-0,708 ).

42

Πίνακας 2.4.1. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά γεωγραφική περιφέρεια

(κλίμακα 0-100)

Περιφέρεια Μέση

Τιμή

Τυπική

Απόκλιση

Ελάχιστη

Τιμή

Μέγιστη

Τιμή

Διάμεσο

ς Τιμή

p-value για

τον έλεγχο d

= 80

Ανατολική

Μακεδονία-

Θράκη

75,92 18,25 16,00 100,00 79,00 0,23

Κεντρική

Μακεδονία 77,72 18,45 12,00 100,00 80,00 0,62

Δυτική

Μακεδονία 76,10 18,04 36,00 100,00 79,00 0,56

Ήπειρος 77,46 21,23 10,00 100,00 79,00 0,35

Θεσσαλία 78,17 18,05 20,00 100,00 80,00 0,90

Κεντρική

Ελλάδα 77,04 18,18 20,00 100,00 79,00 0,24

Δυτική Ελλάδα 76,55 19,41 10,00 100,00 80,00 0,32

Αττική 78,76 16,07 10,00 100,00 80,00 0,62

Πελοπόννησος 76,88 19,90 10,00 100,00 80,00 0,77

Κρήτη 77,23 18,16 20,00 100,00 80,00 0,66

Βόρειο Αιγαίο 75,23 18,68 24,00 97,00 77,50 0,38

Νότιο Αιγαίο 81,89 14,88 30,00 100,00 85,00 0,08

Ιόνια Νησιά 79,48 13,80 50,00 98,00 80,00 1,00

Σύνολο Χώρας

77,74

17,68

10,00

100,00

80,00

0,27

Δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο αξιολογούν

την υγεία τους οι κάτοικοι των διαφορετικών Περιφερειών. Το μεγαλύτερο βαθμό

στο επίπεδο της υγείας τους δίνουν οι κάτοικοι του Νοτίου Αιγαίου, ενώ

παρατηρείται ότι οι κάτοικοι του Βορείου Αιγαίου και των Ιονίων Νήσων δεν

αποδίδουν στην υγεία τους το μέγιστο δυνατό βαθμό (100).

43

Πίνακας 2.4.2. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά φύλο

(κλίμακα 0-100)

Φύλο Μέση

Τιμή

Τυπική

Απόκλιση

Ελάχιστη

Τιμή

Μέγιστη

Τιμή

Διάμεσος

Τιμή

p-value για τον

έλεγχο d = 80

Γυναίκες

78,11

17,10

10,00

100,00

80,00

0,89

Άντρες 77,55 18,05 10,00 100,00 80,00 0,29

Σύνολο Χώρας 77,74 17,68 10,00 100,00 80,00 0,27

Δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στην αυτοαξιολόγηση του επιπέδου

υγείας μεταξύ ανδρών και γυναικών, ενώ και η ελάχιστη και η μέγιστη τιμή την

οποία αποδίδουν στην υγεία τους είναι κοινή (10 και 100 αντίστοιχα).

Πίνακας 2.4.3. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά εισοδηματικό κλιμάκιο

(κλίμακα 0-100)

Εισόδημα (δρχ.) Μέση

Τιμή

Τυπική

Απόκλιση

Ελάχιστη

Τιμή

Μέγιστη

Τιμή

Διάμεσος

Τιμή

p-value για

τον έλεγχο d

= 80

0-150.000

65,33

22,00

10,00

100,00

65,00

0,00*

150.001-300.000 75,73 18,19 10,00 100,00 78,00 0,00*

300.001-500.000 80,49 14,92 20,00 100,00 82,50 0,00*

500.001-800.000 82,09 14,04 16,00 100,00 85,00 0,00*

800.001 και άνω 84,46 12,35 30,00 100,00 85,50 0,00*

Δεν Ξέρω/ Δεν

Απαντώ 78,25 17,47 12,00 100,00 80,00 0,99

Σύνολο Χώρας 77,74 17,68 10,00 100,00 80,00 0,27

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

Τα στοιχεία του πίνακα δείχνουν ότι σε όλες τις εισοδηματικές κατηγορίες η

αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας διαφέρει ως προς τη διάμεσο τιμή του

συνολικού δείγματος σε στατιστικά σημαντικό επίπεδο. Επιπλέον, το υψηλό

εισοδηματικό επίπεδο σχετίζεται με καλύτερη αξιολόγηση της κατάστασης της

44

υγείας. Οι ελάχιστες τιμές ακολουθούν επίσης αυξητική πορεία, με εξαίρεση την

εισοδηματική κλίμακα των 500.001-800.000, στην οποία η ελάχιστη τιμή είναι

μικρότερη από την αμέσως προηγούμενη εισοδηματική κλίμακα (300.001-500.000).

Πίνακας 2.4.4. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας σε σχέση με την ύπαρξη ή μη

ιατροφαρμακευτικής ασφάλισης (κλίμακα 0-100)

Ύπαρξη

Ασφάλισης

Μέση

Τιμή

Τυπική

Απόκλιση

Ελάχιστη

Τιμή

Μέγιστη

Τιμή

Διάμεσος

Τιμή

p-value για τον

έλεγχο d = 80

Ναι

78,57

17,19

10,00

100,00

80,00

0,46

Όχι 74,68 18,92 10,00 100,00 77,00 0,00*

Δεν ξέρω/Δεν

απαντώ 73,00 19,7 26,00 100,00 75,00 0,15

Σύνολο Χώρας 77,74 17,68 10,00 100,00 80,00 0,27

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

Τα άτομα χωρίς ασφάλιση για πρωτοβάθμια περίθαλψη διαφέρουν ως προς την

αξιολόγηση της υγείας τους σε σχέση με τη διάμεσο τιμή του συνολικού δείγματος.

Παράλληλα, η ύπαρξη ασφάλισης σχετίζεται με καλύτερη αντίληψη για το επίπεδο

υγείας του ατόμου. Παρ’ όλα αυτά, είναι κοινή η ελάχιστη τιμή με την οποία τα

άτομα αξιολογούν την υγεία τους (10).

Πίνακας 2.4.5. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας σε σχέση με την ύπαρξη ή μη

νοσοκομειακής ασφάλισης (κλίμακα 0-100)

Ύπαρξη

Ασφάλισης

Μέση

Τιμή

Τυπική

Απόκλιση

Ελάχιστη

Τιμή

Μέγιστη

Τιμή

Διάμεσος

Τιμή

p-value για

τον έλεγχο d

= 80

Ναι 78,08 17,35 10,00 100,00 80,00 0,73

Όχι 76,40 18,56 10,00 100,00 78,00 0,23

Δεν ξέρω/Δεν

απαντώ 67,64 27,37 16,00 95,00 73,50 0,27

Σύνολο Χώρας 77,74 17,68 10,00 100,00 80,00 0,27

45

Άτομα τα οποία διαθέτουν νοσοκομειακή ασφάλιση θεωρούν την υγεία τους

καλύτερη σε σχέση με άτομα χωρίς νοσοκομειακή ασφάλιση, αλλά όχι σε

στατιστικά σημαντικό επίπεδο. Και στην περίπτωση αυτή οι ελάχιστες τιμές

ταυτίζονται (10).

Πίνακας 2.4.6. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά βαθμίδα εκπαίδευσης

(κλίμακα 0-100)

Βαθμίδα

Εκπαίδευσης

Μέση Τυπική

Απόκλιση

Ελάχιστη

Τιμή

Μέγιστη

Τιμή

Διάμεσος

Τιμή

p-value για τον

έλεγχο d = 80

Κατώτερη 68,94 20,20 10,00 100,00 70,00 0,00*

Μέση 77,79 17,47 10,00 100,00 80,00 0,65

Ανώτερη 82,65 14,17 16,00 100,00 85,00 0,00*

Σύνολο Χώρας 77,74 17,68 10,00 100,00 80,00 0,27

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

Τα άτομα της μέσης εκπαιδευτικής βαθμίδας δεν διαφέρουν στον τρόπο

αξιολόγησης της υγείας τους από το συνολικό δείγμα, διαφέρουν όμως όσοι

βρίσκονται στο κατώτερο και στο ανώτερο εκπαιδευτικό επίπεδο. Όσοι βρίσκονται

σε υψηλότερη εκπαιδευτική βαθμίδα αναφέρουν καλύτερο επίπεδο υγείας. Η

ελάχιστη τιμή αυτοαξιολόγησης του επιπέδου υγείας ταυτίζεται για τα άτομα της

κατώτερης και μέσης εκπαιδευτικής βαθμίδας (10), ενώ τα άτομα υψηλότερης

βαθμίδας δίνουν και υψηλότερη ελάχιστη τιμή στην υγεία τους (16).

Πίνακας 2.4.7. Αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας ανά ηλικιακή ομάδα

(κλίμακα 0-100)

Ηλικιακή

Ομάδα

Μέση Τυπική

Απόκλιση

Ελάχιστη

Τιμή

Μέγιστη

Τιμή

Διάμεσος

Τιμή

p-value για τον

έλεγχο d = 80

17-30 84,09 12,67 28,00 100,00 85,00 0,00*

31-45 83,96 13,26 10,00 100,00 85,00 0,00*

46-60 77,79 16,47 12,00 100,00 80,00 0,25

61-75 68,43 19,30 10,00 100,00 70,00 0,00*

75 και άνω 57,76 23,99 10,00 100,00 59,00 0,00*

Σύνολο Χώρας 77,74 17,68 10,00 100,00 80,00 0,27

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

Σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, με εξαίρεση αυτήν των 46-60 ετών, η

αυτοαξιολόγηση διαφέρει σε σύγκριση με το συνολικό δείγμα. Η ηλικία σχετίζεται

46

αρνητικά με την αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας, και οι νεότερες ηλικίες

βαθμολογούν την υγεία τους καλύτερα από ότι οι μεγαλύτερες. Σχεδόν ανάλογη

πορεία ακολουθούν και οι ελάχιστες τιμές, με εξαίρεση αυτήν της ηλικιακής ομάδας

46-60, η οποία δίνει υψηλότερη ελάχιστη τιμή από τη νεότερη ηλικιακή ομάδα (31-

45).

2.5. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

Από την ανάλυση των κύριων ευρημάτων της μελέτης αυτής, διαπιστώνεται ότι

γενικά οι Έλληνες αξιολογούν το επίπεδο υγείας τους υψηλά, καθώς 70,2% των

ερωτηθέντων αυτοαξιολογούν την υγεία τους ως πολύ καλή και καλή. Το εύρημα

αυτό συμφωνεί απόλυτα με το εύρημα πρόσφατης έρευνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

(Eurostat, 1997), όπου φαίνεται ότι το ποσοστό των Ελλήνων οι οποίοι αξιολογούν

την υγεία τους ως πολύ καλή και καλή προσεγγίζει το 80% (Παράρτημα 3,

Διαγράμματα 1, 2), ενώ ταυτόχρονα επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο τους

αντικειμενικούς δείκτες υγείας, όπως αυτοί προκύπτουν από τα δεδομένα του ΟΟΣΑ

(Παράρτημα 3, Πίνακας 8).

Η ανάλυση των στοιχείων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ισότιμη διάχυση του

επιπέδου υγείας ανάμεσα στις Περιφέρειες και ανάμεσα στα δύο φύλα, καθώς η

αυτοαξιολόγηση της υγείας του πληθυσμού δεν διαφέρει στατιστικά σημαντικά

ανάμεσα στους κατοίκους διαφορετικών Περιφερειών καθώς και ανάμεσα σε άντρες

και γυναίκες.

Το αυξημένο εισόδημα και η ύπαρξη ασφάλισης για πρωτοβάθμια περίθαλψη

συνδέονται με καλύτερη εκτίμηση της υγείας του ερωτώμενου. Ανάλογη τάση δεν

εμφανίζεται στην περίπτωση ύπαρξης νοσοκομειακής ασφάλισης, δεδομένου ότι

αυτή δεν σχετίζεται με καλύτερη αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας.

Επιπροσθέτως, υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο του ερωτώμενου συνδέεται με

καλύτερη αξιολόγηση της υγείας του. Τέλος, η αυτοαξιολόγηση της υγείας

επιδεινώνεται με το πέρασμα της ηλικίας, όπως άλλωστε είναι αναμενόμενο.

47

Διαπιστώνεται λοιπόν ότι υπάρχει σύνδεση σε στατιστικά σημαντικό επίπεδο της

αυτοαξιολόγησης της υγείας με κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, όπως είναι το

εισόδημα και η εκπαίδευση. Υψηλότερο εισόδημα και επίπεδο εκπαίδευσης

συνεπιφέρουν καλύτερη αυτοαξιολόγηση του επιπέδου υγείας, ενώ χειροτέρευση

των δύο αυτών παραγόντων οδηγεί σε αντίθετα αποτελέσματα. Διακρίνεται συνεπώς

η ύπαρξη και η επίδραση των κοινωνικοοικονομικών διαφορών ως προς τον τρόπο

με τον οποίο τα άτομα αξιολογούν το επίπεδο υγείας τους.

48

49

Τρίτο Κεφάλαιο

Η Χρησιμοποίηση των Υπηρεσιών

Υγείας

3.1. Εισαγωγή

Η συμβολή των υπηρεσιών υγείας στην πρόληψη και τη θεραπεία των ασθενειών

αμφισβητείται από πολλούς οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η βελτίωση του επιπέδου

υγείας του πληθυσμού συνδέεται με τις κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που

έλαβαν χώρα μετά το στάδιο της εκβιομηχάνισης (Dubos 1987, Ferro 1998). Στα

πλαίσια αυτά διατυπώνονται απόψεις το εύρος των οποίων κυμαίνεται από την

πλήρη απόρριψη της θεσμικής υγειονομικής περίθαλψης (Illich 1975) έως την

ανάγκη μεταρρύθμισης των συστημάτων υγείας και επαναπροσανατολισμού της

ιατρικής επιστήμης (Kouchner 1996).

Ωστόσο, ενώ εκφράζονται οι παραπάνω επιφυλάξεις, υπάρχει μια ευρύτερη

συναίνεση και αποδοχή της άποψης ότι τα άτομα θα πρέπει να μπορούν να

λαμβάνουν υπηρεσίες υγείας όταν τις έχουν ανάγκη. Σύμφωνα με τη θέση αυτή, οι

περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες έχουν οργανώσει την παροχή βασικών υπηρεσιών

υγείας, στις οποίες η πρόσβαση κατοχυρώνεται είτε μέσω των δικαιωμάτων που

απορρέουν από την ιδιότητα του πολίτη (εθνικά συστήματα υγείας τύπου Beveridge)

είτε μέσω της συμμετοχής σε κοινωνικοεπαγγελματικές κατηγορίες (συστήματα

κοινωνικής ασφάλισης τύπου Bismarck) (Roemer 1993, Wall 1996).

Στο επίκεντρο της επιστημονικής συζήτησης και της άσκησης πολιτικής υγείας

τίθενται πλέον οι παράγοντες οι οποίοι προσδιορίζουν την πρόσβαση και τη

χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας (Kasper 2000). Σκοπός του κεφαλαίου αυτού

είναι: (α) η συνοπτική παρουσίαση των κυριότερων παραγόντων οι οποίοι

επισημαίνονται από τη διεθνή βιβλιογραφία ως καθοριστικοί της πρόσβασης του

50

πληθυσμού στο υγειονομικό σύστημα, (β) η διερεύνηση των παραπάνω παραγόντων

σε σχέση με τη χρησιμοποίηση των υγειονομικών υπηρεσιών από τον πληθυσμό της

χώρας και (γ) η διατύπωση των κυριότερων συμπερασμάτων με βάση τα ευρήματα

της έρευνας.

3.2. Προσδιοριστικοί παράγοντες της χρησιμοποίησης των υπηρεσιών υγείας

Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται εμπειρικές έρευνες οι οποίες επιχειρούν να

εντοπίσουν τα χαρακτηριστικά εκείνα που θέτουν φραγμούς και εμπόδια στην

πρόσβαση του πληθυσμού στις υπηρεσίες υγείας. Η καταγραφή των

χαρακτηριστικών αυτών θα ήταν δυνατό να τα κατατάξει σε 4 κατηγορίες οι οποίες

είναι: (α) δημογραφικά, (β) κοινωνικοοικονομικά, (γ) επιδημιολογικά και (δ) δομικά

χαρακτηριστικά του συστήματος υγείας.

Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά αναφέρονται στα ατομικά χαρακτηριστικά όπως το

φύλο και η ηλικία. Έρευνες σχετικά με τη χρησιμοποίηση υπηρεσιών πρωτοβάθμιας

φροντίδας υγείας (Bertakis et al. 2000) ή οδοντιατρικής περίθαλψης (Manski 1995)

δείχνουν ότι οι γυναίκες φαίνεται να χρησιμοποιούν περισσότερο τις υπηρεσίες

υγείας. Η δημογραφική γήρανση συνδέεται με την αύξηση της χρησιμοποίησης

υπηρεσιών υγείας όπως η πρωτοβάθμια ιατρική φροντίδα (Haug 1981, Demers

1996), η επείγουσα προνοσοκομειακή περίθαλψη (Clark et al. 1999), η

συνταγογράφηση στην εξωνοσοκομειακή περίθαλψη (Philippant et al. 2000), Bardel

et al. 2000) και η νοσοκομειακή περίθαλψη (Murphy et al. 1996, Haan et al. 1997,

Hanlon et al. 1998).

Τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά αναφέρονται στο ευρύτερο περιβάλλον

στο οποίο ζει και εργάζεται το άτομο. Περιλαμβάνουν τις συνθήκες διαβίωσης και

απασχόλησης, το επίπεδο εισοδήματος και εκπαίδευσης και σχετίζονται με την

κοινωνική θέση την οποία καταλαμβάνει το άτομο στην κλίμακα της κοινωνικής

ιεραρχίας. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι τα άτομα με χαμηλότερο εισόδημα και

εκπαιδευτικό επίπεδο κάνουν συχνότερη χρήση της πρωτοβάθμιας φροντίδας ενώ τα

άτομα με μέσο και υψηλό εισόδημα και εκπαιδευτικό επίπεδο επισκέπτονται

συχνότερα τους γιατρούς ειδικοτήτων (Dunlop et al. 2000, Mendoza-Sassi and Beria

51

2001, Lostao et al. 2001). Οι εισαγωγές στα νοσοκομεία είναι υψηλότερες για τα

άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης σε σχέση με τα άτομα με υψηλότερο επίπεδο

(Redigor et al. 1996) υποδηλώνοντας ότι η ανοδική κίνηση στην κοινωνική ιεραρχία

μειώνει τη χρησιμοποίηση νοσηλευτικών υπηρεσιών (Scott and Mackie 1975).

Επιπροσθέτως, το χαμηλό εισόδημα συνδέεται με αυξημένη χρήση των

νοσοκομειακών υπηρεσιών επείγουσας περίθαλψης (Marin et al. 1997).

Η τρίτη κατηγορία σχετίζεται με το επίπεδο υγείας και τη νοσολογική εικόνα του

πληθυσμού. Μελέτες οι οποίες εντάσσονται στη κατηγορία αυτή αναδεικνύουν το

επίπεδο υγείας του πληθυσμού και τις ανάγκες υγείας όπως καθορίζονται από αυτό,

ως τους σημαντικότερους παράγοντες προσδιορισμού της χρήσης υπηρεσιών υγείας

(Grimsmo 1984, Borras 1994, Krasnik et al. 1997).

Τέλος, τα δομικά χαρακτηριστικά αφορούν στην οργάνωση και χρηματοδότηση του

συστήματος υγείας. Το είδος και η έκταση της ασφαλιστικής κάλυψης, τα

οργανωτικά πρότυπα των προμηθευτών υγείας, το κόστος χρόνου, το μέγεθος της

κρατικής παρέμβασης και η ιατρική δημογραφία αναδεικνύονται σε σημαντικούς

τομείς επιστημονικού προβληματισμού. Η ύπαρξη οργανωτικών φραγμών στην

πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας, το υψηλό κόστος χρόνου και οι εκτεταμένες

λίστες αναμονής περιορίζουν τη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας αλλά

αυξάνουν τις πιθανότητες αγοράς ιδιωτικής ασφάλισης (Johannesson et al., 1998,

Reschovsky and Kemper 1999, Jofre-Bonet 2000). O αριθμός των γιατρών

παρουσιάζει θετική συσχέτιση με την κατά κεφαλή χρησιμοποίηση των υπηρεσιών

υγείας (Carlsen and Grytten 2000) και τις εισαγωγές σε νοσοκομεία (Groenewegen

and Van der Zee 1988). Η έκταση της ασφαλιστικής κάλυψης σχετίζεται θετικά με

τη χρησιμοποίηση υπηρεσιών υγείας (Faulkner and Schauffler 1997) και την κάλυψη

του οικονομικού κινδύνου (Donelan et al. 2000). H αμοιβή των γιατρών με βάση το

μισθό συνδέεται με τη διεξαγωγή λιγότερων διαγνωστικών εξετάσεων και

παραπομπών σε σχέση με τις άλλες μεθόδους αμοιβής (Gosden et al., 1999)

Η παραπάνω παρουσίαση δεν είχε ως σκοπό την εξαντλητική καταγραφή των

σχετικών εμπειρικών ερευνών. Στόχος της ήταν να ανιχνεύσει το πεδίο και να

σκιαγραφήσει τις τάσεις και τις κατευθύνσεις οι οποίες αποτελούν το κυρίαρχο

επιστημονικό υπόδειγμα στην έρευνα της χρησιμοποίησης των υπηρεσιών υγείας.

52

Στην επόμενη ενότητα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας για τη

χρησιμοποίηση των υγειονομικών υπηρεσιών από τον ελληνικό πληθυσμό.

