ناریا رب دیکات اب قارع یکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات ∗1یمساق اضر

ناریا نارهت ،یمالسا دازآ هاگشناد ،تاقیقحت و مولع دحاو ،یسایس یایفارغج یارتکد یوجشناد

دار یجرف اضرلادبع ناریا نارهت ،یمالسا دازآ هاگشناد ،تاقیقحت و مولع دحاو یسایس یایفارغج رایشناد

یتزع هلا تزع ناریا نارهت ،یمالسا دازآ هاگشناد ،تاقیقحت و مولع دحاو ،یسایس یایفارغج رایشناد

12/72/396 :هلاقم شریذپ خیرات 07/66/0396 :هلاقم تفایرد خیرات 1

هدیکچ لیمکت نکر راهچ هک تسا کیتیلوپوئژ ثحب تقیقح هب ثحب کی یماگنه و تساه تردق طباور هعلاطم ملع کیتیلوپوئژ

هب ییایسآ ،یبرع هقطنم بلق قارع .دنشاب هتشاد روضح نآ رد هدش فیرعت ًالالماک تروص هب (نیمز ،هطلس ،تردق ،تباقر) نآ هدننک نیا ناوت یم یترابع هب تسا ددعتم یا هقرف ـ یموق یاه هورگ زا لکشتم و یکیئازوم تفاب یاراد یعامتجا رظن زاو دور یم رامش ار ییادج و شنت هوقلاب یاه هنیمز هراومه ،قارع روشک یسایس و یتیعمج هناگ هس تیهام .درک یقلت هنایمرواخ زا یروتاینیم ار روشک لمع صاخ طیارش تحت هک دشاب یم دوخ نورد رد ارگاو و ارگمه یاهورین یاراد قارع یکیتیلوپوئژ هزوح ورنیا زا درادرب رد ثعاب نآ تیوه و تردق راتخاس رد رییغت هک تسا یتالوحت دجاو قارع .دنتسه تباقر لاح رد رگیدکی اب مئادو هدومن

تیفیک و کیتیلوپوردیه ،یبهذم و یموق یاه هورگ .تسا هدش یا هقطنم نارگیزاب یاهدرکیور و کیتیلوپوئژ رد ییاه ینوگرگد نیا لابق رد ناریا هژیو یتینما یسایس یاهیژتارتسا ذاختا ثعاب قارع تالوحت دنور و شیامآ رد هک... و سراف جیلخ رد یسرتسد کی اب نیمزرس نیا کیتیلوپوئژ و یخیرات ،ینورد یاضف یسررب هب یلیلحت – یفیصوت شور اب لیذ شهوژپ .تسا هدش تاییعقاو هب هجوت اب دوخ صاخ یتینما – یسایس یاه یژتارتسا فیرعت دنمزاین ناریا اذل .دزادرپ یم یسایس – یتینما ییاضف یتامازلا یرس .تسا قارع یلخاد و یا هقطنم ،یللملا نیب دیدج یاضف

ناریا ،یکیتیلوپوئژ راتخاس ،قارع ،تباقر ،یا هقطنم تاریثات ،کیتیلوپوئژ :یدیلک ناگژاو

reza.ghasemi1980@yahoo.com (لوئسم هدنسیون) یمساق اضر -6

یشهوژپ-یملع همانلصف یناسنا یایفارغج رد ون یاهشرگن 1396 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 471 396

همدقم روشک نیا هب عمط مشچ یا هقطنم ارف و یا هقطنم یاهروشک هک تسا هدش ثعاب هراومه قارع کیتیلوپوئژ تیعقوم رامش هب ییایسآ ،یبرع هقطنم بلق قارع .دوش لیدبت اهنآ نالک یاه حرط زا یکی هب قارع هیزجت حرط و دنشاب هتشاد طوطخ و یتفن عبانم نتفرگ رایتخا رد یاتسار رد ار قارع رب هرتیس هدحتم تالایا یسایس ناسانشراک و دور یم هک یوحن هب نوگانوگ یاه تیموق اب تسا یروشک قارع .دنا هداد رارق دوخ همانرب رد روشک نیا یدربهار یتالصاوم لیکشت نایروشآ و اهنمکرت ار هیقب دصرد 26 ات 0 و اهدرک دصرد 27 ات 06 بارعا ار نآ نانکاس دصرد 20 ات 02 یگدنز قارع یقرش لامش و لامش یحاون رد هک دنهد یم لیکشت ار ناتسدرک میلقا تفاب تیرثکا اهدرک .دنهد یم شخب .دنتسه هقطنم نیا رد یتیعمج هورگ نیمود نانامکرت و دنتوافتم بارعا اب ینابز و یگنهرف رظن زا و دننک یم .دنتسه نکاس قارع بونج و برغ ،زکرم زا یعیسو شخب رد هک دنهد یم لیکشت بارعا ار قارع تیعمج زا یگرزب نیا زا هک دنهد یم لیکشت ناناملسم ار روشک نیا تیعمج دصرد 23 دودح و تسا مالسا روشک نیا یلصا نید ًااتدمع قارع یعامتجا تفاب .دنهد یم لیکشت ننست لها ار دصرد 22 ات 29 نیب و نایعیش دصرد 01 ات 21 دادعت نیا دننک یم افیا مدرم یعامتجا یسایس یگدنزرد یا هدمع شقن هلیبق و هفیاط و لیا و هریشع و تسا یریاشع یتفاب ار قارع یعون هب یبهذم یموق عونت نیا .دوش یم هدهاشم قارع یاهدرک نایم رد مه و بارعا نایم رد مه هدیدپ و تابث دراد یللملا نیب یتح و یا هقطنم و یلخاد تاریثات هک .تسا هدرک یبهذم _یموق ،ینیمزرس تاضراعت راچد یدایز تاریثات یا هقطنم ارف و یا هقطنم یاهروشک و قارع لباقتم یاه یریگ تهج رب قارع یلخاد هنحص رد شمارآ دناوت یم هک یتروص هب تشاد دهاوخ هقطنم رب یفنم یتینما تاعبت تابث یب و جنشتم قارع تشاذگ دهاوخ یاج رب رشیب هک یجراخ و یلخاد لماوع هورگ ود هب ناوت یم ساسا نیا رب دهد قوس نارحب و یتابث یب تمس هب ار هقطنم یاهروشک نماد رتشیب نآ یاهدمایپ هک درک هراشا قارع یتابث یب رد دنتسه کیتیلوپوئژ و یسایس لئاسم لماش :درک هراشا ریز دراوم هب ناوت یم اهدمایپ نیا هلمج زا دریگ یم ار قارع کیدزن ی هیشاح یدوعس یاه هسیسد و هقطنم یلک طیارش هب هجوت اب ،ننست لها اب روشک نیا نایعیش و یعیش تلود دروخرب هنوگره زا لکش ره و دریگب دوخ هب یا هقطنم ی هبنج تسا نکمم ،یا هقرف یاه یریگرد نتخاس ردو هلعش یارب کرت و ناریا یاوزنا دناوت یم ،ینس یاهروشک نیب ناریا ندوب روصحم هب هجوت اب ،هقطنم رد ینس-هعیش فالتخا و یریگرد قارع رد یعیش تلود و نانبل رد ...ا بزح ،هیروس رد دسا رگا هکنیا مود .دشاب هتشاد لابند هب ار هنایمرواخ رد هب هجوت اب ،...ا بزح تالکشم و هیروس طیارش ،دنوش هتفرگ رظن رد ناریا یا هقطنم یاه تسایس ناوزاب و اه مرها تیعضو رد ار ناریا یدودح ات ،روشک نیا رد هدمآ شیپ یاه شنت و نانبل رد یدوعس لماوع و اه یفلس ذوفن دیدشت ثعاب دناوت یم روشک نیا رد یکلام فیعضت و ،قارع ی هدش رکذ طیارش هک تسا هداد رارق یراوشد و یا هقطنم ینیرفآ شقن ناوت شهاک زا ترابع و ناسکی ناریا یارب دروم ودره ی هجیتن اذل .دوش قوف یاه یراوشد رظن رد رود اما لمتحم یاهویرانس زا یکی ناونع هب قارع ی هیزجت رگا رگید یوس زا .تسا هقطنم رد ذوفن فیعضت یتینما تالکشم هک دراد ار لسناتپ نیا ،ناریا رد درک تیموق دوجو هب هجوت اب لقتسم ناتسدرک لیکشت ،دوش هتفرگ .دروآ دوجو هب ناریا یارب ار یداح

571 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

یلامتحا دنور دشاب یم قارع هیزجت هقطنم یاز دیدهت لماوع نیرتمهم زا یکی هک تسا نیا رگنایب روکذم دراوم همه دیدجت هقطنم هنحص رد نادمایپ هک دشاب یم یتابث یب نیا هجیتن هعیش و ینس ،درک روشک هس لیکشت و قارع هیزجت یلخاد یا هلئسم اهنت قارع هلئسم هک تسا تیعقاو نیا یایوگ قارع ریخا تالوحت یترابع هب و تسا هنایمرواخ هشقن دروم ار قارع هیزجت یا هقطنم تاریثات هک تسا نآ یپ رد قیقحت نیا .تسا یللملا نیب و یا هقطنم یا هلئسم و تسین .دیامن نییبت ار نآ یللملا نیب و یا هقطنم یاهدمایپ و دهد رارق لیلحت هیزجت و یسررب رد تاـعالطا یروآ درـگشور . دـشاب یم یداینب زین قیقحت عون تهج زا و یلیلحت – یفیصوت شور هب رضاح قیقحت لاؤـس هب خساپ یپ رد یا هناخباتک شور هب هجوتاب شهوژپ نیا رد .تسا یا هناخباتک شور رب یکتم ًااتدمع قیقحت نیا .میتسه قیقحت قیقحت یرظن ثحابم

اهیزاب هیرظن - ،نانکیزاب زا یا هعومجم لماش یزاب کی .دراد مان اه یزاب هیرظن دزادرپ یم اه یزاب هعلاطم هب هک یشناد ،تایضایر رد اهنت یزاب ره رد یزوریپ .دشاب یم اهدرب هار زا بیکرت ره یارب یصخشم هجیتن و یژتارتسا ای اه تکرح زا یا هعومجم هب اب دنک یم یعس یزاب یط رد نکیزاب ره و دراد ار دوخ هژیو نیناوق و لوصا هکلب تسین سناش یرای عبات رد هک تسا یدربراک تایضایر زا یا هخاش عقاو رد یزاب هیرظن .دنک کیدزن درب هب ار دوخ لوصا نآ یریگراک یارب روشک ود تباقر .دراد دربراک هفسلف یتح و رتویپماک مولع ،یسانش تسیز ،داصتقا ،یعامتجا مولع ،تسایس تکرش ود تباقر ،یللملا نیب هشقانم کی لح رد روشک ود نیب طباور رب مکاح راکوزاس ،یا هتسه یژرنا هب یبای تسد کی رب مکاح یضایر راتفر ات دنک یم شالت یزاب هیرظن .دنتسه اه یزاب زا ییاه هنومن الاک سروب رازاب رد یراجت هب هتسباو درف کی تیقفوم هک دیآ یم دیدپ ینامز تیعقوم نیا .دنک یزاس لدم ار (عفانم داضت) کیژتارتسا تیعقوم .تسا نانکیزاب یارب هنیهب درب هار نتفای شناد نیا ییاهن فده .دننک یم باختنا نارگید هک تسا ییاهدرب هار نراقتمان-نراقتم_

رد یرگید یاهدرب هار هچ هک تسا هتسباو نیا هب اهنت درب هار کی زا لصاح دوس و هجیتن هک تسا یزاب نراقتم یزاب رگا رگید ترابع هب .تسا لقتسم تسا هتفرگ شیپ رد ار درب هار نیا نکیزاب مادک هک نیا زا و ؛دوش هتفرگ شیپ یزاب .تسا نراقتم یزاب نیا ،دنک رییغت دناوتب اهدربهار یریگراک هب زا لصاح دوس رد رییغت نودب نانکیزاب تاصخشم بلغا نراقتمان یاه یزاب ..دنا نراقتم ًاالوصا ،دنتسه شیامن لباق 7*7 لودج کی رد هک ییاه یزاب زا یرایسب یاهدربهار تسا نکمم هتبلا .درادن دوجو یزاب رد نانکیزاب یارب یناسکی یاهدربهار هعومجم هک دنتسه ییاه یزاب .دشاب نراقتمان یزاب نآ یلو دشاب دوجوم نانکیزاب یارب یناسکی رفص ریغ عومجم– رفص عومجم - .دنک یمن ادیپ شیازفا ای شهاک و دنام یم تباث یزاب یط رد یزاب شزرا هک دنتسه ییاه یزاب رفص عومجم یاه یزاب کی رفص عومجم یزاب کی رت هداس ترابع هب .تسا هارمه رگید نکیزاب نایز اب نکیزاب کی دوس ،اه یزاب نیا رد

