Το τεύχος αυτό και κάθε τεύχος της Έκθεσης της Ε’ ∆ηµοτικού περιλαµβάνει:

Το Λεξιλόγιο

Ανάλογα µε το θέµα της κάθε ενότητας δίνονται:

η σηµασία

η ετυµολογία

τα συνώνυµα

τα αντίθετα

τα συγγενικά

τα σύνθετα

εκφράσεις

των λέξεων που υπάρχουν στα κείµενα της ενότητας του σχολικού βιβλίου.

παιχνίδια των λέξεων, όπου τα ουσιαστικά και επίθετα σχετικά µε τα κείµενα

της κάθε ενότητας του σχολικού βιβλίου, συνδυάζονται µεταξύ τους και δηµι-

ουργούν ζευγάρια λέξεων.

Το Ανα – γνωστικό υλικό

Το µέρος αυτό περιλαµβάνει µια σειρά κειµένων που το θέµα τους είναι σχετι-

κό µε το θέµα της αντίστοιχης ενότητας του βιβλίου. Τα κείµενα αυτά έχουν ως

στόχο να σας ενηµερώσουν για τα διάφορα θέµατα που µαθαίνετε στο σχολείο

(φύση, µουσική, φιλία, κ.ά.), αλλά και να σας φέρει σε επαφή µε το χώρο της λο-

γοτεχνίας. Παρατίθενται, λοιπόν, αποσπάσµατα λογοτεχνικών κειµένων σχετι-

κών µε το θέµα της κάθε ενότητας, που µπορείτε να τα διαβάσετε ευχάριστα και

να παρακινηθείτε να αποκτήσετε τα αντίστοιχα βιβλία που σας προτείνονται.

Θέµατα για συζήτηση και έκθεση

Στο µέρος αυτό του τεύχους σας δίνονται κάποια αναπτυγµένα θέµατα εκθέ-

σεων, σύµφωνα πάντα µε το θέµα της ενότητας του βιβλίου. Οι πλαγιότιτλοι σε

κάθε παράγραφο των εκθέσεων, σας υποδεικνύουν τα βήµατα της σκέψης που

ακολουθούµε, προκειµένου να αναπτύξουµε επαρκώς ένα θέµα.

Ενότητα 1η

4

Α)

Μαθαίνω το λεξιλόγιο της ενότητας Λέξη Ορισµός Ετυµολογία Συνώνυµα Συγγενικά

δάσος (το)

µεγάλη έ-

κταση γης

µε πολλά

άγρια δέ-

ντρα και

θάµνους

δασύς: πυ-

κνός άλσος (µικρό τεχνητό

δάσος, κήπος για περί-

πατο ή υπαίθριες εκδη-

λώσεις)

λόγκος (το πυκνό δάσος

από θάµνους)

δρυµός (η περιοχή που

είναι γεµάτη δέντρα –

εθνικός δρυµός: η

προστατευόµενη από το

κράτος δασική έκταση)

δασικός

δασύλλιο (µι-

κρό δάσος)

δασώδης (τό-

πος που καλύ-

πτεται από δά-

ση ή πυκνή

βλάστηση)

Σύνθετα Εκφράσεις

δασοπυροσβέστης

δασολόγος (αυτός που ασχολείται µε την

εξασφάλιση των οικονοµικών πόρων που

προέρχονται από τα δάση)

δασοφύλακας (ο κατώτερος υπάλληλος

της δασικής υπηρεσίας που επιτηρεί και ε-

λέγχει ορισµένη δασική περιοχή)

δασοπροστασία

δασαρχείο(η τοπική κρατική αρχή που επο-

πτεύει τις δασικές εκτάσεις, οι οποίες βρί-

σκονται υπό τη δικαιοδοσία της και µεριµνά

για τη νόµιµη διαχείριση και εκµετάλλευσή

τους)

δασάρχης

πευκοδάσος

«Από ψηλά είδαµε δάσος τις κε-

ραίες στις ταράτσες των πολυκα-

τοικιών»: το δάσος έχει την έννοια

των πολλών αντικειµένων µαζί.

«Βλέπω το δέντρο και χάνω το

δάσος»: επιµένω στα επιµέρους

και αδυνατώ να αντιληφθώ τη

ουσία των πραγµάτων.

Ενότητα 1η

5

Λέξη Ορισµός Ετυµολογία Αντίθετα Συγγενικά

ήλιος (ο)

ουράνιο σώ-

µα που φωτί-

ζει και θερ-

µαίνει τη Γη,

αποτελεί το

κέντρο του

ηλιακού µας

συστήµατος

αρχ. λιος σκιά

ίσκιος

σκοτάδι

νύχτα

ηλιακός

λιάζω(απλώνω κάτι

στον ήλιο να το ζε-

στάνω ).

Σύνθετα Εκφράσεις

ηλίανθος(πολυετές ή µονοετές ποώ-

δες φυτό των εύκρατων χωρών)

ηλιοβασίλεµα(η δύση του ηλίου,

λιόγερµα)

ηλιόλουστος(γεµάτος ήλιο)

ηλιοθεραπεία(η σκόπιµη έκθεση του

σώµατος απευθείας στις ηλιακές α-

κτίνες, ώστε να αποκτήσει πιο σκούρο

χρώµα η επιδερµίδα)

ηλιοστάσιο(καθεµιά από τις δύο ηµέ-

ρες στη διάρκεια του έτους, κατά τις

οποίες η ηµέρα έχει µέγιστη ή ελάχι-

στη διάρκεια ανάλογα µε τη θέση του

Ήλιου ως προς τη Γη)

ηλιοφάνεια(το να λάµπει ο ήλιος σε

καθαρό ουρανό)

ευήλιος(αυτός που δέχεται άφθονο

ηλιακό φως)

ανήλιος(αυτός που δε δέχεται άφθονο

ηλιακό φως, ο σκιερός, ο σκοτεινός)

«Είσαι ο ήλιος της ζωής µου»: µετα-

φορική έκφραση µε την έννοια ότι

κάποιος αποτελεί ελπίδα, χαρά

και στήριγµα για κάποιον άλλο.

«∆εν έχει στον ήλιο µοίρα»: είναι

δυστυχισµένος.

«Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον»:

τίποτε δε µένει µυστικό, όλα απο-

καλύπτονται.

«Ηλίου φαεινότερον»: για τα πράγ-

µατα εκείνα που είναι αυτονόητα

και δεν αµφισβητούνται.

Λέξη Ορισµός Ετυµολογία Αντίθετα Συγγενικά

ηµέρα (η)

το χρονικό

διάστηµα

από την

ανατολή

έως τη δύ-

ση του ήλι-

ου

αρχ. µέρα νύχτα

βράδυ

σκοτάδι

ηµερήσιος(αυτός που γίνε-

ται κατά τη διάρκεια της ηµέ-

ρας)

ηµερίδα(απογευµατινή ψυ-

χαγωγική συγκέντρωση ή

γιορτή)

ηµερησίως

ανήµερα(την ίδια ακριβώς

µέρα)

Ενότητα 1η

6

Σύνθετα Εκφράσεις

ηµεροδείκτης(ηµερολόγιο µε τόσα φύλ-

λα, όσες είναι οι µέρες του χρόνου)

ηµερολόγιο(πίνακας ή βιβλίο, που περιέ-

χει µε τη σειρά τις ηµέρες και τους µήνες

του έτους)

ηµεροµηνία(ορισµένη µέρα του µήνα και

του χρόνου)

ηµεροµίσθιο(χρηµατική αµοιβή, που

παίρνει κάποιος για εργασία µιας ηµέρας)

ξηµέρωµα

νυχθηµερόν(µέρα και νύχτα, ασταµάτητα)

«µέρα – νύχτα»: συνεχώς, χωρίς

διακοπή.

«πήρε / βρήκε η µέρα»: ξηµέρωσε.

«από µέρα σε µέρα»: µε την πάρο-

δο του χρόνου.

«από τη µια µέρα στην άλλη»: σε

πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα,

ξαφνικά.

«βλέπω το φως της ηµέρας»: γεν-

νιέµαι.

«προ ηµερών»: πριν από κάποιες

µέρες.

«επί τον ηµερών»; την περίοδο που

κυβερνούσε ή διοικούσε κάποιος.

«µέρα µεσηµέρι»: όταν υπάρχει ά-

πλετο φως.

«εργάσιµη µέρα»: αυτή που έχει ο-

ριστεί ως κατάλληλη για επαγγελ-

µατική απασχόληση.

«χάνω την ηµέρα µου»: χάνω το

χρόνο µου.

«∆εν είδα άσπρη µέρα»: πέρασα

πολλά βάσανα.

«Το πρόσωπο της ηµέρας»: ο άν-

θρωπος εκείνος για τον οποίο

όλοι συζητούν.

«Είναι η µέρα µου»: όλα σήµερα µου

πάνε ανάποδα.

«Τρόφιµα της ηµέρας»: τα φρέσκα

τρόφιµα.

Λέξη Ορισµός Ετυµολογία Συνώνυµα Συγγενικά

ζώο (το)

το πλά-

σµα που

αισθάνε-

ται και

κινείται

µόνο του.

αρχ. ζον < -

ζήω -ῶ

κτήνος

ζωντανό

ζο

ζωικός(αυτός που

σχετίζεται µε τα ζώα)

ζωώδης(αυτός που

µοιάζει µε ζώο, ο ά-

γριος)

ζώδιο(καθένας από

τους αστερισµούς

του ζωδιακού κύ-

κλου)

Ενότητα 1η

7

Σύνθετα Εκφράσεις

ζωοκλοπή(η κλοπή ζώου),

ζωοτροφή

ζωολογία(ο κλάδος της βιολογίας, που έχει

ως αντικείµενό του τη µελέτη των ζωικών ορ-

γανισµών)

ζωόµορφος(αυτός που έχει µορφή ή χαρα-

κτηριστικά ζώου)

ζωόφιλος(αυτός που αγαπά τα ζώα)

ζωοφοβία(η παθολογική φοβία που προκα-

λείται στη θέα ζώων).

«Τα ζώα µου αργά»: ως χαρακτηρι-

σµός για ανθρώπους που δρουν

τεµπέλικα, νωχελικά, µε πολύ αρ-

γούς ρυθµούς.

«Τι ζώο που είναι αυτός ο άνθρω-

πος!»: αυτός ο άνθρωπος είναι α-

νόητος!

Λέξη Ορισµός Ετυµολογία Συγγενικά

ώρα (η)

µονάδα µέτρησης του χρό-

νου ίση µε το 1/24 του

ηµερονυκτίου, η κατάλλη-

λη στιγµή

αρχ. ρα ωράριο(το σύνολο

των ωρών εργασί-

ας)

ωριαίος-α-ο(αυτός

που διαρκεί µια

ώρα)

Σύνθετα Εκφράσεις

ωροδείκτης(η βελόνα του ρολογιού, που

δείχνει τις ώρες)

ωρολογιακός(αυτός που σχετίζεται µε το

ρολόι)

ωρολογοποιός(τεχνίτης ειδικευµένος

στην κατασκευή ή επιδιόρθωση ρολο-

γιών)

ωροσκόπιο(διάγραµµα του ουρανού, που

δείχνει τις θέσεις του Ήλιου, της Σελήνης

και των πλανητών σε ορισµένη χρονική

στιγµή)

«ώρες ώρες»: µερικές φορές.

«ώρα καλή»: ευχή σε αυτούς που

φεύγουν.

«η ώρα η καλή»: ευχή που λέγεται

κυρίως σε αυτούς που πρόκειται να

παντρευτούν.

«πάνω στην ώρα»: τη στιγµή ακριβώς

που συµβαίνει κάτι ή γίνεται λόγος

για κάτι.

«για την ώρα»: προς το παρόν.

«τέτοια ώρα τέτοια λόγια»: δεν είναι

η κατάλληλη στιγµή.

«της ώρας»; πολύ φρέσκος

«η κακιά η ώρα»: η κακή στιγµή

«στην ώρα µου»: ακριβώς στον κα-

θορισµένο χρόνο, που είχε συµφω-

νηθεί.

«είναι η ώρα να …»: είναι καιρός για να …

Ενότητα 1η

8

Λέξη Ορισµός Συνώνυµα Συγγενικά

χρόνος (ο)

έννοια µε την

οποία αντιλαµ-

βανόµαστε τη

διάρκεια ενερ-

γειών, φαινοµέ-

νων ή καταστά-

σεων

διάστηµα

περίοδος

χρονιά

διορία

χρονίζω(συµπληρώνω ένα

χρόνο)

χρόνιος(αυτός που διαρκεί

πολύ χρόνο)

χρονικός

το χρονικό(η αφήγηση ι-

στορικών γεγονότων µε

απόλυτη χρονολογική σειρά)

Σύνθετα Εκφράσεις

χρονοβόρος(αυτός που απαιτεί πολύ

χρόνο)

χρονογράφηµα(δηµοσιογραφικό κείµε-

νο µε λογοτεχνική χροιά, που σχολιάζει επί-

καιρο πολιτιστικό ή κοινωνικό ζήτηµα µε ε-

λαφρό και εύθυµο τρόπο)

χρονοδιάγραµµα(πίνακας στον οποίο κα-

ταγράφονται τα προγραµµατισµένα, εκ των

προτέρων, χρονικά όρια για την πραγµα-

τοποίηση των επιµέρους φάσεων ενός έρ-

γου)

χρονοδιακόπτης(συσκευή µε ηλεκτρονικά

εξαρτήµατα, µε τα οποία είναι δυνατή η δι-

ακοπή ή η αποκατάσταση ηλεκτρικών κυ-

κλωµάτων σε προκαθορισµένο χρόνο)

χρονόµετρο(ειδικό ρολόι που µετρά το

χρόνο µε πολύ µεγάλη ακρίβεια)

χρονοτριβώ(καθυστερώ αδικαιολόγητα)

«του χρόνου»: το επόµενο έτος.

«πάνω στο χρόνο»: µόλις συ-

µπληρώθηκε ένας έτος.

«χρόνο µε το χρόνο»: µε το πέ-

ρασµα του χρόνου.

«και του χρόνου, χρόνια πολλά!»:

ευχή σε κάποιον που γιορτάζει.

«όσα φέρνει η ώρα δεν τα φέρνει

ο χρόνος όλος»: παροιµία, που

δηλώνει ότι τα ξαφνικά και α-

πρόσµενα γεγονότα µπορούν να

γίνουν ανά πάσα στιγµή.

«χρόνια και ζαµάνια»: πολλά χρό-

νια.

«πέτρινα χρόνια»: περίοδος τα-

λαιπωρίας και βασάνων.

«παίρνουν κάποιον τα χρόνια:

γερνάει.

Ενότητα 1η

9

Λέξη Ορισµός Συνώνυµα Αντίθετα Συγγενικά

θάλασσα (η)

το σύνολο του

αλµυρού νε-

ρού που κα-

λύπτει τα τρία

τέταρτα της

επιφάνειας της

Γης.

γιαλός(το τµήµα της

ξηράς που βρίσκεται

κατά µήκος της θάλασ-

σας).

πέλαγος(θαλάσσια πε-

ριοχή ανάµεσα σε νη-

σιά ή νησιά και τµήµατα

ξηράς)

πόντος(η ανοιχτή θά-

λασσα)

ωκεανός(η µεγάλη

θάλασσα που παρεµ-

βάλλεται ανάµεσα στις

ηπείρους χωρίζοντάς

τες )

στεριά

ξηρά

θαλασσινός (αυ-

τός που προέρχε-

ται από τη θάλασ-

σα)

θαλάσσιος(αυτός

που βρίσκεται στη

θάλασσα)

θαλασσής(αυτός

που έχει το ανοι-

χτό µπλε χρώµα

της ήρεµης θά-

λασσας)

θαλασσώ-

νω(αποτυγχάνω

σε κάτι)

Σύνθετα Εκφράσεις

θαλασσογραφία(η ζωγραφική µε θέµατα

από τη θάλασσα και τη ναυτική ζωή).

θαλασσοδέρνοµαι(παλεύω µε τα κύµατα).

θαλασσοκρατορία( η κυριαρχία µιας δύνα-

µης, ενός κράτους στη θάλασσα).

θαλασσόλυκος(ο παλαίµαχος και έµπει-

ρος ναυτικός).

θαλασσοπόρος(πρόσωπο που διασχίζει τη

θάλασσα µε πλοίο).

θαλασσοταραχή(η κατάσταση, κατά την

οποία η θάλασσα είναι ταραγµένη).

λαοθάλασσα(η συγκέντρωση υπερβολι-

κού κόσµου κάπου).

«Παλεύω µε τη θάλασσα»: προ-

σπαθώ να κρατηθώ στην επι-

φάνεια της θάλασσας.

«Οργώνω τις θάλασσες»: ταξι-

δεύω συνεχώς στη θάλασσα.

«Έχω φάει τη θάλασσα µε το κου-

τάλι»: έζησα όλη µου τη ζωή τα-

ξιδεύοντας στη θάλασσα.

«Τα κάνω θάλασσα»: αποτυγχά-

νω παταγωδώς µε χαρακτηρι-

στική αδεξιότητα.

«Επτά θάλασσες»: το σύνολο των

ωκεανών.

Λέξη Ορισµός Ετυµολογία Συνώνυµα Συγγενικά

πλοίο (το)

το πλωτό

σκάφος, το

καράβι

αρχ. πλοον βαπόρι

πλεούµενο

σκάφος

πλέω

πλοιάριο(το µικρό πλοί-

ο)

πλοκός(αυτός που σχε-

τίζεται µε τον πλου)

πλόιµος(αυτός που είναι

ευνοκός για τον πλου),

Ενότητα 1η

10

Σύνθετα

πλοίαρχος(το πρόσωπο, που διοικεί το πλοίο, ασκεί εξουσία σε όσους

επιβαίνουν σε αυτό).

πλοιοκτήτης(ο ιδιοκτήτης πλοίου, που έχει και την εκµετάλλευσή του).

ατµόπλοιο(το πλοίο που κινείται µε ατµό).

δεξαµενόπλοιο(το φορτηγό πλοίο ειδικά εφοδιασµένο µε µεγάλες δε-

ξαµενές για τη µεταφορά υγρού φορτίου).

ποταµόπλοιο(πλοίο κατασκευασµένο έτσι, ώστε να ταξιδεύει σε ποτα-

µό).

Λέξη Ορισµός Ετυµολογία Συνώνυµα Συγγενικά

νερό (το)

υγρό άχρω-

µο, άοσµο,

άγευστο, α-

παραίτητο

στους αν-

θρώπους, στα

ζώα και στα

φυτά.

από το επίθε-

το νηρός: ο

φρέσκος, ο

πρόσφατος.

ύδωρ

υγρό στοι-

χείο

νερώνω(προσθέτω νερό σε

άλλο υγρό, για να το κάνω

λιγότερο δυνατό ή για να το

νοθεύσω).

νερουλιάζω

νερουλός(αυτός που δεν

είναι συµπαγής, το νερουλό

φαγητό).

