36
88 فصلنامهين حكمت آي سال سوم، یزابستان و پای ت3109 سلاره مسل ، شم0 - 8 متعالیهن و خذا در حکمتنسا رابطه ااريخ دريافت: ت32 / 4 / 09 يد: تاريخ تأي32 / 6 / 09 لی مقدسه خلی خذا، هسئل سبى ا هسألة رابطوبسوبى رطاى اي است، چوبر قذيو بسي اي دارد.بي ب س ب ربو قبيو رلسفم از جولبري از عل با آى، در بسي ع دريو د، عليوتيوت بووب هبلت بى اصب صذرا چقب رلسفة هبح است. در طات هطاح هيي هباى عذ ب خذاي ر شذ، از اي عل هعاري هويعل ال شوذ هو بيى بسبب اطش ببباي ار باوببوب الوي صوذرا ب .يوبز داشوت اسط بيت ار دادد قواجو رل هحو با حلسفي رابحث رهي هبوب د، هذارج اصبلت دركودي يوبى بوب ب .بط هوادن ها لسفي را ب ر هسبئ داخي دا ى چي جوب خوتن اي صذرا بذ. رلسفدا باگا هستق د رابطج د، عليت را بج جل ظاية ليت ب هعل عليتحلي ب صذرا بكذ بلد از آى دست يبروت يداجووة ه از رلسفة اقط يذ. در ايد رسيج شخصيحذ طايق بيچ احذ ا را ب ج ذست عبلي حق صفب اسوبءا هظتي شوئيو گ رابط ذر دار حض ا در هحضا ذذار ي عوي هتجلوي ى، رابطة جلو شبسبيط، دي اي با م استب قيلابط ب ادي خست. ايي علن در ايجبداييأ گا از آىي ري دارد. هب هب علن حضو ذ، ب خذاي ه ايست بالي ا دلي جب هو معل ثبقشالشگب دالسف اسشذ فبس کبسش.

هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

88

آيين حكمتفصلنامه

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز، سومسال

رابطه انسان و خذا در حکمت متعالیه

32/6/09 تاريخ تأييد: 32/4/09 تاريخ دريافت:

مقدسه خلیلی

اي بسيبر قذيوي است، چوى اسوبى رطاوب هسألة رابط اسبى خذا، هسئل

عال با آى، در بسيبري از علم از جول رلسف يو قببو ر ب سي ببال دارد. طاح است. در رلسفة هبقب صذرا چى اصبلت بوب هبيوت بود، عليوت يو در

شوذ هو العل هعاري هوي علشذ، از ايي ر خذاذ ب عاى هبيت هطاح هي

بيت اسط يوبز داشوت. لوي صوذرا بوب ا بوب بااي ارببطش بب اسبى ب بياصبلت جد، هذار وبهي هببحث رلسفي را با حل هحور جود قواار داد

چى خي دا دا هسبئ رلسفي را ب ن هابط هواد. بوب بيوبى كودي در جد، عليت را ب جد رابط هستق باگاداذ. رلسف صذرا ب ايي جوب خوتن

ي دست يبروت از آى كذ بلد صذرا بب حلي عليت هعلليت ب ظاية جلطايق ب حذ شخصي جد رسيذ. در ايي قط از رلسفة ا وة هجودا

گو شوئيتي هظا اسوبء صفب حق عبلي ستذ ج ب را احذ ا يچشبى، رابطة جلو هتجلوي عويي ذارذ در هحضا ا حضر دارذ رابط

گا أ ياي در ايجبد علن يست. ايي خد الابط بب قيم است بااي سبيط، ديجب هو دليلي است با ايي ه خذاذ، ب و هب علن حضري دارد. هب ي از آى

کبسشبس اسشذ فلسف داشگب ثبقشالعلم.

Page 2: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

011

ب فس خد علن حضري دارين فس ي عيي ربط ب خذاذ است پس بو هين. ببباايي با طبق حدوت هتعبلي، چ در بعوذ خذا ي علن حضري پيذا هي

اسوط داروذ سوبيط، چ در بعذ هعارتي، خذا اسبى رابط بوي جدي هؤ ا حقيقي يستذ.

حىت يتعبن، ساثك اسب خدذا، لهدت، أطدؤ، يعدت هاي‌كليدي:‌واژه

لي، ضبخت خذا.

مقذمه

دس فى چگگ ساثك اسب خذا، چدبس يجدب يدى يرغدذسا لاغدبنت

ت سرع لهت ث أطؤ( أؤحش داسد. دس أؾح ا رد، أطىه رد، له

يكهت ثبذ گفت9 ثش اسبس اغبنت يبت، رد يببت يى، چ سد اص

العت اغبنت ذاسذ. نزا يرغذسا اص اغبنت يبت ث اغدبنت ردد گدزس

وذ. ي

ودذ، دس يشحه دو اص أجب ردب ث أطدىه حممدت ردد لجدس يد

حذ ودذ ردد سا ثد لدا ت حمم يرد سا دس ل وخشت احجدبت يد

گدشد. دس وخدشت أطدىى، حممت احذ داسا يشاأت يطدىه دس ردش يد

دگش ستذ. حذت وخشت ى سخ ه

سسذ ا تزد ثد دس يشحه سو، يرغذسا ث حذت ضخػ رد ي

ضدشه سدتذ وخشأد ود آذ و رد يرد، احدذ ثدذ دست ي

رل آ رد حمم احذ يشثدـ ظب ا ضد، دس حممت ث ضعبع يطبذ ي

ضد، ثهى وخشت ث سب آ حممت احدذ ثدش است. ثش ا يجب وخشت ف

Page 3: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

010

ي ضدد گشدد أطىه ض ث يشاأت ظس د آ حك احدذ يتمدم يد

دذ، لدر ثدش ألهدم دگدش يرصو ثب ه چ أزه حذت ضخػ رد،

غلح ساثك لهت يعهل اص قشك حذت ضخػ، رش أزه ض احجدبت

گ حخدت ردد يسدتمم ضد و دس آ يعهل سجت ث لهت خد چ ي

ب س خسضذ سجت ث خدد خسضدذ. انشثف است، يبذ ضعبع ذاسد ل

ثد يردات، ظس حك أعبن ستذ سجت رد أا گفت و پس ي

ب يزبص التجبس است. آ

أه ا يجب سا دس فدى ساثكد اسدب خاى أؤحش أهياو دس ازب

خذا ثبثى9 الصو ثد رودش اسدت ود ساثكد اسدب خدذا دس د ثعدذ ردد

اذ ا ساثك سا دس ش د ثعذ لأحذ( يعشفت است نزا ا يجب ثبذ ثت

أفسش وذ.

. بعذ وجودي رابطة انسان و خذا 1 . اصالت وجود1ـ 1

اغبنت رد، اسبس سط يعبسف لمه است. يسؤن اغبنت رد، فهسف

وذ دس ثسدبس اص يجبحدج، لالدذ رذدذ أؤسدس دد، سا صش س ي

طىرأ سا و دس فهسف يطدب دس ألهدم آسد ي رشات خبغ سا ث رد ي

وذ. ثسبس اص يسبئم رد داضت، ثشقشف ي

رد اسدت يبدت أدبثن آ ثب داستى و دس يردت ش ضئ اغبنت

است. ثبثشا، أبي آحبس خبسر، ربلهت يزعنت، أمذو أؤخش، ضذت

الع رد است.ؾعف ربش آ ث رد ثشگطت دس خبسد، فشد

أا يسبئم فهسف وري فشااد سا ثب استفبد اص يسؤن اغبنت رد، ي

Page 4: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

011

أر وشد. ثشخ اص آحبس تبذ فهسف وري اد يسدؤن لجبسأدذ اص9 أجد

غلح أحذ الى اص راأد، غدفبأ افعدبن، أجد لهدت خذادذ حفد

أجد أطدخع، أرد ردد ساثدف، سخت أبست يب لهت يعهدل،

چگگ حػل ضبخت، سثف لبنى قجعت ثب لدبنى لمدل لغدذس وخدشت(

(19: 1382)سعذ، ب يبذ ا

دس ا يب، ثشخ اص ا آحبس يب سا دس أج ش چ ثتش ساثك اسدب خدذا

وذ. يخر9 وه ثسبس ي

فس، ساثك ساثف، سضد خادذ د ثبثش اغبنت رد، أمسى رد ث0

حه ثشا ا يسؤن ذاسد. ضذ، دس حبن و اغبنت يبت سا

د اغبنت رد دس قشح ألهم يسبئم حذت وخشت، أػش چگگ 1

ثسدف » يسدؤن « اناحدذ »ا حدذت وخدشت، ألىدى لبلدذ ودم الحققة

مص يؤحش داسد. اگش ردد اغدبنت « االضب ... داضدت، حدذأ غدست د

گ و يربد سجضاس پزشفت؛ صشا يبت خبستگب وخشت است. ب

فشيبذ9 ي ل لم ؤصل يلذم ل ل

إر غلللل ئ رلللل لللل لللل

(2/22: 4141)سبزيا،

رد اغم جبضذ، ا گبگ شگدض چ ا گبگ دس رد است، اگش

(1/42: 1360)هطش، ضذ. ذ حذت التجبس يض پذا

د أر لهدت، ثد اسدتعبت اص اغدبنت ردد لدشاس گدشفت لهدت 2

و سجت لهت ث يعهدل، سدجت يعد يزعنت ثش يذاس ست است؛ صشا ا

يتعهك ثد لهدت لدبئى ثد آ حشف ث اس است يعهل ثب أبو رات خد،

و يزع رب آفشص د و اسب ض رضئ اص آ است د سجت ث است ا

Page 5: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

012

ارت، يبذ سجت است و لبئى ث ه قشف ثبضذ، ع ب اؾبف اضدشال،

: 1382؛ سععذ، 105: 1375)سثحا، گ ثش يجب اغبنت رد استاس است.

