Αξιοποίηση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης

στα πλαίσια της θεωρίας μάθησης εποικοδομισμού /κοινωνικού κονστρουκτιβισμού

(social constructivism)

Επιμόρφωση εκπαιδευτικών ΠΕ70

Όλγα Κασσώτη

Λογισμικά ανάπτυξης δεξιοτήτων υψηλού επιπέδου

►Λογισμικά ανάπτυξης δημιουργικότητας ►Λογισμικά εννοιολογικής χαρτογράφησης ►Λογισμικά οπτικοποίησης ►Λογισμικά προσομοίωσης ►Λογισμικά μοντελοποίησης

Λογισμικό Εννοιολογικής Χαρτογράφησης

Άξονες ανάλυσης του θέματος

►Ο χάρτης εννοιών ως εργαλείο μάθησης ►Λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης ►Χρήση και χρησιμότητά του λογισμικού

εννοιολογικής χαρτογράφησης ως εργαλείου στην εκπαιδευτική διαδικασία

►Προβληματισμοί - ερωτήματα

Νοηματοδοτημένη λέξη: μικρόκοσμος της συνείδησης

"Η συνείδηση αντανακλάται στη λέξη όπως ο ήλιος σε μια σταγόνα νερού. Η λέξη συμπεριφέρεται προς τη συνείδηση, όπως ο μικρός κόσμος προς το μεγάλο, όπως το ζωντανό κύτταρο προς τον οργανισμό, όπως το άτομο προς τον κόσμο. Η νοηματοδοτημένη λέξη είναι ο μικρόκοσμος της συνείδησης."

L. Vygotsky

Εννοιολογικός χάρτης

Κύριο χαρακτηριστικό: αναπαράσταση των σχέσεων που υπάρχουν ανάμεσα στις έννοιες που δομούν ένα συγκεκριμένο θέμα. Αποτελείται από έννοιες οι οποίες συνδέονται

μεταξύ τους με λέξεις ή φράσεις που περιγράφουν τη σχέση που τις συνδέει, σχηματίζοντας ένα δίκτυο.

► Κόμβοι: περιέχουν έννοιες ► Συνδέσεις (σύνδεσμοι): γραμμές που απεικονίζουν σχέσεις

Μπορεί να είναι μονόδρομες, αμφίδρομες ή μη κατευθυντικές. Μπορεί να συνοδεύονται από λέξεις (ετικέτες) που δείχνουν τη φύση

της σχέσης.

ένας ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

έννοιες συνδετικές φράσεις

σχέσεις

δείχνει

μεταξύ

αποτελείται από αποτελείται

από

Ποιος ; Πότε ;

Πού ;

Γιατί ;

Πώς ;

Τι ;

…στο χαρτί

…στο χαρτί

…και στον υπολογιστή

Αξιοποίηση εννοιολογικών χαρτών στην εκπαιδευτική διαδικασία

► Η κριτική σκέψη και η διερευνητική / ανακαλυπτική μάθηση είναι δεξιότητες απαραίτητες στον πολίτη του 21ου αιώνα η ανάπτυξή τους είναι ζητούμενο του σημερινού

σχολείου.

► Η δυνατότητα της εννοιολογικής χαρτογράφησης να οργανώνει τη σκέψη υποβοηθά την ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων.

“Η νοηματοδοτημένη λέξη είναι ο μικρόκοσμος της συνείδησης."

L. Vygotsky

Παιδαγωγική προσέγγιση ► Buzan, 1970: Τεχνική μη γραμμικών σημειώσεων ► Loftus & Collins, 1975: μοντέλο μνήμης «spreading activation» ► Novak, 1990: - Χρήση εννοιολογικών χαρτών στη διδασκαλία -“Μάθηση με νόημα”: προσαρμογή νέων εννοιών στις υπάρχουσες γνωστικές δομές ► Ausubel, 1968: Σημασία της προϋπάρχουσας γνώσης ► Jonassen, 2000: Οργάνωση και αναπαράσταση της γνώσης με βάση το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον ► Vygotsky, 1986: - Eισαγωγή του όρου «γνωστικό εργαλείο», - Zώνη Eπικείμενης Aνάπτυξης ► Ormrod, 1995: Η οργανωμένη παρουσίαση της γνώσης βοηθά στην κατανόηση, αποθήκευση και ανάκλησή της ► Gardner, 1993: Μοντέλο πολλαπλής νοημοσύνης (πολλαπλά σημεία εισαγωγής της γνώσης)

Αξιοποίηση εννοιολογικών χαρτών στην εκπαιδευτική διαδικασία

► Διευκολύνει το μαθητή να μη διασπάται καθώς αποφεύγει το μονότονο κείμενο που οργανώνεται σε γραμμική σειρά.

► Διευκολύνει το μαθητή να απομνημονεύσει, καθώς οι πληροφορίες δίνονται σε χωρική διάταξη (και με σχήματα) και μάλιστα λογικά.