νερουλάς

Σύνθετα Εκφράσεις

νεροβράζω( βράζω κάτι µε νερό)

νεροκάλαµο(καλαµιά, που φυ-

τρώνει στις όχθες των ποταµών)

νεροκουβαλητής(πρόσωπο, που

µεταφέρει ή εµπορεύεται πόσιµο

νερό)

νεροµάννα(η πηγή από όπου

αναβλύζει άφθονο νερό)

νεροµπογιά(η χρωστική ουσία,

που χρησιµοποιείται στη ζωγρα-

φική, αφού διαλυθεί µε νερό)

νερόµυλος(η µηχανή που αλέθει

τα σιτηρά και κινείται µε τη δύνα-

µη της πτώσης ή της ροής των

υδάτων)

νεροποντή(δυνατή βροχή)

θαλασσόνερο

«Βάζω νερό στο κρασί µου»: γίνοµαι υπο-

χωρητικός, συµβιβάζοµαι.

«Μπήκε τον νερό στ’ αυλάκι»: δροµολογή-

θηκαν εξελίξεις, αρχίζει κάτι να λειτουργεί

σωστά.

«Είµαι έξω από τα νερά µου»: είµαι έξω από

τις συνήθειές µου.

«Πάω µε τα νερά κάποιου»: συµµορφώνο-

µαι µε τις απόψεις κάποιου, ενεργώ σύµ-

φωνα µε τις επιθυµίες του.

«Κάνω µια τρύπα στο νερό»: δεν καταφέρνω

τίποτε ουσιαστικό.

«Πνίγοµαι σε µια κουταλιά νερό»: αγχώνοµαι

και στενοχωριέµαι µε το παραµικρό.

«Ήπια το αµίλητο νερό»: δε µιλούσα.

«Το αίµα νερό δε γίνεται»: δεν ξεχνιούνται

στενοί συγγενικοί δεσµοί.

«Μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό»: µοιά-

ζουν πολύ.

«Θολώνω τα νερά»: προκαλώ σκόπιµη ασά-

φεια για κάτι, προκειµένου να παραπλανή-

σω κάποιον.

«Λέω το νερό νεράκι»: διψώ πολύ.

Ενότητα 1η

11

Λέξη Ορισµός Συνώνυµα Αντίθετα Συγγενικά

άνεµος (ο)

το ρεύµα

του ατµο-

σφαιρικού

αέρα.

αέρας

θύελλα

ανεµοφύσηµα

τυφώνας(βίαιος και

καταστρεπτικός στρό-

βιλος αέρα)

µπουγάζι(ρεύµα αέρα

που σχηµατίζεται σε

στενά περάσµατα)

άπνοια

νηνεµία

ανεµίζω(κινώ κάτι

στον αέρα)

ανέµη(η συσκευή

που χρησιµοποιείται

για το τύλιγµα ή το

ξετύλιγµα του νήµα-

τος)

ανεµοδούρα(ο ανε-

µοδείκτης)

Σύνθετα Εκφράσεις

ανεµοβόρι(ο δυνατός, ψυχρός, βόρειος

άνεµος)

ανεµόβροχο(η ραγδαία βροχή, που συνο-

δεύεται από ισχυρό άνεµο)

ανεµόδαρτος(αυτός που είναι συνεχώς ε-

κτεθειµένος στους ανέµους)

ανεµοδείκτης: όργανο που δείχνει την κα-

τεύθυνση από την οποία πνέει ο άνεµος

ανεµοζάλη(θύελλα που χαρακτηρίζεται από

πολύ δυνατό αέρα)

ανεµοθύελλα(καιρικό φαινόµενο µε θυελ-

λώδεις ανέµους και ασθενή βροχή)

ανεµόµυλος(ο µύλος που χρησιµοποιεί ως

κινητήρια δύναµη τον άνεµο)

ανεµοστρόβιλος ( µετεωρολογικό φαινόµε-

νο, ο σίφουνας ).

«Όπου φυσάει ο άνεµος»: λέγεται

για πρόσωπο που δεν έχει στα-

θερές απόψεις ή πεποιθήσεις

και προσαρµόζεται στις συνθήκες

εκείνες που τον ευνοούν.

«Όποιος σπέρνει ανέµους θερίζει

θύελλες»: όποιος προκαλεί για

το συµφέρον του ταραχώδεις

καταστάσεις, τελικά υφίσταται

τις χειρότερες συνέπειες.

«Ποιος καλός άνεµος σ’ έφερε;»:

έκφραση θερµής υποδοχής

κάποιου, προκειµένου να δεί-

ξουµε ότι χαιρόµαστε που τον

βλέπουµε.

Λέξη Ορισµός Συνώνυµα Συγγενικά

καιρός (ο)

η κατάσταση της ατµόσφαιρας

σε ορισµένη περιοχή και σε ορι-

σµένη χρονική περίοδο ή το

χρονικό διάστηµα.

κατάλληλος

χρόνος

διαθέσιµος

χρόνος

καιρικός

Σύνθετα Εκφράσεις

καιροσκόπος(ο άνθρωπος που

δεν έχει αρχές και προσαρµόζεται

στις εκάστοτε περιστάσεις, χρη-

σιµοποιώντας τες προς όφελός

του)

καιροφυλακτώ(περιµένω την κα-

τάλληλη ευκαιρία για να κάνω κάτι)

άκαιρος(αυτός που συντελείται σε

ακατάλληλο χρόνο)

«Τον κακό σου τον καιρό!»: λέγεται προς

κάποιον αποδοκιµαστικά για την άποψή

του για κάτι.

«Του καλού καιρού!»: πάρα πολύ.

«Κάθε πράγµα στον καιρό του»: για κάθε

πράγµα υπάρχει η κατάλληλη χρονική

στιγµή.

«Με τον καιρό»: µε την πάροδο του χρό-

νου.

Ενότητα 1η

12

επίκαιρος(κάτι που αφορά σε

σύγχρονη και όχι παλαιότερη ε-

ποχή)

έγκαιρος(κάτι που είναι στην ώρα

του)

ευκαιρία(περίσταση ευνοκή, κα-

τάλληλη για την επίτευξη ενός

σκοπού ή γενικά, για να γίνει κάτι)

καλοκαιρία(οι καλές καιρικές

συνθήκες)

κακοκαιρία(οι κακές καιρικές

συνθήκες)

«Ο καιρός είναι γιατρός»: µε το πέρασµα

του χρόνου κάθε ψυχικός πόνος µει-

ώνεται.

«Κατά καιρούς»: µερικές φορές, σε διά-

φορες χρονικές στιγµές.

«Έχει ο καιρός γυρίσµατα»: για τις απρό-

βλεπτες µεταβολές που συµβαίνουν στη

ζωή, για τις εκπλήξεις που επιφυλάσσει η

ζωή.

«Περνώ τον καιρό µου»: ασχολούµαι µε

κάτι.

«Χάνω τον καιρό µου»: κουράζοµαι άδικα

χωρίς αποτέλεσµα.

Ενότητα 1η

13

Εδώ ουσιαστικά και επίθετα, σχετικά µε τα κείµενα της ενότητας, συνδυάζονται

µεταξύ τους και δηµιουργούν ζευγάρια λέξεων. Θα απολαύσουµε παιδιά, το ό-

µορφο παιχνίδι της γλώσσα µας.

δέντρο:

φουντωτό

χαµηλό

γέρικο

ψηλό

σκιερό

θεόρατο

αιωνόβιο

αειθαλές

βουνίσιο

φυλλοβόλο

ζώο:

ήµερο

άκακο

άγριο

ατίθασο

αδάµαστο

γρήγορο

φιλικό

µικρό

µεγάλο

οικόσιτο

ήλιος:

λαµπερός

χρυσός

ζεστός

θερµός

καυτός

κίτρινος

επικίνδυνος

εκτυφλωτικός

Ενότητα 1η

14

φύση:

λαµπερή

αναζωογονητική

καταπράσινη

άγρια

πετρώδης

λιµνώδης

εξωτική

µεσογειακή

όµορφη

µεθυστική

θάλασσα:

ήρεµη

νηφάλια

ταραγµένη

αναστατωµένη

φουρτουνιασµένη

τρικυµισµένη

πολυτάραχη

ακύµαντη

γαλανή

γαλήνια

ζεστή

πλοίο:

µεγάλο

µικρό

πολυταξιδεµένο

αταξίδευτο

ογκώδες

γερό

γεµάτο

πλήρες

κατάµεστο

κενό

άδειο

περιβάλλον:

φυσικό

τεχνητό

θαλάσσιο

ηπειρωτικό

νησιωτικό

πράσινο

τσιµεντένιο

γκρίζο

µουντό

χαρούµενο

καθαρό

Ενότητα 1η

15

άνεµος:

ισχυρός

ανίσχυρος

βόρειος

νότιος

δυτικός

βορειοδυτικός

θυελλώδης

ζεστός

θερµός

κρύος

παγωµένος

ελαφρύς

νησί:

όµορφο

γραφικό

κοσµικό

έρηµο

αποµονωµένο

γνωστό

ζωντανό

ειδυλλιακό

ελληνικό

ξένο

τροπικό

µεσογειακό

καιρός:

ηλιόλουστος

βροχερός

κρύος

ζεστός

φθινοπωρινός

χειµωνιάτικος

ανοιξιάτικος

δροσερός

κατάλληλος

ακατάλληλος

απρόβλεπτος

Ενότητα 1η

16

Β)

Αναγνωστικό υλικό

Ο άνθρωπος και το δάσος

ΤΑ ∆ΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

Η χώρα µας διατηρούσε απέραντα και πλούσια δάση

κατά τη µακρινή αρχαιότητα. Οι πολλές και συχνές όµως κα-

ταστροφές που υπέστησαν στο πέρασµα του χρόνου (όπως λη-

στρικές υλοτοµίες, εκτεταµένες εκχερσώσεις, αλόγιστη υπερβό-

σκηση και κυρίως πυρκαγιές) είχαν σαν αποτέλεσµα τη συνεχή

υποβάθµιση και τον περιορισµό των δασών.

Σήµερα τα δάση µας καλύπτουν έκταση 25.124.180 στρεµµάτων που αναλογεί

στο 19% της συνολικής έκτασης της χώρας. Οι εκτάσεις που καλύπτονται µε άλλες

µορφές δασικής βλάστησης (θάµνους, φρύγανα κλπ) ανέρχονται σε 52.749.608 στρέµ-

µατα, δηλαδή, 40% της συνολικής έκτασης της χώρας. Τα δασικά δένδρα από τα οποία

συγκροτούνται κυρίως τα δάση µας είναι η δρυς, το έλατο, το πεύκο, η οξιά κ.ά. Ενώ

αξιόλογη είναι η παρουσία και άλλων δασικών δένδρων, όπως είναι η καστανιά, το

πουρνάρι, το σφεντάµι, κ.ά.

Ο άνθρωπος συνδέθηκε µε το δάσος από την πρώτη στιγµή της εµφάνισής

του πάνω στη γη και µάλιστα στενότατα. Το δάσος του εξασφάλισε τροφή, στέγη,

προστασία, ψυχαγωγία, και εργασία. Του πρόσφερε την απαραίτητη ξυλεία, τα

Σε αυτή την υποενότητα θα κάνετε κάτι ευχάριστο: απλά θα διαβάσετε τα κείµενα που

σας δίνουµε και είναι πάντα σχετικά µε το κεντρικό θέµα της Ενότητας του σχολικού

σας βιβλίου.

Μη νοµίσετε όµως ότι αυτό δεν είναι σηµαντικό και µπορείτε να το προσπεράσετε. Κά-

θε τι που σας δίνουµε σ’ αυτό το φυλλάδιο είναι σηµαντικό και µόνο αν το διαβάσετε

σωστά, µπορείτε να ωφεληθείτε. Γι’ αυτό, λοιπόν, το ευχάριστο αυτό «διάλειµµα» που

θα κάνετε για να διαβάσετε τα κείµενα, είναι ταυτόχρονα πολύ ωφέλιµο, αφού µέσα από

αυτό θα εµπλουτίσετε τις γνώσεις σας γύρω από κάθε θέµα που µαθαίνετε στις ενότη-

τες του σχολικού βιβλίου. Αρχικά, σας δίνουµε γενικό πληροφορικό υλικό και έπειτα,

παραθέτουµε λογοτεχνικό υλικό, όπου κυριαρχούν αποσπάσµατα των λογοτεχνικών

κειµένων που προτείνονται στην ενότητα του σχολικού σας βιβλίου: «Μαθαίνω περισσό-

τερα». Έτσι θα γνωρίσετε το θαυµαστό κόσµο της λογοτεχνίας µας και θα παρακινη-

θείτε να γνωρίσετε περισσότερα γι’ αυτόν.

Καλή ανάγνωση!

Ενότητα 1η

17

καυσόξυλα και τα άλλα δασικά προόντα (καρπούς, ρετσίνι, κ.ά.) για τη διαβίωση και

την πρόοδό του. Επίσης, το δάσος του έδωσε τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες για

κοινωνικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές και άλλες εκδηλώσεις και απασχολήσεις

για την πνευµατική, κοινωνική και πολιτιστική του άνοδο. Στο πέρασµα των αιώνων

το δάσος συνεχίζει να προσφέρει και ο άνθρωπος βρίσκει τρόπους και αξιοποιεί πολύ-

πλευρα την πολύτιµη αστείρευτη, φυσική πηγή ζωής, προόδου και πολιτισµού. Έτσι, το

δάσος ταυτίζεται µε την ίδια τη ζωή και την ιστορία του ανθρώπου πάνω στη γη.

Το κείµενο έχει αντληθεί από την ηλεκτρονική διεύθυνση:

(http://www.musesnet.gr).

ΤΑ ∆ΑΣΗ ΜΑΣ ΚΙΝ∆ΥΝΕΥΟΥΝ!

Ο άνθρωπος στάθηκε ανέκαθεν απέναντι στα δάση φίλος

και εχθρός, προστάτης και εκµεταλλευτής. Ο άνθρωπος µε τις

διάφορες ανάγκες ή από άλλες αιτίες , µε τις καταστρεπτικές του ε-

πεµβάσεις, υποβάθµισε και περιόριζε συνεχώς τα δάση. Η φύση

όµως αντιστέκεται. Τα δάση αγωνίζονται να διατηρηθούν και ο α-

γώνας συνεχίζεται. Ο κίνδυνος καταστροφής των δασών µας συνε-

χίζεται κυρίως από τις πυρκαγιές. Κάθε καλοκαίρι χιλιάδες στρέµµα-

τα πολύτιµων δασών µας καίγονται.

Οι περισσότερες πυρκαγιές στα δάση προέρχονται από

ανθρώπινες δραστηριότητες και απ΄ αυτές, ίσως οι πιο πολλές, από

αµέλεια. Οι πιο πολλές πυρκαγιές από αµέλεια οφείλονται σε: 1.

Πέταµα αναµµένων τσιγάρων και σπίρτων, 2. Άναµµα απρόσεκτα

και εγκατάλειψη εστιών φωτιάς µέσα ή κοντά σε δάση, 3. Καθάρισµα χωραφιών

(κάψιµο καλαµιών, χόρτων κλπ), 4. Κάψιµο βοσκοτόπων, 5. Κάψιµο σκουπιδιών, 6.

Σπινθήρες µηχανηµάτων.

Πυρκαγιά σηµαίνει καταστροφή. Όταν όµως ένα δάσος κα-

ταστρέφεται έχουµε τεράστιες, ανεπανόρθωτες, ανυπολόγιστες

συνέπειες στο περιβάλλον, στην οικονοµία, στη ζωή µας. Υ-

ποβαθµίζεται γενικά το περιβάλλον και οι οικολογικές συνθήκες

χειροτερεύουν και µπορούν να κάνουν δύσκολη τη δηµιουργία και πάλι δασών επιφέ-

ροντας ανεπανόρθωτη και επικίνδυνη διατάραξη της βιολογικής ισορροπίας. Εγκατα-

λείπονται τα εδάφη στη διαβρωτική δράση των βροχών και στον κίνδυνο να παρα-

συρθούν προς τη θάλασσα. ∆ηµιουργούνται χείµαρροι και ενισχύονται οι πληµµύρες.

Μειώνεται η δυνατότητα των εδαφών να συγκρατήσουν τα νερά των βροχών και να ε-

µπλουτίσουν τα υπόγεια νερά, τις πηγές και τα ποτάµια, µε αποτέλεσµα την λειψυδρία.

Στερούµαστε την πολύτιµη ξυλεία και τα άλλα δασικά προόντα για πολλά χρόνια,

µέχρι να ξαναγίνει - αν ξαναγίνει - το δάσος όπως ήτανε προτού καεί. ∆ηµιουργούνται

διάφορα προβλήµατα κοινωνικά, υγείας, εργασίας, αναψυχής κλπ. Επιβαρύνεται η

οικονοµία µε τις τεράστιες δαπάνες κατάσβεσης και τις ανυπολόγιστες επίσης δαπάνες

που απαιτούνται για την αποκατάσταση ζηµιών.

Ενότητα 1η

18

Ασφαλώς η πρόληψη είναι ο καλύτερος τρόπος αντιµετώπισης του µεγάλου

κινδύνου που απειλεί τα δάση µας- των πυρκαγιών. Η πρόληψη των πυρκαγιών

όµως συνδέεται µε τις αιτίες που τις προκαλούν και βέβαια η αποφυγή τους αφορά τον

καθένα. Είναι ανάγκη, λοιπόν, πέρα από τα προληπτικά µέτρα που λαµβάνει η Πολιτεία,

ο καθένας να προσπαθεί ώστε να µη γίνει ποτέ πρόξενος πυρκαγιάς. Πιο συγκε-

κριµένα µε τις υποχρεώσεις που ορίζονται από τη ∆ασική Νοµοθεσία, θα πρέπει κυρίως

ο καθένας:

Να µην ανάβει ή να διατηρεί φωτιά για οποιοδήποτε σκοπό στο ύπαιθρο

και µέσα σε δάση ή δασικές εκτάσεις ή πλησίον του και µέχρι απόσταση

τριακοσίων µέτρων.

Να µην τοποθετεί ή να εγκαταλείπει εύφλεκτες ύλες, άχρηστα είδη και

απορρίµµατα µέσα σε δάση ή δασικές εκτάσεις και µέχρις απόστασης τρια-

κοσίων µέτρων.

Να µην πετάει αναµµένα τσιγάρα µέσα στα δάση και στις δασικές εκτά-

σεις.

Να µην καίει αγρούς ή αγροτικές εκτάσεις όταν βρίσκονται µέσα σε δά-

ση ή δασικές εκτάσεις ή κοντά του και µέχρις απόστασης τριακοσίων µέ-

τρων κλπ. Γενικά δεν πρέπει να γίνεται χρήση της φωτιάς στο ύπαιθρο.

Το κείµενο έχει αντληθεί από την ηλεκτρονική διεύθυνση:

(http://www.musesnet.gr).

Η θάλασσα

Τα αλµυρά νερά καλύπτουν το µεγαλύτερο µέρος της γήινης επιφάνειας. Από τα

510.000.000 τ.χλµ. αυτής, τα 366.000.000 τ.χλµ δηλαδή τα 7/10 της Γής, καλύπτο-

νται από θάλασσα. Οι αρχαίοι Έλληνες την είχαν θεοποιήσει και τη θεωρούσαν κόρη

της Γαίας και µητέρα της Αφροδίτης.