3.3. Η χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας από τον ελληνικό πληθυσμό

Στην παρούσα έρευνα επιχειρήθηκε η καταγραφή της χρησιμοποίησης των

υπηρεσιών υγείας από τον ελληνικό πληθυσμό. Το μεθοδολογικό εργαλείο το οποίο

χρησιμοποιήθηκε για το σκοπό αυτό ήταν η διατύπωση της ερώτησης: «Υπάρχουν

διάφορες υπηρεσίες υγείας που αναγράφονται παρακάτω, τις οποίες μπορείτε να

χρησιμοποιήσετε. Παρακαλώ, μπορείτε να αναφέρετε πόσες φορές πήγατε σε κάθε

μια από αυτές τις τελευταίες 30 μέρες;» Στη συνέχεια παρουσιάζονταν 13 επιλογές

υπηρεσιών υγείας στις οποίες δίπλα υπήρχε κενό για να συμπληρωθεί ο αριθμός των

επισκέψεων σε αυτές (βλ. Παράρτημα 2, ερώτηση 58).

Οι απαντήσεις εξετάστηκαν σε σχέση με τις παραμέτρους φύλο, ηλικία, τόπος

κατοικίας, επίπεδο εκπαίδευσης, εισόδημα, ύπαρξη ασφάλισης για πρωτοβάθμια

περίθαλψη, ύπαρξη ασφάλισης για νοσοκομειακή περίθαλψη και επίπεδο υγείας. Τα

αποτελέσματα τα οποία προέκυψαν από την ανάλυση αναφέρονται στο

συγκεκριμένο δείγμα και αποτελούν σημειακές εκτιμήσεις της μέσης τιμής και της

διαμέσου του πληθυσμού. Η μη κανονικότητα της κατανομής έκανε αναγκαία την

εξέταση και της διαμέσου.

Στους πίνακες οι οποίοι παρατίθενται στη συνέχεια παρουσιάζονται τα

αποτελέσματα χρησιμοποίησης για τέσσερις κατηγορίες υπηρεσιών υγείας και πιο

συγκεκριμένα τις επισκέψεις σε γιατρούς, οδοντίατρους και φαρμακεία και τις

εισαγωγές σε νοσοκομεία. Η επιλογή αυτή υπαγορεύθηκε από το γεγονός ότι οι

τέσσερις παραπάνω κατηγορίες αποτελούν τον βασικό πυρήνα των υπηρεσιών

υγείας ο οποίος απορροφά τον κύριο όγκο των επισκέψεων του πληθυσμού.

Επιπροσθέτως δεν παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ανά περιφέρεια δεδομένου ότι

η επεξεργασία των στοιχείων έδειξε ότι η χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας δεν

παρουσιάζει στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των κατοίκων των

διαφορετικών γεωγραφικών περιφερειών της χώρας.

53

Στον πίνακα 3.3.1 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα για τις επισκέψεις σε γιατρούς.

Φαίνεται ότι οι δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο

φύλων και μεταξύ ασφαλισμένων και μη ασφαλισμένων για πρωτοβάθμια και

νοσοκομειακή περίθαλψη. Αντίθετα, η αύξηση της ηλικίας, ιδιαίτερα μετά τα 45 έτη,

συνδέεται με μεγαλύτερη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών των γιατρών. Σε σχέση με

την εκπαίδευση και το εισόδημα, η βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου και η

αύξηση του εισοδήματος οδηγούν σε μικρότερο αριθμό επισκέψεων. Τέλος, η

χειροτέρευση του επιπέδου υγείας συνεπιφέρει συχνότερη προσφυγή στους

γιατρούς. Τα άτομα με μέτρια, κακή και πολύ κακή υγεία φαίνεται να πηγαίνουν πιο

συχνά σε γιατρούς και να διαφέρουν στατιστικά σημαντικά από αυτούς με καλή και

πολύ καλή υγεία

Πίνακας 3.3.1. Συχνότητα επισκέψεων σε γιατρούς (σύνολο) τον τελευταίο μήνα

Μέση τιμή Διάμεσος Εύρος p-value Φύλο Άνδρες 1.24 0.00 0-30

0.32 Γυναίκες 1.29 1.00 0-28

Ηλικία 17 – 30 1.11 0.00 0-25

<0.001* 31 – 45 0.98 0.00 0-17 46 – 60 1.15 0.00 0-28 61 – 75 1.70 1.00 0-30 76+ 2.42 1.00 0-30

Εκπαίδευση Κατώτερη 1.74 1.00 0-30 <0.001* Μέση 1.26 0.00 0-25

Ανώτερη 0.97 0.00 0-12 Εισόδημα νοικοκυριού < 150.000 1.79 1.00 0-30

<0.001* 150.001 - 300.000 1.50 1.00 0-28 300.001 - 500.000 1.06 0.00 0-11 500.001 - 800.000 0.97 0.00 0-17 > 800.001 1.01 0.00 0-24

Ασφάλιση για εξωνοσοκομειακή περίθαλψη

Ναι 1.22 0.00 0-30 0.17

Όχι 1.47 1.00 0-28 Ασφάλιση για νοσοκομειακή περίθαλψη

Ναι 1.23 1.00 0.30 0.45

Όχι 1.82 0.00 0-28 Επίπεδο υγείας Πολύ καλή 0.62 0.00 0-11

<0.001* Καλή 1.04 1.00 0-25 Μέτριο 2.03 1.00 0-30 Κακή 3.44 1.50 0-28 Πολύ κακή 2.62 1.50 0-12

Σύνολο 1.26 1.00 0-30

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

54

Εάν διακρίνουμε τους γιατρούς σε γενικούς και γιατρούς ειδικοτήτων τότε μπορούμε

να παρατηρήσουμε τα ακόλουθα. Η συχνότητα των επισκέψεων σε γενικούς

γιατρούς ακολουθεί τις ίδιες τάσεις με αυτές για το σύνολο των γιατρών. Δηλαδή, η

αύξηση της ηλικίας μετά τα 45 έτη και η χειροτέρευση του επιπέδου υγείας

σχετίζονται με συχνότερες επισκέψεις στους γενικούς γιατρούς. Αντίθετα, η

βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου και του εισοδηματικού κλιμακίου

συνοδεύονται από μείωση των επισκέψεων στους γενικούς γιατρούς (Πίνακας 3.3.2).

Πίνακας 3.3.2. Συχνότητα επισκέψεων σε γενικούς γιατρούς τον τελευταίο μήνα

Μέση τιμή Διάμεσος Εύρος p-value

Φύλο Άνδρες 0.51 0.00 0-15 0.505

Γυναίκες 0.51 0.00 0-20

Ηλικία 17 – 30 0.47 0.00 0-15 <0.001*

31 – 45 0.35 0.00 0-15

46 – 60 0.43 0.00 0-12

61 – 75 0.76 0.00 0-20

76+ 1.11 1.00 0-10

Εκπαίδευση Κατώτερη 0.78 0.00 0-20 <0.001*

Μέση 0.53 0.00 0-15

Ανώτερη 0.32 0.00 0-10

Εισόδημα νοικοκυριού < 150.000 0.79 0.00 0-20 <0.001*

150.001 - 300.000 0.62 0.00 0-15

300.001 - 500.000 0.46 0.00 0-10

500.001 - 800.000 0.38 0.00 0-15

> 800.001 0.26 0.00 0-8

Ασφάλιση για εξωνοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.49 0.00 0-20 0.625

Όχι 0.58 0.00 0-12

Ασφάλιση για νοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.48 0.00 0-20 0.211

Όχι 0.93 0.00 0-12

Επίπεδο υγείας Πολύ καλή 0.21 0.00 0-6 <0.001*

Καλή 0.41 0.00 0-15

Μέτριο 0.90 0.00 0-20

Κακή 1.40 0.00 0-15

Πολύ κακή 0.38 0.00 0-2

Σύνολο 0.51 0.00 0-20

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

55

Στην περίπτωση των γενικών γιατρών παρατηρείται μεγαλύτερη συχνότητα

επισκέψεων από τους άντρες σε σχέση με τις γυναίκες, ενώ και εδώ η αύξηση της

ηλικίας και η χειροτέρευση του επιπέδου υγείας συμβαδίζουν με αύξηση των

επισκέψεων. Αντίθετα, η εκπαίδευση και το εισόδημα δεν εμφανίζουν στατιστική

σημαντικότητα (Πίνακας 3.3.3).

Πίνακας 3.3.3. Συχνότητα επισκέψεων σε ειδικούς γιατρούς τον τελευταίο μήνα

Μέση τιμή Διάμεσος Εύρος p-value

Φύλο Άνδρες 0.57 0.00 0-12 <0.001*

Γυναίκες 0.41 0.00 0-16

Ηλικία 17 - 30 0.36 0.00 0-10 <0.001*

31 - 45 0.40 0.00 0-10

46 - 60 0.45 0.00 0-16

61 - 75 0.63 0.00 0-10

76+ 0.54 0.00 0-8

Εκπαίδευση Κατώτερη 0.55 0.00 0-12 0.215

Μέση 0.43 0.00 0-16

Ανώτερη 0.45 0.00 0-6

Εισόδημα νοικοκυριού < 150.000 0.54 0.00 0-10 0.661

150.001 - 300.000 0.55 0.00 0-16

300.001 - 500.000 0.39 0.00 0-5

500.001 - 800.000 0.41 0.00 0-4

> 800.001 0.52 0.00 0-8

Ασφάλιση για εξωνοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.47 0.00 0-16 0.810

Όχι 0.46 0.00 0-12

Ασφάλιση για νοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.47 0.00 0-16 0.952

Όχι 0.57 0.00 0-12

Επίπεδο υγείας Πολύ καλή 0.23 0.00 0-10 <0.001*

Καλή 0.41 0.00 0-10

Μέτριο 0.66 0.00 0-8

Κακή 1.39 0.00 0-16

Πολύ κακή 1.50 0.50 0-10

Σύνολο 0.47 0.00 0-16

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

56

Σε σχέση με τις υπηρεσίες οδοντιάτρων, η χρησιμοποίησή τους δεν διαφοροποιείται

σε σημαντικό στατιστικά βαθμό μεταξύ όλων των κατηγοριών για κάθε υπό εξέταση

μεταβλητή. Θα πρέπει να εκφράσουμε όμως μερικές επιφυλάξεις όσο αφορά στην

ηλικία και το εισόδημα, όπου τα παρατηρούμενα επίπεδα σημαντικότητας είναι

αρκετά κοντά στο α (α=0,05) (Πίνακας 3.3.4).

Πίνακας 3.3.4. Συχνότητα επισκέψεων σε οδοντίατρους τον τελευταίο μήνα

Μέση τιμή Διάμεσος Εύρος p-value

Φύλο Άνδρες 0.49 0.00 0-20 0.69

Γυναίκες 0.46 0.00 0-15

Ηλικία 17 - 30 0.45 0.00 0-10 0.054

31 - 45 0.52 0.00 0-20

46 - 60 0.51 0.00 0-10

61 - 75 0.42 0.00 0-10

76+ 0.36 0.00 0-6

Εκπαίδευση Κατώτερη 0.49 0.00 0-10 0.16

Μέση 0.50 0.00 0-20

Ανώτερη 0.47 0.00 0-10

Εισόδημα νοικοκυριού < 150.000 0.40 0.00 0-20 0.056

150.001 - 300.000 0.51 0.00 0-10

300.001 - 500.000 0.50 0.00 0-10

500.001 - 800.000 0.55 0.00 0-20

> 800.001 0.60 0.00 0-8

Ασφάλιση για εξωνοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.48 0.00 0-20 0.60

Όχι 0.50 0.00 0-8

Ασφάλιση για νοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.48 0.00 0-20 0.93

Όχι 0.49 0.00 0-8

Επίπεδο υγείας Πολύ καλή 0.37 0.00 0-8 0.36

Καλή 0.50 0.00 0-10

Μέτριο 0.57 0.00 0-10

Κακή 0.60 0.00 0-20

Πολύ κακή 0.50 0.00 0-5

Σύνολο 0.48 0.00 0-20

Από τα δεδομένα του πίνακα 3.3.5. προκύπτει ότι οι γυναίκες προσφεύγουν στα

φαρμακεία σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άντρες. Μέχρι την ηλικία των 45 ετών οι

επισκέψεις σε φαρμακεία κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα ενώ αυξάνονται

57

σημαντικά μετά την ηλικία αυτή. Η βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου και της

οικονομικής κατάστασης του πληθυσμού συμβαδίζει με σημαντική μείωση των

επισκέψεων σε φαρμακεία. Επιπροσθέτως, η απουσία ασφαλιστικής κάλυψης για

νοσοκομειακή περίθαλψη αυξάνει τη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών φαρμακείων.

Αντίστοιχη τάση παρατηρείται και με τη χειροτέρευση του επιπέδου υγείας του

πληθυσμού. Αντίθετα, δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ

των εχόντων και μη εχόντων ασφαλιστική κάλυψη για πρωτοβάθμια φροντίδα.

Πίνακας 3.3.5. Συχνότητα επισκέψεων σε φαρμακεία τον τελευταίο μήνα

Μέση τιμή Διάμεσος Εύρος p-value

Φύλο Άνδρες 0.47 0.00 0-30 0.00*

Γυναίκες 0.57 0.00 0-25

Ηλικία 17 - 30 0.49 0.00 0-10 <0.001*

31 - 45 0.35 0.00 0-10

46 - 60 0.45 0.00 0-25

61 - 75 0.73 0.00 0-30

76+ 1.11 0.00 0-20

Εκπαίδευση Κατώτερη 0.92 0.00 0-30 <0.001*

Μέση 0.50 0.00 0-10

Ανώτερη 0.27 0.00 0-8

Εισόδημα νοικοκυριού < 150.000 1.04 0.00 0.30 <0.001*

150.001 - 300.000 0.61 0.00 0-12

300.001 - 500.000 0.38 0.00 0-10

500.001 - 800.000 0.33 0.00 0-10

> 800.001 0.22 0.00 0-7

Ασφάλιση για εξωνοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.49 0.00 0-30 0.18

Όχι 0.61 0.00 0-12

Ασφάλιση για νοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.48 0.00 0-30 0.02*

Όχι 0.93 0.00 0-10

Επίπεδο υγείας Πολύ καλή 0.19 0.00 0-10 <0.001*

Καλή 0.36 0.00 0-12

Μέτριο 0.92 0.00 0-30

Κακή 1.78 0.00 0-25

Πολύ κακή 1.38 0.00 0-15

Σύνολο 0.51 0.00 0-30

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

58

Οι εισαγωγές σε νοσοκομεία δεν εμφανίζουν στατιστικά σημαντικές διαφορές

μεταξύ αντρών και γυναικών. Αντίθετα παρατηρείται στατιστικά σημαντική διαφορά

μεταξύ των ηλικιακών ομάδων όπου η αύξηση της ηλικίας των ατόμων συνεπάγεται

και αύξηση του αριθμού εισαγωγών. Το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, η απουσία

ασφαλιστικής κάλυψης για πρωτοβάθμια φροντίδα και το χαμηλό επίπεδο υγείας

αντιστοιχούν σε υψηλότερο αριθμό εισαγωγών (Πίνακας 3.3.6).

Πίνακας 3.3.6. Συχνότητα εισαγωγών στο νοσοκομείο (σύνολο) τον τελευταίο μήνα

Μέση τιμή Διάμεσος Εύρος p-value

Φύλο Άνδρες 0.09 0.00 0-14 0.51

Γυναίκες 0.07 0.00 0-5

Ηλικία 17 - 30 0.09 0.00 0-5 0.006*

31 - 45 0.05 0.00 0-5

46 - 60 0.08 0.00 0-14

61 - 75 0.12 0.00 0-8

76+ 0.14 0.00 0-3

Εκπαίδευση Κατώτερη 0.13 0.00 0-8 0.01*

Μέση 0.08 0.00 0-14

Ανώτερη 0.05 0.00 0-5

Εισόδημα νοικοκυριού < 150.000 0.13 0.00 0-4 0.059

150.001 - 300.000 0.12 0.00 0-14

300.001 - 500.000 0.05 0.00 0-3

500.001 - 800.000 0.04 0.00 0-2

> 800.001 0.08 0.00 0-5

Ασφάλιση για

εξωνοσοκομειακή περίθαλψη

Ναι 0.08 0.00 0-14 0.01*

Όχι 0.12 0.00 0-5

Ασφάλιση για νοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.08 0.00 0-14 0.057

Όχι 0.10 0.00 0-2

Επίπεδο υγείας Πολύ καλή 0.031 0.00 0-2 <0.001*

Καλή 0.046 0.00 0-5

Μέτριο 0.15 0.00 0-4

Κακή 0.41 0.00 0-14

Πολύ κακή 0.19 0.00 0-1

Σύνολο 0.08 0.00 0-14

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

59

Η κατάσταση εμφανίζεται διαφορετική αν εξετάσουμε ξεχωριστά τις ιδιωτικές

κλινικές από τα δημόσια νοσοκομεία. Διαπιστώνεται ότι η συχνότητα των

εισαγωγών σε ιδιωτικές κλινικές δεν εμφανίζει στατιστική σημαντικότητα για

κανέναν από τους υπό εξέταση προσδιοριστικούς παράγοντες χρησιμοποίησης των

υπηρεσιών (Πίνακας 3.3.7).

Πίνακας 3.3.7. Συχνότητα εισαγωγών σε ιδιωτικές κλινικές τον τελευταίο μήνα

Μέση τιμή Διάμεσος Εύρος p-value

Φύλο Άνδρες 0.039 0.00 0-4 0.154

Γυναίκες 0.035 0.00 0-14

Ηλικία 17 - 30 0.035 0.00 0-2 0.185

31 - 45 0.028 0.00 0-4

46 - 60 0.039 0.00 0-14

61 - 75 0.046 0.00 0-5

76+ 0.041 0.00 0-3

Εκπαίδευση Κατώτερη 0.054 0.00 0-5 0.266

Μέση 0.040 0.00 0-14

Ανώτερη 0.021 0.00 0-4

Εισόδημα νοικοκυριού < 150.000 0.057 0.00 0-4 0.178

150.001 - 300.000 0.059 0.00 0-14

300.001 - 500.000 0.018 0.00 0-3

500.001 - 800.000 0.007 0.00 0-4

> 800.001 0.043 0.00 0-4

Ασφάλιση για εξωνοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.036 0.00 0-14 0.115

Όχι 0.043 0.00 0-4

Ασφάλιση για νοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.037 0.00 0-14 0.445

Όχι 0.038 0.00 0-2

Επίπεδο υγείας Πολύ καλή 0.010 0.00 0-1 0.103

Καλή 0.024 0.00 0-4

Μέτριο 0.047 0.00 0-4

Κακή 0.28 0.00 0-14

Πολύ κακή 0.00 0.00 0

Σύνολο 0.036 0.00 0-14

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

60

Στα δημόσια νοσοκομεία εμφανίζονται οι ίδιες τάσεις με αυτές για το σύνολο των

νοσηλευτικών ιδρυμάτων, εκτός από το εισόδημα. Δηλαδή, αύξηση της ηλικίας και

χειροτέρευση του επιπέδου υγείας σχετίζονται με υψηλή συχνότητα εισαγωγών, ενώ

βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου συνεπιφέρει μείωση των εισαγωγών. Το

εισόδημα του νοικοκυριού δεν φαίνεται να εμφανίζει στατιστική σημαντικότητα,

ενώ αντίθετα η απουσία ασφαλιστικής κάλυψης για εξωνοσοκομειακή περίθαλψη

αυξάνει τις εισαγωγές (Πίνακας 3.3.8).

Πίνακας 3.3.8. Συχνότητα εισαγωγών στο δημόσια νοσοκομεία τον τελευταίο μήνα

Μέση τιμή Διάμεσος Εύρος p-value

Φύλο Άνδρες 0.033 0.00 0-2 0.135

Γυναίκες 0.054 0.00 0-5

Ηλικία 17 - 30 0.058 0.00 0-5 <0.001*

31 - 45 0.025 0.00 0-2

46 - 60 0.037 0.00 0-1

61 - 75 0.077 0.00 0-3

76+ 0.095 0.00 0-1

Εκπαίδευση Κατώτερη 0.071 0.00 0-3 0.009*

Μέση 0.045 0.00 0-5

Ανώτερη 0.032 0.00 0-2

Εισόδημα νοικοκυριού < 150.000 0.069 0.00 0-1 0.147

150.001 - 300.000 0.059 0.00 0-5

300.001 - 500.000 0.035 0.00 0-2

500.001 - 800.000 0.037 0.00 0-2

> 800.001 0.037 0.00 0-2

Ασφάλιση για

εξωνοσοκομειακή περίθαλψη

Ναι 0.040 0.00 0-5 0.001*

Όχι 0.082 0.00 0-2

Ασφάλιση για νοσοκομειακή

περίθαλψη

Ναι 0.045 0.00 0-5 0.176

Όχι 0.066 0.00 0-1

Επίπεδο υγείας Πολύ καλή 0.021 0.00 0-2 <0.001*

Καλή 0.023 0.00 0-5

Μέτριο 0.10 0.00 0-2

Κακή 0.14 0.00 0-3

Πολύ κακή 0.19 0.00 0-1

Σύνολο 0.047 0.00 0-5

(*) = Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,05)

61

Στο σημείο αυτό ενδιαφερθήκαμε να αξιολογήσουμε στατιστικά τις συχνότητες των

επισκέψεων των επιμέρους κατηγοριών που συνθέτουν το δείγμα, σε σχέση με το

σύνολο της χώρας. Ειδικότερα, εξετάστηκαν οι συχνότητες για 0, 1 και περισσότερες

από 1 επισκέψεις. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στους Πίνακες 1-4 του

Παρατήματος 4. Από τα δεδομένα των πινάκων προκύπτει ότι δεν παρουσιάζονται

στατιστικά σημαντικές διαφορές των συχνοτήτων μεταξύ αντρών και γυναικών σε

σχέση με το σύνολο της χώρας για καμία κατηγορία επισκέψεων εκτός από τις

επισκέψεις σε φαρμακεία όπου οι γυναίκες φαίνεται να μην επισκέπτονται καθόλου

φαρμακεία σε ποσοστό μικρότερο από το συνολικό. Παρόμοια συμπεράσματα

προκύπτουν και για τους ασφαλισμένους και μη ασφαλισμένους για πρωτοβάθμια

και νοσοκομειακή περίθαλψη, με κάποια επιφύλαξη όσο αφορά στις εισαγωγές σε

νοσοκομεία για όσους δεν έχουν ασφαλιστική κάλυψη για πρωτοβάθμια φροντίδα.