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 671 396

ریغ عومجم یاه یزاب رد اما .دراد دوجو هدنزاب کی هراومه هدنرب ره یازا هب و تسا زود دننام تخاب-درب یزاب .تسا دنمدوس نانکیزاب همه یارب هک تسا دوجوم ییاهدربهار (درب-درب) رفص یفداصت ریغ یفداصت -

ییاه یزاب یفداصت ریغ یاه یزاب و دنتسه قرو عیزوت ای سات نتخیر دننام یفداصت رصانع لماش یفداصت یاه یزاب .دز لاثم ار زود و و جنرطش ناوت یم دروم نیا رد .دنتسه یقطنم ًاافرص ییاهدربهار یاراد هک دنتسه لماک یهاگآ نودب – لماک یهاگآاب - لباقم رد ار یزاب بیکرت مامت هظحل ره رد دنناوت یم نانکیزاب مامت هک دنتسه ییاه یزاب ،لماک یهاگآ اب یاه یزاب

یارب یزاب لک بیکرت و رهاظ لماک یهاگآ نودب یاه یزاب رد رگید یوس زا .جنرطش دننام ،دننک هدهاشم دوخ .(Abdoli,2009) دوش یم ماجنا قرو اب هک ییاه یزاب دننام ،تسا هدیشوپ نانکیزاب

یعوضوم ورملق -

ناهج رب طلست یارب اه تردق تباقر هعلاطم" هراب رد تسا یثحبم هدنیامن کیتیلوپوئژ موهفم ای حالطصا :کیتیلوپوئژ تـقیقح هب ثحب کی یماگنه ،رگید هتفگ هب .دراذگ یم رایتخا رد (ایفارغج) نیمز هک یتاناکما زا هدافتسا اب (هقطنم ای) هدـش فـیرعت ًاالماک تروص هب (نیمز ،هطلس ،تردق ،تباقر) نآ هدننک لیمکت نکر راهچ هک تسا کیتیلوپوئژ ثحب .دنشاب هتشاد روضح نآ رد

و تسا هدوب حرطم گرزب و کچوک یناسنا عماوج یریگ لکش اب نامزمه و رشب یگدنز زاغآ زا تینما موهفم :تینما هـکیروطب .دـندوبن هناگیب موهفم نیا اب مادکچیه ،مور و نانوی دننام ناتساب ناهج گرزب یاهیروطارپما و کچوک لئابق هدراذگ ناینب (رهش-تلود) نامز رد یسایس یاهدحاو نیب طباور رد یتینما قطنم نیلوا :هک دنرواب نیا رب نایارگ عقاو فیراـعت .دراد دوجو یدایز فالتخا نآ یانعم هرابرد تهج نیمه هب و تسا یهجو دنچ موهفم کی تینما .تسادش رب رظان هک ینمیا ساسحا ای سرت زا یدازآ ساسحا یور رب ،تینما یلک موهفم یهرابرد تغل یاه گنهرف رد جردنم .دنراد دیکات ،تسا یناورو یدام تینما ،دوـخ یاـهزرم یارواـم رد هـک روـشک کـی یج راـخ تـسایس یتایلمع راک روتسد زا تسا ترابع :کیتیلوپوئژدک لماـش هـک تـسا یتاـیلمع کیتیلوپوئژ لالدتسا هجیتن یعون هب کیتیلوپوئژ دک .دنک یم یبایزرا ار ییایفارغج یاه ناکم یاهدـک .تـسا روـشک کـی یجراـخ تسایس تخاسریز هب طوبرم ییایفارغج-یسایس یاه ضرف شیپ زا یا هعومجم یاهدـک رـب دوـخ فادـها و عفاـنم هـب ندیسر یارب دننک یم یعس اهروشک و تسا نآ صتخم ،روشک ره کیتیلوپوئژ .(hafeznia,2004:144) دنهدرارق فده دروم ار اه نآ ،هتشاذگ ریثأت نارگید کیتیلوپوئژ قارع یکیتیلوپوئژ راتخاس - زا ،هیکرت هب لامش فرط زا روشک نیا ؛تسا هنایمرواخ ی هقطنم رد یمهم یسایس و ییایفارغج تیعقوم یاراد قارع لک .تسا دودحم ناریا هب قرش زا و تیوک هب یقرش بونج زا ،ناتسبرع هب بونج زا ،ندرا و هیروس هب برغ نیا یلحاس راون لوط .دراد کرتشم زرم ناریا اب رتمولیک 3006 ،نایم نیا زا هک تسا رتمولیک 3009 قارع یاهزرم عبانم یضعب رد هک تسا رتمولیک 00 دودح تسا دازآ یاه بآ هب یسرتسد ریسم اهنت هک سراف جیلخ رد روشک

771 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

قارع روشک ،باسح نیا اب هک دننک یمدروآرب رتمولیک 02 ات 27 نایم ار قارع یلحاس راون ،دم و رزج میرح ساسارب رتشیب ندش عقاو و ناریا اب قارع روشک یاهزرم نیرت ینالوط ندوباراد تسا یکشخ ای یرب تبسن هب یتیعقوم یاراد تسا قارع روشک کیتیلوپوئژ فعض طاقن هلمجزا ناریا یاهزرم رانک رد و قرشم رد روشک نیا تیعمجرپ یاهرهش Khalili va digaran, 2014: 25)) دزاس یمریذپ بیسآ یتینما و یعافد لئاسم ظاحل زا ار نآ هک مهم یاهروشک هب یتالصاوم یاه هار ،ییایفارغج تیعقوم .دراد یناوارف تیمها کیتیلوپوئژ ظاحل زا قارع روشک ماگنه نینچمه .دنتسه رادروخرب یدایز تّسیمها زا روشک نیا کیتیلوپوئژ تباث لماوع ریاس و اه بآ هکبش ،هقطنم رادروخرب یدایز تیمها زا روشک نیا یتّسیموق بیکرت و یناسنا عبانم هژیو هب و رّسیغتم لماوع قارع کیتیلوپوئژ یسرّنرب زورب بجوم هک دراد قارع روشک لیکشت رد سیلگنا فادها و تاین رد هشیر قارع رد یتیعمج تاقارتفا .تسا و تیوه هناگ هس تیهام هک یروط هب .تسا هدیدرگ روشک نیا رصاعم خیرات لوط رد یدایز یاه یمارآان و اه نارحب

لیدبت صاخ یروشک هب یکیتیلوپوئژ رظنم زا ار قارع ،ضقانتم و تواـفتم یاهدرکیور و عفانم اب قارع رد تیعمج .تسا هدرک رارق و دازآ یاه بآ هب قارع کدنا یسرتسد .دراد یتالکشم یللملا نیب یاـهرازاـب هـب تـفـن لاقتنا یارب قارع بـجوـم دور دنورا هناخدور رب کرتشم تیکلام زین و ناریا یاهزرم هیشاح رد روشک نیا تفن تارداص ردانب نتفرگ ناریا اب هبناج ود طـباور ورـگ رد قارع ماخ تفن هدنهد لاقتنا یاه شکتفن هب روشک نیا دازآ یسرتسد تینما هدـش و روشک نیا لامش رد قارع یـتـفـن رـئاخذ زا یمیظع شخب ییوس زا (tishehyar va abotalebi,2006:136) .دشاب .تسا هدوزفا اـهدرـک تیمها رب هلئسم نیا و تسا هدش عقاو نیشندرک قطانم رد رد تفن جارختسا هنیزه .دور یم رامش هب کپوا مهم یاضعا زا و تفن هدننک رداص مهم یاهروشک زا یکی قارع یاه هاچ زا یرادرب هرهب ناکما نینچمه .تسا نیئاپ رایسب میظع و قمع مک نادیم یدایز دادعت دوجو لیلد هب قارع جارختسا زور رد تفن هکشب 20296 طسوتم روط هب هاچ ره زا قارع رد .دراد دوجو الاب تعرس اب قارع تفن ریاخذ رد یمهم مهس قارع زاگ و تفن ریاخذ نازیم دنهد یم ناشن ماقرا هک نانچمه .((ezatti,2003:53 ددرگ یم

لیلد نیمه هب .دراد ار ناهج یژرنا نیمأت رد رت مهم یاه شقن یافیا یارب مزال لیسناتپ روشک نیا و دنراد یناهج تسایس رب کیتیلوپوئژ هدننکش راتخاس ریثأت تسا هدوب قارع یکیتیلوپوئژ راذگریثأت و مهم لماوع زا یکی تفن هلئسم

و تابث نینچمه و نآ هیاسمه یاهروشک یارب ینارگن لماع هراومه هتشذگ یاه ههد رد قارع یمجاهت یجراخ گنج هس دننام ،ریخا یاه ههد رد هدمآ شیپ یاه نارحب هب قیمع یهاگن (6 لدم) .تسا هدوب یا هقطنم تینما

یاه ییاز نارحب نیا لماوع نداد لیلقت هک دهد یم ناشن ،هیاسمه یاهروشک اب قارع هنامصخ طباور و زوس نامناخ نارحب یاه هشیر و تسا یراگنا هداس یعون 9227 لاس ات 2236 ههد زا روشک نیا رب مکاح یثعب یژولوئدیا هب ررکم دناوت یم نایم نیا رد هک تسا یلماوع هلمجزا ،قارع کیتیلوپوئژ صاخ تیعضو .درک یسررب رگید ییاهاج رد دیاب ار نیا یجراخ تسایس هراومه هک تسا یلماوع هلمجزا ،قارع روشک کیتیلوپوئژ تیعقوم .دریگرارق هجوت دروم هژیو هب رد یربهر و یژولوئدیا دننام یلماوع رانک رد لماع نیا ریثأت هتبلا ؛تسا هتخاسرثأتم ،توافتم یاه لکش هب ار روشک هدننک نییعت لماوع زا یکی ناونع هب هشیمه یبیرقت روط هب یلو ،هدوب راچد ییاه ناسون هب فلتخم یخیرات عطاقم هب یسرتسد رد روشک نیا تالکشم ،قارع رد یتفن میظع عبانم دوجو .تسا هدمآ باسح هب قارع یجراخ تسایس

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 871 396

،کرتشم یاهدور زا هدافتسا هوحن رس رب فالتخا و ناگیاسمه اب یلیمحت و یعیبط یاهزرم دوجو ،دازآ یاه ب آ تسا روشک لخاد رد اه ییارگاو ندمآدیدپ یارب بسانم یا هنیمز هک روشک نیا رد فلتخم بهاذم و ماوقا دوجو تسایس هک دنوش هدرمشرب شناگیاسمه و قارع نایم شلاچ زورب لماوع و کیتیلوپوئژ یاه یگژیو ناونع هب دنناوت یم

هژیو طیارش هک تسا نآ رگناشن یبوخ هب قارع رصاعم خیرات .دنهد یمرارق ریثأت تحت تدش هب ار روشک نیا یجراخ تسایس هدننک نییعت لماوع زا هراومه ،دیایب راک رس رب روشک نیا رد هک یتموکح عون زا غراف ،قارع کیتیلوپوئژ ,alavipour دناسر یرای نآ لیلحت رد ار ام دناوت یم اه یگژیو نیا قیقد یسررب و تسا هدوب روشک نیا یجراخ

نیا هک دش رکنم دیابن نآ یجراخ تسایس یریگ تمس و قارع صوصخرد ار تیعقاو نیا لاحره هب .((2010:108 یارب اهدیما ،دبای موادت لکشم نیا هک یا هظحل ات و دش دلوتم کیتیلوپوئژ فعض لکشم اب سیسأت هظحل رد روشک (Ibid,119) تخابدهاوخ گنر یدایز دودح ات ناگیاسمه اب مهافت و حلص یانبمرب نآ تفرشیپ و هعسوت تباث و رادیاپ عبانم زا یدایز دودح ات ،یروهمج و یهاشداپ نارود دننامه ،زین دیدج قارع یجراخ تسایس نیاربانب ،کیتیلوپوئژ یاه یراوشد ،تلم و تلود ای تیمکاح و تیوه نایم یراگزاسان و تسا رثأتم ،ییایفارغج و یلخاد رییغت مغر هب و دنتسه نآ یلصا یاه یگژیو و اه هفلؤم زا یبرع کرتشم یاه شزرا و تیوه و تفن هب هتسباو داصتقا