60 61)

ا سا ثدشا ثلدج لهدت ثگى و لبلذ اغبنت رد، سا أدبص گ ا

أش سبخت. دس ا أش أحذ سا اص سجت ث گب يطب دلك آيعهل گطد

انعهم فمش رد داسذ ايدش يسدتمه دس ثشاثدش علب سجت ث گشش، يعهل

ا د يعهدل لد لهت خد ستذ، ثهى غشف فمش بص ث آ سدتذ. رد

(35)واى: است. « ف غش»رد سثك أعهم

رد چدض ألمدك دذاسد، اص د ثش يجب اغبنت رد، دس داس ست غش 3

ألمك يجذئت احش، اختػبظ ث رد داضت يببت ض ث أجعت اص ردد،

ا گفدت چد أد يخم أجعت سب ث غبحت سب، ألمك داسذ. ثدبثشا، يد

رد خذا أب رد اغم حمم است، پس يردات رهد ظدس

حك انذ و يرد حمم است سجتطب ث حك ال يبدذ سدجت سدب ثدب

(38 37: 1362)فض، غبحت سب است.

د سثف لبنى قجعت ثب لبنى لمم ض اص سگزس اغبنت رد اسدت. ثد ردض 4

لبثم يطبذ حس است، لانى دگش ض ردد داسد، اص رهد لبنى يبد و

لبنى لمم و ث اغكرح فهسف، اسك فؽ حك أعبن سجت ث سبش يىبت

(3/19: 1981)صذسالوتألي، است گ ألت أذثش خذاذذ.

. تشکیك در وجود و علیت2ـ 1

دس فهسف غذسا است. اغم أطىه دس رد، ى اص يفبى أع وذ

گطبست. سا جبا اغم ثبد دس حم ثسبس اص يسبئم فهسف ي

Page 6: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

013

قجك أطىه رد، چض دس لبنى ث رض رد ست أفبت دس ضذت

ا است و يب ث االخترف ؾعف است. ثش قجك ا اغم، حممت احذ ث گ

د.گشد يػبدك آ ث يب ث االضتشاوطب ثش ي

ضد. ثد دس ل حذت بيذ ي وخشت ا رش، حذت دس ل وخشت

دنم اى يرن وخشت ثش اص يرن حذت يرن حذت ثدش اص يدرن

دس ردن يشاأدت سوخشت ست. اص ا س، اگدش ردش ثد اغدم حممدت سدب

بت ثذاصى، حممت رد، احذ ضخػ است اگش ردش ثد يشاأدت دسرد

رد ثذاصى، حممت رد وخدش ضخػد اسدت. / 3ع 1تعا: )طثاطثعا، تع

(438پاسق

يخبل ا يكهت، س خسضذ است، و دس رات خد ايش احذ است، ند

وذ؛ عد ب وخشت پذا ي أبثذ، ث أجن ا ضط ب يختهف ي لت دس ضط

)هطعش، بثهدبت پدذا ضدذ اسدت. ا وخشت اص رات خدش ست، ثهىد اص ل

1380 :9 /438)

حممت رد دس ل حدذت گدبگ، داسا يشاأدت يختهدف ودبل

، غب فمش ضذت ؾعف است. صيب و يشاأت أطدىى ثد ودبل عم

أدش سا أا گفت و ش يشأج وبالت يشأج پب مع اص ىذگش رذا ضذ، ي

ض يعهل آ لهت ثبال است. ، لهت آ است يشأج پبئس داساست. اص ا

اذ9 اص ا ربست و گفتموعا تعت ى اسعت رات هعلع ، ععي رات علت، جد علت ح

(181: 1381)سحواى، ضعف تت ى است. جد هعل ح

م حممدت اذ، اص ردش اغد د رد و دس دسر لهت يعهل لشاس گشفت

Page 7: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

014

احذذ، ش د قبسد لذو ستذ أبض ا د ثش احش ب لهدت يعهندت

گشدد. ش يعهن لجم اص رد خدبظ است و ث وبل مع دس رد ثش ي

خد، دس لهت ألمك داسد، ن ث رد اله اأى د ألمدك دس لهدت

است و يجذأ غذس يعهل است.

رد، غبحت دسربت يشاأت طئبت يختهف است. ش ثبثشا حممت

أش ش چ اص يمبو غشافت أش است، أبو دسر اص رد و ث حك أعبن ضده

دس ثبضذ، ايتضاد آ ثب الذاو ثطتش است و تز اد لدل دب أطدىه دس

(171: پاسق 1386ام، . )تحممت رد است

ش يرد يتلذ ثب دگش يرددات اسدت پس دس سهسه لهم يردات،

و دس يشاأت ثعذ لشاس داسدذ. يردد ود دس سأجد ثدبالأش لدشاس داسد، داسا

أش ضذذأش اسدت ود يردت اندت أمدذو ا ثدش وبالت رد ل

(126: 1385)هصعطو، ضدد. أش ي يشاأت پب أدش يشأجد أطدىه، لدبن

است اردذ ودبالت د يشاأدت « حممت غشف» است و« ارت انرد»

(107 106/ 1: 1374)ستا گلپاگا، ايىب است.

، اص ارت أعبن أب ه يردد «اناحذ ال ػذس ل اال اناحذ»قجك لبلذ

ضد اگش د يعهل ب ثطتش دس يشحهد احدذ ثخادذ غدبدس ضدد، غبدس ي

اذ داضت. قجك لبلذ ايىدب اضدشف دس أشأدت ثذ اسك سبف ايىب خ

غذس، لمم ال اضشف اص دگشا اسدت، ندزا اند غدبدس لمدم ال اسدت

يرغذسا اص آ أعجش ث يهه يمشة وشد و فدؽ سا ثدذ يهدت فشاخد

؛ 475: 1379)سعااد، ودذ. ثذ سجك لذو صيب استعذاد رسب دسبفت ي

(185: 1376؛ هذسس صص، 1165 / 2: 1387ششاص،

Page 8: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

015

ايب ا ضدد، ند لمدم ال و چشا اص خذاذ أب ده يعهدل غدبدس يد

أاذ يطؤ غذس وخشات دس لبنى ضد، ث ا دنم است و خذاذ ثسف ي ي

انزبت است، پس اص ا أب ه چض غرحت غذس داسد، ايدب دس لمدم رن

ال، ربت يتعذد است و لمم ث اسك ش ه اص اد أادذ يطدؤ دب يد

آيذ ضذ، الصو ي اسك اص خذاذ غبدس ي غذس ه چض ضد. اگش وخشات، ث

(1166/ 2: 1387)ششاص، انزبت جبضذ. و خذا ثسف ي رن

ثبثشا، اص احذ حمم اص اد ردت ود احدذ اسدت، ردض ىد غدبدس

اص خذاذ غبدس ضذ ثب اسك ا سبش يردات وخش ضد. اثتذا لمم ال

أا گفت و آچ لبنى يىبت ث أشأت اص خذاذ غبدس ضذذ. اص ا س، ي

اص خذاذ غبدس ضذ است، ث أشأت ضذت ؾعف دس رد غبدس ضذ است.

ث ا يع و يرد اضشف، لجم اص يرد أخس اص خذا غذس بفت است.

فشيبذ9 يرغذسا دس ا يسد ي

دياز ابذاع ي خ م ك عل اس ي عمل كل سلا از عقل ا ،

ضوذ اىك ضم ات آسلمو بل ك ل دگ از كذگ صد

ب سب اواع طبع، ك ي ضع سلذا ىلذ د ب سذ ي ضم عم

ا ي دس سا ب ا خذايوذ، لذت ىىلذ س عم ي ل ل

اوذ ي جت كع اي ا ب عذ داولذ ي عى ياسط كض ي م ك

)صعذسالوتألي، اعذ. اااد خلق، اصل فعا تشا اي اعا د ابط آن

1385 :79 80)

ثبثشا استبد افعبل وخش ث خذاذ و فبلم احذ ي حج احذ است،

(84/ 8: 1981واى: ت ربت سبف يتىخش يلبل است. لثذ سبق

«. يدبد »، لدبنى «يخدبل »، لبنى «لمم»آفشص داسا س لبنى وه است9 لبنى

Page 9: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

016

گب اص رش ست يتشأت ثش ىذگشذ. دس تز لبنى لمم لجدم اص ا لانى س

يزوس، أشأدت دس ثبضذ. أشأت لبنى يخبل رد لبنى يخبل لجم اص لبنى يبد ي

لهت است؛ ع لبنى لمم ثب ار يطت ان لهت افبؾ وذ لبنى يخدبل

ثبضذ چ يزع ش لبن، يعهل لبنى يخبل لهت افبؾ وذ لبنى يبد ي

)طثاطثا، يبفق خدش است، پس يزع رب آفشص يعهل خذاذ است.