∆∆∆ιιιαααίίίρρρεεεσσσηηη . Η θάλασσα διαιρείται: α) Σε πέντε ωκεανούς: Ει-

ρηνικός (είναι ο µεγαλύτερος, έκταση 179.680.000 τ.χλµ.), Ατλα-

ντικός, Ινδικός, Βόρειος Παγωµένος ή Αρκτικός, Νότιος Παγω-

µένος ή Ανταρκτικός.β) Σε θάλασσες: Μεσόγειος, Σινική, Ερυ-

θρά κ.ά. και γ) Σε πελάγη, που είναι τα πιο µικρά τµήµατα, όπως

το Αιγαίο, Κρητικό κ.λπ.

Οι θάλασσες υποδιαιρούνται: α) Σε "εσωτερικές": Είναι αυτές που περιβάλλονται

από ξηρά και δεν επικοινωνούν µε τους ωκεανούς (Κασπία, Νεκρά). β) Σε "κλει-

στές": Αυτές περιβάλλονται από ξηρά, επικοινωνούν όµως µε την ανοιχτή θάλασσα µε

φυσική θαλάσσια λωρίδα (Αζοφική) και γ) Σε "ανοιχτές": Αποτελούν µεγάλους θα-

λάσσιους δρόµους, από τους οποίους επικοινωνούν τα διάφορα κράτη µεταξύ τους

µε ίσα δικαιώµατα (Μεσόγειος).

ΒΒΒάάάθθθοοοςςς . Το µέσο βάθος των θαλασσών υπολογίζεται σε

3.600 µ. Το µέγιστο βάθος είναι περίπου 11.000 µ. και βρί-

σκεται στον Ειρηνικό Ωκεανό, κοντά στις Φιλιππίνες. Το µεγα-

λύτερο βάθος της Μεσογείου είναι 4.400 µ. και βρίσκεται στο

"Φρέαρ των Οινουσσών", Ν∆ του ακρωτηρίου Ταίναρου

Ενότητα 1η

19

Οι σύγχρονοι βυθοµετρικοί χάρτες µε ενδείξεις βάθους, υφάλων, σκοπέλων κ.λ.π. εί-

ναι το πιο απαραίτητο βοήθηµα των ναυτικών, ιδίως κατά τη νύχτα και την οµίχλη.

ΧΧΧαααρρρααακκκτττηηηρρριιισσστττιιικκκέέέςςς ιιιδδδιιιόόότττηηητττεεεςςς . Ο κάθετος διαµελισµός στον πυθµέ-

να της θάλασσας µοιάζει µε τον αντίστοιχο της Γης. Και εκεί υπάρ-

χουν πεδιάδες, κοιλάδες, τάφροι, οροσειρές, όρη, οροπέδια κ.λπ. Οι

µεταβολές όµως στη µορφολογία του πυθµένα των θαλασσών είναι

µικρότερες, γιατί εκεί δε γίνονται διαβρώσεις στην κλίµακα που γί-

νονται στην επιφάνεια της Γης. Το φως του Ήλιου φτάνει σε βάθος 200 µ. περίπου.

Από εκεί και κάτω επικρατεί απόλυτο σκοτάδι. Στα κατώτερα στρώµατα το νερό είναι

πιο κρύο.

Ανάλογα µε το βάθος, αυξάνει και η πίεση του νερού. Η πυκνότητα του θαλασ-

σινού νερού είναι µεγαλύτερη από του γλυκού, γιατί περιέχει πολλές ουσίες. Από

αυτές το µεγαλύτερο ποσοστό είναι το αλάτι, που φτάνει τα 3/4 των διαλυµένων µέσα

στο νερό ουσιών. Άλλες είναι: ιώδιο, πυρίτιο, βρόµιο, βισµούθιο, ασβέστιο, αρσε-

νικό, µόλυβδος, σίδηρος, αντιµόνιο, χαλκός, νικέλιο, χρυσός, άργυρος κ.λπ. Ε-

κτός από τις ουσίες αυτές, το θαλασσινό νερό περιέχει και αέρια: άζωτο, οξυγόνο, δι-

οξείδιο του άνθρακα κ.λπ. Το χρώµα της θάλασσας στην επιφάνειά της εξαρτάται

από το χρώµα του ουρανού, του βυθού, των γειτονικών ακτών και από τις ουσίες

που περιέχει. Ενώ στο βάθος είναι ιώδες (µενεξεδένιο).

ΟΟΟρρργγγααανννιιικκκόόόςςς κκκόόόσσσµµµοοοςςς . Τα ζώα της θάλασσας είναι περισσότερα από τα φυτά

της. Στη θάλασσα ζουν όλα σχεδόν τα είδη του ζωικού βασιλείου: πρωτόζωα, µα-

λάκια (σουπιές, χταπόδια κ.λπ.), µαλακόστρακα (αστακοί, καβούρια κ.ά.), εχινόδερµα (α-

χινοί, αστερίες κ.ά.), κοιλεντερωτά (σφουγγάρια, κοράλλια κ.ά.), ερπετά (φίδια, χελώνες,

σκουλήκια κ.ά.), θηλαστικά (φάλαινες, φώκιες, δελφίνια κ.ά.), σπονδυλωτά (ψάρια).

Στις πολύ βαθιές θάλασσες υπάρχει και το πλαγκτόν, δηλαδή, πλανώµενοι ζωικοί

και φυτικοί µικροοργανισµοί, που χρησιµεύουν ως τροφή των ψαριών. Από τα

φυτά αφθονούν τα φύκια. Υπάρχουν χιλιάδες είδη φυκιών, µερικά από τα οποία φτά-

νουν σε ύψος 20 µ.

ΚΚΚίίίνννηηησσσηηη τττωωωννν νννεεερρρώώώννν . Με το φύσηµα του αέρα ο παλµός, που υπάρχει στα µό-

ρια του νερού, αυξάνει και δηµιουργούνται τα κύµατα. Στις τρικυµίες των ωκεανών

τα κύµατα φτάνουν σε ύψος 20 µ., ενώ όταν σπάζουν πάνω σε βράχους, φτάνουν τα

50 µ. Από το βάθος των 60 µ. και κάτω η θάλασσα µένει πάντοτε ήρεµη. Εκτός από τα

κύµατα υπάρχουν και τα θαλάσσια ρεύµατα, που διακρίνονται σε "κατακόρυφα", όταν

η κίνηση γίνεται από πάνω προς τα κάτω και αντιστρόφως, και σε "οριζόντια", που

σχηµατίζονται ή στην επιφάνεια ή στο βάθος της θάλασσας. Η δηµιουργία των ρευµά-

των οφείλεται στη διαφορά θερµοκρασίας και αλµυρότητας που παρατηρείται

από περιοχή σε περιοχή.

Τα σπουδαιότερα ρεύµατα είναι: του Γκολφ Στρηµ στον Ατλαντικό ωκεανό, που

έχει κατεύθυνση από τον κόλπο του Μεξικού προς τη ∆. Ευρώπη, του Κούρο Σίβο,

στον Ειρηνικό, που κατευθύνεται από την Ιαπωνία προς την Αµερική, του Λαµπραντόρ

στον Ατλαντικό µε κατεύθυνση Β Πόλος - Καναδάς κ.λπ. Τέλος, υπάρχουν οι παλίρ-

ροιες, δηλαδή, η περιοδική ανύψωση (πληµµυρίδα) και κατάπτωση (άµπωτη) της

επιφάνειας του θαλασσινού νερού.

(Το υλικό και οι εικόνες έχουν αντληθεί από τις εξής ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

http://www.aegean.gr και www.fotosearch.gr αντίστοιχα).

Ενότητα 1η

20

Οι ωφέλειες της θάλασσας

Πολλές είναι οι ωφέλειες που η θάλασσα παρέχει στον άν-

θρωπο. Οι θαλάσσιοι δρόµοι από την αρχαιότητα εξυπηρετούν

τα ταξίδια και το εµπόριο. Αλλά και τα προόντα της θάλασσας

δεν είναι λίγα: το αλάτι της είναι απαραίτητο για τη ζωή µας, τα

ζώα της αποτελούν βασική τροφή του ανθρώπου. Επίσης, δίνει

τους σπόγγους, τα φύκια, τα κοράλλια, τα µαργαριτάρια, τα

όστρακα κ.τ.λ. Τα θαλάσσια λουτρά ακόµη, συµβάλλουν στη βελτίωση και διατήρηση

της ανθρώπινης υγείας.

Με πολλούς τρόπους η θάλασσα επέδρασε στη ζωή και την ιστορία των ανθρώπων.

Η ανάπτυξη των θαλασσινών δρόµων έφερε σε στενή και γρήγορη επικοινωνία

τους ανθρώπους και έδωσε τεράστια ώθηση όχι µόνο στο εµπόριο και τη ναυτιλία,

αλλά και στους άλλους κλάδους της οικονοµικής ζωής. Οι θαλάσσιες συγκοινωνίες

είναι το πιο οικονοµικό µέσο ανταλλαγών, γιατί συντοµεύουν τις αποστάσεις και

έτσι τα κόµιστρα των εµπορευµάτων είναι πολύ πιο φτηνά από ό,τι µε τα χερσαία µέσα.

Αλλά και στο χαρακτήρα των ανθρώπων επιδρά η θάλασσα. Αυτοί που ασχολούνται

µαζί της αποκτούν ορισµένες αρετές, όπως είναι η τόλµη, το θάρρος, η αυτοπεποί-

θηση, η ευγένεια. ∆εν είναι µικρότερη η επίδρασή της και στη διαµόρφωση του

κλίµατος ενός τόπου. Προσδιορίζει τη γεωργική παραγωγή, από την οποία εξαρτά-

ται κυρίως η ικανοποίηση των βασικών αναγκών του ανθρώπου. Ενθαρρύνει ακόµα,

τους κατοίκους των παραθαλάσσιων περιοχών να επιδίδονται σε θαλάσσια επαγγέλ-

µατα, τα οποία αποτελούν πηγή πλούτου για πολλές χώρες, όπως την Ιαπωνία, την Αγ-

γλία, τη Γαλλία, την Ελλάδα κ.α.

Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα, η Ελλάδα δέ-

χτηκε την ευεργετική επίδραση της θάλασσας, γιατί αυτή

περιβρέχει κατά τα δύο περίπου τρίτα τον ελληνικό ηπειρω-

τικό χώρο και σχηµατίζει ένα πλήθος µεγάλων νησιών. Γι'

αυτό, από τους αρχαιότατους χρόνους, οι Έλληνες εξοικειώ-

θηκαν µε τη θάλασσα και έδειξαν µια σπάνια ναυτική ιδιοφυ˙α

και κλίση προς τα θαλασσινά επαγγέλµατα. Πρώτοι οι Έλληνες κατασκεύασαν πλοία

και πρώτοι ίδρυσαν αποικίες. Η δραστηριότητά τους απλώθηκε από τα παράλια της Μ.

Ασίας µέχρι τις ακτές της Μασσαλίας. Και στη θάλασσα έγραψαν τις πιο λαµπρές

σελίδες της ιστορίας τους. Η λαµπρή νίκη στη Σαλαµίνα έσωσε τη χώρα από την ασι-

ατική πληµµυρίδα. Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου προς την Ανατολή στηρίχτηκε

στην αποτελεσµατική βοήθεια του ναυτικού.

Η επιβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας επί χίλια χρόνια κατά µεγάλο µέρος ο-

φείλεται στη νικηφόρα αντιµετώπιση των βαρβαρικών επιθέσεων από τη θάλασσα. Ακό-

µα και σήµερα οι Έλληνες συνεχίζουν τη ναυτική παράδοση των προγόνων τους.

Το υλικό και οι φωτογραφίες αντλήθηκαν από τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

(http://www.aegean.gr, www.age-30-45.gr).

Ενότητα 1η

21

Ο ανεµόµυλος

Από τα πανάρχαια χρόνια, οι άνθρωποι καλλιεργούσαν τα

δηµητριακά προόντα, (σιτάρι, κριθάρι, καλαµπόκι, σίκαλη).

Αυτά τα προόντα ήταν η πρώτη ύλη για τη διατροφή τους.

Ιδιαίτερα το σιτάρι ήταν η βασική ύλη πολλών παρασκευα-

σµάτων. Όµως, το σιτάρι πρώτα έπρεπε να υποστεί ειδική

επεξεργασία, όπως ήταν το άλεσµα, από το οποίο γινόταν

το αλεύρι. Για να το πετύχει αυτό ο άνθρωπος, χρησιµοποίησε τα τεχνικά µέσα που

είχε ανακαλύψει την εποχή που ζούσε. Πρώτα χρησιµοποίησε τους πετρόµυλους

που ακόµη και στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν σε χρήση. Μετά χρησιµοποίησε τους

νερόµυλους και τους ανεµόµυλους, εκµεταλλευόµενος τη δύναµη του νερού και του

αέρα. Στη συνέχεια, χρησιµοποίησε το πετρέλαιο ως κινητήρια δύναµη και σήµερα τον

ηλεκτρισµό.

Σε κάθε µύλο εργαζόταν ένας µόνο άνθρωπος: ο ιδιο-

κτήτης. Τον έλεγαν µυλωνά. Αυτός αρχικά ανέβαζε ένα-ένα

τα σακιά µε το σιτάρι ή το κριθάρι από τα σκαλάκια στο πάνω

µέρος του µύλου, για να τ' αλέσει και να βγάλει αλεύρι. Όταν

δε φυσούσε, οι µύλοι δεν µπορούσαν να λειτουργήσουν. Εκεί-

νες τις µέρες όµως που είχε δυνατό αέρα, δούλευαν ώρες

πολλές, ακόµα και τη νύχτα. Βέβαια, όταν δεν είχαν σιτάρι ή

κριθάρι ν' αλέσουν, τότε έδεναν τα πανιά, για να µη γυρνάνε και σπάσουν. Ο µυλωνάς

δεν πληρωνόταν µε χρήµατα, αλλά µε αλεύρι, ανάλογα µε τη ποσότητα που άλε-

θε. Αυτός µε τη σειρά του το πουλούσε σε όσους κατοίκους δεν καλλιεργούσαν σιτάρι

ή κριθάρι, δεν είχαν, δηλαδή, δικό τους αλεύρι.

Ας δούµε ποια στάδια ακολουθούνται, προκειµένου να παραχθεί το αλεύρι. Στην

αρχή, το σιτάρι µεταφέρεται σε ειδικά κόσκινα, όπου γίνεται ο καθαρισµός του. Έπει-

τα, τα σπασµένα κοµµάτια και τα διάφορα σκουπίδια καθαρίζονται και µένει το

καθαρό σιτάρι, το κατάλληλο για να γίνει αλεύρι. Στη συνέχεια το αλεύρι πλένεται µε

νερό, για να καθαριστεί από τις σκόνες και τα χώµατα και αµέσως µετά στεγνώνει µε

δυνατό αέρα στα στεγνωτήρια. Αφού στεγνώσει, οδηγείται στους κυλινδρόµυλους.

Εκεί συνθλίβεται και γίνεται το αλεύρι. Ένα µέρος του σιταριού, οι φλούδες, µετα-

τρέπονται σε πίτουρο. Αυτό γίνεται τροφή για τα ζώα. Στο τέλος, το αλεύρι οδηγεί-

ται µέσα από σωλήνες σε σακιά, τα οποία ράβονται, µεταφέρονται έξω από το µύλο και

είναι έτοιµα να πουληθούν στην αγορά.

( Το υλικό αντλήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://dim-sapon.rod.sch.gr και

η φωτογραφία από την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.e-sifnos.com ).

Ενότητα 1η

22

Μπάτερφιλντ Μόιρα, Αγαπώ τη φύση,

µετάφρ. Β. Παπαθανασοπούλου,

εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1996.

Το δάσος

Φαντάσου πως περπατάς σ’ ένα δάσος στο βόρειο ηµισφαίριο.

Η πρώτη εντύπωση είναι εκείνη ενός ήσυχου και γαλήνιου

τοπίου. Τα πράγµατα όµως κάθε άλλο παρά ήσυχα είναι. Μπορεί

κάπου κοντά σου να διεξάγεται µια αόρατη µάχη ζωής και θανά-

του - µπορεί κάποια ζώα να χτίζουν τη φωλιά τους ή να γεν-

νούν τα µικρά τους και κάπου αλλού κάποιος κρυµµένος κυνηγός

να παραµονεύει τη λεία του. Στη Βόρεια Αµερική, την Ευρώπη,

την Κεντρική Ασία υπάρχουν τεράστιες δασώδεις εκτάσεις µε

φυλλοβόλα δέντρα, όπου το κλίµα είναι ήπιο και οι βροχοπτώσεις

τακτικές. Φυλλοβόλα είναι τα δέντρα που έχουν φαρδιά φύλλα, τα οποία το φθινόπω-

ρο ξεραίνονται και πέφτουν. Τέτοια είναι η δρυς, η οξιά, η φτελιά, κ.ά. Τα δέντρα αυ-

τά προσφέρουν κατοικία σε ζώα και φυτά.

Οι µεγάλες αρκούδες

Το ζώο του δάσους που φοβάται περισσότερο ο άνθρω-

πος είναι η αρκούδα. Η ευρωπακή καφετιά αρκούδα µπορεί να

φτάσει σε βάρος τα 250 κιλά και σε ύψος τα 2,5 µέτρα, σηκωµένη

στα πίσω της πόδια. Αν και οι αρκούδες µπορούν να αποδειχθούν

εξαιρετικά επικίνδυνες - ιδιαίτερα οι θηλυκές, όταν υπερασπίζονται

τα µικρά τους - είναι κατά κανόνα ζώα άκακα. Η όρασή τους δεν είναι καλή, σε α-

ντίθεση µε την όσφρηση και την ακοή που είναι ιδιαίτερα αναπτυγµένες.

Πουλιά

Το καλοκαίρι στο δάσος υπάρχει αφθονία από έντοµα, καρπούς, σπόρους, µού-

ρα, γεγονός που προσφέρει πλούσια τροφή στα πουλιά. Το σώµα τους είναι ειδικά

διαµορφωµένο, ώστε να µπορούν να τρέφονται µε διάφορους τρόπους. Οι τρυ-

Ενότητα 1η

23

ποκάρυδοι έχουν νύχια στα πόδια τους για να γαντζώνονται στους κορµούς των δέ-

ντρων. Τα µυτερά τους ράµφη χρησιµεύουν στο σκάψιµο του φλοιού, ενώ οι µακριές,

κολλώδεις γλώσσες τους βοηθούν να ξετρυπώσουν τα έντοµα.

Έντοµα του εδάφους

Τα έντοµα αποτελούν το 70% του πληθυσµού του δάσους. Μερικά έντοµα ζουν

στο στρώµα των πεσµένων φύλλων, το χούµους, και µαζί µε τους µύκητες και τα

βακτήρια αποσυνθέτουν τα νεκρά φύλλα. Στη συνέχεια τα σκουλήκια τρώνε το υλικό

αυτό ανακατεύοντάς το µε χώµα και ύστερα αποβάλλουν το µείγµα προσφέροντας στα

καινούρια φυτά µια τροφή ιδιαίτερα θρεπτική. Η όλη διαδικασία διαρκεί δύο περίπου

χρόνια.

Κάτω απ’ τη γη

Οι αλεπούδες, οι ασβοί, οι τυφλοπόντικες και τα κουνέ-

λια είναι µόνο µερικά παραδείγµατα ζώων που χτίζουν τις

φωλιές τους κάτω από τη γη. Οι τυφλοπόντικες απολαµβά-

νουν περισσότερο απ’ όλους την υπόγεια ζωή τους. Τα µπρο-

στινά τους πόδια είναι κοντά και

φαρδιά µε γαµψά νύχια, ιδανικά για

να σκάβουν και να σέρνονται. Κι επειδή οι τυφλοπόντικες

ζουν κυρίως στο σκοτάδι, είναι σχεδόν τυφλοί.