دنوش نوگرگد ،کیدزن هدنیآ رد تسا دیعب ،هتفاین یرییغت نادنچ اه یگژیو و رصانع نیا ،یقوقح راتخاسkhosravi,2011:59)). تعنامم و قارع نیمزرس و هعماج یشاپورف زا یریگولج ،میژر یاقب» ریغتم هس تفگ ناوت یم

و لماوع نیاربانب ؛دنراد قارع یجراخ تسایس [یهد] تهج و یریگ لکش رد مهم یشقن ،«یجراخ هلخادم زا هب تبسن صوصخ هب قارع روشک یجراخ تسایس رد میقتسم و یساسا یشقن هراومه ،ییایفارغج یاه هفلؤم .تسا هدرکافیا سراف جیلخ هزوح رد کرتشم ناگیاسمه ناوت یم یترابع هب .تسا ددعتم یا هقرف ـ یموق یاه هورگ زا لکشتم و یکیئازوم تفاب یاراد یعامتجا رظن زا قارع یاه هنیمز هراومه ،قارع روشک یسایس و یتیعمج هناگ هس تیهام .درک یقلت هنایمرواخ زا یروتاینیم ار روشک نیا ار قارع بونج و لامش رد یساسا یاهورین ،ثعب بزح طوقس و ریخا تالوحت .درادرب رد ار ییادج و شنت هوقلاب زا یرتشیب مهس بسک یارب نانآ رایتخا رد ار یبسانم تصرف و درک دازآ ،دندوب هدش بوکرس ینالوط نایلاس یارب هک دنویپ ناریا .ا.ج تاظحالم و عفانم اب قارع تالوحت هدش ثعاب هلئسم نیا .داد رارق دادغب زا لالقتسا مدیاش و تردق هجوت مزلتسم ،روشک نیا رد یزاس تلم ـ تلود دنور دربشیپ رد تسکش ای تیقفوم هنوگره ساسا نیا رب .دروخب هجاوم یا هژیو تارطاخم اب ار ناریا.ا.ج یلم تینما هدنیآ رد تسا نکمم هک تسا تالوحت نیا زا یشان تادیدهت هب

،روهظون یسایس ماظن یجیردت یدنب لکش و قارع رد رازگراک و راتخاس رییغت هب فوطعم تالوحت لابند هب اذل .دزاس یا هقطنم ،یلخاد) حوطس همه رد یا هناگدنچ تاریثات و تسا هدش دیدشت قارع ینوماریپ طیحم یاه یسیدرگد دنور .(naghsheh shomareh 1) تسا هدرک داجیا (تخس و مرن) اه هزوح و (یللملا نیب و

971 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

قارع یبهذم و یموق کییازوم -1 هشقن

Source: rooznameh new York times 27/10/2014

یکیتیلوپوئژ راتخاس لوحت لدم-1 لدم

Source: Model az Hafeznia (85) osul va mafahim geopolitic

ناریا و قارع :قیقحت یسانش طیحم هتفای لکش یاهنوگ شرفگنس هکبش زا ،دوخ لباقتم یاه شنکاو ییاضف یاه یگدنکارپ بوچراچ رد اه ناسنا ناهج ییاهزرم اب دوخ نیدامن یاههناشن اب اهروشک زا کیره ؛دنهدیم لیکشت اهروشک ار نآ نایامن دامن هک تسا

ماجسنا و نیوکت ،لماوع هک اهروشک راتخاس صخاش رد .((heidari,2013:533 دنوشیم ازجم مه زا و هدش هتخانش

‌یتابث‌یب

‌هرود‌و

راذگ

‌یاهوگلا‌رييغت‌و‌تباقر یراکمه

‌راتخاس‌رييغت اضف‌یسايس

‌یريگ‌لکش‌یوگلا

‌ديدج‌هنزاوم تردق

‌راتخاس‌رارقتسا

‌ديدج

یکيتيلپوئژ

‌ینوگرگد‌هنزاوم‌یوگلا

‌رد‌تردق هقطنم‌اي‌ناهج

‌راتخاس‌رد‌لوحت

‌یکيتيلپوئژ

‌اي‌‌هقطنم) (ناهج

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 181 396

هاگن رد .دهد یم صاصتخا دوخ هب ار یراوتسا هاگیاج ،تیعقوم لماع ،دزاس یم صخشم ار اهنآ نایم طباور و اضف لماوع رگید و دوش یم بوسحم لماوع نیرت یداینب زا اه ناکم و اهاضف ،اهروشک تیوه نایم رد تیعقوم کیتیلوپوئژ یسایس و ییایفارغج تیعقوم یاراد قارع .((nami va mohammadpour,2009:1 دنرادرارق تیعقوم ریثأت تحت هب بونج زا ،ندرا و هیروس هب برغ زا ،هیکرت هب لامش فرط زا روشک نیا ؛تسا هنایمرواخ ی هقطنم رد یمهم زا هک تسا رتمولیک 3009 قارع یاهزرم لک .تسا دودحم ناریا هب قرش زا و تیوک هب یقرش بونج زا ،ناتسبرع ریسم اهنت هک سراف جیلخ رد روشک نیا یلحاس راون لوط .دراد کرتشم زرم ناریا اب رتمولیک 3006 ،نایم نیا یلحاس راون ،دم و رزج میرح ساسارب عبانم یضعب رد هک تسا رتمولیک 00 دودح تسا دازآ یاه بآ هب یسرتسد یکشخ ای یرب تبسن هب یتیعقوم یاراد قارع روشک ،باسح نیا اب هک دننک یمدروآرب رتمولیک 02 ات 27 نایم ار قارع روشک نیا تیعمجرپ یاهرهش رتشیب ندش عقاو و ناریا اب قارع روشک یاهزرم نیرت ینالوط ندوباراد .(Ibid,3) تسا لئاسم ظاحل زا ار نآ هک تسا قارع روشک کیتیلوپوئژ فعض طاقن هلمجزا ناریا یاهزرم رانک رد و قرشم رد .((alavipour,117 دزاس یمریذپ بیسآ یتینما و یعافد اب هک (ghalibaf va pourmosavi,2009:54) تسا هنایمرواخ رد دنمناوت یرگیزاب و دنمتردق ،راذگریثأت یروشک ناریا 06 عومجم اب (hafeznia,2003:308) رتمولیک 6920 لوط هب ییاهزرم و عبرم رتمولیک 0360216 اب ربارب یتحاسم یرتسب یاراد ،ناریا روشک یعیبط رظن هطقن زا .((karimipour,2001:23 تسا راوجمه ،تلود 27 و لقتسم روشک 99 ضرعم رد هوقلاب تروص هب ناریا ،ناهج رد یعیبط هثداح 92 دودح زا هک یروط هب تسا ییایفارغج ظاحل زا نماان هراومه ،دوخ ییایفارغج تیعقوم و یعیبط رتسب لیلد هب ناریا نیمزرس .درادرارق (نافوط ،دابدرگ ،هلزلز ،لیس) الب تیعقوم ظاحل هب .تسا هتشادرارق نوگانوگ یعیبط راوگان یاهدادیور ضرعم رد ،هدوب تابث یب و رادیاپان طیارش یاراد زا دعب هنایمرواخ رد نآ تعسو ؛تسا هتفرگرارق هنایمرواخ رد کیژتارتسا هداعلاقوف هاگیاج رد ناریا ،زین یبسن ،ناهج یاههگنت نیرت مهم زا یکی رب نینچمه ؛تسا یروحم قطانم اب ینالوط ییاهزرم یاراد و تساتمه یب ناتسبرع هارمه ،الاب تالیصحت حطس .تسا هدروآدیدپ ار یبسانم یعافد تیعقوم ،نآ تاعافترا یریگ تهج و دراد لماک طلست رد تساه تلم ریاس اب هدنزاس لماعت نوهرم هک یگژیو نیا ؛تسا هدیشخب یاهژیو یدنمتردق نآ هب زین ،ینغ خیرات اب ،کیتیلوپوئژ هیلوا یاه هیرظن رد ات هدش ثعاب ناهج یژرنا عبانم دصرد 96 زا دنم هرهب و کیتارکومد یماظن رانک هرجاشم و شنت عبنم 20 اب ناریا روشک ،لاح ِإنیعرد ؛(ghalibaf va pourmosavi,2009:63) دبای یروحم یهاگیاج زا ،(Ibid,137) ناهنپ ای لاعف هرجاشم عبنم هد ،هیاسمه ره لابق رد یبیرقت روط هب) ،شناگیاسمه اب یاهیاپ .دیآ یمرامش هب هنایمرواخ هقطنم یاهروشک نیرتریذپریثأت و نیرتراذگریثأت

181 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

(Source:http://www.ieu.org) هنایمرواخ :2 هرامش هشقن

(Source:http://www.ieu.org) ناگیاسمه و قارع :3 هرامش هشقن

شهوژپ یاهدرواتسد

ناریا یلم تینما رب قارع هدننکش کیتیلوپوئژ ریثأت قارع تالوحت یادرف رد یراذـگریثات و ینیرفآ شقن رد ار یا هقطنم نارگیزاب روضح ی هنیمز قارع رد تردق ءالخ هب لیام هقطنم یاهروشک هک دش ثعاب شـناـگـیاسمه هب قارع تازواجت همانراک ییوس زا و دومن 9227 لاس رد هب کیژتارتسا عفانم ضراعت و یا هقطنم یاه تباقر نـیـنـچمه .دنشابن قارع رد دنمتردق تلود کی لیکشت

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 281 396

زا سرت .تسا هدش قارع رد فلتخم یا هقطنم نارگیزاب میقتسم رـیغ ییورردور ثعاب یتیوه دعب زا صوصخ ربارب رد بهذم ینس یاهروشک ماجسنا ثعاب «یعیش لاله لیکشت» ندرا هاش ریبعت رـب اـنـب و یعیش رصنع تیوقت نداتفا رـطـخ هـب و اهدرک نتفای تردق زا ینارگن نینچمه .تسا هدش ناریا صوصخ هب قارع یعیش یاه هورگ .تسا قارع رد هقطنم یاهروشک هلخادم رگید للع زا قارع یضرا تیمامت

دوخ نآ زا ناشتیعمج تـیـعـقاو ساـسارب ار تردق مره سوئر ،تردق دیدج راتخاس رد روضح اب اهدرک و نایعیش یلم تیوه زا یفیرعت زاب رد یعس تردق رد رضاح ناگبخن و دنتفرگ رارق هیشاح رد اه ینس یعیبط روط هب و دندرک .دیدرگ قارع رد یلخاد تاـفالـتـخا هب رجنم و دندومن نیمزرس نیا رد هدرتسگ :زا دنترابع هک دنالیخد یلماوع ییایفارغج ورملق کی رد نکاس یاه هورگ نایم تافالتخا ندش یسایس للع نوماریپ و هنارگباسح باختنا – یگنهرف ییارگ ترثک– یـلـخاد راـمـعـتسا – یتلود لغاشم رد هژیو هب عبانم رس رب تباقر .ناگبخن تباقر راچان هب دوش یم طوبرم یـنوریب کیژتارتسا طیحم هب هک اج نآ ات دوخ نالک و یلم یژتارتسا میظنت و هیهت رد ناریا نادقف – ریذپان لرتنک یاهزرم – ینوریب یاـهدـیدـهـت مکارت - :زا دنترابع هک دریذپب ار یروحم تیعقاو هس دیاب