Η σύγκριση των συχνοτήτων επισκέψεων των ηλικιακών ομάδων με αυτά του

συνόλου οδηγεί στο συμπέρασμα ύπαρξης στατιστικά σημαντικών διαφορών,

ειδικότερα για επισκέψεις σε γιατρούς και φαρμακεία. Χαρακτηριστικά, οι νεώτερες

ηλικίες δεν επισκέπτονται γιατρούς και φαρμακεία σε ποσοστά μεγαλύτερα από τα

συνολικά, σε αντίθεση με τις μεγαλύτερες ηλικίες όπου τα ποσοστά αυτά

εμφανίζονται μειωμένα. Δηλαδή οι μεγαλύτερες ηλικίες κάνουν μεγαλύτερη χρήση

των υπηρεσιών γιατρών και φαρμακείων.

Σε σχέση με το εκπαιδευτικό επίπεδο, η συχνότητα μηδενικών επισκέψεων σε

γιατρούς και φαρμακεία για την ανώτερη και κατώτερη βαθμίδα παρουσιάζει

στατιστικά σημαντικές διαφορές από το συνολικό ποσοστό. Τα άτομα με ανώτερη

εκπαίδευση εμφανίζουν μεγαλύτερο ποσοστό σε αντίθεση με τα άτομα με

χαμηλότερη εκπαίδευση. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα κατώτερης εκπαίδευσης

επισκέπτονται συχνότερα γιατρούς και φαρμακεία.

Σε όλα τα είδη υπηρεσιών υγείας τα χαμηλότερα εισοδήματα εμφανίζουν στατιστικά

σημαντικές διαφορές στη συχνότητα επισκέψεων. Έτσι φαίνεται ότι μηδενικές

επισκέψεις πραγματοποιούν σε μικρότερη συχνότητα εκτός από επισκέψεις σε

οδοντιάτρους. Αυτό σημαίνει ότι καταφεύγουν συχνότερα σε γιατρούς φαρμακεία

και νοσοκομεία αλλά όχι και σε οδοντίατρους.

62

Τέλος, το χαμηλό επίπεδο υγείας συντελεί σε μεγαλύτερη συχνότητα δύο ή και

περισσοτέρων επισκέψεων σε σύγκριση με αυτά του συνόλου.

3.4. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

Στο κεφάλαιο αυτό διερευνήθηκαν μια σειρά κοινωνικοοικονομικών παραγόντων με

σκοπό να διαπιστωθεί ο βαθμός στον οποίο επιδρούν στη χρησιμοποίηση των

υπηρεσιών υγείας από τον πληθυσμό της χώρας. Από την ανάλυση προέκυψε ότι η

γεωγραφική διάσταση και ο παράγοντας φύλο δεν ασκούν σημαντική επίδραση

δεδομένου ότι δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στη

χρησιμοποίηση όλων των κατηγοριών υπηρεσιών υγείας οι οποίες εξετάσθηκαν,

εκτός από τα φαρμακεία όπου ο παράγοντας φύλο εμφανίζει στατιστική

σημαντικότητα.

Η ασφαλιστική κάλυψη για νοσοκομειακή περίθαλψη φαίνεται να επηρεάζει τις

επισκέψεις στα φαρμακεία, δεδομένου ότι αυτοί που δεν έχουν ασφάλιση

επισκέπτονται συχνότερα τα φαρμακεία. Το γεγονός αυτό θέτει το ζήτημα της

υποκατάστασης των υπηρεσιών υγείας. Επιπροσθέτως, η απουσία ασφαλιστικής

κάλυψης για πρωτοβάθμια φροντίδα σχετίζεται με περισσότερες εισαγωγές στα

νοσοκομεία.

Η ηλικία, η εκπαίδευση, το εισόδημα, και το επίπεδο υγείας αποτελούν τους

βασικότερους προσδιοριστικούς παράγοντες χρησιμοποίησης των υπηρεσιών υγείας

στην Ελλάδα. Η αύξηση της ηλικίας και η χειροτέρευση του επιπέδου υγείας

συνεπιφέρουν μεγαλύτερη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας. Αντίθετα, η

βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου και η αύξηση του εισοδήματος σχετίζονται με

μικρότερη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας

Φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι δημογραφικές και κοινωνικοοικονομικές συνιστώσες,

δηλαδή το κοινωνικό πλαίσιο δραστηριοποίησης του ατόμου καθορίζει το βαθμό

χρησιμοποίησης των υγειονομικών υπηρεσιών. Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν το

ζήτημα των κοινωνικών ανισοτήτων σε μείζον ζήτημα της πολιτικής υγείας.

63

64

65

Τέταρτο Κεφάλαιο

Η Ανταποκρισιμότητα των

Παρεχόμενων Υπηρεσιών

4.1. Εισαγωγή

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την

ικανοποίηση των πολιτών των κρατών-μελών από τις υπηρεσίες υγείας, το 53,9%

των Ελλήνων εμφανίζονται πολύ έως πάρα πολύ δυσαρεστημένοι από τις υπηρεσίες

υγείας της χώρας (European Commission 1998). Η παραπάνω δυσαρέσκεια είναι

δυνατό να ερμηνευθεί από τον χαμηλό βαθμό ικανοποίησης των πολιτών όσο αφορά

στις οργανωτικές και ξενοδοχειακές υπηρεσίες των δημόσιων νοσοκομείων, σε

αντίθεση με τις ιατρικές υπηρεσίες οι οποίες κρίνονται ως υψηλής ποιότητας

(Κυριόπουλος και συν. 1994). Επιπροσθέτως, η ικανοποίηση από τις προσφερόμενες

υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας εμφανίζεται μέτρια για το ιατρικό και

νοσηλευτικό μέρος και μικρή για το διοικητικό-διαχειριστικό (Γεωργούση και συν.

1994). Το αποτέλεσμα είναι σημαντικό τμήμα του πληθυσμού να δηλώνει

διατεθειμένο να πληρώσει κάποιο πρόσθετο ποσό για τη βελτίωση της ποιότητας

των λαμβανομένων υπηρεσιών υγείας (Δόλγερας και συν. 2001).

Το πολυδιάστατο και η συχνά απροσδιόριστη χρήση της έννοιας της ικανοποίησης

στις υπηρεσίες υγείας, ώθησε τον ΠΟΥ στην ανάπτυξη και την υιοθέτηση μιας νέας

έννοιας: της ανταποκρισιμότητας του συστήματος υγείας. Η έννοια αυτή ορίζεται ως

ο βαθμός στον οποίο το σύστημα υγείας ανταποκρίνεται στις θεμιτές προσδοκίες των

πολιτών σε σχέση με όλες τις μη ιατρικές πλευρές της συναλλαγής τους με αυτό (de

Silva 2000, Darby et al. 2000). Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, στην

ανταποκρισιμότητα δεν περιλαμβάνονται η ιατρική διάσταση της βελτίωσης της

υγείας και η χρηματοδοτική διάσταση της ισότητας, οι οποίες εντάσσονται στους

δύο άλλους στόχους του συστήματος υγείας, όπως παρουσιάζονται στην εισαγωγή

66

της εργασίας αυτής. Στο κεφάλαιο αυτό: (α) επιχειρείται ο εννοιολογικός

προσδιορισμός της ανταποκρισιμότητας, (β) ανιχνεύεται η ανταποκρισιμότητα του

ελληνικού συστήματος υγείας όσον αφορά στην εξωνοσοκομειακή και στη

νοσοκομειακή περίθαλψη, (γ) διερευνώνται οι προτιμήσεις του ανταποκρινόμενου

δείγματος σε σχέση με τη σχετική σημασία των στοιχείων της ανταποκρισιμότητας

και (δ) διατυπώνονται ορισμένες συμπερασματικές διαπιστώσεις.

4.2. Προσδιορισμός της έννοιας της ανταποκρισιμότητας των υπηρεσιών υγείας

Η ανταποκρισιμότητα διαφέρει και δεν ταυτίζεται με την ικανοποίηση του ασθενή

και την ποιότητα της φροντίδας, παρόλο που υπάρχουν ορισμένες

αλληλοεπικαλυπτόμενες διαστάσεις μεταξύ των εννοιών αυτών. Οι διαφορές

εντοπίζονται σε τρεις βασικούς άξονες (de Silva 2000):

Πίνακας 4.2.1.: Διαφορές ανταποκρισιμότητας και ικανοποίησης

Ανταποκρισιμότητα Ικανοποίηση

Πεδίο αναφοράς

Αξιολογεί το σύστημα υγείας συνολικά, ως

μία οντότητα

Αξιολογεί συναλλαγές με κλινικό σκοπό σε

συγκεκριμένη μονάδα υγείας

Εύρος

Αναφέρεται μόνο στις διαστάσεις του

συστήματος οι οποίες δεν αφορούν στην

ιατρική βελτίωση ή διατήρηση της υγείας

Αναφέρεται τόσο στις ιατρικές όσο και στις

μη ιατρικές διαστάσεις της συναλλαγής

Σκεπτικό

Συγκρίνει τις αντιλήψεις του ατόμου για το

σύστημα υγείας σε σχέση με τις "θεμιτές

οικουμενικές προσδοκίες"

Αντιπροσωπεύει ένα σύμπλεγμα

αντιλαμβανόμενων αναγκών, ατομικών

προσδοκιών και ατομικών εμπειριών λήψης

φροντίδας

67

Με βάση το παραπάνω σκεπτικό, ο ΠΟΥ, προχώρησε στη διεξαγωγή ερευνών οι

οποίες είχαν ως αποτέλεσμα τον καθορισμό των στοιχείων τα οποία συνθέτουν την

ανταποκρισιμότητα. Τα στοιχεία αυτά είναι τα ακόλουθα (Darby et al. 2000, de Silva

2000):

(α) Η αξιοπρέπεια

Ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του ατόμου συνδέεται με την προστασία των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως η ελευθερία μετακίνησης των ατόμων που πάσχουν

από AIDS, την ευπρεπή συμπεριφορά του υγειονομικού προσωπικού προς τους

εξυπηρετούμενους κατά τη διάρκεια της παροχής θεραπείας, τη διασφάλιση του

δικαιώματος του ασθενή στη διατύπωση ερωτήσεων και την παροχή πληροφοριών

κατά τη διάρκεια των επισκέψεων και της θεραπείας και τη διεξαγωγή των ιατρικών

εξετάσεων με σεβασμό της ιδιωτικότητας.

(β) Η αυτονομία

Η επίτευξη της αυτονομίας του ασθενή προϋποθέτει την κατοχύρωση μιας σειράς

δικαιωμάτων όπως η πληροφόρηση σχετικά με την ασθένεια από την οποία πάσχει

και τις εναλλακτικές μεθόδους θεραπείας της, η συναίνεση και η ενεργός συμμετοχή

του στις αποφάσεις για τη θεραπεία του, η συγκατάθεσή του για τη διεξαγωγή

εξετάσεων και θεραπείας καθώς επίσης και η δυνατότητα άρνησης της θεραπείας

υπό την προϋπόθεση πνευματικής διαύγειας.

(γ) Η έγκαιρη προσοχή

Η έγκαιρη προσοχή επιτυγχάνεται με την παροχή έγκαιρης φροντίδας στις

επείγουσες περιπτώσεις, την παροχή φροντίδας μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα

έτσι ώστε οι λίστες αναμονής να μην καλύπτουν μεγάλες χρονικές περιόδους, το

μικρό χρόνο αναμονής στις ιατρικές επισκέψεις και στη διεξαγωγή των εξετάσεων.

(δ) Η εμπιστευτικότητα των πληροφοριών

Η προστασία της ιδιωτικότητας του ατόμου κατά τη διάρκεια της ιατρικής

επίσκεψης καθώς επίσης και η προστασία του απόρρητου των πληροφοριών τις

οποίες παρέχει ο ασθενής και των πληροφοριών οι οποίες σχετίζονται με την

ασθένειά του, εκτός των περιπτώσεων όπου οι πληροφορίες είναι αναγκαίο να

68

δοθούν σε κάποιο προμηθευτή υπηρεσιών υγείας ή έχει δώσει τη συγκατάθεσή του ο

ασθενής, αποτελούν τις βασικές παραμέτρους αυτού του στοιχείου.

(ε) Η επικοινωνία

Η εγκαθίδρυση ενός κατάλληλου κλίματος επικοινωνίας σχετίζεται με προϋποθέσεις

όπως το προσωπικό να ακούει προσεκτικά τον πολίτη, να δίνονται κατανοητές και

επαρκείς εξηγήσεις προς τον εξυπηρετούμενο και να υπάρχει χρόνος για ερωτήσεις

από μέρους του.

(στ) Η επιλογή προμηθευτών

Το δικαίωμα της επιλογής των προμηθευτών λαμβάνει διπλή υπόσταση, δεδομένου

ότι αναφέρεται αφενός στη δυνατότητα επιλογής γιατρού, νοσηλευτών/τριών, ή

άλλων υγειονομικών επαγγελματιών και αφετέρου στη δυνατότητα επιλογής

υγειονομικής μονάδας.

(ζ) Η κοινωνική υποστήριξη (αξιολογείται μόνο για νοσοκομειακή φροντίδα)

Η κοινωνική υποστήριξη περιλαμβάνει το δικαίωμα να δέχεται ο ασθενής επισκέψεις

συγγενών και φίλων, την άδεια παροχής τροφής ή άλλων ειδών προσωπικής χρήσης

από τους συγγενείς και φίλους αν δεν παρέχονται από το νοσοκομείο και την

ελευθερία άσκησης των θρησκευτικών καθηκόντων και των εθιμικών παραδόσεων

εφόσον δεν παρακωλύουν τη λειτουργία του νοσοκομείου ή προσβάλουν την

ευαισθησία των άλλων ατόμων.

(η) Το περιβάλλον

Η επάρκεια του χώρου, της επίπλωσης, του κλιματισμού, του καθαρού νερού, των

αποχωρητηρίων, του ιματισμού και των τροφίμων, το καθαρό περιβάλλον και οι

εγκαταστάσεις και τέλος η τακτικότητα στις διαδικασίες καθαρισμού και

συντήρησης των κτιριολογικών εγκαταστάσεων, αποτελούν τις βασικές συνιστώσες

προσδιορισμού του περιβάλλοντος

69

4.3. Η ανταποκρισιμότητα του ελληνικού συστήματος υγείας

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας όσον αφορά στην

αξιολόγηση της ανταποκρισιμότητας του ελληνικού συστήματος υγείας, σύμφωνα

με τις απαντήσεις του δείγματος.

Διάγραμμα 4.3.1.: Απεσταλθέντα, και συμπληρωμένα ερωτηματολόγια

Τα 648 άτομα τα οποία είχαν λάβει εξωνοσοκομειακή φροντίδα κατά τη διάρκεια

του τελευταίου χρόνου απάντησαν σε ερωτήσεις που αφορούσαν στην

ανταποκρισιμότητα του συστήματος υγείας όπως την αξιολογούσαν με βάση τη

συνολική εμπειρία τους. Υπήρχε μία ερώτηση για τη συνολική τους εμπειρία

σχετικά με καθεμία από τις εφτά διαστάσεις της ανταποκρισιμότητας (η κοινωνική

υποστήριξη δεν αξιολογείται για την εξωνοσοκομειακή φροντίδα). Επιπροσθέτως,

για κάθε διάσταση υπήρχαν ερωτήσεις σχετικά με τα επιμέρους ζητήματα τα οποία

συνθέτουν την εξεταζόμενη διάσταση.

Η ίδια διαδικασία ακολουθήθηκε και για την αξιολόγηση της νοσοκομειακής

φροντίδας, μόνο που εδώ η αξιολόγηση περιελάμβανε και τη διάσταση της

κοινωνικής υποστήριξης.

Έγκυρα Ερωτηματολόγια

2.208

Απεσταλθέντα ερωτηματολόγια

2.500

Επιστραφέντα ερωτηματολόγια

937

Συμπληρωμένα ερωτηματολόγια

919

Άτομα που είχαν επαφές με υπηρεσίες υγείας κατά το τελευταίο χρόνο

707

648

Άτομα που έλαβαν εξωνοσοκομειακή

φροντίδα

208

Άτομα που έλαβαν νοσοκομειακή φροντίδα

175

Άτομα που δεν αναζήτησαν υπηρεσίες υγείας κάποια στιγμή τον τελευταίο χρόνο,

επειδή δεν μπορούσαν να το αντιμετωπίσουν οικονομικά

292

Άκυρα ερωτηματολόγια

70

Το ερωτηματολόγιο έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να αξιολογείται η ανταποκρισιμότητα

του συστήματος υγείας χρησιμοποιώντας κατ' αρχάς τις απαντήσεις στις ερωτήσεις

που αφορούν στην αξιολόγηση της συνολικής εμπειρίας σχετικά με κάθε διάσταση.

Αυτές οι ερωτήσεις έχουν 5 δυνατές επιλογές απαντήσεων, από πολύ καλή έως πολύ

κακή. Το ποσοστό το οποίο απαντά "πολύ καλή" ή "καλή" θεωρείται ενδεικτικό της

κατάστασης που επικρατεί στη χώρα. Αν το ποσοστό είναι χαμηλό, περισσότερες

πληροφορίες αντλούνται από τις ερωτήσεις οι οποίες αφορούν στα επιμέρους

ζητήματα, όπου οι απαντήσεις δίνουν λεπτομέρειες για το ποια πλευρά της κάθε

διάστασης υστερεί περισσότερο. Τα αποτελέσματα της μελέτης παρουσιάζονται

στον Πίνακα 4.3.1.

Πίνακας 4.3.1.: Βαθμός θετικής (πολύ καλή και καλή) και αρνητικής (κακή και πολύ κακή)

αξιολόγησης για κάθε στοιχείο της ανταποκρισιμότητας

Εξωνοσοκομειακή φροντίδα Νοσοκομειακή φροντίδα

Θετική

αξιολόγηση Μέτρια

Αρνητική

αξιολόγηση

Θετική

αξιολόγηση Μέτρια

Αρνητική

αξιολόγηση

Αξιοπρέπεια 57,4%1,2 30,7% 9,5% 56,2%1 29,8% 13%

Αυτονομία 50,5%1,2 29,5% 13,1% 59,5%1,2 32,2% 16,3%

Έγκαιρη προσοχή 53,6%1,2 35,6% 9,9% 66,7%1 26,9% 15,9%

Εμπιστευτικότητα

πληροφοριών 70,8% 14,5% 4,5% 75,5% 13,5% 4,3%

Επικοινωνία 53,4%1,2 32,1% 12,5% 53,4%1 33,2% 13%

Επιλογή 49,2%1,2 32,4% 13,7% 50,5%1 26,4% 19,2%

Κοινωνική υποστήριξη Δεν αξιολογείται 79,4% 13,5% 3,8%

Περιβάλλον 38,3%1,2 30,7% 9,8% 41,9% 29,8% 13,0% 1εξαρτάται από την εκπαίδευση 2εξαρτάται από το εισόδημα του νοικοκυριού

Τα αποτελέσματα θα παρουσιαστούν αναλυτικότερα σε τέσσερις ενότητες:

(α) Τα γενικά αποτελέσματα

(β) Τα αποτελέσματα σε σχέση με την εκπαίδευση και το εισόδημα

(γ) Τα αποτελέσματα σε σχέση με τις επιμέρους ερωτήσεις

(δ) Τα αποτελέσματα σε σχέση με το αν η λαμβανόμενη υπηρεσία ήταν του

δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα.

71

4.4. Τα αποτελέσματα της έρευνας

Από τον Πίνακα 4.3.1 φαίνεται ότι το καλύτερο ποσοστό το λαμβάνει το στοιχείο

της κοινωνικής υποστήριξης και ακολουθεί η εμπιστευτικότητα των πληροφοριών η

οποία εμφανίζει ικανοποιητικά ποσοστά τόσο για την εξωνοσοκομειακή όσο και για

τη νοσοκομειακή περίθαλψη. Η αξιολόγηση των υπόλοιπων στοιχείων δείχνει ότι

καλύπτονται μάλλον ανεπαρκώς από το σύστημα υγείας, με το στοιχείο της έγκαιρης

προσοχής για νοσοκομειακή φροντίδα να πλησιάζει περισσότερο στην επάρκεια από

όλα τα υπόλοιπα. Εκεί που περισσότερο φαίνεται να υστερεί το σύστημα είναι η

ποιότητα του περιβάλλοντος που προσφέρεται για εξωνοσοκομειακή και

νοσοκομειακή φροντίδα.