Αθόρυβος κυνηγός

Οι κουκουβάγιες έχουν ειδικά διαµορφωµένο φτέρωµα, έτσι

ώστε να µην κάνουν θόρυβο όταν πετούν και να αιφνιδιάζουν

τη λεία τους. Ο µπούφος είναι από τις µεγαλύτερες κουκουβάγι-

ες µε ύψος που φτάνει τα 70εκ. και άνοιγµα 160 εκ. Τρώει κυρίως

λαγούς και άλλα πουλιά.

Εργατικός σαν σκίουρος

Ο σκίουρος περνά το µεγαλύτερο µέρος της ζωής

του στα δέντρα, αναζητώντας την τροφή του (καρ-

πούς, σπόρους, έντοµα). Τη φωλιά του τη φτιάχνει

ψηλά στον κορµό µε µικρά και µεγάλα κλαδιά. Τα

µικρά του είναι βαθιά κρυµµένα στη φωλιά ώστε να µη

φαίνονται απ’ έξω. Χρειάζονται την προστασία αυτή, για-

τί γεννιούνται µικροσκοπικά, τυφλά και ανυπεράσπιστα.

Ενότητα 1η

24

Μεγάλο και ήσυχο

Τα αγριογούρουνα ζουν µόνα τους ή κατά µικρές οµάδες

και περνούν τον περισσότερο καιρό τους αναζητώντας τροφή

(κάµπιες, σκουληκάκια, σπόρους, καρπούς). Είναι συνήθως άκα-

κα, αν όµως αισθανθούν απειλή, µπορεί να γίνουν επιθετικά. Ένα

ενήλικο αρσενικό ζυγίζει 200 κιλά και διαθέτει δύο χαυλιόδοντες.

Είναι λοιπόν αρκετά επικίνδυνο.

Χρώµατα παραλλαγής

Τα ζώα χρησιµοποιούν τα χρώµατα, για να γλιτώσουν από µια επίθεση. Μερι-

κά διαθέτουν τρίχωµα που δεν ξεχωρίζει από το περιβάλλον. Το σώµα µερικών εντό-

µων του δάσους έχει έντονα χρώµατα. Το οπτικό µήνυµα που στέλνουν είναι: «Έχω

απαίσια γεύση».

Θανατηφόρο κυνήγι

Η ζωή στο δάσος είναι ένας ατελείωτος αγώνας: κάθε πλάσµα προσπαθεί απ’ τη

µια να εξασφαλίσει την τροφή του κι απ’ την άλλη να µη γίνει το ίδιο τροφή.

Η δρυς (βαλανιδιά)

Το ψηλό αυτό αγέρωχο δέντρο είναι ίσως 600 ετών και τα κλαδιά

του απλώνονται σε ύψος 300 µέτρων. Το ξύλο του φηµίζεται για την

αντοχή του, και, αιώνες τώρα, χρησιµοποιείται για την κατασκευή ανα-

κτόρων και πλοίων, θησαυροφυλακίων και θρόνων. Κι όµως, η δρυς

ξεκινά τη ζωή της στη γη ως ένα µικροσκοπικό βαλανίδι, µικρό σαν το

νύχι του αντίχειρα, µ’ ένα σωρό κινδύνους να την απειλούν. Έντοµα,

πουλιά και σκίουροι τρώνε τα βαλανίδια, αλλά ακόµα και αν κάποιο ριζώσει, πάλι υ-

πάρχει κίνδυνος να φαγωθεί ή να τσαλαπατηθεί. Οι δυνατοί αυτοί γίγαντες του δάσους

περνούν δύσκολα παιδικά χρόνια.

Πώς ζει ένα δέντρο

Την άνοιξη και το καλοκαίρι οι ρίζες απορροφούν νερό και µεταλλικά στοι-

χεία από τα οποία παράγεται η τροφή. Το φθινόπωρο και το χειµώνα όσο τµήµα

της τροφής του δεν έχει καταναλωθεί, µεταφέρεται πάλι στις ρίζες και αποθηκεύεται

στο υπέδαφος µέχρι να έρθει η άνοιξη. Οι ρίζες στηρίζουν επίσης το δέντρο, οι δε

ρίζες της βαλανιδιάς είναι ιδιαίτερα δυνατές, προκειµένου το δέντρο να αντέξει στις

θύελλες και στους ανέµους για πολλούς αιώνες.

Ενότητα 1η

25

Ωκεανός

Ο πλανήτης Γη είναι στο µεγαλύτερο µέρος του γαλάζιος.

Το 70% της επιφάνειάς της καλύπτεται από θάλασσα, από κει λοι-

πόν, παίρνει το γαλάζιο της χρώµα. Κάτω απ’ τα κύµατα κρύβε-

ται ένας πλούσιος υδάτινος κόσµος, όπου κατοικούν πλάσµατα

κάθε σχήµατος και µεγέθους, από τεράστιους τροµερούς καρχαρίες µέχρι µικροσκοπικά

ζωάκια που επιπλέουν και δε φαίνονται µε γυµνό µάτι. Η ζωή στη θάλασσα ποικίλλει

ανάλογα µε το βάθος και τη θερµοκρασία του νερού.

Στη θάλασσα τα µικροσκοπικά ψάρια αποτελούν τροφή για τα µεγαλύτερα, τα

οποία µε τη σειρά τους τρώγονται από άλλα ακόµη πιο µεγάλα. Αυτή είναι η τρο-

φική αλυσίδα. Στη βάση της υπάρχουν µικροσκοπικά φυτά, τα οποία ζουν στην ε-

πιφάνεια της θάλασσας. Με αυτά τρέφονται µικροσκοπικά πλάσµατα ( το ζωοπλαγκτόν

), τα οποία τρώγονται από µεγαλύτερα πλάσµατα της θάλασσας.

Ψάρια µε φακούς

Το φως του ήλιου φτάνει σε βάθος 600µ.,

από κει και κάτω κυριαρχεί το απόλυτο σκοτάδι.

Στα βάθη αυτά πολλά ψάρια έχουν το δικό τους

φωτισµό, συντηρώντας σε ειδικούς ασκούς στο σώµα τους αποικίες µικροοργα-

νισµών που παράγουν φως. Μπορούν µάλιστα, να αναβοσβήνουν το φως, χρησι-

µοποιώντας τµήµατα του σώµατός τους ως διακόπτες. Τα φώτα τα χρησιµοποιούν για

να µπερδέψουν τους εχθρούς τους, να προσελκύσουν άλλα ψάρια για ζευγάρω-

µα ή να κυνηγήσουν την τροφή τους.

(Οι φωτογραφίες έχουν αντληθεί από τις ακόλουθες ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

http://www.mani.org.gr, http://kpe-kastor.kas.sch.gr, el.wikipedia.org,

http://www.alpha.123.gr, http://www.explorecrete.gr, http//www.mitnet.gr ).

Ενότητα 1η

26

Ιωάννα Κυρίτση - Τζιώτη, Η φώκια που τραγουδούσε,

εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2001.

Πέρα µακριά, στην άκρη του ωκεανού, εκεί που η

θάλασσα σχεδόν πάντα είναι σκεπασµένη από διαφανή

γλιστερό πάγο, γεννήθηκε η Λαλούκ. Η µαµά της, µια

µεγάλη φώκια, τη βάφτισε Λαλούκ, που πάει να πει

στη γλώσσα της χώρας των πάγγων: «κόρη της αυ-

γής».

Την τέταρτη κιόλας εβδοµάδα η Λαλούκ τίναξε τα

µικρά πτερύγιά της και σύρθηκε πάνω στον πάγο,

δείχνοντας ότι θα γινόταν µια φώκια µε προσωπικότη-

τα. Ενώ συνοµήλικές της φώκιες φοβόνταν τις πρώτες

βουτιές, εκείνη τσούλησε άφοβα στην άκρη του πάγου

και µ’ ένα ακροβατικό που θα το ζήλευε και πρωταθλήτρια καταδύσεων – µπλουµ! –

βρέθηκε στο νερό.

- Πρόσεχε Λαλούκ, της φώναζε η µητέρα της, που την έβρισκε πολύ ριψοκίνδυνη.

Μη ξεµακραίνεις, είσαι µικρή ακόµα.

Να φοβηθεί; Τι να φοβηθεί η µικρή Λαλούκ; Είχε

πάρει το αυτί της κάτι σκόρπιες κουβέντες πως τα τελευταία

χρόνια λιώνουν οι αιώνιοι πάγοι της πατρίδας της και πως γι’

αυτό φταίνε κάποιοι που λέγονται άνθρωποι, αλλά δε σκοτι-

ζόταν και πολύ για τέτοια σοβαρά και βαρετά πράγµατα.

Κάποια µέρα, λοιπόν, εκεί που έπαιζε βαρελάκια, ακού-

στηκε ένα φοβερό: «Κράκ!». Η Λαλούκ, χωρίς να το καταλάβει, παρασυρµένη από τα

ρεύµατα βρέθηκε να ταξιδεύει πάνω σ’ ένα κοµµάτι πάγου καταµεσής της θάλασ-

σας.

« Μέχρι να συνέλθει από τη σαστιµάρα και να βρει την ισορροπία της πάνω στο µι-

κρό παγόβουνο, η µικρή φώκια βρισκόταν ήδη αρκετά µίλια µακριά από το σπίτι

της. Τον αέρα που τη χτυπούσε τώρα στο πρόσωπο τον ένιωθε πιο ζεστό και ο πάγος

που την ταξίδευε, άρχισε να λιώνει. Μίκραινε, µίκραινε, ώσπου έγινε ένα παγάκι τόσο

δα µικρό!

Μ’ ένα «πλαφ!» η Λαλούκ βρέθηκε στο νερό.

- Μα αυτό καίει! Ξεφώνισε ξαφνιασµένη, συνηθισµένη όπως ήταν απ’ τα κρυσταλ-

λένια νερά της Ανταρκτικής.

Ενότητα 1η

27

Η Λαλούκ κράτησε το κεφάλι της στην επιφάνεια του νερού,

σούφρωσε τη στρογγυλή µουσούδα της , και , τεντώνοντας

τις µικρές τρύπες που ‘χε γι’ αυτιά, προσπάθησε να αφου-

γκραστεί κάποιο γνώριµο ήχο …

Κοιτάζοντας ψηλά, η µικρή φώκια διαπίστωσε ότι ο ουρανός

δεν ήταν άσπρος, χιονένιος, όπως εκείνος του τόπου της.

Η Λαλούκ ξεχάστηκε χαζεύοντας τα άγνωστα γι’ αυτή µέρη. ∆ύο δυνατά γουρ-

γουρητά όµως που τάραξαν το άδειο στοµάχι της έφερναν στο µυαλό της τα φρέσκα

ψαράκια που την τάιζε η µαµά της. Πεινούσε πολύ κι επειδή η µαµά φώκια βρισκόταν

µίλια µακριά της, βάλθηκε να πιάσει µόνη της ένα µικρό αφρόψαρο, που αφηρηµένο

είχε ξεκόψει από την παρέα του. Προσπάθησε, λοιπόν, να το γραπώσει µε το στόµα.

Έπεσε όµως, τόσο άτσαλα, κάνοντας θόρυβο µέσα στο νερό, που το µικρό κοκκινό-

ψαρο, κίτρινο από το φόβο του, έκανε ένα πήδηµα κι εξαφανίστηκε!

«Κάτι δεν κάνω σωστά» συλλογίστηκε η φώκια και κατέβηκε πιο βαθιά στο νερό, για

να δοκιµάσει την τύχη της.

«Ποπό! Θάµνοι παράξενοι!» θαύµασε η Λαλούκ. «Ίδιοι µε το τα πορτοκαλί «κριλ», τι

µικρές νόστιµες γαριδούλες που µε τάιζε η µαµά µου» σκέφτηκε κι αναστέναξε νοσταλ-

γικά. ∆εν πρόλαβε να τελειώσει τη σκέψη της και τα χιλιάδες ψάρια, µικρά και µεγάλα,

που κατοικούσαν σ’ αυτό το κοραλλένιο δάσος µε το που την πήραν χαµπάρι, έγιναν

άφαντα.

- Καλέ που πάτε; Σταθείτε! Μη φεύγετε! Τους φώναξε κουνώντας πέρα – δώθε φι-

λικά τα πλατιά πτερύγιά της. Άδικα όµως, γιατί κανένα από αυτά δεν της έδωσε

σηµασία. Μόνο ένα περίεργο πλάσµα που δεν ξεχώριζε και πολύ από το βράχο

που πάνω του ήταν γαντζωµένο παρέµεινε ακίνητο στη θέση του να την κοιτά-

ζει.

- Μπα! Εσύ πώς και δεν το έσκασες; Ρώτησε πικραµένη η Λαλούκ καθώς δεν είχε

συνηθίσει να την αποφεύγουν.

- Απλούστατα γιατί δεν έχω µάθει να το βάζω στα πόδια.

- Στα πόδια; Απόρησε η Λαλούκ. Μα τα ψάρια δεν έχουν πόδια.

- Χα! Χα! Χα! Ξεκαρδίστηκε στα γέλια ο συνοµιλητής της. Τώρα έπεσες στην περί-

πτωση! Από πόδια εγώ άλλο τίποτα πόσα θέλεις να δεις, είπε το παράξενο

πλάσµα κι άπλωσε γύρω του όχι ένα, όχι δύο, αλλά οχτώ χοντρά πλοκάµια µε

βεντούζες…

Έτσι η Λαλούκ … συνέχισε την περιπλάνησή της στην

άγνωστη θάλασσα. Κολύµπησε µίλια και µίλια, χωρίς να ξέρει

που πηγαίνει…

Ξαφνικά η ήσυχη µέχρι εκείνη τη στιγµή θάλασσα ταρα-

κουνήθηκε σαν να ‘γινε σεισµός. Ταυτόχρονα, απ’ τ’ απύθµε-

να βάθη της, ξεπρόβαλαν κάτι πελώριοι όγκοι, ίδιοι µε γκρίζα

βουνά …

Ενότητα 1η

28

- Μη φοβάσαι ακούστηκε µια βαθιά φωνή πί-

σω της. ∆ε θέλουµε να σου κάνουµε κακό.

Είσαι τόσο µικρή. Μας λένε φάλαινες κι είµα-

στε λίγο συγγενείς … Είµαστε κι εµείς θηλαστικά. ……

Η Λαλούκ ακολούθησε τις φάλαινες …

Όταν νύχτωσε για τα καλά, οι φάλαινες ξάπλωσαν στα ρηχά. Κάτω από το ασηµί του

φεγγαριού και µπροστά στην έκπληκτη Λαλούκ άρχισαν να τραγουδούν. Ναι, να τρα-

γουδούν. Ένα τραγούδι µονότονο, αλλά µε ήχους τόσο γλυκούς, που έδιωξε µακριά

τους φόβους κα τις έννοιες της.

- Θέλω κι εµένα να µε µάθετε να τραγουδώ σαν κι εσάς, τις παρακάλεσε. Η επι-

θυµία της µικρής φώκιας πραγµατοποιήθηκε. Όσο καιρό έµεινε µαζί τους, οι καλόκαρ-

δες αυτές φάλαινες την έµαθαν να τραγουδά το γλυκό τραγούδι τους …

Οι φώκιες γεννιούνται στη στεριά και … πίνουν γάλα από τη µαµά τους!

Πραγµατικά, οι φώκιες, παρόλο που το µεγαλύτερο µέ-

ρος της ζωής τους το περνούν µέσα στο νερό, ανεβαί-

νουν συχνά στην επιφάνεια για να πάρουν αέρα και

βγαίνουν στη στεριά για να γεννήσουν τα µωρά τους.

Ανήκουν στη µεγάλη οικογένεια των θαλάσσιων θηλα-

στικών.

Οι φώκιες ζουν … στις παγωµένες στεριές και στα ψυχρά νερά!

Οι φώκιες ζουν σ’ όλες τις θάλασσες. Στις παγωµένες όµως ακτές και στα παγω-

µένα νερά της Ανταρκτικής Ηπείρου στο Νότιο Πόλο µαζεύονται οι περισσότερες

από αυτές, σχηµατίζοντας µεγάλες παρέες που ονοµάζονται αποικίες. Πολλές φώκιες

ζουν και στους πάγους του Αρκτικού Ωκεανού στο Βόρειο Πόλο. Τις συναντά δηλαδή

κανείς στα δυο πιο παγωµένα άκρα της γης! Λίγες φώκιες, «οι φώκιες Μοναχοί»,

ζουν και στην Ελλάδα.

Οι φώκιες είναι πρωταθλήτριες … στο κολύµπι και στις καταδύσεις!

Το µακρουλό σώµα τους που µοιάζει µε καλοσχεδιασµένο

υποβρύχιο και τα πτερύγια που έχουν στα πλάγια και στην ουρά

τους τις βοηθούν να κολυµπούν απίστευτα γρήγορα και να

κατεβαίνουν στο βυθό, αδειάζοντας τον αέρα από τα πνευµό-

νια τους. Κάνουν, δηλαδή, το εντελώς αντίθετο απ’ αυτό που

κάνουµε εµείς στις βουτιές. Στη στεριά όµως τα βρίσκουν

σκούρα! Είναι αστείες καθώς σέρνονται µε την κοιλιά και τα κο-

ντά σαν βατραχοπέδιλα πτερύγιά τους.

Ενότητα 1η

29

Οι φώκιες έχουν µουσούδα και µουστάκια … αλλά δεν έχουν αυτιά;

Η µουσούδα και τα µουστάκια τους µοιάζουν µε του σκύλου και της γάτας. Έχουν

αυτιά, απλά δε φαίνονται, γιατί είναι δύο µικρές τρυπούλες.

Οι φώκιες αντέχουν στον … καταψύκτη!

Κάτω από το συνήθως γκριζόµαυρο γυαλιστερό δέρµα τους έχουν ένα παχύ στρώµα

από λίπος, που τις κρατά ζεστές και τους δίνει δύναµη για να αντέχουν το τσουχτερό

κρύο. Όσες ζουν στους πάγους «φορούν» κοντόχοντρη άσπρη ή γκρίζα γούνα για µε-

γαλύτερη προστασία.

Οι φώκιες είναι µεγάλες … πολυλογούδες!

Οι φώκιες µιλούν πολύ, είτε βγάζοντας σιγανά

σφυρίγµατα είτε αγγίζοντας η µια την άλλη.

Όταν µαλώνουν, ο ήχος που βγάζουν, µοιάζει µε

γάβγισµα.

Οι φώκιες τρελαίνονται …για θαλασσινά!

Οι φώκιες τρώνε ψάρια και όλα τα θαλασσι-

νά. Οι φώκιες της Ανταρκτικής είναι οι πιο τυχερές, γιατί στα παγωµένα νερά της ζουν

αµέτρητες µικρές γαρίδες, τα κριλ, που αναπτύσσονται στις θάλασσες όπου υπάρχει

άφθονο «φυτοπλαγκτόν», δηλαδή αµέτρητα µικροσκοπικά φυτά.

Οι φώκιες παντρεύονται … έξι χρονών!