تاریثات ناریا یضرا تیمامت و یلم تدحو ،تینما رب تدم زارد رد اه تیعقاو نیا اریز یللملا نیب یتیامح رتچ .درذگ یم یاج هب یا هدرتسگ یهیجوت و تاحیلست راـبـنا هب هقطنم لیدبت یارب دیدرگ یلماع ،دوب هقطنم تینما یارب یدیدهت هک یمیژر طوقس قارع یتقو .تشاذگ ریثأت هقطنم یتینما تاـبـیترت رب هک ،دیدج یتلود اب میژر نآ ینیزگیاج و ناگناگیب روضح یارب هک میتسه وربور دیدج ًاالماک قارع کی اب ام ینعی دوش یم هدـیبوک مه رد یرادا و یماظن – یسایس تخاس هس رد قارع هعماج فلتخم یاه هورگ نایم رد یسایس تردق عیزوت ،قارع یسایس ماـظن تخاس رد مهم یلیخ ی هلئسم یموق کیتیلوپوئژ یریگ لکش رد یفطع هطقن قارع تسایس و تردق تخاس رد دیدج تالوحت هـک یروط هب .تسا هاگیاج و شقن زا لـقتسم و دیدج فیرعت تهج رد اه نآ شالت و هقطنم یسایس - یموق فلتخم عضاوم تیوقت و دشاب هقطنم یاهروشک یـنـیـمزرـس و یلحم یاهزرم بوچراچ رد ولو هقطنم تموکح و تردق رد دوخ

barzegar,2007:166)). زا معا بهاذم و ماوقا هاـگداـعیم و دور یم رامش هب برع روشک نیرت یفرع ،یبهذم عونت و یموق ینوگانوگ اب قارع ناونع هب هدحتم تالایا یوس زا قارع ساـسا نیارب تساه ینس و نایعیش - اهدرک – اه سراف - اه کرت - بارعا .دیدرگ باختنا هنایم رواخ رد ییاکیرما یسایس یاهراتخاس و یداـصـتـقا تارـکـفـت – یگنهرف یاه شزرا هعاشا و هجرد 19 یالاب زاورپ تیعونمم نییعت اب و یثعب میژر اب هلباقم تهج رد للملا نیب ماظن تسایس 2336 ی ههد زا یاه شلاچ و ناریا یجراخ تسایس و دش میسقت تلایا هس هب ًاالمع قارع ،بونج و لامش رد هجرد 99 نییاپ دوخ یاه نیمزرس رد ار لقتسم یاه تیوه داجیا هشیدنا یاه هنیمز قارع رد یسایس راتخاس رییغت اب ناریا یورارف .درک مهارف رییغت زا سپ ناریا یورارـف یاه شلاچ زا یکی یبهذم و یموق نارحب زا یشان یتابث یب و ینماان شرتسگ زا ینارگن

ماظن هب یهد لکش دنور رب راذگریثات یـلـخاد مهم یاهورین زا یکی .تسا روشک یلم تینما یارب قارع رد راتخاس

381 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

تیعقوم و ییایفارغج هاگیاج لیلد هب ناتسدرک و اهدرک دـنـتسه اهدرک هژیو هب یموق یاه هورگ قارع دیدج یسایس بیکرت و هدننکش و تابث یب راتخاس و درک مدرم یعامتجا عاضوا و نآ ی هتشذگ خـیراـت ،کیتیلوپوئژ و کیژتارتسا تیلقا نیرت مهم اهدرک هک ییاهروشک سناجتمان و ییایفارغج عاضوا و بکرم تدش هب و نوگمهان یـکـیفارگومد و گنج تابیترت رد مه قارـع ناتسدرک .دنتسه رادروخرب یاهژیو تیمها زا دنا هداد لیکشت ار اه نآ یاهزرم نورد روحم رد یژرنا – یسایس تابیترت رد ینیزگیاج لیلد هب درس گنج رصع یشاپورف زا سپ یناهج ماظن و درس – یعیبط یایفارغج ییوس زا دراد یماظن هتبلا و یتینما– یژرنا – یسایس تاضحالم دوخ و دریگ یم رارق هنایمرواخ نیا یموب – یلحم تردق شیازفا هب دناوت یم رما نیا و تسا قبطنم قارع ناـتـسدرـک یناسنا یایفارغج رب یتینما :دراد هارمه هب ناریا یارب ار هدمع دیدهت دنچ قارع رد اهدرک تیعقوم تیوقت .دنک کمک هقطنم دیدشت اهدرک هن تساه برع یـلـخاد ی هلئسم ،نیطسلف ی هلئسم هک دندقتعم اهدرک بلغا اریز لیئارسا ذوفن شیازفا

رما نیا ی هجیتن و دهد ناشن ار دوـخ دناوت یم یهاگزاره ه هوقلاب دیدهت کی هب نآ لیدبت و ارگ تیموق تانایرج ناریا رد ار ییارگ تیموق دناوت یم اهدرک ی هلئسم تدـم نایم رد و یسایس تابلاطم هب ناریا دارکا یداصتقا تابلاطم کوکرک زـیخ تفن ی هزوح نآ تیکلام رس رب قارع تموکح و اهدرک نایم یکیژتارتسا هطقن نیرت مهم .دنک تیوقت اریز دوش یم بوسحم نارـیا یـلم عفانم یارب دیدهت کی ،قارع ناتسدرک اب نآ دنویپ تروص رد هک دشاب یم میمصت رد یمهم شقن قارع یتموکح ماظن رد نایعیش .دبآ یم شیازفا تفن قیرط زا اهدرک تردق یاه هنیمز دودحم صوصخ رد ثعب میزر تسایس دندش یم بوسحم نویسیزوپا تموکح رد و دـنـتـشادـن یسایس یاه یریگ اذـل تشاد رارق للملا نیب یاه تردق و یبرع یاهروشک تیامح دروم یللملا نیب و یا هقطنم داعبا رد نایعیش یزاس قارع رد دوجوم یورـیـن نیرتدنمتردق ینورد یگچراپکی و تیعمج تیرثکا نتشاد اب ،ویتانرتلآ نیرت یوق نایعیش .دنتشاد مادص ینوگن رس یارب یدایز هزیگنا و دنتسه

ود اذل دنناد یم دوخ ندیسر تردق هـب لـماـع زین ار اکیرما اما دنناد یم دوخ یونعم یماح ار ناریا قارع نایعیش فالتخا رگیدکی اب تدش هب نوتس ود نیا ًااصخشم ،اـکـیرـما و نارـیا ینعی نایعیش تردق بسک یلصا ی هیاپ .دنراد یکیژولوئدیا

Sourcs:ruznameye jame jam, (24/6/2017) قارع یلخاد نارگیزاب لدم :1 هرامش رادومن

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 481 396

قارع رد یزاس تلم - تلود ضرعم رد ار اهروشک و هدش یلم تلود نیوکت عنام اهنت هن هنایمرواخ رد یموق رثکت و عونت ،نارگلیلحت یخرب رظن هب تسا هدوب زین یتلود نایم تاعزانم و اه شکمشک زورب لماع هکلب ،هدادرارق یجراخ هلخادم و یلخاد یتابث یب(khosravi,64). دصرد 0 و درکدصرد 07 ات 27 ،برع نآ نانکاس دصرد 02 ،قارع روشک یتیموق یدنب میسقت رد و فلتخم بهاذم و اه تیموق دوجو .(alavipour,111) دنهد یم لکش ماوقا رگید و اه یروسآ ،اه نمکرت ار هدنامیقاب طسوت قارع لاغشا .تسا هدش هقطنم و قارع رد نوگانوگ یاه یناماسبان داجیا لماع دوخ ،روشک نیا رد ضراعتم روشک داجیا نامز زا .دش نآ یتینما و یماظن و یسایس یاهراتخاس و یثعب تلود یشاپورف ثعاب یتیلم دنچ یاهورین داجیا هب تسناوتن مادکچیه اما دش ماجنا فلتخم یاهوگلا ساسا رب یزاس تلم – تلود یارب ددعتم شالت قارع یانبم رب تکراشم یزاس تلم – تلود یارب رظن دروم یوگلا دیدج هرود رد .دوش رجنم دنمتردق و مجسنم یروشک لمع هصرع رد وگلا نیا ققحت تهج رد شالت .تسا هدوب یبهذم یاهه ورگ نیب تردق میسقت و کیتارکومد دعاوق یروهمح یتینما طیحم رد فیعض تلود کی یریگ لکش هب هک تسا هدوب هارمه یاهدمایپ و اه هفلؤم ،داعبا اب تردق هنزاوم و راتخاس رییغت هب ناوت یم قارع رد دیدج یزاس تلم – تلود داعبا زا .تسا هدش رجنم ناریا یمالسا هراشا یجراخ نارگیزاب ینیرفآ شقن و روضح و یا هقرف و یموق تاعزانم ،زکرمتم ریغ تلود و مسیلاردف ،یلخاد لباق تناید و تیندم ،تیلم ،تیموق دعُمب راهچ زا دیدج قارع رد یزاس تیوه هلئسم .(asadi,2008:128) درک یبیکرت ای دعب راهچ نیا زا کی مادک هکنیا .دننک یم شقن یافیا فلتخم تاهج زا یتیوه دعب راهچ نیا :تسا یبایزرا هدنیآ قارع یامیس ایآ هک دراد نیا هب یگتسب یدایز دودح ات ،داد دهاوخ لیکشت ار هدنیآ قارع یتیوه ساسا اهنآ زا هدنیآ قارع اب هطبار رد شرگن عون ود عومجم رد .دشاب “تیلم و تیندم” زا یبیکرت ای “تناید و تیموق” زا یبیکرت یقارع زا توافتم ًاالماک ،دشاب یندم – یلم تیوه و امیس یاراد دیدج قارع رگا دراد داقتعا لوا هاگدید :دراد دوجو عون ود نیا کیکفت رد قارع هدنیآ تشونرس ینیب شیپ ،عقاو رد .دشاب ینید – یموق تیوه یاراد هک دوب دهاوخ یرت یدج روط هب یزاس تلود و یزاس تلم ثحب ،دشاب یندم – یلم تیوه نیا رگا .دروخ دهاوخ مقر تیوه .درک حرطم نآ لابق رد ار یتوافتم شرگن و تایبدا دیاب ،دشاب یتناید – یتیموق تیوه نیا رگا اما ،دوب دهاوخ حرطم ینونک یسایس یسانش هعماج ملع رد ینید – یموق تیوه یارب یقیقد فیرعت هک تسا رظن نیا رب مود هاگدید اما موهفم .دنا هدش فیرعت یندم – یلم تیوه ساسارب اهروشک ،للملا نیب ماظن رد ،ریخا نرق دنچ لوط رد .درادن دوجو قارع رد ینید – یموق تیوه یریگ لکش .تسا هدروآ دیدپ ار یلعج نینچ و هدیدرگ بیکرت تیندم موهفم اب تیلم تلود کی ناونع هب قارع لیدبت همزال .دیامن داجیا هنایمرواخ هقطنم رد ار یدیدج تیوه و موهفم دناوت یم هدنیآ تموکح تفاب هک تسا یزاس تلود دنیآرف رد تیقفوم و قارع رد تابث یرارقرب ، گرزب هنایمرواخ حرط رد وگلا

یریگراک هب مدع و جارخا رب ینبم نایعیش و دارکا رارصا ،عقاو رد .دیامن ضقن ار نآ دناوت یم هوقلاب روط هب یا هفیاط رگید یوس زا رما نیا اب اکیرمآ تفلاخم و وس کی زا قارع دیدج یتینما و یماظن یاه متسیس رد ینس یثعب رصانع زا ات دیامن ایحا ار قارع رد یثعب یوق یتینما تالیکشت دراد شالت اکیرمآ .تسا درکیور و شرگن نیمه زا یشان رارقرب نآ یا هقطنم و یلم شقن نیب ینزاوت و دیامن یریگولج هقطنم رد هتسکشرو تلود کی هب قارع تلود لیدبت

هیلوا هدیا فالخرب ،قارع رد فیعض (یدرک – یعیش زا یبیکرت ای یعیش) تلود کی دوجو ،رگید ترابع هب .دزاس

581 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

دهاوخن لمع هنایمرواخ هقطنم لک رد یزاس یسارکومد یارب شخب ماهلا و وگلا تلود کی هب قارع لیدبت رد اکیرمآ .دش دهاوخ یا هقطنم یاه تردق تایلمع و ذوفن هنحص ،ناگیاسمه یشخب نزاوت یاج هب و درک و هتشاد ناتسناغفا و ووزوک ات هتفرگ یتیئاه زا قطانم ریاس هب تبسن یصاخ تیعضو کی قارع هچرگا یلک روط هب هک تسا اتسار نیا رد .دشاب یم قارع و سراف جیلخ و هنایمرواخ هقطنم لک دایز رایسب یاه یگدیچیپ ببس هب نآ یاهورین ربارب رد یمدرم هبش و یماظن هبش یاهورین تمواقم ،یلخاد جرم و جره شکاشک رد اکیرمآ هدحتم تالیا یاههورگ تکرش قیرط زا ار یزاس تلم تلود نیگنس راک ،هقطنم یاه تلود مومع یاه تیساسح و تلاخد ،فالتئا ددجم لیکشت و سیلپ شزومآ ،یلم عمجم لیکشت ،یساسا نوناق نیودت ،یتموکح یاهراتخاس و ینابز و یداژن تالوحت زا یا هرود ندرک یط لاح رد قارع روشک بیترت نیدب .درب یم شیپ هب هریغ و تاباختنا یرازگرب ،شترا