(592 591/ 2: 1374، ؛ ستا گلپاگا149/ 5تا: ت

داستى و دس لانى رد، اسأجبـ له د يعهن ثشلدشاس اسدت. لدبنى لمدم

سجت ث لبنى يخبل لبنى يخبل سجت ث لبنى يبد لهت داسد. ثبثشا، دس ردبو

األضدشف »غذس، لهت ثبذ يمذو ثش يعهل ثبضذ. پدس غدذس ثبدذ ثد أشأدت

(1159/ 2: 1387)ششاص، ثبضذ. « فبالضشف

ثذ أشأت لبنى خهمت اص وبيم ضدد ثد أش يردات ايىب آغبص يد

ضد أب دس بت ث لدبنى يدبد لبغدش اند أشأت، يشاأت دگش ازبد ي

يبد ختى گشدد. ث لجبست دگش، لبنى خهمت دس سهسه يشاأدت خدد، اص لمدم

أدش يشاأدت دات و داسا ؾدعف أش ير فعبل ضشع ضذ، سپس ث سبد

دادذ. اد ا آ سا ب كف اسب ي ضد و لذ ثبنفعم ردذ، يت ي

iبيذ. سش سا اغكرحب لس ضن رد ي: جلذ شتن، جضء 1380)هصثاح ضد،

i :ففغ عي رات ثزاتة وةد ». هالطذسا دس کتبة هجذأ هعبد خد ث اي هطلت تظشح کشد است

، االشبء إرا فبػت ع تشتت هشاتجب حظل لكل هود قسط هي الوةد الةز لةه ثة ثوشتجتة

الجاش الوتخلظ عي الوةاد ثبلكلة ةن ب وش العقل العبلفجتذ هي أششفب ودا أتو

... ن الظس الوطجع السةوب، ةن ل ف الكوبل الششف کبلفس الوجشد الفكتتل ف الود هب

ز ال أخس ه ال أقض، الل االل، إل أى ت إل الود ال الطجع العظش، ن الجسو

«. الضل عذب، ال تخط إلة هبدةب، لعةذم اهكبة، فة بة تةذثش االهةش فقطع ز السلسل

Page 10: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

017

(35ا /

س پدزشد، ند دص د اگش چ لس ضل ثب ألمك لبغش ان يبد پبب ي

أادذ ثد فعهدت ثشسدذ. اص قشفد، ثبل يبذ و ي« ل»بت لبنى يبد ث

أدش ضدذ اص يردات رذدذ وبيدم « لهت يبد»أاذ لبغش ثسف ي

ب ارسبو يعذ ث رد آذ. اگش چ ثب ألمك ارسبو يعذ، يشاأدت أشوت آ

اد يبد پبب بفتد اسدت دص ثبالأش اص رد ألمك بفت، ن ل استعذ

أش دس لبنت يردات صدذ ثد ب وبيم وذ و ست بؾت ان التؿب يف

بثذ حبت جبأ، رد آذ. ث ا أشأت، رد دس لس غعد استىبل ي

(36)واى: گزاسذ. حا سشازبو حبت اسب پب ث لشغ ست ي

أش يشحه آغبص ث س ثدبالأش غعد( رد اص پبدس ا سهسه ل

وذ أب ث يرد ثشسذ و ثشأدش اص آ يردد سدت. ثشأدش يشحه أشل ي

يرد، افشاد ع اسب است و ث يشحه لمم يستفبد سسذ ثبضذ.

ب ثطتش فبغده سا ثدب خذادذ أا گفت و دس لس ضل، اسب پس ي

و اد سسذ ثشا ا ذ؛ صشا فؽ اص يجذأ فبؼ يستمب ث لبنى يبد داس

iب رد داضت ثبضذ. فؽ ث اسب ثشسذ، حتب ثبذ اسك

اسدك ثبثشا دس دذگب رد ضبس فهسف، سا ثشا احجبت اسأجبـ ثد

اف لهم اسب خذا ست حؿس يردات دگش، ش چذ ث غست ضش

انعهدم، أدب الذاد، دس أؤحش يجذأ خست دخم است خذاذ ثد لدا لهدت

(206ة 205: 1354)طذسالوتألي،

iالوةد کثش السةبط ثةي الشةء جة »گ ک هالطذسا ث اي اهش تظشح کشد است: . وبى

«.وت ي ق ػعف ود

Page 11: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

018

بت فبغه داسد. اسب ث

خدا رد سدعبدت ب رش راأ دس ش اسدب، ودبل اص گشاص

وذ أب ث وبل ب يمػذ آخش اش أرش ي است. اسب ثب اختبس آگب

ت بفت ظدس أدبو اسدتعذادب دل ا سسدذ ثد خد و ب ل

گذ9 يشحه لمم يستفبد است، ثشسذ. يرغذسا دس ا يسد ي

گعشدد تععذ اص دس عقل هتتواد، جد ت هثذأ م اص اا غاص مشد، تاص ه

شد. ضد عقعل هتعتواد، جا ال ه موا فشد هذ، دگش تاس ت ى ل م اص ى

ا فعض جعد تع عل تشتة جد هت داش گعشدد. دگعش هتصعل هع

(206: 1354)صذسالوتألي،

أا گفت9 ذف ب اص آفشص ست يردات ست، خهمت پس ي

اسب است بت ذف آفشص اسب، سسذ ا ث يشأج لمم يستفبد است؛

ع يطبذ يعمالت اأػبل ثد يجدذأ : 1388)ختعشپا پعا صاد، الهد

أش ضذ، فؽ سا ثدب أاذ ث اذاص ث خذا ضده ، ثبثشا، اسب ي(149

اسك وتش دسبفت وذ، ايب ش اسب، ثهى اسب و سح ا پدبن دس

بت دسر وبل ثبضذ.

. تشأن و وحذت شخصي وجود3ـ 1

ودشد. يعتمدذ ب فمش سا ربگض ايىب يب يرغذسا ايىب رد

ثد و ايىب دس يردات، يعب دگش غش اص ايىب يب داسد آ لجبست

اص أعهك راأ اسأجبـ حمم است. ث ا يعب ود يىدبت، ثبندزات يتعهدك

خاذ بست انب يزعل ثبنزات ثبضذ و ربلم يمو آ يشأجف ث غش ي

ثبضدذ. ثد. اص ا رت، ردات ايىب يتعهمبت ثبنزات يشأجف ثبنزات يد

Page 12: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

001

اند، يلمدك خادذ ث حخت اسأجبق ثذو يشأجف حممت أعهم ثذ يتعهك

(21: 1397)هذسس صص، ضذ.

ايىب رد فمش، حبغم وىبش غذسانتؤن دس ثبة لهت يعهدل

« سثدف »ثهى ست،« يشأجف»س گفت است9 يعهل سجت ث لهت است. ا ا ق

«.يرش»است

يرغذسا احجبت د و يعهل دس ست ضذ، يلتبد لهدت فدبله اسدت

ل سثف فمش بص ث لهت است. نزا اگش چ دس ظبش استمرل داسد، ن چ

يستمم ست، ثهى ا استمرن و آدي دس ثذ رش ثدذ، دس دس ردد ا يد

ودذ. ثدبثشا، ثبدذ گفدت9 حممت استمرل لهت است و دس ا يطدبذ يد

؛ 123: 1386)غشعاى، «. انعهدل ضد ند اندشثف » اى « انعهل انشثف»

(194/ 13ق: 1417طثاطثا،

انشثف لهت ثبضذ، ساثك صيب و يعهل ل اش ثدب لهدت ضدج ساثكد پشأد

قس و ضعبع پشأد، لد اثسدتگ ثد خسضذ ثب خد خسضذ است. ب

خسضذ است چ استمرن اص خد ذاسد، يعهل ض، سجت ثد لهدت خدد،

ضج چ اسأجبق سا داسد.

ب ايىب و دس رب خدبسد ألمدك داسدذ، يعهدل ثبثشا، پذذ

مت يلؽ بة لهت د اسدت د يرش رد ارج ستذ و حم

ا يردات ثد لد لبئى ث اذ. دس تز، دس يشأج غشافت آ رد،

: 1388)طثاطثعا، ا اص مع سدت، ألمدك داسدذ. ثشأش االأش ثذ ضبئج

155)

انزات ردضب سا يتعهك ث غش داست است و يرغذسا يىبت سا ثبقم

Page 13: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

000

دادذ. انبت ي الزات بلك ثبطلب سا ثؤفسب بطب ث خذاذ است آغ

گذ9 دس ا ثبس يالتام است... اجة الجد احذ تالزات است م تعذد ذاسد، ا تام فق

اعذ تع غششعاى تعلعق هاساش هاات هوني تتذ م داسا رات عاق

ض م جدش ت غش ا هتعلق تاشعذ، تع ى غعش عاص جد داسذ، ش چ

شععد. ى غععش هثععذأ غععاتش خاععذ تععد. ا توععام هعع يسلل داسد تعع

(38: 1378؛ س. ك: واى، 48: 1363)صذسالوتألي،

پس صيب و يىبت ل سثف ث خذادذ ثبضدذ أدب ا يسدتمم

ضد؛ ع أب خذاذ اسدت ود بت ييرد ثبضذ حذت ضخػ رد احج

اذ. ثد لجدبست يرد حمم است يبثم أطؤبت أزهبت آ رد حمم

انتبو غشف حممت ردد اسدت الهد يشاأدت سهسده دگش، خذاذ فق

ست است يشاأت يبد ا، يتعهك ث اردت فدؽ فعدم احدش اردت

رد، احذ ثذ ضشه است وخدشت يطدد خاذ ثد؛ صشا رد ي

ب اظرل آ ضد، دس حممت يشثـ ث ضعبع و ث يشاأت رد سجت داد ي

ضد، ثهى ث حممت رد حمم س احذ است. ثش ا يجب وخشت ف

گشدد أطىه ض ث يشاأت ظدس دد آ ثدد احدذ يتمدم احذ ثبص ي

د. دس حممت ثب أشلدك لهدت ثبصگطدت آ ثد أطدؤ ظدس، لبلدذ گشد ي

« اناحذ ال رش ي إال اناحذ»ث غست لبلذ « اناحذ ال ػذس ل إال اناحذ»