Οι φώκιες ζουν σαράντα χρόνια και ζευγαρώνουν µια φορά το χρόνο, µέχρι τα εί-

κοσι. Γεννούν ένα µικρό τη φορά.

Οι φώκιες έχουν µεγάλο… συγγενολόι!

Θείοι και ξαδέρφια τους είναι τα θαλασσινά λιοντάρια και οι θαλάσσιοι ελέφα-

ντες. Πιο µακρινοί συγγενείς τους είναι οι φάλαινες και τα δελφίνια.

Οι φώκιες τρέµουν … τον άνθρωπο!

∆εν έχουν κι άδικο οι καηµένες, αφού αυτός από πολύ παλιά τις κυνηγά, ακόµα και

τις νεογέννητες, για το κρέας, το δέρµα ή τη γούνα και το λίπος τους. Οι ψαράδες επί-

σης τις σκοτώνουν, γιατί λένε ότι µπλέκονται στα δίχτυα τους και τα τρυπούν.

(Το φωτογραφικό έχει αντληθεί από τις εξής ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

http://www.explorecrete.com, http://www.asda.gr, http://el.wkipedia.org,

http://web.auth.gr/virtualschool/, http://www.alonissos.gr, http://www.mom.gr,

http://dim-rizou.pel.sch.gr, http//4dim-iliou.att.sch.gr).

Ενότητα 1η

30

Λίτσα Ψαραύτη, «Ανάσες και ψίθυροι του δάσους»,

εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2002..

2. Μια χαρούµενη παρέα

Σήµερα ήρθαν τα παιδιά.

∆εκαπέντε αγόρια και κορίτσια απ’ τη γειτονική µεγάλη πόλη, µαζί µε το δάσκαλό

τους, θα περάσουν µαζί µας τρεις βδοµάδες κοντά στη φύση καλεσµένα απ’ τη

∆ασική Υπηρεσία του Εθνικού ∆ρυµού.

Κάθε καλοκαίρι η υπηρεσία µαζί µε τ’ άλλα προγράµµατά της οργανώνει εικο-

σαήµερες διακοπές για να µπορέσουν τα παιδιά των πόλεων να έρθουν κοντά

στη φύση και να γνωρίσουν τα δέντρα, τα φυτά και τα ζώα του δάσους. Κόντευε

µεσηµέρι όταν έφτασαν. Φορτωµένοι µε τον υπνόσακό τους, τις φωτογραφικές µηχα-

νές και διάφορα σύνεργα για ζωγραφική, ήταν όλα τους καταδρωµένα, ξαναµµένα, κα-

τάκοπα.

Τα πιο µικρά κοίταζαν φοβισµένα ολόγυρα. Το σκοτεινό, άγνωστο δάσος τα τρόµαζε.

-Υπάρχουν τίγρεις πάνω στα δέντρα; µε ρώτησε ένα αγόρι µε τα µάτια του µεγαλωµέ-

να από φόβο.

Τα ‘χασα για µια στιγµή. ∆εν ήξερα τι να του απαντήσω. Το παιδί ζούσε σε µια µε-

γάλη πόλη, σ’ ένα περιβάλλον επικίνδυνο, µε κλοπές, τροχαία ατυχήµατα, φτώ-

χεια, έγκληµα, αλλά αυτό φοβόταν το δάσος και τα ζώα. Ζούσε δυο ώρες µακριά

απ’ τον Εθνικό ∆ρυµό και όπως τα περισσότερα παιδιά της πόλης δεν είχε ποτέ

του περπατήσει στο δάσος, δεν είχε ανεβεί στο βουνό και κανένας δεν του είχε πει

πού ζούνε οι τίγρεις.

- Μην απογοητεύεσαι! Με παρηγόρησε ο Στέφανος που είχε παρακολουθήσει όλη

τη σκηνή. Θα είναι τελείως διαφορετικά παιδιά όταν θα φύγουν! Θα δυσκολευτείς

να πιστέψεις ότι αυτά τα φοβισµένα, χαµένα πλάσµατα, θα αγαπήσουν το δά-

σος, θα µάθουν τα µυστικά τους και θα θέλουν να έρχονται κάθε καλοκαίρι.

Κατάλαβα ότι µε περίµεναν δύσκολες µέρες. Σαν συνοδός

των παιδιών έπρεπε να προσπαθήσω να τους δείξω το

δάσος και τον κόσµο του όσο καλύτερα µπορούσα, να τα

κάνω να ξεχάσουν τους φόβους και τις ανησυχίες τους,

ν’ αγαπήσουν τη φύση και να νιώσουν ότι κι αυτά είναι

Ενότητα 1η

31

ένα κοµµάτι απ’ τον υπέροχο αυτό κόσµο.

Πίστευα ότι η αγνή παιδική ψυχή είναι αδύνατο να µείνει ασυγκίνητη µπροστά

στο θαύµα που γίνεται καθηµερινά µέσα στη φύση.

Οι ευχάριστες εµπειρίες που θ’ αποχτούσαν θα σηµάδευαν την παιδική τους ηλικία

και θα τα συντρόφευαν σ’ όλη την υπόλοιπη ζωή τους.

Οι πρώτες µέρες πέρασαν και ήταν σωστό πανηγύρι, όχι

µόνο για τα παιδιά αλλά και για µας τους πιο µεγάλους. Μαζί

µπαίνουµε στα ρυάκια, στα έλη και στους βάλτους,

περπατάµε µε τα τέσσερα, σερνόµαστε, κι ερχόµαστε

πρόσωπο µε πρόσωπο µε τη φύση. Βλέπουµε πώς

γίνεται ο ιστός της αράχνης, πώς ένα έντοµο ρουφάει την

πρωινή δροσιά, τι γεύση έχουν οι καρποί της άγριας µυρτιάς, πώς συµπεριφέρονται

τα ζώα µέσα στο φυσικό τους περιβάλλον.

Μπορεί ο άνθρωπος να µοιράζεται τη γη µε χιλιάδες πλάσµατα, αλλά σπάνια

σκύβει να τα προσέξει και να τα µελετήσει.

Ποιος έχει παρατηρήσει ποτέ τη φωλιά της σφήκας;

Όλοι, όταν βλέπουν φωλιές να κρέµονται στους φράχτες και

στα κλαδιά των δέντρων αποµακρύνονται φοβισµένοι.

Χιλιάδες χρόνια πριν ο άνθρωπος ανακαλύψει το

χαρτί, οι σφήκες ήξεραν να φτιάχνουν χαρτοπολτό.

Μασάνε ξυλαράκια, τ’ ανακατώνουν µε το σάλιο τους και χτί-

ζουν τη φωλιά τους που είναι αριστούργηµα γλυπτικής, γε-

µάτη µε εξάγωνες τρύπες, όλες όµοιες σαν να βγήκαν από καλούπι.

∆εν πειράζει αν δε µάθουν τα παιδιά το όνοµα ενός λουλουδιού ή

ξεχάσουν τη δύσκολη, συνήθως λατινική ονοµασία ενός δέντρου.

Φτάνει να θυµούνται το άρωµα του λουλουδιού, το χρώµα του,

πόσο βελουδένια ήταν τα πέταλά τους, όταν το άγγιξαν. Όλα αυτά

κανένα βιβλίο δεν µπορεί να τα περιγράψει τόσο παραστατικά όσο η

ίδια η φύση.

Ένας ολόκληρος κόσµος ζει εκεί µέσα στη µικρή αυ-

τή λίµνη που µοιάζει µ’ ένα φλιτζάνι τσαγιού: Κουνούπια

ζουζουνίζουν, ένας βάτραχος µικρός όσο ένα πράσινο αµύ-

γδαλο, µια αράχνη, ένα σαλιγκάρι, µια σαύρα. Τα φύλλα του

φυτού ενωµένα στη βάση τους, σχηµατίζουν µια υποδοχή για

να µαζεύεται το νερό της βροχής. Τα µεγάλα φύλλα απορρο-

φούν την πρωινή δροσιά από την ατµόσφαιρα και το ζωηρό κόκκινο χρώµα τους προ-

σελκύει τα µικρά ζώα, για να ζήσουν, ν’ αναπαραχτούν και να πεθάνουν µέσα στη φιλό-

ξενη και δροσερή αυτή καρδιά.

Ενότητα 1η

32

∆ίπλα µας ένα πουλί γεύεται το νέκταρ απ’ τα λουλούδια. Η σουβλερή µύτη του

χώνεται στο σωληνωτό λουλούδι και ρουφάει τους χυµούς του. Τα πουπουλένια φτερά

του θα µεταφέρουν τη γύρη στα γειτονικά λουλούδια και θα συνεχιστεί ο κύκλος της

ζωής.

Είναι απίστευτος ο αγώνας για επιβίωση των µικρών ζώων και των εντό-

µων. Στη στιγµή αλλάζουν χρώµα για να ξεγελάσουν τον εχθρό τους. Γίνονται

ένα µε το κλαρί, µε την πέτρα, µε το χώµα, ακόµα και το πιο εξασκηµένο µάτι δεν µπο-

ρεί να τα διακρίνει. Ακίνητα, υποµονετικά, περιµένουν το ανύποπτο θύµα για να το

φάνε.

(Οι εικόνες έχουν αντληθεί από τις εξής ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

http://www.gnto.gr, http://enanotsalostilimniplastira.gr,

http://www.gpeppas.gr/dasos, http://www.minagnic.gr., http://www.allergy.gr).

Ενότητα 1η

33

Γ) Ο φίλος µας το δάσος

Θέματα για

συζήτηση

και έκθεση

Παρακάτω δίνονται κάποια θέµατα σχετικά µε το περιεχόµενο της ενότητας, τα

οποία θα µπορούσαν να αποτελέσουν αντικείµενο συζήτησης /έκθεσης στην τά-

ξη. Επίσης, δίνεται αναπτυγµένα σε µορφή σχεδιαγράµµατος, πέντε συνολικά

θέµατα.

Πιθανά θέµατα συζήτησης στην τάξη:

• Περιγράψτε µια επίσκεψή σας στο δάσος.

• Τι µας προσφέρει το δάσος;

• Ποιοι είναι οι κίνδυνοι από τους οποίους απειλείται το δάσος;

• Πώς θα µπορούσαµε να προστατέψουµε το δάσος;

• Τα ζώα του δάσους: Ποια γνωρίζετε; Περιγράψτε αυτά που σας κάνουν µεγάλη εντύ-

πωση.

• Αφηγηθείτε µια φανταστική ιστορία µε πρωταγωνιστές τα ζώα του δάσους και εσάς.

Θέµα: «Περιγράψτε µια επίσκεψή σας στο δάσος».

Κατανοώ το θέµα της έκθεσης.

Θέµα

Επίσκεψη δάσος

Έχω πάντα στο νου µου:

Η έκθεσή µου θα αποτελείται από τρία µέρη:

τον πρόλογο(εισάγω στο θέµα)

το κύριο θέµα(αναλύω το θέµα) και

τον επίλογο(κλείνω το θέµα)

Ενότητα 1η

34

Οργανώνω τις σκέψεις µου πριν γράψω.

Σχεδιάγραµµα

Πρόλογος →γενική εισαγωγή για τα δάση

Κύριο θέµα →περιγραφή τοπίου

Πώς περιγράφω ένα τοπίο;

Αναφέρω:

Πού είναι;

Ποια είναι η ονοµασία του (εφόσον υπάρχει)

Πώς το βλέπω από µακριά;

Πώς το βλέπω καθώς πλησιάζω;

Τι βλέπω όταν φθάνω σε αυτό;

Εφόσον µιλώ για µια προσωπική µου εµπειρία, µπορώ στα παραπάνω να προσθέσω

τα εξής:

τις σκέψεις και τα συναισθήµατά µου

κάποιο τυχαίο γεγονός που µπορεί να συνέβη.

Επίλογος → Γενικά σχόλια για τα δάση.

Συνολική εντύπωση από την

επίσκεψή µου στο δάσος.

Όταν περιγράφω, έχω στο νου µου το

«χρυσό κανόνα» της περιγραφής:

πρώτα ξεκινώ µε τα γενικά στοιχεία και

έπειτα προχωρώ στις λεπτοµέρειες.

Ενότητα 1η

35

Αναπτύσσω το θέµα µε βάση το παραπάνω σχεδιάγραµµα.

Πρόλογος

Γενικά στοιχεία για το

δάσος.

Κύριο θέµα

Η αγάπη µου για το

δάσος

Πού πήγα;

Με ποιους πήγα;

Περιγραφή του δά-

σους.

Πως το είδα από µα-

κριά;

Πώς το είδα καθώς

πλησίαζα;

Τι είδα όταν έφθασα;

Τα δέντρα.

Οι πεταλούδες.

Ο σκαντζόχοιρος.

Ο σκίουρος.

Πώς αντέδρασα;

Μια χαρακτηριστική

Το δάσος αποτελεί το φυσικό εκείνο χώρο, όπου η βλά-

στηση και τα ζώα έχουν τον πρώτο λόγο. Το δάσος αποτελεί

την πηγή καθαρού αέρα, πράσινου, ζωής. Τα ελληνικά, συ-

γκεκριµένα, δάση παρουσιάζουν µια µοναδική ποικιλία, καθώς

συναντούµε έλατα, αλλά και φοίνικες σε συγκεκριµένες περιο-

χές. Ακόµη, τα δάση της Ελλάδας είναι προσαρµοσµένα σε

ξηρά, ζεστά καλοκαίρια και σε ψυχρούς χειµώνες.

Από µικρή, τα περισσότερα από τα παραµύθια, που µου διά-

βαζαν οι δικοί µου, αφορούσαν σε ιστορίες, που εξελίσσονταν

σε ένα δάσος. Προσπαθούσα να µεταφερθώ, λοιπόν, νοερά

στο περιβάλλον του δάσους και φανταζόµουν ότι γινόµουν

και εγώ κοµµάτι του, ερχόµενη σε επαφή µε τις µυρωδιές του,

τα φυτά και τα ζώα του. Κάποια στιγµή οι γονείς µου µού είπαν

µε χαρά ότι θα πηγαίναµε για τις διακοπές του Πάσχα στην Κε-

φαλονιά, ένα καταπράσινο νησί µε πολλά δάση. Ενθουσιάστη-

κα µε την ιδέα αυτή, καθώς θα είχα την ευκαιρία να επισκεφ-

θώ κάποιο από τα δάση του γραφικού αυτού νησιού του Ιονί-

ου πελάγους.

Πράγµατι, οι γονείς µου ικανοποίησαν αυτή µου την επιθυ-

µία και µια ηλιόλουστη ηµέρα κάτω από έναν καταγάλανο ου-

ρανό, ξεκινήσαµε για την εκδροµή µας στο δάσος. Από ψηλά

οι κορυφές των δέντρων του έµοιαζαν να αγγίζουν τον

ουρανό. Καθώς πλησιάζαµε, διακρίναµε και τον υπόλοιπο

φυσικό πλούτο του δάσους από θάµνους και λουλούδια. Όταν

φθάσαµε, συνειδητοποίησα ότι πρώτη φορά στη ζωή µου έ-

βλεπα τόσα πολλά έλατα. Επιβλητικά και καταπράσινα, έµοια-

ζαν να µας καλωσορίζουν στο «σπίτι» τους. Ψηλά και «ευθυτε-

νή» έµοιαζαν να αγγίζουν τον ουρανό, ενώνοντας αρµονικά το

πράσινο µε το γαλάζιο. Κοιτούσα δεξιά και αριστερά, βαδίζο-

ντας αργά ανάµεσά τους. Πολύχρωµες πεταλούδες πετούσαν

χαµηλά, δίνοντας έτσι, τη δική τους πινελιά στο όλο τοπίο, που

έµοιαζε µε θέµα κάποιου πίνακα, τόσο όµορφο ήταν. Ξαφνικά,

καθώς περπατούσα είδα µπροστά µου έναν σκαντζόχοιρο.

Μικρούλης και ήσυχος κινούνταν αργά χωρίς προορισµό, δί-

νοντας την αίσθηση ότι απολαµβάνει τον περίπατό του. Τον

περιεργαζόµουν αρκετή ώρα και σκέφτηκα ότι επιβεβαιώνονται

οι ιστορίες που έχω διαβάσει για τα αµέτρητα, πυκνά του αγκά-

θια. Λίγο παρακάτω, ένα σκιουράκι ζωηρό και ενεργητικό

έτρεχε µε ρυθµό ανάµεσα στα δέντρα. Μου τράβηξε αµέσως

την προσοχή και ήθελα πολύ να το αγγίξω. Εκείνο, όµως, δρα-

στήριο καθώς ήταν, χάθηκε αµέσως από το οπτικό µου πεδίο.

Είχα τα µάτια µου ορθάνοιχτα, καθώς ήθελα να αποτυπώ-

σω το κάθε λεπτό αυτής της εκδροµής στο δάσος και να το

κρατήσω για πάντα στο µυαλό µου, στην καρδιά µου. Χωρίς να

το καταλάβω, αποµακρύνθηκα αρκετά από τους γονείς µου

και έφθασα σε ένα ύψωµα. Εκεί, υπήρχαν έλατα και ανάµεσά

Ενότητα 1η

36

στιγµή στο δάσος.

Σκέψεις και φόβοι

για το δάσος.

Επίλογος

Γενική εντύπωση από

την επίσκεψή µου

στο δάσος, συµπερά-

σµατα και σκέψεις γι’

αυτό.

τους µια σειρά από παγκάκια. Μου έκανε απίστευτη εντύπωση

και κάθισα για λίγο, εισπνέοντας τον καθαρό αέρα. Από εκείνο

το σηµείο, υπήρχε ορατότητα στη θάλασσα και το συνολικό

θέαµα ήταν µαγικό. Θάλασσα, ουρανός, δάσος όλα σε µια ε-

νιαία ενότητα ασύγκριτης οµορφιάς και λάµψης. Καθώς δεν ή-

θελα να ανησυχήσουν οι γονείς µου, πήρα το δρόµο της επι-

στροφής. Κάποια στιγµή, είδα µια χελώνα, κλεισµένη στο κα-

βούκι της. Την πλησίασα και χτύπησα ελαφρά το κέλυφός της.

Τότε, εκείνη άρχισε να κινείται αργά, διστακτικά. Την ίδια στιγµή

θυµήθηκα την ιστορία µε τη χελώνα και το λαγό και αναρωτή-

θηκα εάν θα έβλεπα κάποιο λαγό. ∆εν πρόλαβα να ολοκληρώ-

σω τη σκέψη µου και στα δεξιά µου είδα ένα λαγό, που, σε α-

ντίθεση µε τη χελώνα, κινούνταν µε το γνωστό διασκελισµό

του, σαν να κυνηγούσε κάτι. ∆ιέσχισε µια µεγάλη απόσταση µε

ιδιαίτερη ταχύτητα και έπειτα η µατιά µου τον έχασε. Μετά από

λίγο, έφθασα στους γονείς µου, που στο µεταξύ είχαν συνα-

ντήσει ένα φιλικό τους ζευγάρι εκεί και δεν αντιλήφθηκαν πόση

ώρα είχε περάσει από την ώρα που είχα φύγει.

