Gürcü KOÇİsa KORKMAZ Mahinur KARATAŞ COŞKUN Mediha SARINaim ÜNVER Oğuzhan KILDAN Şükran TOKTürkay N. TOK

Editör:Ahmet DOĞANAY

10. BASKI

Öğretim İlke ve Yöntemleri

Editör: Prof. Dr. Ahmet Doğanay

Öğretim İlke ve Yöntemleri

ISBN 978-9944-919-24-1

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2015, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Şubat 2007, Ankara10. Baskı: Eylül 2015, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/AYenimahalle/ANKARA

(0312 394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: pegem@pegem.net

iii

ÖNSÖZ

Öğretmenler öğrencilerine zenginleştirilmiş öğrenme yaşantıları sunarak, onlara öğrenmeyi öğrenme yolunda kılavuzluk ederler. Bu kılavuzluk görevlerini etkili yapabilmeleri için, öğretmen adaylarına da öğretmeyi öğrenme sürecinde iyi kılavuzluk edilmesi gerekir. Büyük ölçüde bir beceriler bütünü olan öğretmenlik mesleğinin sağlam bir bilgi temeli ve duyuşsal ögelerle de beslenmesi gerekir. Elinizdeki bu kitap, öğretmeyi öğrenmeye çalışan öğretmen adayları ve öğretme becerilerini geliştirmek isteyen öğretmenlere sağlam bir bilgi temeline dayalı öğretim becerileri geliştirme yolunda kılavuzluk etmeyi amaçlamaktadır.

Anlamlı ve kalıcı öğrenmeyi gerçekleştirmeyi amaçlayan etkili öğretimle ilgili bilgi ve buna bağlı olarak beceri temeli sürekli değişmektedir. Bununla birlikte, etkili öğretimin genel yapısı ya da boyutları aslında çok fazla değişmemekte, değişim daha çok yaklaşım, yöntem ve teknikler bazında olmaktadır. Öğretimin planlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geribildirim bu değişmeyen ana boyutları oluşturmaktadır. Bu nedenle öğretmeyi öğrenme becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bir kitabın bu ana boyutlar çerçevesinde oluşturulması gerekmektedir.

Bu kitabın temelini, daha önce editörlüğünü sevgili Emin KARİP’le birlikte yaptığımız, aynı yayın evinin basımı olan “Öğretimde Planlama ve Değerlendirme” kitabı oluşturmaktadır. Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) tarafından öğretmen eğitimi programlarındaki değişim çerçevesinde, daha önce adı “Öğretimde Planlama ve Değerlendirme” olan dersin, “Öğretim İlke ve Yöntemleri” ve Ölçme ve Değerlendirme” olarak iki ayrı ders şeklinde ayrılması uygun görülmüştür. Bu nedenle, kitabın yeni basımında iki ayrı kitap olarak basılmasının daha uygun olacağı düşünülmüştür.

Bu bağlamda kitabın öğretimde planlama ve uygulama ile ilgili olan kısmı, “Öğretim İlke ve Yöntemleri” adıyla yeniden basıma hazırlanırken, içeriğinde de önemli bazı değişiklikler yapılmıştır. Eskiden var olan bölümlerin bir kısmı yeniden yerlerini korurken, bazı bölümlere yeni eklemeler yapılarak yeniden düzenlenmiş ve adlandırılmıştır. İçeriğin öğretim için düzenlenmesi ve üst düzey düşünme becerilerinin öğretimi ile ilgili iki yeni bölüm eklenmiştir.

Kitap bu şekliyle, her biri alanlarında uzman değerli yazarlarca yazılmış dokuz bölüm olarak organize edilmiştir. Her bölüm, alanla ilgili en son gelişmeler taranarak, olabildiğince açık ve anlaşılır bir dille anlatılmaya çalışılmıştır. Her bölümün başında

iv

ve gerekli yerlerde düşünme zamanı adı altında yansıtıcı düşünme etkinliklerine yer verilmiştir. Ayrıca her bölümün sonunda değerlendirme soruları yer almaktadır.

Birinci bölüm eğitim programının kavramsal yapısı, tasarımı ve geliştirilme sürecine odaklanmıştır. Eğitim programının hem açık (formel) hem de örtük boyutları açıklanmış, öğretim ve ders programlarıyla ilişkisi tartışılmıştır. Daha sonra program geliştirme kavramı çerçevesinde, program geliştirmeye kaynaklık eden faktörler ve program geliştirme yaklaşımları ele alınmıştır. Bölümün sonunda ise program tasarımı modelleri sınıflanarak, her biri kısaca açıklanmıştır. Böylece bu bölümde, eğitim programını oluşturan genel ögeler, bu ögelerin tasarımı ve geliştirilme süreci hakkında genel bir bilgi temeli oluşturma amaçlanmıştır.

İkinci bölümün odak noktasını eğitim amaçları oluşturmaktadır. Öncelikle eğitim amaçlarının hiyerarşik yapısı örneklendirilerek açıklanmış ve eğitim amaçlarının sınıflandırılmasında kullanılan farklı yaklaşımlar üzerinde durulmuştur. Eğitim amaçlarının sınıflandırılmasında en sık kullanılan yaklaşım olan Bloom ve arkadaşlarının yaklaşımı yanında, farklı sınıflandırma sistemleri de sunulmuştur. Daha sonra öğretim amaçlarının yazılmasında kullanılan farklı yöntemler tanıtılmış ve her sınıflama sistemine uygun örnek amaçlar (kazanımlar) belirtilmiştir. Bölüm sonunda, öğretim amaçlarına uygun içeriğin seçiminde uyulması gereken genel ilkeler tartışılmış ve bir amaç-içerik matriksi örneği sunulmuştur. Böylece bu bölümde, etkili öğretim için amaçların (kazanımların) geleneksel olarak kullanılan hedef, hedef davranış modelinden farklı yaklaşımlar da içerecek şekilde ifade edilmesi yollarının tanıtımı amaçlanmıştır.

İçeriğin öğretim için düzenlenmesi üçüncü bölümün ana temasını oluşturmaktadır. Öğretmenler genellikle öğretim programı ve ders kitaplarında sunulan içeriği olduğu gibi öğrencilere aktarmayı yeğlemektedirler. İçerik öğrencilere aktarılacak bir bilgi yığını değil, öğretim amaçlarının kazanımı için gerekli bir araç ve kaynaktır. Bu anlayışla bu bölümde, içeriğin temel öğeleri (olgu, kavram, ilke ve işlemler) davranış düzeyleriyle eşleştirilerek, öğretim amaçlarına uygun içerik düzenlemenin ilkeleri ve koşulları sunulmuştur. Bölüm sonunda ayrıca, anlatılan içerik düzenleme yaklaşımı somut bir örnekle zenginleştirilmiştir.