گدشد. وخدشت أطدىى دس آذ. احذ ان ظسات وخش سا فشا ي دس ي

: تخش سم اص 1376 هل، )جاد .گشدد رد ث وخشت أطىى دس يربش ثبص ي

(452 428جلذ دم /

ايب ثب أر ث ا و خذاذ احذ است فمف ه يعهل اص ا ظدس پدذا

Page 14: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

001

ضد؟ وذ، چگ ظسات ث خذاذ سجت داد ي ي

پبسخ ا است و ظس رد غشف أضل ردد يكهدك، ظدس

يمبو راأص چ ه اص لد، أعبت اندا ثرأع س ثرن است و دس

ست؛ چ ا رد دس يشاأت لبنى ايىب أضل پذا وذ ثش بوم يىدبت

ضدد. ال أعدبت آ، ظدس لمدل اسدت ود ثتبثذ، ث أعبت اضب يتع ي

ثبضذ، ثعذ اص ا لبنى ددش اسدت؛ عد اذ ث يضن حشف ي يزشدات يكهم

اذ. ثبضذ و دس رات يزشد دس فعم يبد ى فس بقم و ث يضن اسب يلبن

ثبضذ. قجدك سو لبنى بست است و يتلشن يتزذد است ث يضن فعم ي

أ فدؽ، ردد يجسدف ال ثد ا أؾلبت، ان يرد غبدس ضذ اص يجذ

يرددات لهدت ضشـ است و لمم ال ى اص أعبت يزبس فؽ ثم

ألمك وخشت دس يشاأت ثعذ است ا ردد يجسدف سا ثد فدس سحدب،

ادذ. ثدبثشا، يطدخع ضدذ ود سحت اسع حك يخهق ث ض أعجش وشد

بسدت اد ضل احبق رد سجت ث اضب ، ث ظدس ا دس يشادب آ

سات س ا، اقاس ضدئ يىبت ظسات حىببت ا نعبت ر ا، ظ

ثبضدذ احبقد خذادذ ثدش ا، أزهبت رات ا اظرل وبل ا ايخبل آ ي

ظم ثش ظم است. ثبثشا، يعدت ب يبذ احبق لبوس ثش لىس احبق ر ا

لي حك ثب يربش رد، دنم ثش ا است ود خذادذ دس لدس دضل

ت ضئ ه اغم اسدذ سشب ظس حك، ردذا اص غعد ألمك داسد أعب

)مشتي، ثبضذ ث ل سشب رد يجسف ربس است. سشب رد يجسف

(367: پاسق 1386ام، ؛ ت182: 1381

ثب ا أؾلبت، اسب و دس اتب سهسده خهمدت لدشاس داسد، گشچد ثد

Page 15: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

002

ضدد صدشا رسدى س ظبش يخبقش رسب ثد ث اسك سبف س غبد

ضد، ايب چ چ وذاو اص اد سدبف، اسدتمرن اص يستمب اص خذا غبدس

خد ذاسذ خد ض يرش آ رد ارت ستذ، پس اسب ض يرش ى

اسك ضد خذاذ داسد خذاذ ث لدا اص أكسات خذاذ است، حؿس ث

أش اص ا ث است صشا احش ازبد حمم اص ثدشا اسدت هلهت لشت ا، ضد

؛ پس فبلهت حمم يخػظ خذاذ است سبش «ال يؤحش ف انرد اال اهلل»

ضذ. يردات سبف ساثف ضشد ي

گذ9 ضخ اضشاق ض دس ا ثبس دس أؤذ ا لل ياق تتأثش فع هشعذ عس قعش اعلن أ لوا لن تصس استقال الس ال

دى غلث الس التام عل ف وس رلل التأثش، فس االاس الواعل الغالة هع

مل اسط، الوحصل ها فعلا، القائن عل مل فض ف الخلاق الوطلق هعع

(170/ 2: 1375)شخ اششاق، الاسط دى الاسط.

ا يكهت است و راش لمه، يردات فعبنذ، ضخ اضشاق دس غذد ثب

ب سبقت دس فؽ است فبلم حمم خد حك أعبن است، فس ايب مص آ

دذ و سبئف فدؽ دس فؽ ضذت وبالت ل لبش ارت ض اربص

(113: 1380)رتح، أؤحشگزاس يستمم ثبضذ.

اسدت؟ ب ضدده ى ث آ سب د ايب چگ است و خذاذ ى اص اسب

ثبذ گفت و خبغت س، ظس لدشة اسدت. دش آچد ود اص ردت دس

أش است. خذاذ ض ساالاس است؛ گشچ اص ضذذأش است، ظس لشثص ل

أش يخهدلص، دسأدش رت له سأج وخشت يشاأت دسربت ث ا پب

أش بست، ن اص رت ضذت ظس لت س ضده آاص اضب ثبالأش اص

بست. پس خذاذ دسأش است و ضده است ثبالأش چض ث س آ

Page 16: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

003

است اخفب است ود آضدىبس اسدت. سدبئف اگدش چد داسا است و پب

أؤحشذ، ن اص ربت خذاست خذاذ اسدت ود ثخطدذ رات يرددات

ب است. خػغب و لاو اضب ث رد است ش آچ و لاو يعك وبنط

ثدذ دس رد ض ث آ يتمو ثبضذ، اص آ دس سدت. پدس ساص ردن

(27 26/ 4: 1383)صذسالوتألي، ضدى خذا ثب ضذ.

. بعذ معرفتي رابطة انسان و خذا2

قس لهى اسب ث خذا ثد لجم اص پشداخت ث ثلج لهى خذا ث اسب

لا ثعذ يعشفت ساثك اسب خذا، اثتذا ث أعشف لهدى، يبدت السدبو آ

پشداصى. ي

ع داص اص حمبم است و ات آ لد يبدت آ اسدت اص « لهى»

ا رت أعشف آ يى ست؛ صشا حذد، يشودت اص اردبس فػدنذ

ثبضذ اص ا رت لبثدم أعشدف اذ داسا رس فػم فايس و ثس

(278/ 3: 1981)صذسالوتألي، ستذ.

ثشا لهى أعشفبأ ضذ است، اص لجدم آىد گدذ9 لهدى لجدبست اص غدس

حبغه اص اضب دس لمم ب ضد لمم است ب حػل غسأ اص يعهدو دس رات

الال، رشبت أعشفبت يختهف و ثشا لهدى لبنى است. يرغذسا ثعذ اص ثب

داى و اقرع يب اص رب خبسد اص رد گذ9 يب اذاص ي ضذ است، ي

ب است و دس ر يبست. حبل چگ است چگد يب، ث حؿس غست

ب اص يرددات لد دس داى و غست داى. فمف ي ضد، حبغم ي

ضد، لر، ر يب ث ايس يعمل بيلسس دى لبن يب حبغم يش

ب ست ب دگش ث حػل ب حؿس غست آ گ آگب ضد و ا آگب ي

Page 17: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

004

352: 1379)سعااد، ثش سبخت پشداخت خد ر ش دساود اسدت.

353)

است يرغذسا لهى سا رب و يجب اسبس حىت يتعبن اغبنت رد اص آ

ود دس (6/163: 1981)صعذسالوتألي، iداذ. ل رد حت يسبق ثب آ ي

أمسى ضدد. ثدش قجدك آ، ثذ ان، ث د لسى حػن حؿس أمسى يد

ل لهى ث اضب سا و ث اسك حػل غسأ اص يعهو ل حبغدم ضدد،

بيذ؛ دس يمبثم لهى حؿس ود غس يلهى حػن لهى اكجبل لهى

حؿس يزشد ثشا يزشد است. ل لهى يزشدات ث رات خد ث قس يكهك

ض لهى ش فس لمه ث رات خد لهى حؿس است. لهى لهت ث يعهالت

خد ض لهى حؿس است؛ چ ث فس لهى ث رات خد، لبنى ثد يعهدالت

(356: 1379، )سااد iiثبضذ. خد ي

يرن بيذ ضذ لس اص لهى ث حؿس، حؿس ض ادسان ضذ ثشا

ضخع ادسان وذ، داست ضذ اسدت، ايدب لهدى حػدن ثد خدبقش حػدل

غست يفو ض ادسان ضذ ثشا ضخع ادسان وذ ث اد دبو بيدذ

(479: 1367) شتا، ضذ است.

iأى العلن ػشة هي الود ثل ع فصاى العلةن صاى الوةد ة فكلوةب »فشهبذ: . دس اي ثبس ه

وذ لفس ف هعلم لفس کلوب وذ لشء آخش ف هعلم لزلك اخش ... فإرى العلن ثبلشء ثبلحققة

.(163/ 6: 1891الوتألي، )طذس« حؼس رات عذ العبلن

iiهب أى الةز طلةه علة اسةن الوعلةم »گذ: . طذسا دس تقسن علن ث حظل حؼس ه

قسوبى: أحذوب الز ود ف فس ود لوذسک طست الع ثعب طةست العلوة

بوب الز ود ف فس غش ود لوذسک ط « ست الع لسةت ة ثعةب طةست العلوة

.(151/ 6: 1891)طذسالوتألي،

Page 18: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

005

ضى. اسد ثلج ساثك يعشفت اسب خذا ي ثعذ اص داست ا يكبنت

. علم خذا به انسان1ـ 2

ش رد و ال اأى ثبضدذ، دس لد ثسدبقت ثطدتش ود سدجت ثد

أش داسد، ضبيم يعبب ثطتش اسدت احبقد ثطدتش دض ثد ردات پب

اسدت ود وبالت گبگ داسد. يعهو ضذ و خذاذ، رد ال ثسدك

لهت يردات است دس ل ثسبقتص، ل رن اضب است سضد

ضذ و رد ش ضئ، ل سثف ث خذاذ لو است، ثهى خذاذ يلدف ثد

اش ثب يردات اص دع بست احبق اش، احبق لي ساثك رد آ

ا نعدبت ردرل اؾبف اضشال است يردات اص يشاأدت أزهدبت رات

ودذ، ربنص ستذ. ثش اسبس، صيب و خذاذ رات خد سا أعمدم يد

وذ چ رات خذادذ يعهدو ثد لهدى حؿدس رن اضب سا ض أعمم ي

عت، د)عثخذاذ است، لهى خذا ث يردات ض ث لهى حؿس اسدت.