4.4.1 Η επίδραση της εκπαίδευσης και του εισοδήματος

Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της χ2 στατιστικής δοκιμασίας βρέθηκε ότι οι

απαντήσεις του δείγματος εμφανίζουν στατιστική σημασία σε σχέση με το εισόδημα

και την εκπαίδευση, αλλά όχι με το φύλο, την ηλικία, την γεωγραφική περιφέρεια,

την ασφαλιστική κάλυψη ή το επίπεδο υγείας. (Πίνακας 4.3.1). Πρέπει, όμως, να

επισημανθεί ότι λόγω του μεγέθους του δείγματος, όσον αφορά στη σημασία του

εισοδήματος στην αξιολόγηση της νοσοκομειακής περίθαλψης, τα αποτελέσματα

χρειάζεται να ερμηνευτούν με επιφύλαξη. Στους Πίνακες 4.4.1.1. και 4.4.1.2.

αναδιαμορφώνονται τα αποτελέσματα του Πίνακα 4.3.1, ώστε να διαφαίνονται οι

επιδράσεις του εισοδήματος και της εκπαίδευσης.

72

Πίνακας 4.4.1.1.: Βαθμός θετικής αξιολόγησης (πολύ καλή και καλή) για κάθε στοιχείo της

ανταποκρισιμότητας σε σχέση με το επίπεδο εκπαίδευσης

Εξωνοσοκομειακή φροντίδα Νοσοκομειακή φροντίδα

Σύνολο Κατώτερη Μέση Ανώτερη Σύνολο Κατώτερη Μέση Ανώτερη

Αξιοπρέπεια 57,4% 55,8% 53,0% 67,2% 56,2% 41,4% 63,5% 46,3%

Αυτονομία 50,5% 48,1% 45,0% 61,5% 59,5% 29,8% 54,7% 61,5%

Έγκαιρη

προσοχή 53,6% 46,2% 45,6% 67,7% 66,7% 41,4% 64,0% 59,7%

Επικοινωνία 53.4% 51,6% 45,9% 64,4% 53,4% 39,0% 58,7% 60,6%

Επιλογή 49,2% 45,1% 48,7% 58,6% 50,5% 37,5% 56,2% 62,5%

Περιβάλλον 38,3% 36,5% 33,1% 45,0% 41,9% 32,2% 45,3% 45,5%

Πίνακας 4.4.1.2.: Βαθμός θετικής αξιολόγησης (πολύ καλή και καλή) για κάθε στοιχείο της

ανταποκρισιμότητας σε σχέση με το εισόδημα

Μηνιαίο εισόδημα του νοικοκυριού σε δραχμές

Σύνολο <150.000

150.001 -

300.000

300.001 -

500.000

500.001 -

800.000 >800.000 Δεν γνωρίζω

Εξωνοσοκομειακή

Φροντίδα

Αξιοπρέπεια 57,4% 50,5% 52,2% 64,6% 66,2% 71,7% 46,4%

Αυτονομία 50,5% 42,2% 43,2% 53,2% 63,4% 69,8% 57,1%

Έγκαιρη προσοχή 53,6% 43,3% 38,6% 61,1% 71,3% 71,2% 50,0%

Επικοινωνία 53,4% 53,5% 41,2% 56,5% 64,9% 75,5% 50,0%

Επιλογή 49,2% 42,4% 42,1% 54,8% 61,7% 70,6% 51,9%

Περιβάλλον 38,3% 34,6% 33,1% 36,4% 46,3% 55,6% 30,0%

Νοσοκομειακή φροντίδα

Αυτονομία 59,9% 25,6% 51,7% 60,0% 64,3% 54,5% 25,0%

Όσον αφορά στην εξωνοσοκομειακή φροντίδα, από τον Πίνακα 4.4.1.1. βλέπουμε

ότι δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά στην αξιολόγηση της ανταποκρισιμότητας μεταξύ

73

των ατόμων του δείγματος με κατώτερη και μέση εκπαίδευση. Τα άτομα με ανώτερη

εκπαίδευση όμως, βαθμολογούν την εμπειρία τους ως καλή ή πολύ καλή σε

μεγαλύτερα ποσοστά. Παρομοίως, καθώς αυξάνεται το εισόδημα, αυξάνεται και η

ποιότητα της εμπειρίας όπως αυτή βαθμολογείται στην εξωνοσοκομειακή φροντίδα

(Πίνακας 4.4.1.2.).

Σε σχέση με τη νοσοκομειακή φροντίδα, από τον Πίνακα 4.4.1.1 βλέπουμε ότι τα

άτομα με κατώτερη εκπαίδευση εκφράζουν δυσαρέσκεια σε όλα τα στοιχεία της

ανταποκρισιμότητας. Επιπροσθέτως, τα άτομα με ανώτερη εκπαίδευση αξιολογούν

χαμηλά την εμπειρία τους σε σχέση με την αξιοπρέπεια. Όπως και με την

εξωνοσοκομειακή φροντίδα, καθώς αυξάνεται το εισόδημα, βελτιώνεται και η

ποιότητα της εμπειρίας (Πίνακας 4.4.1.2), με τη διαφορά ότι τα ποσοστά αρχίζουν

να εμφανίζουν και πάλι πτωτική τάση για τα άτομα με τα ψηλότερα οικογενειακά

εισοδήματα. (Σημ.: 4 άτομα δήλωσαν πως δεν γνωρίζουν το ύψος του οικογενειακού

εισοδήματος).

4.4.2. Τα ειδικά χαρακτηριστικά της ανταποκρισιμότητας

Από τα οχτώ στοιχεία της ανταποκρισιμότητας, μόνο δύο αξιολογούνται σε μάλλον

ικανοποιητικό επίπεδο (πάνω από 70% αυτών που απάντησαν βαθμολογούν τη

συνολική εμπειρία τους ως καλή ή πολύ καλή). Τα στοιχεία αυτά είναι η

εμπιστευτικότητα των πληροφοριών και η κοινωνική υποστήριξη (βαθμολογείται

μόνο για τη νοσοκομειακή φροντίδα). Με σκοπό τη διαμόρφωση μιας πληρέστερης

εικόνας για τα υπόλοιπα έξι στοιχεία, εξετάστηκαν οι επιμέρους ερωτήσεις για κάθε

στοιχείο ξεχωριστά. Επιμέρους ερωτήσεις υπάρχουν για τα έξι στοιχεία της

ανταποκρισιμότητας σε σχέση με την εξωνοσοκομειακή φροντίδα και για το

στοιχείο της έγκαιρης προσοχής στη νοσοκομειακή φροντίδα (Πίνακας 4.4.2.1.).

Μελετώντας τον πίνακα, πρέπει να επισημανθεί ότι οι απαντητικές κατηγορίες (όπως

φαίνονται στην τελευταία στήλη) στις περισσότερες περιπτώσεις είναι 4, σε σχέση

με τις πέντε κατηγορίες που υπάρχουν για όλες τις ερωτήσεις σχετικά με τη

συνολική εμπειρία για κάθε στοιχείο (βλ. Παράρτημα 5).

74

Αξιοπρέπεια: Φαίνεται ότι σεβασμός στην ιδιωτικότητα υπάρχει, αλλά ο σεβασμός

από το προσωπικό είναι ελλιπής, ιδιαίτερα όσον αφορά στο διοικητικό προσωπικό.

Αυτονομία: Παρόλο που φαίνεται να υπάρχει κάποια συζήτηση των αποφάσεων οι

οποίες λαμβάνονται, είναι λιγότερο πιθανό ο επαγγελματίας υγείας να ζητήσει την

άδεια του ασθενή πριν αρχίσει κάποια εξέταση ή θεραπεία.

Έγκαιρη προσοχή: Το ποσοστό που αφορά στη συνολική εμπειρία είναι χαμηλό,

αλλά στις επιμέρους ερωτήσεις, η παράμετρος που ξεχωρίζει ως περισσότερο

προβληματική είναι η έγκαιρη προσοχή για νοσοκομειακή φροντίδα.

Επιλογή: Η επιλογή υγειονομικής μονάδας είναι πιο δύσκολη από την επιλογή

ιατρικού, νοσηλευτικού και λοιπού προσωπικού.

Περιβάλλον: Το περιβάλλον αξιολογείται καλύτερα όσον αφορά στην καθαριότητα,

παρά στην βασική ποιότητα του χώρου και των εγκαταστάσεων.

Πίνακας 4.4.2.1.: Τα στοιχεία της ανταποκρισιμότητας

Βαθμός θετικής αξιολόγησης (συνολική εμπειρία) Παράμετροι

Βαθμός θετικής αξιολόγησης

Αριθμός πιθανών απαντήσεων*

Ε Ξ Ω Ν Ο Σ Ο Κ Ο Μ Ε Ι Α Κ Η

Φ Ρ Ο Ν Τ Ι Δ Α

Αξιοπρέπεια 57,4% Σεβασμός από υγειονομικούς 70,4%2 4 Σεβασμός από διοικητικούς 63,6%1,2 4 Σεβασμός στην ιδιωτικότητα 86,3%1,2 4

Αυτονομία 50,5% Συζήτηση των αποφάσεων 59,9% 4 Ζητείται άδεια για εξετάσεις / θεραπείες κλπ 50,7%1,2 4

Έγκαιρη προσοχή

53,6% Άμεση λήψη φροντίδας 70,8%1,2 4 Χρόνος αναμονής για εξετάσεις (ίδια μέρα / 1-2 μέρες) 71,2%1,2 5

Επικοινωνία 53,4% Σας άκουσαν προσεκτικά 67,8% 4 Σας εξήγησαν τη διάγνωση / τη θεραπεία κλπ 64,8%1,2 4 Υπήρχε χρόνος για ερωτήσεις 57,6%2 4

Επιλογή 49,2% Πρόβλημα επιλογής υγειονομικού 48,9% 5 Πρόβλημα επιλογής μονάδας 36,7%1,2 5

Περιβάλλον 38,4% Βασική ποιότητα του χώρου 35,3%1 5

Καθαριότητα του χώρου 47,5%1,2 5

Ν Ο Σ.

Φ Ρ

Έγκαιρη προσοχή

66,7% Άμεση λήψη φροντίδας 64,6%1,2,** 2

Λήψη προσοχής υγειονομικού όσο γρήγορα θα θέλατε 74,4%1 4 *Ενώ στη συνολική εμπειρία υπάρχουν πάντα 5 πιθανές απαντήσεις, στις επιμέρους ερωτήσεις ο αριθμός των

πιθανών απαντήσεων διαφέρει. **Ποσοστό που απαντάει ΝΑΙ, όπου οι πιθανές απαντήσεις είναι 2 (ΝΑΙ/ΌΧΙ) 1Εξαρτάται από την εκπαίδευση 2Εξαρτάται από το εισόδημα του νοικοκυριού

75

4.4.3. Η ανταποκρισιμότητα στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα υγείας

Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις για τη συνολική εμπειρία σε σχέση με κάθε στοιχείο

τις ανταποκρισιμότητας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα παρουσιάζονται στον

Πίνακα 4.4.3.1. Στις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα έχουν συμπεριληφθεί και οι

υπηρεσίες των ασφαλιστικών ταμείων καθώς και των δήμων.

Στην εξωνοσοκομειακή φροντίδα παρατηρείται στατιστικά σημαντική διαφορά στη

θετική αξιολόγηση των στοιχείων της ανταποκρισιμότητας μεταξύ δημόσιου και

ιδιωτικού τομέα. Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό του δείγματος το οποίο αξιολογεί

την εμπειρία του ως καλή ή πολύ καλή είναι υψηλότερο στον ιδιωτικό τομέα. Σε

σχέση με τη νοσοκομειακή περίθαλψη, στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των

δύο τομέων εμφανίζεται μόνο στο στοιχείο της έγκαιρης προσοχής και του

περιβάλλοντος, όπου ο ιδιωτικός τομέας υπερέχει έναντι του δημόσιου. Τα

αποτελέσματα αυτά έχουν ενδεικτικό χαρακτήρα, ιδιαίτερα στην περίπτωση της

νοσοκομειακής περίθαλψης, δεδομένου του μικρού αριθμού του δείγματος. Κατά

συνέπεια είναι αναγκαίο σχετικές έρευνες με μεγαλύτερο δείγμα πληθυσμού να

ενθαρρύνονται και να υποστηρίζονται έτσι ώστε η παρακολούθηση των τομέων να

είναι συνεχής και ακριβής.

76

Πίνακας 4.4.3.1.: Βαθμός θετικής (πολύ καλή και καλή) και αρνητικής (κακή και πολύ κακή)

αξιολόγησης για κάθε στοιχείο της ανταποκρισιμότητας σε σχέση με τον

τομέα παροχής υπηρεσιών

(*) Στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,005)

Εξω

νοσοκομειακή

φροντίδα

Δημόσιος Τομέας

Ιδιωτικός Τομέας

Θετική

αξιολόγηση Μέτρια

Αρνητική

αξιολόγηση

Θετική

αξιολόγηση Μέτρια

Αρνητική

αξιολόγηση

Αξιοπρέπεια * 55,8% 32,9% 11,3% 71,6% 22,2% 6,2%

Αυτονομία * 49,8% 30,4% 19,8% 64.6% 25,9% 9,1%

Έγκαιρη προσοχή * 49,5% 39,1% 11,4% 75,5% 19,5% 5,0%

Εμπιστευτικότητα των

πληροφοριών * 77,7% 16,1% 6,2% 87,1% 12,9% 0,0%

Επικοινωνία * 50,3% 34,8% 14,8% 69,0% 24,1% 6,9%

Επιλογή * 47,4% 37,2% 15,4% 70,7% 19,0% 10,3%

Κοινωνική υποστήριξη Δεν αξιολογείται

Περιβάλλον * 32,7% 41,9% 25,5% 61,5% 26,2% 12,3%

Νοσοκομειακή φρ

οντίδα

Αξιοπρέπεια 52,4% 33,7% 14,0% 83,3% 12,5% 4,2%

Αυτονομία 48,5% 33,3% 18,1% 70,8% 20,8% 8,4%

Έγκαιρη προσοχή * 54,0% 29,3% 16,6% 79,1% 12,5% 8,3%

Εμπιστευτικότητα των

πληροφοριών 80,0% 14,4% 5,7% 87,5% 12,5% 0,0%

Επικοινωνία 49,7% 35,8% 14,4% 79,1% 20,8% 0,0%

Επιλογή 49,7% 28,1% 22,2% 79,2% 16,7% 4,2%

Κοινωνική υποστήριξη 80,4% 14,9% 4,8% 91,6% 8,3% 0,0%

Περιβάλλον * 36,5% 34,1% 29,5% 70,9% 20,8% 8,4%

77

4.5. Σχετική σημασία των στοιχείων της ανταποκρισιμότητας

Τα στοιχεία της ανταποκρισιμότητας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τα στοιχεία τα

οποία σχετίζονται με το σεβασμό του ατόμου (αξιοπρέπεια, αυτονομία,

εμπιστευτικότητα των πληροφοριών και επικοινωνία7) και τα στοιχεία τα οποία

σχετίζονται με τον προσανατολισμό των υπηρεσιών προς τον εξυπηρετούμενο

πολίτη (έγκαιρη προσοχή, περιβάλλον, επιλογή και κοινωνική υποστήριξη). Το

στοιχείο της κοινωνικής υποστήριξης διαφέρει, εφόσον εστιάζεται στην συνεργασία

μεταξύ χρηστών και προμηθευτών, σε αντίθεση με τα άλλα στοιχεία τα οποία

εστιάζονται στην απόδοση του προμηθευτή υπηρεσιών υγείας.

Είδαμε στην ενότητα 4.4 ότι η ανταποκρισιμότητα του συστήματος υγείας στη χώρα

μας δεν βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα. Εκτός από την κοινωνική υποστήριξη και

την εμπιστευτικότητα των πληροφοριών, όλα τα άλλα στοιχεία χρειάζονται

βελτίωση, ειδικά δε η ποιότητα του περιβάλλοντος. Τα στοιχεία αυτά όμως, μπορεί

να μην έχουν όλα την ίδια βαρύτητα για τον Ελληνικό πληθυσμό.

Στις αρχικές έρευνες που έγιναν από τον ΠΟΥ για τη διαμόρφωση του

ερωτηματολογίου (de Silva, Valentine 2000, Gakidou et al. 2000), εκτός από τη

διαπίστωση της ανάγκης να συμπεριληφθεί το στοιχείο της επικοινωνίας, βρέθηκε

ότι τα στοιχεία δεν αξιολογούνται με την ίδια βαρύτητα. Δηλαδή, παρόλο που όλα τα

στοιχεία θεωρούνται σημαντικά, μερικά έχουν περισσότερη σημασία για τους

εξυπηρετούμενους πολίτες. Ενδέχεται επίσης να υπάρχουν διαφορές μεταξύ των

χωρών καθώς τα συστήματα υγείας σε διάφορες χώρες παρουσιάζουν ελλείψεις σε

επιμέρους πεδία. Στο σύνολο των 1007 εμπειρογνωμόνων οι οποίοι έλαβαν μέρος

και απάντησαν στις πρώτες δοκιμές, βρέθηκε ότι η έγκαιρη προσοχή βαθμολογείται

ως το πιο σημαντικό στοιχείο (43%), με δεύτερη την αξιοπρέπεια (25%), τρίτη την

αυτονομία (10%), τέταρτη τη κοινωνική υποστήριξη (9%), πέμπτο το περιβάλλον

(7%), έκτη την επιλογή (5%) και έβδομη την εμπιστευτικότητα των πληροφοριών

(3%).

7 Το στοιχείο της επικοινωνίας προστέθηκε σε δεύτερη φάση ως αποτέλεσμα των αρχικών ερευνών οι οποίες έγιναν για τη διαμόρφωση του ερωτηματολογίου.

78

Στην παρούσα μελέτη, η ερώτηση σχετικά με τις προτιμήσεις του ανταποκρινόμενου

δείγματος δεν απαιτεί την ιεράρχηση όλων των στοιχείων αλλά μόνο την επιλογή

του πιο σημαντικού και του λιγότερο σημαντικού μεταξύ αυτών. Γίνεται σύντομη

περιγραφή κάθε στοιχείου και στη συνέχεια ζητείται από τον ερωτώμενο να γράψει

ολογράφως τα δύο στοιχεία τα οποία για τον ίδιο θεωρούνται το πιο σημαντικό και

το λιγότερο σημαντικό. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.5.1 και

στο Διάγραμμα 4.5.1.

Πίνακας 4.5.1.: Βαθμολόγηση των στοιχείων της ανταποκρισιμότητας

Το πιο σημαντικό

στοιχείο, από

προηγούμενες έρευνες

του ΠΟΥ

Το πιο σημαντικό

στοιχείο της

ανταποκρισιμότητας 1,2,3

Το λιγότερο σημαντικό

στοιχείο της

ανταποκρισιμότητας1,2

(οι αριθμοί δίνονται ως ποσοστά των απαντήσεων)

Σεβασμός του ατόμου

Αξιοπρέπεια 25% 13,0% (15,8)* 0,7% (0,9)

Αυτονομία 10% 1,1% (1,3) 8,5% (10,8)

Εμπιστευτικότητα των

πληροφοριών 3% 0,9% (1,1) 6,3% (8,0)

Επικοινωνία (Δεν βαθμολογήθηκε) 8,7% (10,6) 2,4% (3,1)

Προσανατολισμός προς τον εξυπηρετούμενο

Έγκαιρη προσοχή 43% 44,5% (53,9) 1,4% (1,8)

Επιλογή 5% 11,5% (13,9) 4,4% (5,6)

Κοινωνική υποστήριξη 9% 0,1% (0,1) 51,4% (65,5)

Περιβάλλον 7% 2,7% (3,3) 3,4% (4,3)

Δεν απάντησαν 17,5% 21,5%

*Οι αριθμοί εντός παρενθέσεων αναφέρονται στα ποσοστά όταν εξαιρεθούν όσοι δεν απάντησαν 1εξαρτάται από την ηλικία 2εξαρτάται από την εκπαίδευση 3εξαρτάται από το εισόδημα του νοικοκυριού

79

4.6. Η προτεραιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών της

ανταποκρισιμότητας

Τα στοιχεία τα οποία συνθέτουν την ανταποκρισιμότητα διαφέρουν μεταξύ τους όχι

μόνο ως προς τη σημασία με την οποία αξιολογούνται από τον πληθυσμό, αλλά και

ως προς το κόστος των πιθανόν παρεμβάσεων που θα μπορούσαν να συμβάλλουν

στη βελτίωση της κατάστασης. Για παράδειγμα, για να βελτιωθεί η βασική ποιότητα

του περιβάλλοντος πιθανώς θα χρειάζονταν μεγάλες επενδύσεις, ενώ για τα στοιχεία

τα οποία συνθέτουν το σεβασμό προς τον άνθρωπο, μικρές αλλαγές στην

εκπαίδευση του προσωπικού θα μπορούσαν να επιφέρουν σημαντικά θετικά

αποτελέσματα. Για τον καλύτερο και πιο αποτελεσματικό σχεδιασμό παρεμβάσεων

με σκοπό τη βελτίωση της ανταποκρισιμότητας ενός συστήματος υγείας, είναι

σημαντικό να γνωρίζουμε όχι μόνο που υστερεί το τωρινό σύστημα, αλλά και ποια

στοιχεία της ανταποκρισιμότητας έχουν περισσότερη σημασία για τους

εξυπηρετούμενους. Οι αρχικές μελέτες του ΠΟΥ ζητούσαν την ιεράρχηση όλων των

στοιχείων, διαδικασία η οποία όμως θεωρήθηκε ως πολύ περίπλοκη, με αποτέλεσμα

να διαμορφωθεί διαφορετικά η σχετική ερώτηση για την παρούσα μελέτη (Ustun et

al, 2001).