و یتینما – یسایس راتخاس لئاسم زا یا هدمع شخب زونه ،لاس جنپ زا شیب تشذگ مغر هب و تسا یتینما – یسایس و یتینما طیارش دوبهب یارب هتفرگ ماجنا یاه شالت دوجو اب .تسا هجاوم هدمع یتاماهبا اب روشک نآ یداصتقا

روشک نیا رد .تفگ نخس روشک نیا طیارش تیبثت و یگنیداهن زا ناوت یمن زونه ،قارع یسایس راتخاس یهدناماس تلم – تلود هک تسا ییایفارغج دحاو و تلم هب قلعت ساسحا زا رتیوق ،تیموق هب قلعت ساسحا ،قباسلا یف امک ،تسا ینودم یساسا نوناق یاراد و هدمآ دوجو هب روشک نیا رد نردم هبش تلود هکنیا دوجو اب .دهد یم لیکشت ار برغ رد هک موهفم نیا هب .دبایب هعماج رد دناوت یمن ار دوخ عوضوم ،برغ زا تسا یدیلقت هک یساسا نوناق یلو ناوت یمن ار یا هدیدپ نینچ و یزیچ نینچ قارع رد یلو هدوب نزاوت رد یدح ات تخاس ور دشر اب تخاس ریز دشر .درک ادیپ قارع یلم تینما رد تیوک و ناریا تیمها

ناتسزوخ - رارـق دوردـنورا و سراـف جیـلخ راوج رد و ناریا یبرغ بونج رد عبرم رتمولیک 022/21 تحاسم اب ناتسزوخ ناتسا هـب یبرغ لامش زا ،یرایتخب و لاحم راهچ ناتسا هب قرش و یقرش لامش زا ،ناتسرل ناتسا هب لامش زا ناتسزوخ .دراد روـشک هـب برغ زا و ،سراف جیلخ هب بونج زا ،دمحاریوب و هیولیکهک ناتسا هب یقرش بونج و قرش زا ،مالیا ناتسا یارـب ینوگاـنوگ یاه تایلمع یلیمحت گنج زور نیرخآ ات 3096 رویرهش 69 زا ناتسا نیا رد .دوش یم دودحم قارع ،کـشمیدنا ،لوـفزد ،درگنـسوس نوـچ ییاهرهـش گـنج زاـغآ رد .دش ماجنا ناریا ی هدش لاغشا قطانم یریگ سپزاب

.دنتـشاد رارـق قارـع شترا ی هناخ پوت و یکشوم تالمح فده یپرد یپ (ناتسزوخ زکرم) زاوها و نادابآ ،رهشمرخ یازرـیم خرهاـش تـموکح اب نراقم نارود رد .دوب قارع یاعدا دروم هراومه دوخ یخیرات تیوه ظاحل هب ناتسا نیا و تـشاد رارـق ،دوـب بهذـم هعیـش هک ولنویوق هرق هاشناهج تیمکاح تحت ناریا برغ یلحم یاه تموکح یرومیت

رد هعیـش بهذـم هک نامز نیا رد .دوب ازریم خرهاش ی هون ناطلس هللادبع ی هطلس رد زین ناتسزوخ و سراف تموکح یاـعدا ناتـسزوخ یعیـش ی هـعماج دعاـسم رتـسب رد عـشعشم دـمحم دیـس مان هب یدرف .تشاد جاور قارع و ناریا هـب .درـک توـف ازریم خرهاش لاوحا و عاضوا نیا رد .دید کرادت یمایق مدرم تاساسحا زا هدافتسا اب و درک تیودهم داـقتعا لیلد هب یلو درک فرصت ار ناریا رگید یاه تمسق لالقتسا مالعا نمض ولنویوق هرق هاشناهج ،دادخر نیا لابند

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 681 396

ادـیپ ذوفن اج نآ رد عشعشم دمحم نارای هک قارع قرش بونج و ناریا برغ بونج ی هقطنم دروم رد هعیش بهذم هب یقرـش بوـنج و ناتـسزوخ رد نایعـشعشم ذوـفن شرتسگ بجوم رما نیمه و درکن یریگ تخس نادنچ ،دندوب هدرک اـب 2636 لاـس رد م اجنارـس نایعـشعشم .دـندرک تـموکح هـقطنم نیا رد لقتسم روط هب لاس 22 دودح و دش قارع رد نارـیا یزـکرم تـلود تردـق ألـخ هب دانتسا اب قارع ،ساسا نیا رب .دندش نوگنرس یوفص لیعامسا هاش ی هلمح حرـطم ناتـسزوخ ی هیزجت ی هرابرد ار دوخ ی هنابلط هعسوت یاهاعدا اهنآ ندوب داژن برع نینچمه و نایعشعشم نارود نیـنچ حرـط رد زـین راـجاق ی هرود ناتـسزوخ رد لـعزخ خیـش هژـیو هب ،اه یلئزخ هریشع یسایس تیعقوم .درک یم رد تیطورـشم بوـشآرپ نارود نیـنچمه و راـجاق راـبرد رد دوخ ذوفن زا هدافتسا اب لعزخ خیش .دوب رثؤم ییاهاعدا و ینامثع ی هیزجت و لوا یناهج گنج نتفای نایاپ اب .درک تیبثت ار ناتسزوخ رد دوخ ذوفن و ینار مکح ی هنماد ناریا دـمآرب نآ رـب یـنار مکح و ناتسزوخ ی هیزجت ددصرد زین لعزخ خیش ...و تیوک ،قارع ،هیکرت یاهروشک ندمآ دیدپ یـسایس تالاعفنا و لعف ی هعومجم (hoseini,2009:34) .تفرگ نایاپ لعزخ ی هلئاغ هاش اضر شترا ی هلخادم اب هک و دـنک حرـطم نارـیا بالـقنا زا سـپ هژیو هب ،هقطنم نیا ی هرابرد ار شیاهاعدا حرط قارع ات دش یی هنیمز ناتسزوخ نارـیا یزـکرم تـلود فعـض و بالقنا زا یشان تالکشم .دهد ماجنا ناتسزوخ ی هیزجت یارب یی هدرتسگ یاه شالت دوـجو .دـنک یلمع ناتسزوخ ی هرابرد ار دوخ ی هنابلط هعسوت عماطم ات دوب هدرک مهارف قارع یارب یدعاسم تیعضو ی هدرتسگ طباور هک یروط ،داد رارق قارع ناراد مامز تالخادم و هجوت نوناک رد ار ناتسا نیا ،ناتسزوخ برع تیلقا قارـع .تـفای یـی هژـیو هاـگیاج روـشک نیا یکیتیلوپوئژ یژتارتسا رد ناتسا برع لیابق خویش و اه کهورگ اب قارع نیـنچ .دـنک مهارف ار ناتسزوخ ییادج تابجوم نیشن برع یحاون بذج و مسیبرع ناپ یاه هزومآ یاقلا اب دیشوک یم یـی هژـیو تیمها ناتسا برع تیلقا کمک و یهارمه یارب ناتسزوخ لاغشا رد قارع ناراد مامز ات دش بجوم یمادقا رد ،ور نـیا زا .درـیگ دوخ هب یزاسدازآ گنر ناتسزوخ لاغشا ات دش یم ببس یهارمه نیا نانآ هدیقع هب .دنوش لئاق مادـقا دوخ روشک زا ییاه هشقن پاچ هب صوصخ نیا رد هک درک یم ناتسزوخ خیرات فیرحت رد یعس قارع لوا ماگ .((rashid,2010:42 دوب نآ ءزج ناتسبرع مان اب زین ناتسزوخ هک درک و یماـظن رـظن زا سراـف جیـلخ رد ار روـشک نـیا روناـم ی هرتـسگ ،دازآ یاه بآ هب یسر تسد رد قارع تیدودحم سراـف جیـلخ یاـه بآ هـب هدرتـسگ و ناـسآ یسر تسد قارع لالقتسا زاغآ زا هک ییاج ات .درک یم دودحم یداصتقا لکـشم نیا زا ییاهر یارب ثعب تموکح نارود ناراد مامز .تفرگ رارق روشک نآ ناربهر یاه نامرآ ی هرمز رد هتسویپ هـب ناتـسزوخ قاـحلا . دوـب ناتسزوخ لاغشا اه نآ زا یکی هک دنتشاد دوخ یور شیپ هنیزگ دنچ هراومه کیتیلوپوئژ :تشاد روشک نیا یارب حرش نیا هب ییاه تیزم قارع .(hoseini,2009:37) ناریا تفن ینغ عبانم رب طلست .6 .دوردنورا یاه بآ رب یراصحنا تیمکاح .7 .ریشنمهب و نورام ،یحارج ،ناجیدنه ،زد ،هخرک ،نوراک یاهدور نوچمه یبآ مهم عبانم رب طلست .9 .ناتسزوخ یی هگلج و زیخ لصاح قطانم زا هدافتسا .2 .(هر) ینیمخ ماما و رهشهام ،رهشمرخ ،نادابآ یاهردنب هلمج زا یتفن و یداصتقا یاه نوناک زا یریگ هرهب .0 .یلحاس ی هنارک لوط شیازفا .1

781 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

.برع ی هیداحتا رب طلست .2 .یناهج و یی هقطنم کیتیلوپوئژ ماظن راتخاس رد قارع هاگیاج رییغت .0 .برع ناهج رد نآ تیعورشم و ثعب بزح یرکف ینابم میکحت .3 .دوش ناتسزوخ ناتسا هجوتم ناریا اب گنج رد قارع تالمح ناکیپ کون دش ببس روکذم یاه یگژیو تیوک رد نایبوب و هبرو ریازج _ نیا .تسا تیوک ی هریزج نیرت گرزب ،تعسو عبرم رتمولیک 2206 دودح اب تیوک یقرش لامش رد نایبوب ی هریزج کاخ اب نایبوب ی هلصاف نیرت مک .تسا فرشم قارع رصقلا ما ییایرد هاگیاپ هب و دراد رارق برعلا طش لخدم رد هریزج 01 رد یبیرقت روط هب نایبوب .دشاب یم دودح نیمه رد زین نادابآ ات نآ ی هلصاف و تسا رتمولیک 27 ًاابیرقت قارع رهشوب یبرغ لامش یرتمولیک 207 و کراخ یبرغ لامش یرتمولیک 236 ،یسومروخ ی هناهد یبرغ بونج یرتمولیک .تسا یقالتاب و تسپ ،دراد رارق قارع کاخ ترواجم رد هک هریزج نیا یقرش لامش و لامش یاه شخب .دراد رارق اه یتشک هک یروط هب ؛تسا هدرک لصتم تیوک یلصا کاخ هب رتم 36 ضرع و 2207 لوط هب ینوتب لپ کی ار نایبوب هب لپ نیا .دننک روبع ،تسا هدش ثادحا نایبوب ی هریزج یبونج تمسق رد هک لپ نیا زا یشخب ریز زا دنناوت یم شیپ اه تدم زا تیوک .دنک لقتنم هریزج نیا لخاد هب ار دوخ یاهورین موزل تروص رد هک دهد یم ناکما تیوک ،یحیرفت لیاسو و ینوکسم یاه نامتخاس یتح و یماظن تاماکحتسا ثادحا و یدنفادپ تاودا رارقتسا اب دشوک یم