Ενθουσιασµένη αγκάλιασα τον πατέρα µου και, αν και βυθι-

σµένη στις σκέψεις µου, άκουσα κάποια λόγια του ζευγαριού

από την Κεφαλονιά, που µε προβληµάτισαν. Είπαν, λοιπόν, ότι

πολλά είναι τα δάση εκείνα του νησιού που έχουν κατα-

στραφεί λόγω των πυρκαγιών, ενώ πολλά είδη έχουν εξα-

φανιστεί λόγω του ανεξέλεγκτου κυνηγιού. Εκείνη τη στιγµή

ένιωσα θυµό και θλίψη ταυτόχρονα. Όλη αυτή η µαγεία που

βίωσα στον περίπατο αυτό, απειλείται από την ανθρώπινη βού-

ληση. «Το δάσος είναι πηγή του τόσο απαραίτητου για τη ζωή

µας οξυγόνου, πώς είναι δυνατόν να υπάρχουν άνθρωποι που

θέλουν να καταστρέψουν τη ίδια τη ζωή;» σκέφτηκα. Κανένας

δεν έχει δικαίωµα να καταστρέφει το µοναδικό ουσιαστικό

στοιχείο στη ζωή µας, τη φύση. Εκείνο που ρώτησα τους

γονείς µου µε ιδιαίτερη αγωνία, είναι αν υπάρχει η δυνατότητα

προστασίας του δάσους. Εκείνοι µου απάντησαν ότι φυσικά

και υπάρχει, µε τη λήψη των κατάλληλων µέτρων προστασίας

και την επιβολή βαρύτατων κυρώσεων σε όποιον λειτουργεί µε

σκοπό να το αφανίσει.

Η επίσκεψή µου αυτή στο δάσος µου έµεινε αξέχαστη.

Απόλαυσα το φυσικό τοπίο και συνειδητοποίησα ότι όλα εκεί,

από τα ζώα ( µικρά και µεγάλα ), έως τα φυτά και τα δέντρα υ-

πάρχουν, για να επιτελούν ένα συγκεκριµένο ρόλο και αυτό

πράττουν. Η φύση έχει τη δική της λογική, τους δικούς της

όρους, που οφείλουµε να τους σεβόµαστε και µάλιστα, να

προσπαθούµε να τους διατηρούµε ανέπαφους και ζωντανούς.

Ενότητα 1η

37

Θέµα:

«∆άσος: Τι µας προσφέρει; Από ποιους κινδύνους απειλείται και πώς µπορούµε

να το προστατέψουµε;»

Κατανοώ το θέµα της έκθεσης

Θέµα

Το δάσος η προσφορά του οι κίνδυνοι οι συνέπειες

Έχω πάντα στο νου µου ότι:

Οργανώνω της σκέψεις µου πριν γράψω

Σχεδιάγραµµα

Πρόλογος → Σύντοµη εισαγωγή για τα δάση.

Κύριο θέµα → Απαντώ στα ζητούµενα της έκθεσης

• Τι µας προσφέρει το δάσος;

Υλικά αγαθά (ξυλεία)

Οξυγόνο

Απορροφά και συγκρατεί τη βροχή

Ψυχολογική τόνωση

Ηρεµία

Χαλάρωση

Αναζωογόνηση

•••• Ποιοι οι κίνδυνοι που το απειλούν;

Ο ίδιος ο άνθρωπος µε µια σειρά ενεργειών του:

Ρύπανση ( απορρίµµατα )

Πέταµα αναµµένων τσιγάρων και σπίρτων ( κίνδυνος πυρκαγιάς )

Εµπρησµός ( συνειδητή καταστροφή του δάσους )

Η έκθεσή µου θα αποτελείται από τρία µέρη:

τον πρόλογο(εισάγω στο θέµα)

το κύριο θέµα(αναλύω το θέµα) και

τον επίλογο(κλείνω το θέµα)

Ενότητα 1η

38

•••• Ποιες οι συνέπειες της καταστροφής των δασών;

Υποβάθµιση περιβάλλοντος

∆ιατάραξη βιολογικής ισορροπίας.

Απώλεια δασικών προόντων.

Κίνδυνος χειµάρρων.

Κίνδυνος ξηρασίας.

Οικονοµική επιβάρυνση κράτους.

Απώλεια οξυγόνου

Επιβάρυνση βιολογικής και ψυχολογικής υγείας

Χάνεται ο τόπος αναψυχής των ανθρώπων.

•••• Τι πρέπει να κάνουµε για να το προστατέψουµε;

Λήψη προληπτικών µέτρων από την πολιτεία

Προσωπική ευσυνειδησία

Να µην πετάµε σκουπίδια

Να µην αφήνουµε αναµµένα τσιγάρα

Να το σεβόµαστε

Επίλογος → Γενικά συµπεράσµατα για το δάσος και την αξία του.

Αναπτύσσω το θέµα µε βάση το παραπάνω σχεδιάγραµµα.

Πρόλογος

Γενική εισαγωγή για τα

δάση.

Κύριο θέµα

Τι µας προσφέρει το

δάσος;

Η ξυλεία.

Το χαρτί.

Το ρετσίνι.

∆άσος και βροχή.

Καταπολέµηση ξηρασί-

ας.

Τα δάση αποτελούν σηµαντικές εκτάσεις, όπου κυ-

ριαρχούν τα δέντρα, τα λουλούδια, τα ζώα της φύσης. Εκεί,

τα πάντα κυλούν ήρεµα, νωχελικά και προσαρµόζονται στην

αλλαγή των εποχών ( φθινόπωρο – χειµώνας – άνοιξη – καλο-

καίρι ). Το δάσος και στις τέσσερις εποχές του χρόνου απο-

κτά διαφορετικές όψεις που µαγεύουν τους επισκέπτες του.

Η προσφορά του δάσους στον άνθρωπο είναι αδιαµ-

φισβήτητη. Πρώτα πρώτα το δάσος µας προσφέρει την ξυ-

λεία του, που τη χρησιµοποιούµε στις διάφορες κατασκευές

µας. Ο άνθρωπος κατάφερε να ικανοποιήσει πολλές ανάγκες

του αξιοποιώντας το ξύλο. Με την καύση του ξύλου εξασφά-

λισε τη θέρµανσή του, καλύπτοντας έτσι, µια βασική του α-

νάγκη. Ακόµη, χάρη στο ξύλο απέκτησε το σπίτι, τα έπιπλα,

τα είδη οικιακής χρήσης, που διευκόλυναν τη ζωή του. Επι-

πλέον, το ξύλο συνέβαλε στην προώθηση του πνεύµατος,

καθώς το χαρτί και κατόπιν το βιβλίο προέρχεται από αυτό.

Πέρα από τα προόντα του ξύλου, ο άνθρωπος παίρνει από

τα πεύκα του δάσους το ρετσίνι, µια πολύ χρήσιµη ουσία,

από την οποία παράγεται το νέφτι και άλλα χρήσιµα προόντα.

Το δάσος είναι απαραίτητο στο θέµα των βροχών. Τα

δέντρα έλκουν τα σύννεφα, αναγκάζοντάς τα να ρίξουν

εκεί το φορτίο τους. Έτσι, καταπολεµείται η ξηρασία και ευ-

νοούνται η γεωργία αλλά και η κτηνοτροφία. Μάλιστα, το δά-

σος συγκρατεί τη βροχή. Το πυκνό φύλλωµα των δέντρων,

δηλαδή, ανακόπτει την ορµή της αναγκάζοντάς την να πέσει

οµαλά στο έδαφος. Με αυτόν τον τρόπο δε δηµιουργούνται

χείµαρροι, που θα µπορούσαν να προκαλέσουν καταστρο-

Ενότητα 1η

39

∆άσος και υγεία.

Το οξυγόνο.

Χαρίζει ηρεµία, αναζω-

ογόνηση.

Οι κίνδυνοι που απει-

λούν το δάσος.

Τα απορρίµµατα.

Η πυρκαγιά.

Ανθρώπινη αµέλεια.

Εµπρησµοί.

Οι συνέπειες της κατα-

στροφής του δάσους.

Υποβάθµιση περιβάλ-

λοντος.

φές. Οπότε η βροχή απορροφάται από το έδαφος και δηµι-

ουργούνται υπόγειες δεξαµενές, από τις οποίες αντλούµε νε-

ρό.

Η µεγαλύτερη όµως, ωφέλεια του δάσους είναι στο

θέµα της υγείας µας βιολογικής και ψυχολογικής. Ο κα-

θαρός αέρας του δάσους µας αναζωογονεί, γεµίζει τους

πνεύµονές µας µε το απαραίτητο οξυγόνο. Βιολογικά, λοι-

πόν, τονωνόµαστε και νιώθουµε πιο γεροί, πιο δυνατοί.

Αλλά και ψυχολογικά το δάσος µας προσφέρει πολλά. Η θέα

του πράσινου, ο δροσερός αέρας, η αρµονία της φύσης µας

ηρεµούν ψυχικά. Ένας περίπατος στο δάσος µας αναζωο-

γονεί, καθώς αντικρίζουµε ένα τοπίο οµορφιάς και ισορροπί-

ας. Το οξυγόνο που εισπνέουµε, καθαρίζει το µυαλό µας,

την ψυχή µας από το άγχος, την ανασφάλεια της καθη-

µερινότητας, µας γεµίζει αισιοδοξία, χαρά. Οι σύντοµες

αποδράσεις ή οι διακοπές κοντά σε αυτό µεταµορφώνουν τον

άνθρωπο εξωτερικά και εσωτερικά.

∆υστυχώς, παρά τις σηµαντικές ωφέλειες του δά-

σους στη ζωή του ανθρώπου, δεν προστατεύεται επαρκώς

και εκτίθεται σε αλλεπάλληλους κινδύνους. Ο άνθρωπος

είναι εκείνος που εκθέτει σε κίνδυνο το δάσος µε µια σειρά

ενεργειών του. Αρχικά, συχνά οι δασικές εκτάσεις γεµίζουν

από απορρίµµατα, που εκτός του ότι χαλούν την όψη του,

το ρυπαίνουν σοβαρά. Ο µεγαλύτερος κίνδυνος που έχει κα-

ταστρέψει απέραντες δασικές εκτάσεις είναι η πυρκαγιά. Οι

περισσότερες πυρκαγιές στα δάση προέρχονται από ανθρώ-

πινες δραστηριότητες, οι περισσότερες από τις οποίες οφεί-

λονται σε αµέλεια. Η φωτιά είναι δυνατόν να ξεσπάσει από

ένα πεταµένο αναµµένο τσιγάρο ή ένα σπίρτο. Πολλοί πάλι

είναι εκείνοι που συνηθίζουν να ανάβουν φωτιές στην ύπαι-

θρο κατά τη διάρκεια µιας εκδροµής τους, χωρίς όµως να

φροντίσουν να τη σβήσουν σωστά. Και στις δύο αυτές περι-

πτώσεις η ανθρώπινη απροσεξία µπορεί να στοιχίσει τη

ζωή του δάσους. Ακόµη, συχνά όσοι ασχολούνται µε τη γε-

ωργία, καθαρίζουν τα χωράφια τους καίγοντας ό,τι άχρηστο

υπάρχει εκεί. Η κίνηση αυτή έχει αποβεί πολλές φορές µοι-

ραία για τις πλησιέστερες δασικές εκτάσεις. Βέβαια, εκτός από

τις περιπτώσεις αυτές στις οποίες δεν υπάρχει πρόθεση για

πρόκληση καταστροφής στη φύση, υπάρχουν και άλλες τό-

σες που προέρχονται από τη συνειδητή ανθρώπινη βού-

ληση. Πρόκειται για τους γνωστούς εµπρησµούς, που έχουν

ως στόχο τον αφανισµό των δασών, εξυπηρετώντας βαθύτε-

ρες σκοπιµότητες.

Όταν όµως, ένα δάσος καταστρέφεται, έχουµε τερά-

στιες συνέπειες για το περιβάλλον. Αρχικά, υποβαθµίζεται

το περιβάλλον, η δηµιουργία νέων δασών είναι δύσκολη και

έτσι, διαταράσσεται η βιολογική ισορροπία. Ακόµη, τα κα-

µένα δέντρα δεν µπορούν να συγκρατήσουν τη βροχή, µε

αποτέλεσµα να δηµιουργούνται χείµαρροι και πληµµύρες.

Ενότητα 1η

40

Χείµαρροι και πληµµύ-

ρες.

Λειψυδρία.

Απώλεια ξυλείας.

Οικονοµική επιβάρυν-

ση κράτους.

Θλίψη και απογοήτευ-

ση στην ανθρώπινη ψυ-

χή.

Τρόποι αντιµετώπισης

κινδύνων που απειλούν

το δάσος.

Τα προληπτικά µέτρα

του κράτους.

Προσωπική ευαισθη-

τοποίηση του ανθρώ-

που.

Να µην αφήνουµε α-

πορρίµµατα.

Να µην αφήνουµε α-

ναµµένα τσιγάρα.

Συµβολή της οικογένει-

ας και του σχολείου στη

διαµόρφωση περιβαλλο-

ντικής συνείδησης.

Τα εδάφη του κατεστραµµένου δάσους εγκαταλείπονται στη

διαβρωτική δράση των βροχών και είναι ορατός ο κίνδυνος

να παρασυρθούν στη θάλασσα. Τα καµένα εδάφη δεν µπο-

ρούν να απορροφήσουν το πολύτιµο νερό και να εµπλουτί-

σουν τις πηγές και τα ποτάµια, κάτι που οδηγεί στη λειψυ-

δρία.

Επιπλέον, η σηµαντική για τον άνθρωπο ξυλεία πλήτ-

τεται ανεπανόρθωτα και για πολλά χρόνια µέχρι να δηµιουρ-

γηθεί και πάλι το δάσος, τα δασικά προόντα εκλείπουν.

Επιπρόσθετα, η οικονοµία του κράτους επιβαρύνεται, κα-

θώς δαπανά υπέρογκα ποσά στην κατάσβεση των πυρκαγιών

και στην αποκατάσταση των ζηµιών. Η θέα ενός καµένου το-

πίου, που άλλοτε έσφυζε από πράσινο δεν αρέσει σε κανέ-

ναν. Προκαλεί έντονα το συναίσθηµα της θλίψης και της

απογοήτευσης. Οι άνθρωποι χάνουν τον τόπο εκείνον, στο

οποίο µπορούσαν να αποδράσουν έστω και για λίγο και να

ηρεµήσουν µακριά από τη µονοτονία της καθηµερινότητας.

Ιδιαίτερα για τους ανθρώπους της πόλης που βλέπουν γύρω

τους τσιµέντο, το δάσος είναι µια όαση γι’ αυτούς και η απώ-

λειά του επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία τους.

Επιβάλλεται να συνειδητοποιήσουµε όλοι µας ότι,

όπως το δάσος µας δίνει πολλά, έτσι και εµείς πρέπει να

του ανταποδώσουµε τη θετική του επίδραση στη ζωή

µας. Το κράτος οφείλει να λάβει µια σειρά προληπτικών

µέτρων για την προστασία του δάσους και να επιβάλλει βα-

ρύτατες κυρώσεις σε εκείνους που δεν το σέβονται και το

καταστρέφουν. Πέρα όµως, από τη δραστηριοποίηση της

πολιτείας ο ίδιος ο άνθρωπος είναι απαραίτητο να ευαισθη-

τοποιηθεί, προστατεύοντας το δάσος, όποτε το επισκέπτεται.

Σε ένα πρώτο επίπεδο, είναι απαραίτητο, όποτε επισκεπτό-

µαστε το δάσος να µην πετάµε σκουπίδια και να προτρέ-

πουµε και τους γύρω µας να είναι προσεκτικοί. ∆εν είναι

δυνατόν να παραµορφώνουµε αυτό το δώρο της φύσης µε

την ανωριµότητα και την απερισκεψία µας. Ακόµη, είναι απα-

ραίτητο να µην αφήνουµε αναµµένα τσιγάρα, που µπο-

ρούν να προκαλέσουν πυρκαγιά ανεξέλεγκτων διαστάσεων.

Ο άνθρωπος διαµορφώνει τις αρχές και τις αξίες του

πάνω σε διάφορα θέµατα από τη µικρή του ηλικία. Η οικογέ-

νεια είναι καλό να φέρνει σε επαφή το παιδί µε τη φύση και

να του µαθαίνει τη σηµαντική του προσφορά στη ζωή του

ανθρώπου. Το σχολείο από τη δική του πλευρά, είναι καλό

να προωθήσει την περιβαλλοντική εκπαίδευση και να εµ-

φυσήσει στα παιδιά την αγάπη για τη φύση. Έτσι, µεγαλώ-

νοντας θα γνωρίζουν τον ιδανικό τρόπο αντιµετώπισης του

φυσικού περιβάλλοντος και µάλιστα, θα ενθαρρύνουν και άλ-

λους να το σεβαστούν και να το προστατέψουν.

Το δάσος είναι πηγή φυσικής οµορφιάς, υγείας,

ζωής. Όπως σεβόµαστε τον εαυτό µας, οφείλουµε σεβόµα-

στε αυτό το κοµµάτι της φύσης. Προστατεύοντάς το προ-

Ενότητα 1η

41

Επίλογος

Γενικά σχόλια για το δά-

σος και την αξία του στη

ζωή µας.

στατεύουµε την ίδια µας τη ζωή. Το δάσος είναι προορι-

σµένο να προσφέρει στον άνθρωπο και θα δώσει ακόµη πε-

ρισσότερα, αν το φροντίζουµε, όπως µας φροντίζει. Η έλλει-

ψή του θα είναι καταστρεπτική για τον άνθρωπο. Κρίνεται επι-

τακτική η συστηµατική προσπάθεια και ο αγώνας για την προ-

στασία των πολύτιµων δασικών εκτάσεων.

Ενότητα 1η

42

Η φίλη µας η θάλασσα

Θέµατα για

συζήτηση

και έκθεση

Παρακάτω δίνονται κάποια θέµατα σχετικά µε το περιεχόµενο της ενότητας, τα

οποία θα µπορούσαν να αποτελέσουν αντικείµενο συζήτησης στην τάξη.

Επίσης, δίνεται αναπτυγµένο σε µορφή σχεδιαγράµµατος, κάποιο θέµα

Πιθανά θέµατα συζήτησης στην τάξη:

∆ιακοπές στη θάλασσα.

Περιγράψτε την αγαπηµένη σας παραλία.

Αφηγηθείτε ένα ξαφνικό γεγονός στη θάλασσα.

Τι γνωρίζετε για τη ρύπανση των θαλασσών; Ποια τα αίτια και οι συνέπειές της; Πώς

µπορεί να αντιµετωπιστεί;

Περιγράψτε τα συναισθήµατά σας από τη θέαση µιας πετρελαιοκηλίδας στη θάλασ-

σα.

Τι γνωρίζετε για τις οικολογικές οργανώσεις; Μπορούν να βοηθήσουν στην προ-

στασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος;

Αναπτυγµένο Θέµα µε τη µορφή Σχεδιαγράµµατος

Θέµα: «Περιγράψτε µια επίσκεψη στην αγαπηµένη σας παραλία.

Ποιες σκέψεις κάνετε για τη ρύπανση των θαλασσών;».

Κατανοώ το θέµα της έκθεσης

Θέµα

Περιγραφή παραλίας Σκέψεις για τη ρύπανση των

θαλασσών

Έχω πάντα στο νου µου ότι:

Η έκθεσή µου θα αποτελείται από τρία µέρη:

τον πρόλογο(εισάγω στο θέµα) το κύριο θέµα(αναλύω το θέµα) και τον επίλογο(κλείνω το θέµα)

Ενότητα 1η

43

Οργανώνω τις σκέψεις µου πριν γράψω.