► Ωθεί το μαθητή να μάθει ή/και να διερευνήσει ή/και να ανακαλύψει λογικές σχέσεις μεταξύ των πληροφοριών μιας ή περισσοτέρων εννοιών, όπως: σχέσεις αιτίας-αποτελέσματος, σχέσεις σύγκρισης (ομοίων/ αντίθετων), σχέσεις χρονικής ακολουθίας, σχέσεις μέρους – όλου, σχέσεις λογικής υπαγωγής

► Ασκεί το μαθητή να αποκωδικοποιεί πυκνό κείμενο και να εντοπίζει το πιο ουσιώδες.

► Καθιστά το μαθητή ενεργό διαχειριστή της ύλης, αντί του παθητικού δέκτη.

► Διευκολύνονται ιδιαίτερα μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες και οι οπτικοί τύποι.

Διδακτική αξιοποίηση-Αποτελέσματα

Εργαλείο δημιουργικής σκέψης (αποκλίνουσα σκέψη)

Εργαλείο ανάπτυξης-καλλιέργειας

κριτικής σκέψης

Εργαλείο μεταγνώσης Ενίσχυση ενεργητικής- διερευνητικής μάθησης

Ενίσχυση

ομαδοσυνεργατικής μάθησης

(ανταλλαγή ιδεών και επικοινωνία )

Εργαλείο επίλυσης προβλήματος

για τον μαθητή

Διδακτική αξιοποίηση-Αποτελέσματα

Εργαλείο αξιολόγησης της μάθησης

και της εξέλιξης της γνωστικής αλλαγής

Μέσο οργάνωσης και παρουσίασης

της έννοιας

Διαγνωστικό εργαλείο για την ανίχνευση και αναπαράσταση πρότερων γνώσεων

για τον Εκπαιδευτικό

Μέσο ανάλυσης, διευκρίνησης,

και εμπλουτισμού της έννοιας

Λογισμικό εννοιολογικών χαρτών στην εκπαιδευτική διαδικασία

► Αποτελεί μια ισχυρή τεχνική ‘γραφικής’ απεικόνισης εννοιών

► Αξιοποιεί πολλαπλές αναπαραστάσεις λέξεις, εικόνες, αριθμούς, μουσική, χρώμα και χωρική

αναπαράσταση υποστηρίζει τομείς πολλαπλής νοημοσύνης

► Σκέψη σε λογικό και δημιουργικό επίπεδο ταυτόχρονα ► Παρέχει ‘ελευθερία’ έκφρασης και αναζήτησης ► Είναι σχεδιασμένο να ‘προσαρμόζεται’ σε διαφορετικούς

τρόπους σκέψης, ανάκλησης γνώσεων, μάθησης Αποτελεί εργαλείο υποβοήθησης και επέκτασης των

δυνατοτήτων κάθε σκεπτόμενου ατόμου.

Λογισμικό εννοιολογικών χαρτών στην εκπαιδευτική διαδικασία

► Έχει ‘δυναμική’ μορφή ► Ευκολία αναδιοργάνωσης κόμβων, ετικετών και δεσμών

(δυνατότητα μετακίνησης, προσθήκης εννοιών) ► Δυναμική μετακίνηση κόμβων, χωρίς αλλαγή δεσμών ► Η εργασία στον Η/Υ ευνοεί τη συνεργασία μικρών

ομάδων ► Δυνατότητα μετατροπής των εννοιολογικών χαρτών σε

άλλες ηλεκτρονικές μορφές ► Δυνατότητα επιλεκτικής εστίασης σε μεγάλους

νοητικούς χάρτες (μεγάλη επιφάνεια σχεδιασμού) ► Σύνδεση με το internet (διερευνητική/ανακαλυπτική

μάθηση) ► Δυνατότητα εμπλουτισμού του χάρτη με γραφικά

(χρώματα, εικόνες)

Ημιδομημένα δείγματα χαρτών για συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους

Χάρτης τύπου «αράχνης» 1. Ανάπτυξη έννοιας

περιγραφή χαρακτηριστικών

περιγραφή γεγονότων

Ημιδομημένα δείγματα χαρτών για συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους

Χάρτης τύπου «διαγράμματος ροής» 2. Ανάπτυξη διαδικασίας

Ημιδομημένα δείγματα χαρτών για συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους

Χάρτης τύπου «συστήματος» 3. Ανάπτυξη επιχειρηματολογίας

Ημιδομημένα δείγματα χαρτών για συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους

Χάρτης τύπου «συστήματος» 3. Ανάπτυξη

πλοκής

Ημιδομημένα δείγματα χαρτών για συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους

Χάρτης «ιεραρχικός» 4. Ανάπτυξη

δομής

Γραμμικός χάρτης

Είδη λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης

► Το πιο δημοφιλές Inspiration/kidspiration (ελεύθερη δοκιμή για 30 μέρες)