Etkili öğretim için işe koşulması gereken temel strateji, yöntem ve teknikler bölüm dört ve beşin odak noktasını oluşturmuştur. Öncelikle öğrenme ve öğretme kuramlarından süzülerek oluşturulmuş öğrenme ve öğretimin genel ilkeleri tartışılmıştır. Daha sonra öğretme ve öğrenme stratejileri tanımlanmış ve

v

sınıflandırılarak örneklendirilmiştir. Tüm dünyada eğitim uygulamalarını etkilemiş olan ve Bloom tarafından geliştirilen okulda öğrenme modeline (tam öğrenme) de bu bölümde kısaca yer verilmiştir. Bölüm beşte ise daha çok öğrencilerinin öğrenme sürecine aktif katılımını sağlamayı amaçlayan, öğretmen adaylarının yararlanabileceği öğrenme yöntem ve teknikleri üzerinde durulmuştur.

Altıncı bölüm öğretimde çağdaş yaklaşımlara ayrılmıştır. Genelde bilim ve bilgi anlayışındaki değişimlere paralel olarak öğrenme-öğretme yaklaşımlarında da yeni uygulamalar gündeme gelmiştir. Özellikle bilişsel psikoloji araştırmaları, öğrenmede öğrenene odaklanılmasını ve onun bilgiyi anlamlandırma süreci ile ilgili yeni bilgilerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu bilgilerin bir kısmı öğrenenin algılama ve anlam oluşturma sürecini ele alırken, bir kısmı da öğrenenlerin öğretimi etkileyebilecek özelliklerinin belirlenmesine yönelmiştir. Bu bağlamda bu bölümde, oluşturmacı (yapıcı) yaklaşımın öğretim uygulamaları, proje tabanlı ve problem temelli öğrenme yaklaşımları, öğrenme stilleri ve çoklu zekâ uygulamaları ve beyin uyumlu öğrenme gibi yaklaşımlar kısaca tartışılarak, öğretimde nasıl kullanılabilecekleri açıklanmıştır.

Beynin bilgi işleme araçlarını oluşturan üst düzey düşünme becerilerine ayrıca bir bölüm ayrılmıştır. Böylelikle öğretmenlerin, ezberin ötesinde öğrencilerinin bilgiden anlam oluşturma ve onu gerçek yaşam durumlarında etkili kullanabilmeleri için onlara yardımcı olabilecekleri pratik bilgiler sunulmuştur. Bu bağlamda, bilgi üretme süreci olarak araştırma-inceleme yoluyla öğrenme, eleştirel okuma ve düşünme, yaratıcı düşünme süreçlerinin konu alanları öğretimiyle bütünleştirilmesinin yolları gösterilmiştir.

Sekizinci bölümün konusunu, etkili öğretimin gerçekleştirilmesinde öğretim araç ve materyallerinin kullanımı oluşturmaktadır. Öğretimde yardımcı olarak kullanılması gereken hem geleneksel hem de modern öğretim araçları tanıtılarak, etkili kullanımı konusunda öğretmen adaylarına öneriler sunulmuştur. Bölüm sonunda, çoklu zekâ uygulamalarında kullanılabilecek bazı örnek öğretim materyalleri de sunulmuştur.

Son bölümde, öğretmenlerin öğretimi planlama aşamasında hazırlamak zorunda oldukları ünitelendirilmiş yıllık plan ve günlük ders planları tanıtılmış ve farklı derslerden örneklerle sunulmuştur. Ayrıca günlük ders planının uygulamaya konulmasıyla ilgili temel işlemler de bu bölümde açıklanmıştır. Günlük ders planı oluşturmanın en kritik noktası olan öğretim etkinliklerinin hazırlanmasında nelere dikkat edilmesi gerektiği üzerinde de ayrıca durulmuştur. Planlama öğretmenlerin öğretim öncesi yaptıkları bir çalışmadır. Ancak iyi bir planlama yapabilmek için,

vi

eğitim programını ve işlevlerini tanımak, öğrenme, öğretme strateji, yöntem ve tekniklerini incelemiş olmak gereklidir. Bu nedenle planlamayla ilgili bölüm en sona bırakılmıştır.

Bu kitaba, düşünce aşamasından elinizdeki duruma gelinceye kadar, birçok kişinin katkı ve yardımları olmuştur. Öncelikle yoğun çalışmaları arasında zaman ayırarak, titizlikle bölümlerini yazan ve daha sonra geliştiren yazar arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim. Kitabın temelini oluşturan “Öğretimde Planlama ve Değerlendirme” kitabının fikrini ortaya atan ve planlama ve uygulama kısmının editörlüğünü bana öneren değerli arkadaşım Prof. Dr. Emin KARİP başta olmak üzere, sevgili yazar arkadaşlarım Prof. Dr. İsa KORKMAZ, Doç. Dr. Mediha SARI, Doç. Dr. Mahinur Karataş COŞKUN, Doç. Dr. Şükran TOK, Doç. Dr. Türkay TOK, Doç. Dr. A. Oğuzhan KILDAN, Öğr. Gör. Naim ÜNVER ve Doç. Dr. Gürcü Erdamar Koç'a sonsuz teşekkürler. Yazdığımız bölümleri okuyarak, çok değerli geri bildirimler sunan sevgili arkadaşlarım Doç. Dr. Mediha SARI ve Dr. Mükerrem Taş'a; proje temelli öğretim konusundaki katkılarından dolayı sevgili Yrd. Doç. Dr. Mehmet KARAKUŞ’a; kitabın düşünce aşamasından basıma kadar geçen süreçte her türlü destek ve yardımı sağlayan Sayın Servet SARIKAYA ve Gürsel AVCI nezninde tüm Pegem Akademi çalışanlarına çok teşekkürler. Ayrıca, yazdığım bölümün karalamalarını bilgisayarda yazan ve bana her zaman desteğini esirgemeyen sevgili eşim Öğr. Gör. Şengül DOĞANAY’a da en içten teşekkürler.

Bu kitapta sunulan öğretimi planlama ve uygulama ile ilgili bilgilerin, öğrencilerinin farklı gereksinimlerini ve stillerini dikkate alarak, onların öğrenme süreçlerinde etkin rol oynamaları temelinde öğrenme-öğretme süreci oluşturmayı amaçlayan öğretmen ve öğretmen adaylarına katkı sağlayacağı umulmaktadır.

vii

ÖĞRETİM ELEMANI VE ÖĞRENCİLER İÇİN KULLANIM KILAVUZU

Bu kitap, hizmet öncesi öğretmen eğitim programlarında yer alan “Öğretim İlke ve Yöntemleri” dersinde kaynak kitap olarak kullanılma amacıyla yazılmıştır. Ancak, kısa süreli ya da meslek olarak öğretme işini seçmiş kişilerin öğretim becerilerini geliştirme amacıyla da elbette kullanılabilir.