Διάγραμμα 4.5.1: Βαθμολόγηση των στοιχείων της ανταποκρισιμότητας

0

10

20

30

40

50

60

έγκαιρη προσοχή

αξιοπρέπ

εια

επιλογή

επικοινω

νία

περιβάλλον

αυτονομία

εμπιστευτικότηα

κοινωνική

υποστήριξη

το πι οσημαντι κό

το λι γότεροσημαντι κό

Δεν απάντησαν το 17,5% Δεν απάντησαν το 21,5%

80

Η έγκαιρη προσοχή επιλέγεται ως το πιο σημαντικό στοιχείο της

ανταποκρισιμότητας από το 44,5% όλων των ερωτώμενων του δείγματος ή το 53,9%

όταν εξαιρεθούν όσοι δεν απάντησαν στη συγκεκριμένη ερώτηση. Σημαντικά

ποσοστά στις προτιμήσεις λαμβάνουν επίσης η αξιοπρέπεια, η επιλογή και η

επικοινωνία. Επιπροσθέτως, να σημειωθεί ότι το ποσοστό το οποίο δεν απάντησε

είναι υψηλό. Πιθανές αιτίες είναι η δυσκολία στην επιλογή ή η δυσκολία στην

κατανόηση της ερώτησης. Υπέρ της δεύτερης εξήγησης συνηγορεί το γεγονός ότι η

κατανομή των απαντήσεων εμφανίζει στατιστική σημασία όσον αφορά στην ηλικία,

στην εκπαίδευση και στο εισόδημα των ερωτώμενων. Ωστόσο, η στατιστική

σημασία που αποδίδεται στην ηλικία και στην εκπαίδευση εξαφανίζεται όταν

εξαιρεθούν από τον υπολογισμό του χ2 ελέγχου όσοι δεν απάντησαν, ενώ αντίθετα

παραμένει η στατιστική σημασία του εισοδήματος (Πίνακας 4.6.1). Πιθανολογείται

ότι τα άτομα με χαμηλότερη εκπαίδευση ή μεγαλύτερη ηλικία δυσκολεύτηκαν

περισσότερα από τα υπόλοιπα να κατανοήσουν την ερώτηση, γεγονός που τα

οδήγησε πιο συχνά στο να μην απαντήσουν στην συγκεκριμένη ερώτηση.

Οι κατηγορίες του εισοδήματος οι οποίες διαφέρουν από την πλειοψηφία είναι όσοι

δήλωσαν "δεν γνωρίζω" και η κατηγορία που περιλαμβάνει όσους δεν απάντησαν

στην ερώτηση σχετικά με το εισόδημα. Και οι δύο αυτές κατηγορίες

αντιπροσωπεύουν ένα μικρό αριθμό ατόμων του δείγματος (37 στην πρώτη

περίπτωση και 22 στη δεύτερη), γεγονός που σημαίνει ότι η στατιστική δοκιμασία

χ2 θα πρέπει να ερμηνευτεί με κάθε επιφύλαξη.

Σημειώνεται επίσης ότι οι επιλογή του πιο σημαντικού στοιχείου της

ανταποκρισιμότητας δεν εξαρτάται από το επίπεδο υγείας, ούτε από την ύπαρξη ή

όχι της ασφαλιστικής κάλυψης για εξωνοσοκομειακή ή νοσοκομειακή περίθαλψη.

81

Πίνακας 4.6.1.: Η επιλογή των σημαντικών στοιχείων της ανταποκρισιμότητας σε σχέση με το

εισόδημα

<150.000

150.001 -

300.000

300.001 -

500.000

500.001 -

800.000 >800.001

Δεν

γνωρίζω

Δεν

απάντησαν Σύνολο

Σεβασμός του ατόμου

Αξιοπρέπεια 13,3% 14,2% 18,1% 18,0% 15,6% 5,4% 18,2% 15,8%

Αυτονομία 2,0% 0,5% 2,5% 1,6% 1,6% 2,7% 4,5% 1,3%

Εμπιστευτικότητα των

πληροφοριών 0,0% 1,0% 1,0% 0,0% 3,1% 5,4% 0,0% 1,1%

Επικοινωνία 9,2% 9,3% 13,2% 7,8% 7,8% 27,0% 0,0% 10,6%

Προσανατολισμός προς τον εξυπηρετούμενο

Έγκαιρη προσοχή 57,1% 61,3% 42,6% 56,3% 56,3% 43,2% 68,2% 53,9%

Επιλογή 14,3% 10,3% 19,1% 13,3% 12,5% 10,8% 9,1% 13,9%

Κοινωνική υποστήριξη 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 2,7% 0,0% 0,1%

Περιβάλλον 4,1% 3,4% 3,4% 3,1% 3,1% 2,7% 0,0% 3,3%

Η κοινωνική υποστήριξη επιλέγεται ως το λιγότερο σημαντικό στοιχείο της

ανταποκρισιμότητας από το 51,4% των ερωτώμενων ή το 65,5% όταν εξαιρεθούν

όσοι δεν απάντησαν στη συγκεκριμένη ερώτηση. Σε μικρό βαθμό το στοιχείο της

αυτονομίας λαμβάνει κάποια προτίμηση, καθώς και το στοιχείο της

εμπιστευτικότητας των πληροφοριών. Η επιλογή του λιγότερο σημαντικού στοιχείου

εμφανίζει στατιστική σημασία σχετικά με την ηλικία και την εκπαίδευση, σημασία

όμως που δεν παραμένει αν εξαιρεθούν όσοι δεν απάντησαν στη συγκεκριμένη

ερώτηση. Όπως συμβαίνει και με το πιο σημαντικό στοιχείο, είναι πιθανό ότι τα

άτομα του δείγματος με χαμηλότερη εκπαίδευση, ή μεγαλύτερη ηλικία δεν

απάντησαν επειδή δυσκολεύτηκαν στην κατανόηση της ερώτησης. Όμως για αυτή

την ερώτηση, το ποσοστό που δεν απαντάει είναι μεγαλύτερο (21,5%) σε σχέση με

το πιο σημαντικό στοιχείο (17,5%), γεγονός το οποίο ίσως να σημαίνει ότι ήταν

ακόμα πιο δύσκολο για τους ερωτώμενους να επιλέξουν ένα στοιχείο ως το λιγότερο

σημαντικό. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται μερικώς από το γεγονός ότι από τα 97

ερωτηματολόγια ανταποκρισιμότητας στα οποία είχαν γραφεί σχόλια από τους

ερωτώμενους, τα έξι σχόλια αφορούσαν στην επιλογή των στοιχείων της

ανταποκρισιμότητας. Τα σχόλια αυτά είχαν παρόμοιο περιεχόμενο, δηλώνοντας ότι

82

κανένα από τα στοιχεία δεν είναι λιγότερο σημαντικό, ή ότι το σύστημα υγείας

οφείλει να συμπεριλάβει όλα τα στοιχεία στις υπηρεσίες του. Όπως και στην

περίπτωση της επιλογής του πιο σημαντικού στοιχείου της ανταποκρισιμότητας, η

επιλογή του λιγότερο σημαντικού στοιχείου δεν εξαρτάται ούτε από το επίπεδο

υγείας, ούτε από την ύπαρξη ή όχι της ασφαλιστικής κάλυψης για εξωνοσοκομειακή

ή νοσοκομειακή περίθαλψη.

4.7. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

Από την ανάλυση η οποία προηγήθηκε προκύπτει ότι τα στοιχεία της

ανταποκρισιμότητας των παρεχομένων υπηρεσιών από το ελληνικό σύστημα υγείας

τα οποία βρίσκονται σε ικανοποιητικό επίπεδο είναι η κοινωνική υποστήριξη και η

εμπιστευτικότητα των πληροφοριών. Τα υπόλοιπα έξι στοιχεία δεν βρίσκονται σε

ικανοποιητικό επίπεδο, με την ποιότητα του περιβάλλοντος να λαμβάνει τη

χειρότερη τιμή.

Η ανταποκρισιμότητα δεν διαφέρει σε σχέση με το φύλο, την ηλικία ή τη

γεωγραφική περιφέρεια. Στην εξωνοσοκομειακή φροντίδα, τα επιμέρους στοιχεία

της ανταποκρισιμότητας, εκτός της εμπιστευτικότητας των πληροφοριών,

εξαρτώνται από την εκπαίδευση και το εισόδημα του νοικοκυριού. Για τη

νοσοκομειακή φροντίδα, η αξιοπρέπεια, η έγκαιρη προσοχή, η επικοινωνία και η

επιλογή εξαρτώνται από την εκπαίδευση, ενώ η αυτονομία εξαρτάται από την

εκπαίδευση και το εισόδημα.

Ο σεβασμός από το προσωπικό είναι ελλιπής, ειδικά όσον αφορά στο διοικητικό

προσωπικό. Επισημαίνεται ότι δεν είναι η συνηθισμένη πρακτική των υγειονομικών

να ζητούν την άδεια από τον ασθενή πριν αρχίσουν κάποια εξέταση ή θεραπεία.

Παρόλο που η συνολική εμπειρία όσον αφορά στην έγκαιρη προσοχή δεν είναι

ικανοποιητική, στις επιμέρους ερωτήσεις, δεν εμφανίζονται μεγάλα προβλήματα.

Η επιλογή υγειονομικής μονάδας είναι πιο δύσκολη από την επιλογή γιατρού. Η

γενική ποιότητα του περιβάλλοντος βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, ενώ η

καθαριότητα αξιολογείται λίγο καλύτερα.

83

Στην εξωνοσοκομειακή φροντίδα, όλα τα στοιχεία της ανταποκρισιμότητας

εμφανίζουν καλύτερα επίπεδα στον ιδιωτικό τομέα. Στη νοσοκομειακή φροντίδα, ο

ιδιωτικός τομέας υπερέχει του δημόσιου στην έγκαιρη προσοχή και το περιβάλλον

ενώ δεν εμφανίζονται στατιστικά σημαντικές διαφορές στα υπόλοιπα στοιχεία.

Το στοιχείο της ανταποκρισιμότητας το οποίο επιλέγεται σχεδόν από το μισό του

ανταποκρινόμενου δείγματος ως το πιο σημαντικό είναι αυτό της έγκαιρης

προσοχής. Το στοιχείο της ανταποκρισιμότητας το οποίο επιλέγεται από τα δύο

τρίτα του ανταποκρινόμενου δείγματος ως το λιγότερο σημαντικό είναι αυτό της

κοινωνικής υποστήριξης. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι υπήρξαν δυσκολίες

στην κατανόηση της συγκεκριμένης ερώτησης. Μερικά άτομα του δείγματος δεν

θέλησαν να επιλέξουν ανάμεσα στα στοιχεία, κάτι που ήταν ιδιαίτερα εμφανές στην

επιλογή του λιγότερο σημαντικού στοιχείου.

84

85

Πέμπτο Κεφάλαιο

Δικαιοσύνη στην Κατανομή του

Χρηματοδοτικού Βάρους των

Υπηρεσιών Υγείας στην Ελλάδα

5.1. Εισαγωγή

Κοινός τόπος της συζήτησης και των προσπαθειών σε διεθνές επίπεδο για την

ανάπτυξη σύγχρονης πολιτικής υγείας προβάλλεται η ανασυγκρότηση του

υγειονομικού τομέα μέσα από την προσπάθεια σύζευξης της αποδοτικής και

αποτελεσματικής αξιοποίησης των πόρων με την ισότιμη κατανομή αυτών. Ο

σκοπός είναι η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ωφελιμότητας και η άρση των

κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων στην υγεία (Γείτονα, Κυριόπουλος 2000).

Η δικαιοσύνη στη κατανομή του χρηματοδοτικού βάρους των υπηρεσιών υγείας

αποτελεί έναν από τους τρεις βασικούς στόχους οι οποίοι προσδιορίζουν το πλαίσιο

αξιολόγησης της απόδοσης του υγειονομικού συστήματος. Ο στόχος αυτός, σε

συνδυασμό με τη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού και την αύξηση της

ανταποκρισιμότητας των υπηρεσιών υγείας στις προσδοκίες των πολιτών, συνθέτουν

τον πυρήνα του μεθοδολογικού εργαλείου το οποίο έχει αναπτύξει ο Παγκόσμιος

Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), με σκοπό να βοηθήσει τα μέλη του να προβούν στην

αξιολόγηση των συστημάτων υγείας τους (Murray and Frenk 1999, World Health

Report 2000).

86

5.2. Η αναδιανεμητική επίπτωση των πηγών χρηματοδότησης των υπηρεσιών

υγείας

Η δικαιοσύνη στη κατανομή του χρηματοδοτικού βάρους των υπηρεσιών υγείας

συνδέεται άμεσα με την έννοια της ισοτιμίας στη χρηματοδότηση του υγειονομικού

συστήματος. Η παραπάνω έννοια αναφέρεται στην έκταση στην οποία οι τέσσερις

βασικές πηγές κάλυψης των δαπανών υγείας, δηλαδή η φορολογία, οι εισφορές

κοινωνικής ασφάλισης, η ιδιωτική ασφάλιση και οι άμεσες πληρωμές, συμβάλλουν

στην αναδιανομή του εισοδήματος.

Οι δύο πρώτες πηγές χρηματοδότησης ενέχουν σε σημαντικό βαθμό την κοινή

διαχείριση του κινδύνου (risk pooling), έτσι ώστε να αποτρέπονται περιπτώσεις

ιδιαίτερα επιβαρυντικών και καταστροφικών για τα νοικοκυριά δαπανών υγείας.

Ωστόσο είναι δυνατό να εμφανίζουν ορισμένα κενά σε σχέση με την προστασία

ομάδων όπως οι πολύ φτωχοί, οι μετανάστες ή οι εργαζόμενοι στον άτυπο τομέα

παραγωγής. Επιπροσθέτως παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των

χωρών σε σχέση με ζητήματα όπως η δομή του φορολογικού συστήματος και της

αγοράς εργασίας, παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν το βαθμό προοδευτικότητας και

αλληλεγγύης που χαρακτηρίζει κάθε χώρα. Οι δύο άλλες πηγές χρηματοδότησης,

δηλαδή η ιδιωτική ασφάλιση και οι άμεσες πληρωμές, συνδέουν την κάλυψη και την

πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας με το ύψος του εισοδήματος και συνεπώς, σύμφωνα

με την ορολογία του Νoam Chomsky (1999), ευνοούν τους έχοντες και αγνοούν τους

μη κατέχοντες (Donaldson and Gerard 1993, Chinitz et al. 1998, Van Doorslaer,

Wagstaff et al. 1999, Wagstaff, Van Doorslaer et al. 1999).

Ο βαθμός στον οποίο κάθε χώρα στηρίζεται σε καθεμία από τις 4 παραπάνω πηγές

για τη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας διαφέρει. Στο διάγραμμα 5.1.1

παρουσιάζονται μερικοί από τους δυνατούς συνδυασμούς. Όσο περισσότερο

πλησιάζουμε στην ευθεία ΑΓ, τόσο μικρότερος γίνεται ο ρόλος της ιδιωτικής

δαπάνης. Συστήματα τα οποία να στηρίζονται αποκλειστικά σε μία πηγή

χρηματοδότησης όπως στα σημεία Α (κρατικός προϋπολογισμός), Β (ιδιωτικές

δαπάνες) και Γ (κοινωνική ασφάλιση) είναι σπάνια. Οι περισσότερες αναπτυγμένες

χώρες στηρίζονται σε ένα συνδυασμό των πηγών όπως στο σημείο Δ, με

87

διαφοροποιήσεις ως προς το βαθμό συμμετοχής των ιδιωτικών δαπανών (Saltman

and Figueras 1997, Van Doorslaer, Wagstaff et al. 1999, Wagstaff, Van Doorslaer et

al. 1999). (Παράρτημα 6)

Στα πλαίσια αυτά το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι τι συνιστά μια δίκαιη κατανομή

του χρηματοδοτικού βάρους του συστήματος υγείας. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό

συνδέεται με την ύπαρξη τριών καταστάσεων:

(α) της μη ανάγκης καταβολής απρόβλεπτων και εξαιρετικά υψηλών πληρωμών οι

οποίες επιβαρύνουν υπέρμετρα το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών,

(β) των περιπτώσεων όπου νοικοκυριά με ισοδύναμο εισόδημα επιβαρύνονται ίσα

στη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας και

(γ) του βαθμού προοδευτικότητας των καταβολών, με την έννοια του κατά πόσο τα

πιο εύπορα στρώματα συνεισφέρουν περισσότερο στη χρηματοδότηση του

συστήματος υγείας σε σχέση με τα λιγότερο εύπορα.

Διάγραμμα 5.2.1.: Δομή συστήματος χρηματοδότησης υπηρεσιών υγείας

100

% πόρων μέσω Α (κρατικός προϋπολογισμός = 100%)

φορολογίας

75 Ε

40 Δ

Γ (κοινωνική

ασφάλιση

Β = 100%)

0 35 100

% πόρων μέσω

κοινωνικής ασφάλισης

ιδιωτική δαπάνη = 100% Πηγή: Wagstaff A., Van Doorslaer E. et al. 1999

88

Συνεπώς, σύμφωνα με την οπτική του ΠΟΥ, η αποφυγή καταβολής καταστροφικών

πληρωμών, η ίση συμμετοχή στη χρηματοδότηση των δαπανών υγείας μεταξύ

νοικοκυριών με ισοδύναμο εισόδημα (οριζόντια ισότητα) και η προοδευτικότητα της

συμμετοχής (κάθετη ισότητα) συνιστούν τα βασικά στοιχεία της δίκαιης κατανομής.

5.3. Η φιλοσοφική και πολιτική διάσταση της έννοιας της δικαιοσύνης

Σε φιλοσοφικό-πολιτικό επίπεδο, η έννοια της δικαιοσύνης σχετίζεται με την έννοια

της αμεροληψίας. Σημαντική στο σημείο αυτό θεωρείται η συμβολή του John Rawls

και της θεωρίας του για τη δικαιοσύνη (Rawls 1971). Ο Rawls επιχειρεί να

απαντήσει στο ερώτημα «Ποιους κανόνες δικαιοσύνης, προσδιοριστικούς των

δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους, θα επέλεγαν τα άτομα για τη λειτουργία

των κοινωνικών θεσμών, αν οι απόψεις τους δεν επηρεάζονταν από τη κατάσταση

στην οποία βρίσκονται τα άτομα αυτά». Υιοθετεί την έννοια της «αρχικής

κατάστασης», όπου τα αρχικά μέλη της κοινωνίας δεν γνωρίζουν τη θέση που θα

καταλάβουν σε αυτή και καλύπτονται από ένα «πέπλο άγνοιας». Στην αρχική αυτή

κατάσταση οι άνθρωποι θα θέσουν κανόνες κατανομής των «πρωταρχικών αγαθών»,

δηλαδή των αναγκαίων, πέρα των φυσικών, αγαθών - κοινωνικά, πολιτικά και

αστικά δικαιώματα τα ονομάζει ο Marshall (Marshall 1965) - για την

πραγματοποίηση των στόχων τους.

Ο βασικός λοιπόν κανόνας δικαιοσύνης για την κατανομή των πρωταρχικών αγαθών

είναι ότι αυτά θα πρέπει να διανέμονται εξ ίσου εκτός αν η άνιση διανομή κάποιου

αγαθού ωφελεί όλους τους ανθρώπους. Ο κανόνας αυτός εξειδικεύεται σε δύο αρχές:

(α) ίσα δικαιώματα για τις πλέον εκτεταμένες βασικές ελευθερίες για όλους και (β)

οι πιθανές ανισότητες θα πρέπει να θεμελιώνονται είτε στο γεγονός ότι

επωφελούνται από αυτές τα άτομα τα οποία βρίσκονται σε δυσχερέστερη θέση

(maximin), είτε να προέρχονται από θέσεις στων οποίων την ανάληψη έχουν όλοι

ίσες ευκαιρίες8.

8 Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η θεωρία του Rawls έχει υποστεί μια σειρά κριτικών. Έχει υποστηριχθεί ότι ο Rawls θεωρεί ως δεδομένη την αποφυγή από τα άτομα της ανάληψης κινδύνου,

89

To ερώτημα το οποίο θέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι: Αν υποθέσουμε

ότι οι πολίτες μιας χώρας βρίσκονταν στην πρωταρχική κατάσταση όπου

καλύπτονταν από το πέπλο άγνοιας, ποιον κανόνα θα επέλεγαν ως δίκαιο για την

χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας; Η απάντηση την οποία υιοθετεί είναι ότι οι

πολίτες θα επέλεγαν να καταβάλουν όλοι το ίδιο ποσοστό του εισοδήματός τους. Με

βάση το σκεπτικό αυτό, η δίκαιη κατανομή συνδέεται με την ικανότητα των

νοικοκυριών να πληρώσουν, δηλαδή με το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα. Το

πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα είναι το εισόδημα που τα νοικοκυριά έχουν στη

διάθεσή τους για κατανάλωση, αφού αφαιρεθούν οι δαπάνες για είδη πρώτης

ανάγκης όπως τροφή, ένδυση και στέγαση και ληφθούν υπόψη περιουσιακά στοιχεία

και μελλοντικά εισοδήματα. Η κατανομή του χρηματοδοτικού βάρους θεωρείται

δίκαιη όταν ο λόγος της συνολικής οικονομικής συμβολής των νοικοκυριών στη

χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας προς τη συνολική δαπάνη των νοικοκυριών,

εξαιρουμένων των βασικών δαπανών διαβίωσης, λαμβάνει την ίδια τιμή για όλα τα

νοικοκυριά, ανεξάρτητα από το επίπεδο υγείας των νοικοκυριών ή τη χρήση των

υπηρεσιών υγείας.