؛ هصعطو، 422: 1376؛ هذسس صص، 257: پاسق 1386ام، ؛ ت261/ 2: 1386

؛ رتحع، 467: تخش چعاسم اص جلعذ ششعن / 1372؛ جاد هل، 258 257: 1385

1380 :77)

ا دس وبس سدت. دس لهى حؿس خذا ث يردات، اص ره اسب، اسك

ا دس ث ثبضذ، آ اسك حزبة خاذ ثد اص اد ربسدت اگش ى اسك

و خذاذ دس وتدبة الشة اص ش چض ث يبست. ايبو خد تقشعشات فلتعو

فشيبذ9 ي

مع هعات داشعت تاشعذ الجد تد، تذى اي اگش فاعل علت صشف

صشح رات ا علت تاه تاشذ، ت طس م علت اتن اص ا هتصس ثاشعذ تع

Page 19: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

006

ش عن جعدات ش دس تاشذ هععالل سمل جت ظلوت ق اص ساحت اقذ

قهعت، حعاف بق تد ت قام صذس ت ا قائن تاشذ ا ت اتن هش

ى هعالل تاشذ، ى هعالل دس ات ستط شذت حضس، دس پشعگا اقعذس ا

هعالل ت ل حع احاطع خاعذ م، تش اط حضس داشت ا دس ات

ج تد ت چض اقشب اص چعض تعت؛ داشت چى ا اص صهاى هناى خاس

تحعذ سا قهعت علعت ا، ادل چى و هعالل ا تتذ ت هقتضا

قهت علت تت، ا تش و ت ل ح قهت جد خاعذ داشعت

و ت ل ح پش ا حاضش خاذ تد... پس حاات م تي ا غش حاعل

ثد تا تاعث غثت چض گشدد...، تلن و ت ل ح هحاطت تاشذ، دس تي

146/ 2: 1381)اسدتلع، حضس، پش ا حاضش هعلم خاذ تعد.

147)

اذ9 چ چض اص خذا پضذ ست خذاذ ثد د اص ا ربست و گفت

يب آ إال عهى يب ف انجش انجلش چض لهى داسد9 لذ يفبأح انغت ال عه

ال بثس إنب فد ف ظهبت انبسؼ ال سقت الحج سق إلب علوب أسمف ي

(59(، 6)سس اعام ) وتبة يج.

فػده ا لهى حؿس خذاذ ث يردات، لهى اربن دس ل وطف أ

رب ع حذت ثسبقت، لهى احذ ثسف، ضد. اربل دس ا ى بيذ ي

ب يتعذد ثبضذ؛ ع لهى ث يعهل اص سا لهدى أاذ يرن اىطبف يعهو ي

ث لهت، لهى اربن است. لهى أفػه دس يمبثم لهى اربن اسدت ثد لهدى

حبغم ث يردات اح )س. ضدد. ذا احذا ث ش ل أعجش و ثبضذ گفت يد

يشحددو حددبر سددجضاس (247/ 2: 1386؛ عثدععت، 356: 1379ك: سععااد،

گذ9 ي

Page 20: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

007

خذا تثت ت اشاء ت د ح عالن است: ن علن اجوال توصل هقذم تعش

راتش م اجوعا دس توصعل توصعل دس ععي اجوعا اسعت باشاء دس هش

خد اشاء هقاسى تا اشاء م هؤخش اص رات است. ب دگش علن توصل دس

(1035/ 1: 1387)ششاص، ش د علن ت ح حضس است.

. علم انسان به خذا2ـ 2 . اهكاى شاخت براي اساى1ـ 2ـ 2

وى. يمذيتب و دسثدبس و ثلج ايىب ضبخت خذاذ سا يكشح پص اص آ

ضى9 گب اسد يجلج اغه ي وى آ د ضبخت غلجت يخ

ادلب آغبص يب ا است و ايىب لهى ضبخت ثشا اسب رد داسد

ا ايش رذا غش لبثم اىبس است. اد لهدى يعشفدت اسدب د أدب

ذ يى است، ثهى ألمك خبسر ض بفت يػذاق لد داسد. دس لدذو ثعد

أاذ ث خد لهى ثبثذ ى ثبذ دذ يتعهك يعشفت اسب چست؟ اسب ى ي

بثى و يتعهك ثسبس اص يعبسف يب ث غش خد، صشا اال يب ث لهى حؿس ي

أاذ ث خد لهى پذا اسب أب ي»غش اص خد يبست حبب خد ا يذلب و

اص له است و يتعهك آ دگدش، عد غدش يػذال« وذ ث غش خد

فبلم ضبسب است. اثضاس ضبخت اسب ض ث قس لذ لجبست است اص9 حس،

لمم لهت، دسن حس لمه اص لجم لهى حػن است. اسب دس وبس دسن

وذ. دس حػن، ثب لهت فس بقم خد ايس سا ثب لهى حؿس رذا ي

س، غست ر اسك ست لبنى يعهو لهى ى است ضبخت حؿ

سست و لهى حؿس خكببپزش است. اص يػبدك سضد غدش ى اص ا

(19: 1375)غشاى، لبثم اىبس لهى حؿس، لهى اسب ث رد خص است.

Page 21: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

008

اه صيب يكشح وشد ا سؤال است و آب اسب و ايىب ضبخت ثشا

أاذ ث غش خد ض لهى پذا وذ، لبدس است خذاذ يتعبل ا فشاى است ي

سا ثطبسذ؟

اؾح است و خذاذ ه يرد يزشد است، نزا حس أاب ضبخت ا

سا ذاسد. اص ا س، ضبخت حس ظبش ث خذادذ دبيى اسدت. ثدبثشا

ش خاى وشد. ال ايىب ضبخت گ ثلج سا دس اداي دس د يجلج رذاگب پ

لمه سپس ايىب ضبخت لهج خذاذ. . اهكاى شاخت عقلي خداد2ـ 2ـ 2

ا و ا رب يكشح است، ا است و لمم ثب يفبى سدشوبس داسد يسؤن

ضبخت لمه اص قشك يفبى ر حبغم ي ضد. يفبى رد يدب، سدبخت

دس يشأج ايىب ضىم ي خد يبست ث لجبسأ أداى ثدب گشذ. پس آب يب يد

ا يفبى ث يعشفت سجت ث خذا دست پذا وى؟

پبسخ ا است و اال رد ثدد يفدو، يدبن اص حىبدت آ اص خدبسد

ست. حبب ر يفبى آ دس يشأج ايىب لشاس داسذ، ايب غف ايىب يشثـ

يفبى است يبفبأ ذاسد و يلتدا يفدو حدبو اص ث رج رد ا

بت، خدف العت فشاأش اص لبنى ايىب ثبضذ. حبنخب يفبى لمه دگش يبذ ث

اذ. اگش پذاس يزوس غلح ثبضدذ، ثبدذ گفدت9 چد مك ى اص لجم

يفب ى، فبلذ حممت ستذ. ساثعب يب ث لهى حؿدس د دبثى ود دس س يد

يبدذ ب فشاأش اص يشأج يىدبت اسدت، ر خد يفب داسى و يلتا آ

ب. اگش ر ثد يفدبى بت يبذ آ يفو رة، لهى يكهك، لذست ث

ب دس يشأج ايىب، يبن اص حػل ش دسو سجت ث يشاأدت ثشأدش اص آ لع

Page 22: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

011

(20)واى: ضذ. گ يفبى دس ر يب حبغم ي ذ اثد، جب لبنى ايىب ي

أا خذاذ سا دس ر ثد دل ضدبخت. وى و ي پس اربال ارلب ي

وى و يىبسى ر دس حػل يعشفدت سدجت اه سؤال ثعذ سا يكشح ي

ث خذاذ چست؟

ضدد. أػدس ثذ است و أػس خذا يستمب اص سا حاس اسد ر

خذا اص ع أػس يببت ست أب الصو آذ و ر لجر ث فشد يػدذاق آ اص

سا حاس ظبش ب ثبق سسذ ثبضذ ثعذ آ سا أخم أعمم بذ.

أػس خذاذ اص ع أػس آ سهسه يفبى است و يعمالت حب فهسف

ضد، اص لجم يفو ردد، لدذو بيذ ي دب، اد گد ، لهدت ردش اد

اذ يسجق ث غس خبن. اذ، يسجق ث غس حس أػسات و اتضال

ا گ أػسات، اس ث غست وهد دس رد ردد داسدذ. أفدبت

أػس رات ثبس ثب ا لجم يفبى، آ است و أػس خذاذ اص بح أشودت

ى، ب أشوت ى اص ا يفبى ثب يفي اص ع يببت چذ يفو اص ا يفب

گشد، اص لجم يفو لهت خست، رات اصن، ودبل يكهدك يبدذ غست ي

ب. آ

يى است گفت ضد و رات ارت، يكهك بيتب اسدت رد ده

ست، ثهى اسب لبدس ث أػس يكهك خاذ ثد. حبب رات حك اص سخ يفبى

أاذ ثش ايىب أػس اقرق رد داسد. پس غشف أػس يكهمبت يفي

يكهك رد دالنت بذ.

