Ölçek Türleri

Doç. Dr. Mustafa DOĞANKonya n. Erbakan Üniversitesi

A. K. Eğitim Fakültesi

Özet

• Ölçmenin anlamının açıklanması• Ölçeklerin özellikleri• Farklı ölçek türlerinin açıklanması• Her bir ölçek türü ile elde edilen bilgilerin

açıklanması

GERÇEK HAYATTAN BİR KESİT

İyi Bir Öğretmen İyi Bir Araştırmacıdır!

Ölçmeyi Tanımlamak

• Ölçme, bazı şeylere belirli kurallar çerçevesinde semboller ve sayılar atanması demektir.

• Ölçme, İlköğretim Genel Müdürlüğü (ty) tarafından “... bireylerin ya da nesnelerin belirli özelliklere sahip olup olmadığının, sahipse oluş derecesinin belirlenerek sonuçlarının sembollerle ve özellikle sayı sembolleriyle ifade edilmesidir” (s. 1) şeklinde tanımlanmıştır.

Ölçelim!

Neyi Ölçeceğiz?

• Uzunluğunu?• Genişliğini?• Yüzey alanını?• Hacmini?• Ne işe yaradığını?• Ne kadar tehlikeli olabileceğini?• ...

Ölçmede Temel Kavramlar

• Ölçülecek olan nesnenin/olgunun hangi özelliğinin ölçülmek istendiği önemlidir. Bu özelliğe ölçmede nitelik kavramı denir.

• Örneğin kalemin uzunluğu denildiğinde ölçmenin niteliği belirlenmiş olur.

• Nitelik belirlendikten sonra ölçme için hangi birimin kullanılacağı belirlenmelidir.

Birim

• Ölçmede birim “ölçme sonuçlarının ifadesinde kullanılan ölçme araçlarının sayısal değerlerle ifade edilebilen en küçük parçası”(s. 5) olarak ifade edilmiştir (Bedir Erişti, 2011).

• Bedir Erişti (2011) birimin özelliklerini eşitlik, genellik ve kullanışlılık olarak belirtmiştir.

Ölçme

• Bir kişinin boyu– 168 cm

• Bir kişininin cinsiyeti– erkek veya kadın

• Eğitimle alakalı– Ders başarısı• Matematik, Tarih, Coğrafya, Fizik, Kimya ...

– Sosyal sorumluluk/ilişkiler– ...

Ölçeklerin Özellikleri

• Ölçek çeşitleri, özelliklerin varlıklarına/yokluklarına göre çeşitlenir.1. Özdeşlik (Aynılık) – Her bir değerin yalnız bir

anlamı vardır. 2. Büyüklük – Her bir değer, diğerlerine göreceli

olarak sıralanabilir. 3. Eşit aralıklılık – Her iki değer arasındaki birim

başka iki değer arasındaki ile aynıdır. 4. Mutlak sıfır – Yokluğu temsil eden ve ondan az

olmayan bir sıfırın var oluşu.

Ölçek Türleri

• Ölçülen olgulara atanan sayı ve sembollerin bize verdiği bilgiye göre 4 kategori vardır:1. Sınıflama (Nominal)2. Sıralama (Ordinal)3. Eşit aralıklı (Interval)4. Oranlı (Ratio)

• Ölçeklerin hassassiyeti yanlarında belirtilen rakam arttıkça artar.

Sınıflama (Nominal)

Sıralama (Ordinal)

Eşit Aralıklı (Interval)

Oranlı (Ratio)

Sınıflama (Nominal)

Ölçek Özellikleri

Özdeşlik

Büyüklük

Eşit aralıklılık

Mutlak sıfır

• Atanan değerler sadece sözel değerlerdir, sayısal değillerdir.

• Toplanmaz, çıkarılmazlar.

• İstatistiksel analizler için sınırlıdır.

• Örnek: cinsiyet

Sıralama (Ordinal)

Ölçek Özellikleri

Özdeşlik

Büyüklük

Eşit aralıklılık

Mutlak sıfır

• Sıralama (derecelendirme) bildirirler.

• Örnek: bir yarıştaki sıralama, boy sırası

Sıralama (Ordinal)

Ölçek Özellikleri

Özdeşlik

Büyüklük

Eşit aralıklılık

Mutlak sıfır

• Sıralama (derecelendirme) bildirirler.

• Örnek: bir yarıştaki sıralama, boy sırası

Sıralama (Ordinal)

Ölçek Özellikleri

Özdeşlik

Büyüklük

Eşit aralıklılık

Mutlak sıfır

• Üniversiteye yerleştirmede sıralama ölçeği kullanılır.

Eşit Aralıklı (Interval)

Ölçek Özellikleri

Özdeşlik

Büyüklük

Eşit aralıklılık

Mutlak sıfır

• Aritmetik işlemler yapılabilir.

• Örnek: Sıcaklık

• 45°-35°= 10°• 12°-2°= 10°

Oranlı (Ratio)

Ölçek Özellikleri

Özdeşlik

Büyüklük

Eşit aralıklılık

Mutlak sıfır

• Eşit aralıklı ölçeklere benzerler.

• En düşük değer sıfırdır.• Örnek: Ağırlık

Ölçek Türü Ölçeğin Özellikleri Örnekler

Ölçek Türü Ölçeğin Özellikleri Örnekler

1 Sınıflama • Özdeşlik İsimler, alfabetik sıradaki öğrenciler,

Ölçek Türü Ölçeğin Özellikleri Örnekler

1 Sınıflama • Özdeşlik İsimler, alfabetik sıradaki öğrenciler,

2 Sıralama • Büyüklük• Özdeşlik

Başarı sıraları, boy sıraları, okul dereceleri

Ölçek Türü Ölçeğin Özellikleri Örnekler

1 Sınıflama • Özdeşlik İsimler, alfabetik sıradaki öğrenciler,

2 Sıralama • Büyüklük• Özdeşlik

Başarı sıraları, boy sıraları, okul dereceleri

3 Eşit Aralıklı• Büyüklük• Eşit aralıklar• Özdeşlik

Sıcaklık

Ölçek Türü Ölçeğin Özellikleri Örnekler

1 Sınıflama • Özdeşlik İsimler, alfabetik sıradaki öğrenciler,

2 Sıralama • Büyüklük• Özdeşlik

Başarı sıraları, boy sıraları, okul dereceleri

3 Eşit Aralıklı• Büyüklük• Eşit aralıklar• Özdeşlik

Sıcaklık

4 Oranlı• Büyüklük• Eşit aralıklar• Mutlak sıfır• Özdeşlik

Yaş, boy, ağırlık