Kitabın ilk basımından bu yana kitap hakkında, hem üniversitelerde bu dersi okutan öğretim elemanlarından hem de çeşitli kademelerde çalışan öğretmenlerden geribildirimler geldi. Bu geribildirimlerin büyük bir kısmı, kitabın oldukça kapsamlı ve güzel organize edilmiş olmasına karşın, “Öğretim İlke ve Yöntemleri” dersinde öğrencilere biraz ağır geldiği ve derste tüm konuların ele alınmasının mümkün olmadığı, kitabın daha çok lisansüstü düzeydeki öğrencilere uygun olduğu yolundaydı. Bu eleştiriler doğrultusunda kitabı yeniden düzenleyerek bazı bölümleri kısaltmak ve 14 haftalık bir derste işlenebilecek bir duruma getirmek elbette olası. Fakat bunun yerine, kitapların bir derste olduğu gibi, bölüm bölüm, satır satır kullanılması yerine, bir yardımcı kaynak olarak kullanılmasının daha yararlı olacağı düşüncesinden hareketle, kitabı kısaltma fikrinden vazgeçtim. Bunun yerine kitabı dersinde kullanan öğretim elemanı ve öğrencilerle, kitabın etkin kullanımıyla ilgili bazı önerilerimi paylaşmak istedim. Kitabın etkin kullanımıyla ilgili önerilerin kaynağını öğretim elemanlarından gelen geribildirimler ve kişisel deneyimlerim oluşturmaktadır. Bu önerilerin birçoğunu öğretim elemanı ve öğrencilerin uyguladığını tahmin ediyorum. Yine de anımsatmanın yararlı olabileceğini düşünüyorum.

Öğretim Elemanlarına

Öğretim İlke ve Yöntemleri dersi öğretmen eğitimi programlarında haftada üç saat olarak yer almaktadır. Bir dersin planlanmasında, bu ders için yazılmış bir kitaptaki konuların olduğu gibi hesaba katılması yerine, öğrencilerin, konu alanının ve mesleğin gerektirdiği temel niteliklerin belirlenerek, dersin amacı ya da öğrenme çıktısı olarak saptanması gerekir. Ders için yazılmış kitaplardan çok, saptanan bu amaçların uygun içeriğin, öğrenme-öğretme etkinlikleri ve değerlendirme etkinliklerinin belirlenmesinde temele alınması gerekir. Bu nedenle, 14 haftalık bir yarıyıldan oluşan ve haftada üç saat okutulan bir derste, bu kitapta yer alan tüm konuların ayrıntılı olarak yer alması mümkün olmayabilir. Dersin öğrenim izlencesinde (syllabus) belirlenen amaçlar doğrultusunda, hangi konuların daha ayrıntılı, hangilerinin daha az yer alacağı belirlenebilir. Kitaptaki bazı üniteler öğretmen eğitimi programlarında yer alan diğer bazı derslerin içeriğiyle de örtüşebilmektedir. Bu nedenle öğretim elemanları kendi bölümlerindeki eğitim programını genel olarak inceleyerek, başka derslerin kapsamında kazandırılan amaçları ve işlenen konuları da göz önünde bulundurup bir planlamaya gidebilirler.

Kitabın bölümlerinin içeriği oluşturulurken, bu alandaki alanyazında günümüze kadar biriken bilgi birikiminin yansıtılmasına özen gösterilmiştir. Örneğin, amaçların seçimi ve ifade edilmesiyle ilgili ikinci bölümde, hem amaç kategorilerinin belirlenmesinde hem de amaçların ifade edilmesinde çok farklı yöntemler sunulmuştur.

viii

Öğretmenler uygulamada bu yöntemlerin hepsini aynı anda elbette kullanamayacaklardır. Ancak, amaçların yazımında ya da uygun kategorilerin seçiminde kitapta farklı seçeneklerin sunulmuş olması, hem bu konuyu öğreten hem de öğrenen açısından bir zenginlik oluşturacaktır. Öğretim elemanı amaç yazım yöntemlerinden kendince daha uygun olanı seçerek, onun üzerinde daha ayrıntılı durabilir. Diğer bir öğretim elemanı ya da öğretmen ise bir başka yöntemi kendine daha uygun bulabilir. Yine kitabın beşinci ve altıncı bölümlerinde yer alan yöntem, teknik ve çağdaş yaklaşımlar içinden de, dersin verildiği bölümün gereksinimleri göz önüne alınarak, tüm yöntem ve teknikler yerine seçilen bazı yöntem ve tekniklere ağırlık verilebilir.

Kitapta her bölümün başında ve konu sonlarında “düşünme zamanı” adı altında, konuların tartışılarak öğrenilmesi ve günlük yaşama transfer edilebilmesi amacıyla tartışma soruları konulmuştur. Bu soruların sınıfta tartışılması elbette biraz zaman alabilir. Ancak konuların sorgulanarak, günlük yaşamla ilişkilendirilerek öğrenilmesinin hem öğrenmenin anlamlılığı ve kalıcılığı hem de genelde sorgulama anlayışının kazanılması açısından önemli olduğuna inanılmaktadır. Kaldı ki, kitapta yer alan soruların bir kısmının sınıf dışında da ödevlendirilerek tartışılması sağlanabilir. Bu konuda belirtmek istediğim diğer bir nokta da; bu soruların olduğu gibi kullanılabileceği gibi, öğretim elemanının konuyla ilgili farklı soruları da gündeme getirip tartışma sağlayabileceğidir.

Öğretim elemanı arkadaşlarımla paylaşmak istediğim diğer bir konu ise, öğretimde kitapların kullanımı ile ilgilidir. Eğitim bilimleri alanındaki ilgili alanyazın incelendiğinde, eğitimciler arasında birçok konuda görüş birliği bulunmasına karşın, bazı konularda farklı fikirlerin oluştuğu da görülebilmektedir. Kitapta yer alan bilgiler incelenen kaynaklardaki bilgi ve görüşlerle sınırlıdır. Ancak yukarıda kısaca belirttiğim gibi, farklı anlayış ve fikirlerin yansıtılmasına da özen gösterilmiştir. Derste bir tek kitabın izlenmesi kolaylık sağlamakla birlikte, yüksek öğretim düzeyindeki bir derste öğrencilerin aynı konuda yazılmış farklı kaynakları da incelemelerinin sayısız yararları olacağı açıktır. Böylelikle öğrenciler hem aynı konudaki farklı anlayışları görecekler, hem de farklı anlatım ve örnekleri inceleyerek daha kalıcı ve anlamlı bir öğrenme gerçekleştireceklerdir.

