Εκδοτικό σημείωμα

Τα άρθρα, όσα συγκεντρώνονται στον ανά χείρας τόμο, παρου­

σιάστηκαν σε μία πρώτη τους μορφή στην Αθήνα, τον Ιούλιο του

1999, στο πλαίσιο του 18 ο υ Λιεθνούς Συνεδρίου για την Ιστορία

της Χαρτογραφίας. Η κεντρική θεματική του Συνεδρίου ήταν Η

Χαρτογραφία του Μεσογειακού Χώρου, ωστόσο οι σύνεδροι αντα­

ποκρίθηκαν με παρεμβάσεις που επικεντρώνονταν σχεδόν απο­

κλειστικά στις περιοχές της ανατολικής Μεσογείου - ίσως επει­

δή το Συνέδριο φιλοξενείτο στην Αθήνα, ίσως επειδή η χαρτο­

γραφία των περιοχών αυτών παραμένει λιγότερο γνωστή από

εκείνη των δυτικών μεσογειακών περιοχών.

Στην ανατολική Μεσόγειο βρίσκονται οι ρίζες αλλά και το

"έτερο ήμισυ" του δυτικού κόσμου: είναι η θάλασσα της Βίβλου,

του Ομήρου και του Βιργιλίου, των Φοινίκων και των Ελλήνων

οικιστών κι αργότερα η θάλασσα των περιοδιών των Αποστόλων.

Η λειτουργική ενότητα της εκφράστηκε κατά τους μέσους και

τους νεότερους χρόνους μέσα από στιβαρά γεωπολιτικά συγκρο­

τήματα όπως η Βυζαντινή ή η Οθωμανική αυτοκρατορία. Οι

περιοχές της ανατολικής Μεσογείου βρέθηκαν πρώτες στον

δρόμο της ευρωπαϊκής επέκτασης και είδαν να ιδρύονται εκεί τα

κράτη των Σταυροφόρων, το Levante Veneto, αλλά και οι αποι­

κιακές κτήσεις των ευρωπαίων ανταγωνιστών κατά τον 19° και

20° αιώνα. Η πλούσια αυτή εμπειρία άφησε τα ίχνη της στον

χώρο και τους χάρτες.

Ο παρών τόμος δεν αποτελεί μια σφαιρική ιστορική προσέγ­

γιση της χαρτογραφίας της ανατολικής Μεσογείου, αλλά περισ­

σότερο, μια υπαινικτική περιδιάβαση των ποικίλων όψεων της

ιστορίας της χαρτογραφίας της περιοχής. Για τον λ ό γ ο αυτό, η

δημοσίευση δεν ακολούθησε ως γνώμονα την ιστορική εξέλιξη

15

ΕΚΔΟΤΙΚΌ ΣΗΜΕΊΩΜΑ

της χαρτογραφίας της περιοχής αλλά πρόκρινε μια οργάνωση

του υλικού με τρόπο ώστε να προβάλλονται ορισμένες Βασικές

χαρτογραφικές παραδόσεις και δραστηριότητες που σχετίζονται

με αυτήν.

Το χρονολογικό φάσμα που καλύπτουν οι συνεργασίες του

τόμου ξεκινά από τον 9° μ.Χ· αιώνα και φτάνει έως τον 20°,

καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα χαρτογραφικών πρακτικών που

αναπτύχθηκαν στις περιοχές αυτές από την Βυζαντινή και την

αραΒική έως την οθωμανική ή και την μεταβυζαντινή περίοδο

καθώς και ορισμένες χαρακτηριστικές χαρτογραφικές πρωτοβου­

λίες της Ευρωπαϊκής Λύσης που αποσκοπούσαν να αποτυπώσουν

τις περιοχές αυτές, την "παρούσα" κατάσταση τους αλλά και το

ιστορικό τους παρελθόν.