تیمها ،کراخ مهم ی هریزج دادتما رد نایبوب ی هریزج ندش عقاو .دنک تابثا هریزج نیا رد ار دوخ روضح رد و نایبوب ی هریزج لامش رد زین هبرو کچوک رایسب ی هریزج .تسا هدرک نادنچ ود ار هریزج نیا یکیژتارتسا هدش ادج نایبوب ی هریزج زا نایبوبروخ یبآ ی هکیراب هلیسو هب و دراد رارق نادابآ زا رتمولیک 27 زا رت مک یی هلصاف مساق میرکلادبع نامز رد هک یردنب ،تسا قارع رصقلا ما ردنب رب فرشم نایبوب دننام زین هریزج نیا .تسا .((jafari valdani,2011:27 تفای هعسوت دعب یاه لاس رد و دش سیسأت قارع قبسا روهمج سیئر نیا تیوک هک دوب لیام روشک نیا .درک یم هبلاطم ار نایبوب و هبرو ریازج یدج روط هب 2336 ات 3136 لاس زا قارع دوجو ،ریازج نیا هب قارع هجوت یلصا لیلد .دهد هراجا هلاس 33 تروص هب ای دنک راذگاو روشک نآ هب ای ار ریازج ی هطاحا رد سراف جیلخ هب قارع یسر تسد یاه هار ،عقاو رد .تسا شروشک بونج یبآ ورملق رد ییاضف یانگنت طخ شریذپ اب .دنا هدش لکشم راچد رما نیا ریثأت تحت رصقلا ما و هرصب ردنب ود و هتفرگ رارق تیوک و ناریا یاه بآ لحاس تمس رد دوردنورا رد اه یتشک دمآ و تفر ریسم اریز ،دش هتساک هرصب ردنب تیمها زا ًاالمع دنورا رد گولات زا دیاب ردنب نیا هب یسر تسد یارب و دراد رارق نایبوب و هبرو ریازج ی هطاحا رد زین رصقلا ما ردنب .تسا ناریا رد دناوت یمن و تسا کیژتارتسا قمع دقاف مک تعسو لیلد هب درک یم اعدا قارع تلود .درک روبع تیوک یاه بآ ریازج یراذگاو یارب ار تیوک هشیمه هتشذگ رد لیلد نیمه هب (Ibid,32) .دنک عافد دوخ زا یجراخ تالمح ربارب دادسنا لیلد هب زین قارع و ناریا گنج لوط رد (velayati,1998:42) .داد یم رارق راشف تحت هب نایبوب و هبرو نیا و هدش عطق سراف جیلخ اب قارع یطابترا یاه هار ،واف سپس و هیمالا و رکبلا یتفن یاه هلکسا مادهنا و دوردنورا ای فرصت یارب نوگانوگ یاه شور هب قارع ور نیا زا ؛دوب هداد تسد زا ار ییایرد تایلمع یارجا ییاناوت روشک تاسیسأت هب ییایرد تایلمع یارجا و رونام تردق ندروآ تسد هب نمض ات داد ماجنا یتامادقا هریزج نیا زا هدافتسا

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 881 396

دنتسه یللع هلمج زا دراوم نیا یلک روط هب .دنک دراو همدص زین کراخ ی هریزج رد ناریا یمالسا یروهمج یتایح :دننک یم هیجوت ار روکذم ریازج کلمت یارب قارع شالت هک .یللملا نیب یاه بآ و سراف جیلخ هب لاصتا اب یطیحم یاوزنا زا جورخ و قارع یسفنت هار ندش زاب .6 .یناگرزاب و یتفن یاه هنایاپ و تاسیسأت داجیا یارب تیفیکاب و بسانم لحاس هب یبای تسد .7 .سراف جیلخ رد اهزرم یلحاس لوط شرتسگ .9 .سراف جیلخ یداصتقا ی هزوح رد اهردنب و ریازج دادعت رب ندش هدوزفا .2

.یماظن یاهدیدهت ربارب رد روشک کیژتارتسا قمع شیازفا .0 سراف جیلخ هب قارع روشک یسرتسد تیفیک - یاهدرواتسد رکف هب ار دادغب ،هاتوک رایسب لحاس لیلد هب سراف جیلخ هب یسرتسد رد قارع کیتیلوپوئژ یراتفرگ شالت زا یشان ،تیوک هب قارع هلمح للع زا یشخب ،عقاورد ؛تخادنا نایبوب و هبرو هریزج ود و تیوک رد یضرا و ناریا روشک ود ره هجوت دروم هک یرگید کیژتارتسا لح هار ؛دوب کیتیلوپوئژ یراتفرگ نیا عفر یارب قارع یربهر دور رس رب روشک ود طباور 3136 نارحب لابند هب .دوب (دوردنورا) برعلا طش نایرج نتخاس فرحنم تفرگرارق قارع ار هناخدور نیا مه ات دنتخادرپ ریش نمهب هناخدور هب نوراک نتخاس فرحنم ناکما هعلاطم هب نایناریا ،دوردنورا برعلا طش رسدرد زا قیرط نیا هب و دنشاب هدرک مورحم نوراک بآ نایرج زا ار برعلا طش مه و دنزاس یناریتشک لباق

تیوک دض قارع یماظن تایلمع هرقف نیدنچ ماجنا یلکروط هب .دش یناگیاب دوز یلیخ ،حرط نیا هتبلا ؛دنبای یصالخ قارع تلود هنوگچ هک دراذگ یمن یقاب یدیدرت ،ناریا ناتسزوخ ناتسا رب تیمکاح هب دادغب ینمض لیامت اب هارمه ،قارع روشک ییایفارغج یانگنت نیرت گرزب نیاربانب ؛دزاسرت عیسو سراف جیلخ رد ار دوخ یسفنت یاضف دراد شالت ار تیوک و ناریا ،روشک نیا .((mojtahedzadeh,1995:148 تسا ینیمزرس ورملق هب تبسن نآ لحاوس ندوب هاتوک یارب و ناریا یاه بآ زا دیاب هرصب ردنب زا هدافتسا یارب هکارچ دناد یم سراف جیلخ هب دوخ هنادازآ یسرتسد عنام رد تینما ،عوضوم نیا هب هجوت اب .(alavipor,113) دنک هدافتسا تیوک یلحاس یاه بآ زا دیاب رصقلا ما ردنب زا هدافتسا

و یا هقطنمارف یاهروشک رتشیب هچره تلاخد هب بسانم یلح هار هئارا مدع هک هدش لیدبت ییامعم هب سراف جیلخ یاه یگژیو زا یکی ،قارع روشک اب هسیاقم رد .تسا هدشرجنم هقطنم یاهروشک نایم دمآراک یاهدنویپ یگتخیسگ دازآ یاه بآ هب ار ناریا هک تسا نامع یایرد و سراف جیلخ رد ینالوط زرم ندوباراد انامه ،ناریا درف هبرصحنم ناریا ،یمهم یگژیو نینچ نتشاد ؛دیامن یمدنم هرهب زین یرحب تیعقوم زا ار ناریا ،نمکیاپسا ریبعت هب و دنک یم لصتم تسا هدرکزیامتم قارع روشک صوصخ هب ایسآ یبرغ بونج هقطنم یتح و هیاسمه یاهروشک رگید هب تبسن ار

(golverdi,2011:11) یارب ار یسایس عقوم نیرت نئمطم و نیرتهب بونج رد نامع یایرد و سراف جیلخ تیعقوم زا یدنم هرهب و زمره یدربهار هگنت نتشادرایتخارد (akhbari va nami, 2010:179) .تسا هدروآ مهارف یبونج یاهزرم زمره هگنت یدربهار تیمها .تسا هدرک طلسم ناهج یژرنا و یداصتقا هاگولگ نیرتهب هب ار ناریا ،یهاگرذگ تیعقوم

تروص رد .دنکراتفرگ ماگنهدوز یگنج رد ار ام تسا نکمم زمره هگنت» :تسا هدرکراداو رظنراهظا هب ار زنیلاک ناج «دنروآ یمدوجو هب ار ساسح یتیعقوم و دنزیمآ یم مهرد تینما و داصتقا ،یژرنا ،ایفارغج ریظن فلتخم لماوع ،عوقو

(golverdi,2011:12)

981 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

اهدرک - هک تسا ییایفارغج دنمتردق هزوح هس یگنهرف یسایس جاوما یقالت لحم قارع ناتسدرک تفر نآ رکذ هک روطنامه هراومه بونج و لامش ،قرش زا یبرع و یکرت ،یناریا گنهرف و یسراف نابز ذوفن .تسا هتفرگ ارف ار اهدرک هقطنم هس نیا بوکرس یتح و عفد و بذج یسایس تردق .تسا هتخاس رثأتم و هدرک ریگرد دوخ اب ار اهدرک راتفر و نابز ،رگید ترابع هب .تسا هداد رارق ریثأت تحت هراومه اهدرک یجراخ و ینورد طباور رد ار تردق تالداعم زین هزوح ،یناریا گنهرف زا ییاه هشوگ هراومه ،تسا یریگ لکش لاح رد ای هتفرگ لکش قارع ناتسدرک رد هزورما هک یتیوه هراومه یخیرات یاه هشیر لیلد هب یناریا گنهرف هب لیامت و تیناریا لاح نیا اب .تسا هتشاد دوخ اب ار کرت و برع هلاسم اب ا.ا.ج ،ناتسدرک هیاسمه یاهروشک نیب زا .تسا هتشاد گنهرف زا اهدرک فیرعت رد راد هنماد و تباث یشقن اهدرک اب یداژن تبارق هب رختفم و ییایرا ار دوخ ًااساسا اهدرک هک ارچ ،تسا هتشاد یرتمک تالکشم ناتسدرک رد ار ناتسدرک هلاسم زا یدنیاشوخان یاه هبرجت ،یناهج مود گنج زا سپ ناریا نکیل .(ahmadi,2007:79) .دنتسه یشان رثأت نیا قمع و مجح .تسا هدوب نارگن هقطنم نیشندرک قطانم رد ناگناگیب یاه شنک زا هراومه و دراد هظفاح بازحا .(sariolghalam,1998:158) .دننک یم یریگیپ یجراخ یاهتردق هک تسا یضراعتم ًااضعب و توافتم تاین زا و دنتشادن دامتعا اهتموکح هب .دنا هتشاد هناگود و مهبم یا هطبار (زورما و قباس) ناریا تموکح اب قارع یاهدرک یلصا کمک هب 2236-0236 رد ینازراب مایق نامز رد قارع یاهدرک ،لاثم یارب .دندش یم نمشد رگیدکی اب ییاه هرود رد زرم رد فالتخا رس رب مادص اب قفاوت هناتسآ رد اهدرک زا شا تیامح زا هاش هکنآ زا سپ هک دندوب یکتم ناریا ،قارع و ناریا گنج نامز رد ،2036 ههد رد هرابود .دروخ مه هب یگتسباو نیا ،دیشک تسد دور دنورا کرتشم رارق راشف تحت اهدرک اب دوخ طباور ندرک رتهب یارب ار قارع میژر یتصرف اب ات دندش لسوتم مایق هب درک بازحا رب و دمآ نیئاپ اهنآ تیقفوم سناش هک ینامز .درک بوکرس قارع لامش رد ار اهنآ شروش مادص تیاهن رد هک دنهد و اهاتسور رتشیب یدوبان و یگراوآ راچد ییایمیش تالمح رثا رب نینچمه و مادص شروش دض هزرابم اب هجاوم رثا

CGI, see Human)) دندروآ یور ناریا فرط هب هرابود اه نآ ،دندش هتخیوآ راد هب درک نارازه و دندش ناشیاهرهش

Right watch,2004). طساوا رد درک نایشروش زا – درک تیامح اهدرک زا شا کیژتارتسا عفانم رطاخ هب زین ناریا هدافتسا برعلا طش دروم رد شزاس رس رب دادغب هیلع راشف مرها ناونع هب اهنآ زا ات – درک یلام ینابیتشپ 2236 ههد ههبج رد قارع راشف زا ات درک 0036 سرام رد هچبلح هقطنم رد یماظن کرتشم تایلمع کی دراو ار اهنآ و دنک درک ناربهر نآ رد هک) قارع تموکح زین و ناریا اب اهدرک هناگ ود هطبار ،مادص زا سپ قارع رد نونکا .دهاکب یبونج یارب ریظنیب و ییالط تصرف کی ندمآ دوجو هب هک دنرواب نیا رب اهدرک ناربهر .دراد همادا (دنراد مهم یاهتسپ هجاوم دادغب یوس زا یتخس تمواقم اب هدش بجوم اهنت هن قارع لامش رد لالقتسا و یراتخم دوخ ندروآ تسدب

zibakalam va) .تساهدرک یاهنامرآ ققحت هار رس رب یزادنا گنس یپ رد ناریا هک دنتسه زین نیا نارگن هکلب دنوش

abdollahpour,2010:52) ظفح ترورض رب اهراب ناتسدرک ینهیم بزح و ناتسدرک تارکومد بزح یاه ماقم رد هچبلح هب مادص ییایمیش تالمح زا سپ اهدرک هب ناریا یاه کمک زا و دنا هدرک دیکأت نارهت اب دوخ بوخ طباور هیداحتا بزح یاهماقم زا یکی .دنا هدرک ینادردق 6336 لیروآ رد اهدرک شروش بوکرس زا سپ زین و 0036 سرام هک ینامز هتشذگ رد .مینک ینمشد اهنآ اب میناوتیم هن و میریگب هدیدان ار ناریا میناوت یم هن ام“ تفگ ناتسدرک ینهیم