Son olarak, kitabın öğretimde kullanımında, ilgili strateji, yöntem ve tekniklerin mümkün olduğunca uygulamalı gösterilmesi gerekliliğini vurgulamak istiyorum. Eğitim bilimleri ile ilgili derslerde öğrencilerin çoğunluğu derslerin uygulamalı olarak işlenmediğinden yakınmaktadırlar. Yıllar önce bir eğitim yüksek okulunda izlediğim “öğretim ilke ve yöntemleri” dersinde, öğretim elemanı kürsüde oturmuş önündeki defterden öğrencilere drama yöntemiyle ilgili notlarını yazdırıyordu. Öğrencilerin dersteki tek aktifliği ise, ara sıra öğretim elemanına yavaş okumasını rica etmeleri idi. Her bir yöntemin kendi doğasına ve kurallarına göre örneklendirilerek sunulması hem öğrenmenin kalıcılığı ve anlamlılığını artıracak hem de öğrencilerin bu derslere karşı dikkat ve güdülenmesini yükseltecektir.

ix

Öğrencilere Ders kitapları içerdiği konular ve yazım stillerine göre elbette farklılaşmakla birlikte, öykü, roman, şiir vb. edebi kitaplara göre daha sıkıcıdırlar. Ancak mesleki bilgi ve becerilerin kazanılması için de bir zorunlulukturlar. Her dönem her dersle ilgili en az bir ders kitabı okuma gerekliliği, bu konuda bazı becerilere sahip olunmasını zorunlu kılmaktadır. Öğrenme amacıyla kitap okuma, diğer amaçlarla yapılan okumalara göre daha fazla dikkat ve beceri gerektirmektedir.

Etkili okuma yöntemleriyle ilgili birçok kaynak kitap bulunmaktadır. Sevgili öğrenciler; eğer daha önceki eğitiminiz sürecinde etkili okuma becerileriyle ilgili herhangi bir eğitim almadıysanız; kütüphaneden kolaylıkla bulabileceğiniz bir kitaptan bu becerileri öğrenmeye çalışmanız yararlı olacaktır. Aşağıda bu kitabı okuma sürecinde size kılavuzluk edebilecek bazı ipuçlarını paylaşmak istiyorum.

Öncelikle ders kitaplarını roman okur gibi baştan sona birden okumak mümkün değildir. Genellikle derste bir haftada bir bölüm incelenir. Bu nedenle de ders kitaplarını bölüm bölüm okumak daha yararlıdır. Ancak, derse girmeden önce o haftanın konusuyla ilgili bölümü okumakta ve gerekli olduğunda derste sormak üzere sorular belirlemekte yarar vardır. Bir konuda derse girmeden önce sahip olduğunuz ön bilgiler derste konuyu anlamanızı kolaylaştıracaktır. Hatta bir bölümü bir defa da dersten sonra okumak, konuyu anlamanıza ve pekiştirmenize önemli katkılar sağlayacaktır. Böylelikle birçok öğrencinin yaptığı gibi, okuma ve çalışmaları sınav öncesine bırakmayarak, bu zamanı daha etkili kullanmanız mümkün olacaktır.

Kitabın ilgili bölümünü okumaya başlamadan önce, o bölümle ilgili kazanımları ve bölümün içindekiler kısmını incelemeniz yararlı olacaktır. Hatta hızlı bir şekilde bölümün tüm sayfalarını inceleyerek, varsa tablo veya şekillere bakıp, bölümün içerdiği konular hakkında genel bir bilgiye sahip olunuz. Daha önce bu konuda bildiklerinizi de hesaba katarak her bölümün başında yer alan “düşünme zamanı” sorularını yanıtlamaya çalışınız. Sonra, bölümdeki her bir alt başlığı soru olarak kendinize sorunuz ve gerekirse bu soruları bir yere yazınız.

Bölümü okumaya, bu soruları zihninizin arka planında tutarak başlayınız. Her bir soruyla ilgili kısmı, soruyu yanıtlamak için okuyunuz. Okuma sırasında gerekirse sayfanın boşluklarına notlar alınız ve gerekli yerlerin altını çiziniz. İsteyenler ayrı bir kâğıt ya da deftere de notlar alabilir. Bu sırada anlaşılmayan ve derste soru olarak sorulabilecek soruları da belirleyebilirsiniz. Okumayı pasif bir eylemden çok yazarla tartışıyormuşçasına etkin bir süreç olarak görünüz. Yazar için belirlediğiniz sorularınız olursa, elbette bölüm yazarlarına ya da bana doğrudan yazabilirsiniz.

Bölümü okumayı tamamladıktan sonra, daha önce belirlediğiniz soruları ne kadar yanıtlayabildiğinizi deneyin. Eğer hatırlamadığınız ya da eksik olduğunu düşündüğünüz yerler varsa son olarak tekrar gözden geçiriniz. Böylelikle daha anlamlı ve kalıcı bir öğrenme gerçekleşmiş olacaktır. Eğer bir konuda daha ayrıntılı bilgiye gereksinim duyarsanız, konuyla ilgili diğer kaynakları da elbette inceleyebilirsiniz.

Sevgili öğrenciler. Son olarak sizinle paylaşmak istediğim bir konu daha var. Kitabı sadece dersin sınavını geçmek için okumayınız. Hizmet öncesi öğretmen eğitiminiz süresince çeşitli dersler ve kitaplarla karşılaşıyorsunuz. Tüm bu dersler sizin

x

iyi bir öğretmen olmanız için gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmanız içindir. Kitapları bu nedenle, dersi geçmekten çok, iyi bir öğretmen olabilmek için gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanma amacını dikkate alarak okuyunuz. Elbette kitaplar tek başına sizi iyi bir öğretmen yapmayacaktır. Bu nedenle okulun eğitim programının size sunduğu tüm hizmetleri en iyi şekilde değerlendirmeye çalışınız. Mezun olmuş birçok öğrencimin, “keşke okul yıllarımı daha iyi değerlendirseydim”, türü yakınmalarına benzer durumlarla karşılaşmamak için zamanı iyi değerlendiriniz.

Değerli öğretim elemanı ve sevgili öğrenciler, tüm yazar arkadaşlarım adına, öğretmeyi öğrenme sürecinde kitabın sizlere yardımcı olmasını diliyorum. Kitap hakkındaki hem içerik hem de etkin kullanım ile ilgili eleştirilerinizi doğrudan yayınevi ya da bana iletmeniz, kitabın gelişimine ve zenginleşmesine katkı sağlayacaktır. En içten saygılarımla.

Ahmet DOĞANAY Adana-Eylül 2015

xi

BÖLÜMLER ve YAZARLARI

1. Bölüm: Eğitim Programı: Tasarımı ve Geliştirilmesi Prof. Dr. İsa Korkmaz, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Öğretim Amaçlarının Belirlenmesi, İfade Edilmesi ve Uygun İçeriğin Seçimi

Prof. Dr. Ahmet Doğanay- Doç. Dr. Mediha Sarı, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi

3. Bölüm: İçeriğin Öğretim İçin Düzenlenmesi

Yrd. Doç. Dr. Mahinur Karataş Çoşkun, Emekli Öğretim Üyesi

4. Bölüm: Öğretme-Öğrenme Strateji ve Modelleri

Doç. Dr. Şükran Tok, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

5. Bölüm: Etkili Öğretim İçin Yöntem ve Teknikler Doç. Dr. Türkay N. Tok, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

6. Bölüm: Öğretimde Çağdaş Yaklaşımlar Prof. Dr. Ahmet Doğanay, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Doç. Dr. Şükran Tok, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