5.4. Θεωρητική και οικονομετρική θεμελίωση

Μεταφράζοντας τον παραπάνω ορισμό σε τύπο, η συμβολή κάθε νοικοκυριού στη

χρηματοδότηση του συστήματος υγείας θα μπορούσε να εκφρασθεί με την ακόλουθη

μορφή:

HS

HFC = ------------

CP

γεγονός το οποίο σημαίνει ότι δίνουν μεγάλη βαρύτητα στο να μην βρεθούν σε δύσκολη θέση. Αυτό όμως δεν είναι σίγουρο, με αποτέλεσμα το πέπλο της άγνοιας να μην εγγυάται την αμεροληψία των αποφάσεων. Επιπροσθέτως, ενώ η θεωρία αναφέρεται στη βελτίωση αυτών οι οποίοι βρίσκονται στη δυσχερέστερη κατάσταση, δεν εξετάζει τι συμβαίνει στις υπόλοιπες κατηγορίες του πληθυσμού.

90

όπου:

HFC = η συμβολή του νοικοκυριού στη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας

HS = η συνολική δαπάνη υγείας του νοικοκυριού

CP = η ικανότητα πληρωμής του νοικοκυριού

Η συνολική δαπάνη υγείας του νοικοκυριού περιλαμβάνει τις προπληρωμές του

νοικοκυριού για υπηρεσίες υγείας καθώς επίσης και τις άμεσες πληρωμές. Οι

προπληρωμές αναφέρονται:

(α) στην άμεση και έμμεση καταβολή φόρων και το μερίδιο αυτών, το οποίο

δαπανάται από το κράτος για υπηρεσίες υγείας,

(β) στην καταβολή εισφορών για την κοινωνική ασφάλιση υγείας και

(γ) στην πληρωμή ασφαλίστρων για ιδιωτική ασφάλιση υγείας.

Στις άμεσες πληρωμές εντάσσονται οι δαπάνες που πληρώνουν τα νοικοκυριά για

υπηρεσίες υγείας κατά τη στιγμή της χρήσης των υπηρεσιών αυτών και

περιλαμβάνουν αμοιβές για ιατρικές επισκέψεις, συμμετοχή στο κόστος των

φαρμάκων και λοιπές δαπάνες οι οποίες δεν καλύπτονται από την κοινωνική και

ιδιωτική ασφάλιση.

Για την εκτίμηση της ικανότητας πληρωμής του νοικοκυριού προσμετράται:

(α) η συνολική δαπάνη του νοικοκυριού για αγαθά και υπηρεσίες,

συμπεριλαμβανομένων των δαπανών σε είδος και των αγαθών που έχουν

παραχθεί στα πλαίσια του νοικοκυριού, αφού αφαιρεθούν οι δαπάνες για

διατροφή και

(β) οι πληρωμές για φόρους και ασφαλιστικές εισφορές που κατευθύνονται προς

την υγεία.

Με σκοπό τη διευκόλυνση της διενέργειας συγκρίσεων μεταξύ των χωρών και την

κατάταξή τους σε ιεραρχική κλίμακα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υιοθέτησε

τη χρησιμοποίηση ενός δείκτη δικαιοσύνης ο οποίος δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο

άκρο της κατανομής, δηλαδή στα νοικοκυριά που κινδυνεύουν περισσότερο να

βρεθούν σε κατάσταση φτώχειας λόγω αυξημένων δαπανών για υγεία. Ο δείκτης

Ειδικότερα, σε σχέση με τις υπηρεσίες υγείας τίθεται το ερώτημα κατά πόσο αυτές εντάσσονται στα αγαθά τα οποία ο Rawls θεωρεί ως πρωταρχικά. (Harris 1988, McGuire et al. 1988, Mooney 1994)

91

αυτός συγκρίνει την οικονομική συμβολή κάθε νοικοκυριού με το μέσο όρο για το

σύνολο των νοικοκυριών του πληθυσμού και λαμβάνει τη μορφή:

n α

Σ | HFCi – μ |

i=1

FI = ----------------------------

β

n * μ

όπου:

HFCi = η συμβολή του νοικοκυριού i στη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας

μ = η μέση χρηματοδοτική συμβολή για το σύνολο των νοικοκυριών του πληθυσμού

n = ο αριθμός των νοικοκυριών

Η παράμετρος α προσδιορίζει την έκταση της βαρύτητας που αποδίδεται στις

διαφορές στη χρηματοδοτική συμβολή οι οποίες παρατηρούνται στα άκρα της

κατανομής, σε σύγκριση με τις διαφορές που παρατηρούνται κοντά στο μέσο όρο

της κατανομής. Η παράμετρος β προσδιορίζει το βαθμό στον οποίο το μέτρο

σχετίζεται με τον μέσο (οπότε παίρνει την τιμή 1), σε αντίθεση με τις απόλυτες

διαφορές (όπου λαμβάνει την τιμή 0). Στους υπολογισμούς του ο ΠΟΥ έχει

υιοθετήσει την τιμή 3 για την παράμετρο α, έτσι ώστε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση

στα νοικοκυριά που δαπανούν υψηλό μερίδιο του εισοδήματός τους για υγεία, το

οποίο είναι καταστροφικό για αυτά. Για την παράμετρο β έχει υιοθετηθεί η τιμή 0,

με σκοπό ο δείκτης να μην επηρεάζεται από το ύψος του επιπέδου των δαπανών.

Διενεργήθηκε επαναπροσδιορισμός της κλίμακας μέτρησης έτσι ώστε ο δείκτης να

λαμβάνει μοναδιαία τιμή όταν όλα τα νοικοκυριά πληρώνουν για υγεία το ίδιο

μερίδιο της ικανότητάς τους για πληρωμή. Τέλος, προστέθηκε μια σταθερά στο

δείκτη (κανονικοποίηση) έτσι ώστε η ελάχιστη τιμή την οποία αυτός μπορεί να

λάβει, να αναπαριστά τη μέγιστη κατανομή ανισότητας η οποία παρατηρήθηκε από

τη μελέτη όλων των χωρών μελών του ΠΟΥ. Αυτό διευκολύνει την κατάταξη των

92

χωρών ανάλογα με τη βαθμολογία που έχουν σημειώσει. Συνεπώς, η τελική μορφή

του δείκτη είναι η ακόλουθη:

n 3

Σ | HFCi – HFC |

i=1

FI =1-4 -------------------------------------

n * 0,125

3

όπου: 0,125 = η μέγιστη τιμή που μπορεί να λάβει το |HFCi – HFC|

Ο δείκτης λαμβάνει τιμές μεταξύ 0 και 1. Μια τιμή πιο κοντά στο 1 σημαίνει

μεγαλύτερη δικαιοσύνη στη κατανομή του χρηματοδοτικού βάρους.

Εφαρμόζοντας τη μεθοδολογία που περιγράφηκε παραπάνω (Murray et al. 2001),

επιχειρήθηκε ο υπολογισμός του δείκτη δικαιοσύνης για την Ελλάδα, με σκοπό να

διαπιστωθεί η έκταση στην οποία το χρηματοδοτικό βάρος των υπηρεσιών υγείας

κατανέμεται ισότιμα μεταξύ των νοικοκυριών της χώρας.

5.5. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

Σύμφωνα με την προαναφερθείσα μεθοδολογία, καθώς επίσης τις πηγές και τις

παραδοχές που παρουσιάζονται στο πρώτο κεφάλαιο και στο Παράρτημα 6, η τιμή

του δείκτη δικαιοσύνης στη κατανομή του χρηματοδοτικού βάρους των υπηρεσιών

υγείας στην Ελλάδα είναι 0,930. Η τιμή αυτή διαφοροποιείται από την αντίστοιχη η

οποία δημοσιεύεται στην έκθεση του ΠΟΥ για το έτος 2000 για την παγκόσμια υγεία

(WHO 2000). Με βάση την παραπάνω έκθεση ο δείκτης στην Ελλάδα ανέρχεται για

το έτος 1997 σε 0,963. Η διαφοροποίηση του αποτελέσματος αυτού σε σχέση με το

αντίστοιχο της παρούσας έρευνας οφείλεται στο γεγονός ότι το πρώτο βασίστηκε σε

93

κατά προσέγγιση εκτιμήσεις εμπειρογνωμόνων ενώ το δεύτερο σε έρευνα πεδίου και

συνεπώς το δεύτερο αποτέλεσμα μπορεί να θεωρηθεί πιο αξιόπιστο και

αντιπροσωπευτικό της πραγματικότητας.

Δεν υπάρχουν ακόμα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με την τιμή την οποία λαμβάνει ο

δείκτης σε άλλες χώρες μέλη του ΠΟΥ όπου διενεργήθηκε ανάλογη έρευνα, καθώς

τα δεδομένα βρίσκονται ακόμα υπό επεξεργασία. Συνεπώς δεν μπορούν να γίνουν

συγκρίσεις και εκτιμήσεις για τη θέση της χώρας μας σε σχέση με τις υπόλοιπες.

Επιπροσθέτως, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο δείκτης αυτός έχει υποστεί μια σειρά

κριτικών, οι βασικότερες από τις οποίες επικεντρώνονται σε τέσσερα σημεία

(Wagstaff 2001):

(α) Ο δείκτης δεν εξετάζει πόσο δίκαιο είναι το σύστημα χρηματοδότησης των

υπηρεσιών υγείας μιας χώρας σε σχέση με την επίπτωση που έχει στην

πρόσβαση και τη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών από τους πολίτες.

(β) Ο δείκτης δεν διακρίνει κατά πόσο στην περίπτωση όπου παρατηρείται

απόκλιση από την μοναδιαία τιμή, αυτή οφείλεται σε οριζόντιες ή κάθετες

διαφοροποιήσεις ή και τα δύο, του ποσοστού του εισοδήματος το οποίο

δαπανούν για υπηρεσίες υγείας τα νοικοκυριά.

(γ) Ο δείκτης δεν εξετάζει κατά πόσο οι περιπτώσεις κάθετων ανισοτήτων έχουν

χαρακτήρα προοδευτικό ή αντίστροφα προοδευτικό.

(δ) Ο δείκτης τελικά είναι ευαίσθητος ως προς το μέσο ποσοστό του εισοδήματος

που δαπανάται για υγεία.

Ανεξάρτητα από τις παραπάνω κριτικές των οποίων η διερεύνηση της ορθότητας

ξεφεύγει από τα πλαίσια της συγκεκριμένης παρουσίασης, ένα σημαντικό εύρημα

της παρούσας έρευνας είναι ότι τα νοικοκυριά των οποίων η συμβολή στη

χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας της χώρας εμφανίζει σημαντική απόκλιση

από τον μέσο όρο, είναι αυτά τα οποία εμφανίζουν τις υψηλότερες ιδιωτικές δαπάνες

για υγεία.

Η διαπίστωση αυτή θέτει επί τάπητος για ακόμα μια φορά το πρόβλημα

χρηματοδότησης του υγειονομικού συστήματος της χώρας. Οι ιδιωτικές δαπάνες

συνιστούν πολύ υψηλό ποσοστό στο σύνολο των δαπανών υγείας και η διαχείρισή

94

τους αποτελεί μείζον ζήτημα προβληματισμού, δεδομένου ότι σχετίζονται με την

ανάπτυξη εκτεταμένης παραοικονομίας η οποία προκαλεί απώλεια εσόδων για το

κράτος και ηθική και οικονομική βλάβη στους χρήστες των υπηρεσιών, με

αποτέλεσμα να αναιρείται το κριτήριο της ισότητας (Κυριόπουλος, Οικονόμου,

Γεωργούση 2001).

95

Έκτο Κεφάλαιο

Η Σχετική Σημασία των Στόχων του

Συστήματος Υγείας

6.1. Εισαγωγή

Όπως έχει ήδη αναφερθεί στην εισαγωγή, οι τρεις στόχοι των οποίων την επίτευξη

θα πρέπει να επιδιώκει κάθε σύστημα υγείας είναι οι ακόλουθοι:

(α) Η βελτίωση της υγείας του πληθυσμού (τόσο του μέσου επιπέδου υγείας του

πληθυσμού όσο και της ισότιμης κατανομής της καλής υγείας ανάμεσα σε όλο

τον πληθυσμό).

(β) Η βελτίωση της ανταποκρισιμότητας του συστήματος υγείας στις προσδοκίες

του πληθυσμού (τόσο του μέσου επιπέδου ανταποκρισιμότητας του συστήματος

όσο και της ισότιμης κατανομής της μεταξύ των κοινωνικοοικονομικών ομάδων

των πολιτών)

(γ) Η δικαιοσύνη στη χρηματοδότηση του συστήματος

Επειδή οι πόροι είναι πάντα περιορισμένοι, είναι σημαντικό για τους διαχειριστές

ενός συστήματος υγείας να λαμβάνουν υπόψη το σχετικό βάρος που δίνεται στους

τρεις στόχους από το πληθυσμό. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα προκαταρκτικής

έρευνας του ΠΟΥ, το σχετικό βάρος που λαμβάνει η βελτίωση της υγείας είναι 49%,

η βελτίωση της ανταποκρισιμότητας 29% και η δικαιοσύνη στη χρηματοδότηση

22% (Gakidou et al. 2000). Οι επιλογές δεν έδειξαν στατιστικά σημαντική συσχέτιση

με δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, εκπαίδευση, επίπεδο

υγείας, ή χρησιμοποίηση υπηρεσιών υγείας). Η μόνη στατιστικά σημαντική

συσχέτιση που βρέθηκε αφορούσε στη διαφορά μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών

και των αναπτυσσόμενων χωρών. Η βελτίωση της υγείας βαθμολογείται με 2,8

ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα στις ανεπτυγμένες χώρες, ενώ αντίθετα η βελτίωση

96

της ανταποκρισιμότητας βαθμολογείται με 1,7 μονάδες χαμηλότερα. Αυτές οι

διαφορές, παρόλο που είναι σημαντικές στατιστικά, δεν θεωρούνται ουσιαστικά

σημαντικές. Όσον αφορά στη σχετική σημασία των δύο παραμέτρων της βελτίωσης

της υγείας, η ισότητα στην κατανομή της υγείας λαμβάνει λίγο μεγαλύτερη σημασία

(53%) από τη βελτίωση του μέσου επιπέδου της υγείας (47%). Παρόμοια

αποτελέσματα προκύπτουν από τα αποτελέσματα όσον αφορά στους δύο

υποστόχους της βελτίωσης της ανταποκρισιμότητας. Η ισότητα στην κατανομή της

ανταποκρισιμότητας λαμβάνει 54% ενώ το μέσο επίπεδο της ανταποκρισιμότητας

λαμβάνει 46%.

Στην παρούσα μελέτη, η σχετική σημασία που δίνεται στους τρεις παραπάνω

στόχους εξετάζεται με τρεις ερωτήσεις στα ερωτηματολόγια που αφορούν στην

υγεία. Προηγείται των ερωτήσεων μια εξήγηση και ο ορισμός των στόχων. Οι

ερωτήσεις δίνονται με τη μορφή «κυκλικών διαγραμμάτων» (ή “πίτες”), τα οποία

απεικονίζουν διαφορετικές αξίες για τη σημασία κάθε στόχου, αλλάζοντας το

μέγεθος των μεριδίων τα οποία αντιστοιχούν σε κάθε στόχο. Παρείχετο επίσης η

δυνατότητα στα άτομα του δείγματος να συμπληρώσουν τα δικά τους τμήματα (ή

“φέτες”) σε ένα κενό κυκλικό διάγραμμα αν τα εικονιζόμενα τμήματα δεν

αντιστοιχούσαν στη δική τους αξιολόγηση. Η πρώτη ερώτηση αναφέρονταν στη

σχετική σημασία των τριών στόχων, η δεύτερη στη σχετική σημασία των δύο

παραμέτρων της βελτίωσης της υγείας και η τρίτη στη σχετική σημασία των δύο

παραμέτρων της βελτίωσης της ανταποκρισιμότητας.

6.2. Αποτελέσματα της έρευνας

6.2.1. Η σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας

Από τα 864 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια, 787 άτομα (91%) απάντησαν στην

ερώτηση σχετικά με την ιεράρχηση των στόχων μεταξύ τους.

97

Πίνακας 6.2.1.1.: Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας η οποία επιλέγεται από

το ανταποκρινόμενο δείγμα σε σχέση με προηγούμενες μελέτες του ΠΟΥ

Στόχοι Μέση τιμή της παρούσας

μελέτης

Μέση τιμή ΠΟΥ4

Βελτίωση της υγείας του

πληθυσμού1 (Υ) 46% 49%

Βελτίωση της

ανταποκρισιμότητας του

συστήματος2 (Α)

28% 29%

Δικαιοσύνη στη

χρηματοδότηση του

συστήματος3 (Χ)

26% 22%

1Στατιστικά σημαντικές διαφορές σχετικά με την ηλικία και την εκπαίδευση 2Στατιστικά σημαντικές διαφορές σχετικά με την ηλικία, την εκπαίδευση και το εισόδημα 3Στατιστικά σημαντικές διαφορές σχετικά με την ηλικία 4Από Gakidou E. et al (2000)

Όπως βλέπουμε στον Πίνακα 6.2.1.1, η βελτίωση της υγείας λαμβάνει σχεδόν το

μισό βάρος της προτίμησης, τιμή που για της Ελλάδα είναι λίγο χαμηλότερη από την

τιμή η οποία προέκυψε από της μελέτες του ΠΟΥ. Ταυτόχρονα, η

ανταποκρισιμότητα και η δίκαιη χρηματοδότηση μοιράζονται σχεδόν ισότιμα το

υπόλοιπο βάρος, ενώ στις μελέτες του ΠΟΥ, η ανταποκρισιμότητα λαμβάνει λίγο

ψηλότερη προτίμηση από τη δίκαιη χρηματοδότηση. Το ποσοστό προτίμησης το

οποίο λαμβάνει κάθε στόχος δεν εξαρτάται από το φύλο του ερωτώμενου ούτε από

το επίπεδο υγείας του, ούτε από την ύπαρξη ή όχι της ασφαλιστικής κάλυψης για

εξωνοσοκομειακή ή νοσοκομειακή περίθαλψη, όμως, υπάρχει σχέση με την ηλιακή

ομάδα, το εκπαιδευτικό επίπεδο και το συνολικό εισόδημα του νοικοκυριού. Τα

Α

Χ

Υ

Α

Χ

Υ

98

αποτελέσματα παρουσιάζονται στους Πίνακες 6.2.1.2 (ηλικία), 6.2.1.3 (εκπαίδευση)

και 6.2.1.4 (εισόδημα).

Η ηλιακή ομάδα

Πριν σχολιάσουμε τα αποτελέσματα στον πίνακα 6.2.1.2, πρέπει να τονιστεί ότι

λόγω του μικρού αριθμού των απαντήσεων στην τελευταία ηλιακή ομάδα, απαιτείται

επιφύλαξη στη σημασία η οποία δίνεται στη στατιστική δοκιμασία. Αγνοώντας για

την ώρα την τελευταία ηλιακή ομάδα, βλέπουμε ότι καθώς αυξάνεται η ηλικία,

αυξάνεται η σημασία που δίνεται στον στόχο της βελτίωσης της υγείας, σε βάρος

των άλλων δύο στόχων. Στην τελευταία ηλιακή ομάδα, μειώνεται η σημασία της

βελτίωσης της υγείας προς όφελος του στόχου της δικαιοσύνης στη χρηματοδότηση

του συστήματος.

Πίνακας 6.2.1.2 Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας

σε σχέση με την ηλιακή ομάδα

Ηλικιακή ομάδα Βελτίωση της υγείας του

πληθυσμού

Βελτίωση της

ανταποκρισιμότητας του

συστήματος

Δικαιοσύνη στη

χρηματοδότηση

του συστήματος

17 - 30 (ν=78) 44% 29% 27%

31 - 45 (ν=292) 44% 29% 27%

46 - 60 (ν = 225) 48% 27% 25%

61 - 75 (ν = 164) 49% 26% 25%

76 + (ν = 26) 46% 26% 28%

Στατιστική σημασία (με τη

δοκιμασία Kruskal-Wallis) p<0,005 p<0,005 p<0,05

99

Το εκπαιδευτικό επίπεδο

Όπως φαίνεται στον πίνακα 6.2.1.3, καθώς βελτιώνεται το εκπαιδευτικό επίπεδο,

μειώνεται η σχετική σημασία της βελτίωσης της υγείας, προς όφελος του στόχου της

βελτίωσης της ανταποκρισιμότητας του συστήματος. Ο στόχος της δικαιοσύνης στη

χρηματοδότηση παραμένει αμετάβλητος.

Πίνακας 6.2.1.3.: Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας

σε σχέση με το εκπαιδευτικό επίπεδο

Επίπεδο εκπαίδευσης Βελτίωση της υγείας του

πληθυσμού

Βελτίωση της

ανταποκρισιμότητας του

συστήματος

Δικαιοσύνη στη

χρηματοδότηση του

συστήματος

Κατώτερη εκπαίδευση

(ν =158) 48% 26% 26%

Μέση εκπαίδευση

(ν = 284) 47% 27% 26%

Ανώτερη εκπαίδευση

(ν = 339) 45% 29% 26%

Στατιστική σημασία (με τη

δοκιμασία Kruskal-Wallis) p<0,05 p<0,005

Δεν παρουσιάζει

στατιστικά σημαντική

διαφορά

Το εισόδημα του νοικοκυριού

Σε σχέση με το εισόδημα, ο στόχος της δικαιοσύνης στη χρηματοδότηση, όπως και

σε σχέση με το εκπαιδευτικό επίπεδο, παραμένει αμετάβλητος. Καθώς αυξάνεται το

εισόδημα, υπάρχει τάση να μειώνεται η σχετική σημασία του στόχου της βελτίωσης

της υγείας, η οποία, όμως, δεν είναι στατιστικά σημαντική. Αντίστοιχα, αυξάνεται η

σχετική σημασία της βελτίωσης της ανταποκρισιμότητας, παρουσιάζοντας

στατιστική σημασία.