► Kατάλογοι λογισμικών CMapTools: http://cmap.ihmc.us/ COMPASS: http://hermes.di.uoa.gr/compass/ Mindomo: http://www.mindomo.com Mindmeister: http://www.mindmeister.com Webspiration: http://mywebspiration.com

kidspiration (Α΄- Ε΄)

Inspiration (Στ΄- …)

Πώς κατασκευάζουμε ένα εννοιολογικό χάρτη;

Ενδεικτικές Δραστηριότητες

Ανάλογα με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα που επιδιώκεται να επιτευχθούν, οι δραστηριότητες μπορεί να αφορούν σε εργασίες, όπως:

► κατασκευή ενός χάρτη που αφορά σε μια κεντρική έννοια ή σε μια ερώτηση ή μετά από μελέτη σχετικού κειμένου,

► διόρθωση ενός χάρτη (π.χ. τροποποιήσεις, διαγραφές στις έννοιες που απεικονίζονταν και στις μεταξύ τους συνδέσεις),

► επέκταση ενός χάρτη, δηλαδή οι μαθητές καλούνταν να προσθέσουν στο δοσμένο χάρτη νέες έννοιες/συνδέσμους,

► συμπλήρωση ενός χάρτη, δηλαδή οι μαθητές καλούνταν να συμπληρώσουν ένα δομημένο και ημισυμπληρωμένο χάρτη με έννοιες ή/και με συνδέσμους,

► σχολιασμός ενός δοσμένου χάρτη από τους μαθητές ή απάντηση σε ερωτήσεις μετά από μελέτη σχετικού χάρτη που δινόταν στους μαθητές, και

► οποιοσδήποτε συνδυασμός των παραπάνω π.χ. αξιολόγηση/διόρθωση και επέκταση ενός δοσμένου χάρτη

Για παράδειγμα…

Ενδεικτικές Δραστηριότητες

► Οι μαθητές μπορεί να έχουν στη διάθεσή τους μια λίστα εννοιών ή/και μια λίστα συνδέσμων ή μπορεί να είναι

ελεύθεροι να επιλέξουν τις έννοιες/συνδέσμους που θα απεικονίσουν στο χάρτη τους, ανάλογα με το βαθμό βοήθειας/καθοδήγησης που θέλουμε να δοθεί, ή/και

ένα σύνολο ερωτήσεων που θα τους βοηθήσει/καθοδηγήσει στη σύνθεση και ολοκλήρωση της εργασίας τους.

► Οι διαθέσιμες λίστες εννοιών/συνδέσμων μπορεί να περιέχουν μόνο τις απαραίτητες έννοιες/συνδέσμους ή/και περιττές έννοιες ή/και λανθασμένους συνδέσμους

Προβληματισμοί ►Αν και τα υπολογιστικά περιβάλλοντα

εννοιολογικής χαρτογράφησης είναι εύχρηστα και εύκολα στην εκμάθησή τους , η κατασκευή εννοιολογικών χαρτών παραμένει μια σύνθετη και πολύπλοκη διαδικασία

►Απαιτείται προετοιμασία των μαθητών για την εκπόνηση ενός άρτιου εννοιολογικού χάρτη με τη μορφή «δικτύου» ή «συστήματος»

Προβληματισμοί

►Οι μαθητές έχουν την τάση να κατασκευάζουν γραμμικούς εννοιολογικούς χάρτες ακολουθώντας τους τρόπους της παραδοσιακής ιστορικής αφήγησης ή στην καλύτερη περίπτωση με δομή «αστέρι» ή «δέντρο»

►Οι μαθητές έχουν την τάση να αντιγράφουν αυτούσια τμήματα από το κείμενο αναφοράς(π.χ. σχολικό εγχειρίδιο) χωρίς να το μετασχηματίζουν σε έννοιες -ετικέτες.

Γραμμικός χάρτης

Προβληματισμοί

►Διαπιστώνεται λοιπόν ότι χρειάζεται πάντα η άμεση ή έμμεση αποτελεσματική καθοδήγηση από την πλευρά του εκπαιδευτικού.

►Τα ανοικτά περιβάλλοντα μάθησης προσφέρουν ένα πλούσιο περιβάλλον, αλλά δεν μπορούν από μόνα τους να εξασφαλίσουν μια συγκεκριμένη μάθηση.

Προβληματισμοί - προτάσεις

►Απαραίτητη προϋπόθεση για την αξιοποίηση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης όμως είναι η αναδιοργάνωση του τρόπου διδασκαλίας.

►Από τη μετάδοση της πληροφορίας στην υποστήριξη των μαθητών ώστε να δομήσουν τις δικές τους ερμηνείες.

Προβληματισμοί - προτάσεις

►Προϋποθέτει αποδοχή των βασικών ιδεών του κονστρουκτιβισμού και τη δημιουργία ανοικτών μαθησιακών περιβαλλόντων , γεγονός που απαιτεί αλλαγές σε δομικά στοιχεία της εκπαίδευσης , όπως είναι το αναλυτικό πρόγραμμα , τα μοντέλα διδασκαλίας , ο ρόλος του δασκάλου και του μαθητή.