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 191 396

CGI, 2 November) میشاب هتشاد ناریا اب یلکشم چیه میهاوخیمن ام .دناهدرک کمک ام هب اهنآ دندوب ام هیلع همه

یراظتنا ساسا رب هک دناهدرک کرد ار اهدرک هب تبسن ناریا بوخ تین هک دنداد ناشن اه نآ ،رگید یوس زا . (2004 تهج راشف یارب ار ناریا رد دوخ درک نایاتمه و دنرواین راشف دوخ لالقتسا یارب قارع یاهدرک هکنیارب ینبم تسا دحتم زا یشخب 2336 ههد لیاوا رد ناریا .CGI, (October – November, 2004) دننکن کیرحت رتشیب لالقتسا کیدزن طباور و دننک راهم ار قارع لامش رد هدحتم تالایا یماح یاهدرک دوجو ات دوب هیکرت و هیروس اب کیتکات-یم ناشنرطاخ اهدرک هب قارع لامش رد شا یکیژتارتسا عفانم ظفح نیع رد ناریا .دننزب مه رب ار اکیرمآ اب اهدرک طباور فرط کی زا .تسا هدرک هدافتسا یدایز یاهمرها زا هار نیا رد و دننک عافد دنناوت یم زیچ هچ زا هک دزاس زا یلکش هب و هدروآرد ارجا هب ار دوخ یتاعالطا تایلمع رگید یوس زا و دهد یم شرتسگ اهدرک اب ار دوخ یداصتقا

ریغ عضاوم ،هیاسمه یاهروشک اب وسمه ،ناریا یراب .دنک یم تیامح مالسالاراصنا نوچمه ارگ مالسا نایشروش رد 1227 لیروآ رد هیکرت رد ناریا ریفس تاراهظا هب ناوت یم هک یروط هب هدومن ذاختا قارع یاهدرک اب ار یا هناتسود طوقس نامز زا یزرم تراجت .((BBC, 28 Feb., 2006دومن هراشا گرزب ناتسدرک لیکشت هب تبسن رادشه صوصخ هقطنم رد هژیو هب تسا شرتسگ لاح رد قارع لامش رد نایناریا یاهیراذگهیامرس و تسا هتفرگ قنور ثعب میژر هک یروط هب دوش یم دقعنم ناریا یصوصخ یاه تکرش اب تاطابترا و تخاس رد اهدادرارق دوش یم هتفگ ،هینامیلس یاهدرک . تسا هدرک ءاضما یراکمه همانمهافت کی هبناج ود تالدابم تهج قارع ناتسدرک اب شیک دازآ هقطنم زا تدش هب ناریا ،دومن هراشا دیاب نایاپ رد (saberi, 10 may,2002) .دناهتسباو ناریا زاگ تادراو هب نینچمه قارع یتح و هقطنم رد نا عفانم رب ،لیئارسا و اهدرک نایم یوق طباور هک دناد یم اریز ،تسا نارگن لیئارسا و اهدرک طباور .دراذگ یم ریثأت تدش هب ناهج

کیتیلوپوردیه - زا جراخ یبآ هضوح هب ندوب یکتم دننام ،ددعتم لیالد هب هنایمرواخ یاهروشک زا یرایسب رد یبآ عبانم زا هدافتسا شیازفا ،بآ لاقتنا و یناسربآ ددعتم یاه هژورپ یارجا ،تسردان و یتنس یرادرب هرهب یاه هویش ،یسایس یاهزرم و یسایس یاهلئسم هب ...و کیرتکلاوردیه یورین نیمأت یارب شالت ،یرهش تیعمج صوصخ هب تیعمج عیرس و دشاب هتفرگ همشچرس روشک نآ لخاد زا هک درادن یاهناخدور چیه قارع نوچ ،تسا هدش لدبم کیژتارتسا رد هلئسم نیا (jafarivaldani,2011:65) دنا هتفرگ همشچرس هیکرت و ناریا زا ،دنوش یم دراو قارع هب هک ییاه هناخدور یاه هناخدور بلغا هکارچ ؛دراد هجوت روخرد یتیساسح ،زین ناریا و قارع روشک ود تابسانم و یجراخ تسایس رد نیاربانب ؛دنا هدادرارق دوخ ناگورگ رد ار قارع یعون هب و دنا هتفرگ همشچرس هیاسمه یاهروشک زا قارع رد یراج ،یاچ هناب ،یاچ نیوال ،یاچراوآ یاه هناخدور .دننکدراو قارع رب ار مزال یاهراشف مرها دنناوت یم یرورض عقاوم ،هلیل ،ریشمش بآ یاه هناخدور و وس لزق زین ،دنا کچوک باز یلصا یاه هخاش هک ناخیش و ناموچ یاهدور نینچمه ،بآ خلت ،هدس ،خیش یناک ،شوگاگنک ،نسح ماما مچ ،باگنت ،هرید ،روپ هروق ،دنولا ،ناساوه ،کشرز بآ ،ناکمز قارع کاخ هب و دنریگ یم هشچرس ناریا کاخ زا ،جریود و همیم ،هلوگنچ ،یواگ ،مچ ناجنک ،خرس مچ ،شوخرادگ

191 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

ینیون یاه هشقانم عوضوم دناوت یم ،قارع هب هدراو یاه هناخدور بآ زا ناریا سایقم نالک یاه تشادرب .دنوش یم دراو .((name va mohammadpour,2009:334 دهدرارق دوخ عاعشلا تحت ار هرجاشم یمیدق عبانم یتح هک دشاب هدش ناریا و روشک نیا نایم یاه فالتخا زورب بجوم ،نآ زا هنیهب ی هدافتسا مدع و قارع رد بآ فرصم شیازفا شهاک بجوم ،یزرم یاه هناخدور یور اه مادقا یخرب ماجنا اب ناریا هک تسا هدرکاعدا یگزات هب قارع تلود .تسا

ماجنا یارب ار ناریا یگدامآ اعدا نیا در نمض ،ناریا هجراخروما ترازو نواعم .تسا هدش قارع هب یدورو بآ نازیم هراشا اب یو .تسا هدرک مالعا روشک ود مهس و قارع اب یز رم یاه هناخدور بآ ینف میسقت صوصخرد ینف تارکاذم رد هک هدوزفا 0236 هدهاعم ساسارب روشک ود نایم تالکشم همه لح یارب 0227 سرام رد قارع و ناریا قفاوت هب و تسین صخشم روشک ود زا کیره مهس نازیم ،0236 لاس رد هدقعنم اه هناخدور بآ میسقت همان تقفاوم (jafarivaldani,2011:66) دنتسه فرط ود زا کیره مهس نییعت لاح رد تلود ود ناسانشراک زا لکشتم ینویسیمک

یارجا ناهاوخ ،زیچ ره زا شیب 0236 دادرارق زا ،دنراد قارع یزکرم تلود رد هژیو یهاگیاج هک زین اهدرک ناتسدرک هقطنم رد ناکود و ناخیدنبرد یاهدس بآ اریز ؛دنتسه نآ یزرم یاه هناخدور بآ زا هدافتسا همان تقفاوم تارک هب ،ناریا روشک نالوئسم اب تاقالم رد ریخا یاه لاس رد و دنریگ یم همشچرس ناریا ناتسدرک یاه هوک زا قارع فرط هب هک دنشاب هتشاد تیانع عوضوم نیا هب دیاب روشک هدننک هرکاذم نالوئسم نیاربانب ؛دنا هدرکرارکت ار هتساوخ نیا همه تسا مزال و تسا هچراپکی و عماج ،هتسویپ مه هب نآ حیرص صن ساسارب روبزم دادرارق هک دنهد خساپ یقارع sajaadpour va) دوشن هداد یزایتما ،لباقم فرط هب تهج یب ات دنیآردارجا هب نامز مه نآ یاهدنب

amirimoghaddam,2010:34). کرتشم زرم رد ناریا یقرش لامش هشوگ رد یتسود دس دننام ییاه حرط ندرک لابند ،رتشیب یراکمه بجوم ،ناتسدرک میرح تموکح اب یراوجمه رد ناریا یبرغ یاهزرم لوط رد ،ناتسنمکرت و ناریا و دوش یم زرم یوس نآ رد درک نادنورهش نایم رد یتسود ناریا ساسحا دشر ثعاب و زرم یوسود رد هعسوت جاور ناریا روشک رگا دسر یمرظن هب ضوعرد ؛دنک یم یریگولج یلصف و یمیاد یاه هناخدور یاه بآ نتفررده زا یفرط زا اب ،دروایب یور ،ناریا هبآ قح راکتحا و ناخلامک تخاس و دنمریه صوصخرد ناتسناغفا تسایس هباشم یتسایس هب شلاچ اب روشک برغ رد یزکرم تموکح تراظن لامعا زرم فرط ود مدرم یفطاع و یموق یگتسویپ هب هجوت فرط زا تسایس نیا ؛دوش یم یزکرم تموکح شقن هب هجوت نودب اهدرک رتشیب ییارگمه بجوم ،هدش هجاوم

زا ؛دوش یم هقطنم رد یرگید کیتیلوپوئژ نارحب زورب بجوم ،هدش دادملق هنامصخ ،ناتسدرک میرح تموکح ود یاهدرک یتیاضران و یزرواشک تالوصحم دیلوت شهاک ،هعسوت نتسبرب تخر ،کیتیلوپوئژ نارحب نیا یاه باتزاب

.تساهنآ نایم رد ییارگمه ساسحا دیدشت و زرم فرط .دنوش یم ریزارس قارع روشک تمس هب هک دنراددوجو ناریا برغ رد یزرم ی هناخدور 19 دودح ،یلکروط هب

یارب یرصنع ناونع هب مه دناوت یم دنراددوجو روشک برغ رد هک ییاه هناخدور بآ زا کرتشم یرادرب هرهب یگنوگچ دریگرارق یرادرب هرهب دروم قارع و ناریا روشک ود نایم طباور شرتسگ تهج رد یرازبا ناونع هب مه و ینمشد داجیا هدنیآ رد ،اه هناخدور نیا زا کرتشم یرادرب هرهب یگنوگچ صوصخ رد مهافت هب روشک ود نیا ندیسرن تروصرد و .دمآدهاوخدیدپ اهنآ نایم طباور رد یتالکشم

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 291 396

یریگ هجیتن ی هقطنم رد یمهم یسایس و ییایفارغج تیعقوم یاراد قارع .تسا ناریا هیاسمه نیرت مهم ،کیتیلوپوئژ رظن زا قارع بونج زا ،ناتسبرع هب بونج زا ،ندرا و هیروس هب برغ زا ،هیکرت هب لامش فرط زا روشک نیا ؛تسا هنایمرواخ 3006 ،نایم نیا زا هک تسا رتمولیک 3009 قارع یاهزرم لک .تسا دودحم ناریا هب قرش زا و تیوک هب یقرش یاه بآ هب یسرتسد ریسم اهنت هک سراف جیلخ رد روشک نیا یلحاس راون لوط .دراد کرتشم زرم ناریا اب رتمولیک 02 ات 27 نایم ار قارع یلحاس راون ،دم و رزج میرح ساسارب عبانم یضعب رد هک تسا رتمولیک 00 دودح تسا دازآ ندوباراد تسا یکشخ ای یرب تبسن هب یتیعقوم یاراد قارع روشک ،باسح نیا اب هک دننک یمدروآرب رتمولیک رانک رد و قرشم رد روشک نیا تیعمجرپ یاهرهش رتشیب ندش عقاو و ناریا اب قارع روشک یاهزرم نیرت ینالوط ریذپ بیسآ یتینما و یعافد لئاسم ظاحل زا ار نآ هک تسا قارع روشک کیتیلوپوئژ فعض طاقن هلمجزا ناریا یاهزرم .دزاس یم جاوما یقالت لحم قارع ناتسدرک .دنتسه زرم مه زین روشک ود ره برع و درک مهم موق ود هک تسا یلاح رد نیا