وى و اقرق رات حك اقرق يفي اسدت، پبسخ ا است و يب ادلب

خاى ثجى رد چگد اقدرق ردد حؿدشت حدك سا أػدس ثهى ي

Page 23: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

010

هضو ا ست ود العدت آ دس رد يدعىس بذ. أػس آ اقرق، يست ي

»ضد ب ر يب خبسرب ثب آ يتلذ ضد، ثهى يب ا اقرق سا ثد وده ، «فد

« ردد »وى؛ ث ا غست و يفو أػس ي ودى يطدتشن سا أػدس يد

سپس ضجبت رد حك سا ثب سبش رددات دس يلدذدت ثعؿد ردبت

وى. پس ر لبدس است ث قدس غدش يسدتمى سهت يدگش اص رات الذس ا

أادذ ردد بيتب سا أػس وذ، ث قس يستمى؛ ع ر اگش چد د

أاذ آ سا أعمم وذ؛ عد ثدب أشودت ده سهسده يكهك سا أخم وذ، ايب ي

هى اص يفبى وه، أػس ثشا خد ثسبصد و انجت اص ع يبت خاذ ثد، ث

ع يفبى اتضال است. ثبثشا أػس خذادذ دس حدذ ود ألمدك دسثدبس

(21)واى: رد غفبت ا سا فشاى سبصد، ثشا ر ايش يى است.

أاذ يتعهك ادسان لمه و له حػن اسدت، الدن ثبثشا، خذاذ ي

است ث اسدك غدست و گفتى د اداسو حػن ضد. ادسان لمه د چب

ضد. ث أعجش دگش، ادسان لمه اص خذا، ادساو يفي است. ر حبغم ي . هوكي بدى شاخت حقيقت ذات خدا تسط عقل 3ـ 2ـ 2

ر دس ادسان يببت و اص ايس يتسك ستذ، يفك است، ايدب دس ادسان

. ايس و خبسر ثدد ايس خه ل خه ؾعف، گشفتبس بأا است

يبذ فس ست ب ارت أعبن، ث دنم ا ود حممدت ،ب ثبضذ ل رات آ

آ ضدذ؛ صدشا دس اد غدست، ب ل الن است، شگض ث رد يتمدم د

آ امرة دس حممت ض الصو ي گد ايدس لهدى حػدن ذ. ثشا دسن اد

ثبذ سا لهى حؿس ضد سا ق وذ. وبسآيذ ست اص ا رت، اسب

أا سجت ث ارت أعبن لهى بفدت ثب لهى حػن رض اص قشك يفبى

Page 24: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

011

)ختعشپا پعا صاد، يفو، ارت ست، ثهى يخهق رد اسدب اسدت.

1388 :314)

أاذ ث يفدو خدبل يبدذ آ، اردت أعدبن سا وس ثبثشا، چ

ثطبسذ؛ چ ش چ سا و اسب فى وذ، يبذ خد اسب يخهق اسدت ثد

گشدد. خد اسب يلذدت مػب ا ثبص ي

فشيبذ9 يرغذسا دسثبس لػس ل يذسو اص دسن ايس س يهذسم اص ادساك اهس جد س هعقالت شعشعا تالحااب تع ق

ا اتا حاصل اص تعقل ت عالن ال ظلوعا علت گشفتاس دس حااب

(69/ 2: 1981)صذسالوتألي، عاجض است.

ضد، ثشب دسثبس ا و حممت ارت انرد ثب لهى حػن ضبخت

اذ و اربال چ است9 روش وشد

لب حممت ارت، چض رض ل رد ل ا ست. رد ا اص سبش ا

اش اختػبظ ثد رات يمذسدص داسد. اص رد يتبض است خػبع رد

آذ، دس تزد حممدت ردد اردت ثد لهدى قشف، ست ل ث ر

(416: جلذ ا ، جضء ا / 1380)هصثاح ضد، iحػن لبثم ضبخت ست.

i الاوةت غةش هعلهة حةذ ثةبلعلن أهةب أى حققة »چي است: اسف . عجبست طذساالوتألي دس

الحظل الظس فزا هوب ال خالف ف حذ هي الحكوبء العشفبء قةذ أقةن علة الجشةبى ة کةف

قت لست إال ح ود الع الخبص ث لس الود الخبص للشء هتعذدا ثخالف الوبة فإةب حق

ود رلةك الشةء للةزات ءأهش هجن الأث تعذد أحبء الود لب العلن ثبلشء لس إال حا هي أحب

زا أؼب حةه ال عتشة فأ حسب الوجشد أهب أى حققت غش هعله حذ علوب اکتبب إحبطب عقلب

شج ة إر لس للق العقل أ الحس التسل عل ثبإلحبطة االکتةب فةإى القبشة التسةل للعلة

ثبلقبس ال الوعلل الوعلل إوب شأى هي شئى علت ل حظل تبم عذب لس لب حظةل تةبم

Page 25: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

012

ى، ايدب ثبثشا، يلبل است رات حممت حؿشت حك سا ثب لمم ادسان ب

لمم لبدس است أػس اص رد يكهك ث غست يفي اتضال داضت ثبضذ. . عدم علن اكتاهي به ذات باري تعالي با علن حضري4ـ 2ـ 2

يكهت ثعذ ا است و آب رات ارت لبثم ضبخت اسدت؟ عد اسدب

ثد أاذ ث رات ارت يعشفت پذا وذ؟ پبسدخ اد اسدت ود اگدش اسدب ي

ضبخت رات خذا سا پذا وذ، أاست است ثش يعهو خد احبق سدهك پدذا

وذ، ث گ أشددذ يىدبت چد ا و و ا سا ثذ اسك دسن ودذ. ثد

ذ؛ صشا يلبل است يعهل ثش لهت خص احبقد يعشفت سجت ث خذاذ ذاس

سكش داضت ثبضذ.

خذاذ دس ثبالأش دسر رد لدشاس داسد دس أؾح يكهت ثبذ گفت و

أدش أش وبيم دس بت ؾح سض است، پس ثبذ دسن ا اص اؾح

أاى رات حك سا ادسان وى، ث خبقش ؾعف لا ادساود ثبضذ، ايب اى

يبست. اص قشف ثشا ضبخت رات، ثبذ احبق رد ث خذا داضت ثبضدى، دس

ن و احبق رد لو أب دس لهت سجت ث يعهنص است. يعهدل اص حب

ضئ رد لهت است ضد ا حبغم حبؾش است اسدتعذاد احبقد ثدش

أاذ ث رات ارت احبقد لهد لهت خد سا ذاسد. پس شگض يىبت

؛ 37: 1354اى، ؛ وع 452/ 3: 1981)صعذسالوتألي، پذا وشد آ سا دسن ودذ.

: جلذ ا ، جضء ا / 1380؛ هصثاح ضد، 322 321: 1388ختشپا پا صاد،

418)

(114ة 113/ 1: 1891)طذسالوتبلي، « عذ

Page 26: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

013

گذ9 يرغذسا دس ا يسد يجد قشاس داسد، قا ادسام تع جم جد حق تعال دس تاالتشي دس

ع رات سا تاعذ م ا و جت فش سفتي دس هاد وشا شذى تا ق ماست

ها سا هقس دسك مذ. شذت سات فض مواالت ا چاى قا ادسام

)صعذسالوتالي، iهغلب ساخت م تاى شعاخت ماهعل تعام سا عذاسن.

1354 :37) . علن حضري شهدي بسيط هركب به اجب تعالي5ـ 2ـ 2

ذد ثد اردت أعدبن يكهت ثعذ ا است و آب ايىب لهى حؿس يل

رد داسد ب خش؟ پبسخ يخجت است.

أؾح ا و9 لهى ى يبذ رم، گب ثسف است د آ لجبست است اص

ذسن چست؟ د گب يو ادسان چض ثب غفهت اص آ ادسان اص أػذك ا

يشوت آ لجبست است اص ادسان چض ثب ضعس آگب ث اد ادسان، ثد

(116/ 1: 1981)واى، ثبضذ. و دسن ضذ فر چض ي ا

ادسان ثسف ث لبن خبظ اختػبظ ذاضت ايدش گدب اسدت، ايدب

ادسان يشوت، ب يختع انب لشفبسدت ود اص سا وطدف ضدد ثد دسدت

iأهب أى رات ال كى هشدا حذ هي الووكبت اطال، فلس کزلك ثل لكل هةب »گذ: . ض ه

أى الحظ رات الوقذس عي الحظش التقذ ثب هك الجبت ا حبص عل قذس هب وكي للوفبع علة

الود، حشم ع ثقذس ػعف قظس أى الحظ الوفغ، فكل هب بل هي تجل رات ثقذس عبط

ث لجعذ هي هجع الود هي قجل ػعف ود أ هقبست لألعذام القة الوةاد، ال ػق عي االحبط

لوع ثخل هي قجل تعبل، فإى لعظوت سع سحوت شذ س البفز عذم تب اقشة ال کل أحذ هي

.(114/ 1: 1891ذسالوتألي، )ط« کل أحذ غش...

Page 27: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

014

آذ ب يختع لمرست و اص سا اذط دس غفبت آحبس ثبس أعبن ث آ ي

گذ9 ثشذ. يرغذسا دس ا ثبس ي پ يتتط، تعشا عش معس دس اصعل فطعشتش حاصعل گوادساك حق تعال ت

ك تالزات اص ش چض ضد حنوا پس اص تحقعق هعع م هذس تاشذ، تشا اي ه

ادساك سا مشدى ى اص اضاف تاشذ، خا ا اص جد ى چض و ا ع جض گ

اشذ ا خال ا عقل، ا حضس تاشذ عا حصعل. ى ادساك، حت ت

(116)واى:

ب ث ارت أعبن استذالن البي ضذ است و اص د ثش لهى ثسف اسب

ضد. يمذي اغه أطىم ي

سسى و لهدى ثد ضد ثد يمذي ال9 ثب ألهم حممت لهى ث ا ىت ي

شد اص ا رت، فشل يب لهدى حؿدس گ ل رد آ ض أعهك ي

حػن ست.