Οι συνδρομές που απαρτίζουν τον τόμο χωρίζονται σε τρείς

ενότητες. Η πρώτη ενότητα του τόμου, με τίτλο Χαρτογραφία,

Διοίκηση και Εξερεύνηση, περιλαμβάνει αναλύσεις των χαρτο­

γραφικών πρωτοβουλιών που στήριξαν την διοίκηση και τους

ποικίλους μηχανισμούς αρτιότερης γνώσης και διαχείρισης των

περιοχών αυτών. Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται μελέτες

που εστιάζονται στη διερεύνηση των προϋποθέσεων για την προ­

σέγγιση της "άφαντης" Βυζαντινής χαρτογραφίας (Άννα ΑΒρα-

μέα), αλλά και στις χρήσεις, λόγιες και πρακτικές της οθωμανι­

κής ναυτικής χαρτογραφίας κατά τον 16° και 17° αιώνα (Λημή-

τρης Λούπης). Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται ακόμη τέσ­

σερις μελέτες γύρω από την χαρτογραφική στήριξη των Βενετι­

κών κτήσεων στην Ανατολή. Οι μελέτες αυτές εστιάζονται στις

αναπαραστάσεις του οικισμένου χώρου στα νησολόγια του 15 ο υ

και l 6 o u αιώνα (Νίκος ΜπελαΒίλας), στην χαρτογράφηση των

βενετικών οχυρώσεων της Κρήτης (Ελένη Πορφυρίου), στην

βενετική χαρτογραφία της Λευκάδας του φθίνοντος 17ο υ αιώνα

(Όλγα Κατσιαρδή) και στα βενετικά ναυτικά Βοηθήματα ναυσι­

πλοΐας του φθίνοντος 17 ο υ αιώνα (Λεωνόρα ΝαΒάρι).

Την πρώτη αυτή ενότητα κλείνουν μελέτες που επικεντρώνο­

νται στην χαρτογράφηση της Αιγύπτου από την γαλλική επιστη­

μονική αποστολή στα τέλη του 18ου αιώνα (Madlena Cavelti

Hammer) , στους χάρτες που περιλαμβάνονται στην ταξιδιωτική

αφήγηση του Ali Bei el-Abbasi (Anna Maria Casassas - Carmen

16

ΕΚΔΟΤΙΚΌ ΣΗΜΕΊΩΜΑ

Montaner) και στους χάρτες του οθωμανικού κτηματολογίου της

Παλαιστίνης, στα τέλη του 19ο υ και στις αρχές του 20ο ώ αιώνα

(Ruth Kark).

Στο δεύτερο μέρος του τόμου, με τίτλο Χαρτογραφία και Φιλο­

λογικές Παραδόσεις, συγκεντρώνονται εργασίες που επικεντρώ­

νονται στις λόγιες π η γ έ ς με τις οποίες συνδέεται η χαρτογραφία

των περιοχών της ανατολικής Μεσογείου και στην μελέτη χαρ­

τογραφήσεων ιστορικών ακόμη και μυθολογικών δεδομένων. Οι

συνδρομές της ενότητας αυτής εστιάζονται άλλοτε στη διερεύνη­

ση της λόγιας αραβικής χαρτογραφικής πρόσληψης της Μεσο­

γείου (Karen Pinto), κι άλλοτε στις αντιφάσεις μεταξύ των μεσαι­

ωνικών χαρτογραφικών και φιλολογικών μαρτυριών για τις

περιοχές της νοτίου Πελοποννήσου ( J o n v a n Leuven). Η θεματι­

κ ή αυτή ενότητα περιλαμβάνει ακόμη μελέτες της αρχαιογνω­

στικής χαρτογραφίας, και ειδικότερα της χαρτογραφίας των

Βασιλείων της αρχαίας Κύπρου κατά τον 18° αιώνα (Μαρία Ιακώ­

βου), της χαρτογραφίας της Τρωάδας του τέλους του 18 ο υ αιώνα

(Catherine Hofmann) και στην κριτική των χαρτογραφήσεων

των περιπλανήσεων του Οδυσσέα από τον 16° έως τον 20° αιώνα

(Armin Wolf).

Η έκδοση κλείνει με μια τελευταία ενότητα στην οποία περι­

λαμβάνονται δύο μελέτες της ορθόδοξης χαρτογραφίας του 17ο υ

και του 18 ο υ αιώνα. Πρόκειται για χάρτες και τοπογραφικές απο­

τυπώσεις που περιλαμβάνονται σε ορθόδοξες εικόνες και αφο­

ρούν, η πρώτη στην ιερή εδαφικότητα της Κύπρου (Χριστόδου-

λος Χατζηχριστοδούλου) και η δεύτερη στην απεικόνιση των

ορθόδοξων προσκυνημάτων στους Άγιους Τόπους (Rehav Rubin).

Καθώς οι επίσημες γλώσσες του συνεδρίου ήσαν η Αγγλική,

η Γαλλική και η Ελληνική, τα κείμενα δημοσιεύονται εδώ στη

γλώσσα που εκφωνήθηκαν. Έτσι ένα κείμενο είναι στα ελληνικά,

τρία στα γαλλικά και δεκατρία στα αγγλικά. Στο ευρετήριο που

παρατίθεται στις τελευταίες σελίδες αποθησαυρίζονται τα κύρια

ονόματα στη γλώσσα στην οποία εκφέρονται στα κείμενα του

τόμου.

Κλείνοντας, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους συνεργάτες

του τόμου για την ανταπόκριση τους και την υπομονή τους,

καθώς και τον Αιευθυντή του ΚΝΕ/ΕΙΕ Καθηγητή Πασχάλη

17

ΕΚΔΟΤΙΚΌ ΣΗΜΕΊΩΜΑ

Κιτρομηλίδη, που δέχτηκε να συμπεριληφθεί η παρούσα έκδοση

στη σειρά των Τετραδίων Εργασίας. Θερμές ευχαριστίες εκφρά­

ζουμε τέλος, στην κυρία Αθηνά Γυπαράκη για τη σάρωση των

διαφανειών και στην κυρία Κέλλυ Αγγελή για τη δημιουργική

συνεργασία της στην πραγμάτωση της έκδοσης.