7. Bölüm: Üst Düzey Düşünme Becerilerinin Öğretimi Prof. Dr. Ahmet Doğanay, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi

8. Bölüm: Öğretim Araçları Doç. Dr. A. Oğuzhan Kıldan-Naim Ünver, Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

9. Bölüm: Öğretimin Planlanması ve Uygulanması

Doç. Dr. Gürcü Erdamar Koç, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi

xii

İÇİNDEKİLER

Önsöz ........................................................................................................................................ iii Öğretim Elemanı ve Öğrenciler için Kullanım Kılavuzu ......................................................... vii Bölümler ve Yazarları ............................................................................................................... xi İçindekiler ................................................................................................................................. xii Tablolar Listesi ....................................................................................................................... xvii Şekiller Listesi ....................................................................................................................... xviii

1. BÖLÜM EĞİTİM PROGRAMI: TASARIMI VE GELİŞTİRİLMESİ

(ss: 1-35) İsa Korkmaz

Giriş ............................................................................................................................................ 2 Eğitim Programı Kavramının Tanımı ve Tarihi Gelişimi .......................................................... 2 Eğitimde Program Geliştirme ..................................................................................................... 5 Eğitim Programının Temel Öğeleri ............................................................................................ 7 Program Geliştirmenin Planlanmasındaki Temeller ................................................................ 11 Eğitimde Program Geliştirme Yaklaşımları ............................................................................. 16 Program Tasarımı ..................................................................................................................... 22 Eğitimde Program Geliştirme Sürecinin Sorumlulukları ......................................................... 28 Özet ........................................................................................................................................... 31 Değerlendirme Soruları ............................................................................................................ 32 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................ 35

2. BÖLÜM ÖĞRETİM AMAÇLARININ BELİRLENMESİ, İFADE EDİLMESİ VE UYGUN

İÇERİĞİN SEÇİMİ (ss: 37-80)

Ahmet Doğanay-Mediha Sarı

Eğitimin Amaçlarından Öğretimin Amaçlarına: Amaç Kavramı ve Kavram Kargaşası 38 Eğitim Amaçlarının Sınıflandırılması ...................................................................................... 44 Öğretim Amaçlarının İfade Edilmesi ....................................................................................... 52 Öğretim Amaçlarına Uygun İçeriğin Seçimi ............................................................................ 72 Özet ........................................................................................................................................... 76 Değerlendirme Soruları ............................................................................................................ 77 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................ 80

xiii

3. BÖLÜM İÇERİĞİN ÖĞRETİM İÇİN DÜZENLENMESİ

(ss: 83-126) Mahinur Karataş Coşkun

Giriş .......................................................................................................................................... 84 Öğretimle İlgili Değişkenler ..................................................................................................... 85 İçerik Düzenleme Stratejileri .................................................................................................... 85 Davranış-İçerik Kesişim Tablosu ............................................................................................. 87 Davranış Düzeyleri ................................................................................................................... 87 İçerik Türleri ............................................................................................................................. 89 Davranış Düzeyleri-İçerik Türleri Sınıflamasına Göre Yazılmış Davranışsal Amaç Örnekleri .................................................................................................................................................. 92 İçerik Türlerinin Öğretiminde Kullanılan İçerik Öğeleri ......................................................... 94 Özet ......................................................................................................................................... 120 Değerlendirme Soruları .......................................................................................................... 121 Yararlanılan Kaynaklar .......................................................................................................... 126

4. BÖLÜM ÖĞRETME-ÖĞRENME STRATEJİ VE MODELLERİ

(ss: 129-157) Şükran Tok

Giriş ........................................................................................................................................ 130 Etkili Öğrenme ve Öğretimin Genel İlkeleri .......................................................................... 131 Etkili Öğretimin Genel İlkeleri ............................................................................................... 135 Öğretim Stratejileri ................................................................................................................. 138 Öğrenme Stratejileri ............................................................................................................... 145 Öğretim İçin Öğrencileri Gruplama Çeşitleri ......................................................................... 149 Tam Öğrenme Modeli ............................................................................................................ 151 Özet ......................................................................................................................................... 153 Değerlendirme Soruları .......................................................................................................... 155 Yararlanılan Kaynaklar .......................................................................................................... 157

5. BÖLÜM ETKİLİ ÖĞRETİM İÇİN YÖNTEM VE TEKNİKLER

(ss: 161-230) Türkay N. Tok

Giriş ........................................................................................................................................ 162 Öğretimde Strateji, Yöntem ve Teknik Kavramları ............................................................... 162 Öğretim Yöntemleri ................................................................................................................ 163 Anlatım Yöntemi .................................................................................................................... 163 Soru-Yanıt Yöntemi ............................................................................................................... 164 Tartışma Yöntemi ................................................................................................................... 166 Örnek Olay Yöntemi .............................................................................................................. 169 Rol Oynama ve Drama Yöntemi ............................................................................................ 172 Problem Çözme Yöntemi ....................................................................................................... 177 İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Yöntemi .................................................................... 178 Öğretim Teknikleri ................................................................................................................. 182

xiv

Bireyselleştirilmiş Öğretim Tekniği ....................................................................................... 182 Programlı Öğretim .................................................................................................................. 183 Mikro Öğretim ........................................................................................................................ 184 Beyin Fırtınası ........................................................................................................................ 186 Beyin Eseri/Ürünü .................................................................................................................. 188 Listeleme ................................................................................................................................ 188 Altı Şapkalı Düşünme Tekniği ............................................................................................... 189 Gösteri Tekniği ....................................................................................................................... 191 Benzetim Tekniği ................................................................................................................... 194 Akvaryum Tekniği ................................................................................................................. 195 İstasyon Tekniği ..................................................................................................................... 195 Balık Kılçığı Tekniği ............................................................................................................. 196 Kartopu Tekniği ...................................................................................................................... 198 Görüş Geliştirme Tekniği ....................................................................................................... 199 Konuşma Halkası Tekniği ...................................................................................................... 199 Philips66 ................................................................................................................................. 201 Kavram Haritası ...................................................................................................................... 202 Kavram Karikatürleri .............................................................................................................. 203 Kavram Ağı ............................................................................................................................ 205 Şiir Yazma Tekniği ................................................................................................................. 205 Kart Gösterme Tekniği ........................................................................................................... 205 Hızlı Tur Tekniği .................................................................................................................... 206 Doğru mu Yanlış mı Tekniği .................................................................................................. 206 Gezi-Gözlem Tekniği ............................................................................................................. 207 Deney ...................................................................................................................................... 208 Eğitsel Oyunlar ....................................................................................................................... 209 Arkası Yarın ........................................................................................................................... 210 Elma Desem Git, Armut Dersem Kal Tekniği ....................................................................... 210 Tombala Tekniği .................................................................................................................... 211 Eİlem Araştırmaları ................................................................................................................ 211 Görüşme Tekniği .................................................................................................................... 212 Akran Öğretimi ....................................................................................................................... 212 Workshop (Çalıştay) ............................................................................................................... 215 Kim Olduğunu Bul ................................................................................................................. 216 Bunu Kim Yapar? ................................................................................................................... 216 Sandviç Tekniği ...................................................................................................................... 217 Flaş Tekniği ............................................................................................................................ 217 Dedikodu Tekniği ................................................................................................................... 218 Tereyağı Ekmek ...................................................................................................................... 218 Top Taşıma ............................................................................................................................. 219 Çember Tekniği ...................................................................................................................... 219 Köşelenme .............................................................................................................................. 219 Sokratik Tartışma ................................................................................................................... 220 Soru Ağı .................................................................................................................................. 220 Pazar Yeri Tekniği .................................................................................................................. 221 Mahkeme Yöntemi ................................................................................................................. 221 Bilgi Kese Kağıdı Tekniği ...................................................................................................... 223 Tartışma Yöntemini Kullanan Teknikler ................................................................................ 223 Özet ......................................................................................................................................... 226 Değerlendirme Soruları .......................................................................................................... 227 Yararlanılan Kaynaklar .......................................................................................................... 230