100

Πίνακας 6.2.1.4.: Σχετική σημασία των στόχων του συστήματος υγείας σε σχέση με το συνολικό

εισόδημα του νοικοκυριού

Βελτίωση της υγείας του

πληθυσμού

Βελτίωση της

ανταποκρισιμότητας του

συστήματος

Δικαιοσύνη στη

χρηματοδότηση του

συστήματος

< 150.000 (ν = 93) 50% 25% 25%

150.001 - 300.000

(ν = 188) 48% 27% 25%

300.001 - 500.000

(ν = 239) 46% 28% 26%

500.001 - 800.000

(ν = 110) 44% 30% 26%

> 800.001 (ν = 79) 45% 28% 26%

Στατιστική σημασία (με τη

δοκιμασία Kruskal-Wallis)

Δεν παρουσιάζει

στατιστικά σημαντική

διαφορά

p<0,05

Δεν παρουσιάζει

στατιστικά σημαντική

διαφορά

6.2.2. Η σχετική σημασία των παραμέτρων της βελτίωσης της υγείας

Με αυτήν την ερώτηση εξετάζεται η σχετική σημασία της βελτίωσης του μέσου

επίπεδου υγείας του πληθυσμού σε σύγκριση με τη βελτίωση της ισότιμης διάχυσης

της καλής υγείας ανάμεσα στον πληθυσμό. Από τα 864 άτομα τα οποία

συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια υγείας, 773 ανταποκρίθηκαν σε αυτή την

ερώτηση (89%). Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα 6.2.2.1. Δεν

υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις απαντήσεις σε σχέση με το φύλο,

την ηλικία, την εκπαίδευση το εισόδημα ή το επίπεδο υγείας, καθώς και για την

ύπαρξη ή όχι ασφαλιστικής κάλυψης για νοσοκομειακή περίθαλψη. Αντίθετα, τα

άτομα τα οποία δεν έχουν ασφαλιστική κάλυψη για εξωνοσοκομειακή περίθαλψη,

δίνουν 50% και στους δύο παραμέτρους της βελτίωσης της υγείας, αποτέλεσμα το

οποίο εμφανίζει στατιστική σημασία (p<0,05). Δηλαδή οι άνθρωποι οι οποίοι δεν

έχουν ασφαλιστική κάλυψη για εξωνοσοκομειακή περίθαλψη δίνουν μεγαλύτερο

βάρος στην ισότιμη διάχυση της καλής υγείας ανάμεσα στο πληθυσμό, και

101

μικρότερο βάρος στο μέσο επίπεδο υγείας. Δίνεται λίγο παραπάνω βάρος στο στόχο

της βελτίωσης του μέσου επίπεδου υγείας, σε αντίθεση με τις μελέτες του ΠΟΥ,

όπου δίνεται λίγο παραπάνω βάρος στο στόχο της βελτίωσης της ισότιμης διάχυσης

της καλής υγείας ανάμεσα στον πληθυσμό.

Πίνακας 6.2.2.1.: Η σχετική σημασία των παραμέτρων του συστήματος υγείας,

όσον αφορά στην υγεία

Οι απαντήσεις στην παρούσα

μελέτη

Οι απαντήσεις στις μελέτες του

ΠΟΥ

Βελτίωση του μέσου επίπεδου

υγείας του πληθυσμού (Μ.Ε.) 54% 46%

Βελτίωση της ισότιμης διάχυσης

της καλής υγείας ανάμεσα στον

πληθυσμό (Ι)

46% 54%

6.2.3 Η σχετική σημασία των παραμέτρων της βελτίωσης της

ανταποκρισιμότητας

Με αυτήν την ερώτηση, εξετάζεται η σχετική σημασία της βελτίωσης του μέσου

επίπεδου ανταποκρισιμότητας του συστήματος σε σύγκριση με τη βελτίωση της

ισότιμης κατανομής της καλής ανταποκρισιμότητας στο σύστημα. Από τα 864

άτομα τα οποία συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια υγείας, 766 ανταποκρίθηκαν σε

ΙΜ .Ε.Ι

Μ .Ε.

102

αυτή την ερώτηση (89%). Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα 6.2.3.1.

Δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις απαντήσεις σε σχέση με το

φύλο, την ηλικία, την εκπαίδευση ή το εισόδημα. Δίνεται λίγο παραπάνω βάρος στο

στόχο της βελτίωσης του μέσου επίπεδου ανταποκρισιμότητας, σε αντίθεση με τις

μελέτες του Π.Ο.Υ., όπου δίνεται λίγο παραπάνω βάρος στο στόχο της βελτίωσης

της ισότιμης κατανομής της ανταποκρισιμότητας στο σύστημα.

Πίνακας 6.2.3.1.: Η σχετική σημασία των παραμέτρων του συστήματος υγείας,

όσον αφορά στην ανταποκρισιμότητα

Οι απαντήσεις στην παρούσα

μελέτη

Οι απαντήσεις στις μελέτες του

ΠΟΥ

Βελτίωση του μέσου επίπεδου

ανταποκρισιμότητας του

συστήματος (Μ.Ε.)

53% 46%

Βελτίωση της ισότιμης

κατανομής της καλής

ανταποκρισιμότητας στο

σύστημα (Ι)

47% 54%

ΙΜ.Ε.ΙΜ.Ε.

103

6.3. Κύρια ευρήματα και συμπεράσματα

Από τη διερεύνηση της σχετικής σημασίας την οποία αποδίδουν οι πολίτες της

χώρας στους στόχους του συστήματος υγείας φαίνεται ότι καθώς ανεβαίνει η ηλικία,

η υγεία λαμβάνει μεγαλύτερη σημασία σε βάρος της ανταποκρισιμότητας και της

δίκαιης χρηματοδότησης. Ωστόσο, στη μεγαλύτερη ηλιακή ομάδα, η σημασία της

δίκαιης χρηματοδότησης λαμβάνει μεγαλύτερη σημασία σε βάρος της υγείας.

Η άνοδος του εκπαιδευτικού επιπέδου και του εισοδήματος συνδέεται με την αύξηση

της σημασίας της ανταποκρισιμότητας σε βάρος της υγείας. Τόσο το μέσο επίπεδο

υγείας όσο και το μέσο επίπεδο ανταποκρισιμότητας είναι λίγο πιο σημαντικά από

την ισότιμη κατανομή τους για όλο το ανταποκρινόμενο δείγμα.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι αρκετά άτομα δεν απάντησαν σε αυτές τις ερωτήσεις,

υποδηλώνοντας ίσως κάποια δυσκολία στην κατανόηση των νέων αυτών εννοιών.

104

105

Έβδομο Κεφάλαιο

Συμπεράσματα και Ζητήματα

Πολιτικής Υγείας

7.1. Κύριες διαπιστώσεις

Από την ανάλυση των κύριων ευρημάτων της μελέτης αυτής, διαπιστώνεται ότι

γενικά οι Έλληνες αξιολογούν το επίπεδο υγείας τους υψηλά, ενώ επιπροσθέτως

υπάρχει ισότιμη διάχυση του επιπέδου υγείας ανάμεσα στις Περιφέρειες και

ανάμεσα στα δύο φύλα. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα αξιολογούν το

επίπεδο υγείας τους επηρεάζεται από την ύπαρξη κοινωνικοοικονομικών διαφορών

σε σχέση με το εισόδημα, την εκπαίδευση και την ηλικία. Η αρνητική εξέλιξη των

τριών αυτών παραγόντων συνδέεται με δυσμενέστερη αυτοαξιολόγηση της υγείας.

Οι δημογραφικές και κοινωνικοοικονομικές συνιστώσες καθορίζουν και το βαθμό

χρησιμοποίησης των υγειονομικών υπηρεσιών. Η ηλικία, η εκπαίδευση, το εισόδημα

και το επίπεδο υγείας αποτελούν τους βασικότερους προσδιοριστικούς παράγοντες

χρησιμοποίησης των υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα. Η αύξηση της ηλικίας και η

χειροτέρευση του επιπέδου υγείας συνεπιφέρουν μεγαλύτερη χρησιμοποίηση των

υπηρεσιών υγείας. Αντίθετα, η βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου και η αύξηση

του εισοδήματος σχετίζονται με μικρότερη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας

Η ανταποκρισιμότητα των υπηρεσιών υγείας και ιδιαίτερα του δημόσιου τομέα στις

προσδοκίες του πληθυσμού είναι χαμηλή. Ο σεβασμός από το προσωπικό προς τους

ασθενείς είναι ελλιπής, η αυτονομία των ασθενών και η ενεργός συμμετοχή τους

κατά τη διαδικασία εξέτασης και θεραπείας είναι περιορισμένη, η έγκαιρη προσοχή

του προσωπικού προς τους ασθενείς δεν είναι ικανοποιητική και η ποιότητα του

περιβάλλοντος των υγειονομικών μονάδων βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. Σε

καλύτερο επίπεδο βρίσκονται η εμπιστευτικότητα των πληροφοριών και η κοινωνική

106

υποστήριξη η οποία φαίνεται να λειτουργεί ως υποκατάστατο και αντίβαρο στις

ελλείψεις του συστήματος παροχής νοσηλευτικών υπηρεσιών.

Το χρηματοδοτικό βάρος των υπηρεσιών υγείας κατανέμεται άνισα μεταξύ των

κοινωνικών ομάδων του πληθυσμού της χώρας καθώς το πολύ υψηλό ποσοστό των

ιδιωτικών δαπανών υγείας, η εκτεταμένη παραοικονομία και η δομή του

φορολογικού συστήματος επιδρούν αντίστροφα προοδευτικά στη διανεμητικότητα

του συστήματος. Θα πρέπει επιπροσθέτως να επισημανθεί ότι η πλήρης και

καθολική ασφαλιστική κάλυψη του ελληνικού πληθυσμού για τον κίνδυνο ασθένειας

δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τα ευρήματα της έρευνας.

Από τη διερεύνηση της σχετικής σημασίας την οποία αποδίδουν οι πολίτες της

χώρας στους στόχους του συστήματος υγείας φαίνεται ότι η καλή υγεία λαμβάνει

μεγαλύτερη σημασία σε σχέση με την ανταποκρισιμότητα και τη δίκαιη

χρηματοδότηση. Ωστόσο η επίδραση των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων είναι

και εδώ εμφανής καθώς η βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης και εισοδήματος

οδηγεί τα άτομα να θέτουν σε προτεραιότητα την ανταποκρισιμότητα των

υπηρεσιών έναντι του επιπέδου υγείας, αφού τα άτομα αυτά θεωρούν το καλό

επίπεδο υγείας τους ως δεδομένο και αναζητούν καλύτερη αντιμετώπιση από το

σύστημα.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις οι οποίες συνοψίζουν τα κύρια ευρήματα της παρούσας

έρευνας, θέτουν δύο μείζονα ζητήματα πολιτικής. Το πρώτο, σχετίζεται με την

ύπαρξη κοινωνικών ανισοτήτων οι οποίες επιδρούν στο επίπεδο υγείας, τη

χρησιμοποίηση και τη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας, αναδεικνύοντας τα

προβλήματα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, ως προσδιοριστικών

παραγόντων της πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας. Το δεύτερο, αναφέρεται στους

ενδογενείς στόχους του συστήματος υγείας και το βαθμό στον οποίο αυτό

ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και τις ανάγκες του πληθυσμού.

Η παρούσα έρευνα επιβεβαιώνει την υλιστική ή δομική ερμηνεία η οποία συνδέει τις

ανισότητες στο επίπεδο υγείας και στη πρόσβαση και χρησιμοποίηση των υπηρεσιών

υγείας, με τους υλικούς και οικονομικούς όρους και τις αντίστοιχες κοινωνικές

δομές αναπαραγωγής του δεδομένου κοινωνικού σχηματισμού. Τόσο η Έκθεση

107

Black και η Έκθεση Whitehead οι οποίες αναφέρονται στη Βρετανία (Townsend et

al., eds., 1992), όσο και έρευνες οι οποίες εξετάζουν άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (Fox,

ed., 1989), αναδεικνύουν την έλλειψη υλικών πόρων από τα φτωχά στρώματα του

πληθυσμού, τη χαμηλή εκπαίδευση, τις άσχημες συνθήκες στέγασης, την

απασχόληση σε θέσεις χαμηλού κοινωνικού γοήτρου και γενικότερα το δυσμενές

κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον, ως ερμηνευτικούς παράγοντες της ύπαρξης

ανισοτήτων στην υγεία και τη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας.

Στην Ελλάδα παλαιότερες μελέτες και έρευνες προσεγγίζουν τα παραπάνω ζητήματα

και ο προβληματισμός τον οποίο θέτουν καταλήγει σε παρόμοια συμπεράσματα.

Σύμφωνα με τον Μπαμπανάση (1981), κατά την περίοδο 1900-1981, η φτώχεια, η

κακή διατροφή, οι άσχημες συνθήκες κατοικίας και υγιεινής και ασφάλειας στους

χώρους εργασίας και γενικότερα οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης συνδέονται με

υψηλότερη θνησιμότητα και νοσηρότητα των χαμηλών στρωμάτων. Σε εμπειρική

έρευνα των Μαδιανού και συν. (1988) τα προβλήματα της αστικής και βιομηχανικής

ανάπτυξης της χώρας όπως η ποιότητα της κατοικίας και οι συνθήκες εργασίας

σχετίζονται με τα προβλήματα υγείας του πληθυσμού. Ο Υφαντόπουλος (1988)

υποστηρίζει ότι η υγεία του ελληνικού πληθυσμού εξαρτάται από τον τρόπο ζωής,

την εκπαίδευση και την οικονομική ανάπτυξη. Στην μελέτη των Καράγιωργα και

συν. (1990) για τις διαστάσεις της φτώχειας στην Ελλάδα, διαπιστώνονται διαφορές

στο φάσμα νοσηρότητας μεταξύ των επαγγελματικών κατηγοριών και στους δείκτες,

τη διάρκεια και την έκβαση της νοσηλείας μεταξύ των ασφαλισμένων διαφορετικών

ταμείων και μεταξύ απόρων και μη απόρων ασθενών.

Κοινωνικές ανισότητες εμφανίζονται και στο υποσύστημα χρηματοδότησης του

υγειονομικού τομέα στην Ελλάδα, με την ιδιαίτερα αυξημένη βαρύτητα των

ιδιωτικών δαπανών για υγεία (42% του συνόλου των δαπανών υγείας) και την

εκτεταμένη παραοικονομία (16,9% των δαπανών υγείας) (Kyriopoulos et al., 2001),

καθώς επίσης και την άνιση κατανομή του φορολογικού βάρους η οποία οφείλεται

στην κυριαρχία των έμμεσων φόρων (Καράγιωργας και Πάκος 1988). Ερευνητικά

δεδομένα δείχνουν ότι η ζήτηση για υπηρεσίες υγείας, η επιλογή του τρόπου

παραγωγής, των μεθόδων χρηματοδότησης και των κριτηρίων αποζημίωσης

εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από την έκταση της ασφαλιστικής κάλυψης

(Κυριόπουλος 2001). Όπως προκύπτει από την παρούσα έρευνα καθώς και από τις

108

υψηλές ιδιωτικές δαπάνες για υγεία, δεν υπάρχει καθολική και πλήρης ασφαλιστική

κάλυψη του πληθυσμού της χώρας για υγειονομικές υπηρεσίες. Επιπροσθέτως, το

συνδυαστικό αποτέλεσμα ως προς την αναδιανεμητική επίπτωση της φορολογίας και

των ασφαλιστικών εισφορών εμφανίζει χαμηλή προοδευτικότητα και συνεπώς

μικρά αναδιανεμητικά αποτελέσματα (Φέτση 1990)

7.2. Προτάσεις πολιτικής

Σύμφωνα με τις παραπάνω διαπιστώσεις οι οποίες τονίζουν την πολυπαραγοντική

διάσταση του επιπέδου υγείας και της χρησιμοποίησης των υγειονομικών

υπηρεσιών, η ενδεδειγμένη πολιτική υγείας προϋποθέτει τον σχεδιασμό και την

εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου σχεδίου παρέμβασης σε τρεις άξονες:

(Α) Ενεργητικές κοινωνικές πολιτικές καταπολέμησης της φτώχειας και του

κοινωνικού αποκλεισμού οι οποίες θα βελτιώσουν το επίπεδο διαβίωσης του

πληθυσμού.

Η διατύπωση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος άσκησης κοινωνικής πολιτικής

ξεφεύγει από τα όρια αυτού του βιβλίου. Ωστόσο είναι δυνατό να προσδιοριστούν οι

βασικές αρχές μιας νέας στρατηγικής ανάπτυξης του κοινωνικού κράτους και

καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η νέα αυτή

στρατηγική προσεγγίζει την κοινωνική πολιτική ως παραγωγικό συντελεστή,

τονίζοντας την διπλή της υπόσταση ως απαραίτητου στοιχείου της οικονομικής

ανάπτυξης και ταυτόχρονα ως σταθεροποιητικού παράγοντα κοινωνικής συνοχής.

Στο επίκεντρο τίθενται ενεργητικές πολιτικές δημιουργίας νέων θέσεων

απασχόλησης, επένδυσης στην εκπαίδευση, την κατάρτιση και τη δια βίου μάθηση

καθώς και η θεσμοθέτηση ενός ελάχιστου επιπέδου διαβίωσης μέσα από ένα δίχτυ

κοινωνικής ασφάλειας (Σακελλαρόπουλος 1999).

109

(Β) Μεταρρύθμιση του τρόπου χρηματοδότησης των υπηρεσιών υγείας στα πλαίσια

μιας ευρύτερης αναμόρφωσης του φορολογικού και του κοινωνικοασφαλιστικού

συστήματος.

Η μεταρρύθμιση ωστόσο των κοινωνικών πολιτικών προϋποθέτει τη φορολογική

μεταρρύθμιση και την αναδιάρθρωση των πηγών χρηματοδότησης, έτσι ώστε να

επιτευχθεί η δικαιότερη κατανομή των πόρων μέσα από προοδευτικούς μηχανισμούς

αναδιανομής. Ειδικότερα στον τομέα της υγείας, παρουσιάζεται μια χρόνια

υποχρηματοδότηση των υγειονομικών υπηρεσιών από πηγές της κεντρικής

διοίκησης και της κοινωνικής ασφάλισης. Πιο συγκεκριμένα, οι δαπάνες υγείας στην

Ελλάδα απορροφούν το 9,1% του ΑΕΠ, εκ του οποίου το 5,2 είναι δημόσιες δαπάνες

και το 3,9% ιδιωτικές. Από τις δημόσιες δαπάνες, το 65% καλύπτεται από τον

κρατικό προϋπολογισμό ενώ το 35% από την κοινωνική ασφάλιση (Σουλιώτης

2002).

Η ανεπάρκεια των πόρων και η εισαγωγή μηδενικών τιμών από την πλευρά του

δημόσιου τομέα, έχει ως αποτέλεσμα η πρόσβαση να εξαρτάται από τις ίδιες

πληρωμές και/ή παραπληρωμές και κατά συνέπεια από το εισόδημα, γεγονός το

οποίο αναιρεί την αρχή της ίσης πρόσβασης. Ως εκ τούτου, η διεύρυνση της

χρηματοδοτικής βάσης της περίθαλψης από τη γενική φορολογία και τις

ασφαλιστικές εισφορές καθίσταται αναγκαία και ικανή συνθήκη της υγειονομικής

μεταρρύθμισης (Κυριόπουλος, Μπεαζόγλου 2001).

(Γ) Παρεμβάσεις στο ίδιο το σύστημα υγείας με έμφαση στην ποιοτική αναβάθμιση

των παρεχομένων υπηρεσιών και την επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό.

Η διασφάλιση της ποιότητας και η βελτίωση της ιατρικής αποτελεσματικότητας με

σκοπό την καλύτερη ικανοποίηση των πολιτών, καθώς και ο έλεγχος του

οικονομικού κόστους για την επίτευξη της οικονομικής αποδοτικότητας, συνιστούν

τις βασικές επιδιώξεις των σύγχρονων υγειονομικών μεταρρυθμίσεων. Αυτό

επιτυγχάνεται με την εισαγωγή φραγμών για τον έλεγχο της πρόσβασης στις

υπηρεσίες υγείας. Δεδομένου ότι η εγκατάσταση τιμών ή ποσοστών συνασφάλισης

για τις παρεχόμενες υπηρεσίες ακυρώνει το κριτήριο της ισότητας, θεωρείται πιο

110

δίκαιη κοινωνικά η εισαγωγή της ελεγχόμενης φροντίδας, δηλαδή της

προσδιορισμένης σε έκταση, ποσότητα και ποιότητα και σύμφωνα με κανόνες

παρεχόμενης δέσμης φροντίδων, μέσα από οριοθετημένες διαδικασίες

προσανατολισμένης επιλογής (Κυριόπουλος και συν 2000).

Η ποιοτική αναβάθμιση των παρεχομένων υπηρεσιών προϋποθέτει τη θέσπιση

σχετικών κριτηρίων, την άσκηση τεκμηριωμένης ιατρικής, την ανάπτυξη

πρωτοκόλλων διάγνωσης νοσημάτων και την εφαρμογή διαδικασιών ιατρικού

ελέγχου. Πρωτίστως όμως απαιτεί την επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο,

δεδομένης της υψηλής σημασίας του ανθρώπινου δυναμικού στην παραγωγή

υγειονομικών υπηρεσιών και στην άσκηση αποδοτικής και αποτελεσματικής

υγειονομικής πολιτικής (Ανδριώτη 1998).