Γ. Τ. - Α. Λ.

Editorial Note

The articles in the present volume were presented in an early form in Athens, in July 1999 during the 18th International Conference on the History of Cartography. Although the conference topic was The Cartography of the Mediterranean World, the participants responded with papers focusing almost exclusively on the Eastern Mediterranean regions, perhaps because the Conference was held in Athens, perhaps because the cartography of these areas is less well known than that of the Western Mediterranean basin.

The Eastern Mediterranean is the "past" of the Western world and the Western world's "other half": it is the sea of the Bible, of Homer and Virgil, of the Poenician and Greek colonists and, later, of the Apostles on their travels. In the Middle Ages and for most of the modern era its functional unity manifested itself in the shape of powerful geopolitical structures such as the Byzantine and Ottoman Empires. The lands bordering the Eastern Mediterranean were the first targets for European expansionism: it was there that the Crusader kingdoms and the Levante Veneto came into being, as well as the colonies and protectorates of rival European powers in the 19th and 20th

centuries. These rich experiences left their mark on the countries themselves and on maps.

The present volume does not propose a global historical approach to the cartography of the Eastern Mediterranean. Therefore it does not follow the historical development of the mapping of these regions. The assembled papers aim to investigate some aspects of the history of the various local

19

EDITORIAL NOTE

cartographic traditions and to examine certain cartographic activities related to this specific area.

The chronological range covered by the papers embraces a long period from the 9th century to the last years of the 20th

century, covering various aspects of the cartographic traditions developed in these areas, such as Byzantine, Arabic, Ottoman and even Postbyzantine, as well as the Western European cartographic approaches to the Eastern Mediterranean regions, their "actual state" and their history.

The contributions to this volume are arranged in three parts. The first part, entitled Cartography, Administration and Exploration, contains studies on cartographic projects intended to support the exercise of statecraft. It includes essays on the prerequisites for approaching the "vanished" Byzantine cartography (Anna Avramea), the learned and practical uses of Ottoman nautical cartography (Dimitris Loupis), and four papers on various aspects of Venetian cartographic activities in the Levant: the vignettes of Greek towns and harbors in early isolarli (Nikos Belavilas), the work of Venetian military engineers in Crete (Heleni Porfyriou), the Venetian large-scale survey of Lefkas island (Olga Katsiardi-Hering) and on the nautical manuals by Gaspare Tentivo (Leonora Navari).

This first part also includes essays on the mapping of Egypt by the French Scientific Expedition during the Napoleonic Wars (Madlena Cavelti Hammer), the maps included in Ali Bei el-Abbasi's travels (Carme Montaner - Anna Maria Casassas) and the Ottoman cadastral maps of Palestine during the 19th and early 20lh Centuries (Ruth Kark).

The second part of the volume, entitled Cartography and Literary Traditions, contains studies focusing on the textual background to scholarly cartography of the regions of the Eastern Mediterranean. The contributions concentrate on the image of the Mediterranean in learned medieval Islamic cartography (Karen Pinto), and the divergence between medieval literary and cartographic evidence on the southern areas of the Greek peninsula Qon v a n Leuven). This part also includes three essays on antiquarian cartography: the 18th-

20

EDITORIAL N O T E

century mapping of the ancient kingdoms of Cyprus (Maria Iacovou), the 18 th-century cartography of ancient Troy (Catherine Hofmann) and a comparative study of the maps of Ulysses' wanderings drawn between the 16th and the 20 th

century (Armin Wo 10. The third and last part of the volume contains two papers on

Greek sacred cartography of the 17th and 18th centuries, publishing three hitherto unknown maps included in Orthodox icons. The first article in this part (by Christodoulos Hadjichristodoulou) is related to the sacred territoriality of Cyprus; the second one (by Rehav Rubin) analyses the modes of representation and the functions of sacred topography in the Orthodox pilgrimage tradition of Jerusalem.

Since the official languages of the Conference were Greek, English and French, the texts in this volume are published in the language of their presentation. Thus, one is in Greek, three in French and thirteen in English. The index at the end of the volume lists proper names in the languages in which they appear in the text.

The editors would like to thank all the contributors to this volume for their response and their patience. They are grateful to Professor Paschalis Kitromilides, director of the Institute for Neohellenic Research, for accepting this volume in the Tetradia Ergasias series. They would also like to express their gratitude to Ms Athena Gyparaki for her generous assistance and to Mrs Kelly Ageli for her creative collaboration with the layout.

G. Τ - D. L.

21