xv

6. BÖLÜM

ÖĞRETİMDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR (ss: 239- 297)

Ahmet Doğanay-Şükran Tok

Oluşturmacı (Yapıcı) Öğretim Uygulamaları ......................................................................... 240 Çoklu Zekâ Uygulamaları ...................................................................................................... 248 Probleme Dayalı Öğrenme ..................................................................................................... 253 Proje Tabanlı Öğretim ............................................................................................................ 257 Özel Gereksinimli Çocuklar ve Kaynaştırma Eğitimi ............................................................ 268 Öğrenme Stilleri ..................................................................................................................... 270 Beyin Uyumlu Öğrenme ......................................................................................................... 281 Özet ......................................................................................................................................... 293 Değerlendirme Soruları .......................................................................................................... 295 Yararlanılan Kaynaklar .......................................................................................................... 297

7. BÖLÜM ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ

(ss: 303-352) Ahmet Doğanay

Giriş ........................................................................................................................................ 304 Üst Düzey Düşünme Nedir? ................................................................................................... 305 Öğretimde Üst Düzey Düşünmeye Duyulan Gereksinim ...................................................... 306 Üst Düzey Düşünme Becerilerinin Öğretimi ......................................................................... 308 Üst Düzey Düşünme Becerilerinin Öğretimi İçin Bilgi Temeli ............................................. 311 Bir Üst Düzey Düşünme Becerisi Olarak Okuma .................................................................. 313 Araştırma-İnceleme ve Problem Çözme Becerisinin Öğretimi .............................................. 319 Eleştirel Düşünme Becerilerinin Öğretimi ............................................................................. 325 Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Öğretimi .............................................................................. 339 Özet ......................................................................................................................................... 349 Değerlendirme Soruları .......................................................................................................... 350 Yararlanılan Kaynaklar .......................................................................................................... 352

xvi

8. BÖLÜM ÖĞRETİM ARAÇLARI

(ss: 357- 382) A. Oğuzhan Kıldan-Naim Ünver

Giriş ........................................................................................................................................ 358 Öğrenme-Öğretme Ortamında İletişim Süreci ....................................................................... 361 Öğretimde Araç Kullanmanın Gerekliliği .............................................................................. 362 Artık Materyallerle Öğretim Aracı Geliştirme ....................................................................... 377 Özet ......................................................................................................................................... 379 Değerlendirme Soruları .......................................................................................................... 380 Yararlanılan Kaynaklar .......................................................................................................... 382

9. BÖLÜM ÖĞRETİMİN PLANLANMASI VE UYGULANMASI

(ss: 383-421 ) Gürcü Koç

Giriş ........................................................................................................................................ 385 Öğretimin Planlanması ........................................................................................................... 385 Plan Yapmanın Yararları ........................................................................................................ 386 Plan Yaparken Dikkate Alınacak Temel Öğeler .................................................................... 387 Planlama ................................................................................................................................. 394 Öğretim Planlarının Uygulanması .......................................................................................... 413 Özet ......................................................................................................................................... 418 Değerlendirme Soruları .......................................................................................................... 419 Yararlanılan Kaynaklar .......................................................................................................... 421

xvii

TABLOLAR LİSTESİ Tablo No: Sayfa No: Tablo 1.1: Amaçları oluşturma süreci. ....................................................................................... 7 Tablo 1.2: Amaçların sınıflandırılması ....................................................................................... 8 Tablo 1.3: Öğretme strateji, yöntem ve teknik ilişkileri ............................................................. 9 Tablo 1.4: Temel eğitim felsefeleri .......................................................................................... 14 Tablo 1.5: Program geliştirme yaklaşımları ............................................................................. 17 Tablo 1.6: Program tasarım modelleri ...................................................................................... 24 Tablo 2.1: Eğitim amaçlarının hiyerarşik düzeni ..................................................................... 43 Tablo 2.2: Bilişsel alanın gözden geçirilmiş yeni versiyonu .................................................... 46 Tablo 2.3: Duyuşsal alanın sınıflanması .................................................................................. 47 Tablo 2.4: Devinimsel alanın sınıflanması ............................................................................... 47 Tablo 2.5: Marzano’nun eğitim amaçları sınıflamasının basamakları ve nitelikleri ................ 51 Tablo 2.6: Bilişsel alan basamaklarına uygun amaç ve davranışsal amaç örnekleri ................ 67 Tablo 2.7: Duyuşsal alan basamaklarına uygun amaç örnekleri .............................................. 68 Tablo 2.8: Devinimsel alan basamaklarına uygun amaç örnekleri ........................................... 69 Tablo 2.9: Gagne’nin öğrenme ürünleri sınıflamasına uygun amaç örnekleri ......................... 70 Tablo 2.10: Marzano’nun sınıflamasına uygun amaç örnekleri ............................................... 71 Tablo 2.11: Amaç-içerik matriksi örneği ................................................................................. 75 Tablo 3.1: Davranış İçerik kesişim tablosu .............................................................................. 87 Tablo 3.2: Olgu öğretiminde kullanılan içerik öğeleri ............................................................. 99 Tablo 3.3: Bir kavramın öğretiminde kullanılan içerik öğeleri .............................................. 101 Tablo 3.4: Bir işlemin öğretiminde kullanılan içerik öğeleri ................................................. 104 Tablo 3.5: Bir ilkenin öğretiminde kullanılan içerik öğeleri .................................................. 107 Tablo 4.1: Sunuş yoluyla kavram öğretiminde adımlar ......................................................... 141 Tablo 4.2: Buluş yoluyla öğretme stratejisinin aşamaları ...................................................... 142 Tablo 4.3: Araştırma-inceleme yoluyla öğretimin adımları ................................................... 143 Tablo 4.4: O’Malley ve Chamot’un öğrenme stratejileri sınıflaması ..................................... 146 Tablo 4.5: Pardon ve Waxman’ın öğrenme stratejileri sınıflaması ........................................ 146 Tablo 6.1: Değişik içerik alanlarında otantik görevler ........................................................... 244 Tablo 6.2: Çoklu zeka kuramının özeti .................................................................................. 249 Tablo 6.3: Çoklu zeka yönteminde kullanılan etkinlikler, materyaller ve öğretim stratejileri ............................................................................................................ 251 Tablo 6.4: Geleneksel öğretimle proje temelli öğretim arasındaki farklar ............................. 261 Tablo 9.1: Bir zümre toplantısı tutanağı örneği ...................................................................... 392 Tablo 9.2: Ünitelendirilmiş yıllık plan formatı ...................................................................... 397 Tablo 9.3: Fen ve Teknoloji yıllık plan örneği ....................................................................... 400 Tablo 9.4: Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Bir Ünitelendirilmiş Yıllık Plan Örneği .............. 401 Tablo 9.5: Günlük Ders Planı Formatı ................................................................................... 405 Tablo 9.6: Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Günlük Plan Örneği ................... 408 Tablo 9.7: Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Günlük Plan Örneği ....................... 410 Tablo 9.8: Matematik Dersine İlişkin Etkinlik Örnekleri ...................................................... 416 Tablo 9.9: Fen ve Teknoloji Dersine İlişkin Etkinlik Örnekleri ............................................ 417