Σχεδιάγραµµα

Πρόλογος → Γενική Εισαγωγή για τη θάλασσα.

Κύριο θέµα → Περιγραφή τοπίου

Πώς περιγράφω ένα τοπίο;

Αναφέρω:

Πού βρίσκεται;

Ποια είναι η ονοµασία του ( εφόσον υπάρχει ).

Πώς το βλέπω από µακριά;

Πώς το βλέπω όσο πλησιάζω;

Τι βλέπω, όταν φθάνω;

Εφόσον µιλώ για µια προσωπική µου εµπειρία, στα παραπάνω στοιχεία προσθέτω και τα

ακόλουθα:

Πότε πήγα;

Με ποιον πήγα

Πώς πέρασα εκεί;

Συνέβη κάτι ξαφνικό;

Ποιες οι σκέψεις και τα συναισθήµατά µου;

Επίλογος → Γενικό συµπέρασµα για τη θάλασσα και

τον τρόπο της αντιµετώπισής της από τον

άνθρωπο.

Αναπτύσσω το θέµα µε βάση το παραπάνω σχεδιάγραµµα

Πρόλογος

Γενική εισαγωγή για τη

θάλασσα.

Η θάλασσα είναι το φυσικό εκείνο στοιχείο, που για

πολλούς λαούς, όπως και για το δικό µας, ήταν και είναι ζω-

τικής σηµασίας. Οι Έλληνες ως ναυτικός λαός δε θα µπο-

ρούσαν ούτε καν να διανοηθούν να βρίσκονται µακριά από

την αλµύρα της θάλασσας. Οικονοµικοί και ψυχολογικοί λό-

γοι τους ωθούσαν να ζουν και να δραστηριοποιούνται δίπλα

της.

Όταν περιγράφω, έχω στο νου µου το

«χρυσό κανόνα» της περιγραφής:

πρώτα ξεκινώ µε τα γενικά στοιχεία και

έπειτα προχωρώ στις λεπτοµέρειες.

Ενότητα 1η

44

Κύριο θέµα

Πότε και µε

ποιον/ποιους πήγα

στην παραλία;

Περιγραφή της παραλί-

ας.

Πώς είναι από µακριά;

Πώς είναι όσο πλησιά-

ζουµε;

Τι βλέπουµε όταν φτά-

νουµε;

Τι ακριβώς κάναµε

στην παραλία;

Τι παρατηρήσαµε;

Σκέψεις και προβληµα-

τισµοί για τα πεταµένα

στην ακτή, σκουπίδια.

Η θάλασσα χαροποιεί όλους και κυρίως τα µικρά παιδιά,

που έχουν αδυναµία στο νερό. Έτσι, λοιπόν, η µεγαλύτερη

αδερφή µου και εγώ ένα ανοιξιάτικο απόγευµα αποφα-

σίσαµε να κάνουµε βόλτα στην αγαπηµένη µας παραλία.

Πάντα την εποχή της άνοιξης ανυποµονούµε να έρθει το κα-

λοκαίρι και µην αντέχοντας µακριά από τη θάλασσα, την επι-

σκεπτόµαστε, παίρνοντας µια γεύση από τις καλοκαιρινές µας

σε αυτή, αποδράσεις.

Η αγαπηµένη µας παραλία απέχει ένα δίωρο από το σπίτι

µας και στην ακτή της φθάνει κανείς µόνο πεζός, καθώς το

σηµείο όπου βρίσκεται είναι εξαιρετικά στενό και δύσβατο.

Από µακριά φαίνονται οι µεγάλοι βράχοι µε την πυκνή τους

βλάστηση. Όσο πλησιάζει κανείς διακρίνει σιγά / σιγά µια

γραφική αγκαλιά νερού ανάµεσα σε βράχους. Το πράσινο,

λοιπόν, αντανακλάται στο γαλάζιο του νερού, δηµιουργώντας

ένα πανέµορφο µοτίβο. Στην παραλία κυριαρχούν οι µικρές

γυαλιστερές πετρούλες και η ψιλή, χρυσή άµµος κυριαρχούν

χαρίζοντας τη δική τους λάµψη στο όλο σκηνικό, που µοιάζει

µε ψεύτικο. Η θάλασσα είναι συνήθως ήρεµη, όπως την η-

µέρα που την επισκεφθήκαµε, αλλά δε λείπουν και οι φορές

εκείνες, κατά τις οποίες είναι άγρια και τα κύµατα σκεπάζουν

επιθετικά τους βράχους. Ακόµη και τότε, όµως, δε χάνει τίπο-

τα από τη µαγεία της. Η θάλασσά µας µεταµορφώνεται ανά-

λογα µε τις επικρατούσες συνθήκες: από ήρεµη γίνεται νευρι-

κή, από γαλήνια γίνεται θυµωµένη, από νηφάλια γίνεται τρι-

κυµισµένη. Αλλάζει πολλά πρόσωπα και αυτό είναι που σαγη-

νεύει.

Η αδερφή µου και εγώ, φθάνοντας στην ακτή, στρώσαµε

την ψάθα µας και αγναντεύαµε επί ώρα τον ατελείωτο ορί-

ζοντα. Ο ουρανός ήταν καθαρός και όλα γύρω είχαν µια «ύ-

ποπτη» ησυχία. Αφεθήκαµε στο άκουσµα των µικρών κυµά-

των, που κάθε τόσο έφθαναν προς τα έξω. Η αδερφή µου

µάζευε, κατά την καθιερωµένη της συνήθεια, όποια πετραδά-

κια θεωρούσε η ίδια δυσεύρετα, ενώ εγώ βύθιζα τα χέρια

µου στην απαλή άµµο. Απολαµβάναµε, λοιπόν, το ειδυλλια-

κό αυτό τοπίο, κάνοντας σχέδια για το καλοκαίρι. Κάποια

στιγµή, κοιτώντας στα αριστερά µου παρατήρησα ότι υπήρ-

χαν πολλά πεταµένα σκουπίδια στην ακτή, και ανάµεσα σε

αυτά και στάχτες. Πλησίασα στο σηµείο και διαπίστωσα ότι

κάποιοι είχαν κάψει εκεί σκουπίδια και άλλα άχρηστα

αντικείµενα, δηµιουργώντας ένα σωρό από αποκα˙δια. Αµέ-

σως το είπα στην αδερφή µου και εκείνη µου είπε ότι πολλοί

είναι οι ασυνείδητοι, που αξιοποιούν την ακρογιαλιά µε άλ-

λους τρόπους. Εάν συνεχιζόταν όµως, αυτό γρήγορα η ακτή

θα γέµιζε από σκουπίδια, καθώς η έκτασή της ήταν µικρή.

Το όλο θέαµα µε εκνεύρισε και µε προβληµάτισε παράλλη-

λα. ∆εν µπορούσα να καταλάβω την αδιαφορία των αν-

θρώπων απέναντι σε ένα τέτοιο φυσικό θησαυρό. Καθώς

ήµασταν όρθιες, παρατηρήσαµε και οι δύο ότι κάτι υπήρχε

Ενότητα 1η

45

Μια απροσδόκητη συ-

νάντηση.

Το θέµα της ρύπανσης

των θαλασσών ως θέ-

µα συζήτησης.

Το πετρέλαιο και η κα-

ταστρεπτική του δράση.

Συναισθήµατα και σκέ-

ψεις για τη ρύπανση

των θαλασσών.

Ανάγκη ευαισθητοποί-

ησης γύρω από το θέµα

της προστασίας των

θαλασσών.

Επίλογος

Γενική εντύπωση από

την επίσκεψη στη θά-

λασσα.

πάνω στο βράχο, αλλά δεν µπορούσαµε να διακρίνουµε τι.

Μετά από λίγο, έφθασε στην παραλία ένας µεσήλικας ά-

ντρας. Μας χαιρέτησε και οµιλητικός καθώς ήταν, αρχίσαµε

να µιλάµε για την παραλία. Μας είπε πως ψαρεύει χρόνια στο

σηµείο αυτό και κάθε φορά διαπιστώνει την εγκληµατική συ-

µπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στη θάλασσα. Εµείς του

είπαµε για το απαράδεκτο θέαµα των σκουπιδιών στην ακτή

και εκείνος συµφώνησε µαζί µας, λέγοντας ότι µε την πάρο-

δο του χρόνου η κατάσταση γίνεται ολοένα και χειρότερη.

Κατόπιν, τον ρωτήσαµε τι ακριβώς ήταν εκείνο που βλέπαµε

στο βράχο. Και εκείνος έκπληκτος είπε: «Ένα νεκρό θαλασ-

σοπούλι!».

Στο άκουσµα αυτής της φράσης, παγώσαµε. Μέσα από τα

δόντια µου ρώτησα «πώς;» και εκείνος µας µίλησε για το

πετρέλαιο και την καταστρεπτική του δράση. Συγκεκριµέ-

να, τόνισε ότι δεν υπάρχουν ακτές στην Ελλάδα χωρίς πετρέ-

λαιο και κοµµάτια πίσσας. Το πετρέλαιο διαρρέει στη θά-

λασσα από το ανεξέλεγκτο πλύσιµο των δεξαµενών των

πετρελαιοφόρων, από τα διυλιστήρια, τα αστικά, βιοµηχανι-

κά λύµατα και τα ατυχήµατα. Το πετρέλαιο επιπλέει στην ε-

πιφάνεια του νερού και αποκλείει τον αέρα και αρκετό

φως, που χρειάζεται η θάλασσα, για να συντηρήσει τους

οργανισµούς. Το πλαγκτόν που επιβιώνει, µεταφέρει, µικρά

ποσά πετρελαίου που καταλήγει στα ψάρια. Ένα άλλο µέ-

ρος του πετρελαίου πηγαίνει στο βυθό, όπου καταστρέφει

τα φύκια που δίνουν τροφή και κάλυψη σε πολλούς ορ-

γανισµούς.

Από την όλη περιγραφή τόσο εγώ όσο και η αδερφή

µου είχαµε µείνει άφωνες. ∆εν ξέραµε πώς να αντιδράσου-

µε. Το πρόβληµα της ρύπανσης της θάλασσας, συνειδητο-

ποιούσαµε ότι ήταν εκτεταµένο και δύσκολα µπορούσε να

εξαλειφθεί. Επιστρέψαµε στο σπίτι εξαιρετικά προβληµατι-

σµένες για την εξέλιξη του θέµατος και µε διάθεση να προ-

σπαθήσουµε να ενηµερωθούµε περισσότερο και να βοηθή-

σουµε µε κάποιον τρόπο. Η ρύπανση των θαλασσών είναι µια

πραγµατικότητα, που ο ίδιος ο άνθρωπος έχει δηµιουργήσει.

Οφείλουµε να ευαισθητοποιηθούµε και να βοηθήσουµε

τις οικολογικές οργανώσεις στο έργο τους για την προ-

στασία του υγρού στοιχείου.

Η επίσκεψη αυτή στην αγαπηµένη µου παραλία έχει µείνει

χαραγµένη στη µνήµη µου, καθώς αποτέλεσε την αφορµή

ενός έντονου προβληµατισµού γύρω από τους κινδύνους

που την απειλούν. Η αγαπηµένη µου παραλία τείνει να χάσει

την οµορφιά της εξαιτίας κάποιων ασυνείδητων ανθρώπων,

που ενδιαφέρονται µόνο για το προσωπικό τους όφελος. Η

φύση γύρω µας δε µας ανήκει, µας δωρίστηκε. Εποµέ-

νως, είναι απαραίτητο να την αντιµετωπίζουµε φιλικά και όχι

επιθετικά.

Ενότητα 1η

46

Θέµα: «Η θάλασσα και οι ωφέλειές της».

Κατανοώ το θέµα της έκθεσης

Θέµα

Η θάλασσα Οι ωφέλειές της

Έχω πάντα στο νου µου ότι:

Οργανώνω τις σκέψεις µου πριν γράψω.

Σχεδιάγραµµα

Πρόλογος → Γενική εισαγωγή για τη θάλασσα.

Κύριο θέµα → Οι ωφέλειες της θάλασσας.

• Τι προσφέρει η θάλασσα στον άνθρωπο;

Οικονοµικά κέρδη (εµπόριο, ναυτιλία, τουρισµός)

Εργασία

Υλικά αγαθά

Τροφή (ψάρια, οστρακοειδή)

Βιολογική υγεία (ανακούφιση από πόνους)

Ψυχολογική υγεία

Χαλάρωση

Γαλήνη

Ηρεµία

• Θάλασσα και Ελλάδα

Πόσο έχει βοηθήσει η θάλασσα την ανάπτυξη της Ελλάδας;

Με ποιους τρόπους;

Επίλογος → Γενικά συµπεράσµατα για τη θάλασσα και την αξία της.

Η έκθεσή µου θα αποτελείται από τρία µέρη:

τον πρόλογο(εισάγω στο θέµα)

το κύριο θέµα(αναλύω το θέµα) και

τον επίλογο(κλείνω το θέµα)

Ενότητα 1η

47

Αναπτύσσω το θέµα µε βάση το παραπάνω σχεδιάγραµµα

Πρόλογος

Γενική εισαγωγή για τη

θάλασσα.

Κύριο θέµα

Οι ωφέλειες της θάλασ-

σας.

Οι θαλάσσιοι δρόµοι.

Θάλασσα και οικονοµική

πρόοδος.

Προσφορά εργασίας.

Ελλάδα και θάλασσα.

Οικονοµική – Τουριστική

ανάπτυξη.

Θάλασσα και κλίµα.

Η θάλασσα αποτελεί τον τεράστιο αλµυρό υδάτι-

νο όγκο που καλύπτει τις κοιλότητες της γης, αφήνοντας

να προβάλλουν τα ηπειρωτικά εδάφη και τα νησιά. Το υγρό

στοιχείο έχει γίνει αντικείµενο µελέτης, έρευνας, αλλά

και πηγή έµπνευσης, δηµιουργίας.

Οι ωφέλειες που παρέχει η θάλασσα στον άνθρωπο,

είναι πολλές και σηµαντικές. Κατά πρώτο λόγο, η θάλασ-

σα έχει διαδραµατίσει σπουδαίο ρόλο στην ιστορία

πολλών λαών. Χάρη στην ανάπτυξη των θαλάσσιων

δρόµων οι άνθρωποι ήρθαν σε επικοινωνία µε άλλες χώ-

ρες, αντάλλαξαν προόντα και ανέπτυξαν το εµπόριο και

τη ναυτιλία. ∆ιαµέσου της θάλασσας οι µεταφορές των

διάφορων προόντων γίνονται ευκολότερα και χωρίς

ιδιαίτερες δαπάνες. ∆ε χρειάζεται να διατεθούν ποσά για

να κατασκευαστούν δρόµοι, γέφυρες ή σιδηροδροµικές

γραµµές.

Η θάλασσα τονώνει, λοιπόν, την οικονοµία µιας

χώρας. Η τουριστική ανάπτυξη µπορεί να φέρει πολλά

έσοδα σε ένα κράτους. Η θάλασσα προσελκύει πολλούς

τουρίστες κυρίως το καλοκαίρι. Έτσι, οι παραθαλάσσιες πε-

ριοχές ενισχύονται, αναπτύσσονται και αξιοποιούνται.. Επι-

πλέον, η θάλασσα προσφέρει εργασία στον άνθρωπο.

Πολλοί είναι εκείνοι που ασχολούνται µε θαλασσινά (αλιεία,

ναυτιλία) και τουριστικά επαγγέλµατα (ιδιοκτήτες ξενοδο-

χείων). Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι η θάλασσα αποτελεί

πηγή οικονοµικού πλούτου. Επίσης, η θάλασσα µας δίνει

τα σφουγγάρια, τα µαργαριτάρια µεγάλης αξίας.

Η Ελλάδα, η χώρα µας, έχει δεχθεί περισσότερο

από κάθε άλλο τόπο την ευεργετική επίδραση της θά-

λασσας. Καθώς η θάλασσα περιβρέχει τα δύο περίπου τρί-

τα του ηπειρωτικού της χώρου, οι Έλληνες εξοικειώθη-

καν γρήγορα µε τη θάλασσα και έδειξαν κλίση στα θα-

λασσινά επαγγέλµατα. Πρώτοι κατασκεύασαν πλοία, µε τα

οποία ταξίδεψαν ανοίγοντας νέους δρόµους και δηµιουρ-

γώντας αποικίες σε µακρινούς τόπους. Αλλά και ιστορικά

ο Έλληνες σηµείωσαν λαµπρά βήµατα, που καθόρισαν τη

µετέπειτα πορεία τους χάρη στη θάλασσα. Αναφέρουµε εν-

δεικτικά, τη λαµπρή νίκη στη ναυµαχία της Σαλαµίνας,

που έσωσε τη χώρα από την περσική απειλή και την εκ-

στρατεία του Μ. Αλεξάνδρου στην Ανατολή, που δε θα

ήταν επιτυχής χωρίς τη συµβολή του ναυτικού. Τα γραφι-

κά νησιά της Ελλάδας προσελκύουν κάθε καλοκαίρι εκα-

τοµµύρια τουριστών, που µαγεύονται από τη θαλασσινή

αύρα και το γαλάζιο τοπίο

Η θάλασσα διαµορφώνει το κλίµα ενός τόπου. Οι

θαλασσινοί άνεµοι µειώνουν το ψύχος του χειµώνα και τη

Ενότητα 1η

48

Θάλασσα και διατροφή

Τα ψάρια

Το αλάτι

Θεραπευτικές ιδιότητες

Το ιώδιο.

Ψυχολογική επίδραση

θάλασσας.

Ηρεµία, γαλήνη, ξεκού-

ραση.

Επίλογος.

Γενικά σχόλια για την

αξία της θάλασσας στη

ζωή του ανθρώπου.

ζέστη του καλοκαιριού κάνοντας το κλίµα γλυκό και δροσε-

ρό. Ακόµη, η θάλασσα συντελεί µε τη δηµιουργία υδρα-

τµών στην αύξηση των βροχών. Έτσι, η γεωργική παρα-

γωγή αναζωογονείται και οι άνθρωποι έχουν άφθονα τα α-

γαθά των φυσικών τους καλλιεργειών.

Πέρα από το οικονοµικό - επαγγελµατικό επίπεδο η

θάλασσα εξασφαλίζει στον άνθρωπο υγεία βιολογική

και ψυχολογική. Τα ψάρια και τα οστρακοειδή αποτε-

λούν κάποια από τα βασικά είδη της διατροφής τους αν-

θρώπου, που χαρίζουν υγεία και ισορροπία. Το αλάτι, ένα

από τα κύρια συστατικά των περισσότερων φαγητών µας το

δίνει τη θάλασσα. Το µπάνιο στη θάλασσα θεραπεύει χρό-

νιες ασθένειες του ανθρώπου, που υποφέρουν από πό-

νους στα οστά, ενώ το ιώδιο τονώνει τον ανθρώπινο οργα-

νισµό.