گنهرف و یسراف نابز ذوفن .تسا هتفرگ ارف ار اهدرک هقطنم هک تسا ییایفارغج دنمتردق هزوح هس یگنهرف یسایس هتخاس رثأتم و هدرک ریگرد دوخ اب ار اهدرک راتفر و نابز هراومه بونج و لامش ،قرش زا یبرع و یکرت ،یناریا یجراخ و ینورد طباور رد ار تردق تالداعم زین هزوح هس نیا بوکرس یتح و عفد و بذج یسایس تردق .تسا رد ای هتفرگ لکش قارع ناتسدرک رد هزورما هک یتیوه ،رگید ترابع هب .تسا هداد رارق ریثأت تحت هراومه اهدرک تیناریا لاح نیا اب .تسا هتشاد دوخ اب ار کرت و برع ،یناریا گنهرف زا ییاه هشوگ هراومه ،تسا یریگ لکش لاح گنهرف زا اهدرک فیرعت رد راد هنماد و تباث یشقن هراومه یخیرات یاه هشیر لیلد هب یناریا گنهرف هب لیامت و زورب بجوم هک دراد قارع روشک لیکشت رد سیلگنا فادها و تاین رد هشیر قارع رد یتیعمج تاقارتفا .تسا هتشاد و تیوه هناگ هس تیهام هک یروط هب .تسا هدیدرگ روشک نیا رصاعم خیرات لوط رد یدایز یاه یمارآان و اه نارحب

لیدبت صاخ یروشک هب یکیتیلوپوئژ رظنم زا ار قارع ،ضقانتم و تواـفتم یاهدرکیور و عفانم اب قارع رد تیعمج نیا :تسا یبایزرا لباق تناید و تیندم ،تیلم ،تیموق دعُمب راهچ زا دیدج قارع رد یزاس تیوه هلئسم .تسا هدرک ساسا اهنآ زا یبیکرت ای دعب راهچ نیا زا کی مادک هکنیا .دننک یم شقن یافیا فلتخم تاهج زا یتیوه دعب راهچ زا یبیکرت هدنیآ قارع یامیس ایآ هک دراد نیا هب یگتسب یدایز دودح ات ،داد دهاوخ لیکشت ار هدنیآ قارع یتیوه .دشاب “تیلم و تیندم” زا یبیکرت ای “تناید و تیموق” رارق و دازآ یاه بآ هب قارع کدنا یسرتسد .دراد یتالکشم یللملا نیب یاـهرازاـب هـب تـفـن لاقتنا یارب قارع بـجوـم دور دنورا هناخدور رب کرتشم تیکلام زین و ناریا یاهزرم هیشاح رد روشک نیا تفن تارداص ردانب نتفرگ ناریا اب هبناج ود طـباور ورـگ رد قارع ماخ تفن هدنهد لاقتنا یاه شکتفن هب روشک نیا دازآ یسرتسد تینما هدـش و تسا هدش عقاو نیشندرک قطانم رد و روشک نیا لامش رد قارع یـتـفـن رـئاخذ زا یمیظع شخب ییوس زا .دشاب .تسا هدوزفا اـهدرـک تیمها رب هلئسم نیا

391 ...يکیتیلوپوئژ راتخاس یا هقطنم تاریثات

رد زرم یلیمحت تیهام ،کیتیلوپوردیه ثحابم رد تسدورف عضوم ،دازآ یاه بآ هب یسرتسد رد قارع تیدودحم یلئاسم زا ییارگ قاحلا یاه ثحب ،برع و درک موق هب طوبرم لئاسم ،هعیش و تیعمج نیرتشیب ،هنایمرواخ یاهروشک .تسا هدنکفا هیاس قارع و ناریا روشک ود یجراخ تسایس رب هک تسا هب قارعو ناریا هاگن هتشذگ نرق مین یط .تسا هتشاد صاخ یهاگیاج ناریا یجراخ تسایس رد هراومه قارع نیا هاگیاج ،قارع یسایس هزوح رد هزات یرصانع ندش دراو اب دیدج تیعضو رد .تسا هدوب یتینما یهاگن ،رگیدکی و یراکمه تمس هب داضتو مصاخت زا اه شیارگ ،عقاورد .تسا هتفای یرتشیب تیمها ناریا یجراخ تسایس رد روشک یتالصاوم یاه هار ،ییایفارغج تیعقوم .دراد یناوارف تیمها کیتیلوپوئژ ظاحل زا قارع روشک .تسا هتفر ییارگمه .دنتسه رادروخرب یدایز تّسیمها زا روشک نیا کیتیلوپوئژ تباث لماوع ریاس و اه بآ هکبش ،هقطنم مهم یاهروشک هب تیمها زا روشک نیا یتّسیموق بیکرت و یناسنا عبانم هژیو هب و رّسیغتم لماوع قارع کیتیلوپوئژ یسرّنرب ماگنه نینچمه یـهاـگدـید اـب ،اـیوـپ یـجراخ تسایس رد دوخ هنیهب درکیور میظنت رد ناریا عومجم رد .تسا رادروخرب یدایز .درادرب ماگ قارع تالوحت ی هصرع رد هنایارگ عقاو و ناریا طباور رد یزاس تیفرظ یاه هنیمز ،قارع تسایس و تردق تخاس رد هعیش رصنع گنررپ دورو دیدرت یب زکرمت اب تلود ود طباور زا رتارف روشک ود طباور ،هعیش رصنع دورو اب راب نیلوا یارب .تسا هداد شیازفا ار قارع ذوفن رما نیا .تسا هدش فیرعت یگنهرف تالاصتا یانبم رب تلم ود طباور بوچراچ رد ،یتینما یسایس داعبا رب

یارب یمهم یانبم و هدرک لعفلاب ،تسا هتشاد دوجو هراومه هوقلاب روط هب هک قارع رد ار ناریا یگنهرف و یعیبط .تسا هدرک مهارف ناریا یمالسا یروهمج یلم عفانم هزوح رد یزاس تصرف ناریا یمالسا یروهمج یارب اه ینس و اهدرک ،نایعیش زا معا ،قارع هعماج یموق یگنهرف یاه هورگ مامت اب لماعت ورگ ریاس یتیاضران بجوم هک تسا مهم یا هزادنا هب ،اهه ورگ اب طباور عون رد لداعت داجیا .دراد یناوارف تیمها لیسناتپ و قارع نایعیش اب یسایس و یگنهرف تالاصتا هقباس لیلد هب هک تسا یعیبط ًاالماک هتبلا ؛دوشن یگنهرف یاهه لماعت ساسا رب دیاب ناریا یمالسا یروهمج هاگن تیولوا ،یعیش یاه هورگ بلاغ یعامتجا و یسایس ذوفن و یتیعمج تسایس و تردق تخاس رییغت اب ،دیدج طیارش رد .دشاب روحم یعیش یتموکح تیوقت یاتسار رد ،نایعیش اب رتشیب تسایس یارب یدیدج یزاس تصرف یاه هنیمز ،قارع تموکح سأر رد هعیش تیرثکا نتفرگ رارق و قارع رد ،راذـگ نارود هـک تایعقاو نیا هب هجوت اریز .تسا هدش مهارف یللملا نیب و یا هقطنم ،یلم حوطس رد ناریا یجراخ نایم زا هک یگژیو نیا اـب و دزاس یم حرطم ار ناکم و نامز یگدرشف ندش یناهج ی هسورپ و تساه ینوگرگد نارود ار هقطنم رد روضح شیازفا و تصرف تـشادرـب رب ینتبم هاگدید ناریا ،تسایفارغج ی هصخشم اهزرم نتشادرب فادها هب ات دیامن ذاختا تکراشم و کارتشا یژتارتسا یاـنـبـم رب ییارگ هدنزاس هاگدید و هدنزاس لماعت ساسارب اب یا هقطنم یراکمه زا ییاهدامن دناوت یم ناریا ییارگ لماعت .دبای تسدزادنا مشچ دنس رد دوخ ی هدش یزیر همانرب .دروآ دوجو هب ار یللملا نیب نارگیزاب

References Abdollahpour,mohammadreza va zibakalam, Sadegh (2010),hamgeraee kordha va shiayan va tasire an

bar siasat gozarihaye amniati j.a.a Iran dar aragh, faslnameye siasat, daneshkadaye hoghogh va olume siasie daneshgahe Tehran. [In Persian]

Abdoli, (2008), nazariye baziha,Tehran, entesharte samt. [In Persian]

1 زییاپ ،مراهچ هرامش ،مهن لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 491 396

Alavipour,seid Mohsen (2010)."geopolitic aragh va amniat dar mantagheye khalije fars ".motaleate khavarmianeh,sale shanzdahom,shomare 2. [In Persian]

Asadi, Bijan(2008),khalijefars va masaele an,Tehran: entesharte samt. [In Persian] Barzegar,Keihan(2007),Iran,araghe jaded va nezame siasi –amniati khalije fars,Tehran:daftare

gostareshe tolid elme moavenate pajoheshe daneshgah azad eslami. [In Persian] Ezzati,Ezzatollah, (2003),tahlili bar geopolitic iran va Aragh,Tehran,daftare motaleate siasi va

beinolmelali vezarate omure khareje, safheye 422. [In Persian] Golverdi, isa, (2011),"marzha,asibha va karkerdha", barnameye siasat gozari siasi defai va amniati,sale

aval, shomareye 2, zemestan. [In Persian] Ghalibaf,Mohammadbagher va seid musa pourmosavi, (2009), geopolitic novin khavarmianeh va

siasate khareji Iran, pajuheshahye goghrafiaee, shomareye66. [In Persian] Hafeznia,Mohammadreza (2003);goghrafie siasie iran.Tehran:samt. [In Persian] Hoseini,hosein (2009),Barresi elale voghoe jange Iran va aragh, majmoeye maghalate tajzieh va tahlile

jange Iran va Aragh:rishehhaye tahajom,Tehran:entesharate markaze motaleat va tahghighat jange sepahe pasdaran enghelabe eslami. [In Persian]

Jafari valdani,asghar, (2011), naghshe tangnahaye geopolitici aragh dar eshghale aragh,mahale nashr:nasher. [In Persian]

Karimipour,yadollah, (2001),moghadamei bar Iran va hamsayegan (manabe tanesh va tahdid),Tehran:daneshgahe tarbiat moalem. [In Persian]

Khalili, Mohsen(2014),"bonmaye degargun shavandeh jenom geopolitic dar khavaremianeh arabi",majmueye maghalate hamayesh eslam va tahavolate khavaremianeh,Tehran:sevome esfand. [In Persian]

Khosravi, gholamreza (2011),"moalefeh haye dakheli paydar va moaser bar siasat khareji araghe jadid ". motaleate rahbordi,sale sizdahom, shomare 1,bahar. [In Persian]

Mojtahedzadeh, pirouz, (1995),keshvarha va marzha dar mantagheye geopolitic khalije fars, tarjomeye hamidreza malek mohammad nouri, Tehran:daftare motaleate siasi va beinolmelali. [In Persian]

Nami,mohammad hasan va ali mohammadpour (2009), goghrafiyaye keshvare aragh ba takid bar masaele geopolitic,Tehran:sazman goghrafiaee nirohaye mosalah. [In Persian]

Rashid,Gholamali (2010),tasire avamele geopolitic dar rahbordhaye defaie iran dar barabare Aragh,Tehran:entesharate markaze asnad va tahghighate defae moghadas sepahe pasdaran enghelabe eslami. [In Persian]

Rooznameye jame jam, (24/6/2017). [In Persian] Rooznameye new York times (27/10/2014). Saberi,Roxana: Iraqi Kurds split between Iran’s & us, New agency irna,www,irna.ir, 30 April 2007) 8- Sajjadpour,Seid mohammadkazem;reza amirimoghadam (2009),"naghshe sazokarhaye hoghoghi dar

halo fasle monazeate geopolitic,motaleye moredi:ahdnameye marzihasan hamjavari1975 aljazayer"geopolitic,sale panjom,shomareye 2,paeez. [In Persian]

Sariolghalam,Mahmoud(1998),nezame beinolmelalva masalye sahraye arabi, Tehran,entasharate daftare motaleate siasi va beinolmelali. [In Persian]

Tishehyar,Mandana;va abotalebi(2006) siasate khareji aragh:barresi naghshe geopolitic aragh dar ravabet ba hamsayegan, Tehran:molefan. [In Persian]

Velayati, Aliakbar (1998),tarikhe siasie jange tahmili aragh alayhe jomhorie eslamie Iran, [Tehran]:entesharate daftare nashre farhange eslami. [In Persian]

BBC. (4 April, 28 Feb. 2006). Www.bbc.co.UK /Persian /news/story/2006 Crisis Group Interview, October – November 2004 Crisis Group Interview, Baghdad, 6 October 2004 www.ieu.org