xviii

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil No: Sayfa No: Şekil 1.1: Eğitim programının öğeleri. ....................................................................................... 7 Şekil 1.2: Öğrenme-öğretme yaşantıları ..................................................................................... 8 Şekil 2.1: Marzano’nun eğitim amaçları sınıflamasının temel boyutları ................................. 50 Şekil 4.1: Okulda öğrenme modelinde başlıca değişkenler .................................................... 152 Şekil 5.1. Balık kılçığı diyagramı ........................................................................................... 197 Şekil 5.2: Balık kılçığı diyagramında öğrenci performansının düşmesine neden olan etkenler198 Şekil 6.1: Oluşturmacı öğretim uygulamaları için ders planı forması 10 ............................... 245 Şekil 6.2: Oluşturmacı öğrenme ekinliklerini yürütme .......................................................... 246 Şekil 6.3: Probleme dayalı öğrenme sürecinin aşamaları ....................................................... 256 Şekil 6.4: İlimizdeki turistik yerler konusuyla ilgili örnek bir kavram haritası ..................... 266 Şekil 6.5: Öğrenme stillerinin 4 Mat analizi .......................................................................... 278 Şekil 6.6: Beynin önemli işlev alanları ................................................................................... 283 Şekil 6.7: İki nöron arasındaki bağlantı .................................................................................. 283 Şekil 7.1: Araştırma-inceleme yoluyla öğretim için genel model .......................................... 322 Şekil 7.2: Benzerlik ve farklılıkları karşılaştırma için venn diyagramı .................................. 331 Şekil 7.3: Neden-sonuç ilişkisi diyagramları .......................................................................... 336 Şekil 7.4: Görüş açısı geliştirme süreci .................................................................................. 338 Şekil 7.5: Yaratıcı sürecin aşamaları ...................................................................................... 342 Şekil 7.6: Yakınsak ve ıraksak düşünme ................................................................................ 344 Şekil 8.1: İletişim ögeleri ....................................................................................................... 359 Şekil 8.2: Dale’nin yaşantı kronisi ......................................................................................... 360 Şekil 9.1: Öğretimi planlama süreci ....................................................................................... 384 Şekil 9.2: “Maddeyi Tanıyalım” ünitesine ilişkin kavram haritası örneği ............................. 393

BÖLÜM 1

EĞİTİM PROGRAMI: TASARIMI VE GELİŞTİRİLMESİ

İsa KORKMAZ*

Necmettin Erbakan Üniversitesi

Kazanımlar Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımları edinmiş olmanız beklenmektedir:

� Eğitimde program geliştirme biliminin tarihi gelişimini kavrama � Eğitim programı, öğretim programı ve ders programını tanımlama � Program geliştirmeye etki eden faktörleri kavrama ve açıklama � Program geliştirme yaklaşımlarının her birinin özelliğini anlama ve

birbirleriyle karşılaştırma � Program tasarımlarını kavrama, yatay ve dikey tasarımları örneklendirerek

açıklama � Program tasarım ilkelerini açıklama � Program tasarım modellerini kavrama ve farklılıklarını ifade etme � Okullarda kullanılan öğretim ve ders programların hangi tasarım

modellerinden etkilendiklerinin farkında olma

İçindekiler � Giriş � Eğitim programı kavramının tanımı ve tarihi gelişimi � Eğitimde program geliştirme � Program geliştirmenin planlanmasındaki temeller � Eğitimde program geliştirme yaklaşımları � Program tasarımı � Eğitimde program geliştirme � Özet � Değerlendirme soruları � Yararlanılan Kaynaklar

* Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü

Ö retim lke ve Yöntemleri 2

Dü ünme Zaman ____________________________________________________

Bölümü okumaya ba lamadan önce a a daki sorular üzerinde dü ününüz.

Yirmi y l sonra nas l bir Türkiye’de ya amak istersiniz?

stedi iniz Türkiye’nin olu mas nda ö retim programlar n n rolü nedir?

Ö renciler okulda, programlarda yaz l olan amaçlar d nda ne tür kazan mlar edinirler?

Size göre ö retim program tasar m nda öncelikler neler olmal d r?

_____________________________________________________________________

Giri Toplumda ya ayan tüm insanlar n e itim sisteminde farkl beklentileri vard r.

Bu beklentilerin tümünü programlara yans tmak ço u zaman olanakl de ildir. Gerçekte, e itimde program geli tirme dü ünüldü ü gibi kolay bir süreç de ildir. Bundan dolay e itimde program geli tirme alan n n do du u yirminci yüzy l n ba ndan itibaren “Nas l bir e itim program olmal d r?” tart malar devam etmektedir. Fakat bu tart malar n yo unlu u di er sosyal bilimlerde oldu u gibi program geli tirme alan na da dinamizm kazand rmaktad r.

Bir ülkenin gelecekte nas l bir insan gücüne sahip olaca n ortaya koyan e itim programlar d r. Hatta ülkelerin birbirleriyle olan ili kilerini bile e itim programlar nda görmek mümkündür. Örne in, problemleri olan ülkelerin bar görü melerindeki konulardan biri de kar l kl olarak e itim programlar n n gözden geçirilmesi ve ders kitaplar nda birbirlerine kar kulland klar olumsuz kelimelerin ç kar lmalar n istemeleridir. Bir ba ka tarihsel örnek ise Rusya (o zamanki ad Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli i S.S.C.B.) 1957 y l nda Sputnik adl uzay arac n f rlatmas sonucu so uk sava rekabetini e itim sistemi üzerine yo unla t rarak Amerikan E itim siteminde ciddi program de i ikliklerine gidilmesine neden olmu tur1.

Bu bölüm; program geli tirme alan n daha yak ndan tan mak için gerekli olan tan mlar, görü ler ve uygulamalardan olu maktad r.