پزشذ و يعهل ثب لهت اسأجبـ داسد أب گدبي يمذي دو9 حىب ي

أا لكن وشد. غذسانتؤن ثدب ألهدم و يعهل رد داسد، ا اسأجبـ سا

سدت ثد ث لهدت ا « انشثف ل»ا ل اسأجبـ، احجبت وشد و يعهل خدش

بثذ. سه ه اسأجبـ ثب لهت اسأجبـ ي

تز ا آىد و، يى ست وس ث ردد سثكد لهدى پدذا ودذ، ثد

يتعهك آ رد سا دسن ودشد ثبضدذ. پدس دش ردب لهد الدى اص « رانشثف»

حػن حؿس ث چض ألمك بثذ، لهى ث ارت حبغم ضذ است؛ چدشا

اندشثف ثد اردت اسدت ص رد است رد يى لا ا و يعهو ل

: جلعذ 1380. )هصثاح عضد، ضد ثذ ادسان ارت أعبن رد سثك دسن

پس ش وس، ش چض (117/ 1: 1981؛ صذسالوتألي، 432 431ا ، جضء ا ،

Page 28: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

015

ودشد وذ د ث ش ادساو و ثبضذ د دس الن ثدبس أعدبن سا ادسان سا ادسان ي

(117)واى: ب رض خاظ اص انب اص ا ادسان خد غبفهذ. است، ايب اسب

دس ا يعشفت فكش چ أفبأ يب يؤي وبفش، ثبنغ غش ثدبنغ سدت.

دادذ أفبت يب افشاد ث ا است و ثعؿ اص لهى خص غفهت داسذ

دگش و ادذن سدتذ ثد لهدى ضبسذ گش و خذا خص سا ثبنفكش ي

خص لهى داسذ.

پس ادسان حك أعبن ث غست اربن ثشا ثذگب ان ثشلشاس است

آدذ ا ايش يستهضو ادسان و خذا ست، ثهى ا ادسان ث ر حبغم يد

دس أبو ست اضب ربس است لهت أسجح يردات رب ث ايش ثش

د، ايب اص أسجح يردات رض خاظ وس آگب ست.گشد ي

ضد. لشفب انب ان ايب لهى يشوت ث خذا يتعبل اص د قشك حبغم ي

اص قشك يىبضف يطبذ ثبق و ث دنم ضد ثد لهى، اخترف يشاأدت

رد لبنى ]ب ضذت ؾعف أرد ا عاص رش ضذت ؾعف وبل م

ثد دس لهى آدب ضد اذطذا اص قشك لهو لمه استذالن و يازبد

: 1380)هصثاح ضد، دنم حػن ثد لهى، ايىب خكب دس أكجك رد داسد.

(435 434جلذ ا ، جضء ا /

اص ا د ع لهى يشوت، فمف لهى لشفدب اندب اند يعشفدت ضدد

ثبذ گفت و آ ثش د لسدى اسدت9 آگببد است. دس أؾح يعشفت ضد

بآگبب. دسن حؿدس ثسدف، دب ادسان يعشفدت بآگببد سدجت ثد

خذاذ است و لس اص يعشفت ضد است. لسى دگش آ، ادسان خدآگدب

است و يمذيبأص دس اختبس اسب است.

Page 29: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

016

ض آگببد ث لجبست دگش، اداسن ضد خدآگب ه لهى حؿس س

بثدذ است آدي ثب أرش پس اص پد يشاحم أىبيم، ا ضبستگ سا يد

و خذاذ آ سا ث ا افبؾ بذ. ا ع يعشفت داسا يشاأت گبگ ضذذ

ب آفشص ثبالأش يشأجد ؾعف است و آخش يشحه آ ب ذف

سبفت ا يعشفت حؿدس، يبدذ گد لجدم ثبضذ. ش چذ د وبل اسب ي

دس اختبس آدي ست، ايب يمذيبت دستبث ثد آ، اص افعدبل اختدبس « يستمب»

است.

اص ا ربست و ثشا بفت يعشفت حؿس خدآگب، ألػم يمدذيبأ

چذ ؾشس است و اى آ خدضبس است. خدضبس يمذي خذاضبسد

است9 (194/ 5)غشس الحنن: « وت فقذ عشف ست هي عشف»

مت م خد سا شاخت، خذا خد سا شاخت است.

الوعضاى استبد راد آيه دس أؾح ا حدذج اص ثدب لريد دس أفسدش

فشيبذ9 لشف فعم يبؾ است يعب سات ا است و، وذ ي استفبد ي

سا ضبخت اسدت. اسدب ردد ساثدف گبس خد دوس و خد سا ضبخت، پشس

أادذ ضدد ودذ ثد د دندم خد سا رض دس پب ست يستمم يجذأ

: تخعش ا 1376)جاد هلع، بثذ. بذ، ثعذ خد سا ي خذاذ سا يطبذ ي

(112اص جلذ دم /

فى و يعشفت فس، سديذأش يعبسف است. آدي اص آچ گفت ضذ ي

لبدس است ى خص سا ضد وذ ى پشسدگبس خص اگش وسد خدد سا

ضبخت، ث بت غبت ش ضبسب له سسذ است. انجت ثبدذ داسدت

و ربگب يعشفت ضد، ربگب لشفب اسدت يعشفدت فدس ودبس لمدم

Page 30: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

017

ثد ردب أاذ ثب حشوت رش خدد ست. اثضاس آ لهت است، ايب فس ي

ثشسذ و دس رات خذا فب ضد األبد رد ثب ا ثشلشاس وذ، نزا يعشفدت ا

ث خذاذ أعهك گشد. . اختالف در هراتب شهد هعرفت به خداد6ـ 2ـ 2

دب دس ضدد يعشفدت، داسا يشاأدت يختهدف ثبذ أر داضت و اسدب

ستذ. ثشا أؾح ا يكهت اثتذا استذالن ودذ دش يىد سا و احجدبت يد

أاذ ث لذس سع رد خد ث ضد ارت أعبن بئم ضد، ثب ودشد ي

وى. دس اداي ث لهت اخترف دس يشاأت ا ضد اضبس ي

استبد يػدجبح دضد اسواسغست يشأت ضذ ثشب يرغذسا دس وتبة ضشح

چ است9

جد خد سا تا علعن ب خش سا نگواى ش ل اص ها ن جد ت

مذ. اص س دگش، تعا اثثعات اصعالت جعد تشعنل دس حضس دسك ه

تشن م رات حققت ش شء واى سو اسعت مع جد، ت اي نت پ ه

تعشي ستثع تعا ا عالن، اص عال تت ماتن م اص تت داسد ض دس ه

، هثع هشأ جعض رات اجعة تعت هحعض ا ذاسعذ تشي ستث پاي

ا اص فض جد حضشت حقعذ، پعس تعا جد هونات، تال رات ا سشح

اتعذ، جا م هجد هوني، جد خش ) حذد اهنا ها( سا ه ى

اوذازدس حققت، رات هقذس ال سا ت معذ. ظعشف جعد خعش ادساك هع

؛ س. ك: صعذسالوتألي، 419: جلذ ا ، جعضء ا / 1380ح ضد، )هصثا

1981 :1 /114)

ب رد يى داسا د رت است9 رت ايىب رت رد. رج

ايىب حذد يب يى ث ؾعف لػس ا اص دسبفدت أزهدبت ردد

Page 31: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

018

بضذ، اص دسن ضد. اص ا س، ش چ ا لػس مع ثطتش ث ان يشثـ ي

ضد حؿشأص ثطتش يلشو ي دب يبذ، ايب يىد ثدب بئدم ضدذ ثد رجد

گشدد ث لدذس ظدشف يذ ي رد خص است و اص فؽ يعشفت حك ثش

خص يتبست ثب سأج رد خدد ثد ضدبخت حؿدس خذادذ دسدت

ش ثبضدذ، ثد دندم بثذ؛ صشا دس شو ست ش يرد و اص سأس شو دسأ ي

أدش داسد اش، يعشفت ؾدعف دس اص يجن رد يلذد ثد لهش ست

أش ثبضذ، چ داسا وبالت رد ثطتش اسدت، ش چ ث سأس شو ضده

أش سجت ثد اردت أعدبن ثشخدسداس اسدت. أش يعشفت وبيم اص ضد ل

ثبثشا، لهت اخترف دس يشاأت ضد يعش گدشدد. فت، ث رات خدذا ثدش د

(420ا / : جلذ ا ، جضء1380)هصثاح ضد،

استبد يػجبح ضد دس ثب دگش، لهى حؿس سا و ب حؿس رد

حممت ض دسن ضذ ثشا فشد آگب لدبنى اسدت، داسا ضدذت ؾدعف

ادذ ثدد. يعتمدذ آگب خ ا و گب بآگبب صيب داذ، ث گ ي

است و اخترف يشاأت رد ضدخع، سدجت ألمدك يشاأدت يختهدف لهدى

أش ثبضذ، ضد، ع فس اسب ش لذس اص رش يشأج رد ؾعف حؿس ي

أش است ش لذس يشأج أش ؾعف سگ اش اص حمبك، وى ب حؿس ضبخت

أش ضد، آگب اش وبيم رد وبيدم اش دب ثدذ اسدك أدش أدش آگببد

ي داسد گشدد. اطب دس اداي، ساثك سا دسثبس حبالت سا اسب ثب يد

بثذ، گبي و ثشد آ سا ثب لهى حؿس ي و يخر ثبس و اص دسد سذ ي

ضدد، دگدش ضدذت ثذ أرص ث س ا يعكف ي دست لضض سا ي

ذ ث دندم ؾدعف أرد ا ثد دسد، اد ادسان ا اص دسد، و دسد سا دسن

Page 32: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

021

ضد. اطب ا يخبل سا ث لهى اسب ث پشسدگدبس خدد، ود لهد ؾعف ي

گشداذ، ا لهى سا ث دنم حؿس ضبخت ث دس اص يفبى است، ثش ي

أشوض أرد iضبسد و ثب أىبيم فس أر ث ايس يبد، اص ع بآگبب ي

أنغدشن »گذ9 سسذ و ثذ ي رب ي ضد ث آ أش ظبش ي ث غست وبيم

(30 29: 1375)واى، «. ي انرس يب نس نه

أا گفت و خذاذ ث سجت احبق رد سعت فدؽ ثبثشا، ي

ست. اص ا أش ا سحتص لبنى سا پش وشد ث ش رد، اص خد ا ضده

س سجت ث لشة يكهك داسد؛ صشا يى ل اسأجبـ ث ارت است ايب ا

ا اص يشاأت لشة دب ثذگب ستذ و ث يمذاس دسر رد خدضب، يشأج

ضبسدذ اص دس ا سا غدذا ثعذ سا داسا ستذ. ا است و وبفشا خذا سا د

البل يب سا حزبث دس سا ضدبخت پشسدگدبس و ايبو سزبد صذ ب ا ي

يعشف وشد است9 أه ال ألتزت ل خهمه إال أ ألزجى االلبل دده.