Σε ψυχολογικό επίπεδο η θάλασσα ηρεµεί και γα-

ληνεύει τον άνθρωπο. Το απέραντο γαλάζιο «ταξιδεύει’ το

µυαλό, την ψυχή του ανθρώπου, τον κάνει να ονειρεύεται,

να ενεργοποιεί τη φαντασία του. Τον χαλαρώνει, τον ξε-

κουράζει, τον ανακουφίζει. ∆εν είναι τυχαίο ότι πολλοί άν-

θρωποι που έχουν µεγαλώσει κοντά στη θάλασσα, έχουν

αποτυπώσει τις ευαισθησίες τους στην τέχνη (µουσική,

ποίηση, ζωγραφική). Οι άνθρωποι που ασχολούνται µε τα

επαγγέλµατα της θάλασσας είναι δραστήριοι, ριψοκίνδυ-

νοι, θαρραλέοι, ανοιχτόµυαλοι, κοινωνικοί.

Η θάλασσα χαρίζει πλούτο οικονοµικό και ψυ-

χολογικό στον άνθρωπο. Έχει δηµιουργήσει πολιτισµούς,

ιστορικές παραδόσεις. ∆ηµιουργεί τις συνθήκες για ουσια-

στική ανάπτυξη, πρόοδο. Αξίζει, λοιπόν, να την αγαπάµε και

να την προστατεύουµε.

Ενότητα 1η

49

Ο φίλος µας ο άνεµος

Θέµατα για

συζήτηση

και έκθεση

Παρακάτω δίνονται κάποια θέµατα σχετικά µε το περιεχόµενο της ενότητας, τα

οποία θα µπορούσαν να αποτελέσουν αντικείµενο συζήτησης στην τάξη.

Επίσης, δίνεται αναπτυγµένο σε µορφή σχεδιαγράµµατος, κάποιο θέµα

Πιθανά θέµατα συζήτησης στην τάξη:

Περιγράφω έναν ανεµόµυλο.

Το επάγγελµα του µυλωνά.

Ο άνεµος και η αξιοποίησή του σήµερα.

Αφηγούµαι µια φανταστική ιστορία από την εποχή της λειτουργίας του ανεµόµυ-

λου σε ένα κυκλαδίτικο νησί.

Θέµα: «Περιγράφω έναν ανεµόµυλο»

Κατανοώ το θέµα

Θέµα

Ο ανεµόµυλος

Έχω πάντα στο νου µου ότι:

Η έκθεσή µου θα αποτελείται από τρία µέρη:

τον πρόλογο(εισάγω στο θέµα)

το κύριο θέµα(αναλύω το θέµα) και

τον επίλογο(κλείνω το θέµα)

Ενότητα 1η

50

Οργανώνω τις σκέψεις µου πριν γράψω.

Σχεδιάγραµµα

Πρόλογος → Γενική εισαγωγή για τους ανεµόµυλους

Κύριο θέµα → Περιγράφω έναν ανεµόµυλο

Πώς περιγράφω ένα κτίσµα;

Αναφέρω:

Πού βρίσκεται;

Πώς λέγεται;

Πότε χτίστηκε;

Ποια είναι η ιστορία του;

Πώς φαίνεται από µακριά;

Πώς φαίνεται από κοντά;

Εφόσον µιλώ για µια προσωπική εµπειρία στα παραπάνω στοιχεία προσθέτω και τα ε-

ξής:

Πότε το επισκέφθηκα;

Με ποιους;

Ποιες οι σκέψεις και τα συναισθήµατά µου;

Επίλογος → Γενική εντύπωση και σχόλια για τον ανεµόµυλο.

Όταν περιγράφω, έχω στο νου µου το

«χρυσό κανόνα» της περιγραφής:

πρώτα ξεκινώ µε τα γενικά στοιχεία και

έπειτα προχωρώ στις λεπτοµέρειες.

Ενότητα 1η

51

Αναπτύσσω το θέµα σύµφωνα µε τα παραπάνω σχεδιάγραµµα

Πρόλογος

Γενική εισαγωγή

για τους ανεµόµυ-

λους.

Κύριο θέµα.

Πότε και µε ποι-

ους επισκέφθηκα

τον ανεµόµυλο.

Που βρίσκονταν οι

ανεµόµυλοι;

Πώς φαίνονταν

από µακριά;

Πώς ήταν από κο-

ντά;

Περιγραφή κατα-

σκευής ανεµόµυ-

λου.

Περιγραφή λει-

τουργίας ανεµό-

µυλου.

Το επάγγελµα του

µυλωνά.

Πώς ακριβώς

δούλευε;

Οι ανεµόµυλοι

σήµερα.

Σκέψεις και συ-

ναισθήµατα των

Από τα πανάρχαια χρόνια, οι άνθρωποι καλλιεργούσαν τα

δηµητριακά προόντα (σιτάρι, κριθάρι, καλαµπόκι, σίκαλη). Αυτά

τα προόντα ήταν η πρώτη ύλη για η διατροφή τους. Ιδιαίτερα

το σιτάρι ήταν η βασική ύλη πολλών παρασκευασµάτων. Χρει-

αζόταν ειδική επεξεργασία που γινόταν στους ανεµόµυλους.

Πάντα ήθελα να δω από κοντά έναν ανεµόµυλο. Πέρυσι το

καλοκαίρι οι γονείς µου και εγώ επισκεφθήκαµε ένα γραφικό

νησί των Κυκλάδων. Από την πρώτη στιγµή που φθάσαµε στο

νησί εντυπωσιάστηκα µε τα πλακόστρωτα µονοπάτια, τα παρα-

δοσιακά κτίσµατα, που συνδύαζαν το λευκό και το γαλάζιο.

Είχα την αίσθηση ότι είχα µεταφερθεί σε έναν κόσµο παραµυθένιο.

Εκείνοι, όµως, που µε γοήτευσαν αντικρίζοντάς τους ήταν

οι ανεµόµυλοι. Βρίσκονταν σε µια συγκεκριµένη περιοχή του νη-

σιού, που χάρη στην ύπαρξή τους, είχε ονοµαστεί: «Μύλοι». Παρα-

τεταγµένοι στη σειρά πέντε ανεµόµυλοι πάνω σε ένα λόφο ξεχώρι-

ζαν από µακριά. Έδειχναν µεγαλοπρεπείς, επιβλητικοί, έµοιαζαν

να καλωσορίζουν τους επισκέπτες τους. Καθώς πλησιάζαµε,

είδαµε καλύτερα τα υλικά και τα µέρη της κατασκευής τους. Οι κυ-

κλαδίτικοι αυτοί ανεµόµυλοι ήταν πέτρινοι µε κυλινδρικό σχήµα.

Αρκετά ψηλοί µε µια κεντρική είσοδο και παράθυρα περιµετρι-

κά τους. Η στέγη τους είχε σχήµα κώνου και ήταν σκεπασµένη µε

µεγάλες πλάκες. Οι φτερωτές τους ήταν εκείνες που µας έκλεψαν

την προσοχή. Γυρίζοντας η φτερωτή κυκλικά µε την ορµή του

ανέµου, έδινε εντολή σε έναν ειδικό µηχανισµό που έθετε σε

λειτουργία τις µυλόπετρες, για να συνθλίψουν τους κόκκους

του σιταριού. Έτσι, αυτοί οι κόκκοι γίνονται αλεύρι.

Όση ώρα βρισκόµασταν κοντά στους ανεµόµυλους, αναρω-

τιόµουν πώς ήταν η δουλειά του µυλωνά. Την απορία µου αυτή

έλυσε ένας ντόπιος που περνούσε τυχαία εκείνη τη στιγµή από την

περιοχή. Μου είπε, λοιπόν, ότι το επάγγελµα του µυλωνά απαιτού-

σε επιµονή και αντοχή. Ο ιδιοκτήτης του µύλου ανέβαζε ένα ένα τα

σακιά µε το σιτάρι ή το κριθάρι από τα σκαλάκια στο πάνω µέρος

του µύλου, για να τα αλέσει και να βγάλει αλεύρι. Όταν δε φυ-

σούσε, οι µύλοι δε λειτουργούσαν και ο µυλωνάς δεν εργαζόταν.

Τις ηµέρες όµως, που είχε δυνατό αέρα ο µυλωνάς δούλευε αστα-

µάτητα. Μια φράση του ανθρώπου αυτού συγκράτησα: «ο µυλω-

νάς δεν πληρωνόταν µε χρήµατα, αλλά µε αλεύρι, ανάλογα µε

την ποσότητα που άλεθε». Συνειδητοποίησα πόσο απαραίτητο

ήταν το επάγγελµα του µυλωνά εκείνα τα χρόνια.

Σήµερα οι ανεµόµυλοι δε λειτουργούν και το επάγγελµα

του µυλωνά συγκαταλέγεται µεταξύ των ιστορικών, παραδοσιακών

επαγγελµάτων. Οι κάτοικοι του νησιού µιλούν µε συγκίνηση για

τους ανεµόµυλους. Είναι συναισθηµατικά δεµένοι µε τους ανε-

µόµυλους και συνδέουν την ύπαρξη του ίδιου τους του νη-

σιού µε αυτούς. Οι ανεµόµυλοι είναι σηµαντικά κοµµάτια της ι-

στορίας του τόπου και αυτό το έχουν συνειδητοποιήσει και οι νεό-

τεροι κάτοικοι.

Ενότητα 1η

52

κατοίκων του νη-

σιού για τους α-

νεµόµυλους.

Επίλογος

Γενική εντύπωση

από τη θέα του

ανεµόµυλου.

Προσωπικά µου έχει µείνει χαραγµένη στη µνήµη µου η

εικόνα των µύλων, που διήνυσαν χρόνια πορείας µαχόµενοι µε το

δυνατό άνεµο. Θα ήθελα να τους είχα γνωρίσει νωρίτερα, στα

χρόνια εκείνα, κατά τα οποία πρωταγωνιστούσαν προσφέροντας

στους ανθρώπους το απαραίτητο αλεύρι. ∆ε λειτουργούν πια, αλλά

στέκονται «αγέρωχοι» δείχνοντας ότι δεν ηττήθηκαν στιγµή από το

δυνατό άνεµο.

∆ιάβασε και αυτό:

«Γλυκά φυσά ο µπάτης,

η θάλασσα δροσίζεται,

στα γαλανά νερά της

ο ήλιος καθρεφτίζεται …

(Γεώργιος ∆ροσίνης)

«Κάτω στης µαργαρίτας το αλωνάκι

Στήσαν χορό τρελό τα µελισσόπουλα

Ιδρώνει ο ήλιος τρέµει το νερό

Φωτιάς σουσάµια σιγοπέφτουνε Στάχυα ψηλά λυγίζουνε το µελαψό ουρανό …

(Οδ. Ελύτης)

Ενότητα 1η

53

Ακόµη περισσότερο Ακόµη περισσότερο Ακόµη περισσότερο Ακόµη περισσότερο

παιχνίδι µε παιχνίδι µε παιχνίδι µε παιχνίδι µε τις λέξειςτις λέξειςτις λέξειςτις λέξεις!!!

Μπορείς να συµπληρώσεις τις παρακάτω ακροστιχίδες; ∆ίνεται η πρώτη λέξη.

Ποια λέξη σχηµατίζεται από τα αρχικά των λέξεων;

1 .∆ΑΣΑΡΧΗΣ 1.ΘΑΛΑΜΗΓΟΣ 1. ΑΕΡΑΜΥΝΑ 2. Α---- 2. A--- 2. Ν----- 3. Σ------- 3. Λ-------- 3. Ε----- 4. Ο------ 4. Α----- 4. Μ---- 5. Σ---- 5. Σ------ 5. Ο----- 6. Σ------- 6. Σ----

7. A--------

1. Ο προστάµενος του δασαρχείου, που εποπτεύει τις δασικές εκτάσεις.

2. Είσοδος και έξοδος αέρα από τους πνεύµονες.

3. Θηλαστικό τρωκτικό ζώο, που ζει σε δάση µε καφετί τρίχωµα και χαρακτηριστική

µακριά φουντωτή ουρά, που στέκεται όρθια.

4. Αέριο στοιχείο, κύριο συστατικό του ατµοσφαιρικού αέρα και του νερού απαραί-

τητου για τη λειτουργία της αναπνοής.

5. Eίµαι γεµάτος από ζωή ( ρήµα ).

1. Το πολυτελές σκάφος µικρής σχετικά ισχύος και µεγέθους µε χαρακτηριστική µυ-

τερή πλώρη, που χρησιµοποιείται σε ιστιοπλοκούς αγώνες και ταξίδια αναψυχής.

2. Το άκρο της ξηράς, που βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα.

3. Ο πρώτος υπαξιωµατικός εµπορικού πλοίου, ο ναύκληρος.

4. Αλλιώς οι ψαράδες.

5. Αναχωρώ από το λιµάνι µε πλοίο.

6. Καλοκαιρινή πολυθρόνα που η ράχη της έχει ρυθµιζόµενη κλίση και επιτρέπει να

ξαπλώνουµε, τη συναντούµε σε ανοιχτούς χώρους ( καταστρώµατα πλοίων, κ. α.).

7. Ο δυνατός, ψυχρός βόρειος άνεµος.

1. Η κρατική υπηρεσία για την προστασία του άµαχου πληθυσµού σε περίπτωση

εναέριας επίθεσης.

2. Θερµός και υγρός άνεµος που πνέει από νότια διεύθυνση και φθάνει κάποτε σε

πολύ µεγάλη έκταση.

3. Εξάρτηµα προωθητικής µηχανής, που περιστρέφεται µε βοήθεια κινητήρα και

χρησιµοποιείται σε πλοία, τορπίλες και αεροσκάφη.

4. Το µηχάνηµα για το άλεσµα των σιτηρών.

Ενότητα 1η

54

5. Ο ευνοκός για τα πλοία άνεµος.

6. Κατασκευή από σελίδα χαρτιού µε µυτερή άκρη, που θυµίζει αιχµή βέλους ή αε-

ροπλανάκι.

Μπορείτε να φτιάξετε προτάσεις µε τις λέξεις των ακροστιχίδων µας; ∆ίνουµε

προτάσεις µε τις πρώτες λέξεις των ακροστιχίδων.

1. Ο δασάρχης βρίσκεται πάντα σε ετοιµότητα, προκειµένου να προστατευθεί το δάσος

από οποιοδήποτε κίνδυνο.................................................................................................................

2. ..............................................................................................................................................................

3. ..............................................................................................................................................................

4. ..............................................................................................................................................................

5. ..............................................................................................................................................................

1. Η θαλαµηγός του επιχειρηµατία είναι αγκυροβοληµένη στο λιµάνι του Πειραιά ...........

2. ..............................................................................................................................................................

3. ..............................................................................................................................................................

4. ..............................................................................................................................................................

5. ..............................................................................................................................................................

6. ..............................................................................................................................................................

7. ..............................................................................................................................................................

1. Η αεράµυνα της χώρας µας ενισχύεται συνεχώς ....................................................................

2. ..............................................................................................................................................................

3. ..............................................................................................................................................................

4. ..............................................................................................................................................................

5. ..............................................................................................................................................................

Ενότητα 1η

55

Στα παρακάτω κρυπτόλεξα υπάρχουν λέξεις που αφορούν στο δάσος ( 1)

και στη θάλασσα (2). Μπορείτε να τις εντοπίσετε;

1.

Α Ξ Β Η Ρ Ξ Ο Β Π Η Σ Μ Ω Γ Π Τ ∆

Ν Κ Ε Π Ο ∆ ∆ Ω Α Ξ Θ Β Ε Ρ Ο Γ Φ

Π Ε Λ Α Τ Ο Λ Ζ Σ Κ Λ Α Ζ Φ Κ Β Ω

Τ Λ Α Ο Ρ Α Χ Ψ Β Η Π Τ Φ Σ ∆ Ω Ψ

Θ Α Ν Θ Η Κ Ο Ρ Α Κ Ι Ε Τ Π Μ Σ Υ

Ψ Φ Ι Ε Μ Π Ο Χ Φ Λ Ο Τ ∆ Α Ω Φ Τ

Χ Ι ∆ Α Η Ε Ζ Υ Α Ε Γ ∆ Θ Κ Λ Α Ρ

Ν Σ Ι Λ Ξ Ρ Γ Σ ∆ Λ Ρ Ρ Ξ Θ Υ Ι Ε

Ω Α Α ∆ Ζ ∆ Ε Π Ρ Α Ε Ψ Σ Η Μ Χ Ι

Λ Ζ ∆ Μ Χ Σ Α Ε Π Γ Ξ Σ Α Φ Α Η Θ

Α Χ Φ Ζ Β Ν Ο Τ Ψ Ο Ψ Π Γ Π Β Γ Υ

Σ Ι Γ ∆ Ω Φ Υ Μ Ζ Σ Κ Ι Ο Υ Ρ Ο Σ

2.

Φ Α Λ Α Ι Ν Α Ε Π Χ Α Η

Ω Ψ Ι Φ Χ Ψ ∆ Ρ Ο Β Σ Ξ

Κ Χ Ε Λ Π Σ Θ ∆ Θ Μ Τ Κ

Ι Β Τ Ψ Ρ ∆ Λ Ε Τ Σ Ε Ι

Α Ω ∆ Α Τ Θ Ω Λ Υ Ν Ρ Θ

Ρ Ν Γ Χ Π Ι Σ Φ Γ Β Ι Ρ

Τ Η Κ Ι Ο Ο Ξ Ι Φ Ι Α Σ

Π Ξ Η Ν Λ Υ ∆ Ν Υ Ρ Σ Ε

Θ Σ Π Ο Η Ε Α Ι Κ Ε Φ Σ

Ι Α Ο Σ ∆ Λ Ρ Σ Ι Σ Κ Κ

Ο Θ Υ Τ Β Ω Ξ Ζ Α ∆ Β Π

Απαντήσεις ακροστιχίδων

1. ∆ΑΣΑΡΧΗΣ 1. ΘΑΛΑΜΗΓΟΣ 1. ΑΕΡΑΜΥΝΑ

2. ΑΝΑΣΑ 2. ΑΚΤΗ 2. ΝΟΤΙΑΣ

3. ΣΚΙΟΥΡΟΣ 3. ΛΟΣΤΡΟΜΟΣ 3. ΕΛΙΚΕΣ

4. ΟΞΥΓΟΝΟ 4. ΑΛΙΕΙΣ 4. ΜΥΛΟΣ

5. ΣΦΥΖΩ 5. ΣΑΛΠΑΡΩ 5. ΟΥΡΙΟΣ

6. ΣΕΖΛΟΝΓΚ 6. ΣΑ˳ΤΑ

7. ΑΝΕΜΟΒΟΡΙ

Απαντήσεις κρυπτόλεξων

1.

βελανιδιά, έλατο, ελάφι, αρκούδα, κοράκι, λαγός, σκίουρος.

2.

φάλαινα, φώκια, χταπόδι, αχινός, δελφίνι, ξιφίας, αστερίας, φύκια.

Ενότητα 1η

56

Γ. Μπαµπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Β’ Έκδοση, Κέντρο

Λεξικολογίας, Αθήνα, 2002

Μπάτερφιλντ Μόιρα, Αγαπώ τη φύση, µετάφρ. Β. Παπαθανασοπούλου, εκδ.

Καστανιώτη, Αθήνα 1996.

Ιωάννα Κυρίτση - Τζιώτη, Η φώκια που τραγουδούσε, εκδ. Ελληνικά Γράµ-

µατα, Αθήνα 2001.

Λίτσα Ψαραύτη, «Ανάσες και ψίθυροι του δάσους», κδ. Πατάκη, Αθήνα,

2002..