E itim Program Kavram n n Tan m ve Tarihi Geli imi E itim program kavram üzerine dü ünceler yüzy llar öncesinden ba lam t r.

Bu dü üncenin kökleri Platon’a (M.Ö. dördüncü yy.) kadar uzanmaktad r. Fakat, e itim programlar n n temeli on dokuzuncu yüzy l n sonlar na do ru popüler olan Johann Friedrich Herbart’ n (1776-1841) felsefi hareketine dayanmaktad r. E itim program kavram 1820'den beri kullan lmas na kar n, Franklin Bobbitt' in 1918

E itim Program : Tasar m ve Geli tirilmesi 3

y l nda yazm oldu u "E itim Program " (The Curriculum) kitab e itim program alan n ba lang c olarak kabul edilir2.

E itim program kelime olarak i lenmek, yar mak, çal t rmak veya ders vermek anlam na gelmektedir. Genel olarak kabul edilen ve kullan lan tan m , çal lan konu alan d r. Genel olarak e itim program çal lan konu alan veya ders içeri i olmas na kar n, farkl tan mlamalar yap lm t r. Çünkü, her bir tan m e itim program n n farkl bir boyutuna dikkat çekmektedir. Bu tan mlama sürecinde kullan lan temel sorular: (a) E itim program nedir?, (b) E itim program n n amac nedir? (c) Ö retmenlerin ve ö rencilerin program n uygulanmas ndaki görevleri nelerdir? Bu sorulara verilen cevaplar ki inin e itim programlar na bak aç s n ve görü lerini ortaya koymaktad r.

Caswell ve Campbell’e göre e itim program ; okulun rehberli i ve gözetiminde çocuklar için düzenlenen tüm faaliyetlerdir. Hilde Taba ise e itim program n ; “ö renme program d r” diyerek s n rlam t r. Fakat, Tanner e itim programlar n n tan m na sonuç olay n da ekleyerek, e itim program n “ö renme ya ant lar n n planlanmas na rehberlik eden, istenen sonuçlar n sistematik olarak yeniden yap lanmas yla bilgi ve ya ant lar n formüle edilmesi ve okullar n kontrolünde ö renene kazand r lmak istenilen ki isel ve sosyal amaçlar ve de erler bütünü” olarak tan mlam t r3.

E itim programlar alan nda Türkiye’de öncülük yapm iki önemli e itim programc s Fatma Var ve Selahattin Ertürk bu kavramlar farkl tan mlam lard r. Fatma Var ’a göre e itim program : Bir e itim kurumunun, çocuklar, gençler ve yeti kinler için sa lad , milli e itimin ve kurumun amaçlar n n gerçekle mesine dönük tüm faaliyetleri kapsar. Ö retim, ders d kol faaliyetleri, özel günlerin kutlanmas , geziler, k sa kurslar, rehberlik, sa l k vb. hizmet ve fonksiyonlar bu çerçeve içine girer4.

Selahattin Ertürk e itim program yerine “Yeti ek” sözcü ünü kullanarak bu kavram aç klam t r. Yeti ek: Ö rencide geli tirilecek davran lar n önceden kararla t r l p bir s raya konmas ; bu davran lar geli tirici ö renme ya ant lar n gerçekle tirecek e itim durumlar n n düzenlenmesi; e itim durumlar n (ve ö renme ya ant lar n ) istendik ve beklendik davran lar geli tirmedeki etkililik derecelerinin ara t r lmas yani de erlendirmedir5.

Ülkemizde kullan lan bir ba ka tan m ise e itim program ; ö renene, okulda ve okul d nda planlanm etkinlikler yoluyla sa lanan ö renme ya ant lar düzene idir6.

Genel olarak e itim program tan mlar :

1. Ö rencilerden istenilen amaçlara veya sonuçlara ula malar n sa layan, stratejiler içeren yaz l doküman veya faaliyet plan d r.

2. Ö rencilerin ö renme ya ant lar toplulu udur.

Ö retim lke ve Yöntemleri 4

3. Okulun kontrolü alt nda ö rencilere sa lanan ö renme ya ant lar d r.

4. Yaz l dokumand r.

5. Okulda ö renmeyi aç klayan pland r7.

Baz tan mlar e itim program n derslerle s n rlayarak ö retim program olarak gösterirken di erleri ise e itim programlar n okul içi ve d etkinliklere do ru geni letmektedirler. Böylece, e itim program sadece s n f içinde de il, okulun bahçesinde, oyun alan nda, kantinde, okul servislerinde yani okulun sorumlu oldu u her yerde ö rencilere sunulan ö renme ya ant lar n n tümüdür. Bu durumda e itim program , resmi (yaz l ) ve resmi olmayan (örtük) olarak iki boyutta ele al nmaktad r.

Resmi olmayan (örtük) program: Ö rencilerin ö renme ya ant lar sürecinde yaz l olarak ortaya konulmayan fakat kazanmalar istenilen veya beklenilen bilgiler, tutumlar, davran lar ve dü üncelerdir. Örtük programlar toplumun de erlerinin yeni nesillere kazand r larak toplumsal devaml l n sa lamas nda önemlidirler8. Örtük program; toplant lar, k yafet düzenlemeleri, ö renciyi izleme ve di er bütün kültürel özellikleri arac l yla okulun ö rencilere dolayl olarak ö retti i her eyi kapsamaktad r9.

Resmi (Formel) program: Ö retmenin s n f içinde ö retme ortam nda ö rencilerine sundu u ö renim ya ant lar na veya ö retilen konulara denilmektedir. E itimin genel amaçlar ve ilkeleri, dersin amaçlar ve hedeflerine uygun olarak haz rlanm yaz l dokumand r. E itim program n n resmi boyutu ö retim program olarak da dü ünülmektedir.

Ö retim program : E itim program içinde a rl k ta yan bu kesim, genellikle, belli bilgi kategorilerinden olu an ve bir k s m okullarda beceriye ve uygulamaya a rl k tan yan, bilgi ve becerinin e itim program n n amaçlar do rultusunda ve planl bir biçimde kazand r lmas na dönük bir programd r10. Di er bir ifadeyle, ö retim program ; okulda ya da okul d nda bireye kazand r lmas planlanan bir dersin ö retimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsayan ya ant lar düzene idir11. Ö retim program n n parçalara veya alt birimlere ayr lmas ders program olarak görülmektedir.

Ders program ; Ö retim programlar nda yer alan “bilgi kategorilerinin disiplinlerin” ve faaliyet alanlar n n, e itim amaçlar ile ili kili olan özel amaçlar n gerçekle tirmeleri için ö retim ilkelerini, konular n alt kategorilerini, de erlendirme esaslar n içeren ve e itim ö retim programlar ndaki esaslar ö renci davran na dönü türen programlar d r12. K saca ders program ; bir ders süresi içinde planlanan hedeflerin bireye nas l kazand r laca n gösteren tüm etkinliklerin yer ald bir pland r13.