)هواتح الااى، دعا اتحوض ثوال(

جمل وذاد ومب ي س د، يلل

لل د غبلل بىطللن لل ونلل للاو

(441: 4132)كظ،

iد پزشد. ثذي طست ک فةس، حشکةت سا دس . تكبهل فس ثب حشکت وش طست ه

ق عقل ظش عقل عول شش کشد تب ث هشتج کوبل عقل ثشسذ؛ وب ک د ق عقل ظش

ظةش ثةب ادساا اسةت وبذ ک کوبل عقةل شذ. الجت بگفت عول ث ق احذ تجذل ه

کوبل عقل عول ثب حشکت کست هعشفت فس، ث حشکت طعد ا دس هشاتةت سةت اثسةت

(145ة 143: 1399است. )س. ا: خسشپب پب آصاد،

Page 33: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

020

گیري تیجهن

آذ و اسب خذاذ دس د ثعدذ ردد اص يزع يكبنت ث دست ي

يعشفت ثب ى ساثك داسذ. دس ثعذ رد ثش قجك رش يتسف يرغذسا، خذاذ

بت فبغه رد داسد، ن ثب رش أزهد انعهم است أب يشأج اسب ث عل

ب اسك ثب اسب خذاذ اسأجبق ث حذت ضخػ و يرغذسا ث آ سسذ،

اص قدشف اسدب دض داسد ا ساثك يستمى ث دنم أعهم ثد رد يى،

سجت ث خذا رد داسد. دس ثعذ يعشفت دسبفتى و خذاذ يستمب ثد اسدب

لهى داسد حت لهى ا سجت ازبد اسب ضذ است. اص قشف اسدب دض

أاذ ثد رات ب ساثك يعشفت ث غست يستمى رد داسد. انجت اسبا

ارت لهى پذا وذ. ث خبقش يتب ثدد لد ادساوطدب، ادسان بلػد اص

وذ و ى اص قشك لهى ث خذاذ داسذ. آب خذاذ سا اص د سا يطبذ ي

تمى يسد ادسان لدشاس گشفتد خص است. ثبثشا، خذاذ ث غست يس

است؛ اگش چ اوخش يشدو اص ا ادسان خد غبفهذ، ايب خاظ انب ان اص ا

اسأجبـ ث أدا گفدت ود اد لهدى اسك له يكهن ستذ. اص اد س، يد

حؿس اسب ث خذا داسا دسربت است اص لهى بآگبب ضشع ضدذ ثدب

حزبة ثد غدست لهدى يشودت ضدد آگببد دس ثشقشف ضذ يان

ا و حت ضبذ أش ضذ ث گ آذ. دس ا يشحه، اسأجبـ اسب ثب خذا ل ي

ضد. أسجح يردات لبنى ي

Page 34: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

021

منابع

؛ 2رهدذ ((،2)ضل ىن ل ) خمى م ات ك سف ا م 9 0270د اسدثه، لجدذانغ،

أرى طش آحبس ايبو خ.چبح ال، أشا، يؤسس

ث أػلح سدذ ردرل اندذ آضدتب، چدبح ال، المطع ، سسالض 9 0275بو، د ث

أشا، سپش.

چدبح ال، لدى، ك ختم ل ض كمل تعلل، 9 0265د راد آيه، لجدذاهلل،

اسشا .

، انضشا .چبح الض كم تعل اسف ابع، 9 0261د دددددددددد،

لثش اسبس سخ يلدذ لضد دوتدش لبسدى دان كظ 9 0271انذ، د حبف ضس

غ(، چبح ال، أشا، قر.

ونلم ع كل ضىسل صلذا، 9 0277د خسشپب، لجذانلس پب آصاد، حس، چبح ال، أشاو، سبصيب اتطبسات پژطگب فشگ اذط اسري.

جم ي ضل بخلص وخسل بلذ ي علد صلذالمت له 9 0271، يلذ، د رثل

رب، داطگب لى، لى، اضشاق. ثض از،

، چبح ال، لى، اضشاق.1رهذ ، الحنواض 9 0263د سثب گهپبگب، له،

چبح ال، كض ي كع يجد از ك طه صذالمت له، 9 0270د سحب، سعذ،

جهغبت اسري.لى، دفتش أ

چدبح سدو، أدشا، ست ضىس د كتب صلذالمت له، 9 0264د سجلب، رعفدش،

پژطگب لهو اسب يكبنعبت فشگ.

چبح ال، أشا، طش بة.ض المىن ، 9 0302د سجضاس، يربد،

ك ىگ اصطالت ك سف الصذا، 9 0268د سزبد، سذ رعفش، ردب، چدبح ال، ثد

صاست فشگ اسضبد اسري.

Page 35: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

8 - 0، شماره مسلسل 3109 تابستان و پاییز ،سومل سا

022

لفػدهبي ج آئى ع ك آحبس فهسف وري اغبنت رد،9 0275د سعذ، حس،

.01له د پژط فهسف ورو اسري(، سبل پزى، ش

، چبح دو، أدشا، يسسد 3رهذ ىفت ضخ اض اق، جمع، 0264د ضخ اضشاق،

گ.يكبنعبت ألممبت فش

، چدبح دو، 1رهدذ ض ىن كم سلبزيا، دس9 0276د ضشاص، سؾ،

أشا، حىت.

چبح ال، أشا، حىت.اس اات، 9 0274د غذسانتؤن،

9 0870د دددددددددد، ، چدبح سدو، 8رهدذ االبعل، الحنو الوتعال ف االسعواس العقلع

ثشت، داساحب انتشاث.

لحذث انعبنى(، چبح ال، أشا، ثبد حىت ك الحذيث سسال، 0267 دددددد، د دددد

اسري غذسا.

رهذ، ين أعهمبت انن لهد اندس، چدبح دو، 3 ض اصل الكك،د دددددددددد،

أشا، پژطگب لهو اسب يكبنعبت فشگ.

ز حىت فهسف اشا.أشا، االمبذ ي المعد، 9 0243 د دددددددددد،

چبح دو، أشا، وتبثخب قس.المطع ، 9 0252 د دددددددددد،

دس ه 4 د 0د 2رهذ اصل ك سف ي يش ئلسم، أب9 د قجبقجب، يلذ حس، ث

يزهذ، يمذي پبسل ضذ يشأؿ يكش، لى، دفتش اتطدبسات اسدري اثسدت ثد ربيعد

له لى.يذسس حص

أشر له ضشا، چبح دو، لى، اتطبسات دفتش سئ ذ، 9 0277د دددددددددد،

أجهغبت اسري حص له لى.

، چدبح ال، 1رهدذ دآ ذ ب ونم كم صلذا، 9 0275د لجدت، لجذانشسدل،

( د يؤسسد آيصضد ب لست أشا د لى، سبصيب يكبنع أذ وتت لهو اسب داطگب

پژط ايبو خ.

چدبح چدبسو، لدى، ثسدتب س د ادل اثبت يجد خذا، 9 0275غشب، يلسد، د

Page 36: هیلاعتم تمکح رد اذخ و ناسنا هطبارpwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727...تدأاش ندر سد سبدس تدممح دغا دث شدر

رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه

023

وتبة.

، كل ى «اسصبث يعشفت اسب سجت ث خذا يتعدبل اص ددذگب اسدرو »د دددددددددد،

.08ش ع ك ،

أشر وشى يزتذ، ث ؾ يت ، مذ ب المطع الصذا9 0270د وشث، بش،

فبسس انطبلش يشصا لبدانذن، چبح ال، أشا، ثبد حىت اسري غذسا.

چبح ال، انضشا .بذاع الحكم، 9 0265د يذسس صص، آلب له،

چبح ال، لى، يؤسسد رهذ ال طتى، ض اسف، 9 0271د يػجبح ضد، يلذأم،

ايبو خ. طآيصض پژ

لأشرد ضدشح سسدبن ك سلف صلذالمت له وآي9 0274د يػكف، صشا،

ضاذ انشثث(، چبح ال، أشا، ثػشت حىت.

رب، حىت. ، چبح ال، ث1رهذ ض ىن ، ، 0251يكش، يشأؿ، د

ريد(، چدبح لضدشح يجسدـ ي جمع آث استد ضذ ط 9 0271د دددددددددد،

پزى، أشا، غذسا.