111

Βιβλιογραφία

Ανδριώτη Δ., (1998), “Τα επαγγέλματα υγείας στην Ελλάδα”, Εξάντας, Αθήνα

Bardel A., Wallander M. A., Svardsudd K., (2000), “Reported current use of

prescription drugs and some of its determinants among 35 to 65 year old women in

mid-Sweden: A population-based study”, Journal of Clinical Epidemiology, 53(6): 637-

643

Bertakis K.D., Azaris R., Helms L. J., Callahan E. J., Robbins J. A., (2000), “Gender

differences in the utilization of health services”, Journal of Family Practice, 49(2):

147-152

Borras J. M., (1994), “Utilization of health services”, Gac. Sanit., 8(40): 30-49

Bowling A., (1997), “Research methods in health. Investigating health and health

services”, Open University Press, Buckingham

Γείτονα Μ., Κυριόπουλος Γ., (2000), “Ισότητα και αποδοτικότητα στην υγεία:

Θεωρητική ανάλυση και εμπειρικές προσεγγίσεις”, στο: Δόλγερας Α., Κυριόπουλος

Γ., (επιμ.), “Ισότητα, αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα στις υπηρεσίες

υγείας”, Θεμέλιο, Αθήνα

Γεωργούση Ε., Γεννηματά Α., Δρίζη Λ., Κυριόπουλος Γ., (1994), «Η ικανοποίηση

των χρηστών στις υπηρεσίες ανοιχτής φροντίδας υγείας», στο: Κυριόπουλος Γ.,

Γεωργούση Ε., (επιμ.), «Ασθενείς και επαγγέλματα υγείας στην Ελλάδα», Ακαδημία

Επαγγελμάτων Υγείας, Αθήνα

Carlsen F., Grytten J., (2000), “Consumer satisfaction and supplier induced demand”,

Journal of Health Economics, 19(5): 731-753

Chomsky Ν., (1999), “Οι έχοντες και οι μη κατέχοντες. Κοινωνικοί αγώνες σήμερα”,

Καστανιώτης, Αθήνα

112

Clark M.J., Purdie J., Fitzgerald G.J., Bischoff N.G., O’Rourke P.K.,(1999),

“Predictors of demand for emergency prehospital care: an Australian study”,

Prehospital Disaster and Medicine, 14(3): 167-173

Clinitz D., Preker A., Wasem J., (1998), “Balancing competition and solidarity in

health care financing”, in: Saltman R., Figueras J., Sakellarides C., (1998), “Critical

challenges for health care reform in Europe”, Open University Press, Buckingham

Coulter A., Ham C., (eds.), (2000), “The global challenge of health care rationing”,

Open University Press, Buckingham

Darby C., Valentine N., Murray C., de Silva A., (2000), “Strategy on measuring

responsiveness”, World Health Organization, Geneva, (GPE Discussion Paper

Series: No 23)

Demers M., (1996), “Factors explaining the increase in cost for physician care in

Quebec’s elderly population”, CMAJ, 155 (11): 1555-1560

Doll H., McPherson K., Davies J., Flood A., et al., (1991), “Reliability of

questionnaire responses as compared with interview in the elderly: views on the

outcome of transurethral resection of the prostate”, Social Science and Medicine, 33,

1303-1308.

Δόλγερας Α., Οικονόμου Χ., Κυριόπουλος Γ., Κοντός Δ., (2001), «Η πρόθεση των

χρηστών για πρόσθετη πληρωμή για τη βελτίωση της ασφαλιστικής κάλυψης των

υπηρεσιών υγείας: Η περίπτωση του Λεκανοπεδίου Αττικής», στο: Κυριόπουλος Γ.,

Λιαρόπουλος Λ., Μπουρσανίδης Χ., Οικονόμου Χ., (επιμ.), «Η ασφάλιση υγείας

στην Ελλάδα», Θεμέλιο, Αθήνα

Donaldson C., Gerard K., (1993), “Economics of health care financing. The visible

hand”, MacMillan, London

113

Donelan K., DesRoches C.M., Schoen C., (2000), “Inadequate health insurance: costs

and consequences” Med. Gen. Med., 11(6): E37

Doorslaer van E., Wagstaff A., Burg van der H., Christiansen T., Citoni G., Biase di

R., Gerdtham U. G., Gerfin M., Gross L., Hakinnen U., John J., Johnson P., Klavus

J., Lachaud C., Lauritsen R., Leu R., Nolan B., Pereira J., Propper C., Puffer F.,

Rochaix L., Schellhorn M., Sundberg G., Winkelhake O., (1999), “The redistributive

effect of health care financing in twelve OECD countries”, Journal of Health

Economics, 18, 3; 291-313

Dubos R., (1987), “Mirage of health: utopias, progress and biological change”,

Rutgers University Press

Dunlop S., Coyte P.C., McIsaac V., (2000), “Socioeconomic status and the utilization

of physician services results from the Canadian National population health survey”,

Social Science and Medicine, 51(1): 123-133

ΕΣΥΕ, (2001), “Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών 1998-99”, Αθήνα

Eriksson I., Unden A. L., Elofsson S., (2001), “Self-rated health. Comparisons

between three different measures. Results from a population study”, International

Journal of Epidemiology, 30: 326-333.

European Commission (1998), “Citizens and health systems: Main results from a

Eurobarometer survey”, Luxembourg

Eurostat, (1997), “Self-reported health in the European Community. Statistics in

focus, populations and social conditions”, Luxembourg

Faulkner L. A., Schauffler H. H., (1997), “The effect of health insurance coverage on

the appropriate use of recommended clinical preventive services”, American Journal

of Preventive Medicine, 13(6): 453-458

Ferro M., (1998), “Les societes maladies du progress”, Plon, Paris

114

Φέτση Α., (1990), “Η αναδιανεμητική επίπτωση του δημόσιου τομέα στα

εισοδήματα των νοικοκυριών”, στην: Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τεύχος

73Α

Fox J., (ed.), (1989), “Health inequalities in European countries”, Gower, Aldershot

Fylkesnes K., Forde O.H., (1991), “The Tromso study: predictors of self-evaluated

health: has society adopted the expanded health concept?” Social Science and

Medicine, 32: 141-14.

Gakidou E., Murray CJL., Frenk J., (2000), “Measuring Preferences on Health

System Performance Assessment”, World Health Organization, Geneva, (GPE

Discussion Paper Series: No.20)

Gosden T., Pedersen L., Torgerson D., (1999), “How should we pay doctors? A

systemic review of salary payments and their effect on doctor behaviour”, QJM,

92(1): 47-55

Grimsmo A., Siem H., (1984), “Factors affecting primary health care utilization”,

Family Practice, 1(3): 155-161

Groenewegen P.P., Van der Zee J., (1988), “The comparison of health care systems

through regional analysis: the case of hospital admissions in Belgium and The

Netherlands”, Social Science and Medicine, 26(1): 91-100

Haan M.N., Selby J.V., Quesenberry C.P., Schmittdiel J.A., Fireman B.H., Rice D.P.

(1997), “The impact of aging and chronic disease on use of hospital and outpatient

services in a large HMO: 1971-1991”, Journal of American Geriatric Society, 45(6):

667-674

Ham C., Honigsbaum F., (1998),“Priority setting and rationing health services”, in:

Saltman R., Figueras J., Sakellarides C., (eds.), “Critical challenges for health care

reform in Europe”, Open University Press, Buckingham

115

Hanlon P., Walsh D., Whyte B.W., Scott S.N., Lightbody P., Gilhooly M.L., (1998),

“Hospital use by an aging cohort: an investigation into the association between

biological, behavioural and social risk markers and subsequent hospital utilization”,

Journal of Public Health Medicine, 20(4): 467-476

Haug M.R., (1981), “Age and medical utilization patterns”, Journal of Gerontology,

36(1): 103-111

Harris J., (1988), “More and better justice”, in: Bell J. M., Mendus S., (eds.),

“Philosophy and medical welfare”, Cambridge University Press, Cambridge

Heistaro S., Jousilahti P, Lahelma E., Vartiainen E., Puska P., (2001), “Self-rated

health and mortality: a long-term prospective study in eastern Finland”, Journal of

Epidemiology and Community Health, 55: 227-232.

Idler E.L., Benyamini Y, (1997), “Self-rated health and mortality: a review of

twenty-seven community studies”, Journal of Health and Societal Behavior, 38:21-37

Idler E.L., Kasl S., (1991), “Health perceptions and survival: do global evaluations of

health status really predict mortality?”, Journal of Gerontology, 46: 55-65

Illich I., (1975), “Medical Nemesis: The expropriation of health”, Calder and Boyars,

London

Jofre-Bonet M., (2000), “Public health care and private insurance demand: the waiting

time as a link”, Health Care Management Science, 3(1): 51-71

Johannesson Μ., Johansson P.O., Soderqvist T., (1998), “Time spent on waiting lists

for medical care: an insurance approach”, Journal of Health Economics, 17(5): 627-

644

116

Jylha M., Leskinen E., Alanen E., Leskinen A.L., Heikkinen E., (1986), “Self-rated

health and associated factors among men of different ages”, Journal of Gerontology,

41: 710-717

Καράγιωργας Σ., Πάκος Θ., (1988), “Η κατανομή του φορολογικού βάρους στην

Ελλάδα: 1982”, Τιμητικός Τόμος στη Μνήμη Σ. Καράγιωργα, Ινστιτούτο

Περιφερειακής Ανάπτυξης Παντείου Πανεπιστημίου, Αθήνα

Καράγιωργας Σ., Γεωργακόπουλος Θ., Καραντινός Δ., Λοϊζίδης Γ., Μπούζας Ν.,

Υφαντόπουλος Γ., Χρυσάκης Μ., (1990), “Διαστάσεις της φτώχειας στην Ελλάδα”,

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα

Kasper J., (2000), “Health care utilization and barriers to health care”, in: Albrecht

G., Fitzpatrick R., Scrimshaw S., (eds.), “Social studies in health and medicine”,

Sage, London

Kawabata K., (2001), “A framework for health systems performance assessment”, in:

Kyriopoulos J., Beazoglou T., Heffley D., (eds.), “Health economics in the new era”,

Exandas, Athens

Kouchner B., (1996), “La dictature medicale”, Robert Laffont, Paris

Krasnik A., Hansen E., Keiding N., Sawitz A., (1997), “Determinants of general

practice utilization in Denmark”, Danish Medical Bulletin, 44(5): 542-546

Krause N.M., Jay G.M., (1994), “What do global self-rated health items measure?”

Medical Care, 32: 930-942

Κυριόπουλος Γ., Γεωργούση Ε., Γεννηματά Α., (1994), «Η ικανοποίηση των

χρηστών από τις υπηρεσίες υγείας στα δημόσια νοσηλευτήρια», στο: Κυριόπουλος

Γ.,

Γεωργούση Ε., (επιμ.), «Ασθενείς και επαγγέλματα υγείας στην Ελλάδα», Ακαδημία

Επαγγελμάτων Υγείας, Αθήνα

117

Κυριόπουλος Γ., (2001), “Η επίδραση της ασφάλισης υγείας στη ζήτηση υπηρεσιών

ιατρικής περίθαλψης”, στο: Κυριόπουλος Γ., Λιαρόπουλος Λ., Μπουρσανίδης Χ.,

Οικονόμου Χ., (επιμ.), “Η ασφάλιση υγείας στην Ελλάδα”, Θεμέλιο, Αθήνα

Κυριόπουλος Γ., Μπεαζόγλου Τ., (2001), “Η επίδραση του ασφαλιστικού

μονοψωνίου στην αγορά υπηρεσιών υγείας”, στο: Κυριόπουλος Γ., Λιαρόπουλος Λ.,

Μπουρσανίδης Χ., Οικονόμου Χ., (επιμ.), “Η ασφάλιση υγείας στην Ελλάδα”,

Θεμέλιο, Αθήνα

Κυριόπουλος Γ., Οικονόμου Χ., Γεωργούση Ε., (2001), “Ασφαλιστική κάλυψη και

ίδιες πληρωμές για υπηρεσίες υγείας”, στο: Κυριόπουλος Γ., Λιαρόπουλος Λ.,

Μπουρσανίδης Χ., Οικονόμου Χ., (επιμ.), «Η ασφάλιση υγείας στην Ελλάδα»,

Θεμέλιο, Αθήνα

Κυριόπουλος Γ., Λιονής X., Δημολιάτης Γ., Μερκούρης Π. Μ., Οικονόμου Χ.,

Τσάκος Γ., Φιλαλήθης Τ. και ομάδα εργασίας, (2000), “Η πρωτοβάθμια φροντίδα

υγείας ως θεμέλιο της υγειονομικής μεταρρύθμισης”, Πρωτοβάθμια Φροντίδα

Υγείας, 12, 4: 169-188

Kyriopoulos J., Economou Ch., Dolgeras A., (2001), “Side payments in Greece: The

dilemma of equity and efficiency”, in: Kyriopoulos J., Beazoglou T., Heffley D.,

(eds.), “Health economics in the new era”, Exandas, Athens

LaRue A., Bank L., Jarvik L., Hetland M., (1979), “Health in old age: how do

physicians’ ratings and self-ratings compare?”, Journal of Gerontology, 34: 687-91

Lostao L., Redigor E., Calle M.E., Navarro P., Dominguez V., (2001), “Changes in

socioeconomic differences in the utilization of and accessibility to health services in

Spain between 1987 and 1995/97”, Rev. Esp. Salud Publica 75(2): 115-127

Μαδιανός Μ., Ζάρναρη Ο., Κατουσέλη Α., Κοτταρίδη Γ., Παππάς Π., Τσακίρη Ε.,

Φακιολάς Ν., (1988), “Υγεία και ελληνική κοινωνία. Εμπειρική έρευνα”, Εθνικό

Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα

118

Manski R. J., (1995), “Variable confounding and the influence of non economic

determinants on dental utilization for the elderly”, MSDA, 38(4): 171-174

Marin N., Caba A., Ortiz B., Perez-Tornero E., Martinaz L., Lopez M., Fornieles H.,

Delgado-Rodriguez M., (1997), “Socioeconomic determinants and utilization of

emergency hospital services”, Med. Clin., 108(19): 726-729

Marshall T. H., (1965), “Class, citizenship and social development”, Doubleday

Anchor Book

McCallum J., Shadbolt B., Wang D., (1994), “Self-rated health and survival: a 7-year

follow-up study of Australian elderly”, American Journal of Public Health, 84: 1100-

1105

McGuire A., Henderson J., Mooney G., (1988), “The economics of health care. An

introductory text”, Routledge, London

Mendosa-Sassi R., Beria J.U., (2001), “Health services utilization: a systemic review

of related factors”, Cad Saude Publica, 17(4): 819-832

Mooney G., (1994), “Key issues in health economics”, Harvester Wheatsheaf,

London

Μπαμπανάσης Σ., (1981), “Η διαμόρφωση της φτώχειας στην Ελλάδα του 20ου

αιώνα 1900-1981”, Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, β’ & γ’ τετράμηνο

Murphy J.F., Hepworth J. T., (1996), “Age and gender differences in health services

utilization”, Res. Nurs. Health, 19(4): 323-329

Murray C., Frenk J., (1999), “A WHO framework for health system performance

assessment”, GPE Discussion Paper Series No 6, WHO, Geneva

119

Murray C., Knaul F., Musgrove P., Xu K., Kawabata K., (2001), “Defining and

measuring fairness in financial contribution to the health system”, World Health

Organization, Geneva, (GPE Discussion Paper Series: No 24)

OECD (1999), “An assessment of health system performance across OECD

countries”, OECD DEELSA/ELSA/WPI 3

Ξεκαλάκη Ε., (2001), “Μη παραμετρική στατιστική”, Αθήνα,

Oppenheimer A. N., (1992), “Questionnaire design, interviewing and attitude

measurement“, Pinter, London

Pagano Μ., Gauvreau Κ., (2000), “Principles of Biostatistics”, Duxbury, Pacific

Grove

Πανάρετος Ι., Ξεκαλάκη Ε., (1998), “Εισαγωγή στη στατιστική σκέψη”, Αθήνα,

Philippant D., Van Tielen R., Sturbois G., Peys F., (2000), “Discriptive analysis of

the pharmaceutical prescription evolution in the Belgian ambulatory Sector between

1986 and 1996”, Archives of Public Health, 58, 2: 85-107

Prager E., Walter-Ginzburg A., Blumstein T., Modan B., (1999), “Gender differences

in positive and negative self-assessments of health status in a national

epidemiological study of Israeli aged”, Journal of Women Aging, 11: 21-41

Rawls J., (1971), “A theory of justice”, Harvard University Press, Cambridge

Redigor E., de Mateo S., Gutierrez-Fisac J.L., Fernandez de la Hoz K., Rodriguez C.,

(1996), “Socioeconomic differences in the use and accessibility of health care services

in Spain”, Med. Clin, 107(8): 285-288

Reschorsky J. D., Kemper P.(1999), “Do HMOs make a difference?” Inquiry, 36 (4):

374-377

120

Roemer M., (1993), “National health systems of the world. The issues”, Oxford

University Press, Oxford

Rosner R., (2000), “Fundamentals of Biostatistics”, Duxbury, Pacific Grove

Σακελλαρόπουλος Θ., (1999), “Αναζητώντας το νέο κοινωνικό κράτος”, στο:

Σακελλαρόπουλος Θ., (επιμ), “Η μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους”, Κριτική,

Αθήνα

Salomon J., Tandon A., Murray C., (2001), “Using vignettes to improve cross-

population comparability of health surveys: concepts, design and evaluation

techniques”, Geneva, World Health Organization, (GPE Discussion Paper Series: No

41)

Saltman R., Figueras J., (1997), “European health care reform. Analysis of current

strategies”, WHO, Copenhagen

Sadana R., Mathers C., Lopez A., Murray C., Iburg K., (2000), “Comparative

analyses of more than 50 household surveys on health status”, World Health

Organization, Geneva, (GPE Discussion Paper Series: No 15)

Scott H.D., Mackie A., (1975), “Decisions to hospitalize and operate: a

socioeconomic perspective in an urban state”, Surgery, 77(2): 311-317

Shibuya K., Hashimoto H., Yano E., (2002), “Individual income, income distribution

and self-rated health in Japan: cross sectional analysis of nationally representative

sample”, British Medical Journal, 324: 16-23

Siegel S., Castellan N. J., (1988), “Nonparametric statistics for the behavioral

sciences”, Mc Graw Hill, New York

Silva de A., (2000), “A framework for measuring responsiveness”, World Health

Organization, Geneva, (GPE Discussion Paper Series: No 32)

121

Silva de A., Valentine N., (2000), “Measuring Responsiveness: Results of a key

informants survey in 35 countries”, World Health Organization, Geneva, (GPE

Discussion Paper Series: No. 21)

Smith P., (ed.), (2000), “Reforming markets in health care”, Open University Press,

Buckingham

Σουλιώτης Κ., (2002), “Ανάλυση των δαπανών υγείας στην Ελλάδα 1989-2000.

Μεθοδολογικές διευκρινίσεις και διαπιστώσεις για το σύστημα υγείας”, στο:

Κυριόπουλος Γ., Σουλιώτης Κ., (επιμ.), “Οι δαπάνες υγείας στην Ελλάδα.

Μεθοδολογικά προβλήματα στη μέτρηση και συνέπειες για τις πολιτικές υγείας”,

Παπαζήσης, Αθήνα

Sweeting H., (1995), “Reversals of fortune? Sex differences in health in childhood

and adolescence”, Social Science and Medicine, 40: 77-90

Townsend P., Davidson N., Whitehead M., (eds.), (1992), “Inequalities in Health:

The Black Report and the Health Divide”, Penguin 1992, London

Unden A.L., Elofsson S., (2001), “Health from the patient’s point of view. How does

it relate to the physician’s judgement?”, Family Practitioner, 18: 174-80

Ustun T.B., Chatterji S., Lillanueva M., Bendib L., Celik C., Sadana R., Valentine

N., Ortiz J., Tandon A., Salomon J., Cao Y., Jun X.W., Ozaltin E., Mathers C.,

Murray C., (2001), “WHO multi-country survey study on health and responsiveness

2000-2001”, World Health Organization, Geneva, (GPE Discussion Paper Series: No

37)

Varkevisser C.M., Pathmanathan I., Brownlee A., (1991), “Designing and

conducting health systems research projects: Health systems research training

services”, WHO, International Development Research Centre, Geneva

122

Wagstaff A., (2001), “Measuring equity in health care financing. Reflections on (and

alternatives to) the World Health Organization’s fairness of financing index”, Policy

Research Working Paper 2550, The World Bank, Washington

Wagstaff A., Doorslaer van E., Burg van der H., Calogne S., Christiansen T., Citoni

G., Gerdtham U. G., Gerfin M., Gross L., Hakinnen U., Johnson P., John J., Klavus

J., Lachaud C., Lauritsen R., Leu R., Nolan B., Peran E., Pereira J., Propper C.,

Puffer F., Rochaix L., Rodriguez M., Schellhorn M., Sundberg G., Winkelhake O.,

(1999),

“Equity in the finance of health care: some further international comparisons”,

Journal of Health Economics, 18, 3; 263-290

Wall A., (ed.), (1996), “Health care systems in liberal democracies”, Routledge,

London

WHO (1946), “Constitution”, Geneva

WHO (2000), “The world health report 2000. Health systems: Improving

performance”, Geneva

Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, (1998), “Κοινωνικός

Προϋπολογισμός 1998”, Αθήνα

Υφαντόπουλος Γ., (1988), “Ο προγραμματισμός του τομέα υγείας στην Ελλάδα.

Οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις”, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών,

Αθήνα